Liwanag at Dilim

Emilio Jacinto

ANG NINGNING AT ANG LIWANAG

Ang ningning at liwanag ay nakasisira ng paningin.
Ang liwanag ay kinakailangan ng mata, upang mapagwari ang buong katunayan ng mga
bagay-bagay.
Ang bubog kung tinatamaan ng nag-aapoy na sikat ng araw ay nagniningning; ngunit
sumusugat sa kamay ng nagaganyak na dumampot.
Ang ningning ay maraya.
Ating hanapin ang liwanag, tayo’y huwag mabighani sa ningning. Sa katunayan ng
masamang nakaugalian. Nagdaraan ang isang karwaheng maningning na hinihila ng
kabayong matulin? Tayo’y magpupugay at ang isasaloob ay mahal na tao ang nakalulan.
Datapwa’y marahil naman isang magnanakaw; marahil sa ilalim ng kanyang ipinatatanghal
na kamahalan at mga hiyas na tinataglay ay natatago ang isang pusong sukaban.
Nagdaraan ang isang maralita na nagkakanghirap sa pinapasan? Tayo’y mapapangiti at
isasaloob: Saan kaya ninakaw? Datapwa’y maliwanag nating nakikita sa pawis ng kanyang
noo at sa hapo ng kanyang katawan na siya’y nabubuhay sa sipag at kapagalang tunay.
Ay! Sa ating pang-uga-ugali ay lubhang nangapit ang pagsamba sa ningning at pagtakwil
sa liwanag.
Ito na nga ang dahilang isa pa na kung kaya ang tao at ang mga bayan ay namumuhay sa
hinagpis at dalita.
Ito na nga ang dahilan na kung kaya ang mga loob na inaakay ng kapalaluan at ng
kasakiman ay nagpupumilit na lumitaw na maningning, lalong-lalo na ang mga hari at
mga Pinuno na pinagkakatiwalaan ng sa ikagiginhawa ng kanilang mga kampon, at
walang ibang nasa kundi ang mamalagi sa kapangyarihang sukdang ikanais at ikamatay ng
Bayan na nagbigay sa kanila ng kapangyarihang ito.
Tayo’y mapagsampalataya sa ningning; huwag nating pagtakhan na ang ibig mabuhay sa
dugo ng ating mga ugat ay magbalatkayo ng maningning.
Ay! Kung ang ating dinudulugan at hinahinain ng puspos na galang ay ang maliwanag at
magandang asal at matapat na loob, ang kahit sino ay walang magpapaningning pagkat di
natin pahahalagahan, at ang mga isip at akalang ano pa man ay hindi hihiwalay sa
maliwanag na banal na landas na katwiran.
Ang kaliluhan at ang katampalasan ay humahanap ng ningning upang huwag magpamalas
ng mga matang tumatanghal ang kanilang kapangitan; ngunit ang kagalingan at ang pag-
ibig na dalisay ay hubad, mahinhin, at maliwanag na napapatanaw sa paningin.

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 1 of 21

Ang lumipas na pinapanginoon ng Tagalog ay labis na nagpapatunay ng katotohanan nito.
Mapalad ang araw ng liwanag!
Ay! Ang Anak ng Bayan, ang kapatid ko, ay matututo kaya na kumuhang halimbawa at
lakas sa pinagdaanang mga hirap at binatang mga kaapihan?

KALAYAAN
Ang kalayaan ng tao ay ang katwirang tinataglay na talaga ng pagkatao na umisip at
gumawa ng anumang ibigin kung ito’y di nalalaban sa katwiran ng iba.
Ayon sa wastong bait, ang katwirang ito ay siyang ikinaiba ng tao sa lahat ng nilalang.
Ang hayop ay sinusupil at nilulubiran sapagkat di nakatatanto ng matwid at di matwid, di
nakaaabot ng dakila at magandang gawa. Liban sa tao lamang ang makapagsasabi ng ibig
ko’t di ko ibig kaya’t ayon sa bagay na kanyang inibig o di inibig siya’y magiging dapat sa
tawag na mabuti o masama, sa parusa o sa palo.
Kung sa tao’y wala ang kalayaan ay dili mangyayaring makatalastas ng puri, ng katwiran,
ng kagalingan, at ang pangalang tao’y di rin nababagay sa kanya.
Ay! Kung sa mga Bayan ay sukat nang sumupil ang kulungan, ang panggapos, at ang
panghampas katulad din ng hayop ay dahil sa ang mga A.N.B. ay di tao, pagkat ang
katwiran ng pagkatao ay namamatay na sa kanilang puso.
Kung sa santinakpan ay walang lakas, walang dunong na makakakayang bumago ng ating
pagkatao, ay wala rin namang makapakikialam sa ating kalayaan.
Ang Kalayaan ay biyaya ng langit at hindi ng dilang kagalingan at magandang asal.
Bakit nga, bakit natin ipagkakaloob sa kapangyarihan ng lupa ang ipinagkaloob sa atin ng
kapangyarihan ng langit?
Gayunman, ang karamihan ng mga Bayan ay lagi nang humihila ng tanikalang mabigat ng
kaalipinan. Ang kakapalan ng tao’y iniinis ng iilang panginoong itinatanggi.
Ang Anak ng Bayan ay lagi nang inaagawan ng bunga ng kapaguran niyang sarili upang
mamalagi at madagdagan ang kapangyarihan at bagsik ng Namamahala at Pamahalaan
(Gobyerno) na dahil sa pagkaliyo sa mabangong suob ng mapagpuring kaakbay ay
nakalilimot tuloy na ang kanilang buong lakas, kalakhan, at kataasang ipinatatanghal ay
galing na lahat sa mga kampong inaalipin at ibinabaon sa dalita.
Madalas namang mangyari na ang Kalayaan ay sinasakal ng mali at bulag na
pagsampalataya, ng mga laon at masasamang ugali, at ng mga kautusang udyok ng mga
akalang palamara.
Kung kaya may katwiran ay dahil may kalayaan.
Ang Kalayaan nga ay siyang pinakahaligi, at sinumang mangapos na sumira at pumuwing
ng haligi at upang maigiba ang kabahayan ay dapat na pugnawin at kinakailangang lipulin.
Kung ang Kalayaan ay wala, dili mangyayari ang ganito: Na ang tao’y bumuti sapagkat
ang anumang gagawin ay di magbubuhat sa kanyang pagkukusa.

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 2 of 21

Maraming hayop, lalo na sa ibon, ang namamatay kung kulungin dahil sa pagdaramdam
ng pagkawala ng kanilang Kalayaan. Diyata’t ikaw na itinanging may bait sa Sandaigdigan
ay daig pa ng hayop?
Ang salitang Kalayaan ay nakapaninibago sa tainga at marami pa sa aking mga kababayan
ang di nakaabot ng tunay na kahulugan.
Kung ang Kalayaan ay wala, ang kamatayan ay makalibo pang matamis kaysa kabuhayan.
Ang umiibig at nagpapakamatay sa dakilang kadahilanan ng Kalayaan ay umiibig at
nagpapakamatay sa kadahilanan ng Maykapal, ang puno’t mula ng katwiran na dili
maaaring magkaroon kung ang Kalayaan ay wala.
Bakit ang Tagalog ay kulang-kulang na apat na raang taong namuhay sa kaalipinan na
pinagtipunang kusa ng lahat ng pag-ayop, pagdusta, at pag-api ng kasakiman at
katampalasan ng Kastila?
Dahil kanyang itinakwil at pinayurakan ang Kalayaang ipinagkaloob ng Maykapal upang
mabuhay sa kaginhawaan; at dahil dito nga’y nawala sa mga mata ang ilaw at lumayo sa
puso ang kapatak mang ligaya.

ANG TAO’Y MAGKAKAPANTAY

Ang lahat ng tao’y magkakapantay sapagkat iisa ang pagkatao ng lahat.
Anung ganda, anung liwanag ng katotohanan ito!
Sino kaya ang pangahas na makapagsasabing higit ang kanyang pagkatao at tangisa
pagkatao ng kanyang mga kapwa?
Datapwat sa lahat ng sulok ng lupa ay naghari at nagkaroon ng mga pangahas na ito, kaya
nga’t lumabo ang ganda’t liwanag ng dakilang katotohanan, at ang kaguluhan, ang luha,
ang dugo, ang kasukaban, ang kadiliman ay lumaganap sa Sansinukuban.
“Kayong lahat ay magkakapantay, kayong lahat ay magkakapatid,” sinabi bi Kristo.
Ngunit ang nagpapanggap na mga kahalili Niya, alagad at pinakahaligi ng Kanyang mga
aral ay siyang kauna-unahang napakilalang natatangi sa madla; at ang bulag na tao’y
naniwala sa kanila, dahil sa matinding pagsampalataya na sumusunod nga sa aral ni Kristo.
“Ang tao’y magkakapantay,” sinabi ng mga amang maiirugin ng Sangkatauhan; at ang
sabing ito’y tumalab hanggang sa kaibuturan ng puso. Ang ulong may putong na korona
ni Luis XVI ay nalaglag; maraming setro ang nanginig sa kamay at umuga ang luklukan
ng mga hari; sampu ng mga marangyang kahalili at alagad ni Kristo ay kinasuklaman at
inilagan na katulad din ng pag-ilang sa ulupong.
Ang lahat ng tao’y magkakapantay sapagkat iisa ang pagkatao ng lahat. Ito’y siyang
katotohanang tunay; ito ang itinatag ng katalagahan ng lumalang ng lahat; ito ang ilaw ng
pag-asa na matatapos din ang pagkainis at titigil din sa mata ng tao ang pagdaloy ng luha.
Kung itinititig ang mga mata ko sa kahambal-hambal na kaanyuan ng mga Byan, ay! Di
ko mapigilan na maniig sa puso ang matinding kalungkutan. Kung minsan ang
katotohanang ito ay niyuyurakan ng kaliluhan sa tulong ng tingga ng baril at ng tanikala
ng bilangguan, dahil sa di pagkakaisa at karuwagan ng mga Bayan. Kung minsan naman

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 3 of 21

ang kaliluhan ay nagdadamit – mahal at ang mga hamak niyang kaakbay ay di kinukulang
ng maririkit na katwirang ipinapatay sa ginagawang mga paglapastangan sa matwid at sa
pagkakapantay ng tao, na tinatanggap naman ng Bayan dahil sa kanyang kabulagan.
Datapwat ang katotohanan ay walang katapusan; ang matwid ay hindi nababago sapagkat
kung totoo na ang ilaw ay nagpapaliwanag, magpahanggang kailanman ay
magpapaliwanag. Kung may matwid ako na mag-ari ng tunay na sa akin, kapag ako’y di
nakapg-ari ay di na matwid.
Kaya nga’t may panahon din na dapat antayin na ang sigaw ng katotohanan ay sasapit sa
mga isip na kinakalong ng kadiliman, at ang matwid ng pagkakapantay-pantay ng tao ay
yayakaping tunay ng mga pusong nahihimbing sa kalikuan.
Huwag umasa na ang araw na ito ay katumbas din ng di paniniwala sa pagka-Diyos ng
Diyos. O ikaw na pinopoon sa kataasan, di mo baga talos na ang dinaramdam ng mababa
kung iyong inaapi ay siya mo ring daramdamin kung ito’y sa iyo gawin?
Ikaw na mayaman: Di mo ba naaabot na ang hapdi ng loob mo kung aalisan ka ng iyong
mga kayamanan ay siya ring hapdi ng loob ng mahirap kung inaagawan ng kapos na upa
ng kanyang mga kapalagan?
Kayong malalaki, na umaasa sa kamahalan ng inyong dugo at sa katwirang taglay ng
inyong kalakhan na sumakop at lumapastangan sa inyong mga kapwa, sandaling bukahin
ang mapagmarunong na pag-iisip sa mga halimbawang sinabi at makikilala ninyong lubos
na ang lahat ng tao ay tunay ngang magkakapantay.
Datapwat huwag akalain ng sino pa man na ang pagkakapantay ng tao ay nalalaban sa
kataasang kinakailangan ng mga pinunong dapat na mamahala ng Bayan. Hindi nga
nalalaban, sapagkat ang kanilang kataasan ay nabubuhat sa Bayang kumikilala sa kanila.
Ngunit ang sarili nilang pagkatao ay kapantay din ng pagkatao ng lahat.
At dahil ang tao ay tunay na magkakapantay at walang makapagsasabing siya’y lalong tao
sa kanyang kapwa, ang sino pa man nga na sa sarili niya lamang at sa tulong ng iilang
mapagmapuri ay lumukloksa kataasan ng kapangyarihan at mangangahas na
magpakilalang una’t mataas sa lahat, ito’y isang sukab na loob na ibig maging panginoon
– na nagsasabi ng katwiran ngunit umuuyam sa matwid, na nagsasabi ng kaginhawaan
ngunit umiinis at nagpapadalita. Sa walang likat na pagpupuri ng kanyang mga lilong
katulong at kaakbay, namamahay tuloy sa paniniwala na siya’y tunay ngang hinirang ng
langit na maging panginoon at kanyang magagawa ang balang nasain ng kanyang
pagkapanginoon. Ang kanyang mga hamak na Galamay ay katulad ng aso na napasusupil
sa kanya upang makasupil sa iba na katulad ng halimaw at magkasalo sila sa pag-inom ng
dugo ng Bayan.
Inyong masdan ang kinasasapitang kahambal-hambal kung ang pagkakapantay-pantay ng
tao’y ibinabaon sa dilim ng limot at siphayo.
Kung iginagalang ang hangin ng kapalaluan, ang bula ng kayamanan ay lalong dapat na
igalang ang magbubukid na nabababad sa ulan at nabibilad sa araw upang mabuhay ang
lahat ng bunga ng kanyang pinagpaguran!

ANG PAG-IBIG

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 4 of 21

Sa lahat ng damdamin ng puso ng tao ay wala ngang mahal at dakila na gaya ng pag-ibig.
Ang katwiran, ang katotohanan, ang kabutihan, ang kagandahan, ang Maykapal, ang
kapwa tao ay siya lamang na mangyayaring maging sanhi ng pag-ibig, siya lamang na
mangyayaring maging sanhi ng pag-ibig, siya lamang makapagpapabukal sa loob ng tunay
at banal na pag-ibig. Kung ang masama at di matwid ay ninasa rin ng loob ay hindi ang
pag-ibig ang may udyok kundi ang kapalaluan at ang kayamuan.
Kung ang pag-ibig ay wala, ang mga Bayan ay dili magtatagal, at kapagkarakang
mapapawi sa balat ng lupa ang lahat ng pagkaka-pisan at pagkakaisa, at ang kabuhayan ay
matutulad sa isang dahon ng kahoy na niluoy ng init at tinangay ng hanging mabilis.
Ang pag-big, wala na kundi ang pag-ibig, ang makaaakay sa tao sa mga darakilang gawa
sukdang ikawala ng buhay sampung kaginhawaan.
Ngunit ang kadayaan at katampalasan ay nag-aanyong pag-ibig din kung minsan, at kung
magkagayon na ay libo-libong mararawal na pakikinabang ang nakakapalit ng kapatak na
pagkakawanggawa, na nagiging tabing pa mandin ng kalupitan at masakim na pag-iimbot.
Sa aba ng mga bulag na isip na nahaharuyo sa ganitong pag-ibig!
Ang pag-ibig, wala na kundi ang pag-ibig, ang taning bina-balungan ng matatamis na
alaala ng nagdaan na at ng pag-asa naman sa darating. Sa malawak na dagat ng ating mga
kahirapan at kadustaan, ang pag-ibig ay siyang nagiging dahil lamang kung kaya natin
minamahal pa ang buhay.
Kung ang magulang ay walang pag-ibig sa anak, sino ang magbabatang mag-iiwi ng
kasanggulan? At mabubuhay kaya naman ang mga anak sa sarili nila lamang? Kung ang
anak kaya naman ay walang pag-ibig sa magulang, sino ang magiging alalay at tungkod ng
katandaan? Ang kamatayan ay lalong matamis pa sa buhay ng matanda na nangangatal
ang tuhod at nanlalabo ang mga pagod na mata ay walang malingapang makapag-aakay at
makaaliw sa kanyang kahinaan.
Ang pagkaawa sa ating mga kapwa na inilugmok ng sawing kapalaran hanggang sa tayo’y
mahikayat na sila’y bahaginan ng ating kamuntik na kaluwagan; ang pagtatangkakal sa
naaapi hanggang sa damayan ng panganib at buhay; ang pagkakawanggawa na lahat kung
tunay na umusbong sa puso – alin ang pinagbuhatan kundi ang pag-ibig?
Ang tunay na pag-ibig ay walang ibinubunga kundi ang tunay na ligaya at kaginhawahan.
Kailan pa ma’t sapin-sapin ang dagan ng pinapasan ng Bayang lipos sa kadukhaan at
lungkot ay dahil ang tunay na pag-ibig ay di siyang naghahari kundi ang taksil na pita sa
yama’t bulaang karangalan.
Sa aba ng mga Bayang hindi pinamamahayan ng wagas at matinding pag-ibig!
Sa pag-ibig nunukal ang kinakailangan pagdadamayan at pagkakaisang nagbibigay ng di-
maulatang lakas, maging sa pag-aabuluyan at pagtutulungan ng isa’t isa, maging sa
pagsasanggalang ng mga banal na matwid ng kalahatan.
Sa aba ng mga Bayang hindi pinamamahayan ng pag-ibig at binubulag ng hamak na
pagsasarili! Ang masasama ay walang ibang ninanasa kundi ang ganitong kalagayan, at
inuulalan pa’t pinapasukan ng mga pagkakaalit, kaguluhan, pagtataniman, at pagpapatayan,
sapagkat kinakailangan ng kanilang kasamaan na ang Anak ng Bayan ay magkabukod-
bukod upang kung mahina na’t dukha sa mga pag-iiringan ay makapagpasasa sila sa
kanyang kahinaan at kadukhaan.

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 5 of 21

O, sino ang makapagsasaysay ng mga himalang gawa ng pag-ibig?
Ang pagkakaisa na siya niyang kauna-unahang nagiging bunga ay siyang lakas at
kabuhayan; at kung at kung nagkakaisa na’t nag-iibigan, ang lalong malalaking hirap ay
magaang pasanin at ang munting ligaya’y nilalasap na malaki. Kung bakit nangyayari ang
ganito ay di matatalos ng mga pusong hindi nagdadamdam ng tunay na pag-ibig sa kapwa.
At upang mapagkilalang magaling na ang pag-ibig ay siya ngang susi at mutya ng
kapayapaan at ligaya, ikaw na bumabasa nitong magugulong talata: Mapagnanakawan mo
kaya, mapagdadayaan o matatampalasan ang iyong ina’t mga kapatid? Hindi nga, sapagkat
sila’y iyong iniibig, at bagkus pang dadamayan ng dugo at sampu ng buhay kung sila’y
makikitang inaapi ng iba.
Gayon din naman kung ang lahat ay mag-iibigan at magpapalagayang tunay na
magkakapatid. Mawawala ang mga pag-aapihan, ang lahat ng nagbibigay ng madlang
pasakit at di-mabatang mga kapaitan.
Kung ang pag-ibig sa kapwa ay wala, nilulunod ng malabis na pagsasarili ang
magagandang akala. Ang mga tapat na nais at ang tinatawag na marunong ay ang
mabuting magparaan upang magtamasa sa dagta ng iba; at ang tinatawag na hangal ay ang
marunong dumamay sa kapighatian at pagkaapi ng kanyang mga kapatid.
Maling mga isip at ligaw na loob ang nananambitan. Hinggil sa mga hirap ng tao na
inaakalang walang katapusan! Sukat ang mamahay at manariwang muli sa mga puso ang
wagas na pag-ibig sa kapwa at ang tinatawag na bayan ng hinagpis ay matutulad sa tunay
na paraiso.
ANG BAYAN AT ANG MGA (GOBYERNO) PINUNO
Ngayong bumanag na sa langit na ating sinisilangan ang liwayway ng Kalayaan, at ang
landas ng tunay na ligaya ay siyang naging panatang lalakaran, hanggang sa masapit ang
hangganan ng nais, ngayon nga dapat na tantuin ng Anak ng Bayan ang maraming bagay
na di maaaring kanyang natanto sa kapanahunang inaalipin ng Kastila.
Ang mga bagay na ito ay kinakailangang maalaman, pagkat siyang bulaklak kung baga sa
bunga, ang hangin kung baga sa layag, at dahil sa nagtuturo na kung ano ang Bayan at
kung ano ang Gobyerno upang maging tunay at manatili sa isa’t isa ang bigat na dapat
taglayin sa timbangan ng katwiran.
Kailan pa ma’t dili ito ang siyang mangyayari ay nalilihis ng daan, at ang lalong
magagandang nasa at akala ay pangarap na mistula, at ang maririkit na talumpati’t
pangungusap ay marayang hibo.
O, Anak ng Bayan! Dili-dilihin mong palagi ang iyong pinu-hunang duho at mga
kahirapan, ang iniubos mong lakas at pagpupumilit na ang puri’t katwirang nakalugmok
ay mapabangon sa panibagong buhay. Iyong dili-dilihin, at ikaw ay manghihinayang, kung
muling maagaw ang iyong mga matwid sa kanylagan mo’t kahinaan ng loob.
Huwag mong kalimutan na ang bagong pamumuhay ay nangangailangan ng bagong ugali.
At sino ang makapagsasabi? Maaaring mamahala ang mga hangal at lilong Pinuno, na
mag-akala ng sa sarili bago ng sa iyo, at salawin ka sa ningning ng kanilang kataasan at
mga piling pangungusap na nakalalamuyot. Kinakailangan ngang matalastas mo’t

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 6 of 21

mabuksang tuluyan ang iyong pag-iisip, nang makilala mo ang masama at mabuting
Pinuno, at nang huwag masayang ang di-masukat mong mga pinuhunan.
Ang bayan na dito’y sinasabi ko ay hindi ang kapisanan ng mga taong nananahan sa
gayong lugar, kundi ang katipunan ng lahat ng Tagalog; ng lahat na tumubo sa
Sangkapuluan.
Dapwat ang alinmang katipunan at pagkakaisa ay nangangai-langan ng isang pinakaulo,
ng isang kapangyarihang una sa lahat na sukat makapagbigay ng magandang ayos,
makapagpanatili ng tunay na pagkakaisa at makapag-akay sa hangganang ninais, katulad
ng sasakyang itinutugpa ng bihasang piloto, na kung ito’y mawala ay nanganganib na
maligaw at abutin ng kakila-kilabot na kamatayan sa laot ng dagat, na di makaaasang
makaduduong sa pampang ng maligaya at payapang kabuhayang hinahanap.
Ang pinakaulong ito ay siyang tinatawag ng Pamahalaan o Gobyerno at ang gaganap ng
kapangyarihan ay pinangangalanang mga Pinuno ng Bayan.
Ang kadahilanan nga ng mga Pinuno ay ang Bayan, at ang kagalingan at kaginhawaan nito
ay siyang tanging dapat tunguhin ng lahat nilang gawa at kautusan.
Ano pa mang mangyayari, ang mga Pinuno ay siyang mananagot.
Tungkol nila ang umakay sa Bayan sa ikagiginhawa. Kailan pa ma’t maghirap at maligaw
ay kasalanan nila.
At kung ang nagkakasala sa isang tao ay pinarusahan, ano kaya ang nararapat sa
nagkakasala sa Bayan, sa yuta’t yutang mga kapwa? Sakali’t ang pagkaligaw ay dahil di
nababatid ang daan, ano’t hindi pinabayaang mag-akay ang isang nakaaalam?
Lisanin na natin ang pag-uugaling dinadala ang dating pani-niwala na ang mga Pinuno ay
panginoon ng Bayan at magaling ang kaginhawahan ng lahat ay siya nilang tungkol upang
huwag nilang makalimutan.
Ako’y naniniwala at lubos kong pinananaligan na ang kaluwagan ng alinmang Bayan ay sa
kanya din dapat na hanapin. Ang Bayang nakakikilala at umiibig sa matwid, na inaakay ng
kabaitan at mahal ang kaasalan, ay di pababahala sa kangino pa mang panginoon, di
paiilalim sa kapangyarihan ng lakas at daya. Di aalalay sa palalo’t masibang kaliluhan na
maghari sa taluktok ng kataasan.
Kaya nga’t dahil sa ito’y siya kong pinaniniwalaan ay siya ko namang ipinaliliwanag sa
Anak ng Bayan, pagkat sa paraang ito lamang makakalimutan na’t di na masasabi
kailanman sa atin ang sumusunod na mga titulo ni Baltazar:
“Kaliluha’t sama ang ulo’y nagtayo
at ang kabaitan kimi’t nakayuko.”
Nakita na nga natin na ang lahat ay magkakapantay; at ang kataasan ng mga pinuno ay di
tinataglay ng sarili nilang pagkatao pagkat sila’y kapantay din ng lahat.
Kaya nga’t ang alinmang kapangyarihan upang maging tunay at matwid ay sa Bayan
lamang at sa kanyang mga tunay na Pinaka-katawan dapat na manggaling.

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 7 of 21

Sa madaling salita, di dapat nating kilalanin ang pagkatao ng mga Pinuno na mataas kaysa
madla. Ang pagsunod at pagkilala sa kanila ay dahil sa kapangyarihang ipinagkaloob ng
Bayan, suma-katwid, ang kabuuan ng mga kapangyarihan ng bawat isa.
Sa bagay na ito, ang sumusunod sa mga pinunong inilagay ng Bayan ay dito sumusunod,
at sa paraang ito’y nakikipag-isa sa kalahatan. At ang pakikipag-isang ito ay siyang daang
tangi ng kaasyusang kinakailangan ng kabuhayan ng Bayan.
Ito’y siyang paraan lamang upang ang malupit at marayang kaliluhan na ngayo’y
lumagpak na ay huwag na muling magbangon at magdamit-bayani o tagapagtanggol kaya
ng Bayan at kalayaan. Na kung magkaganito ma’y kanyang ililihis ang katwiran, iinisin ang
Bayan at sasakalin ang kalayaan sa dahilang hango din kunwari sa tatlong bagay na ito at
kawili-wiling dinggin.
Wala na ngang makapangangalaga sa sarili na gaya ng tunay na may katawan. Gayundin
naman ang Bayan. Upang huwag magaga, huwag maapi, kinakailangang magkaloobito na
kunilala at tumakwil sa mga lilong may balatkayo.
Sa katahimikan ng bawat panig ng Bayan at kaalwanan ay hindi maaaring di pamagitanan
ng isang kataas-taasang kapangyarihang hango sa kabuuan at laan sa laging pagkakaisang
binhi ng lakas at kabuhayan.
Magbuhat nga sa lalong mataas na pinuno hanggang sa kahu-lihulihang mamamayan ay
dapat na gumamit ng lubos na pitagan at pagtupad sa mga pasiya ng kataas-taasang
kapangyarihang ito na hinahango sa kabuuan at ginaganap sa kaparaanan ng kapisanan ng
mga Pinakakatawan ng Bayan o Kongreso.
Ay! Ngunit ang tunay na nararapat at ang katwiran ay madalas na guluhin at takpan ng
malabis na paghahangad ng karangalan, ng lampas na pag-iimpok sa sarili, at ng gumigiit
na gawing masasama.
Ang kapangyarihan ng mga Pinuno ay dapat na iasa lamang sa pag-ibig at pagmamahal ng
Bayan, na dili mangyayaring makamtan kundi sa maganda’t matwid na pagpapasunod.
Anung laking kamalian ng mga pusong maisip na nagpupumilit magpasikat ng
kapangyarihan sa kaparaanan ng lakas ng baril! Mga pikit na mata! Aayaw kumuhang
halimbawa sa mga nangyaring kakilakilabot sa mga nagdaang panahon!
Wala nang magaang akayin na gaya ng mga loob na tapat; datapwat wala namang
napopoot na gaya nila laban sa di matwid at mararahas na paraan at sa hamak na
pagpapakumbaba.
Lagi nang sinasambit ang katwiran ng mga Pinuno at ang mga utang na loob sa kanila ng
Bayan. Ito’y siyang karaniwang nakikita sa mga Pamahalaan. Datapwat ang Bayan ang
siyang may katwiran, pagkat ang tungkol at matwid ng mga Pinuno ay laan at pawang
dapat na isukat sa kapakinabangan at niloloob ng Bayan. Iilan ang nakatatatanto o ibig
tumanto ng katotohanang ito.
Ang kaginhawahan, wala na kundi ang kaginhawahan ng Bayan, ang siyang talagang
katwiran at kadahilanan, ang simula’t katapusan, ang hulo’t wakas ng lahat ng
katungkulan ng mga tagapamahala.
Ngunit ang kaginhawahang ito’y madalas agawin at hatiin kung ang mga karangalan ay
kinakamtan ng mga sukab na mapagmapuri, kung ang mga pala at katwiran ay ibinibigay

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 8 of 21

sa udyok ng suhol at pagkapit sa malalaki. Siya nang pagyaman ng masasama at paglitaw
ng mga palalo.
Umasa na ang masasamang ito’y bumago at kusang bumuti ay malaking kamalian. Ang
mga ito’y katulad ng hunyango na bumabagay sa kulay ng kahoy na dinadapuan. Ang
lunas na kinakailangan upang huwag mangyari at masunod ang papaganitong kasamaan
ay wala kundi ang pagliliwanag ng isip ng Bayan at ang bagong pag-uugali.
Ang mga kautusan nga, dahil nagbubuhat sa loob ng Bayan, ay unang dapat na igalang at
sundin bago ang mga Pinuno pagkat ito’y mga katiwala lamang ng pagpapatupad ng
kautusang ito. Ang dating masamang ugali na ang pagkahukom ng hukom ay siyang
kauna-unahang binibigyang halaga ay pinanggagalingan ng malalaking kasamaan pagkat
napupuwing ang katwiran, at ang mga kautusan.
Dapwat baguhin ang ugali, samakatwid, pahalagahan ang mga kautusan na una sa lahat,
palibhasa’y bunga ng nais ng kalahatan; at ang mga hukom, kung ibig na manatili sa
pagkahukom ay pilit na gaganap ng wastong katwiran, at sa aba nila! Kung ang nalalaban
dito ang siyang aakalain.
Wala na kundi ang kaginhawahan ng Bayan ang tunay na sanhi ng alinmang
kapangyarihan sa ibabaw ng lupa. Pagkat ang Bayan ay siyang lahat: dugo at buhay,
yaman at lakas, lahat ay sa Bayan. Ang mga kawal na naghahandog ng buhay ay sa pagta-
tanggol ng buhay ng lahat ay taganas na Anak ng Bayan.
Ang kayamanan ng Gobyerno ay nanggagaling sa mga Anak ng Bayan; ang laki at tibay
ng kapangyarihan ay sa pagkilala’t pagsunod ng sa Bayan nagbubuhat; at ang tungkol
ikinabubuhay ay ibinibigay na lahat ng Anak nh Bayan na nagpapabunga ng lupa, nag-
aalaga ng mga hayop, at gumagawa ng mga sangkap at gamit na lahat sa kabuhayan.
Sapagkat ang Bayan nga, upang manatili at mabuhay, ay nakita na nating nangangailangan
ng isang pinakaulo o Gobyerno, nauukol din naman ang magkaloob dito ng mga ambag
na kinakailangan, na kung wala ay hindi maaari, bagama’t ang mga buwis o ambag ng
Bayan ay sa tangi at lubos na kapakinabangan ng lahat dapat na gamitin.

ANG MALING PAGSASAMPALATAYA

Sukat na sa mga isip na bihasang magnilay-nilay ang sampalataya upang malirip na
malinaw na ang pinakahaliging ito ng naugaliang pagsamba ay nalalaban sa kabaitang
matalino at gayundin sa talaga ng Diyos.
Sa katunayan, ang kahulugan ng pagsampalataya ay ang pikit na paniniwala sa sinasabi ng
iba. At ikaw na bumabasa nitong walang ayos na mga lakad: Di mo baga naaabot na kung
ang pagkamulat ay madalas na maligaw sa landas ng kabuhayan ay di lalo na nga ang
nakapikit?
Nalalaban din naman talaga sa Diyos pagkat ang tao’y binigyan niya ng pag-iisip upang
magamit ang pagkilala ng totoo’t di-totoo, ng matwid at di-matwid, ng mabuti’t masama.
Datapwat dahil sa maling pagsampalataya’t pikit na paniniwala, ang pag-iisip ay
pinahihimbing at di ginagamit sa mga pinaglaanang ito ng Maykapal.

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 9 of 21

Gayunma’y mga ulong pinamamahayan diumano ng karunungang buhat sa langit ang
siyang nagkakalat at umaalalay nitong likong pagpatay sa lalong mataas na biyaya sa tao
na gaya na nga ng pag-iisip.
Ang sanggol, liban na na lamang sa sanggol, ang mababaga-yan ng paniniwala sa sabi ng
iba na wala nang pagdili-dili.
Ito na nga ang isang dahil pa ng mga paghihirap at hinagpis, at ang Bayang Tagalog, di pa
nalalaon at lubos nang nakaramdam ng mga kasakit-sakit at kasindak-sindak na nasasapit
kung ang kamaliang ito’y pinapangangapit sa mga pag-iisip na mapapaniwalain.
Mga hunghang at palamarang alagad ni Kristo, kung tawagin, ay nangahas na binaluktot
ang matuwid at binalot ang lupa sa dilim; at ang mga pag-iisip ay nangabulag at nalumpo
ang mga loob. Ang sapin-sapin at walang patid na mga alay at ambag sa simbahan ay
dinadala ng maling pagsasampalataya; mga alay at ambag na ipinatu-tungkol sa langit ngu-
nit tinatamasa ng mga lilo sa lupa at nagiging balong walang-hangga ng mga kayamanan
at kataasang di-magunita.
Kinakailangan pa kayang isaysay ang sarisari’t di-mabilang na mga katampalasanan at
madlang upasala’t sigalot na ibinubunga ng mga ugalint ito? Inaakala kong hindi na
sapagkat talastas na ng lahat.
At sakali mang may mga matang naalimpungatan pa sa maha-bang nagdaang
pagkahimbing, at ang kahirapang binata ay ibubu-hat na lahat sa kasamaan ng
nagpapanggap na mga alagad ng Diyos, sukat na lamang ang masdan ng mga matang iyan
at tantuin na ang mga kasama-an nila’y walang nagawang ano pa man kung ang bayan ay
natutong magbulay-bulay at kumilala ng kapalalua’t kasakimang dinamitan ng kabanalan,
ng natatagong ulupong na mabangis sa maamong balatkayo ng kabaitan.
Kung ang sasabihin naman ay dahil sa siyang kinagisnan sa magulang at naging ugali,
hindi lahat ng ugali ay mabuti at ang pagsunod sa Diyos ay ang pag-alis ng masasamang
ugali.
Anung laking pagkalihis sa daan ng katotohanan at tunay na kabanalan! Mga taong
tinatawag na tunay na Kristo ay walang sinusunod na isa mang aral ni Kristo. Ang buong
pagka-Kristiyano’y ipinatatanghal – paimbabaw ng kabanalan at palalong ningning at
pagpaparangya.
Hanggang kailan mabubuksan ang mata mo taong binigyan ng pag-iisip at itinangi sa
sangnilalang? Kung ang kaputol na kahoy ay gagawing anyong tao, maaaring pagkamalan
ng sinumang maka-kita; datapwat anuman ang katalinuhan ng gumawa, ang kahoy ay
kahoy din ang kauuwian.
Gayundin naman, liban na lamang sa tunay na sumusunod sa mga aral ni Kristo, walang
matatawag na tunay na Kristiyano anuman ang gawin at kasapitan.
Ngunit si Krito ay walang sinabing anuman sa mga ipinag-uutos at ginagawa ng simbahan
(anang mga alagad ay simbahan ni Kristo). Ang sinabi ni Kristo ay ito: “Kayo’y
magmahalan. Kayo’y magkakapatid na lahat at magkakapantay.”
At ang pagmamahalang ginawa ng Kristiyano ay ang pag-aapihan at pagdadayaan. At ang
magkakapatid at magkakapantay, unang-una na ang mga alagad, ay mag-aagawan ng
kataasan, kaya-manan, at karangalan upang masila ang maliliit at mga maralita.

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 10 of 21

Sinabi ni Hesuristo: “Ang nagpapakalaki ay hahamakin at pupurihin ang nagpapakaliit.”
(Kap. XIV. N) Datapwat ang sabing ito’y pinawi sa alaala ng mga kalakhang maraya na
kumalat at pumuno sa lupa.
Sinabi ni Hesukristo sa nagsisipagsalita sa Kanya ng mga kayamanan at magagandang
batong hiyas ng simbahan: “Ang lahat ng iyang nakikita ninyo ay darating ang araw na
walang matitira na di malilipol.” (Kap. XXI) At kayong binubulag ng kadiliman, na mga
binyagan kay Kristo, sa inyong mga simbahang lipos ng ningning at kapalaluan: Di baga
ninyo nakikita na ang inyong mga gawa ay nalalaban kay Kristo pagkat siya Niyang
itinatakwil at isinumpa?
Minsang pumasok sa simbahan ay Kanyang ipinagpatabuyan ang lahat ng doo’y nagbibili
at bumibili. “Nasusulat,” anya, “na ang bahay ko’y maging bahay ng kabanalan; ngunit
inyong ginagawang yungib ng mga magnanakaw.” (Kap. XIX) Inyong masdan, kayo’y
maghaka-haka at sandaling gunitain ang mga pilak na pumapasok sa simbahan, saka
ninyo sabihin kung tunay ngang simbahan ni Kristo.
Laging kinakaaway ng dili-dili itong kahambal-hambal na pagkalihis ng mga pag-iisip at
di-miminsang itinanong sa sarili kung hindi na matatapos ang kalagayang kalungkot-
lungkot at kasakit-sakit, kung ang lakas ng kaliluhan ay hindi na madadaig ng wastong
matwid. Ngunit nalalaban sa dakilang kabutihan ng Maykapal ang mamahay sa ganitong
akala. Pagkat kung ang lahat ng sama at di-katwiran, ang lahat ng hirap at dusang walang
katapusan ang siyang pamumuhayan ng tao sa habang panahon, ano’t bakit pa Niya
nilikha? Hindi nga sa Maykapal naroroon ang kadahilanan kundi sa tao din na binigyan
ng lahat at bawat isa ng pag-iisip at loob na inaakay ng kamaliang anaki’y totoo at unan
ng kasukabang aaki’y banal.
Upang tamuhin ang hinahanap na ginhawa ay kinakaila-ngang lubos ang pag-aaral na
kumilala ng matwid at di-matwid, ng daya at tunay, ng magaling at masama ng dapat
ipagkapuri at dapat ikahiya, ng nagbibigay-lakas at nagbibigay-sakit.
Upang mangalaman na kapatid kay Kristo ay kinakailangang lubos ang pag-aaral na
kumilala ng matwid at di-matwid, ng daya at tunay, ng magaling at masama, ng dapat
ipagkapuri at dapat ikahiya, ng nagbibigay-lakas at nagbibigay-sakit .
Upang mangalaman na kapatid kay Kristo ay kinakailangang tumulad sa Kanya sa
kabanalan, kabaitan, at pag-ibig sa kapwa. Hindi kinakailangang gumanap ng ganito’t
gayong mga pagsamba at mga santong talinghaga. Saanman dumoon ang pusong malinis
na pinamamahayan ng magandang nasa at ng matwid ay naroroon si Kristo – binyagan at
di-binyagan, maputi’t maitim man ang kulay ng balat.
Di nalilingid sa akin na ang mga saysay ko’y magbigay-pangamba marahil sa mga loob ng
iginawi magbuhat sa mga unang araw ng kasanggulan sa malig pagsampalataya.
Datapwat tumahimik ang mga loob na ito pagkat ang aking talagang pakay ay hindi
nalalaban kundi naaayon sa kalakhan ng Diyos at kabutihan Niyang di pa nalilirip sa
panahong ito. Ang aking kinakalatan ay nasa lupa – ang kasukaban ng mga alagad at ang
kabulagan ng mga inaalagaan.
Sa katunayang hindi naaabot ng tao ang kalakhan at kabuti-han ng Diyos ay nangapit sa
itinurong paniniwala na lahat ng mang-yayari ay talaga Niya, masama’t mabuti, at sila rin
namang kumikilala na lamang ang masama, na ang kinauwian ay itinulad sa tao – hamak
ang Puno’t mula ng lahat ng nilalang.

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 11 of 21

Kung ito’y di gawa ng pikit na isip ay ngalanan na ninyo ng kahit ano, datapwat huwag
tawaging kabanalan.
And Diyos ay walang tinalagang masama pagkat ang kabu-tihan Niya’y walang katapusan.
Ang masama ay tayo; ang lahat ng mga hirap, hinagpis, dalita, at kaabaan ay pawang
kasalanan natin.
Sabihin ninyo sa tamad ang kanyang pagdaralita, at ang isasagot ay umaasa sa talaga ng
Diyos. Ngunit ang talaga ng Diyos ay magdalita ang tamad.
Sabihin ninyo sa isang bayang namumuhay sa pagkaamis at niluluoy ng kasibaan at
kayabangan ng mga Pinuno, at isasagot na sumasang-ayon sa talaga ng Diyos. Ngunit ang
talaga ng Diyos ay maghirap ang mga bayang di marunong magkaisa sa paglalaban ng
katwirang biyaya ng Makapangyarihan sa lahat.
Inyong masdan: Nariyan at nakaluhod, nananaiangin at nag-papasalamat sa Diyos sa di-
mabilang na mga kayamanang ito na kinamkam sa mga paraang balawis?
Ay! Ang maling pagsasampalataya ay kauna-unahang naging dahil ng di-maulatang mga
kasamaang nangyayari sa lupa!
Kung lahat ng mangyayari ay talaga ng Diyos, ang nagnana-kaw at pumapatay sa kapwa
ay hindi dapat parusahan pagkat siya’y di makasusuway sa Makapangyarihan sa lahat na
tumalaga ng pag-gawa niya ng kasalanan. Sa paraang ito, ang masama ay muli’t muling
gagawa ng kasamaan dahil ang kanyang mga gawa ay ibinubuhat sa talaga ng Diyos. Di
nga sukat kamanghaan ang laging paghahari ng di-matwid!
Ang kalakhan sa langit ay di nangangailangan ng anuman sa lupa. Ang Diyos ang siyang
Ama ng Sangkatauhan at ang hanap ng Ama ay hindi nga ang anak na lagi na’t sa tuwing
sandali ay nagsasabi ng kanyang paggalang takot, at pag-ibig kundi ang gumanap at
sumunod sa matwid at magandang utos Niya.
Ang tunay na pagsasampalataya, paggalang, pag-ibig, at pag-sunod sa Diyos, samakatwid,
ang tunay na pagsamba, ay ang pagga-lang, pag-ibig, at pagsunod sa katwiran. Isusukat
dito ang bawat gawa, pangungusap, at kilos dahil ang buong katwiran ay nagmu-mula at
namamahay sa kalakhan, at pagka-Diyos ng Diyos.
Dito nga sa tunay na pagsampalatayang ito nabubuhol ang pag-ibig at pagganap ng tunay
na kalayaan at pagkakapantay, at gayundin ang pag-ibig at pagdamay sa kapwa ng dala.
Sa pag-ibig at pagganap ng tunay na Kalayaan at pagkakapan-tay nagbuhat ang pagkakaisa
– ang binhing tangi ng ng kasipagan, lakas, kapayapaan, at ginhawa.
Sa pag-ibig at pagdamay sa kapwa nagbubuhat ang tapat na loob at ang
pagkakawanggawa – ang bulaklak na maganda ng mga pusong banal at matamis na lunas
ng may sawing kapalaran.
Ang pagsampalatayang ito’y walang nililinisan, binyagan at di-binyagan, anuman ang lahi,
kulay, at salita, pagkat siyang tunay na pagsampalataya sa Diyos at magaganap ng lahat ng
tao na pawang anak Niya.
Naririto ang pagsasampalataya na aking inaaring tunay at naaayos sa talaga ng Maykapal.
Kung ako’y namamali, maging dahilan nawa ng aking kamalian ang tapat kong nasa.

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 12 of 21

ANG GUMAWA
Ngunit kung mahinahon nating pagbubulay-bulayin ay maki-kitang maliwanag na ang
gumawa ay hindi parusa at hirap kundi pala at kagalingan na ipinagkaloob ng Diyos sa tao
bilang alaala ng di-matingkala Niyang pag-ibig.
Ang gumawa ay isa sa malaki’t mahalagang biyaya pagkat sa pamamagitan nito ay
nagigising at nadaragdagan ang lakas ng isip, loob, at katawan, mga bagay na kasanib at
kinakailangan ng kabuhayan.
Anang mga banal na kasulatang pinagmulan ng pagsamba ng kakristyanuhan, ang
gumawa o magtrabaho ay parusang ibinigay ng Diyos kay Adan na ama ng sangkatauhan
dahil siya’y kumain ng bunga ng kahoy na ipinagbawal sa kanya; parusang minana ng
ating mga anak.
Datapwat ang sabing ito ay maling-mali at nalalaban sa talaga ng kakristyanuhan, ang
gumawa o magtrabaho ay parusang ibinigay ng Diyos kay Adan na ama ng sangkatauhan
dahil siya’y kumain ng bunga ng kahoy na ipinagbawal sa kanya; parusang minana nating
mga anak.
Ang gumagawa ay nalalayo sa buhalhal na kasalanan, maru-ruming gawi, at kayamuan;
nagtatamo ng aliw, tibay, ginhawa, at kasayahan.
Masdan natin ang naturang mayayaman, malalaki, at mapagmarunong na mga layaw at sa
ilalim ng kanilang ipinakiki-tang ginhawa, ningning, at kasaganaan ay nananaig ang lalong
matinding pagkasuya at yamot, kahinaan at kapalaluan, kasabay ang masasamang gawi na
pinanggagalingan ng mga sakit at utay-utay na inuubos ang kanilang buhay.
Anung laking katotohanan ang sinabi ng ating si Baltazar sa kanyang mga tula:
“Ang laki sa layaw karaniwang hubad
Sa bait at muni’t sa hatol ay salat.”
Iniibig ng Diyos na tayo’y magtrabaho pagkat kung tayo’y nilibiran ng buong kailangan at
kasaganaang aabutin na lamang natin at sukat, tayo’y walang salang lalong malulugmok sa
lalong kahamak-hamak at kasuklam-suklam na kabuhayan, na tungo sa pagkalipol ng
ating pagkatao.
Ang lahat ng pinakikinabangan, ang balang ikinabubuhay at ikinaiiba sa hayop ay siyang
kinakatawan at ibinububunga ng paggawa na nararapat ng kapalagang hindi masisinsay sa
matwid.
– WAKAS –

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 13 of 21

Light and Darkness
Emilio Jacinto

LIGHT AND GLITTER

Glitter hurts the eye and deceives. Light favors sight and shows things as they are.
Glitter is fallacious.
Let us seek light and do not let us be deceived by the false glitter of the wicked.
Does a brilliant carriage pass as drawn by spirited horses? We salute and consider that he
who sits in it is a person of social standing. But, perhaps, he is a thief and the jewelry and
vain show of honesty may conceal a perverse heart.
Does a poor man pass us, bent under the heavy burden he is bearing? We smile and ask
ourselves where he stole that which he is carrying. But, thanks to the light, we can see by
the sweat of his brow and the fatigue of his body that this man is living by his own tail.
Alas! It is the custom to worship glitter and reject light.
This is the reason why man and nations are suffering misery and pain.
Treason and perversity seek glitter in order to conceal their falseness from the eyes of the
spectators; but honesty and sincere love go naked and allow themselves to be seen
confidently by the light of the day…..”

LIBERTY
Liberty is the attribute of man from the moment he is born; thanks to it, he thinks and
does as he pleases, provided he do no harm to another. Liberty comes from Heaven and
no power on earth is entitled to appropriate it, nor have we a right to consent to its being
done.
Yet the majority of the peoples bear the heavy chains of servitude.
The multitudes are subjugated by a few tyrants.
The seas of the people are generally despoiled of the fruit of their labor, which goes to
increase the power and tyranny of the directors of the government, and these,
intoxicated by the incense of selfish flatterers, forget that all their boasted power,

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 14 of 21

greatness, and social pre-eminence, are derived from the governed whom they enslave
and impoverish.
There are instances when Liberty is smothered by error, by the bkind worship of ancient
bad practices and laws suggested by crafty hench men.
If there is right, it is because there is Liberty; Liberty is the column that sustains the
edifice and the audacious one who tears it down in order to bring down the building
must be annihilated.

ALL MEN ARE EQUAL

All men are equal; the origin of all is the same. Christ said; You are all equal; you are
brothers.
When my eyes contemplate the pitiful spectacle of the life of the peoples, I can not
prevent deep sadness from taking possession of my heart upon hating that this palpable
truth is violated with the aid of muskets and prison chains, owing to the lack of union
and cowardice of the peepless; sometimes, also, because falseness masquerades as
honesty and servile satellites, with abundant beautiful arguments, succeed in covering up
violations of right and equality and the people in their blindness accept these arguments
and consider them as good.
Oh thou, who sittest enthroned in a high place like God, does thou not inderstand that
the grief thou wondst feel of thou wert despoiled of thy wealth will be as that which the
poor feel when thou despoilest them of the paltry pittance for their labor?
Ye, the great, who, confiding in the nobility of your blood and in the prestige of your
class, have constituted yourselves lords and masters of your equals, turn for a moment
your boastful intelligence to the examples we have given and you ill see that all men are
equal.
but do not let any one believe that the equality proclaimed is contrary to the respect due
all authority governing the people; no, this peeminence, which was created by the people,
the people respect, but the representative of the authority, as a man, is a man just like the
rest.
If homage is ppaid to the mirage of presumption and the humbug of welath, which much
more reason should homage be paid to the tiller of the soil who, under the open skies ,
allows himself to be soaked to the skin and searched by the sun in order to make the soil
produced by his labor.

LOVE
Of all human sentiments, none is more sublime than love – Love for the fellowmen.
Without it, the peoples would disappear from the earth and the communities, the
associations, and life itself would resemble the day leaves of the tree swept away by the
wind. For its sake, the greatest deeds are performed and one’s own life and well being
sacrificed. But rascality and fraud reap their harvest under the guise of love, hiding their
ferocious selfishness behind an infinitesimal quantity of charity.

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 15 of 21

The compassion for our fellow-beings who are the victims of misfortune, which impels
us to share with them what little is ours; the solicitude and even boldness which we show
in the defense of the rights of the oppressed, and true charity for our fellow-man, from
what source do they spring but from love?
But love for the fellow creature does not always prevail in the peoples: Sometimes they
are assailed by selfishness and depravation , and when this is the case, the fishers in the
troubled waters profit by the occasion and sow discard, mutual rancer, and ratricidal
static, because such internal divisions are necessary for their criminal egoism. When the
others have thus been morally and materially broken and exhausted the wicked find
ample and sufficient gain for themselves.

THE PEOPLE AND THE GOVERNMENT

Now, when the Aurora of liberty is beginning to appear and the path of true joy is the
rule of the common effort until the desired goal is reached, the sense of the people must
learn all those things which the subjection to Spain has prevented them from learning.
It is important that they should know them, because they are like the flowers tat ripens
into a fruit, and are what the wind is o the sail of the caravels that marks and point out
the course or the peoples and the governments in order to make them true and
permanent.
When this is not the case, the right path is abandoned and the most beautiful project is
bit a histrionic exhibition and the most beautiful discourse traitorious suggestion.
Oh, son of the people! Remember the blood thou hast spilled and thy suffering and
efforts in order that honor and right, which were downtrodden, might spring to new life.
Consider them well, and thou wilt be sorry to have that – right taken from thee again
because of thy blindness and cowardice.
Always bear in mind that with anew life come new customs.
And, who can foretell? Perhaps ignornat and corrupt authorities may govern who will
not desire thy welfare, but be lawless exploiters , who will dazzle thy eyes in the splendor
of their power and with the attractive eloquence of their words. It is thy duty to be on
guard, top sharpen thy intelligence, and to distinguish the ggod ruler from the bad, in
order that thy efforts may not miscarry.
The people when I address is not the local community, but that formed by the
inhabitants of the whole earth.
Nevertheless, in every community and society there is need of a head, of one who has
poer over the rest for direction and good example, and for the maintenance of unity
among members, and associates, and who will guide them to the desired goal, just as a
vessel that is not guided by a skillful navigator runs the risk of losing its course and suffer
dreful shipwreck in mid-ocean, without hope of ever reaching the shores of the happy
land of promise for which it was bound.
This head is called the government, and he who is called upon to exercise its power, the
governor.

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 16 of 21

The object of al government is the people, and the security and welfare of the people
must be the aim of all its laws and acts.
For whatever may happen, the government is responsible. And its duties are to guide and
lead the people to happiness. If it turns out boldly and departs from the right path, it will
be because it wanted to do so and because it was misled.
And if one who sins against another is punished, what will be the punishment of him
who sins against a whole people, an infinite multitude of his similars? And if the
departure from the right path was due to the ignorance on the part of the guide and ruler,
why did he not allow, or make, another act as guide who knew the right path? Let us
wipe out the habit of thinking that the rulers is the lord of the people and whatever he
thinks and does is good. Let us accustom ourselves to thinking and saying that the
happiness of all is the only duty of the ruler, in order that he may near it in mind.
I believe, and believe firmly, that the prosperity of the people lies with the people itself.
A people that knows and esteems right and has as a rule of conduct mindness and dignity
in all its acts, will not place and frauds, nor become the accomplice of the exalated and
abominable prevaricator who rules on the heights of power.
And as I believe in this, I call it to the attention of the sons of the people, because thus
only will that custom be relegated to oblivion and no longer will we have said of us what
Baltazar says in the following verses: “While the perverse and traitors raise their arrogant
heads, the good are ashamed and hang their heads.
We have already seen that we are all equal; that the power of the ruler was not given to
him by nature, and that as a man he is on the same level as the rest. Hence all power, in
order to be reasonable and genuine, must be exercised for the benefit of the people from
which it emanated.
Briefly, we must not recognize the superiority of the ruler as an attribute attached to him
by nature. The obedience and respect due him are derived from the power which is the
integration of all the power of the people.
For this reason, he who obeys the power conferred by the people obeys the people and
identifies himself with the will of all the citizens that compose the people, which –
identification or accord is necessary for the very life of the people.
This alone will prevent abominable treason, now bankrupt, from again raising her hand
or posing as the hero or champion of the people and of liberty.
Otherwise, the people will not travel on the right path, and the people and its liberty will
be overcome by invocations of these three magical names which are always pleasing to
the ear.
It is already an axiom that nobody can look out for a person as well as that person
himself
And it is uncumbent upon the people, if they wish to prevent their being held in
contempt and enslaved, to be firm and to unmask and repel the disguised traitor.
The tranquility and prosperity of a community or society demand the existence of an
intermediary high power, elected by the community, whose purpose it is to insure unity
among the associates, which is the source of strength and vitality,

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 17 of 21

From the highest official to the humblest citizen they must obey and comply with the
laws that have emanated from this power created by the people and established by its
representative, the Congress
But, alas! Often the must and proper is relegated to the background and the excessive
ambition for power, allied with the boundless ambition for gain, struggle to open the way
for iniquity.
The power of those who govern depends upon the – love and esteem of the governed,
and these are obtained only by a just and prudent conduct,
Those make a great mistake who believe they can maintain their power by means of
force and the gun; they are nearsighted and do not understand the lesson taught by
terrible events recorded in History.
Nobody is as goodhearted as he who is sincere and honest by disposition, yet at the same
time nobody abominated like him abuses and violence and abject meekness.
Those who govern consistently appeal to right and to the gratitude owing by the people.
That is what they continually harp upon. But he on whose side is the right is the people,
because he who governs awes duties to the people, namely, to work for its prosperity and
execute its will. But, how many understand or wish to understand this truth?
The welfare of the people, and nothing else, is the real reason and object, the alpha and
omega, the beginning and the end, of all the duties of those who govern.
But this same welfare often disappear and suffers when heartless petulance rises to
power; when protection and right surrender to bribery and to servility towards the
mighty.
It is then that criminals reap their harvests and that presumptuous stupidity rises like the
foam.
The time is come for the wicked to change their ways and spontaneously to make
reparation for their great errors. They resemble the chameleon that takes the color of the
tree to which it clings.
The most efficient lever against these evils is the education of the people and a change in
their customs.
The laws must therefore be obeyed and respected, as the expression of the popular will,
and not the will of those who govern, as they are merely charged with carrying out those
same laws.
This ancient custom of considering the judge as above the law has serious consequences,
because law and right are both undermined by it.
This custom must, therefore, be abandoned and it must be proclaimed that the laws are
above all human consideration, because they are the expression of the will of the people,
and that if the judges desire to retain their positions, they must necessarily comply with
the dictates of justice; otherwise they must be moved.
The welfare of the people is the sole purpose of all the government on earth. The people
is all: life and blood, wealth and strength, all is the people. The army raised for the
defence of the lives of all is formed by the sons of the people; the great obedience of the

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 18 of 21

seas of the people, and all that is useful to life, is the product of the industry of the sons
of the people, who till the fields, bread and keep the cattle, and make the things and
utensils necessary for life.
We have seen that the people, in order to exist and progress, need a head or government
whom it is the duty of the people to grant, for its maintenance, subsidies or taxes which
must be imposed and invested only with the manifest consent of the taxpayers.

FALSE BELIEFS
By false belief we wish to say a blind belief in what another says. If a person has his eyes
open often loses his way, what will not happen to him who has them closed? This false
belief is not only contrary to common sense, but alsi to the will of God who endowed
man with intelligence wherewith to distinguish the true from the untrue, the reasonable
and good from the bad. Owing to this blind belief, intelligence is in a lethargic, state and
is not used in accordance with will of God.
To this are due the calamities and misfortunes that are afflicting the islanders, and are the
work of the so-called disciples of Christ. But on account of the perversity of these latter,
the people have made a careful investigation and have unmasked the treachery and
selfishness that masquerade as charity and the infamous serpent that lurks behind their
meekness. And they who do not practice any of the teachings of Christ, call themselves
men of Christ!
Christ said: love one another; you are all equal. And the love of these who call
themselves Christians consists in defrauding and robbing their fellowmen, and equality
and fraternity the practice by exploiting their similars and abscending with their wealth.
Christ said: the haughty you shall humble and the humble you shall exalt. But they who
call themselves Christinas exalted the haughty and humiliated the meek.
On a certain day Christ entered the temple and drove forth from it the merchants and
the buyers: ‘It is written,’ he said, ‘that my house shall be the dwelling of God and ye
have converted it into a den of thieves. And, tell me, can the church where gold is being
piled up to be called the house of God?
He who wishes to call himself a disciple and man of Christ must imitate him, his humility,
kindness, and love or his fellowmen.
It is also asserted that whatever happens is the will of God, be it good or bad. But God
cannot desire the bad because he is kindness itself. The bad are we, and whatever
calamities, plagues, and misfortunes befall use are our own fault.
Speak to the sluggard of his poverty and he will answer: God wills it so. And it is God’s
will that the sluggard shall live in poverty.
Speak to the people that bewails the tyranny and rapacity of those who govern it and
they will answer: Such is the will of God. And it is the will of God that suffering shall be
the lot of the peoples who can not stand together and battle for the triumph of right, that
precious gift of God.
If all happens by the will of God, no punishment – should be meted out to the robber or
the murderer, because they are unable to prevail against the will of the Almighty who

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 19 of 21

orders them to rob and murder. And the criminals sin again and again and are becoming
even greater criminals, because they attribute their deeds to the imperative will of God.
God is the father of humility, and what a father requires of his children is not constant
protestations of respect, fear, and love for him, but the performance of his mandates of
reason, hence the true respect and obedience to the dictates of reason, and to them we
must adjust all our acts, words, and movement, because reason originates with God
himself.
This is the rue belief and faith that impel us towards true liberty, equality, love and
helpfulness to our fellowmen.
And from this love of true liberty and equality spring unity, and sourceful activity,
strength, tranquility, and prosperity.
From love and helpfulness to our fellowmen spring sincerity and charity, that beautiful
flower of the heart, that gentle and sweet balm of the unfortunate.
This belief and faith makes no distinction between baptized and unbaptized, nor of the
race, color and tongue of the believer, because it is the true faith in God, and all men,
being sons of God, can put it into practice.

WORK
Work is a gift to humanity, because it awakens and gives vigor to the intellectual power,
will and body, which are indispensable for progress in life. The sacred writings from
which the Christian religion originated, narrate that work is a punishment imposed by
God upon Adam, the father of the human race, for having tasted of the forbidden fruit,
and this punishment has been inherited by us, his sons. But this legend is erroneous and
contrary to the will of God, and from it springs the human error that work, being a
punishment, is a corporal affliction looked upon like an unavoidable ailment.
For this reason many are ashamed to work, principally the wealth, the powerful, and the
learned who make a vain show of that which they style the comforts of life or corporal
well-being.
And they finish in the mind, leading a miserable and abject life that tends to bring about
the destruction of the human race.
Whatever is useful, whatever tends to make life easier, that let us support because it is a
result well worthy of our efforts.
He who toils keeps away from a life of disorderly and bad habits and boredom, finds
diversion in labor and becomes strong, prosperous and cheerful.
Contemplating the so-called rich, great, and alleged wise men, we can see through their
outward prosperity, social splendor, and happiness, and perceive wearisomeness,
weakness, haughtiness, coupled with vicious habits that little by little destroy them.
How much truth us there in what our Baltazar has sung in his verses ‘Those who grow
up ‘midst the revelries of wealth, are devoid of judgement and kindness and lacking in
counsel.’

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 20 of 21

‘Ang laki sa layaw karaniwa’y hubad sa bait at muni’y sa hatol ay salat.’

Jacinto, Liwanag at Dilim, page 21 of 21