Sürekli bir Yük Dağılımının Sürekli bir Yük Dağılımının

Elektrik Alanı Elektrik Alanı, devam

„ Yükler topluluğunun „ Bir ∆q yük parçasının bir P
yükleri arasındaki noktasında oluşturduğu elektrik
alanı
uzaklıklar, ilgilenilen bir
noktanın topluluktan
olan uzaklığından çok ∆q
daha küçükse, yükler ∆E = ke rˆ
sistemi süreklidir.
r2

Sürekli bir Yük Dağılımının Sürekli bir Yük Dağılımının

Elektrik Alanı, devam Elektrik Alanı, devam
„ Toplam elektrik alanı Q
hacimsel yük yoğunluğu ρ≡ (C/m3)
∆q „
V
E ≈ ke ∑ 2 rˆ
i r
Q
yüzeysel yük yoğunluğu:
σ≡ (C/m2)
„
A
„ P deki toplam alan
∆qi dq Q
E = k e lim
∆qi →0
∑ ri
rˆ = ke ∫ 2 rˆ
2 i
r „ doğrusal yük yoğunluğu: λ≡
(C/m)
i l

Sürekli bir Yük Dağılımının

Elektrik Alanı, devam Elektrik Alan Çizgileri
„ Yük, bir hacim, yüzey veya doğru „ Herhangi bir noktada alan vektörü
üzerinde düzgün olmayan biçimde yönünü gösteren çizgiler çizersek;
dağılmışsa yük dağılımları
bunlara elektrik alan çizgileri denir
ve Michael Faraday tarafından
dQ dQ dQ tanıtılmıştır
ρ= σ= λ=
dV dA dl

1
 Alan Çizgilerinin Özellikleri Elektrik Alan Çizgi Desenleri
Zayıf „ Nokta yük
„ Elektrik alanının gücü „ Çizgiler tüm
elektrik alan çizgilerinin
yoğunluğu ile temsil Güçlü yönlerde eşit
edilir. olarak yayılır
„ Pozitif bir kaynak
yük için, çizgiler
dışarı doğru
„ Elektrik alanının yönü yayılır
elektrik alan çizgilerine
teğettir.

Elektrik Alan Çizgi Desenleri Elektrik Alan Çizgi Desenleri

„ Negatif bir
kaynak yük için,
çizgiler içeri Bir elektrik dipolü
yönelir iki eşit ve zıt
yükten oluşur

Elektrik Alan Çizgi Desenleri Elektrik Alan Desenleri

„ İki eşit benzer nokta yük
„ Yüklerden iyice uzakta, alan yaklaşık olarak 2q „ Eşit olmayan ve
değerinde tek bir yük gibi davranır zıt yükler
„ Yükler arasındaki alan çizgilerinin dışarı doğru „ +2q yükünü terk
yönlenmesi yükler arasındaki itmeyi gösteriyor
eden iki alan
„ Yükler arasındaki düşük alan çizgileri bu bölgedeki
zayıf alanı göstermektedir çizgisinden biri –q
üzerinde son
bulur

2
 DÜZGÜN BİR ELEKTRİK
Elektrik Alan çizgilerini ALANDA YÜKLÜ
çizme kuralları PARÇACIKLARIN HAREKETİ
„ Çizgiler pozitif yüklerde başlamalı ve „ q yüklü m kütleli bir parçacık E elektrik alanına
negatif yüklerde sona ermeli konulduğunda parçacığı hızlandıran kuvvet
„ Yük fazlalığı durumunda, bazı çizgiler
sonsuz uzakta başlayacak veya Fe = qE = ma
bitecekler
„ Pozitif bir yükten ayrılacak veya negatif qE
bir yükte sona erecek şekilde çizilen Parçacığın ivmesi: a=
çizgilerin sayısı, yükün büyüklüğü ile m
orantılıdır
„ İki alan çizgisi birbirini kesemez E düzgünse, ivme sabittir
Parçacık pozitif yüklü ise, ivme elektrik alanı ile aynı, negatif
ise zıt yöndedir

DÜZGÜN BİR ELEKTRİK

ALANDA YÜKLÜ Van de Graaff
PARÇACIKLARIN HAREKETİ Jeneratörü
„ Bir elektron zıt yüklü 2 düz metal tabaka
arasındaki alana vii ilk hızıyla girerse, „ Elektrostatik jeneratör
elektronun ivmesi –y yönündedir. Robert J. Van de Graaff
r eE ˆ tarafından 1929 da
a=− j
m tasarlandı ve yapıldı
Elektronun „ Yük, dönen kayış
hız bileşenleri: koordinatları: yardımıyla kubbeye
v x = vi = sabit x = vi t aktarılır
eE 1 2 1 eE 2 Şekil 23.25
vy = a yt = - t y= a yt = − t
m 2 2 m

ÖZET ÖZET, devam

„ Elektrik Yükleri aşağıdaki önemli özelliklere „ Varlığı bilinen en küçük yük miktarı elektron veya
protondaki yük: |e|=1.60219x10-19 C
sahiptir
„ Uzayın bir noktasındaki E elektrik alanı:
„ Benzer yükler birbirlerini iterler, farklı yükler
birbirlerini çekerler Fe
Elektrik yükü korunur
E≡
„
q0
„ Yük kuantumludur
„ Yükler, iletkenlerde serbestçe hareket eder, „ Bir q nokta yükünün, yükten r uzaklığında bir
yalıtkanlarda edemez noktada oluşturduğu alan
„ Coulomb Yasasına göre bir q1 yükünün bir q2 q
yüküne uyguladığı elektrik kuvveti E = ke rˆ
q1q2 r2
F12 = ke rˆ
r2

3
 ÖZET, devam SORU 1
„ Bir noktadaki toplam elektrik alanı, bütün yüklerin o
noktadaki elektrik alanlarının vektörel toplamıdır: “Nötr atom” ne demektir?
qi
E = ke ∑ rˆ
i ri
2 i
“Negatif yüklü atom” ne demektir?
„ Sürekli bir yük dağılımının bir noktadaki elektrik
alanı
dq
E = ke ∫ rˆ
r2
„ Elektrik alan çizgileri uzayın herhangi bir bölgesinde
elektrik alanı belirtir
„ Bir E elektrik alanında hareket eden m kütleli, q
yüklü bir parçacığın ivmesi:
qE
a=
m

Atomların Yapısı CEVAP

„ Atomlar elektriksel nötrdür. Nötr atom ne demektir?
Negatif yüklü atom ne demektir?
„ Atomlar pozitif yüklü çekirdek ve
etrafındaki negatif elektronlardan
oluşur.
Nötr atomun net yükü yoktur. Yani
Atom çekirdeği pozitif yüklü
„
protonlardan ve elektriksel nötr çekirdek etrafındaki elektronlarla
nötronlardan oluşur. çekirdekteki proton sayıları aynıdır.
„ Protonların sayısı elektronların Negatif yüklü bir atomun, proton
sayısıyla aynıdır.
sayısından bir yada daha fazla elektronu
Örnek, 12C atomunda 6 proton, 6
vardır.
„
nötron ve 6 elektron vardır.

SORU 2
Yüklü bir tarak genellikle küçük kuru
kağıt parçalarını çeker, ancak tarağa
değdiklerinde uzaklaşırlar. Neden?
CEVAP
Yüklü bir tarak genellikle küçük kuru kağıt
parçalarını çeker, ancak tarağa değdiklerinde
uzaklaşırlar. Neden?
Tarak yaklaştırıldığında, kağıttaki
moleküller kutuplanır ve kağıt çekilir.
Temas sırasında taraktaki yük kağıda
iletimle aktarılır. Böylece tarak kağıtla
aynı yüke sahip olur ve itilir.

4
 SORU 3
Yük genelde niçin elektronlarla
aktarılır?
SORU 4
Balon sürtünmeyle negatif yüklenir
ve duvara yapışır. Bu duvarın pozitif
yüklü olduğu anlamına gelir mi?
Balon sonunda niçin düşer?
SORU 5
Elektrik alanı tanımlarken, test yükünün
büyüklüğünün çok küçük olması gerektiğini
belirtmek niçin gereklidir?
CEVAP
Yük genelde niçin elektronlarla aktarılır?
Elektronlar protonlardan daha hafif
ve daha hareketlidirler. Ayrıca
protonlara göre atomlardan çok
daha kolay ayrılırlar.
CEVAP
Balon sürtünmeyle negatif yüklenir ve
duvara yapışır. Bu duvarın pozitif yüklü
olduğu anlamına gelir mi? Balon sonunda
niçin düşer?
Hayır. Balon duvar moleküllerinin kutuplanmasına neden
olduğundan, balona yakın pozitif bir yük tabakası oluşur.
Şekildeki durumla aynı, sadece yükler zıt. Bu yükler ve
balondaki negatif yükler arasındaki çekim, balondaki negatif
yükler ve kutuplanmış moleküllerdeki negatif yükler arasındaki
itmeden (balondan daha uzak olduklarından) daha güçlüdür. Bu
nedenle duvara doğru net bir çekici kuvvet vardır. Balonu saran
havadaki iyonlaşma, balondaki fazla elektronların aktarılmasına
neden olur, böylece balondaki yük azalır ve sonunda çekici
kuvvet balonun ağırlığını desteklemekte yetersiz kalır.
CEVAP
Elektrik alanı tanımlarken, test yükünün büyüklüğünün
çok küçük olması gerektiğini belirtmek niçin gereklidir?
Böylece test yükünün oluşturduğu
elektrik alan, ölçmeye çalışılan elektrik
alanı (onu oluşturan yükleri hareket
ettirerek) değiştiremez.
5
 SORU 7 CEVAP
Bir elektrik alanın boş uzayda
Bir elektrik alanın boş bulunması mümkün müdür?
uzayda bulunması Şekildeki A noktasını dikkate alın.
Bu noktada yük var mıdır? Bu
mümkün müdür? noktada bir kuvvet var mı? Bu
Şekildeki A noktasını noktada bir alan var mı?
dikkate alın.
Pozitif veya negatif bir yükle bir elektrik alan
Bu noktada yük var mı? kurulursa, alan yükten tüm yönlere uzanır. Bu
Bu noktada bir kuvvet nedenle yükü saran boş uzay da olsa alan
var mı? vardır. A noktasında da bir alan vardır.
Bu noktada bir alan var Şekildeki A noktasında cisim yok, bu nedenle
mı? yük de yoktur bir kuvvet de yoktur. Ancak A
noktasında bir yük varsa bir kuvvet olacaktır.

SORU 8 CEVAP
Elektrik alan çizgileri niçin hiç kesişmez? Açıklayın.
Elektrik alan çizgileri niçin hiç
kesişmez? Açıklayın. Elektrik alanın yönü, alana yerleştirilen pozitif
bir test yükünün etkisinde kaldığı kuvvetin
yöndür. Elektrik alan çizgileri kesişseydi,
kesişme noktasına yerleştirilen bir test yükü,
iki yönde bir kuvvet etkisinde olacaktı. Bir yük,
aynı anda iki elektrik kuvvetinin etkisinde
kalmaz, ancak iki elektrik kuvvetinin vektör
toplamının etkisinde kalır. Ayrıca, alan
çizgilerinin kesiştiği noktada serbest bırakılan
test yükünün izleyeceği yol da belirsiz olurdu.

SORU 9
Bir 4q yükü ile bir –q yükü arasındaki
mesafe r dir. 4q yükünden ayrılan elektrik
alan çizgilerinin sayısını –q yüküne giren
sayıyla kıyaslayın. 4q tarafında başlayan
ekstra çizgiler nerededir?
CEVAP
Bir 4q yükü ile bir –q yükü arasındaki mesafe
r dir. 4q yükünden ayrılan elektrik alan
çizgilerinin sayısını –q yüküne giren sayıyla
kıyaslayın. 4q tarafında başlayan ekstra
çizgiler nerededir?
Büyük yükün yüzeyinde, küçük yükte
sona eren elektrik alan çizgilerinin dört
kat fazlası başlar. Ekstra çizgiler yük
çiftinden uzağa doğru yayılırlar. Hiç sona
ermeyebilirler veya daha uzaktaki negatif
yüklerde sona erebilirler. Şekil +2q ve –q
için durumu gösteriyor.

6
 SORU 10
İki eşit nokta yükün d mesafe uzaklıkta
olduğunu düşünün. Üçüncü bir test yükü,
hangi noktada (sonsuz dışında) net kuvvet
etkisinde kalmaz? (net kuvvet sıfır olur)
CEVAP
İki eşit nokta yükün d mesafe uzaklıkta olduğunu düşünün.
Üçüncü bir test yükü, hangi noktada (sonsuz dışında) net kuvvet
etkisinde kalmaz? (net kuvvet sıfır olur)
İki yükün tam arasındaki noktada.

SORU 6
Yalıtkan bir taburedeki bir öğrenci
topraktan yalıtılmış büyük bir metalik
küre elektrostatik bir jeneratörle
yüklenirken küreyi tutuyor. Bunu
yapmak güvenlimidir, niçin? Başka bir
kişinin küreye yüklendikten sonra
dokunması güvenlimidir, niçin?

CEVAP
Yalıtkan bir taburedeki bir öğrenci topraktan yalıtılmış büyük bir
metalik küre elektrostatik bir jeneratörle yüklenirken küreyi
tutuyor. Bunu yapmak güvenlimidir, niçin? Başka bir kişinin
küreye yüklendikten sonra dokunması güvenlimidir, niçin?
Yalıtkan platformdaki öğrenci, jeneratör
küreyle aynı potansiyelde olduğundan
güvendedir. Yük sadece potansiyelde bir fark
varsa akar.
Yüklü küreye dokunan öğrenci yüklü küreye
kıyasla sıfıra yakın elektrik potansiyelde
olduğundan güvende değildir. Öğrenci küreye
temas ettiğinde aynı elektrik potansiyele
gelinceye kadar yük küreden ona akar.
PROBLEM 1
(a) 10 g kütleli elektrikçe nötr gümüş küçük
bir toplu iğnedeki elektronların sayısını
hesap ediniz. Bir gümüş atomunda 47
elektron bulunmaktadır ve molar kütlesi
107.87 g/mol dur.
(b) İğneye net yük 1 mC oluncaya kadar
elektronlar katılmaktadır. İğnede
başlangıçta bulunan her 109 elektrona
karşılık kaç elektron eklenmiştir?

7
 (a) 10 g kütleli elektrikçe nötr gümüş küçük bir toplu iğnedeki
elektronların sayısını hesap ediniz. Bir gümüş atomunda 47
elektron bulunmaktadır ve molar kütlesi 107.87 g/mol dur.
(b) İğneye net yük 1 mC oluncaya kadar elektronlar katılmaktadır.
İğnede başlangıçta bulunan her 109 elektrona karşılık kaç elektron
eklenmiştir? PROBLEM 7
a) N elektron sayısı olsun Şekildeki gibi 3 nokta yük bir eşkenar
 
N = 
10g
( )
 6.02x10 23 atom/mol (47 elektron/atom )
üçgenin köşelerinde bulunuyor. 7 µC luk
 107.87 g/mol 
10 g kütleli iğnedeki: N=2.62x1024 elektron var. yük üzerindeki net elektrik kuvvetini
b) Q=1mC=10-3 C, e=1.6x10-19 C/elektron hesalayınız.
Q 10 −3 C
Eklenen elektron sayısı= e = 1.6x10 −19 C/elektron = 6.25x10 elektron
15

2.62x1024 elektrona 6.25x1015 elektron eklendiyse her 109

elektrona 2.38 elektron eklenir.

Şekildeki gibi 3 nokta yük bir eşkenar üçgenin köşelerinde

bulunuyor. 7 µC luk yük üzerindeki net elektrik kuvvetini
hesalayınız. PROBLEM 8
q1q2 ( 2 x10 −6 )(7 x10 −6 ) Başlangıç noktasından x=d noktasına uzanan yatay
F = ke F1 = 9 x109 = 0.503N yalıtkan bir çubuğun uçlarında +3q ve q yüklü iki
r2 (0.5) 2 küçük boncuk bulunuyor (Şekil). Küçük yüklü üçüncü
(4 x10 −6 )(7 x10 −6 ) bir boncuk çubuk üzerinde serbestçe kayabiliyor.
F2 = 9 x109 = 1.01N Denge halinde üçüncü yükün yerini bulunuz. Karalı bir
(0.5) 2 şeklide dengede kalabilir mi?
Fx = (0.503 + 1.01) cos 60 = 0.755
Fy = (0.503 − 1.01) sin 60 = −0.436
F = Fx i + Fy j = 0.755i − 0.436 j F = Fx2 + Fy2 = 0.872 N
Fy Fy
tan θ = θ = tan −1 = −30°
Fx Fx

PROBLEM 8 Başlangıç noktasından x=d noktasına uzanan yatay

yalıtkan bir çubuğun uçlarında +3q ve q yüklü iki küçük boncuk
bulunuyor (Şekil). Küçük yüklü üçüncü bir boncuk çubuk üzerinde
serbestçe kayabiliyor. Denge halinde üçüncü yükün yerini
bulunuz. Karalı bir şeklide dengede kalabilir mi? PROBLEM 13
(3q )Q qQ Şekilde elektrik alanın sıfır olduğu
F = ke i + ke (−i ) = 0
x 2
(d − x) 2 (sonsuz dışında) noktayı bulunuz.
(3q )Q qQ
ke = ke
x 2
(d − x) 2
3 1 x2
= ⇒ (d − x) 2 =
x 2 (d − x) 2 3
 1 
d = x 1 +  = 1.58 x ⇒ x = 0.63d
 3

8
 PROBLEM 13
Şekilde elektrik alanın sıfır olduğu (sonsuz dışında) noktayı
bulunuz. PROBLEM 26
−6
q1 9 2.5 x10 Çizgisel bir yük, x=+x0 dan artı sonsuza
E1 = ke = 9 x10
r2 d2 kadar uzanmaktadır. Çizgisel yük
yoğunluğu µ =λ0x0/x ise, başlangıç
q 6x10 −6
E2 = k e 22 = 9x109 noktasındaki elektrik alanını bulunuz.
r (d + 1) 2
2.5x10 −6 6 x10 −6
= ⇒ (d + 1) 2 = 2.4d 2
d2 (d + 1) 2
d = 1.82m,−0.392m

PROBLEM 26
Çizgisel bir yük, x=+x0 dan artı sonsuza kadar
uzanmaktadır. Çizgisel yük yoğunluğu µ =λ0x0/x ise,
başlangıç noktasındaki elektrik alanını bulunuz. PROBLEM 41
∞ Bir elektron ile bir proton 520 N/C luk bir
µ elektrik alanına durgun olarak konuluyorlar.
E = ∫ dE = ∫ ke dx(−i )
x2 Her birinin serbest bırakıldıktan sonra 48 nano
x0
saniye sonraki hızını hesaplayınız.
∞
 1 ∞
 ke λ0
E = − k e λ0 x0i ∫ x −3 dx = − ke λ0 x0i − 2 = (−i )
 2x  2 x02
x0  x0 

PROBLEM 41
Bir elektron ile bir proton 520 N/C luk bir elektrik alanına
durgun olarak konuluyorlar. Her birinin serbest
bırakıldıktan sonra 48 nano saniye sonraki hızını
hesaplayınız.

qE
F = qE = ma a=
m
qEt
v = vi + at v=
m
(1.6x10 −19 )(520)(48x10 −9 )
ve = = 4.4 x10 6 m / s
9.11x10 −31
(1.6 x10 −19 )(520)(48x10 −9 )
vp = = 2.4x103 m / s
1.67 x10 −27