Habilitacja Lipinski Kryteria Wyznaczania Parametrow Geotechnicznych

KRYTERIA WYZNACZANIA
PARAMETRÓW GEOTECHNICZNYCH
Mirosáaw J. LipiĔski
KRYTERIA WYZNACZANIA
PARAMETRÓW GEOTECHNICZNYCH
Warszawa 2013
Praca dotyczy najwaĪniejszych kryteriów jakie powinny byü speánione podczas wykonywania badaĔ
geotechnicznych aby te odpowiadaáy wymaganej jakoĞci. W pracy skoncentrowano siĊ na metodach
wyznaczania parametrów mechanicznych, chociaĪ w wielu miejscach, gdzie parametry mechaniczne
w najwiĊkszym stopniu zaleĪą od wáaĞciwoĞci fizycznych (stopieĔ wilgotnoĞci, wskaĨnik
porowatoĞci) duĪo miejsca poĞwiĊcono takĪe tym drugim. Zasadniczo, omawiane są kryteria
dotyczące badaĔ laboratoryjnych, jako referencyjnych w stosunku do badaĔ terenowych. Wyjątek
stanowią metody sejsmiczne, które w ostatnim czasie zyskują na popularnoĞci z uwagi na
nieinwazyjny charakter badania i duĪy potencjaá interpretacyjny. W pracy przedstawiono
najistotniejsze kryteria jakie naleĪy wziąü pod uwagĊ przy okreĞlaniu najwaĪniejszych grup
parametrów geotechnicznych. Prezentowane wyniki badaĔ wáasnych dotyczą gruntów o szerokim
spektrum uziarnienia, od piasków grubych do wysoko plastycznych iáów. Obszernie przedstawiono
zagadnienia związane z zapewnieniem jakoĞci wykonywanych badaĔ, tj. doboru aparatury, rodzaju
obciąĪenia, schematu badania i warunków jakie powinny byü speánione w czasie jego trwania.
Opisano sposoby pobierania gruntów spoistych i niespoistych oraz metody oceny jakoĞci uzyskanych
próbek. DuĪo miejsca poĞwiĊcono charakterystyce stanu gruntu, w tym równieĪ parametrom
opisującym historiĊ naprĊĪenia. Przy omawianiu zagadnieĔ związanych z wyznaczaniem
wytrzymaáoĞci, wydzielono upáynnienie jako szczególny i najtrudniejszy przypadek wyznaczania
wytrzymaáoĞci gruntu. W odniesieniu do sposobu wyznaczania parametrów odksztaáceniowych,
osobno potraktowano zagadnienia związane z wyznaczaniem sztywnoĞci początkowej oraz
z okreĞlaniem nieliniowoĞci jej rozkáadu wraz z odksztaáceniem. W kaĪdej z omawianych grup
parametrów dotyczących stanu początkowego, wytrzymaáoĞci i sztywnoĞci przedstawiono wáasne
propozycje ich wyznaczania. W pracy omawiane są równieĪ charakterystyki ĞciĞliwoĞci
i przepuszczalnoĞci w nawiązaniu do róĪnego rodzaju gruntów. NaleĪy podkreĞliü, Īe przedstawiane
w monografii wyniki badaĔ to w zdecydowanej wiĊkszoĞci efekty prac wáasnych, a metody
wyznaczania parametrów geotechnicznych opierają siĊ na najnowoczeĞniejszych technikach
dostĊpnych w nielicznych laboratoriach badawczych.
Recenzenci: dr hab. inĪ. Waldemar ĝwidziĔski, prof. IBW PAN

dr hab. inĪ. Katarzyna Zabielska-Adamska, prof. nadzw. PB
Opracowanie redakcyjne – Maágorzata Wdowska
Czterysta czterdziesta siódma pozycja serii – 447
ISBN 978-83-7583-498-7
Druk: POLIMAX s.c., ul. Nowoursynowska 161L, 02-787 Warszawa

Spis treĞci
1. Wprowadzenie 9
2. Ogólne kryteria okreĞlania parametrów geotechnicznych 14
3. Eksperymentalne uwarunkowania poprawnoĞci wyznaczania charakterystyk
gruntu 24
3.1. ObciąĪenie jako kryterium wyznaczania parametrów 24
3.1.1. Rodzaj obciąĪenia 24
3.1.2. PrĊdkoĞü obciąĪenia i warunki odpáywu 26
3.1.3. Schemat obciąĪenia i ĞcieĪki naprĊĪenia 28
3.2. Techniki badaĔ geotechnicznych 34
3.2.1. MoĪliwoĞci i ograniczenia 34
3.2.2. Badania terenowe 35
3.2.3. Badania laboratoryjne 40
3.3. Rodzaj gruntu i próbki do badaĔ jako kryterium wyznaczania wáaĞciwoĞci
mechanicznych 56
3.3.1. Uwagi dotyczące rodzaju gruntu 56
3.3.2. Próbki gruntu w badaniach laboratoryjnych 59
3.4. Wymagania metodyczne zapewnienia jakoĞci na przykáadzie badania
trójosiowego 65
3.4.1. Wpáyw wybranych czynników na wiarygodnoĞü otrzymywanych
wyników – identyfikacja zagadnieĔ 65
3.4.2. Przygotowanie i montaĪ próbki 66
3.4.3. Nasączanie próbek 70
3.4.4. Wpáyw tarcia na koĔcach próbki w fazie Ğcinania 77
4. Charakterystyki ĞciĞliwoĞci i przepuszczalnoĞci 84
4.1. ĝciĞliwoĞü 84
4.1.1. Gruty niespoiste 84
4.1.2. Grunty spoiste 91
4.2. PrzepuszczalnoĞü gruntu 96
4.2.1. OkreĞlanie przepuszczalnoĞci w gruntach niespoistych 96
4.2.2. Wyznaczanie przepuszczalnoĞci w gruntach spoistych 97
5. Parametry stanu gruntu 103
5.1. Grunty niespoiste 103
5.1.1. StopieĔ zagĊszczenia 103
5.1.2. Parametr stanu 105
5.1.3. Ocena stanu na podstawie prĊdkoĞci fal akustycznych 107
5.1.4. Wspóáczynnik parcia spoczynkowego K0 w gruntach niespoistych 111
6 Kryteria wyznaczania parametrów geotechnicznych
5.2. Grunty spoiste 114

5.2.1. Normowe miary stanu gruntu spoistego 114
5.2.2. Parametry okreĞlające historiĊ stanu naprĊĪenia 115
5.3. Alternatywne miary historii stanu naprĊĪenia w gruntach spoistych 119
5.3.1. Krytyka dotychczasowego podejĞcia 119
5.3.2. Miary oparte na charakterystykach dylatancyjnych z badaĔ
trójosiowych 123
6. Charakterystyki wytrzymaáoĞciowe 132
6.1. Uwagi wstĊpne 132
6.2. WytrzymaáoĞü gruntów niespoistych 133
6.3. Czynniki okreĞlające wytrzymaáoĞü gruntów spoistych 136
6.4. NajczĊĞciej popeániane báĊdy w wyznaczaniu wytrzymaáoĞci gruntu
spoistego 144
6.4.1. Niespeánienie warunku peánego nasycenia 144
6.4.2. Dobór metody pomiaru ciĞnienia wody w porach w zaleĪnoĞci od
plastycznoĞci 146
6.4.3. Dobór prĊdkoĞci Ğcinania 147
6.4.4. ZawyĪanie wartoĞci spójnoĞci 153
7. Upáynnienie jako szczególny przypadek osiągniĊcia wytrzymaáoĞci gruntu 155
7.1. RóĪne podejĞcia do zjawiska upáynnienia gruntu 155
7.2. Rodzaje reakcji na obciąĪenia w warunkach bez odpáywu 157
7.3. Relacje wielkoĞci opisujących zjawisko statycznego upáynnienia gruntów
w szerokim zakresie uziarnienia 160
7.4. IloĞciowa ocena moĪliwoĞci upáynnienia gruntu 165
7.4.1. PojĊcie niestabilnoĞci w odniesieniu do gruntu 165
7.4.2. DoĞwiadczalna identyfikacja warunku niestabilnoĞci dla badaĔ bez
odpáywu 166
7.4.3. Uzasadnienie uniwersalnoĞci kryterium niestabilnoĞci – warunku
koniecznego upáynnienia gruntów 168
7.4.4. Warunek wystarczający upáynnienia gruntu 171
8. Wyznaczanie sztywnoĞci początkowej gruntu na podstawie prĊdkoĞci fali
poprzecznej 174
8.1. Relacje pomiĊdzy prĊdkoĞciami fal akustycznych a parametrami badanego
oĞrodka sprĊĪystego 174
8.2. Czynniki okreĞlające prĊdkoĞü propagacji fali poprzecznej w gruntach 176
8.3. Związki empiryczne okreĞlające prĊdkoĞü fali poprzecznej dla róĪnych
gruntów – badania wáasne 182
8.3.1. Grunty niespoiste 182
8.3.2. Grunty spoiste 196
Spis treĞci 7
9. NieliniowoĞü charakterystyk naprĊĪenie odksztaácenie 202

9.1. IstotnoĞü zagadnienia nieliniowoĞci związków fizycznych 202
9.2. Czynniki warunkujące zmiennoĞü rozkáadu sztywnoĞci 204
9.3. Pomiary zewnĊtrzne a pomiary wewnĊtrzne 205
9.3.1. Typowe przebiegi charakterystyk 205
9.3.2. Relacje moduáów odksztaácenia 206
9.4. Analiza zmiennoĞci parametrów pseudosprĊĪystych wedáug róĪnych
kryteriów 210
9.4.1. Rodzaj gruntu 210
9.4.2. Anizotropia początkowa 212
9.4.3. Stan początkowy gruntu 214
9.4.4. Kierunek ĞcieĪki naprĊĪeĔ caákowitych 218
9.4.5. Warunki odpáywu 219
9.5. NieliniowoĞü rozkáadu sztywnoĞci 220
9.5.1. Oszacowanie moduáu dla róĪnych wartoĞci odksztaáceĔ
w rekonstruowanych gruntach niespoistych 220
9.5.2. Próba opisu rozkáadu sztywnoĞci w spoistych gruntach
naturalnych 225
9.6. IloĞciowa analiza zakresu wystĊpowania stref odksztaáceĔ 229
9.6.1. Granice stref odksztaáceĔ 229
9.6.2. Zakres odksztaáceĔ sprĊĪystych 231
9.6.3. Oszacowanie strefy wystĊpowania odksztaáceĔ plastycznych 239
9.7. Zachowanie siĊ gruntu Ğcinanego z odpáywem w warunkach osiągniĊcia
kryterium niestabilnoĞci 244
10. Podsumowanie i wnioski 250
Literatura 256
Wykaz waĪniejszych symboli i oznaczeĔ 266
Summary 270
1. Wprowadzenie
Kontekst pracy
Coraz wiĊksze tempo zmian cywilizacyjnych i przepáywu informacji wynikającego
z wprowadzenia nowych technologii telekomunikacyjnych wpáywa na wszystkie dziedziny
Īycia. Dotyczy to równieĪ geotechniki, a w szczególnoĞci jakoĞci badaĔ eksperymentalnych,
gdzie wprowadzanie nowych technik pomiarowych lub adaptacje uprzednio znanych technik
na potrzeby mechaniki gruntów staáy siĊ zjawiskiem powszechnym.
Z drugiej strony naleĪy zauwaĪyü etapy rozwoju mechaniki gruntów ze wzglĊdu na
koncepcje opisu zachowania siĊ oĞrodka gruntowego w róĪnych jego stanach. Jednym
z kamieni milowych bĊdących punktem odniesienia jest koncepcja stanu krytycznego, która
jest udaną próbą stworzenia spójnego opisu zachowania siĊ gruntu w záoĪonych stanach
obciąĪenia. JednakĪe opis ten ma tĊ wadĊ, Īe nadaje siĊ jedynie do gruntów normalnie
skonsolidowanych i lekko prekonsolidowanych. Podobnie wiĊkszoĞü podrĊczników
mechaniki gruntów i artykuáów naukowych jest napisana na podstawie badaĔ i znajomoĞci
zachowaĔ gruntów rekonstruowanych lub o znanej historii naprĊĪenia. W tej sytuacji, biorąc
pod uwagĊ koniecznoĞü rozwiązywania zagadnieĔ praktycznych, obserwuje siĊ powszechny
trend do wykorzystywania narzĊdzi stworzonych dla gruntów stosunkowo sáabych do opisu
mocnych gruntów naturalnych. Ta nieadekwatnoĞü uwydatnia siĊ szczególnie w przypadku
mocno prekonsolidowanych gruntów spoistych. JednakĪe bezkrytyczne stosowanie procedur
badawczych opracowanych dla gruntów sáabych do gruntów mocno prekonsolidowanych
prowadzi do uzyskania wyników przypadkowych, nie mających wiele wspólnego
z rzeczywistoĞcią. Dotyczy to zarówno badaĔ eksperymentalnych, jak i rozwaĪaĔ
teoretycznych. Obserwacje dotyczące krajowej praktyki w tym zakresie, dokonane z pozycji
firmy konsultingowej oraz uczelni wyĪszej, stanowią podstawĊ do formuáowania przesáanek
wskazujących, Īe wiele osób, które wykonują badania, nie w peáni uĞwiadamia sobie ten fakt.
Z drugiej strony, wychodząc poza rynek krajowy, moĪna zauwaĪyü ĞwiadomoĞü koniecznoĞci
odrĊbnego traktowania gruntów o znanej historii obciąĪenia i gruntów naturalnych.
Zagadnienie to coraz czĊĞciej podnoszone jest w trakcie dyskusji panelowych na
miĊdzynarodowych konferencjach geotechnicznych.
Cel pracy
Podstawowymi elementami skáadającymi siĊ na prognozĊ zachowania siĊ oĞrodka
gruntowego są modele gruntu i charakterystyki gruntowe. ĩywotnoĞü modeli gruntu jest
okreĞlona w duĪej mierze przez moĪliwoĞü wyznaczenia wiarygodnych parametrów do tych
modeli, opierających siĊ na charakterystykach gruntu otrzymanych z badaĔ. Tak wiĊc, to
charakterystyki gruntu są poĪywką dla rozwijania i stosowania modeli gruntowych. Ponadto,
cechą immanentną mechaniki gruntów jako dyscypliny stosunkowo máodej jest jej ciągáy
rozwój, polegający na dostosowywaniu przede wszystkim laboratoryjnych, ale takĪe
i terenowych metod badawczych do rozwiązywanego problemu, a przez to walidacji metod
okreĞlania charakterystyk gruntu. To w duĪej mierze stanowi o dynamice rozwoju tej

dyscypliny. Dzieje siĊ tak dlatego, Īe to wáaĞnie w procesie doskonalenia metod
eksperymentalnych uzyskuje siĊ najwiĊcej informacji o naturze zachowania siĊ oĞrodka
gruntowego w záoĪonych warunkach obciąĪeĔ. Poznanie tych mechanizmów jest warunkiem
koniecznym dla moĪliwoĞci modelowania zachowania siĊ gruntu. Ponadto, ciągáy postĊp
technologiczny jest dodatkowym czynnikiem sprzyjającym weryfikacji oraz walidacji juĪ
istniejących metod, a takĪe tworzenia nowych. Schemat obrazujący rolĊ walidacji kryteriów
wyznaczania parametrów geotechnicznych, skáadających siĊ na metody badawcze bĊdące
podstawą w prognozowaniu zachowania siĊ gruntu pod obciąĪeniem, przedstawiono na
rysunku 1.1.
Poszerzenie wiedzy WALIDACJA KRYTERIÓW

na temat WYZNACZANIA PARAMETRÓW Rozwój metod
zachowania siĊ GEOTECHNICZNYCH badawczych
gruntu pod
obciąĪeniem
BADANIA GRUNTU
jakie
Model PARAMETRY
ile
gruntu GEOTECHNICZNE
Prognoza zachowania siĊ Monitoring obiektu

oĞrodka gruntowego
ZGODNOĝû?
RYSUNEK 1.1. Miejsce walidacji kryteriów wyznaczania parametrów w prognozowaniu zachowania

siĊ gruntu pod obciąĪeniem
Wprowadzenie….11
Niniejsza praca ma na celu wykonanie kroku w kierunku próby weryfikacji moĪliwoĞci

okreĞlenia na drodze badaĔ laboratoryjnych najwaĪniejszych grup parametrów
i charakterystyk gruntów zarówno naturalnych, jak i rekonstruowanych. W szczególnoĞci
dotyczy to parametrów okreĞlających historiĊ stanu naprĊĪenia, anizotropiĊ początkową,
charakterystyki odksztaáceniowe i wytrzymaáoĞciowe. Przy omawianiu poszczególnych grup
parametrów zwrócono szczególną uwagĊ na przeáamywanie stereotypowych podejĞü do
problemów badaĔ gruntów naturalnych oraz ograniczeĔ dotyczących metodyki badaĔ.
Poruszane zagadnienia dotyczą zarówno gruntów spoistych, jak i niespoistych. Przedstawione
wyniki badaĔ i analiz opierają siĊ na pracach wáasnych lub takich, w których Autor
sprawowaá kierownictwo merytoryczne. Odwoáania do prac innych autorów ograniczone są
do ukazania kontekstu omawianego rodzaju badaĔ lub jego etapów rozwoju.
Zakres pracy
Praca skáada siĊ dziewiĊciu rozdziaáów i podsumowania. Liczba rozdziaáów wynika
z koniecznoĞci wyodrĊbnia zagadnieĔ, które dotyczą poszczególnych grup parametrów, tzn.
parametrów stanu, ĞciĞliwoĞci, wytrzymaáoĞci i sztywnoĞci. Dwóm ostatnim zagadnieniom
poĞwiĊcono po dwa rozdziaáy. W przypadku wytrzymaáoĞci wyodrĊbniono upáynnienie jako
szczególny przypadek wytrzymaáoĞci, natomiast rozdziaáy opisujące parametry
odksztaáceniowe rozdzielono na sztywnoĞü początkową oraz nieliniowoĞü jej rozkáadu wraz
z odksztaáceniem. Dwa rozdziaáy w pierwszej czĊĞci rozprawy dotyczą odpowiednio
kryteriów okreĞlania parametrów oraz eksperymentalnych uwarunkowaĔ poprawnoĞci
wyznaczania charakterystyk z badaĔ. Krótką charakterystykĊ poszczególnych rozdziaáów
przedstawiono poniĪej.
Rozdziaá 2. Kryteria okreĞlania parametrów geotechnicznych
W rozdziale krótko scharakteryzowano róĪne aspekty wyznaczania parametrów
geotechnicznych. Poruszano aspekty natury badawczej (cechy zjawiska, procesy,
uwarunkowania, dokáadnoĞü), a takĪe podano odpowiedzi na pytania zadawane sobie przez
praktykujących inĪynierów (parametry wyznaczane zgodnie z duchem Eurokodu 7,
uwarunkowania doboru metod badawczych, rodzaje parametrów w zaleĪnoĞci od rodzaju
dokumentacji, itp.).
Rozdziaá 3. Eksperymentalne uwarunkowania poprawnoĞci wyznaczania charakterystyk
gruntu
W rozdziale tym przedstawiono róĪne aspekty obciąĪenia jako kryterium wyznaczania
parametrów mających wpáyw na wynik badania. W tej czĊĞci opisano rodzaje obciąĪeĔ
(monotoniczne, cykliczne, dynamiczne), a takĪe schematy obciąĪeĔ, z których wynika
koniecznoĞü stosowania róĪnych rodzajów aparatury. PodkreĞlono rolĊ prĊdkoĞci obciąĪenia,
która wraz z przepuszczalnoĞcią okreĞla warunki odpáywu, czyli jedno z najwaĪniejszych
kryteriów w badaniach gruntu. Jeden z trzech podrozdziaáów dotyczy technik badaĔ
geotechnicznych ze szczególnym rozwiniĊciem metod laboratoryjnych, które pozwalają na
kontrolĊ warunków brzegowych ze wzglĊdu na stan naprĊĪenia i warunki odpáywu. Zwrócono
uwagĊ na rodzaj gruntu, który w duĪej mierze okreĞla sposób badania. Zawarto tutaj uwagi
dotyczące klasyfikacji gruntu, która rzutuje na sposób komunikacji pomiĊdzy inĪynierami.
Przedstawiono tematykĊ dotyczącą pobierania gruntu spoistego i niespoistego oraz zawarto
uwagi na temat oceny jakoĞci pobieranych próbek. Istotną czĊĞcią tego rozdziaáu jest
okreĞlenie wymagaĔ, jakie powinny byü uwzglĊdnione podczas przeprowadzania badaĔ
trójosiowych.
Rozdziaá 4. Charakterystyki ĞciĞliwoĞci i przepuszczalnoĞci
W rozdziale wskazano zasadnicze róĪnice w ĞciĞliwoĞci gruntów spoistych i niespoistych.
Przedstawiono charakterystyki pozwalające na ustalenie relacji pomiĊdzy parametrami
ĞciĞliwoĞci dla gruntów niespoistych o róĪnej zawartoĞci frakcji drobnej. W przypadku
gruntów spoistych wykazano ograniczone zastosowanie wskaĨników ĞciĞliwoĞci do gruntów
naturalnych mocno prekonsolidowanych. Odniesiono siĊ do przepuszczalnoĞci gruntów, ze
szczególnym uwzglĊdnieniem poprawnoĞci wyznaczania charakterystyk przepuszczalnoĞci
gruntów spoistych w laboratorium.
Rozdziaá 5. Parametry stanu gruntu
W rozdziale tym podano na przykáadzie badaĔ parametry stanu, rozdzielnie dla gruntu
niespoistego i spoistego. W ramach tych pierwszych omówiono problemy, jakie wystĊpują
przy wykorzystaniu stopnia zagĊszczenia ID, a takĪe przedstawiono wáaĞciwoĞci parametru
stanu ȥ w ujĊciu Beena i Jefferriesa (1985). Przedstawiono przykáady wykorzystania
prĊdkoĞci fali poprzecznej do oceny stanu gruntu niespoistego. W tej czĊĞci przedstawiono
równieĪ moĪliwoĞci okreĞlenia wspóáczynnika parcia spoczynkowego w badaniach
laboratoryjnych i przy wykorzystaniu metod sejsmicznych. W ramach czĊĞci dotyczącej
gruntów spoistych omówiono moĪliwoĞci wyznaczenia parametrów okreĞlających historiĊ
stanu naprĊĪenia, tj. naprĊĪenie prekonsolidacji mechanicznej ı'p i naprĊĪenie prekonsolidacji
wáaĞciwej ı'Y oraz odpowiadające im wskaĨniki OCR i YSR. Przedstawiono równieĪ
moĪliwoĞü okreĞlenia wspóáczynnika parcia spoczynkowego w prekonsolidowanych iáach na
podstawie pomiarów ciĞnienia ssania. Oddzielny podrozdziaá poĞwiĊcono alternatywnej,
w stosunku do wykorzystywanej w mechanice gruntów, metodzie wyznaczania naprĊĪenia
prekonsolidacji wáaĞciwej ı'Y opartej na charakterystykach dylatancyjnych z badaĔ
trójosiowych.
Rozdziaá 6. Charakterystyki wytrzymaáoĞciowe
W czĊĞci dotyczącej gruntów niespoistych przedstawiono wyniki badaĔ Ğwiadczące o tym, Īe
obwiednia zniszczenia w gruntach niespoistych jest krzywoliniowa i Īe krzywoliniowoĞü ta
zmniejsza siĊ wraz ze wzrostem zawartoĞci frakcji drobnej. WiĊcej miejsca poĞwiĊcono
zagadnieniom związanym z okreĞleniem wytrzymaáoĞci gruntów spoistych. W ramach opisu
najczĊĞciej popeánianych báĊdów przedstawiono konsekwencje niespeánienia warunku
peánego nasycenia próbki, zwrócono uwagĊ na róĪnice w sposobach pomiaru ciĞnienia wody
w porach w zaleĪnoĞci od plastycznoĞci gruntu, wreszcie zaproponowano nową formuáĊ
okreĞlającą dobór prĊdkoĞci Ğcinania w warunkach z odpáywem w zaleĪnoĞci od
plastycznoĞci gruntu.
Wprowadzenie….13
Rozdziaá 7. Upáynnienie jako szczególny przypadek osiągniĊcia wytrzymaáoĞci gruntu

Zjawisko upáynnienia gruntu zostaáo wyodrĊbnione jako szczególny przypadek osiągniĊcia
wytrzymaáoĞci gruntu niespoistego. Pierwsze dwa podrozdziaáy dotyczą uporządkowania
definicji dotyczących upáynnienia gruntu. W dalszej czĊĞci przedstawiono wyniki prac
wáasnych, które dotyczą zidentyfikowania prawidáowoĞci okreĞlonych na podstawie
trójosiowych badaĔ monotonicznych gruntów niespoistych zawierających róĪną zawartoĞü
frakcji drobnej. Na szczególną uwagĊ zasáuguje czĊĞü dotycząca wáasnego kryterium
niestabilnoĞci gruntów niespoistych jako warunku koniecznego upáynnienia gruntu.
Przedstawiono równieĪ propozycjĊ wáasnego warunku wystarczającego upáynnienia gruntu.
Rozdziaá 8. Wyznaczanie sztywnoĞci początkowej na podstawie prĊdkoĞci fali poprzecznej
W rozdziale przedstawiono podstawowe informacje dotyczące rozchodzenia siĊ fal
akustycznych w gruncie. Omówiono rodzaje fal oraz podano relacje pomiĊdzy sztywnoĞcią
początkową a prĊdkoĞcią fali poprzecznej wyprowadzoną na podstawie związków liniowej
teorii sprĊĪystoĞci. DuĪo uwagi poĞwiĊcono danym literaturowym dotyczącym relacji
pomiĊdzy prĊdkoĞcią fali poprzecznej a gáównymi wielkoĞciami okreĞlającymi sztywnoĞü
gruntu, tj. stanowi naprĊĪenia i wskaĨnikowi porowatoĞci. Wyniki prac wáasnych
przedstawiono dla gruntów niespoistych zawierających 10, 17, 36 i 60% frakcji drobnej.
W odniesieniu do gruntów spoistych materiaá badawczy obejmowaá grunty o strukturze
nienaruszonej o wskaĨniku plastycznoĞci 8–90%.
Rozdziaá 9. NieliniowoĞü charakterystyk naprĊĪenie-odksztaácenie
Dokonano przeglądu najwaĪniejszych czynników warunkujących zmiennoĞü rozkáadu
sztywnoĞci na podstawie badaĔ wáasnych. Omówiono rolĊ pomiarów wewnĊtrznych
w ocenie wartoĞci parametrów pseudosprĊĪystych, a takĪe przeprowadzono analizĊ
zmiennoĞci tych parametrów. W ramach opisu nieliniowoĞci sztywnoĞci okreĞlono moduáy
odksztaácenia w zaleĪnoĞci od stanu, na który skáadają siĊ wskaĨnik porowatoĞci
i Ğrednie naprĊĪnie efektywne. NastĊpnie przeprowadzono iloĞciową analizĊ zakresu
wystĊpowania stref odksztaáceĔ dla róĪnych gruntów i róĪnych warunków badania. Dla badaĔ
z odpáywem przeprowadzono porównanie gradientu funkcji naprĊĪenia z rozkáadem moduáu
odksztaácenia reprezentującym sztywnoĞü gruntu.
Rozdziaá 10. Podsumowanie i wnioski
W podsumowaniu przedstawiono wnioski ogólne dotyczące kryteriów wyznaczania
parametrów geotechnicznych oraz scharakteryzowano osiągniĊcia wáasne pogrupowane
tematycznie.
CzĊĞü badaĔ, których wyniki są przedstawione w niniejszej pracy byáy realizowane w ramach
projektów badawczych KBN, których Autor pracy byá kierownikiem. Jeden z projektów byá
poĞwiĊcony nieliniowoĞci charakterystyk naprĊĪenie–odksztaácenie w stanach
przedzniszczeniowych gruntu. JednakĪe, zasadnicza czĊĞü prac zostaáa wykonana i opisana
w ramach drugiego projektu N N506098933 „Kryteria okreĞlania i doboru parametrów
geotechnicznych” finansowanego ze Ğrodków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyĪszego.
2. Ogólne kryteria okreĞlania parametrów
geotechnicznych
Dlaczego kryteria?
Znaczenie prostego zdania „OkreĞlanie parametrów geotechnicznych” za kaĪdym razem jest
inne w zaleĪnoĞci od zawodu, wiedzy i doĞwiadczenia osoby, która sáyszy takie zdanie.
Inaczej jest ono rozumiane przez architekta, urzĊdnika administracji zatwierdzającej
dokumentacjĊ, geologa, projektanta, osoby zajmującej siĊ modelowaniem komputerowym,
a jeszcze inaczej przez osobĊ zajmująca siĊ badaniami geotechnicznymi. DoĞwiadczenie
wskazuje, Īe wystĊpuje tutaj pewna prawidáowoĞü polegająca na tym, Īe im bardziej odlegáy
kontakt z badaniami geotechnicznymi, tym bardziej jednoznaczne skojarzenia z tym
terminem. I odwrotnie, im wiĊksze ma siĊ doĞwiadczenie związane z badaniami
geotechnicznymi, tym wiĊksza skáonnoĞü do niuansowania zagadnienia i wprowadzania
kryteriów okreĞlania tych parametrów w celu stworzenia bardziej realistycznego opisu
zachowania siĊ oĞrodka gruntowego.
Jedną z podstawowych przyczyn koniecznoĞci wprowadzania wielu kryteriów jest to, Īe
grunt jest materiaáem naturalnym i skáada siĊ nie z jednej, a z co najmniej dwóch, a czĊsto
trzech faz. Fakt ten w zasadniczy sposób odróĪnia go od innych materiaáów budowlanych,
takich jak stal, Īelbet czy drewno. To takĪe powoduje inne podejĞcie do stanu materiaáu.
W przypadku stali plastycznoĞü jest stanem niepoĪądanym, kojarzącym siĊ na pewno
z niespeánieniem stanu uĪytkowalnoĞci, a zwykle równieĪ ze zniszczeniem materiaáu.
Stwierdzenie plastycznoĞci w stali jest jednoznaczną i wystarczającą informacją do
dyskwalifikacji materiaáu z punktu widzenia moĪliwoĞci przenoszenia naprĊĪeĔ. Natomiast
plastycznoĞü w przypadku gruntu jest normą. Stwierdzenie, Īe grunt jest plastyczny jest
ogólnym stwierdzeniem i naleĪaáoby zadaü duĪo wiĊcej pytaĔ i wykonaü badania, aby
dowiedzieü siĊ wiĊcej o jego moĪliwoĞciach do przenoszenia obciąĪenia.
Z powyĪszego przykáadu wynika, Īe odpowiedĨ na pytanie o moĪliwoĞci przenoszenia
obciąĪenia jest w przypadku gruntu znacznie trudniejsza i wymaga znacznie wiĊkszego
zakresu badaĔ uwzglĊdniających przewidywane warunki pracy oĞrodka niĪ w przypadku
standardowych materiaáów budowlanych. Ten wiĊkszy zakres badaĔ związany jest
z koniecznoĞcią uwzglĊdnienia wiĊkszej liczby kryteriów, jakie powinny byü speánione przy
ukáadaniu programu badaĔ, doborze sprzĊtu i warunków badania.
Parametry, cechy, zjawiska, procesy

Chcąc wyjaĞniü koniecznoĞü stosowania róĪnych kryteriów przy wyznaczaniu parametrów
geotechnicznych naleĪaáoby najpierw okreĞliü czym jest parametr. Wedáug Autora parametr
w najprostszy sposób moĪna okreĞliü jako miarĊ cechy lub zjawiska. Przy takiej definicji
parametru naleĪaáoby jasno sprecyzowaü o jakie cechy i zjawiska chodzi. W przypadku
gruntów, podstawowe cechy jakie naleĪy wymieniü to:
x sprĊĪystoĞü,
Ogólne kryteria okreĞlania parametrów geotechnicznych 15
x ĞciĞliwoĞü,
x zagĊszczalnoĞü,
x plastycznoĞü,
x odksztaácalnoĞü,
x wytrzymaáoĞü,
x lepkoĞü,
x wraĪliwoĞü.
OczywiĞcie moĪna tĊ listĊ poszerzyü i uszczegóáowiü w zaleĪnoĞci od kontekstu w jakim
rozwaĪa siĊ te cechy. Przykáadowo, wraĪliwoĞü czy plastycznoĞü mogą wystĊpowaü
w jednych gruntach, a w innych nie. MoĪna rozwaĪaü roĪne rodzaje cech pochodnych od
cechy gáównej, np. pseudosprĊĪystoĞü lub hipersprĊĪystoĞü. MoĪna takĪe tworzyü cechy
„odzjawiskowe”, czyli np. erodowalnoĞü rozumianą jako podatnoĞü na erozjĊ. To ostanie
zdanie dotyczy drugiej kategorii, która w przypadku gruntów jest bardzo licznie
reprezentowana – czyli zjawisk.
Zjawiska to zdarzenia jakie wystĊpują w gruncie w okreĞlonych okolicznoĞciach, np. pod
wpáywem obciąĪenia/odprĊĪenia, Ğcinania, wysychania, itd. Podstawowe zjawiska jakie
zachodzą w gruntach to:
x konsolidacja,
x dylatancja,
x kontraktancja,
x upáynnienie,
x pĊcznienie,
x skurcz,
x dyssypacja ciĞnienia,
x kurzawka,
x przebicie hydrauliczne,
x wyparcie gruntu.
Z uwagi na fakt, Īe zjawiska wystĊpują w okreĞlonym czasie, moĪna zwykle wyróĪniü ich
początek i koniec. Szczególnie istotne jest rozpoczĊcie zjawiska i okreĞlenie dla jakich
warunków (stan naprĊĪenia, porowatoĞü) ono wystĊpuje. Jest to dodatkowa informacja, która
nie wystĊpuje w przypadku cech. Typowym przykáadem jest zjawisko upáynnienia gruntu.
OkreĞlenie warunków okreĞlających początek zjawiska upáynnienia jest niezwykle istotne
z punktu widzenia praktycznego jak i poznawczego. Zagadnienie to jest omówione
w rozdziale poĞwiĊconym upáynnieniu gruntu.
Dáugotrwaáe zjawiska zwykle okreĞla siĊ jako procesy. Typowe przykáady procesów to:
filtracja, sufozja, erozja czy peázanie. W warunkach naturalnych czĊsto zachodzi cementacja,
strukturyzacja czy starzenie siĊ gruntu. KaĪdy z tych procesów naleĪy opisaü jakimĞ
parametrem, który trzeba wyznaczyü na drodze doĞwiadczalnej. Z kolei poprawne
zaplanowanie eksperymentu musi speániaü wszystkie warunki potrzebne, aby badanie
w sposób moĪliwie najlepszy odzwierciedlaáo przebieg zjawiska w naturze. Te najwaĪniejsze
warunki są wáaĞnie kryteriami wyznaczania parametrów geotechnicznych.
Parametr jako czĊĞü rozwiązania zadania geotechnicznego

Rozwiązanie zadania geotechnicznego opiera siĊ na trzech filarach, które Burland (1987,
2012) nazywa trójkątem geotechnicznym. Wierzchoákami tego trójkąta są obszary aktywnoĞci
badawczej dotyczące:
x profilu gruntu wraz z jego genezą i opisanymi procesami geologicznymi skáadającymi siĊ
na jego powstanie,
x zachowania siĊ gruntu pod obciąĪeniem okreĞlonego na podstawie badaĔ laboratoryjnych
i terenowych,
x modelu gruntu na który skáadają siĊ stosowne zaáoĪenia, przeprowadzona analiza oraz jej
walidacja.
SpoĞród trzech wymienionych aktywnoĞci, parametry geotechniczne wystĊpują w dwóch
ostatnich. O ile w punkcie trzecim, parametry stanowią niezbĊdny element analizy, o tyle
punkt drugi caákowicie jest poĞwiĊcony okreĞlaniu charakterystyk z badaĔ gruntu na
podstawie których wyznaczane są parametry geotechniczne.
Dobór metody wyznaczania parametrów geotechnicznych

Jednym z podstawowych kryteriów okreĞlania parametrów jest wáaĞciwy dobór metody ich
wyznaczania. Dalsze rozdziaáy tej pracy są w duĪej mierze poĞwiĊcone temu zagadnieniu.
Wybór metody wyznaczania parametrów zaleĪy przede wszystkim od celu dla jakiego
wyznacza siĊ te parametry, co implikuje rodzaje parametrów i zakres ich rozpoznania.
Przykáadowo, jeĪeli badany materiaá bĊdzie rozpatrywany jako krzyĪowo anizotropowy
(poprzecznie izotropowy), to liczba niezaleĪnych parametrów sprĊĪystoĞci bĊdzie wynosiáa 5,
a nie 2 jak w ciele izotropowym. Poza tym zasadniczo wpáynie to na dobór metodyki badania.
W rozwiązywaniu zagadnieĔ praktycznych istotną rolĊ w doborze metody wyznaczania
parametrów odgrywa oczywiĞcie rodzaj gruntu i jego stan. Dotyczy to zarówno metod
laboratoryjnych i terenowych. Istotną kwestią jest to, czy przedmiotem badania jest grunt
sáaby czy mocny. ChociaĪ terminy te są czĊsto stosowane w mowie potocznej to jednak
brakuje w literaturze geotechnicznej wskazaĔ iloĞciowych. Jedna z nielicznych jest
propozycja Calabresi’ego i in. (1990) dotycząca gruntów spoistych. Proponują oni, aby
granicĊ pomiĊdzy gruntem sáabym i mocnym okreĞlaü na podstawie wilgotnoĞci. Grunt,
którego wilgotnoĞü jest wiĊksza od wyraĪenia wL–Ip/2 jest okreĞlany jako sáaby. Grunty
caákowicie nasycone o wilgotnoĞci mniejszej są okreĞlane jako mocne. UniwersalnoĞü
i zakres stosowalnoĞci tego kryterium są niewielkie, gdyĪ sprowadza siĊ praktycznie do
uĞrednionej konsystencji. Nie odnosi siĊ wprost do tak waĪnych cech jak wytrzymaáoĞü czy
sztywnoĞü. W Īadnym stopniu nie odnosi siĊ do tak istotnej kwestii jaką są warunki odpáywu.
MoĪna siĊ o tym przekonaü analizując zachowanie gruntu organicznego o konsystencji
miĊkkoplastycznej. W warunkach z odpáywem wartoĞü kąta tarcia wewnĊtrznego dla takiego
materiaáu bĊdzie duĪa, zapewne przekraczająca 30°. Natomiast w warunkach bez odpáywu
wytrzymaáoĞü bĊdzie niewielka, przykáadowo dla nieduĪych naprĊĪeĔ efektywnych moĪe
wynosiü kilkanaĞcie kPa. Przykáad ten dowodzi, Īe kryterium rozdzielające grunty sáabe od
mocnych powinno byü bardziej uniwersalne niĪ to oparte na granicach konsystencji. Wedáug
opinii Autora kryterium takie powinno uwzglĊdniaü cztery wielkoĞci:
– początkowy moduá odksztaácenia E0,
– wartoĞü dewiatora naprĊĪenia przy zniszczeniu qf,
– odksztaácenie odpowiadające zniszczeniu İf,
– odksztaácenie odniesienia İr.
WartoĞü odksztaácenia odniesienia wskazuje taką jego wielkoĞü jaka byáaby osiągniĊta
podczas Ğcinania przy naprĊĪeniach odpowiadających zniszczeniu, gdyby ciaáo zachowywaáo
siĊ idealnie sprĊĪyĞcie İr (Hardin i Drnevich, 1972). Wykorzystując powyĪsze wartoĞci moĪna
sformuáowaü nastĊpujący warunek okreĞlający grunt sáaby:
Hr
E0 q f 1 (1.1)
Hf
NaleĪy podkreĞliü, Īe przedstawiona nierównoĞü uwzglĊdnia zarówno sztywnoĞü jak
i wytrzymaáoĞü, oraz jej zmiennoĞü wraz z warunkami odpáywu i efektywnym naprĊĪeniem
Ğrednim poprzedzającym Ğcinanie. UwzglĊdnia ksztaát charakterystyki naprĊĪenie
–odksztaácenie oraz poĞrednio anizotropiĊ stanu naprĊĪenia bezpoĞrednio poprzedzającą
Ğcinanie. Przedstawione kryterium pozwala na dobór optymalnej metody badania zarówno
w laboratorium jak i w terenie.
Model gruntu i jego parametry

Aby okreĞliü prognozĊ zachowania siĊ jakiegokolwiek materiaáu (w tym gruntu)
w warunkach rzeczywistych naleĪy zbudowaü model reprezentujący zachowanie siĊ tego
materiaáu pod obciąĪeniem. SpoĞród róĪnego rodzaju modeli (np. fizycznych,
probabilistycznych, itd.) obecnie najczĊĞciej stosowane są modele matematyczne
przedstawiane w postaci równaĔ konstytutywnych i traktujące zachowanie siĊ materiaáu
w kategoriach przyczyny i skutku. Na proces tworzenia modelu skáadają siĊ nastĊpujące
elementy (Burland, 2012):
x identyfikacja przedmiotu modelowania i zakresu tj. czĊĞci konstrukcji, szczególnego
rodzaju zachowaniu lub stanu granicznego,
x idealizacja i uproszczenia dotyczące geometrii, wáaĞciwoĞci materiaáów i obciąĪeĔ,
x wáaĞciwego záoĪenia wszystkich zaáoĪeĔ i uproszczeĔ w jeden model, który umoĪliwiaáby
analizĊ modelowanego procesu lub zjawiska waz z prognozą reakcji na obciąĪenie.
Zagadnienie pierwsze i ostatnie zwykle daje siĊ opanowaü w stopniu zadawalającym. MoĪna
nawet stwierdziü, Īe dziĊki rozwojowi w ostatnich trzydziestu latach technik informacyjnych
oraz numerycznych metod obliczeniowych, zagadnieniem tym zajmuje siĊ bardzo duĪo ludzi
co sprzyja szybkiemu rozwojowi tego rodzaju dziaáalnoĞci. Zupeánie inaczej wygląda sytuacja
z punktem drugim dotyczącym dokonywania zaáoĪeĔ upraszczających dotyczących
modelowanego procesu i parametrów materiaáowych. Do tego rodzaju aktywnoĞci nie
wystarczy komputer z odpowiednim oprogramowaniem i doĞwiadczenie dotyczące jego
wykorzystania lub nawet tworzenie nowych programów. Aby dokonaü wáaĞciwych zaáoĪeĔ
upraszczających naleĪy poznaü zagadnienie w caáoĞci, aĪeby wiedzieü co i w jakim stopniu

moĪe ulec idealizacji. Do tego potrzebne jest zaplecze badawcze umoĪliwiające
przeprowadzenie eksperymentu na reprezentatywnym materiale. JeĪeli nie wykona siĊ tego
poprawnie wówczas dokonuje siĊ zbyt duĪych uproszczeĔ, nieadekwatnych do stopnia
záoĪonoĞci zagadnienia. Warto w tym miejscu zaznaczyü, Īe najwiĊksze báĊdy w caáym
procesie prognozowania zachowania siĊ materiaáu pod obciąĪeniem dokonuje siĊ na etapie
zaáoĪeĔ. Waga dokonywanych zaáoĪeĔ jest róĪna. Na przykáad zaáoĪenie ciągáoĞci oĞrodka
umoĪliwia wykorzystanie teorii sprĊĪystoĞci i teorii plastycznoĞci. Báąd popeániany podczas
obliczania naprĊĪeĔ w oĞrodku gruntowym na podstawie teorii sprĊĪystoĞci jest relatywnie
niewielką wadą w porównaniu do korzyĞci jakie siĊ uzyskuje z moĪliwoĞci wykorzystania tej
teorii. Teorie opisujące ciaáa staáe wykazujące cechy sprĊĪystoĞci, plastycznoĞci czy lepkoĞci
są bardzo uĪyteczne w opisie zachowania siĊ oĞrodka gruntowego, poniewaĪ wszystkie te
cechy w róĪnych proporcjach wystĊpują w róĪnych gruntach. Poprzez szeregowe i równolegáe
áączenie symboli reologicznych powstają modele reprezentujące róĪne przebiegi
charakterystyk okreĞlających zaleĪnoĞci naprĊĪenia od odksztaácenia lub prĊdkoĞci
odksztaácenia. W ten sposób modele generują zapotrzebowanie na parametry reprezentujące
podstawowe cechy wykazywane przez grunt w procesie obciąĪania. NaleĪy zaznaczyü, Īe
stopieĔ skomplikowania modeli wynika z chĊci odzwierciedlenia róĪnych cech zachowania
siĊ oĞrodka gruntowego pod obciąĪeniem. Historia stanu naprĊĪenia, dylatancja lub
wraĪliwoĞü wpáywają na koniecznoĞü ich uwzglĊdnienia w budowie modelu, przez co
zwiĊksza siĊ liczba parametrów. NaleĪy zauwaĪyü, Īe parametry wchodzące w skáad modeli
gruntu mają róĪną wagĊ. Czasami są to parametry powstające na podstawie geometrycznych
zaleĪnoĞci wynikających z przebiegu charakterystyk np. niektóre parametry w modelu
nieliniowo sprĊĪystym Kondnera (1963) rozwijane nastĊpnie przez Duncana
i Changa (1970). Inną wagĊ maja natomiast parametry które opisują najwaĪniejsze cechy
gruntu tj. np. sztywnoĞü lub wzrost wytrzymaáoĞci wraz ze wzrostem efektywnego naprĊĪenia
normalnego. Nie zmienia to faktu, Īe walidacja modeli gruntu jest podstawową przesáanką do
moĪliwie najwierniejszego odzwierciedlenia warunków pracy gruntu i doskonalenia metod
okreĞlania parametrów polegającym na poszukiwaniu i uwzglĊdnianiu wszelkich kryteriów
mających wpáyw na ostateczną wartoĞü parametru.
Parametry wyznaczane wedáug Eurokodu 7

W celu omówienia kryteriów wyznaczania parametrów geotechnicznych, wáaĞciwe wydaje
siĊ przedstawienie waĪniejszych kryteriów okreĞlania parametrów. RozwaĪania naleĪy
rozpocząü od kryteriów ogólnych. Jednym z waĪniejszych kryteriów, zwáaszcza w kontekĞcie
wdraĪania norm europejskich, jest róĪnicowanie parametrów wedáug definicji znajdujących
siĊ w Eurokodzie 7. W odróĪnieniu od dwóch rodzajów parametrów zdefiniowanych normie
PN-81/B-03020, PN-EN 1997-2 wprowadza cztery rodzaje parametrów zgodnie ze
schematem przedstawionym na rysunku 2.1.
WartoƑci pomierzone i.e. wyniki badaŷ

laboratoryjnych lub terenowych
teoria, zaleǏnoƑci empiryczne
WartoƑci wyprowadzone
metoda bezpoƑrednia
ocena na podstawie schematu i

warunków pracy konstrukcji
WartoƑci charakterystyczne
WartoƑci obliczeniowe
RYSUNEK 2.1. Rodzaje parametrów wedáug Eurokodu 7
Eurokod 7 rozróĪnia cztery rodzaje parametrów:

Parametry testu lub dokáadniej wartoĞci pomierzone są to wielkoĞci uzyskane w trakcie
badania, np. gáĊbokoĞü zwierciadáa wody gruntowej, liczba uderzeĔ na 30 cm wpĊdu podczas
badania sondą cylindryczną. W niektórych przypadkach wielkoĞü mierzona jest parametrem
przyjĊtym do projektowania (np. poziom zwierciadáa wody gruntowej), w innych (np.
mierzone wartoĞci siáy, ciĞnieĔ i przemieszczeĔ w trakcie badania trójosiowego) – są
pierwszym krokiem do okreĞlenia docelowego parametru. W przypadku parametrów
pomierzonych zasadniczo nie ma wiĊkszych trudnoĞci z ich zrozumieniem. Parametr
wyprowadzony to wielkoĞü charakteryzująca grunt okreĞlona przy wykorzystaniu teorii,
korelacji lub danych doĞwiadczalnych na podstawie wartoĞci pomierzonej. W praktyce
wystĊpują pewne trudnoĞci ze zrozumieniem definicji tego parametru. Prawdopodobnie
wynika to z faktu, Īe tego okreĞlenia nie byáo w normie PN-81/B-03020. Przykáadowe
wielkoĞci to:
x parametry wytrzymaáoĞciowe ĳު i c‫ ޤ‬okreĞlone na podstawie badania trójosiowego przy
wykorzystaniu hipotezy wytrzymaáoĞciowej Coulomba–Mohra,
x wartoĞü cu wyprowadzona z sondy skrzydeákowej przy wykorzystaniu teorii skrĊcania,
x ĳު okreĞlone z sondy cylindrycznej SPT na podstawie korelacji z liczbą uderzeĔ na
30 cm wpĊdu,
x wytrzymaáoĞü na Ğcinanie w warunkach bez odpáywu uzyskana z sondowania statycznego
CPT przy wykorzystaniu wspóáczynnika NKT okreĞlonego na podstawie korelacji
z badaniami referencyjnymi,
x początkowy moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej G0 uzyskany na podstawie prĊdkoĞü fali
poprzecznej przy wykorzystaniu związków wynikających z liniowej teorii sprĊĪystoĞci.
Ten rodzaj parametrów powinien byü przedstawiany w raportach z badaĔ wykonanych na

terenie planowanych inwestycji.
Trzeci rodzaj parametrów to wartoĞci charakterystyczne. ChociaĪ to okreĞlenie byáo
stosowane normie PN-81/B-03020, to jednak ta grupa parametrów stwarza najwiĊksze
trudnoĞci. Parametry charakterystyczne nie są definiowane, jak w normie PN-81/B-03020,
jako wartoĞü Ğrednia z wielkoĞci pomierzonych, chociaĪ nie jest wykluczone, Īe mogą
przyjmowaü takie wartoĞci.
WartoĞü charakterystyczną parametru geotechnicznego definiuje siĊ jako rozwaĪne
oszacowanie wielkoĞci wpáywającej na pojawienie siĊ stanu granicznego. Z tego wzglĊdu
wartoĞü charakterystyczna parametru w rozumieniu Eurokodu 7 musi uwzglĊdniaü warunki
pracy konstrukcji, czyli np. schemat Ğcinania, wielkoĞci odksztaáceĔ, itp., a zatem wartoĞci te
powinny byü charakterystyczne dla konkretnej sytuacji projektowej.
Warto zwróciü uwagĊ, Īe w polskim táumaczeniu normy PN-EN 1997-2 uĪyto sáowa
„ostroĪne” jako dosáowne táumaczenie sáowa „cautious”. JednakĪe w tym przypadku bardziej
oddające pierwotne znaczenie jest sáowo „rozwaĪne”, poniewaĪ oznacza, Īe coĞ dokonane
zostaáo po rozwaĪeniu wszystkich okolicznoĞci mających wpáyw na sytuacjĊ projektową.
Przykáadowo charakterystyczny moduá odksztaácenia powinien odpowiadaü zakresowi
odksztaáceĔ jaki przewiduje siĊ w warunkach pracy konstrukcji, a zatem powinien byü
dobrany na podstawie rozwaĪnego oszacowania (najlepiej na podstawie obliczeĔ) wielkoĞci
odksztaáceĔ jakich naleĪy spodziewaü siĊ w podáoĪu. Innym przykáadem moĪe byü okreĞlenie
wytrzymaáoĞci dla schematu badania jakiego naleĪy siĊ spodziewaü w terenie. Zatem rozwaga
potrzebna jest równieĪ na etapie planowania programu badaĔ. UĪyty w táumaczeniu termin
„ostroĪne” sugeruje przyjĊcie konserwatywnej wartoĞci parametru zawierającej
w sobie pewien zapas bezpieczeĔstwa, co nie jest zgodne z duchem definicji. Zapas
bezpieczeĔstwa uzyskuje siĊ przez zastosowanie wspóáczynników czĊĞciowych w stosunku
do wartoĞci charakterystycznych i tak powstają wartoĞci obliczeniowe.
Przy omawianiu rodzajów parametrów, warto zwróciü uwagĊ na to które parametry
powinny siĊ znajdowaü w poszczególnych dokumentacjach. W dokumentacji geologiczno
–inĪynierskiej wykazuje siĊ wartoĞci parametrów wyprowadzonych. Mogą siĊ równieĪ
znajdowaü wartoĞci pomierzone, zwáaszcza jeĪeli dotyczy to badaĔ terenowych. Parametry
wyprowadzone dokumentują warunki geologiczno–inĪynierskie jakie panują w podáoĪu.
Parametry te w rozumieniu Eurokodu 7 wyznaczane są w oderwaniu od obiektu jaki ma byü
posadowiony na tym podáoĪu.
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku projektu geotechnicznego. W tym przypadku muszą
byü podawane charakterystyczne wartoĞci parametru. WielkoĞci te powinny byü okreĞlane
przez geotechnika we wspóápracy z projektantem, który dostarcza wszelkich informacji
dotyczących wykonywanych obliczeĔ. Parametr obliczeniowy, uwzglĊdniający
wspóáczynniki czĊĞciowe, jest okreĞlany przez osobĊ odpowiedzialną za wybór metody
obliczeniowej przy ewentualnej wspóápracy z geotechnikiem i powinien siĊ znaleĨü
w projekcie geotechnicznym.
Niestety pomimo istniejących przepisów i wzorców praktyki geotechnicznej z krajów
zachodniej Europy, w Polsce nadal panuje pewien chaos w tym wzglĊdzie. Decyzja o zakresie
badaĔ oraz czasie ich realizacji jest oderwana od rzeczywistoĞci i czĊsto ma podáoĪe
wyáącznie ekonomiczne. Podstawowe problemy moĪna scharakteryzowaü w formie
nastĊpujących punktów:
x program badaĔ nie uwzglĊdnia warunków pracy konstrukcji, a czĊsto równieĪ potrzeb
projektanta,
x minimalny (czĊsto niewystarczający) zakres badaĔ,
x mylnie okreĞlony czas realizacji badaĔ,
x rozbieĪnoĞü oczekiwaĔ i efektów wynikająca z komunikacji na poziomie haseá.
Podstawowe terminy dotyczące dokáadnoĞci badaĔ

NastĊpnym ogólnym kryterium jest dokáadnoĞü badaĔ. Ocena báĊdów w badaniach
eksperymentalnych powinna byü zawsze uwzglĊdniona. JednakĪe, przed przystąpieniem do
oceny niepewnoĞci naleĪy zdaü sobie sprawĊ z pewnych podstawowych faktów. Przede
wszystkim naleĪy pamiĊtaü, Īe grunt jest materiaáem naturalnym i bardzo czĊsto
niejednorodnym, co w opinii wielu inĪynierów powoduje tak duĪy zakres báĊdu, Īe pokrywa
on niedokáadnoĞci wynikające z pomiarów. Nie jest to podejĞcie naukowe, ale przy okazji
szacowania wartoĞci báĊdów popeánianych w badaniach warto uĞwiadomiü sobie pewne fakty.
W pierwszej kolejnoĞci naleĪy pamiĊtaü, Īe w zaleĪnoĞci od rodzaju badania moĪna mieü do
czynienia w róĪnych proporcjach z niepewnoĞciami inherentnymi i epistemologicznymi. Te
pierwsze wynikają z niejednorodnej natury gruntu. W sytuacji prostego pomiaru wykonanego
wielokrotnie podejĞcie oparte na metodach statystycznych jest jak najbardziej wskazane.
Dobrym przykáadem badania, w którym naleĪaáoby zastosowaü takie podejĞcie są parametry
sondowania CPTU lub pomiar wilgotnoĞci na duĪej powierzchni w wierzchniej warstwie
gruntu. W obu przypadkach procedura badania jest na tyle prosta i powtarzalna, Īe
ewentualne báĊdy epistemologiczne (czyli wynikające z warunków badania, np. báĊdy
systematyczne) są áatwe do wyeliminowania i dlatego pozostaje oszacowanie niepewnoĞci
inherentnej. W takich przypadkach naleĪy stosowaü znane z metrologii metody wyraĪania
niepewnoĞci pomiarowej ujĊte w polskim táumaczeniu angielskiej wersji przewodnika Guide
to the Expression of Uncertainty in Measurements.
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku skomplikowanych badaĔ laboratoryjnych
wykonywanych w celu okreĞlenia wáaĞciwoĞci mechanicznych. W tym przypadku
niepewnoĞü związana z badaniem ma zdecydowanie charakter epistemologiczny. WáaĞciwie
naleĪaáoby stwierdziü, Īe báĊdy w procedurze badaĔ wynikające z niespeánienia kryteriów
poprawnoĞci wykonania testu w znacznie wiĊkszym stopniu odpowiadają za ostateczny báąd
w badaniach niĪ niejednorodnoĞü materiaáu. Przykáadem moĪe byü niespeánienie warunku
peánego nasycenia w badaniach bez odpáywu. Dlatego przy wyznaczaniu parametrów
mechanicznych z badaĔ laboratoryjnych gáówny nacisk káadzie siĊ na poprawnoĞü procedury
badania. Inne czynniki związane z moĪliwoĞciami pomiarowymi urządzeĔ są áatwiejsze do
usuniĊcia, chociaĪby w ramach poprawnie funkcjonującego systemu jakoĞci.
W celu oceny moĪliwoĞci popeánienia báĊdów w badaniach laboratoryjnych niezbĊdne jest

rozróĪnianie podstawowych trzech terminów dotyczących pomiarów, które czĊsto są
nieprawidáowo uĪywane. Terminy te są nastĊpujące:
x precyzja, wyraĪającą rozrzut wyników pomiarów; termin ten moĪe byü uĪywany jako
miara powtarzalnoĞci wyników;
x dokáadnoĞü, która wyraĪa odlegáoĞü uzyskanego wyniku od wartoĞci prawdziwej; moĪe
byü miarą báĊdu systematycznego;
x rozdzielczoĞü, która wyraĪa najmniejszą jednostkĊ pomiarową moĪliwą do odczytania
podczas pomiaru; jest miarą moĪliwoĞci odczytu.
Aby zilustrowaü powyĪsze terminy wygodnie jest posáuĪyü siĊ porównaniem podanym przez
Germaine'a i Ladda (1988), którzy zobrazowali to na przykáadzie tarcz strzelniczych
pokazanych na rysunku 2.2. Efekty strzelania moĪna podsumowaü nastĊpująco:
x tarcza pokazana na rysunku A dowodzi, Īe strzelaá do niej niezbyt dobry strzelec ze
Ğredniej klasy karabinu; efekt strzelania moĪna okreĞliü jako charakteryzujący siĊ maáą
precyzją i Ğrednią dokáadnoĞcią;
x do tarczy B strzelaá bardzo dobry strzelec, ale jego karabin byá nieprawidáowo
wykalibrowany; efekt strzelania to bardzo maáy rozrzut, ale istotny báąd systematyczny.
x do tarczy C i D strzelaá ekspert, z tą róĪnicą, Īe w pierwszym przypadku uĪyá karabinu bez
przyrządów optycznych, natomiast do tarczy D strzelaá z tego samego karabinu, ale przy
wykorzystaniu lunety; wyniki na tarczy C wskazują na maáą precyzjĊ i maáą rozdzielczoĞü,
ale na duĪą dokáadnoĞü, natomiast wyniki na tarczy D charakteryzują siĊ duĪą precyzją
i duĪą dokáadnoĞcią.
WaĪne jest, aby przy wykonywaniu badaĔ i kalibrowaniu sprzĊtu pomiarowego nie myliü
powyĪszych pojĊü.
A C
B D
RYSUNEK 2.2. WyjaĞnienie terminologii pomocnej przy szacowaniu báĊdów pomiarowych

(Germaine i Ladd, 1988)
Przedstawione powyĪej kryteria okreĞlania parametrów geotechnicznych w Īadnym razie nie

wyczerpują wszystkich moĪliwych a stanowią jedynie wprowadzenie do nastĊpnych
rozdziaáów, które bardziej szczegóáowo przedstawiają kryteria wyznaczania parametrów.
Oprócz rozdziaáu trzeciego, który obszernie ujmuje eksperymentalne podstawy wyznaczania
charakterystyk gruntu, dalsze rozdziaáy poĞwiecone są zasadniczym grupom parametrów
opisujących:
x charakterystyki ĞciĞliwoĞci i przepuszczalnoĞci,
x parametry stanu,
x wytrzymaáoĞü gruntu,
x sztywnoĞü gruntu.
3. Eksperymentalne uwarunkowanie poprawnoĞci
wyznaczania charakterystyk gruntowych
3.1. ObciąĪenie jako kryterium wyznaczania parametrów
3.1.1. Rodzaj obciąĪenia
Mechaniczne charakterystyki gruntu uwarunkowane są jego wáaĞciwoĞciami fizycznymi,

a takĪe czynnikami takimi jak historia stanu naprĊĪenia, poziom zadanych odksztaáceĔ czy
temperatura. Czynniki te, mające ogromne znaczenie przy okreĞlaniu charakterystyk gruntu,
są jednakowo waĪne w dynamicznych, jak i statycznych warunkach obciąĪenia, a tym samym
nie są traktowane jako elementy odróĪniające zachowanie dynamiczne od statycznego.
Czas, w którym okreĞlony poziom naprĊĪenia lub wartoĞü odksztaácenia jest przekazywany
na grunt moĪe byü okreĞlony jako czas zadawania obciąĪenia. PrĊdkoĞü zadawania obciąĪenia
jest cechą charakteryzującą zjawisko dynamiczne. Wybrane zdarzenia – istotne z punktu wi-
dzenia inĪynierii – sklasyfikowano zgodnie z czasem zadawania obciąĪenia i przedstawiono
odpowiednio na poziomej osi rysunku 3.1.
W przypadku fal i drgaĔ, zdarzenia
czas zadawania obciąĪenia
o krótszym okresie trwania lub -3 -2 -1 0 1 2 3 4
10 10 10 10 10 10 10 10
wyĪszej czĊstotliwoĞci są uznawa- (sekundy)
(minuty) 10
0
10
1
10
2
ne za zjawiska z krótszym czasem Zagadnienia dynamiczne Zagadnienia statyczne

zadawania obciąĪenia, a problemy
ObciąĪenia zmĊczeniowe Fale, drgania i wibracje Wstrząsy
0
10 Wybuchy Konstrukcje staáe
dáugookresowe są rozwaĪane jako 1
i tymczasowe
10
zjawiska z dáuĪszym czasem zada- TrzĊsienia ziemi
2
10
wania obciąĪenia. Czas zadawania Wbijanie pali
zagĊszczanie
obciąĪenia bĊdzie definiowany 10

3
liczba cykli
ObciąĪenia od
w przybliĪeniu jako jedna czwarta 10
4 Ruch
koáowy
parkujących
pojazdów
okresu, w którym obciąĪenie zosta-

ObciąĪenia
wywoáane
5 falowaniem
10 Fundamenty
áo przekazane (Ishihara, 1996). maszyn
Przypadki, gdzie czas zadawania

obciąĪenia trwa dáuĪej niĪ kilka- RYSUNEK 3.1. Identyfikacja obciąĪeĔ w zaleĪnoĞci od
dziesiąt sekund są zazwyczaj ich czasu trwania i liczby cykli (Ishihara, 1996)
uznawane za statyczne, natomiast
te o krótszym czasie przyáoĪenia obciąĪenia okreĞla siĊ jako dynamiczne. Czas zadawania ob-
ciąĪenia moĪe byü alternatywnie wyraĪony za pomocą prĊdkoĞci obciąĪenia lub tempa od-
ksztaácania. Zjawiskiem dynamicznym nazywa siĊ zdarzenie, w którym obciąĪenie jest przy-
káadane cyklicznie z pewną czĊstotliwoĞcią. Zatem reprezentatywnoĞü obciąĪenia jest kolej-
nym podstawowym atrybutem klasyfikującym zjawiska dynamiczne. W tym kontekĞcie na
osi pionowej (rys. 3.1) przedstawiono zagadnienia czĊsto spotykane w praktyce inĪynierskiej.
Eksperymentalne uwarunkowania poprawnoĞci wyznaczania charakterystyk … 25
Metody zadawania obciąĪeĔ moĪna podzieliü na 3 rodzaje: statyczne, dynamiczne i cykliczne

co pokazano na rysunku 3.2. W warunkach statycznych obciąĪenie zadawane jest monoto-
niczne, w czasie co najmniej kilkunastu sekund w przypadku piasków lub minut – grunty spo-
iste, do osiągniĊcia zniszczenia. JeĞli obciąĪenie niszczące zadawane jest w krótszym czasie
nazywane jest dynamicznym. W odniesieniu do obciąĪenia cyklicznego moĪna wyróĪniü dwa
rodzaje zadawania obciąĪenia: wolne i szybkie powtarzanie obciąĪenia.
ObciąĪenie cykliczne to takie, w którym nastĊpuje zmiana kierunku obciąĪenia, przy czym
masa obciąĪanego ciaáa nie wpáywa na wynik badania. W rzeczywistoĞci kaĪdy proces cy-
kliczny w oĞrodku gruntowym poprzedzony jest monotonicznym obciąĪeniem, w rozumieniu
normalnej konsolidacji oĞrodka. W badaniach procesów cyklicznych rozróĪnia siĊ, tak jak w
przypadku obciąĪeĔ monotonicznych, przypadek operowania odksztaáceniem (strain–
controlled test) i naprĊĪeniem
(stress–controlled test).
ObciąĪenie
W przypadku obciąĪeĔ dy-
naprĊĪenie styczne
dynamiczne
namicznych nastĊpuje zmiana
ObciąĪenie
kierunku obciąĪenia i inercja statyczne
wpáywa na wynik badania.
Wpáyw obciąĪeĔ dynamicz-
nych na parametry gruntu
moĪna analizowaü na podsta-
czas
wie badaĔ przeprowadzonych
w kolumnie rezonansowej, czy ObciąĪenie
teĪ na podstawie pomiarów cykliczne
prĊdkoĞci fali poprzecznej.
Charakterystyki gruntu RYSUNEK 3.2. Podstawowe rodzaje obciąĪeĔ
w widoczny sposób zaleĪą od
zakresu odksztaáceĔ (rys. 3.3), a takĪe od sposobu realizacji tych odksztaáceĔ, czyli od rodzaju
realizowanego obciąĪenia. Podczas modelowania zachowania gruntu poddanego róĪnym wa-
runkom obciąĪeĔ niezwykle istotne jest aby charakterystyka odksztaáceniowa modelu odpo-
wiadaáa rozpatrywanemu zakresowi odksztaáceĔ. Kiedy spodziewane jest zachowanie gruntu
pozostające w maáym zakresie odksztaáceĔ, uzasadnionym jest wykorzystanie sprĊĪystego
modelu gruntu. JeĞli natomiast rozpatrywany problem jest związany ze Ğrednim zakresem od-
ksztaáceĔ, poniĪej poziomu okoáo 10–3%, zachowanie gruntu staje siĊ sprĊĪysto–plastyczne
i moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej zaczyna zmniejszaü swoją wartoĞü wraz ze wzrostem od-
ksztaáceĔ. W tym samym czasie nastĊpuje rozpraszanie energii podczas cykli zadawania ob-
ciąĪenia. Rozpraszanie energii w gruntach jest przewaĪnie niezaleĪne od prĊdkoĞci i ma histe-
retyczny charakter. WáaĞciwoĞci gruntu dla zakresu odksztaáceĔ wiĊkszych od 10–2% zmie-
niają siĊ znacząco, nie tylko z zakresem odksztaáceĔ, ale takĪe z progresją cykli.
-4 -3 -2 -1
10 10 10 10 1 10
Zakres
odksztaáceĔ
[%] maáe Ğrednie duĪe niszczące
Reakcja
sprĊĪysta
Reakcja
sprĊĪysto-
plastyczna
Zniszczenie
Wpáyw
powtarzalnoĞci
obciąĪenia
Wpáyw
prĊdkoĞci
obciąĪenia
RYSUNEK 3.3. Dobór parametrów opisujących charakterystykĊ naprĊĪenie–odksztaácenie w zaleĪ-

noĞci od zakresu odksztaáceĔ
3.1.2. PrĊdkoĞü obciąĪenia i warunki odpáywu
Grunt jako oĞrodek rozdrobniony nie jest ciaáem jednofazowym, ale w zaleĪnoĞci od stopnia
wypeánienia porów wodą moĪe byü dwu lub trójfazowy. Poszczególne fazy gruntu, tj. staáa –
czyli szkielet gruntowy, ciekáa – czyli woda w porach i gazowa, charakteryzują sie róĪną Ğci-
ĞliwoĞcią. W przypadku obciąĪenia takiego oĞrodka rozdziaá obciąĪenia przypadający na po-
szczególne fazy oĞrodka gruntowego bĊdzie róĪny. W zaleĪnoĞci od stopnia nasycenia gruntu
obciąĪenia przenoszone są czĊĞciowo lub caákowicie przez wodĊ wypeániającą pory grunto-
we. Wzrastające ciĞnienie wody powoduje powstanie gradientu, a to z kolei rozpoczyna ruch
wody i stopniowe rozpraszanie nadwyĪki ciĞnienia. W miarĊ postĊpowania procesu odpáywu
wody z porów wywoáanej gradientem ciĞnienia, obciąĪenie jest przekazywane na szkielet
gruntowy, w wyniku czego nastĊpuje jego zagĊszczenie i zmiana wáaĞciwoĞci fizycznych: po-
rowatoĞci, gĊstoĞci objĊtoĞciowej i konsystencji oraz wáaĞciwoĞci mechanicznych: wytrzyma-
áoĞci na Ğcinanie i moduáów ĞciĞliwoĞci. Z tego opisu fenomenologicznego wynika koniecz-
noĞü wprowadzenia dodatkowego pojĊcia – naprĊĪenia efektywnego. NaprĊĪenie efektywne
okreĞla jednostkową wielkoĞü obciąĪenia przypadającą na szkielet gruntowy.
ĝwiadomoĞü kluczowego znaczenia naprĊĪenia efektywnego jest doceniana od początku
poprzedniego stulecia (Terzaghi, 1923, cytowane za Jardinem i in., 2004). Dzisiaj powszech-
nie wiadomo, Īe jakiekolwiek zmiany w gruncie zaleĪą od naprĊĪenia efektywnego. Z tego
wzglĊdu tak istotna jest moĪliwoĞü jego wyznaczenia. W tym celu, w pierwszej kolejnoĞci na-
leĪy rozwaĪyü oĞrodek dwufazowy (w peáni nasycony wodą bez fazy gazowej) co wydatnie
upraszcza rozwaĪania. NastĊpnie naleĪy zaáoĪyü, Īe ukáad jest zamkniĊty – bez moĪliwoĞci
odpáywu wody z porów. W ten sposób woda bĊdzie mogáa oddziaáywaü na szkielet gruntowy.
W takim modelu fizycznym, ze wzglĊdu na maáą ĞciĞliwoĞü wody w stosunku do szkieletu
gruntowego, zasada naprĊĪeĔ efektywnych Terzaghiego zakáadająca, Īe naprĊĪenie efektywne
jest równe róĪnicy naprĊĪenia caákowitego i ciĞnienia wody w porach, wydaje siĊ naturalna.
TrochĊ dalej w rozwaĪaniach dotyczących naprĊĪenia efektywnego poszedá Skempton

(1960), który podjąá próbĊ rozszerzenia zasady naprĊĪeĔ efektywnych na beton i skaáy.
W tym celu rozwaĪaá trzy nastĊpujące hipotezy:
Hipoteza I: NaprĊĪenie efektywne odpowiada naprĊĪeniom pomiĊdzy cząstkami gruntu, jest
wiĊc zaleĪne od wskaĨnika powierzchni kontaktu a = As/A, bĊdącego stosunkiem powierzchni
styku ziaren (rys. 3.4):
V ' V 1 a u (3.1)
gdzie: ı’ – naprĊĪenie efektywne, ı – naprĊĪenie caákowite, u – ciĞnienie wody w porach

Hipoteza II: NaprĊĪenie efektywne odpowiada równaniu Terzaghi’ego niezaleĪnie od cha-
rakterystyk materiaáu:
V' V u (3.2)
Hipoteza III: NaprĊĪenie efektywne obejmuje mikromechaniczne zmienne takie jak we-
wnĊtrzne tarcie pomiĊdzy cząsteczkami ȝ i ĞciĞliwoĞü szkieletu gruntowego Csk. Wyprowa-
dzone równania mają nastĊpującą postaü:
§ a tan P ·
x dla wytrzymaáoĞci na Ğcinanie: V ' V ¨¨ 1 ¸u (3.3)
© tan M' ¸¹
§ Csk ·
x dla zmiany objĊtoĞci: V ' V ¨ 1 ¸u (3.4)
© C' ¹
gdzie: M’ – kąt tarcia wewnĊtrznego, C’ – wspóáczynnik ĞciĞliwoĞci caáego oĞrodka

Biorąc pod uwagĊ ziarnistą budowĊ gruntu, co
A
skutkuje bardzo maáą wartoĞcią wskaĨnika po- P
wierzchni kontaktu oraz wskaĨników ĞciĞliwoĞci,

moĪna zauwaĪyü, Īe równanie Terzaghi’ego (hipo- b
teza II) jest asymptotyczną granicą ogólnych wy- a

N
raĪeĔ reprezentowanych przez hipotezy I i III. T

u0
Z tego wzglĊdu w praktyce wykorzystuje siĊ zasa- P
dĊ naprĊĪeĔ efektywnych Terzaghi’ego. P
Z zasady naprĊĪeĔ efektywnych wynika, Īe do A
prawidáowego wyznaczenia naprĊĪeĔ przenoszo- T
nych przez szkielet gruntowy konieczne jest po- uw uw
prawne wyznaczenie wartoĞci ciĞnienia wody Ts

Ps
As
w porach. W oĞrodku porowatym generowana war-
toĞü ciĞnienia wody w porach jest okreĞlona przez
intensywnoĞü obciąĪenia i moĪliwoĞci odpáywu RYSUNEK 3.4. NaprĊĪenia efektywne
wody z porów. Pierwsza wielkoĞü jest niezaleĪna przenoszone przez szkielet gruntowy, na
od gruntu i wynika z wartoĞci naprĊĪenia zadawa- podstawie Skempton (1960)
nej w jednostce czasu, natomiast druga caákowicie
zaleĪy od gruntu i jest okreĞlona przez jego wspóáczynnik przepuszczalnoĞci. Wzajemna rela-
cja tych dwóch wielkoĞci okreĞla warunki odpáywu. Jest oczywiste, Īe ta sama intensywnoĞü
obciąĪenia moĪe powodowaü warunki peánego odpáywu w piasku i warunki bez odpáywu
w ile. MoĪliwe jest jednak, Īe w piasku wystąpią warunki bez odpáywu np. podczas trzĊsienia
ziemi. Z drugiej strony, bardzo powolne obciąĪenie iáu nie spowoduje generowania ciĞnienia
wody w porach i przyrosty naprĊĪenia caákowitego bĊdą siĊ równaáy przyrostom naprĊĪenia
efektywnego i wówczas takie warunki bĊdą okreĞlane jako warunki z peánym odpáywem.
Z rozumowania tego wynika, Īe moĪliwe są równieĪ warunki poĞrednie, w których nadwyĪka
ciĞnienia wody w porach podczas obciąĪania czĊĞciowo ulega rozproszeniu. Takie sytuacje
czĊsto mają miejsce w warunkach in situ. Schemat obrazujący powstawanie warunków od-
páywu przedstawiony jest na rysunku 3.5. Z wykresu wynika, Īe w kaĪdym przypadku mogą
zaistnieü inne warunki odpáywu, poniewaĪ dwie wielkoĞci je okreĞlające w warunkach in situ
są od siebie niezaleĪne. Biorąc pod uwa-
gĊ, Īe okreĞlają one przyrost naprĊĪenia
prĊdkoĞü zmiany obciąĪenia
BEZ ODPàYWU
efektywnego, jednoznacznoĞü warunków
odpáywu musi byü zachowana. Z tego
Z CZĉĝCIOWYM ODPàYWEM
wzglĊdu, w laboratorium najczĊĞciej re-
alizuje siĊ badania albo z peánym od-
páywem, albo bez odpáywu. Jest to pod-
Z ODPàYWEM
stawowy warunek kontrolowania wa-
runków brzegowych ze wzglĊdu na stan
moĪliwoĞü odpáywu wody z porów (przepuszczalnoĞü)
naprĊĪenia. Z tego wynika, Īe warunki
odpáywu są niezbĊdnym elementem po- RYSUNEK 3.5. Czynniki okreĞlające warunki odpáywu
prawnie wykonanego badania, zatem są
jednym z kluczowych kryteriów wyznaczania parametrów geotechnicznych.
3.1.3. Schemat obciąĪenia i ĞcieĪki naprĊĪenia
W badaniach wáaĞciwoĞci mechanicznych jakiegokolwiek materiaáu waĪny jest schemat ob-

ciąĪenia. Jest to bardzo istotne z punktu widzenia modelowania numerycznego zachowania
siĊ oĞrodka, a takĪe z punktu widzenia budowy aparatury do wyznaczania charakterystyk ma-
teriaáowych. W przypadku oĞrodka nieskáadającego siĊ z jednej fazy, jakim jest grunt, odtwo-
rzenie stanu naprĊĪenia in situ jest jeszcze bardziej istotne. Skonstruowanie uniwersalnego
urządzenia, które speániaáby wszystkie moĪliwe wymagania co do stanu naprĊĪenia i od-
ksztaácenia na kaĪdym etapie badania, nie wydaje siĊ technicznie moĪliwe i ekonomicznie
uzasadnione ze wzglĊdu na stopieĔ záoĪonoĞci zadania. Z tego wzglĊdu w mechanice gruntów
przyjĊto inną strategiĊ polegającą na stosowaniu róĪnych schematów obciąĪenia realizowa-
nych przez odpowiadające im rodzaje aparatów. NajczĊĞciej realizowane stany naprĊĪenia
w laboratoriach mechaniki gruntów wraz z odpowiadającymi im tensorami stanu naprĊĪenia
przedstawiono na rysunku 3.6.
a) b) c)
V1 V1 V1
H2=H3=0 V2=V3
H3=0
V2=V3
H2=0
V1 V1 V1
RYSUNEK 3.6. Stany naprĊĪenia wraz z odpowiadającymi im tensorami stanu naprĊĪenia najczĊĞciej
stosowane w laboratoryjnych badaniach gruntu: a) Ğciskanie jednoosiowe, b) badanie edometryczne,
c) badanie trójosiowe
Jak wynika z rysunku 3.6, schematy zadawanych naprĊĪeĔ są osiowosymetryczne,

a ksztaáty próbek poddawanych obciąĪeniom odpowiadają walcom. Pierwszy – reprezentują-
cy Ğciskanie jednoosiowe – jest schematem najprostszym. Stosowany jest czĊsto w laborato-
riach mechaniki gruntów i mechaniki skaá. Drugi schemat odpowiada najprostszemu stoso-
wanemu w mechanice badaniu parametrów mechanicznych, czyli edometrowi. NaleĪy tu
podkreĞliü dwa elementy wynikające ze schematu badania. Po pierwsze, warunki edome-
tryczne uniemoĪliwiają jakąkolwiek rozszerzalnoĞü boczną próbki. Po drugie, skáadowa pio-
nowa naprĊĪenia jest wielkoĞcią zadawaną, podczas gdy skáadowa pozioma stanowi reakcjĊ
gruntu powstaáą w wyniku dziaáania obciąĪenia pionowego w warunkach uniemoĪliwionej
rozszerzalnoĞci bocznej. Trzeci schemat odzwierciedla warunki zadawania obciąĪenia w naj-
popularniejszym aparacie stosowanym w mechanice gruntów, czyli w aparacie trójosiowym.
Tutaj, w odróĪnieniu od badania edometrycznego wszystkie trzy naprĊĪenia są zadawane z
zewnątrz. Dwa naprĊĪenia gáówne zadawane w kierunku poziomym są sobie równe. Pionowe
naprĊĪenie, które jest najczĊĞciej wiĊkszym naprĊĪeniem gáównym, jest niezaleĪne od skáa-
dowych poziomych. W warunkach badaĔ trójosiowych powstają odksztaácenia we wszystkich
kierunkach.
Inną grupą stanów naprĊĪenia, która generuje aparaturĊ do Ğcinania gruntu, jest stan naprĊ-
Īenia realizujący proste Ğcinanie. Ten schemat jest najbardziej reprezentatywnym w przypad-
ku modelowania Ğcinania dla duĪych powierzchni. Jest on poáączeniem dwóch schematów
mechanicznych realizowanych sekwencyjnie: izotropowego Ğciskania i czystego Ğcinania.
Graficzną reprezentacjĊ tego poáączenia wraz z tensorami stanu naprĊĪenia dla poszczegól-
nych schematów przedstawiono na rysunku 3.7. Schemat czystego Ğcinania jest typowy dla
ciaá staáych, na które dziaáają obciąĪenia od siá powierzchniowych. Tensor stanu naprĊĪenia
w tym ukáadzie posiada dwie skáadowe odpowiadające naprĊĪeniom stycznym. Z kolei w me-
chanice gruntów bardzo znaczący jest udziaá naprĊĪenia pochodzącego od siá masowych, stąd
koniecznoĞü wprowadzenia naprĊĪenia normalnego, które moĪe byü realizowane w warun-
kach izotropowego lub krzyĪowo – izotropowego Ğciskania. Z tego wzglĊdu, w praktyce áą-
czy siĊ te dwa schematy w jeden reprezentujący proste Ğcinanie. Tego rodzaju schematy po-
prawnie odzwierciedlają sytuacjĊ dolnej czĊĞci powierzchni poĞlizgu w zagadnieniach sta-
tecznoĞci.
Ostatnia grupa schematów reprezentuje badania o najwyĪszym stopniu záoĪonoĞci. Na rysun-
ku 3.8 przedstawiono schematy zadawania naprĊĪeĔ: badania w páaskim stanie odksztaácenia
(PS – Plane strain), TSC (Torsional Shear Cylinder) – czyli Ğcinanie próbki cylindrycznej
poprzez skrĊcanie i TTT (True Triaxial Test) – czyli aparat niezaleĪnego trójosiowego Ğciska-
nia. Do niedawna nie byáo w Polsce aparatu, który byáby w stanie realizowaü jakikolwiek
z tych stanów naprĊĪenia. Tensory dwóch pierwszych stanów naprĊĪenia wyglądają tak samo
ale odpowiadające im schematy stanów odksztaácenia są zdecydowanie róĪne (jeden 2D,
a drugi 3D). Schemat trzeci odpowiadający aparatowi niezaleĪnego trójosiowego Ğciskania,
teoretycznie mógáby sáuĪyü nawet do wyznaczania parametrów ciaáa ortotropowego.
V12 dV
dV dV
V12
dV
dV V V+dV
dV V V-dV V-dV
dV
+ Ł
V
dV V+dV
ª 0 V 12 0º ªV 0 0º ªV V 12 0º
«V
« 12
«¬ 0
0
0
0 »»
0 »¼
+
«0
«
«¬ 0
V
0
0 »»
V »¼
Ł «V
« 12
«¬ 0
V
0
0 »»
V »¼
czyste izotropowe proste

Ğcinanie + Ğciskanie Ł Ğcinanie
RYSUNEK 3.7. Stany naprĊĪenia wraz z odpowiadającymi im tensorami stanu naprĊĪenia skáadające
siĊ na proste Ğcinanie
a) b) F Mr c)
V V V
4
V
r V V
H3=0
V V
V
z
ªV1 V 12 0º ªV z V z4 0º ªV 1 0 0º
«V V2 0 »» «V V0 0 »» «0 V2 0 »»
« 21 « 4z «
«¬ 0 0 V 3 »¼ «¬ 0 0 V r »¼ «¬ 0 0 V 3 »¼
RYSUNEK 3.8. Stany naprĊĪenia wraz z odpowiadającymi im tensorami stanu naprĊĪenia dla badaĔ
specjalistycznych: a) w páaskim stanie odksztaácenia (PS – Plane Strain), b) Ğcinanie próbki cylin-
drycznej poprzez skrĊcanie (TSC – Torsional Shear Cylinder), c) aparat niezaleĪnego trójosiowego
Ğciskania (TTT – True Triaxial Test)
Za wszystkimi przedstawionymi schematami zadawania obciąĪenia stoją konkretne rodzaje

aparatów je reprezentujących. Warto zauwaĪyü, Īe w przewaĪającej liczbie przypadków, dwa
spoĞród trzech naprĊĪeĔ gáównych dziaáających na grunt są sobie równe. Wynika to
z dominującej roli naprĊĪeĔ powstaáych od siá masowych i z faktu istnienia przyciągania
ziemskiego. To powoduje, Īe najbardziej popularne są aparaty, które modelują taki ukáad za-
dawania obciąĪeĔ i w związku z tym, optymalnym ksztaátem próbki jest ksztaát walcowy.
MoĪe siĊ wydawaü, Īe ogranicza to w duĪym stopniu moĪliwoĞci badania, ale warto siĊ temu
przyjrzeü dokáadniej. Na rysunku 3.9 przedstawiono moĪliwoĞci realizacji obciąĪeĔ
w przestrzeni naprĊĪeĔ gáównych na próbkach cylindrycznych. Na rysunku 3.9a przedstawio-
no páaszczyznĊ realizacji badaĔ w warunkach trójosiowych wraz z osią hydrostatyczną
i páaszczyzną oktaedryczną. Warto zauwaĪyü, Īe zarówno pierwszy niezmiennik tensora stanu
naprĊĪenia, jak i drugi niezmiennik dewiatora tensora stanu naprĊĪenia, czyli kluczowe wiel-
koĞci okreĞlające zachowanie siĊ gruntu leĪą na tych páaszczyznach. Na rysunku 3.9b przed-
stawiono páaszczyznĊ realizacji obciąĪeĔ, na której pokazano przykáady podstawowych dróg
obciąĪenia realizowanych w ukáadzie trójosiowym tj. Ğcinanie przy zmniejszaniu wysokoĞci
(compression), Ğcinanie przy zwiĊkszaniu wysokoĞci (extension) i Ğciskanie izotropowe.
Przedstawiony sposób reprezentacji stanów naprĊĪenia jest niewygodny z punktu widzenia
inĪynierskiego. Z tego wzglĊdu, na co dzieĔ stosuje siĊ inne graficzne sposoby reprezentacji
naprĊĪeĔ. Na rysunku 3.10 pokazano podstawowe sposoby prezentacji zadawanych naprĊĪeĔ
w badaniach trójosiowych. Pierwszym, najstarszym sposobem jest koáo Mohra (3.10a). Po-
mimo walorów dydaktycznych ten sposób prezentacji naprĊĪeĔ jest káopotliwy w codziennym
uĪyciu. Podstawową jego wadą jest to, Īe wielkoĞci naprĊĪenia normalnego i stycznego nie są
wielkoĞciami mierzonymi, a wyznaczanie obwiedni zniszczenia na podstawie punktów stycz-

nych do tej obwiedni jest niewygodne z punktu widzenia analizy danych. Z tego wzglĊdu,
w praktyce wykorzystuje siĊ ĞcieĪki naprĊĪenia, których sposób powstawania przedstawiono
na rysunku 3.10b, a wynikową ĞcieĪkĊ naprĊĪenia – na rysunku 3.10c. ĝcieĪka zadawanego
naprĊĪenia przedstawiana w osiach t–s wykorzystywana jest bardzo czĊsto w zastosowaniach
inĪynierskich. ĝcieĪki t–s są wygodne przez symetrycznoĞü. MoĪna za ich pomocą przedsta-
wiaü wyniki zadawania obciąĪeĔ na etapie konsolidacji i Ğcinania. W artykuáach naukowych
ĞcieĪka naprĊĪenia przedstawiana jest w osiach q–p poniewaĪ wielkoĞci te są proporcjonalne,
odpowiednio do drugiego niezmiennika dewiatora tensora stanu naprĊĪenia oraz do pierwsze-
go niezmiennika tensora stanu naprĊĪenia.
a) Páaszczyzna oktaedryczna b) ĝcinanie przy

V zmniejszaniu siĊ wysokoĞci
OĞ
hydrostatyczna próbki (compression)
Izotropowe
V Ğciskanie
ĝcinanie przy
zwiĊkszaniu siĊ wysokoĞci
V próbki (extension)
Páaszczyzna realizacji
V obciąĪeĔ w warunkach V = 2V
trójosiowych
RYSUNEK 3.9. Realizacja obciąĪeĔ w przestrzeni naprĊĪeĔ gáównych na próbkach cylindrycznych:
a) oĞ hydrostatyczna i páaszczyzna oktaedryczna, b) moĪliwoĞü realizowania podstawowych dróg ob-
ciąĪeĔ
a) b)
WT
A (wspóárzĊdne VT , WT) WT VV

1 3
E t= ĝcieĪka E
2
3
D naprĊĪenia D
VV
1
2
C C 1
T VT
1
T B B
A
VT A VV
1 3
s=
2
VV
1 3 Koáo Mohra
2
c)
q = VV
1 3
p = 1 (VV
3 1 3
RYSUNEK 3.10. Sposoby reprezentacji naprĊĪeĔ w badaniach trójosiowych: a) koáa Mohra, b) t–s, c)
q –p
Na rysunku 3.11 pokazano podstawowe ĞcieĪki naprĊĪenia realizowane w badaniach trójo-

siowych i symulujące róĪne sposoby zniszczenia gruntu, jakie moĪna spotkaü w praktyce.
Wszystkie ĞcieĪki przedstawiające Ğcinanie wychodzą z jednego punktu odpowiadającego za-
koĔczeniu konsolidacji anizotropowej. ĝcieĪki przedstawiające Ğcinanie skierowane w kie-
runku rosnącej wartoĞci dewiatora reprezentują badania typu compression, którym towarzy-
szy zmniejszenie wysokoĞci próbki. ĝcieĪka z lewej strony obrazuje odciąĪenie boczne przy
staáej wartoĞci naprĊĪenia pionowego, natomiast ĞcieĪka skierowana w prawo przedstawia
Ğcinanie standardowe przy staáej wartoĞci naprĊĪenia bocznego i zwiĊkszającej siĊ wartoĞci
naprĊĪenia pionowego. Z kolei ĞcieĪki skierowane w dóá od punktu koĔczącego konsolidacjĊ
opisują Ğcinanie w warunkach exten-
"compression"
'Vv sion, czyli takich przy których próbka
t=0,5(VV)
h
zwiĊksza swoją wysokoĞü podczas

'Vh 'Vh
v
Ğcinania. ĝcieĪka z lewej strony pro-

K0
wadzi do zniszczenia przy staáej war-
'Vv toĞci naprĊĪenia bocznego i zmniej-
'Vv szającej siĊ wartoĞci skáadowej pio-
s=0,5(VV)
v h
nowej. Z kolei ĞcieĪka skierowana
'Vh 'Vh w kierunku S–E obrazuje Ğcinanie
'Vv w którym grunt poddawany jest przy-
rostowi naprĊĪenia bocznego przy
"extension" staáej wartoĞci naprĊĪenia pionowego.
RYSUNEK 3.11. Podstawowe ĞcieĪki naprĊĪeĔ realizo- KaĪdej z wymienionych konfiguracji
wane w badaniach trójosiowych (Germaine i Ladd, 1988) Ğcinania moĪna przyporządkowaü sy-
tuacjĊ terenową.
NaleĪy jednak pamiĊtaü, Īe speá-
nienie warunku przyporządkowania ĞcieĪki naprĊĪenia do sytuacji terenowej, nie gwarantuje
idealnego odwzorowania przyrostów naprĊĪenia dziaáających na szkielet gruntowy. Wynika
to z faktu, który juĪ byá podnoszony w tym rozdziale, Īe grunt jest materiaáem co najmniej
dwufazowym i zgodnie z zasadą naprĊ-
ĪeĔ efektywnych, generuje zarówno
VV
1 3
ĞcieĪkĊ naprĊĪenia caákowitego, jak 2
i ĞcieĪkĊ naprĊĪenia efektywnego. RóĪni-
ca pomiĊdzy tymi ĞcieĪkami dla badania ĞcieĪka naprĊĪenia
z badania z peánym
w warunkach bez odpáywu moĪe byü 'u odpáywem CD
bardzo duĪa, szczególnie jeĪeli dotyczy

ĞcieĪka naprĊĪenia
to gruntu normalnie skonsolidowanego. ĞcieĪka naprĊĪenia
efektywnego z badania
caákowitego z badania
bez odpáywu CU
bez odpáywu CU
Kryterium warunków odpáywu powoduje
VV
1 3 , V'V'
1 3
równieĪ bardzo duĪe róĪnice w dáugoĞci 2 2
ĞcieĪek naprĊĪenia caákowitego, a co za RYSUNEK 3.12. Standardowe ĞcieĪki naprĊĪeĔ zada-
tym idzie w wytrzymaáoĞci gruntu. wane w badaniu trójosiowym przy uwzglĊdnieniu ci-
Wszystkie te róĪnice przedstawiono na Ğnienia wody w porach
rysunku 3.12.
3.2. Techniki badaĔ geotechnicznych
3.2.1. MoĪliwoĞci i ograniczenia
Poprawne okreĞlenie charakterystyk gruntowych uwarunkowane jest doborem odpowiedniego

podejĞcia eksperymentalnego. W związku z dynamicznym rozwojem technik badaĔ
laboratoryjnych i terenowych w ostatnich latach przy wyznaczaniu charakterystyk gruntowych
coraz wiĊkszą uwagĊ naleĪy przykáadaü do poáączenia tych dwóch grup badaĔ sumując ich
zalety i redukując ograniczenia. Temat moĪliwoĞci i ograniczeĔ badaĔ terenowych
i laboratoryjnych jest obecny na kaĪdej MiĊdzynarodowej Konferencji Mechaniki Gruntów
i GeoinĪynierii odbywającej siĊ co cztery lata. Szczegóáowe i miarodajne zestawienie zalet i wad
obydwu rodzajów badaĔ moĪna znaleĨü w pracy Jamiolkowskiego i in. (1985). Podstawowe
zalety i ograniczenia badaĔ laboratoryjnych i terenowych przedstawiono w tabeli 3.1.
Zestawienie zalet i wad badaĔ laboratoryjnych i terenowych wskazuje, Īe kaĪda z grup metod
badaĔ ma swoje ograniczenia i bez wskazania kontekstu caáej sytuacji i szczegóáowego celu
badania, nie moĪna wskazaü metody preferowanej. W zagadnieniach praktyki inĪynierskiej
znacznie wiĊcej badaĔ wykonuje siĊ w terenie. JeĪeli jednak badania dotyczą bardzo duĪych
obiektów, naleĪy wykonaü równieĪ laboratoryjne badania wáaĞciwoĞci mechanicznych. Inaczej
wygląda to w przypadku badaĔ wykonywanych w celu okreĞlenia natury zachowania siĊ oĞrodka
gruntowego pod obciąĪeniem, czyli badaĔ naukowych. Wówczas najwaĪniejszą cechą jest
kontrolowanie warunków brzegowych ze wzglĊdu na: naprĊĪenie, odksztaácenia i warunki
odpáywu. Te cechy w znacznie wiĊkszym stopniu zapewniają badania laboratoryjne, których
wyniki powinny byü traktowane jako referencyjne dla badaĔ terenowych.
TABELA 3.1. MoĪliwoĞci i ograniczenia terenowych i laboratoryjnych metod badania gruntu (za Ja-
miolkowski i in., 1985)
BADANIA IN SITU
Zalety Ograniczenia
1. DuĪa objĊtoĞü gruntu w porównaniu z badaniami 1. NiemoĪnoĞü precyzyjnego okreĞlenia wa-
laboratoryjnymi moĪe byü scharakteryzowana jed runków brzegowych ze wzglĊdu na stan
nym badaniem terenowym naprĊĪenia i odksztaácenia
2. Ciągáy profil umoĪliwiający okreĞlenie budowy 2. Brak kontroli warunków odpáywu w trakcie
stratygraficznej badania
3. MoĪliwoĞü przeprowadzenia badania w grun- 3. Mechanizm i stopieĔ naruszenia struktury
tach, gdzie nie moĪna pobraü próbek o nienaru- w trakcie penetracji nie jest dobrze znany
szonej strukturze
4. Grunty są badane w Ğrodowisku naturalnym, co 4. Mechanizm zniszczenia gruntu spowodo-
nie zawsze jest wykonalne w laboratorium wany pogrąĪaniem urządzenia jest inny od
oddziaáywania konstrukcji na grunt
5. Brak moĪliwoĞci kontroli prĊdkoĞci zada-
wania naprĊĪeĔ i odksztaáceĔ
6. Rodzaj gruntu i jego wáaĞciwoĞci fizyczne
nie mogą byü okreĞlone bezpoĞrednio przez
sondowanie bez pobrania próbek
BADANIA LABORATORYJNE
Zalety Ograniczenia
1. Kontrolowane warunki brzegowe ze wzglĊdu 1. NiemoĪnoĞü pobrania próbki o strukturze
na naprĊĪenia i odksztaácenia nienaruszonej
2. Kontrolowane warunki odpáywu 2. Maáa objĊtoĞü próbki ograniczająca repre-
zentatywnoĞü wyniku do niewielkiego ob-
szaru w terenie
3. MoĪliwoĞü odtworzenia ĞcieĪki naprĊĪenia w 3. Maáo poznany mechanizm zniszczenia grun-
trakcie badania tu. Brak jednorodnoĞci naprĊĪeĔ i odksztaá-
ceĔ w trakcie Ğcinania
4. MoĪliwoĞü precyzyjnego okreĞlenia rodzaju 4. DuĪy koszt i dáugi okres potrzebny do scha-
gruntu i jego wáaĞciwoĞci fizycznych rakteryzowania okreĞlonego obszaru w te-
renie
Warto zauwaĪyü, Īe w przypadku sondowaĔ, liczba znanych wielkoĞci zawsze jest mniejsza
niĪ liczba parametrów, które chce siĊ okreĞliü na podstawie wykonanych pomiarów.
W przypadku sondowaĔ otrzymuje siĊ jedną, dwie lub w najlepszym razie trzy wielkoĞci
pomiarowe, podczas gdy potrzeba najczĊĞciej okreĞliü: parametry stanu, wytrzymaáoĞciowe
i odksztaáceniowe. W takich sytuacjach zawsze trzeba podeprzeü siĊ badaniami kalibracyjnymi.
Z tego wzglĊdu w niniejszej pracy omawiane są kryteria wyznaczania parametrów
geotechnicznych gáównie na podstawie badaĔ laboratoryjnych. Odniesienia do badaĔ
terenowych ograniczono do minimum potrzebnego do zachowania kompletnoĞci pracy. SpoĞród
metod terenowych wiĊcej miejsca poĞwiĊcono badaniom sejsmicznym ze wzglĊdu na ich
nieinwazyjny charakter i rozszerzające siĊ moĪliwoĞci interpretacyjne.
3.2.2. Badania terenowe
Omówienie technik badaĔ terenowych wykracza poza zakres niniejszej pracy. Z tego wzglĊdu
w tym podrozdziale przedstawiona zostanie ogólna charakterystyka tylko najbardziej popu-
larnych obecnie metod badaĔ inĪynierskich in situ czyli sondowaĔ. Na przestrzeni ostatniego
stulecia rozwoju technik sondowaĔ moĪna wyróĪniü co najmniej dwa okresy. Etap pierwszy,
którego koniec moĪna okreĞliü szacunkowo na lata szeĞüdziesiąte XX wieku, zdominowany
byá przez urządzenia mechaniczne. Po tym okresie, w coraz wiĊkszej liczbie urządzeĔ zaczĊto
wykorzystywaü pomiary elektryczne a nastĊpnie elektroniczne. KoĔcówki sond ze wzglĊdu
na opory penetracji nie zmieniaáy siĊ tak bardzo, jak metody rejestracji pomiarów i interpreta-
cji wyników. Na przestrzeni lat wyksztaáciáo siĊ wiele rodzajów sondowaĔ, które moĪna po-
dzieliü wedáug róĪnych kryteriów (np. statyczne i dynamiczne, otworowe i bezotworowe).
JednakĪe niezaleĪnie od rodzaju sondowania naleĪy zwróciü uwagĊ na jedno waĪne kryte-
rium, wedáug którego ustalana jest wiarygodnoĞü związków korelacyjnych danego rodzaju
sondowania. Im wiĊcej jest udokumentowanych zastosowaĔ sondy skorelowanych z kon-
kretną (weryfikowalną) sytuacją terenową, czyli tzw. case history (np. trzĊsienie ziemi, utrata
statecznoĞci), tym wiĊksze zaufanie do związków empirycznych wyprowadzonych dla tego
sondowania. Przykáadem tego moĪe byü sonda cylindryczna SPT, która pomimo relatywnie
mniejszej powtarzalnoĞci pomiarów w porównaniu do sond statycznych jest bardzo chĊtnie
stosowana, a jej wyniki uwaĪane są za wiarygodne, ze wzglĊdu na bardzo duĪą liczbĊ dobrze
udokumentowanych zastosowaĔ. Inne podejĞcie budujące zaufanie do wyprowadzonych wzo-
rów interpretacyjnych dotyczy zastosowania nowoczesnej aparatury, takiej jak komora kali-
bracyjna czy wirówka. ChociaĪ badania te niwelują podstawową wadĊ sondowaĔ, jaką jest
nieznajomoĞü warunków brzegowych, to jednak ograniczone są do konkretnego rodzaju ma-
teriaáu i metody jego przygotowania.
Pomimo tych wad, w praktyce inĪynierskiej wykorzystuje siĊ róĪnego rodzaju sondowania,
które dostarczają informacji o podáoĪu budowlanym. Na przestrzeni lat rozwinĊáo siĊ wiele
technik badawczych, których moĪliwoĞci byáy omawiane w wielu pracach przeglądowych
(Jamiolkowski i in., 1985, 1991; Mayne, 2001; Schnaid, 2005; Mayne i in., 2009). Badania te
moĪna podzieliü wedáug róĪnych kryteriów. Biorąc pod uwagĊ obecne tendencje naleĪy wy-
róĪniü nastĊpujące grupy badaĔ:
x niszczące,
x quasi–niszczące,
x nieniszczące,
x inwazyjne,
x nieinwazyjne.
Poszczególne rodzaje badaĔ mogą posiadaü cechy wiĊcej niĪ jednej z grup, np. badanie stoĪ-
kiem sejsmicznym SCPTU jest badaniem inwazyjnym niszczącym na etapie pomiaru oporu
penetracji, tarcia na pobocznicy, pomiaru ciĞnienia wywoáanego zagáĊbianiem, ale jest nie-
niszczące na etapie wykonywania pomiaru prĊdkoĞci fali poprzecznej. UwzglĊdniając tĊ róĪ-
norodnoĞü badania te moĪna podzieliü na dwie zasadnicze grupy:
Badania nieniszczące i quasi–nieniszczące
Badania te są prowadzone przy ograniczonym do minimum naruszeniu struktury gruntu pod-
czas umieszczania urządzenia w pozycji pomiarowej, co jedynie w niewielkim stopniu zmie-
nia Ğrednie naprĊĪenie efektywne. Do grupy tej moĪna zaliczyü techniki sejsmiczne, presjo-
metry i badania páytą sztywną. ZaáoĪenia upraszczające pozwalają na interpretacjĊ tych badaĔ
przy wykorzystaniu róĪnych narzĊdzi teoretycznych (np. teorii sprĊĪystoĞci).
Sondowania inwazyjne
W tej grupie znajdują siĊ wszystkie penetrometry, w których instalacja sondy na gáĊbokoĞci
pomiarowej jest immanentnie związana z naruszeniem struktury gruntu. Ta grupa technik
w której znajdują siĊ zarówno sondowania dynamiczne (SPT, DP) i statyczne (CPT, DMT)
charakteryzuje siĊ doĞü powtarzalną procedurą, co jest niewątpliwą zaletą. Wadą natomiast
jest trudny lub niemoĪliwy do opisania mechanizm związany z pogrąĪaniem sondy. Z tego
wzglĊdu jedynie w nielicznych przypadkach moĪna wykorzystywaü narzĊdzia teoretyczne.
Wady i zalety obu grup metod powodują, Īe coraz czĊĞciej urządzenia wyposaĪane są
w dodatkowe sensory, które pozwalają zwiĊkszyü moĪliwoĞci interpretacyjne. Typowym
przykáadem jest stoĪek sejsmiczny i dylatometr sejsmiczny. Techniki badaĔ w tej grupie me-
tod moĪna nazwaü hybrydowymi lub mieszanymi. NajczĊĞciej wykorzystywane techniki
z tych trzech grup metod schematycznie przedstawiono na rysunku 3.13 natomiast ocenĊ sto-
sowalnoĞci w stosunku do moĪliwoĞci wyznaczenia najwaĪniejszych cech i parametrów geo-

technicznych przedstawiono w tabeli 3.2.
RYSUNEK 3.13. Schematy najczĊĞciej wykorzystywanych rodzajów technik badaĔ terenowych (na
podstawie Mayne, 2009)
TABELA 3.2. MoĪliwoĞci technik badaĔ terenowych w zakresie wyznaczania parametrów geotech-
nicznych (na podstawie Robertson i in., 1997; Schnaid, 2005)
StosowalnoĞü
Kategoria Badanie Oznaczenie
Rodzaj
Profil ĳ' Su ID mv Cv G0 ıh OCR ı-İ
gruntu
Badania geofizyczne:
Fale powierzchniowe SASW í í í í A/B í í A/B í C í
Badanie crosshole CHT C B/C í í A í í A C C í
Nieniszczące Badanie downhole DHT C C í í A/B í í A C C í
i quasiniszczące Presjometr:
- ze wstĊpnym wierceniem PMT B B C B C B C B C C C
- samowwiercający siĊ SBPM B B B B B B A A A/B B A/B
Próbne obciąĪenie páytą PLT C - C B B B C A C B B
Badanie CPT:
- stoĪkiem elektrycznym CPT B A C B A/B C - B B/C B -
- z pomiarem ciĞnienia CPTU A A B B A/B B A/B B B/C B C
Sondowania Sonda cylindryczna (pomiar
SPT A B C C B - - C - C -
inwazyjne energii dostarczanej do cylindra)
Sonda dynamiczna DP C B C C C - - C - C -
Páaski dylatometr DMT B A B B C B - B B B C
Sonda skrzydeákowa VST í í í A í í í í í í í
StoĪek presjometryczny CPMT B A C B A/B A A C A A/B A
Mieszane
StoĪek sejsmiczny SCPT A A B A/B A/B B A/B A B B B
(inwazyjne
Pomiar opornoĞci wáaĞciwej RCPT C B/C - - A/B - - - - - í
i nieniszczące)
Dylatometr sejsmiczny SDMT B A/B A/B A A/B A B A A/B A/B A/B
StosowalnoĞü: A = wysoka; B = umiarkowana; C = niska; - = niezalecana
Definicja parametrów gruntowych:

ĳ' - kąt tarcia wewnĊtrznego; Su - wytrzymaáoĞü na Ğcinanie w warunkach bez odpáywu; mv - wspóáczynnik ĞciĞliwoĞci objĊtoĞciowej
gruntu; Cv - wspóáczynnik konsolidacji; G0 - początkowy moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej; ıh - caákowite naprĊĪenie poziome; OCR -
wskaĨnik prekonsolidacji; ı-İ - relacja naprĊĪenie - odksztaácenie; ID - stopieĔ zagĊszczenia.
Metody sejsmiczne
W ostatnich latach daje siĊ zauwaĪyü znaczący rozwój technik i interpretacji pomiarów prĊd-
koĞci fal poprzecznych i podáuĪnych w gruncie w zastosowaniu do zagadnieĔ geotechnicz-
nych. Wynika to z nieinwazyjnoĞci tego rodzaju pomiaru co pozwala na zwiĊkszenie moĪli-
woĞci interpretacyjnych poprzez wykorzystanie teorii sprĊĪystoĞci. W geofizyce od dawna
stosuje siĊ metody sejsmiczne. JednakĪe, w zastosowaniach geotechnicznych stosowane są

inne nadajniki i inne czĊstotliwoĞci. Wynika to z wiĊkszych wymagaĔ w stosunku do dokáad-
noĞci otrzymywanych wyników. W przypadku technik otworowych najczĊĞciej wykonuje siĊ
metodĊ cross–hole i down–hole. W metodzie cross–hole, której schemat przedstawiono na ry-
sunku 3.14, otwory oddalone są od siebie 4 do 5 m.
Oscyloskop
Fala podáuĪna vp
Odbiornik Odbiornik
ħródáo Fala poprzeczna vs
sygnaáu vp (hydrofon) vp (hydrofon)
vs (geofon) vs (geofon)
vp vp
vs vs
RYSUNEK 3.14. Schemat badania otworowego cross–hole
Stosuje siĊ dwa lub trzy otwory. Dwa otwory moĪna stosowaü tylko wtedy gdy miarodajna
jest kalibracja czasu opóĨnienia nadajnika. Celem badania jest wyznaczenie czasu propagacji
potrzebnego na przebycie fali od nadajnika do odbiornika, albo w przypadku trzech wspóáli-
niowych otworów czasu propagacji fali pomiĊdzy dwoma odbiornikami. Odbiornikami fali
podáuĪnej są hydrofony a fali poprzecznej geofony. Przygotowanie otworów musi speániaü
ĞciĞle okreĞlone procedury, mające zapewniü mechaniczny kontakt pomiĊdzy urządzeniami
nadawczo–odbiorczymi a otaczającym otwór gruntem. W tym celu pomiĊdzy szczelną rurą
PCV wypeánioną wodą a grunt wtáaczana jest zawiesina, która tĊĪejąc stwarza ciągáy oĞrodek
wokóá rury. W tak przygotowanych otworach przed wáaĞciwym badaniem wykonuje siĊ karo-
taĪ soniczny sprawdzający jakoĞü otworu, a nastĊpnie badanie inklinometryczne w celu okre-
Ğlenia profilu odchylenia otworu od pionu. Dopiero po tych czynnoĞciach moĪna przejĞü do
wáaĞciwych pomiarów. Nadajniki do fal podáuĪnych i porzecznych są róĪne. Szczególnie na-
dajnik do fali poprzecznej powinien speániaü wymaganie generowania jak „najczystszego”
sygnaáu, tzn. o staáej energii i pozbawionego innych czĊstotliwoĞci. Pomiary prĊdkoĞci fali
najczĊĞciej wykonuje siĊ co jeden metr. Interpretacja sygnaáów odbiorczych powinna byü
przeprowadzona przez doĞwiadczonego operatora i przy wykorzystaniu filtrów czĊstotliwo-
Ğciowych i specjalistycznego oprogramowania. Przy duĪej liczbie sygnaáów generowanych na
jednej gáĊbokoĞci stosuje siĊ obróbkĊ statystyczną.
Drugą metodą jeszcze czĊĞciej wykonywaną jest down–hole, której schemat przedstawiono
na rysunku 3.15. W przepadku tej
Oscyloskop
metody wykonuje siĊ tylko jeden
otwór, którego wykonanie musi
ħródáo sygnaáu
speániaü takie same wymagania jak t
w metodzie cross–hole. Odbiornik
znajduje siĊ w otworze, natomiast
Generacja fali
sygnaá nadawany jest z powierzchni poprzecznej
terenu. Bardzo waĪne jest, podobnie
jak w metodzie cross–hole aby sy-
gnaá byá jak najbardziej czysty pod
wzglĊdem czĊstotliwoĞci. Dobór Odbiornik
energii trzeba dostosowaü do warun-
ków propagacji fali.
W przypadku istnienia dwóch me-
tod zawsze istnieje pokusa okreĞle- RYSUNEK 3.15. Schemat badania otworowego
nia, która z metod jest „lepsza” pod down-hole
wzglĊdem moĪliwoĞci rozpoznania
podáoĪa gruntowego. Przewagą metody down–hole jest to, Īe kierunek uzyskanej prĊdkoĞci
jest quasi pionowy, a zatem uzyskane w ten sposób wartoĞci sztywnoĞci początkowej są
zgodne z kierunkiem dziaáania najwiĊkszych obciąĪeĔ. Na tym koĔczy siĊ przewaga tej meto-
dy. Metoda cross–hole jest bardziej dokáadna. Sygnaá jest bardziej powtarzalny, zwykle roz-
chodzi siĊ w jednej warstwie i moĪna go polaryzowaü pionowo i poziomo, co stwarza dodat-
kowe moĪliwoĞci interpretacyjne. JednakĪe, w kaĪdej z metod naleĪy wykonywaü otwory
wedáug specjalnej procedury, co jest zawsze káopotliwe i wymaga czasu. Z tego wzglĊdu
w ostatnich latach coraz bardziej popularne są badania mikrosejsmiczne wykonywane w trak-
cie sondowaĔ statycznych. NajczĊĞciej w dodatkowe geofony wyposaĪana jest sonda CPTU
i páaski dylatometr Marchetti’ego DMT. Powstaáe w ten
sposób hybrydy oznaczane są symbolami SCPTU ħródáo sygnaáu
i SDMT. Schematy tych sondowaĔ przedstawiono na ry-
sunku 3.16.
Pomiary prĊdkoĞci fali poprzecznej wykonywane są co
jeden metr, przed dokrĊceniem nastĊpnej Īerdzi. Sondy Geofon 1 v s v s
SCPTU najczĊĞciej dysponują jednym geofonem, pod- Geofon 2 Geofon

czas gdy dylatometr jest dwugeofonowy. To drugie roz- CPT u f
DMT s
wiązanie jest znacznie korzystniejsze z punktu widzenia p , p , (p )

0 1 2
q
c
pomiarowego, a takĪe w poáączeniu z moduáem dylato-

metrycznym umoĪliwia duĪo wiĊksze moĪliwoĞci inter- RYSUNEK 3.16. Schemat ideowy
sondowania SCPTU i SDMT
pretacyjne.
3.2.3. Badania laboratoryjne
Jedną z typowych wáaĞciwoĞci mechaniki gruntów, która w duĪej mierze stanowi

o dynamice rozwoju tej dyscypliny, jest dostosowywanie laboratoryjnych metod badawczych
do rozwiązywanego problemu. WaĪną rzeczą jest równieĪ, aby stopieĔ záoĪonoĞci analizowa-
nego problemu znalazá odzwierciedlenie w doborze techniki badawczej, która ma byü wyko-
rzystywana. Ta przesáanka w duĪej mierze wpáywa na mapĊ rozmieszczenia sprzĊtu ba-
dawczego wĞród laboratoriów geotechnicznych na Ğwiecie. Bardzo pomocne dla celów ilu-
stracji tego zagadnienia jest przytoczenie przykáadu JapoĔskiego Stowarzyszenia Geotech-
nicznego, bodaj najbardziej aktywnego spoĞród wszystkich komitetów krajowych zarejestro-
wanych w MiĊdzynarodowym Stowarzyszeniu Mechaniki Gruntów i GeoinĪynierii. Wyniki
ankiety jaką przeprowadzono wĞród blisko 100 laboratoriów geotechnicznych, opublikowanej
w ramach dziaáalnoĞci komitetu TC29 (obecnie TC101) przez Kuwano i Katagiri (2001),
wskazują na duĪe zróĪnicowanie w wykorzystywaniu laboratoryjnej aparatury badawczej dla
celów wyznaczania mechanicznych parametrów gruntu. Na rysunku 3.17 przedstawiono czĊ-
stoĞü wykorzystywania aparatury wystĊpującej w japoĔskich laboratoriach badawczych i ko-
mercyjnych. Rozkáad czĊstoĞci wyraĨnie wskazuje, Īe trzy rodzaje aparatów są wykorzysty-
wane najczĊĞciej: aparat trójosiowy, cykliczny aparat trójosiowy i jednoosiowe Ğciskanie. Je-
Īeli uwzglĊdni siĊ, Īe popularnoĞü jednoosiowego Ğciskania jest oczywista ze wzglĊdów eko-
nomicznych, a wykorzystywania cyklicznego aparatu trójosiowego w kraju, w którym czĊsto
wystĊpują trzĊsienia ziemi nie trzeba uzasadniaü, to okaĪe siĊ, Īe samotnym liderem popular-
noĞci wykorzystania jest aparat trójosiowy. Niewątpliwie taki stan rzeczy wynika w duĪej
mierze z uniwersalnoĞci tego aparatu, który moĪe byü wykorzystywany do okreĞlania wy-
trzymaáoĞci oraz charakterystyk naprĊĪenie–odksztaácenie na róĪnym poziomie dokáadnoĞci.
Niewątpliwie wielką zaletą tego aparatu jest to, Īe jest on chyba najczĊĞciej modyfikowanym
i uzupeánianym o nowe elementy laboratoryjnym sprzĊtem badawczym. Przykáadem moĪe
byü tutaj zastosowanie piezoelementów do pomiaru prĊdkoĞci fali poprzecznej i podáuĪnej al-
bo uzupeánienie standardowej wersji aparatu o system do pomiaru mikroprzemieszczeĔ bez-
poĞrednio na próbce. W dalszej czĊĞci tego rozdziaáu zostaną przedstawione róĪne techniki
badaĔ laboratoryjnych ze szczególnym uwzglĊdnieniem aparatu trójosiowego z jego modyfi-
kacjami.
Konsolidometr
Badaniem podstawowym dla okreĞlenia ĞciĞliwoĞci, charakterystyk konsolidacyjnych
i pĊcznienia gruntu jest edometr, w którym obciąĪenie pionowe jest realizowane przy unie-
moĪliwionej rozszerzalnoĞci bocznej materiaáu. JednakĪe w klasycznym edometrze w przy-
padku prekonsolidowanych spoistych gruntów naturalnych nie ma moĪliwoĞci nasączenia
próbki, co jest wadą niekiedy dyskwalifikującą badanie. Ponadto, edometryczne badania Ğci-
ĞliwoĞci są zazwyczaj dáugotrwaáe, zwáaszcza w gruntach o duĪej zawartoĞci frakcji iáowej.
Związane jest to z koniecznoĞcią obserwacji kaĪdego etapu obciąĪania do chwili, gdy ciĞnie-
nie wody w porach gruntu ulegnie caákowitemu rozproszeniu. Poza tym, prosty model konso-
lidacji Terzaghi’ego rozgraniczający konsolidacjĊ pierwotną od wtórnej ĞciĞliwoĞci nie
sprawdza siĊ w iáach i gruntach organicznych. Rozwiązaniem alternatywnym dla badaĔ edo-
metrycznych typu IL (incremental loading) ze stopniowo postĊpującym wzrostem obciąĪenia
są badania metodą CL (continuous loading) z ciągáym obciąĪaniem prowadzone
w konsolidometrze. Pierwsze prace na ten temat powstaáy pod koniec lat szeĞüdziesiątych
(Rowe i Barden, 1966; Smith i Wahls, 1969; Wissa i Heiberg, 1969). Autorem obszernej mo-
nografii dotyczącej badaĔ w konsolidometrze jest Sällfors (1975). Konstrukcja konsolidome-
tru umoĪliwia peáne nasączenie próbki i zadawanie obciąĪenia w róĪnych warunkach i z do-
wolną prĊdkoĞcią.
Badania tego typu moĪna podzieliü nastĊpująco:
x CRL (constant rate of loading) – ze staáą prĊdkoĞcią obciąĪania,
x CG (constant gradient) – ze staáym gradientem ciĞnienia wody w porach,
x CC (constant consolidation) – ze staáym przyrostem ciĞnienia wody w porach,
x CRS (constant rate of strain) – ze staáą prĊdkoĞcią odksztaácenia.
Badania tego typu umoĪliwiają pomiar ciĞnienia wody w porach, a badania mogą byü prze-
prowadzane przy znacznie wiĊkszych obciąĪeniach niĪ w przypadku edometru, a ich wyniki
są bardziej dokáadne. Schemat i widok konsolidometru pokazano na rysunku 3.18.
1
CODZIENNIE
0,9 KILKA RAZY NA MIESIĄC

JEDEN RAZ NA DWA MIESIĄCE
KILKA RAZY W ROKU
0,8
NIE UĩYWANE
uáamek w stosunku do 92 organizacji ….
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
ĝciskanie Standardowe Cykliczne Proste HCA CHCA Kolumna Pomiar ĝcinanie Aparat Inne
jednoosiowe badanie badanie Ğcinanie rezonansowa prĊdkoĞci fali bezpoĞrednie pierĞcieniowy
trójosiowe trójosiowe akustycznej
RYSUNEK 3.17. CzĊstoĞü wykorzystywania aparatury do badaĔ laboratoryjnych na przykáadzie geo-

techniki japoĔskiej (Kuwano i Katagiri, 2001)
11
10
5
1 2
12
8
6 3
7
9
4
1. kopuáka dociskowa z filtrem górnym 7. filtr dolny

2. tuleja prowadząca 8. filtr górny
3. pierĞcieĔ 9. wyjĞcie do urządzenia pomiaru ciĞnienia wody w porach
4. podstawa konsolidometru 10. Ğruby dociskowe
5. uszczelki typu o–ring 11. czujnik siáy
6. próbka gruntu 12. czujnik przemieszczeĔ
RYSUNEK 3.18. Schemat budowy konsolidometru
Aparat bezpoĞredniego Ğcinania

Aparat bezpoĞredniego Ğcinania typu skrzynkowego jest najstarszym aparatem do wyznacza-
nia wytrzymaáoĞci gruntu i skaá. Pierwsze opisy jego konstrukcji siĊgają poáowy XIX wieku
(Colin, 1846, cytowane za Woodem, 1990). Oprócz prostoty badania aparat ten ma szereg
wad, które z punktu widzenia dzisiejszych wymagaĔ sytuują go na pozycji historycznego eta-
pu rozwoju laboratoryjnych technik badaĔ geotechnicznych. Podstawowe zarzuty dotyczą:
x z góry okreĞlonej (wymuszonej) páaszczyzny ĞciĊcia,
x niemoĪnoĞci kontrolowania warunków odpáywu,
x niemoĪnoĞci okreĞlenia odksztaáceĔ (mierzy siĊ tylko przemieszczenia),
x niemoĪnoĞü okreĞlenia naprĊĪeĔ gáównych.
Schemat badania wraz z wykresem zaleĪnoĞci Ĳ–ı, przedstawiającym niejednoznacznoĞü
kombinacji naprĊĪeĔ gáównych ı1 i ı3 dla danej pary naprĊĪenia normalnego ı i stycznego Ĳ
wyznaczających punkt R, przedstawiono na rysunku 3.19.
RYSUNEK 3.19. Schemat aparatu bezpoĞredniego Ğcinania wraz z wykresem pokazującym niejedno-
znacznoĞü okreĞlenia naprĊĪeĔ gáównych (Atkinson i Bransby, 1978)
Aparat pierĞcieniowy
Aparat pierĞcieniowy jest doskonalszą wersją apa-
ratu bezpoĞredniego w wersji skrzynkowej. Sche- Oĝ σ’vv

V’
mat aparatu przedstawiono rysunku 3.20. Próbka
ma ksztaát pierĞcienia z wymuszoną páaszczyzną
ĞciĊcia w poáowie wysokoĞci próbki. Próbka jest
Ğcinana poprzez zadawanie momentu obrotowego
do górnej czĊĞci ruchomej. W ten sposób moĪna
otrzymaü bardzo duĪe przemieszczenia. W apara-
páaszczyzna obrotu/ ruchu obrotowego
cie tym prowadzi siĊ badania z peánym odpáywem
w celu okreĞlenia wytrzymaáoĞci rezydualnej od-
RYSUNEK 3.20. Schemat aparatu pier-
powiadającej duĪym przemieszczeniom i zaleĪ- Ğcieniowego
nym gáównie od rodzaju materiaáu.
Aparat prostego Ğcinania

Urządzeniem stanowiącym modyfikacjĊ aparatu bezpoĞredniego Ğcinania typu skrzynkowego,
pozbawionym problemu niejednorodnoĞci rozkáadu naprĊĪeĔ oraz odksztaáceĔ w próbce, jest
aparat prostego Ğcinania. Ten typ aparatu moĪna znaleĨü raczej w laboratoriach badawczych,
rzadko w komercyjnych. W aparacie tym moĪna zadawaü zarówno obciąĪenia monotoniczne,
jak i cykliczne. Istnieją dwie wersje aparatu róĪniące siĊ ksztaátem przekroju poprzecznego
próbki. W aparacie w wersji skandynawskiej, którego prototyp skonstruowano w Szwedzkim
Instytucie Geotechnicznym, próbka gruntu, okrągáa w przekroju poprzecznym, umieszczana
jest w gumowej membranie wewnątrz metalowych pierĞcieni (Boylan i Long, 2009 na pod-
stawie Kjellman, 1951). W Japonii uĪywa siĊ pierĞcieni teflonowych. Modyfikacja tego roz-
wiązania zastosowana przez Norweski Instytut Geotechniczny polegaáa na zbrojeniu mem-
brany wáóknami stalowymi przy jednoczesnej rezygnacji z otaczających ją pierĞcieni. Ta wer-
sja aparatu jest obecnie najbardziej popularna i wedáug doĞwiadczeĔ Autora jest najwygod-
niejsza.
Drugim rodzajem aparatu prostego Ğcinania jest wersja wykonana przez Roscoe’a z Uniwer-
sytetu Cambridge. Aparat ten jest przystosowany do badania próbek o przekroju prostokąt-
nym, a jego boczne Ğcianki mogą siĊ obracaü wzglĊdem podstawy. Zastosowanie ruchomych
Ğcianek bocznych bądĨ membrany pozwala na utrzymanie staáego przekroju poprzecznego
próbki, a tym samym jednorodnego stanu odksztaácenia.
Schematy obydwu rodzajów aparatów przedstawiono na rysunku 3.21. W obu rodzajach
aparatów poziome naprĊĪenia moĪna zadawaü cyklicznie.
a) Aparat prostego Ğcinania konstrukcji b) Aparat prostego Ğcinania konstrukcji

Norweskiego Instytutu Geotechnicznego Uniwersytetu Cambridge
RYSUNEK 3.21. Schematy dwóch rodzajów aparatów prostego Ğcinania (Atkinson i Bransby, 1978)
Zmodyfikowany aparat trójosiowego Ğciskania

Podstawowe elementy wyposaĪenia skáadające siĊ na aparat trójosiowy są nastĊpujące:
urządzenie do zadawania ciĞnienia,
komora aparatu,
tablica sterująca,
urządzenie do zadawania naprĊĪeĔ pionowych na próbkĊ (prasa mechaniczna, pneuma-
tyczny lub hydrauliczny siáownik)
urządzenia do nasączania próbek wodą, przy wykorzystaniu metody ciĞnienia wyrów-
nawczego.
Wersja standardowa aparatu trójosiowego pozwala na przeprowadzenie prostych badaĔ wy-
trzymaáoĞciowych przy poprawnie kontrolowanych warunkach brzegowych ze wzglĊdu na
stan zadawania skáadowych stanu naprĊĪenia. Starsze wersje aparatów produkowane w Polsce
przed rokiem 1990 nie byáy wyposaĪone w system do nasączania metodą ciĞnienia wyrów-
nawczego (back pressure), co w duĪej mierze uniemoĪliwiaáo kontrolowanie warunków od-
páywu i obniĪaáo wiarygodnoĞü wartoĞci efektywnych skáadowych stanu naprĊĪenia. Komer-
cyjnie dostĊpne zagraniczne wersje tej aparatury umoĪliwiaáy nasączanie próbki gruntu meto-
dą ciĞnienia wyrównawczego, co poprawiaáo wiarygodnoĞü zadawanych i mierzonych wiel-

koĞci naprĊĪeĔ efektywnych i pozwalaáo na stosowanie zasady naprĊĪeĔ efektywnych (ı' = ı
– u). W miarĊ rozwijania siĊ wiĊkszego zapotrzebowania na parametry odksztaáceniowe, apa-
rat trójosiowy zacząá byü coraz czĊĞciej wykorzystywany do wyznaczania wartoĞci tych pa-
rametrów, w tym przede wszystkim moduáu odksztaácenia E. Pojawia siĊ tutaj pewna wątpli-
woĞü natury merytorycznej. Moduá odksztaácenia jest parametrem opisującym cechĊ sprĊĪy-
stoĞci materiaáu, a ta w gruncie odnosi siĊ do stosunkowo maáego zakresu odksztaáceĔ. Zakres
tych odksztaáceĔ jest duĪo mniejszy aniĪeli roboczy zakres odksztaáceĔ standardowej komory
aparatu trójosiowego. Dzieje siĊ tak dlatego, Īe ze wzglĊdów konstrukcyjnych dokáadnoĞü
wyznaczenia odksztaáceĔ w standardowej komorze aparatu trójosiowego nie jest wiĊksza niĪ
0,1%. Budowa komory aparatu wrĊcz uniemoĪliwia dokáadne wyznaczenie odksztaáceĔ prób-
ki, a takĪe moĪe powodowaü báĊdy w dokáadnym okreĞleniu skáadowej pionowej naprĊĪenia
normalnego. Wynika to z faktu, Īe aparat w wersji standardowej byá zaprojektowany do wy-
znaczania wytrzymaáoĞci przy zaáoĪeniu, Īe konsolidacja gruntu jest prowadzona w warun-
kach izotropowego stanu naprĊĪenia, a etap Ğcinania realizowany jest przy wykorzystaniu
ĞcieĪki standardowej – przy staáej wartoĞci skáadowej poziomej naprĊĪenia (staáa wartoĞü ci-
Ğnienia w komorze aparatu) i zwiĊkszającej siĊ wartoĞci skáadowej pionowej naprĊĪenia.
PrzyjĊcie realizacji tylko takich zaáoĪeĔ spowodowaáo, Īe komora skáada siĊ z dwóch czĊĞci:
podstawy i górnej czĊĞci komory. W podstawie komory znajduje siĊ cokóá, na którym montu-
je siĊ próbkĊ i dopiero po zakoĔczeniu montaĪu zakáada siĊ komorĊ, wypeánia ją wodą, a na-
stĊpnie na samym koĔcu umieszcza siĊ táoczysko. Taka sytuacja powoduje niespeánienie wa-
runków jednorodnoĞci stanu naprĊĪenia i odksztaácenia wynikające z báĊdów konstrukcji apa-
ratu, a takĪe báĊdów popeánionych podczas przygotowania próbki. CharakterystykĊ tych báĊ-
dów przedstawiono na rysunku 3.22 (Baldi i in., 1988). KaĪdy z báĊdów (rys. 3.22) dyskwali-
fikuje badanie z punktu widzenia okreĞlania parametrów odksztaáceniowych. Ponadto, naleĪy
pamiĊtaü, Īe standardowa próbka ma 80 mm wysokoĞci, co oznacza Īe jeĪeli podczas wkáa-
dania táoczyska do komory przykáadowo popeánia siĊ báąd 0,8 mm to znaczy, Īe próbka zosta-
áa odksztaácona bez bocznego naprĊĪenia o 1%. Biorąc pod uwagĊ, Īe jest to górna granica
zakresu odksztaáceĔ w zagadnieniach praktycznych a najwiĊksza nieliniowoĞü rozkáadu mo-
duáu wstĊpuje do okoáo 0,3%, to naleĪy stwierdziü, Īe juĪ na początku badania moĪna popeá-
niü wiĊkszy báąd w okreĞleniu odksztaácenia aniĪeli wynosi najbardziej istotny zakres tej
wielkoĞci w terenie. NaleĪy równieĪ zauwaĪyü, Īe operacja zakáadania táoczyska w sytuacji
braku dostĊpu do próbki powoduje, Īe po dokonaniu tej czynnoĞci nie ma moĪliwoĞci wyko-
nania kontrolnych pomiarów Ğrednicy i wysokoĞci. Na koniec naleĪy podkreĞliü, Īe obciąĪe-
nie z táoczyska na kopuákĊ przykazywane jest przez niewielką powierzchniĊ (bardzo czĊsto
jest to kulka stalowa). Takie poáączenie oczywiĞcie moĪe przenosiü jedynie obciąĪenia Ğciska-
jące, a niepewnoĞü w okreĞleniu powierzchni kontaktu táoczyska i kopuáki umoĪliwia jedynie
wykonywanie badaĔ po konsolidacji quasi izotropowej, w której wielkoĞci efektywnych na-
prĊĪeĔ gáównych są zbliĪone.
Aby uniknąü tych wszystkich wad i wynikających z nich problemów naleĪy wykorzysty-
waü komorĊ zmodyfikowaną. Przykáadem komory zmodyfikowanej jest komora zaprojekto-
wana przez Autora i wykorzystywana
w SGGW i GEOTEKO od początku lat
a) dziewiĊüdziesiątych. Podstawową przesáanką
do zaprojektowania takiej komory byáa eli-
minacja wiĊkszoĞci báĊdów jakie wystĊpują
w komorze standardowej. Zasadnicza róĪnica
w budowie komory standardowej i zmodyfi-
b) kowanej polega na zastosowaniu w tej dru-
giej wewnĊtrznych prĊtów áączących, co po-
zwala na sztywne poáączenie górnej czĊĞci
komory z dolną, przez co zapewnia staáy do-
stĊp do próbki na kaĪdym etapie jej przygo-
towania. Sztywne poáączenie pozwala na wy-
eliminowanie báĊdów braku wspóáosiowoĞci
(nierównolegáoĞci i nieprostopadáoĞci), czyli
c) tych pokazanych na rysunku 3.22, juĪ na eta-
pie konstrukcji komory. Dopiero w tej sytu-
acji moĪna mówiü o kontrolowaniu naprĊĪeĔ
i odksztaáceĔ. Wymiary próbki są okreĞlane
po jej montaĪu i zaáoĪeniu osáony gumowej,
co pozwala na okreĞlenie wysokoĞci i obwo-
RYSUNEK 3.22. MoĪliwoĞü popeánienia báĊdu
du z precyzją wiĊkszą niĪ 0,1 mm. W komo-
w kontrolowaniu stanu naprĊĪenia i odksztaácenia
próbki przy zastosowaniu komory tradycyjnej rze zmodyfikowanej sztywne poáączenie po-
z zewnĊtrznymi prĊtami áączącymi (Baldi i in., zwala na jednoznaczne okreĞlenie po-
1988): a) kontrolowany stan naprĊĪeĔ wierzchni styku kopuáki z táoczyskiem,
i odksztaáceĔ w próbce, b) báĊdy wynikające a przez to na jednoznaczne okreĞlenie skáa-
z konstrukcji aparatu, c) báĊdy wynikające dowej pionowej naprĊĪenia, miĊdzy innymi
z niewáaĞciwego przygotowania próbki w przypadku konsolidacji anizotropowej.
W komorze standardowej wartoĞü naprĊĪenia
pionowego byáa okreĞlana jedynie na etapie Ğcinania. W etapach je poprzedzających (czyli
nasączaniu i konsolidacji) wartoĞü caákowitego naprĊĪenia pionowego byáa uznawana jako
równa ciĞnieniu w komorze. WartoĞü naprĊĪenia w komorze standardowej podczas Ğcinania
jest obliczana ze wzoru:
'P
Vv Vc (3.5)
Ap
gdzie: ıc – ciĞnienie w komorze, P – siáa dziaáająca na táoczysko, AP – powierzchnia próbki,

podczas gdy w komorze zmodyfikowanej pionową skáadową naprĊĪenia na kaĪdym etapie
wykonania badania moĪna obliczyü nastĊpująco:
P M F V c Ap At
Vv (3.6)
Ap
gdzie: M – ciĊĪar táoczyska wraz z kopuáką, F – siáa tarcia táoczyska o prowadnicĊ (znak za-
leĪny od kierunku ruchu), At – powierzchnia przekroju táoczyska.
Znak wielkoĞci siáy tarcia F zaleĪy od kierunku ruchu táoczyska wzglĊdem prowadnicy, czyli
czy prowadzone jest badanie typu compression czy extension. WartoĞü siáy tarcia zaleĪy
w duĪym stopniu od systemu zadawania ciĞnienia do komory (hydrauliczny czy pneumatycz-
ny). W przypadku systemu pneumatycznego wartoĞci siáy tarcia są znacznie mniejsze i nie ma
potrzeby stosowania wewnątrzkomorowego czujnika siáy.
W przypadku badaĔ gruntów bardzo odksztaácalnych gdzie wartoĞci naprĊĪenia pionowego
nie są duĪo wiĊksze niĪ te, które wynikają z mas wszystkich elementów komory znajdujących
siĊ nad próbką (oznaczone we wzorze powyĪej jako M), obliczenie ciĊĪaru M powinno
uwzglĊdniaü wszystkie moĪliwe oddziaáywania: siáĊ wyporu wszystkich czĊĞci zanurzonych
w wodzie i wzajemne oddziaáywanie wszystkich elementów, np. oporu stawianego przez
sprĊĪynĊ czujnika przemieszczeĔ.
Porównanie elementów standardowej i zmodyfikowanej komory aparatu trójosiowego przed-
stawiono na rysunku 3.23 oraz 3.24.
a)
A) b)B) At
At=?
Ap Ap
RYSUNEK 3.23. Szczegóáy poáączenia táoczyska z táokiem komory: a) tradycyjnej, b) zmodyfikowa-

nej
RYSUNEK 3.24. RóĪnice w budowie podstawy komory standardowej i zmodyfikowanej

System do wewnątrzkomorowego pomiaru przemieszczeĔ

NastĊpnym etapem w doskonaleniu techniki okreĞlania charakterystyki naprĊĪenie odksztaá-
cenie w aparacie trójosiowym są wewnątrzkomorowe systemy pomiaru przemieszczeĔ prób-
ki. Rozwój tych technik rozpocząá siĊ w drugiej poáowie lat osiemdziesiątych. Publikacje Jar-
dina i in. (1984), Burlanda (1989) oraz Jamiolkowskiego i in. (1994) wykazaáy olbrzymią
przydatnoĞü wewnątrzkomorowego pomiaru przemieszczeĔ do identyfikacji wiĊkszej niĪ
przypuszczano nieliniowoĞci związku naprĊĪenie–odksztaácenie w zakresie odksztaáceĔ poni-
Īej 0,3%. W ostatnim piĊtnastoleciu XX wieku rozwinĊáo siĊ wiele technik pomiaru prze-
mieszczeĔ bezpoĞrednio na próbce. Byáy one realizowane zarówno w komorach standardo-
wych, jak i zmodyfikowanych. Zestawienie tych technik moĪna znaleĨü w pracy Scholey’a
i in. (1995). W opinii Autora, jednym z bardziej udanych systemów jest ten oparty na bezkon-
taktowych czujnikach mikroprzemieszczeĔ dziaáających na zasadzie prądów wirowych (zwa-
nych czasami prądami Foucolta). Pojedynczy system (jeden czujnik) skáada siĊ z sensora, któ-
ry znajduje siĊ wewnątrz komory oraz oscylatora/demodulatora bĊdącego na zewnątrz komo-
ry. Prawidáowo dziaáający system pozwala na bardzo precyzyjne (z rozdzielczoĞcią okoáo
1ȝm) okreĞlenie odlegáoĞci pomiĊdzy sensorem a jakimkolwiek materiaáem przewodzącym
bĊdącym w odlegáoĞci odpowiadającej liniowej reakcji czujnika tj. okoáo 2 mm. Jako element
przewodzący wykorzystuje siĊ tarczki aluminiowe o wymiarze równolegáym do czoáa sensora
1,5–2 wiĊkszym od jego Ğrednicy. Zmienny prąd elektryczny páynący w uzwojeniach sensora
generuje zmienne pole elektromagnetyczne w bezpoĞrednim sąsiedztwie tego czujnika. Obec-
noĞü aluminiowej tarczki w polu wysyáanym przez sensor powoduje indukowanie siĊ prze-
páywu prądu, który wytwarza wtórne pole przeciwne pierwotnemu, redukując w ten sposób
natĊĪenie pola pierwotnego. Ta zmiana z kolei wpáywa na zmianĊ impedancji w cewce senso-
ra, co wpáywa na zmianĊ analogowego sygnaáu napiĊciowego, która jest wprost proporcjonal-
na do zmiany odlegáoĞci pomiĊdzy tarczką a sensorem. Ustawienie tarczki powinno byü takie,
aby jej páaszczyzna byáa prostopadáa do osi sensora. KonfiguracjĊ w jakiej pracuje sensor
wraz z tarczką pokazano schematycznie na rysunku 3.25.
CZUJNIKA
Ğrednic czujnika
TARCZKI:
tarczki:
1,5-2 ĝREDNIC
DàUGOĝû
dáugoĞü
1,5–2
sensor ekranowany
CZUJN IK UKRYTY
tarczka aluminiowa
TARCZKA
RYSUNEK 3.25. Sensor mikroprzemieszczeĔ w prawidáowej pozycji pomiarowej
Warto podkreĞliü, Īe rodzaj medium pomiĊdzy

tarczką a sensorem nie wpáywa na wielkoĞü sygna-
áu, który wykazuje duĪą liniowoĞü w roboczym za-
kresie przemieszczeĔ 0–2,0 mm. ChociaĪ w pierw- V1 V2
szej chwili zakres przemieszczeĔ moĪe wydawaü
próbka
siĊ nieduĪy, naleĪy jednak zauwaĪyü, Īe w przy- H1 H2
ho
padku urządzeĔ pomiarowych dokáadnoĞü jest zaw-
sze funkcją peánego zakresu sygnaáu. Biorąc pod
uwagĊ konfiguracjĊ w jakiej pracują sensory, 2 mm
V3 V4
przemieszczenie przy próbce o wysokoĞci 100 mm
i Ğrednicy 50 mm odpowiada w zaleĪnoĞci od loka-
lizacji czujnika od 2,66% do 8% odksztaácenia li-
niowego. Najbardziej popularną konfiguracjĊ po-
RYSUNEK 3.26. Konfiguracja podsta-
miarową sensorów przedstawiono schematycznie na
wowa ukáadu szeĞciu czujników do
rysunku 3.26. pomiaru mikroprzemieszczeĔ
Cztery tarczki do pomiaru przemieszczeĔ pio-
nowych mocowane są do próbki za pomocą dwóch szpilek wbijanych poprzez membranĊ
w próbkĊ. Ten sposób, chociaĪ z pozoru zagraĪający szczelnoĞci ukáadu próbka–komora,
sprawdza siĊ w praktyce. Silikon hydrauliczny po dwóch godzinach zapewnia caákowite
uszczelnienie membrany. Tarczki do pomiaru przemieszczeĔ poziomych teĪ są przytwierdza-
ne do membrany za pomocą silikonu hydraulicznego. Lokalizacja tych tarczek zwykle odpo-
wiada Ğrodkowi wysokoĞci próbki, natomiast tarczki do pomiaru przemieszczeĔ pionowych
zwykle umieszczane są w ¼ i ¾ wysokoĞci próbki. Podyktowane jest to zmniejszeniem do
minimum báĊdów wynikających z tarcia na obydwu páaszczyznach walca. W ten sposób wy-
nikowa wysokoĞü próbki do obliczeĔ odksztaáceĔ wynosi okoáo poáowĊ jej rzeczywistej wiel-
koĞci. NaleĪy podkreĞliü, Īe ze wzglĊdu na speánienie warunku jednorodnoĞci stanu naprĊĪe-
nia w próbce, konieczne jest stosowanie lubrykacji páaszczyzn stykowych próbki oraz pod-
stawy i kopuáki. Procedura zastosowania lubrykacji wraz z przedstawieniem jej efektywnoĞci
zostaáa opisana w dalszej czĊĞci rozdziaáu.
NaleĪy zaznaczyü, Īe system wewnątrzkomorowego pomiaru przemieszczeĔ jest tak skon-
struowany, aby nawet najmniejsze odksztaácenia komory podczas zadawania ciĞnieĔ nie
wpáywaáy na mierzone wartoĞci przemieszczeĔ. Warto równieĪ dodaü, Īe stosowane są róĪne
rozwiązania statywów dla czujników. Dla sytuacji kiedy bada siĊ grunty bardzo odksztaácalne
waĪna jest moĪliwoĞü zmiany poáoĪenia czujnika w trakcie badania. Taką zmianĊ umoĪliwia-
ją mechanizmy mocujące dla czujników przedstawione na rysunku 3.27a. W sytuacji kiedy
badane są grunty mineralne, które podczas badania nie wykazują bardzo duĪych przemiesz-
czeĔ, wystarczający jest sposób mocowania czujników przedstawiony na rysunku 3.27b.
W tym ukáadzie, sáupki na których mocowane są sensory są przekrĊcane o kilkadziesiąt stopni
po osiągniĊciu przez czujnik maksymalnego zakresu przemieszczeĔ.
Warto dodaü, Īe zastosowanie czujników zbliĪeniowych umoĪliwia stosowanie róĪnorodnych
konfiguracji. Przedstawiona na rysnuku 3.27b konfiguracja wykorzystuje 3 czujniki do po-
miaru przemieszczeĔ poziomych rozstawione na obwodzie próbki co 120°.
a) b)
RYSUNEK 3.27. RóĪne konfiguracje i sposoby mocowania sensorów: a) z moĪliwoĞcią przestawienia

w trakcie badania, b) bez moĪliwoĞci przestawienia w trakcie badania
Takie ustawienie sensorów zapewnia wiĊkszą obiektywnoĞü pomiaru odksztaácenia poziome-

go, poniewaĪ z doĞwiadczeĔ Autora wynika, Īe podczas Ğcinania próbka moĪe siĊ przesuwaü
w jedną ze stron, co uniemoĪliwia stosowanie zaáoĪenia o pokrywaniu siĊ osi próbki i táoczy-
ska na kaĪdym etapie badania. Inna konfiguracja, wykorzystuje szeĞü czujników mikroprze-
mieszczeĔ do pomiaru odksztaácenia bocznego. W tym ukáadzie sensory rozstawione są rów-
nieĪ co 120°, ale na dwóch róĪnych páaszczyznach odpowiadającym ѿ i Ҁ wysokoĞci próbki.
Wszystkie powyĪsze konfiguracje systemów do pomiaru mikroprzemieszczeĔ zostaáy wy-
konane pod nadzorem Autora w firmie GEOTEKO Sp. z o.o. i byáy wykorzystywane nie tyl-
ko do wyznaczania moduáu odksztaácenia, ale takĪe do badaĔ dotyczących upáynnienia gruntu
(LipiĔski, 2000). Obecnie systemami takimi dysponują równieĪ oĞrodki akademickie SGGW
w Warszawie, Politechnika ĝląska w Gliwicach, a takĪe IBW PAN w GdaĔsku.
NiezaleĪne trójosiowe Ğciskanie (True triaxial test)

Najdoskonalszą wersją aparatu trójosiowego jest aparat trójosiowy TTT (True Triaxial Testing
apparatus) z moĪliwoĞcią niezaleĪnego zadawania trzech naprĊĪeĔ gáównych. Aparat ten wy-
stĊpuje tylko w nielicznych laboratoriach badawczych. W aparacie TTT istnieje moĪliwoĞü
niezaleĪnej kontroli trzech naprĊĪeĔ gáównych, a zatem daje moĪliwoĞü uwzglĊdnienia wpáy-
wu poĞredniego naprĊĪenia gáównego na charakterystyki naprĊĪenie–odksztaácenie gruntów.
Jak wspomniano teoretycznie w aparacie tym moĪna okreĞliü wáaĞciwoĞci ciaáa ortotropowe-
go.
Konstrukcje aparatów TTT moĪna podzieliü na trzy grupy (Williams, 2004, Choi i in.,
2008):
x aparat, w którym badanie wykonywane jest przy kontroli naprĊĪenia, wyposaĪony
w odksztaácalne elementy obciąĪające,
x aparat, w którym badanie wykonywane jest przy kontroli odksztaácenia, wyposaĪony

w sztywne elementy obciąĪające,
x aparat wyposaĪony w mieszane elementy obciąĪające.
Schemat aparatu typu pierwszego z odksztaácalnymi elementami obciąĪającymi przedsta-
wiono na rysunku 3.28.
Komora Poduszka Membrana ĝcianka
RYSUNEK 3.28. Schematyczna budowa aparatu TTT, na podstawie Desai i Siriwardane (1984)
Cylindryczny aparat skrĊtny

Kolejnym urządzeniem jest cylindryczny aparat skrĊtny, który poprzez zastosowany w nim
ukáad przekazywania obciąĪenia oraz odksztaácenia pozwala na wywoáanie skrĊtnego od-
ksztaácenia próbki oraz poddanie jej dziaáaniu momentu skrĊcającego. DziĊki temu istnieje
w nim moĪliwoĞü niezaleĪnej kontroli wartoĞci oraz kierunków dziaáania trzech naprĊĪeĔ
gáównych. Urządzenie to powszechnie oznaczane jest jako HCA (Hollow Cylinder Appara-
tus). W cylindrycznym aparacie skrĊtnym badane są próbki w ksztaácie wydrąĪonego walca.
Próbka poddawana jest dziaáaniu obciąĪenia osiowego W, momentu skrĊcającego MT oraz
wewnĊtrznego i zewnĊtrznego ciĞnienia pi i po, które to obciąĪenia powodują powstawanie
w Ğciance próbki skáadowej pionowej naprĊĪenia normalnego ız, skáadowej obwodowej ıș,
skáadowej promieniowej ır, skáadowej naprĊĪenia stycznego Ĳzș w páaszczyĨnie poprzecznej
do osi pionowej próbki oraz odpowiadających im odksztaáceĔ (rys. 3.29). CiĞnienia we-
wnĊtrzne i zewnĊtrzne pi i po przekazywane są na próbkĊ poprzez ciĞnienie cieczy wypeánia-
jącej komorĊ ciĞnieniową. Gáówną zaletą cylindrycznego aparatu skrĊtnego, w porównaniu
z innymi laboratoryjnymi urządzeniami pozwalającymi na badanie zaleĪnoĞci naprĊĪenie–
odksztaácenie, jest moĪliwoĞü kontroli aĪ czterech skáadowych tensora naprĊĪenia. Stanowi to
niewątpliwą przewagĊ nad aparatem trójosiowym, w którym istnieje moĪliwoĞü kontroli je-
dynie dwóch skáadowych. Tensor naprĊĪenia ma wówczas nastĊpującą postaü:
§ V z W zT 0 ·
¨ ¸
V ij ¨W Tz V T 0 ¸ przy czym W zT W Tz (3.7)
¨ 0 0 V r ¸¹
©
Oddziaáywanie obciąĪenia pionowego przyczynia siĊ do powstania naprĊĪenia pionowego ız,

natomiast oddziaáywanie momentu skrĊcającego – do powstania naprĊĪeĔ stycznych Ĳzș i Ĳșz.
RóĪnica pomiĊdzy ciĞnieniem wewnĊtrznym po a ciĞnieniem zewnĊtrznym pi wywoáuje gra-
dient naprĊĪenia promieniowego ır w poprzek Ğciany próbki. Wówczas naprĊĪenie obwodo-
we ıș bĊdzie miaáo wartoĞü róĪną od naprĊĪenia promieniowego ır, zgodnie z równaniem
równowagi w kierunku promieniowym (Hight i in., 1983, Rolo, 2003):
dV r
VT Vr (3.8)
dr
Analiza stanu naprĊĪenia oraz odksztaácenia w próbce w ksztaácie wydrąĪonego walca wyma-
W ga uĞrednienia wartoĞci powstających
naprĊĪeĔ oraz odksztaáceĔ, gdyĪ w rze-
czywistoĞci w momencie jej obciąĪenia
M
wartoĞci te zmieniają siĊ wewnątrz niej
T
V
przestrzennie. Dodatkowym problemem
V 1
z
D jest zaleĪnoĞü ich rozkáadów od zaáoĪo-

W
nego prawa konstytutywnego. W prak-
zT
200 mm
p
o i p
TV tyce w celu wyznaczenia wartoĞci na-
prĊĪeĔ oraz odksztaáceĔ, jako model
V 3
V V zachowania siĊ oĞrodka gruntowego
r= 2
przyjmowany jest izotropowy model li-

niowo–sprĊĪysty. Zaletą takiego podej-
60 mm
Ğcia jest fakt niezaleĪnoĞci uzyskanego
100 mm
rozwiązania od parametrów charaktery-
RYSUNEK 3.29. ĝcinanie przez skrĊcanie cylindrycz- zujących sprĊĪyste wáaĞciwoĞci modelu
nej próbki wydrąĪone (www.wfi.co.uk) (Hight i in. 1983, Nishimura 2005).
Kolumna rezonansowa
Badanie w kolumnie rezonansowej jest uwaĪane za metodĊ referencyjną w stosunku do in-
nych technik okreĞlenia sztywnoĞci gruntu w zakresie maáych i Ğrednich odksztaáceĔ czyli
nawet do 10–1%. Badania w kolumnie rezonansowej dla wyznaczania dynamicznych charak-
terystyk skaá i gruntów byáy juĪ wykonywane we wczesnych latach trzydziestych XX wieku.
Szersze zastosowanie tej metody do celów geotechnicznych datuje siĊ od koĔca lat piĊüdzie-
siątych. Od tego czasu powstaáo wiele wersji tego aparatu. W badaniu tym cylindryczna
próbka gruntu (rzadziej równieĪ wydrąĪona w Ğrodku) umieszczona jest w komorze trójosio-
wej,
a nastĊpnie poddawana jest oscylacyjnym siáom skrĊcającym lub Ğciskającym. Sposób w jaki
zadawane jest obciąĪenie zaleĪy od typu aparatury. Stosuje siĊ dwa sposoby zadawania obcią-
ĪeĔ (Hall i Richart, 1963, Hardin, 1965). W pierwszym obciąĪenie zadawane jest w podstawie
próbki a górna czĊĞü próbki pozostaje swobodna. W rozwiązaniu drugim (czĊĞciej spotyka-
nym) podstawa próbki jest nieruchoma, natomiast jej górna czĊĞü jest poddawana obciąĪeniu
(rys. 3.30).
CzĊĞciej równieĪ zadawane jest obciąĪenie skrĊca-

jące, które umoĪliwia wyznaczenie moduáu sprĊĪysto- ș
Ğci poprzecznej. ObciąĪenie zadawane jest przez ukáad
elektro–magnetyczny. Ukáad ten skáada siĊ najczĊĞciej
z czterech rdzeni, które są poáączone z kopuáką spo-
czywającą na próbce. CaáoĞü wraz z próbką stanowi
masĊ, która wprowadzana jest w skrĊtny ruch oscyla-
cyjny wywoáywany przez pole magnetyczne induko- H
wane przez cztery solenoidy zakáadane na rdzenie.
Z
W ten sposób poprzez zmianĊ napiĊcia w cewkach
bezkontaktowo moĪna wprowadzaü próbkĊ w drgania.
Zmieniając czĊstotliwoĞü drgaĔ poszukuje siĊ czĊsto-
tliwoĞci, przy której wielkoĞü sygnaáu (przyĞpiesze-
nia) jest najwiĊksza, co oznacza, Īe poruszający siĊ
ukáad osiągnąá stan rezonansu mechanicznego. Znając RYSUNEK 3.30. Schemat badania ty-
pu top – excited type w kolumnie rezo-
czĊstotliwoĞü rezonansową ukáadu, sposób zamoco- nansowej (Ishihara, 1996)
wania i geometriĊ próbki oraz kopuáki wraz z rdze-
niami, moĪna wyliczyü prĊdkoĞü fali porzecznej pro-
pagującej siĊ w próbce w wyniku drgaĔ (rys. 3.31). W tym celu naleĪy zauwaĪyü, Īe rezonan-
sową czĊstotliwoĞü kątową Ȧ1, odpowiadającą pewnej mierze odksztaácenia FT, moĪna wyra-
ziü poprzez równanie:
Vs
Z1 M1 (3.9)
H
gdzie: Vs – prĊdkoĞü propagacji fali porzecznej w próbce, H – wysokoĞü próbki.
JeĪeli nastĊpnie uwzglĊdni siĊ, Īe dla czĊstotliwoĞci rezonansowej f1 prawdziwy jest związek
f1= Ȧ1/2ʌ (3.10)
to wówczas prĊdkoĞü fali Vs moĪna wyraziü przy pomocy zaleĪnoĞci:
G 2S
VS f1 H (3.11)
U M1
Ze wzglĊdu na fakt, Īe odksztaácenia podczas drgaĔ są odwracalne, moĪna zaáoĪyü, Īe próbka

gruntu zachowuje siĊ w sposób sprĊĪysty. ZaáoĪenie to pozwala na wykorzystanie związku
pomiĊdzy prĊdkoĞcią fali poprzecznej a moduáem sprĊĪystoĞci poprzecznej G dla ciaáa ideal-
nie sprĊĪystego:
G U Vs2 (3.12)
W ten sposób otrzymuje siĊ ostateczną formuáĊ na okreĞlenie moduáu sprĊĪystoĞci poprzecz-
nej na podstawie badania w kolumnie rezonansowej G0:
2
§ 2S ·
G0 ¨¨ ¸¸ H 2 f 1 2 U (3.13)
© M1 ¹
Innym parametrem, który moĪna okreĞliü na podstawie badania w kolumnie rezonansowej

jest wskaĨnik táumienia D. WartoĞü tego parametru okreĞla siĊ na podstawie iloĞci energii
rozpraszanej w procesie cyklicznego obciąĪenia. WartoĞü tego parametru jest wykorzystywa-
na gáównie w zagadnieniach obciąĪeĔ dynamicznych.
RYSUNEK 3.31. Schemat procedury okreĞlania początkowego moduáu sprĊĪystoĞci poprzecznej G0

w kolumnie rezonansowej
Pomiar prĊdkoĞci fali akustycznej

W celu realizacji pomiaru prĊdkoĞci fal akustycznych (porzecznych i podáuĪnych)
w laboratorium Katedry Geotechniki (obecnie GeoinĪynierii) SGGW zostaáa skompletowana
aparatura, której schemat oraz widok najwaĪniejszych elementów przedstawiono na rysunku
3.32. Zestaw skáada siĊ z nastĊpujących elementów: przetworników piezoelektrycznych
wbudowanych w dolną podstawĊ (nadajnik) i górną kopuákĊ (odbiornik) zmodyfikowanej
komory aparatu trójosiowego, generatora sygnaáów elektrycznych, wzmacniacza
selektywnego oraz oscyloskopu cyfrowego.
RYSUNEK 3.32. System do pomiaru prĊdkoĞci fal akustycznych w SGGW w trakcie badania
trójosiowego
Zasadniczą czĊĞcią zestawu są przetworniki piezoelektryczne, które umoĪliwiają wysyáanie

i odbieranie dwóch rodzajów fal akustycznych przechodzących przez próbkĊ – poprzecznych
i podáuĪnych. Są to elementy ceramiczne, których konstrukcja wykorzystuje zjawisko
piezoelektrycznoĞci. Polega ono na powstaniu polaryzacji elektrycznej w elemencie
Ğciskanym lub rozciąganym. WáaĞciwoĞü ta jest zwrotna, co oznacza Īe element
w zewnĊtrznym polu elektrycznym ulega deformacji. Piezoelektryczne wáaĞciwoĞci ceramiki
pozwalają na bardzo wygodny pomiar prĊdkoĞci fali tylko przy wykorzystaniu interpretacji
sygnaáu elektrycznego obserwowanego na ekranie oscyloskopu. DziĊki temu, iĪ generator
jednoczeĞnie wysyáa sygnaá do piezoelementu i bezpoĞrednio do oscyloskopu, moĪna
dokáadnie oceniü opóĨnienie z jakim sygnaá dochodzi do elementu odbiorczego,
a w konsekwencji prĊdkoĞü propagacji fali. W zaleĪnoĞci od rodzaju generowanej i odbieranej
fali stosuje siĊ róĪne piezoelementy. Do fal poprzecznych stosuje siĊ dwa rodzaje przetworni-
ków: typu bender i typu shear plate. W tych przypadkach kierunek drgania przetwornika jest
prostopadáy do kierunku propagacji fali. Przetwornik typu shear plate stosowany jest do grun-
tów gruboziarnistych, natomiast przetwornik typu bender stosowany jest gáównie do gruntów
spoistych, ale moĪe byü takĪe stosowany w piaskach. PrĊdkoĞü fali poprzecznej, która jest
ĞciĞle związana ze sztywnoĞcią gruntu moĪe byü obliczona na podstawie wzoru:
hp b
Vs (3.14)
ts
gdzie: hp – wysokoĞü próbki, b – dáugoĞü piezoelementu penetrującego próbkĊ (w przypadku

przetwornika bender), ts – czas propagacji fali.
Do fali poprzecznej stosuje siĊ czĊstotliwoĞci w zakresie 0,5–20 kHz w zaleĪnoĞci od zada-
wanego naprĊĪenia.
W przypadku pomiaru prĊdkoĞci fali podáuĪnej piezoelement porusza siĊ w kierunku propa-
gacji fali. Stosuje siĊ jedną czĊstotliwoĞü – najczĊĞciej 100 kHz. Schematy wszystkich piezo-
elementów zainstalowanych w podstawie aparatu trójosiowego przedstawiono na rysunku

3.33.
WiĊcej informacji o sposobie wykorzystania tej aparatury przedstawiono w rozdziale 8.
RYSUNEK 3.33. Rodzaje stosowanych piezoelementów do generacji i odbioru fal poprzecznych

i podáuĪnych (Brignoli i in., 1996)
3.3. Rodzaj gruntu i próbki do badaĔ jako kryterium wy-

znaczania wáaĞciwoĞci mechanicznych
3.3.1. Uwagi dotyczące rodzaju gruntu
Z punktu widzenia okreĞlania parametrów geotechnicznych rodzaj gruntu jest jednym

z najistotniejszych czynników. Wynika to nie tylko z faktu, Īe pochodzenie i skáad granulo-
metryczny determinują wáaĞciwoĞci wytrzymaáoĞciowe, ale równieĪ w duĪej mierze warunku-
ją moĪliwoĞci i metody wyznaczania parametrów. Przykáadowo w piaskach inaczej siĊ pobie-
ra próbki lub przygotowuje je w laboratorium, inny jest sposób nasączania, konsolidowania
i Ğcinania. Z pewnoĞcią moĪna powiedzieü, Īe rodzaj gruntu okreĞla dobór aparatury i proce-
dury wykonania badania.
Naturalnie nie kaĪdy rodzaj gruntu wymaga oddzielnej metodyki badania. Biorąc na przy-
káad za podstawĊ grunty mineralne, moĪna wyróĪniü gáazy i kamienie, Īwiry i piaski
w szerokim zakresie uziarnienia, pyáy i iáy. To wydzielenie jest niesáychanie istotne z punktu
widzenia pakietowania (áączenia) warstw gruntów na przekrojach o podobnych wáaĞciwo-
Ğciach mechanicznych. Grupy te oddzielone są od siebie strefami przejĞciowymi, które nie
jest tak áatwo wyznaczyü. Dla przykáadu granica pomiĊdzy piaskami i pyáami to strefa, gdzie
bardzo intensywnie zmieniają sie warunki odpáywu oraz charakterystyki ĞciĞliwoĞci. Po-
wszechnie wiadomo, Īe te warunki decydują w duĪej mierze o wáaĞciwoĞciach mechanicz-
nych. Z drugiej strony bardzo interesujący jest przykáad granicy pomiĊdzy iáami i pyáami.
Projektanci intuicyjnie wiedzą, Īe wáaĞciwoĞci iáów są inne niĪ gruntów o grubszym uziarnie-
niu. Powstaje jednak pytanie dlaczego grunty zawierające 30–40% frakcji iáowej tak bardzo
róĪnią siĊ wáaĞciwoĞciami mechanicznymi? MoĪna to wyjaĞniü posáugując siĊ koncepcją po-
wierzchni wáaĞciwej. Na rysunku 3.34 przedstawiono dwa wykresy. Na dolnym wykresie po-
kazano graniczną krzywą dla iáów o wysokiej plastycznoĞci. Grunty, których krzywa uziar-
nienia znajduje siĊ pod krzywą, nie są zaliczane do wysokoplastycznych iáów, natomiast
wszystkie grunty, których krzywe uziarnienia znajdują siĊ nad krzywą graniczną są iáami wy-
sokoplastycznymi o odmiennych wáaĞciwoĞciach mechanicznych. OdpowiedĨ na pytanie dla-
czego są inne znajduje siĊ na wykresie powyĪej, na którym przedstawiono zmianĊ powierzch-
ni wáaĞciwej w zaleĪnoĞci od Ğrednicy zastĊpczej cząstki.
RYSUNEK 3.34. Powierzchnia wáaĞciwa jako kryterium wyznaczania granicznej krzywej uziarnienia
dla iáów wysokoplastycznych
Jedna z funkcjonujących definicji powierzchni wáaĞciwej to stosunek powierzchni cząstki do

jej objĊtoĞci. To wyraĪenie generuje funkcjĊ hiperboliczną, której wykres posiada najwiĊkszą
krzywiznĊ odpowiadającą Ğrednicy zastĊpczej 0,006 mm. Od tej Ğrednicy oddziaáywania po-
wierzchniowe zaczynają zdecydowanie przewyĪszaü oddziaáywania grawitacyjne. Ogranicza-
jąc zakres Ğrednic od 1 do 63 (granica gruntów drobnoziarnistych – spoistych) moĪna porów-
naü pola powierzchni pod krzywą caákując wykres powierzchni wáaĞciwej w granicach zdo-
minowanych przez siáy powierzchniowe (1; 6) i masowe (6; 63). Okazuje siĊ Īe dla krzywej
uziarnienia pokazanej na rysunku 3.34, te oddziaáywania siĊ równowaĪą, co oznacza, Īe
w kaĪdym gruncie, którego krzywa uziarnienia bĊdzie powyĪej krzywej granicznej bĊdą do-
minowaü siáy powierzchniowe.
Innym zagadnieniem związanym z rodzajem gruntu jest jego klasyfikacja. W sytuacji
wdraĪania Eurokodu 7 ma miejsce pewne zamieszanie polegające na stosowaniu dwóch kla-
syfikacji – starej i nowej. Przed deklaracją po stronie zwolenników lub przeciwników jednej
z klasyfikacji naleĪaáoby najpierw jasno sformuáowaü cele klasyfikacji gruntu. NadrzĊdnym
celem jest stworzenie páaszczyzny porozumienia, dziĊki której szybko bĊdzie moĪna siĊ poro-
zumieü co do rodzaju gruntu, jak go badaü i jakich parametrów moĪna siĊ spodziewaü. Z dru-
giej strony istnieje pokusa wykorzystywania klasyfikacji zamiast badaĔ, aby korzystaü ze
sztywnych wykresów podobnych do tych, które moĪna spotkaü w normie PN-81/B-03020.
Taki model nie jest zalecany. Model wykorzystania klasyfikacji w procesie wyznaczania pa-
rametrów mechanicznych przedstawiono na rysunku 3.35.
WáaĞciwoĞci fizyczne Klasyfikacja gruntu

uziarnienie, gĊstoĞci, w celu:
granice konsystencji,
OkreĞlenie x komunikacji pomiĊdzy

zadania inĪynierami
badawczego x wykorzystanie istniejącego
DOBÓR METODY doĞwiadczenia
Cel badaĔ BADANIA
Korelacja cech wiodących z

parametrami mechanicznymi
Charakterystyki z badaĔ
wáaĞciwoĞci mechanicznych PARAMETRY
MECHANICZNE
RYSUNEK 3.35. Rola klasyfikacji gruntu w procesie wyznaczania parametrów geotechnicznych

W odniesieniu do samej klasyfikacji, wydaje siĊ, Īe nowa klasyfikacja jest bardzo zgenerali-
zowana, káadzie nacisk na grunty niespoiste. Poprzednia klasyfikacja bardziej koncentrowaáa
siĊ na frakcjach drobnych, które w Polsce dominują. Nazywanie jednym terminem „iá” grun-
tów o wskaĨniku plastycznoĞci 15% i 50% nie sáuĪy gáównemu celowi klasyfikacji, jakim jest
szybkie porozumienie. Ciekawa propozycja w tym wzglĊdzie, dostosowującą starą normĊ na
potrzeby nowej, zostaáa opublikowana przez GoáĊbiewską (2012).
3.3.2. Próbki gruntu w badaniach laboratoryjnych
Grunty spoiste
Rozwój technik badania gruntu w laboratorium sprawiá, Īe krytycznym elementem prawidáowego
wyznaczenia parametrów wytrzymaáoĞciowych i odksztaáceniowych staáo siĊ naruszenie
struktury gruntu podczas pobierania go z podáoĪa. StopieĔ naruszenia struktury zaleĪy przede
wszystkim od nastĊpujących czynników (BaraĔski i in., 1990):
– rodzaju gruntu,
– mechanicznego naruszenia wynikającego z niedoskonaáoĞci techniki pobierania gruntu
(decydującą, rolĊ odgrywa tutaj ksztaát, wymiary oraz jakoĞü uĪytego próbnika),
– zmiany istniejącego w próbce stanu naprĊĪenia podczas wykonania otworu, wprowadzenia
i wyprowadzania próbnika,
– warunków transportu i przechowywania próbek.
NaleĪy podkreĞliü, Īe w krajowej praktyce badawczej i inĪynierskiej problemowi reprezenta-
tywnoĞci gruntu do badaĔ poĞwiĊca siĊ zdecydowanie zbyt maáo uwagi. Istotne informacje
dotyczące jakoĞci próbek uĪytych do badaĔ moĪna uzyskaü na podstawie znajomoĞci ksztaátu
i wymiarów cylindrów uĪytych do pobierania próbek. Próbniki moĪna podzieliü na standar-
dowe i do celów badawczych. Podziaáu tego dokonuje siĊ miĊdzy innymi na podstawie nie-
których wymiarów próbnika (rys. 3.36), których uĪywa siĊ do obliczania wielkoĞci charakte-
ryzujących próbnik pod wzglĊdem jakoĞci.
RYSUNEK 3.36. Charakterystyczne wymiary najczĊĞciej stosowanych próbników
NajczĊĞciej wykorzystywanymi parametrami geometrycznymi próbników są dwa wskaĨniki

zaproponowane przez Hvorsleva (1949):
x wskaĨnik powierzchni AR (area ratio):
Ds2 D 2
AR 100% (3.15)
D2
gdzie: Ds – najwiĊksza zewnĊtrzna Ğrednica próbnika, D – wewnĊtrzna Ğrednica próbnika

przy krawĊdzi tnącej
x wskaĨnika pasowania CR (clearance ratio):

Di D
CR 100% (3.16)
D
gdzie: Di – wewnĊtrzna Ğrednica cylindra, D – jak wyĪej
Oprócz wyĪej wymienionych bardzo istotne są równieĪ nastĊpujące miary:
x wskaĨnik jakoĞci, Ds/t (t – gruboĞü Ğcianki próbnika)
x kąt krawĊdzi tnącej (w stopniach)
StopieĔ naruszenia struktury gruntu roĞnie proporcjonalnie do wielkoĞci wskaĨnika po-
wierzchni, natomiast maleje przy wzroĞcie wskaĨnika jakoĞci. WskaĨnik powierzchni AR
w próbnikach Kaerstaƍa (niestety jeszcze stosowanych w Polsce) mieĞci siĊ w granicach 22–
40 (dopuszczalny powinien byü mniejszy od 15%), natomiast wskaĨnik jakoĞci odpowiednio
12,5 i 19,7. Cylindry Shelby, w ciągu ostatnich dwudziestu lat coraz czĊĞciej wykorzystywane
w kraju do pobierania próbek z podáoĪa mają lepsze parametry, odpowiednio wskaĨnik po-
wierzchni (okoáo 10) i wskaĨnik jakoĞci (okoáo 40). NaleĪy jednak podkreĞliü, Īe wymienione
czynniki nie są jedynym kryterium oceny próbnika, bowiem nie mniej waĪna jest jakoĞü stali,
z jakiej są one wykonane, czy kąt krawĊdzi tnącej, który w próbnikach badawczych jest
znacznie korzystniejszy (mniejszy). Odpowiedni kąt krawĊdzi tnącej nie powinien byü wiĊk-
szy niĪ 7°. Poza tym, nie do przecenienia jest sposób pobierania próbki.
NastĊpnym elementem, który powinien wystĊpowaü przy pozyskiwaniu próbek do badaĔ
jest ocena jakoĞci pobranego gruntu, co uzyskuje siĊ przez ocenĊ naruszenia struktury gruntu.
Niestety, ten element rzadko wystĊpuje nie tylko w badaniach komercyjnych, ale takĪe
w pracach wykonywanych dla celów badawczych. CzĊĞciowo wynika to z faktu, Īe brakuje
uniwersalnych procedur okreĞlania stopnia naruszenia struktury gruntu podczas pobierania.
Najprostszym sposobem jest procedura od dawna stosowana w Norweskim Instytucie Geo-
technicznym (Andresen i Kolstad, 1979) a polegającą na pomiarze zmian wskaĨnika porowa-
toĞci podczas rekonsolidacji gruntu do wartoĞci pionowego naprĊĪenia efektywnego w wa-
runkach in situ w badaniu edometrycznym. Podobne w swej istocie kryterium, lecz odnoszące
siĊ do odksztaácenia objĊtoĞciowego i nazwane wskaĨnikiem jakoĞci próbki SQD (specimen
quality designation), moĪna znaleĨü w publikacji sygnowanej przez Terzaghi’ego i in. (1996).
Obydwa kryteria zebrane przez DeGroota i Landona (2006) zostaáy przedstawione w tabeli
3.3. NaleĪy zauwaĪyü, Īe prezentowane kryteria jakoĞci próbek dotyczą gruntów sáabych.
Pierwotnie, kryterium NGI zostaáo opracowane dla gruntów normalnie skonsolidowanych
i o wskaĨniku prekonsolidacji nie wiĊkszym niĪ 2. NastĊpnie zostaáo rozszerzone dla gruntów
o nieznacznie wiĊkszym wskaĨniku prekon- de/e 0
solidacji w zakresie 2–4 (Lunne i in., 1997), 20

0 0,02 0,04 0,06 0,08 0,1 0,12 0,14 0,16
Laboratorium Geoteko
co jednakĪe istotnie zmieniaáo zakresy Laboratorium zagraniczne
wskaĨników porowatoĞci. Powstaje w związ- 30
ku z tym pytanie jak w praktyce sprawdza siĊ

1 2 3 4
kryterium wzglĊdnej zmiany wskaĨnika po- 40
rowatoĞci w zastosowaniu do gruntów natu-

50
ralnych.
W tym celu na rysunku 3.37 przedstawiono 60
gáĊbokoĞü, m
wynik pomierzonej wzglĊdnej zmiany
wskaĨnika porowatoĞci dla próbek iáów 70 JakoĞü próbki:
1. bardzo dobra lub znakomita
o zróĪnicowanej plastycznoĞci pobranych 2. wystarczająca lub dobra

3. sáaba
4. bardzo sáaba
próbnikiem Shelby z gáĊbokiego prekonsoli- 80
dowanego podáoĪa o duĪej miąĪszoĞci. W ce-

90
lu zwiĊkszenia obiektywnoĞci, prezentowane
wyniki dotyczą badaĔ wykonywanych przez 100
dwie firmy, polską i zagraniczną.

Z rozkáadu prezentowanych punktów wynika, 110
Īe jedynie okoáo poáowa próbek mogáaby byü RYSUNEK 3.37. Ocena naruszenia struktury
zakwalifikowana do grupy A i B czyli nada- gruntu na podstawie zmian wskaĨnika poro-
jących siĊ do badaĔ zaawansowanych pod watoĞci podczas rekonsolidacji
wzglĊdem stopnia skomplikowania. Wynika
z tego, Īe wykonywanie oceny jakoĞci próbek o tzw. nienaruszonej strukturze powinno byü
wykonywane zawsze w przypadkach testów wykonywanych dla celów badawczych. NaleĪy
równieĪ zauwaĪyü, Īe powyĪsza metoda oceny naruszenia struktury gruntu oparta na wzglĊd-
nej zmianie wskaĨnika porowatoĞci podczas rekonsolidacji nie jest jedyna. Obecnie, znacznie
bardziej obiecujące wyniki, równieĪ dla gruntów o wiĊkszych wskaĨnikach prekonsolidacji,
uzyskuje siĊ dla na podstawie metod wykorzystujących pomiary ciĞnienia ssania i prĊdkoĞci
fali poprzecznej (np. Tanaka i Horng, 2010; Hight, 2013).
TABELA 3.3. Ocena naruszenia próbki na podstawie zmiany objĊtoĞci podczas rekonsolidacji do ı’v0
(DeGroot i Landon, 2006)
WskaĨnik jakoĞci próbki (SQD) Kryterium ǻe/e0
(Terzaghi i in., 1996) (Lunne i in., 1997)
Ocena*
Odksztaácenie objĊtoĞciowe OCR = 1 – 2 OCR = 2 – 4
SQD
[%] ǻe/e0 ǻe/e0
<1 A < 0,04 < 0,03 Bardzo dobra
1 –2 B 0,04 – 0,07 0,03 – 0,05 Wystarczająca
2–4 C 0,07 – 0,14 0,05 – 0,10 Sáaba
4–8 D > 0,14 > 0,10 Bardzo sáaba
>8 E
*Odnosi siĊ do wykorzystania próbek do badaĔ wáaĞciwoĞci mechanicznych
Grunty niespoiste
Pobieranie próbek gruntu niespoistego jest zadaniem niezwykle trudnym ze wzglĊdu na áa-
twoĞü naruszenia struktury materiaáu, który z definicji nie wykazuje spójnoĞci. O ile w krajo-
wej praktyce poĞwiĊca siĊ maáo uwagi pobieraniu gruntów spoistych, to w odniesieniu do
gruntów niespoistych, tego zainteresowania nie ma wcale. Jedyne techniki pomocne w pobie-
raniu gruntu niespoistego oparte są na impregnacji gruntu związkiem chemicznym (np. Sutte-
rer i in., 1996; Lee i in. 2012) lub zamraĪaniu (np. Raport TC 24 ISSMFE 1989, Hofmann
i in., 2000; Ghionna i Porcino, 2006). W tym drugim przypadku, moĪliwe jest zamraĪanie
gruntu in situ i ex situ. ZamraĪanie gruntu in situ stosowane jest w krajach, w których czĊsto
wystĊpują trzĊsienia ziemi prowadzące do upáynnienia gruntu. Ze wzglĊdu na stopieĔ skom-
plikowania procedury zamraĪania gruntu i wysokie koszty, tego rodzaju sposób pobierania
moĪe byü realizowany jedynie w przypadku duĪych projektów. Alternatywnym rozwiązaniem
jest odtworzenie struktury w laboratorium (LipiĔski, 2000b) lub pobieranie gruntu w wyko-
pach i zamraĪanie go w terenie w celu transportu pobranego materiaáu do laboratorium. Do-
Ğwiadczenia Autora w tym wzglĊdzie dotyczą osadów poflotacyjnych rudy miedzi. Pobieranie
gruntu wymaga skonstruowania próbnika umoĪliwiającego rĊczne wepchniĊcie cylindra ze
stali kwasoodpornej z poziomu specjalnie przygotowanej platformy. Po bardzo uwaĪnym od-
kopaniu i oczyszczenia cylindra zabezpiecza siĊ go i waĪy w terenie. NastĊpnie wykorzystu-
jąc alkohol metylowy scháodzony suchym lodem, zamraĪa siĊ cylindry bezpoĞrednio w tere-
nie w specjalnie przygotowanej wannie. Tego rodzaju technika zostaáa opisana przez LipiĔ-
skiego (2000c). KolejnoĞü opisanego postĊpowania pokazana jest na rysunku 3.38.
W przypadku zamraĪania gruntu na szczególną uwagĊ zasáugują dwa zagadnienia. Pierw-
sze to progowa zawartoĞü frakcji drobnej w gruncie niespoistym, przy której moĪna przepro-
wadziü zamraĪanie bez naruszenia jego struktury, natomiast druga to prĊdkoĞü zamraĪania.
ZamraĪanie Īwiru i kamieni, chociaĪ trudne technicznie, daje duĪe szanse otrzymania próbki
o nienaruszonej strukturze. Wynika to z faktu, Īe przy duĪej przepuszczalnoĞci, prĊdkoĞü po-
stĊpowania frontu zamraĪania jest zawsze wolniejsza od moĪliwoĞci odpáywu wody z porów.
W miarĊ jak materiaá staje siĊ drobniejszy, wzajemne relacje prĊdkoĞci postĊpowania dwóch
zjawisk zmieniają siĊ istotnie. W celu zilustrowania wpáywu prĊdkoĞci zamraĪania na odwra-
calnoĞü procesu zamraĪanie–rozmraĪanie, poniĪej zostaną przedstawione doĞwiadczenia Au-
tora z zamraĪaniem piasku grubego Ticino (D50=0,55 mm).
Jedną z najistotniejszych kwestii, którą naleĪy rozwaĪyü podczas oceny odwracalnoĞci cy-
klu zamraĪanie–rozmraĪanie jest porównanie objĊtoĞci wody wypchniĊtej z próbki podczas
procesu zamraĪania z objĊtoĞcią zaabsorbowaną podczas odmraĪania gruntu. Obserwacje tych
dwóch procesów moĪna poáączyü z monitorowaniem wysokoĞci próbki, co znakomicie
zwiĊksza iloĞü informacji o procesie zamraĪanie–rozmraĪanie gruntu. Wykres taki, gdzie na
osi pionowej są zmiany wysokoĞci próbki, a na osi poziomej zmiany objĊtoĞci wody w próbce
podczas obydwu procesów przedstawiono na rysunku 3.39. Z wykresu wynika, Īe punkty ob-
razujące postĊp obydwu procesów nie ukáadają siĊ wedáug tych samych ĞcieĪek.
wciskanie cylindra
cylinder
zdejmowane ostrze
prowadnica
cylindra
RYSUNEK 3.38. Procedura pobierania i zamraĪania próbek gruntów niespoistych
Próbka po cyklu zamraĪanie–rozmraĪanie nie ma takiej samej wysokoĞci, i chociaĪ róĪnica

wysokoĞci nie jest duĪa (okoáo 40 ȝm), to jednak w odniesieniu do odksztaácenia piasku gru-
bego moĪe to odpowiadaü przekroczeniu granicy zakresu sprĊĪystoĞci. Z tego punktu widze-
nia, cykl zamraĪanie odraĪanie–rozmraĪanie dla przedstawionego wyniku badania nie moĪe
byü postrzegany jako caákowicie odwracalny.
80
70 zamraĪanie rozmraĪanie próbka
60 zamarzniĊta
zwiĊkszanie
wysokoĞci
50
przemieszczenia pionowe, mm
40
30
20
10
0
-10 0 4 8 12 16 20 24
zmniejszanie
wysokoĞci
-20
-30
-40
-50
-60
zmiana objĊtoĞci wody w biurecie, cm 3
RYSUNEK 3.39. Zmiana wysokoĞci i objĊtoĞci próbki podczas cyklu zamraĪania–rozmraĪania (Li-
piĔski, 2000c)
W dąĪeniu do jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o odwracalnoĞü cyklu zamraĪanie–

rozmraĪanie naleĪy przeanalizowaü jeszcze jedno kryterium, a mianowicie porównanie iloĞci
wody wypchniĊtej z próbki z iloĞcią wody, która wynika ze zmiany stanu skupienia wody
podczas zamraĪania. Dla potrzeb tych badaĔ przyjĊto zasadĊ zachowania masy podczas bada-
nia i zaáoĪenia, Īe stosunek gĊstoĞci lodu do wody jest równy 0,91. Badanie polegaáo na prze-
prowadzeniu trzech testów, w których zamraĪanie prowadzone byáo z róĪną prĊdkoĞcią. Wy-
niki badaĔ przedstawiono na rysunku 3.40 w formie wzglĊdnej zmiany objĊtoĞci wody wy-
prowadzonej ze zmiany stanu skupienia Vt i faktycznej Va w zaleĪnoĞci od czasu trwania za-
mraĪania próbki. Z przedstawionego wykresu wynika, Īe wraz z wydáuĪaniem czasu zamra-
Īania róĪnica pomiĊdzy teoretyczną a faktyczną zmianą objĊtoĞci maleje, co daje zaleĪnoĞü
liniową w skali logarytmicznej. Ekstrapolacja trendu wykresu do wartoĞci zerowej wzglĊd-
nych róĪnic objĊtoĞci moĪe oznaczaü caákowicie odwracalną zmianĊ objĊtoĞci wody. Dla ba-
danego dobrze przepuszczal-
14
nego piasku grubego Ticino
12
ten szacowany, minimalny 10
czas trwania zamraĪania wy-
(Vt- Va)/Vt
8
nosi 70 godzin, co intuicyjnie 6
4
wydaje siĊ byü doĞü dáugim `
2
czasem. Wynika z tego, Īe 0
przy krótszym czasie badania 1 10 100
70 godzin
front zamraĪania przesuwa siĊ czas potrzebny do zamroĪenia próbki, godz.
szybciej niĪ moĪliwoĞü od-
RYSUNEK 3.40. WzglĊdna róĪnica pomiĊdzy teoretyczną a po-
páywu wody z próbki w tych
mierzoną objĊtoĞcią wody odpáywającej z próbki w zaleĪnoĞci od
jej czĊĞciach, gdzie temperatu- czasu wymaganego do zamroĪenia próbki (LipiĔski, 2000c)
ra oscyluje koáo 0°C i wartoĞü
wspóáczynnika przepuszczalnoĞci drastycznie spada w wyniku zwiĊkszenia lepkoĞci wody.

Z powyĪszych rozwaĪaĔ wynika, Īe czas zamraĪania stanowi istotny czynnik w nieinwa-
zyjnym zamraĪaniu gruntu. ZwiĊkszenie zawartoĞci frakcji drobnej w gruncie niespoistym
moĪe znacząco wydáuĪyü proces zamraĪania gruntu dla potrzeb pobrania gruntu o nienaru-
szonej strukturze do tego stopnia, Īe technika moĪe okazaü siĊ nie przydatna do takich grun-
tów. Niemniej, prowadzenie tego rodzaju badaĔ w celu okreĞlenia zakresu rodzaju gruntów,
które dla tego celu mogą byü zamraĪane wydaje siĊ ze wszech miar wskazane.
3.4. Wymagania metodyczne zapewnienia jakoĞci na

przykáadzie badania trójosiowego
3.4.1. Wpáyw wybranych czynników na wiarygodnoĞü otrzymywa-

nych wyników – identyfikacja zagadnieĔ
Jak wynika z opisu aparatury przedstawionego w poprzednich podrozdziaáach standardy do-

tyczące aparatu trójosiowego mogą siĊ znacznie róĪniü miĊdzy sobą. Badania komercyjne za-
sadniczo nie wymagają specjalnych zabiegów zwiĊkszających ich dokáadnoĞü. JednakĪe
w badaniach przeprowadzanych dla celów naukowych, konieczne jest przeprowadzenie pew-
nych analiz, które umoĪliwią peáną kontrolĊ nad prowadzonym eksperymentem.
Na rysunku 3.41 przedstawiono zagadnienia, istotne z punktu widzenia dokáadnoĞci okreĞle-
nia charakterystyki naprĊĪenie–odksztaácenie, które zostaną przedstawione w dalszej czĊĞci
tego rozdziaáu.
ZAGADNIENIA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA DOKàADNOĝCI BADAē
Etap przygotowania
Etap nasączania gruntu Etap Ğcinania próbki
próbki
Wpáyw niepeánego
Grunty niespoiste JednorodnoĞü rozkáadu
Grunty spoiste nasycenia na
z frakcją drobną naprĊĪeĔ i odksztaáceĔ
charakterystyki z badaĔ
Zmiana wskaĨnika
Zmiana naprĊĪenia Metodyka nasączania Zmniejszenie tarcia
porowatoĞci podczas
efektywnego gruntu na koĔcach
wstĊpnego nasączania
Korekta ze wzglĊdu na Kryteria nasączania

SmukáoĞü próbki
penetracjĊ membrany róĪnych gruntów
Korekty dewiatora
dla maáych naprĊĪeĔ
RYSUNEK 3.41. Identyfikacja zagadnieĔ eksperymentalnych istotnych z punktu widzenia dokáadno-

Ğci badaĔ
3.4.2. Przygotowanie i montaĪ próbki
Etap przygotowania próbki czĊsto jest pomijany we wszelkiego rodzaju publikacjach, jako
maáo istotny z punktu widzenia póĨniejszej oceny parametrów. Wynika to w duĪej mierze
z niedoceniania báĊdów jakie siĊ popeánia w tym przypadku. Z uwagi na fakt, Īe zasadnicza
czĊĞü badaĔ wykonywana w ramach niniejszej pracy zostaáa przeprowadzona na gruntach nie-
spoistych zawierających zróĪnicowany procent frakcji drobnej, w podrozdziale tym zasygna-
lizowane zostanie zagadnienie, zwykle nierejestrowanej a bĊdącej Ĩródáem báĊdu, zmiany
wskaĨnika porowatoĞci na etapie przygotowania próbki.
W standardowych badaniach, ze wzglĊdu na obecnoĞü powietrza w porach podczas rekon-
strukcji próbki i jej wstĊpnego nasączania, nie ma Īadnej kontroli nad jej objĊtoĞcią
a przez to równieĪ nad wskaĨnikiem porowatoĞci. Taką kontrolĊ moĪna uzyskaü przez zasto-
sowanie wewnątrzkomorowego systemu do pomiaru przemieszczeĔ próbki. System taki
umoĪliwia monitorowanie zmian objĊtoĞci próbki na kaĪdym etapie jej przygotowania. Na ry-
sunku 3.42 przedstawiono jak zmienia siĊ „niekontrolowana” objĊtoĞü próbki podczas róĪ-
nych etapów przygotowania gruntu do nasączania. WyróĪniono cztery etapy jakie wystĊpują
po wykonanych pomiarach objĊtoĞci próbki:
x napeánianie komory wodą,
x zmiana podciĞnienia na naprĊĪenie caákowite,
x przepuszczanie dwutlenku wĊgla przez próbkĊ,
x wstĊpne nasączanie (tzw. flushing).
1600
1400
piasek gruby (0 % frakcji drobnej)
1200
piasek drobny (0% frakcji drobnej)
zmiana objĊtoĞci, mm3
1000 osady kw arcow e (10 % frakcji drobnej)
800 osady kw arcow e ( 43% frakcji drobnej)
600
400
200
0
napeánianie komory zmiana podciĞnienia przepuszczenie wstĊpne nasączanie
wodą na naprĊĪenie CO2 przez próbkĊ
caákowite
RYSUNEK 3.42. Zmiana objĊtoĞci podczas etapów badania poprzedzających etap wáaĞciwego nasą-
czania metodą ciĞnienia wyrównawczego
Badania zostaáy przeprowadzone dla czterech rodzajów gruntów o zróĪnicowanej zawarto-

Ğci frakcji drobnej – od 0 do 43%. Wyniki przedstawione na rysunku 3.42 wskazują wyraĨnie,
Īe im wiĊksza zawartoĞü frakcji drobnej, tym wiĊksza jest równieĪ moĪliwoĞü popeánienia
báĊdu. Wynika to z podsiąku kapilarnego, który zaleĪy od wielkoĞci ziaren i porów. Ksztaát
menisków wody tworzącej front zwilĪania, a wynikający z podsiąku kapilarnego powoduje
ujemne ciĞnienie wody w porach, co zgodnie z zasadą Terzaghi’ego jest przyczyną wzrostu
naprĊĪeĔ efektywnych, a w konsekwencji zmniejszenia objĊtoĞci wskutek ĞciĞliwoĞci. Natu-
ralnie, zmiana wskaĨnika porowatoĞci jest tym wiĊksza im wiĊksza jest początkowa porowa-
toĞü gruntu, co widaü wyraĨnie na przykáadzie pokazanym na rysunku 3.43a. Podczas rozwa-
Īania wpáywu zawartoĞci frakcji drobnej na tĊ zmianĊ, okazuje siĊ Īe najbardziej podatne na
nią są grunty nie najdrobniejsze, ale te zawierające od 30 do 40% frakcji drobnej (rys. 3.43b).
Grunty drobniejsze zachowują siĊ juĪ jak typowe grunty spoiste.
a) b)
zmiana wskaĨnika porowatoĞci 'e pod-
zmiana wskaĨnika porowatoĞci 'e , -

czas wstĊpnego nasączania, -
wskaĨnik porowatoĞci po rekonstrukcji próbki erekon zawartoĞü frakcji drobnej (<0,075mm), %
RYSUNEK 3.43. Zmiana wskaĨnika porowatoĞci dla osadów kwarcowych o róĪnej zawartoĞci frakcji
drobnej (<0,075mm) w trakcie wstĊpnego nasączania: a) przykáadowe wyniki badaĔ dla jednego grun-
tu, b) wyniki badan dla czterech rodzajów osadów
NaleĪy zauwaĪyü, Īe na zmia-

nĊ wskaĨnika porowatoĞci e naj-
graniczna wartoĞü wskaĨnika porowatoĞci
bardziej podatne są grunty,

podczas rekonstrukcji, -
o wysokiej wartoĞci początkowej

e. Na rysunku 3.44 przedstawiono
graniczne wartoĞci wskaĨników
porowatoĞci ze wzglĊdu na
wstĊpne nasączanie w zaleĪnoĞci
od zawartoĞci frakcji drobnej.
Graniczna wartoĞü w tym przy-
padku oznacza taką wartoĞü e, po- zawartoĞü frakcji drobnej (<0,075 mm), %
niĪej której w trakcie wstĊpnego RYSUNEK 3.44. Graniczna wartoĞü wskaĨnika porowatoĞci
nasączania nie nastąpią niekontro- ze wzglĊdu na wstĊpne nasączanie dla gruntów o róĪnej za-
lowane zmiany objĊtoĞci gruntu wartoĞci frakcji drobnej
wywoáane podsiąkiem kapilarnym.
Innym czynnikiem jaki naleĪy wziąü pod uwagĊ przy precyzyjnej ocenie wskaĨnika poro-
watoĞci gruntu niespoistego (zwáaszcza gruboziarnistego) jest penetracja membrany. ChociaĪ
zjawisko to ma miejsce w piaskach Ğrednich i grubych i gruntach gruboziarnistych, to jednak
ze wzglĊdów metodycznych powinno byü uwzglĊdnione. Badania przeprowadzone przez Au-
tora na piaskach Ticino i Toyoura wykazaáy, Īe zmiany objĊtoĞci spowodowane penetracją

membrany w piaskach Ğrednich i grubych mogą byü aproksymowane logarytmiczną funkcją
naprĊĪenia Ğredniego. NieuwzglĊdnienie zmian wskaĨnika porowatoĞci wynikających z pene-
tracji membrany, moĪe w niektórych zagadnieniach prowadziü do istotnych báĊdów (LipiĔski,
1995). Przykáadem moĪe byü zmiana poáoĪenia linii stanu quasi ustalonego wyznaczanej
w celu okreĞlania moĪliwoĞci upáynnienia gruntu, pokazana na rysunku 3.45.
0,92
báąd dla próbki I 7 cm

0,91
0,9
wskaĨnik porowatoĞci e, -
0,89
0,88
0,87 báąd dla próbki I 10 cm
wyniki skorygowane dla próbki o Ğrednicy 7 cm

0,86
e= 0,94-0,034log p'
wyniki skorygowane dla próbki o Ğrednicy 10 cm

0,85 e= 0,93-0,033log p'
prosta uĞredniona na podstawie pomiarów

e= 0,92-0,028log p'
0,84
10 100
Ğrednie naprĊĪenie efektywne w fazie transformacji p', kPa
RYSUNEK 3.45. Wpáyw penetracji membrany na pozycjĊ linii quasi ustalonego piasku Ticino przy
próbkach o róĪnych wymiarach
Biorąc pod uwagĊ, Īe wszystkie zmiany jakie zachodzą w gruncie są wynikiem zmiany
naprĊĪeĔ efektywnych, w pierwszej kolejnoĞci, naleĪaáoby zidentyfikowaü czynniki, które
w procesie badania gruntu mogą mieü wpáyw na wartoĞü naprĊĪenia efektywnego. Taką ana-
lizĊ przeprowadzili Hight i Leroueil (2002). Wyniki tej analizy przedstawiono na rysunku
3.46.
Szczegóáowa analiza czynników wpáywających na wielkoĞü naprĊĪenia efektywnego wykazu-
je, Īe zmniejszenie naprĊĪenia efektywnego moĪe byü spowodowane wieloma czynnikami: na
etapie pobierania gruntu, transportu do laboratorium, przygotowywania próbki i zaáoĪenia jej
do aparatu. Natomiast gáównym czynnikiem zwiĊkszającym wartoĞü naprĊĪenia jest wysu-
szanie, które moĪe siĊ pojawiü zarówno na etapie przechowywania gruntu, jak i przygotowy-
wania próbki.
Potencjalna zmiana naprĊĪenia efektywnego ı'

CZYNNIK
Zmniejszenie ı' ZwiĊkszenie ı'
0
NiestatecznoĞü Ğcianek otworu

Pobieranie gruntu próbnikiem cylindrycznym
odksztaácenia
odksztaácenia na powierzchni bocznej
Transport próbek
Przechowywanie próbek
wysuszanie
dyfuzja gazu
WypchniĊcie gruntu z cylindra
Przygotowanie próbki
naruszenie gruntu spowodowane NC
wycinaniem próbki
wysuszanie OC
ZaáoĪenie próbki do aparatu
membrana
namoczona
nienamoczona
dreny z bibuáy
umieszczenie próbki pomiĊdzy podstawą
a kopuáką
kamieĔ o duĪych porach
kamieĔ o maáych porach
Kawitacja w piaskach/ laminacjach pyáu
wejĞcie wody z otworu
piaski/ pyáy nienasączone

ObecnoĞü laminacji (niska
wartoĞü wspóáczynnika B)
RYSUNEK 3.46. Czynniki wpáywające na wartoĞü Ğredniego naprĊĪenia efektywnego w próbce iáu
miĊkkoplastycznego przed badaniem (Hight i Leroueil, 2002)
Warto bliĪej przyjrzeü siĊ zagadnieniu wysuszania, poniewaĪ ma ono niezwykle duĪy wpáyw
na wyniki badania. Jednym z bardziej istotnych a niedocenianych czynników wpáywających
na stan gruntu jest wysuszanie podczas przygotowania próbki. Stan próbki z gruntu spoistego
podczas przygotowania zmienia siĊ jeĪeli wyciĊta próbka nie jest zabezpieczona membraną
lub nie jest umieszczana w komorze staáej wilgotnoĞci. Wówczas, w wyniku parowania
zmniejsza siĊ wilgotnoĞü próbki, co po-
C
100 woduje powstawanie ciĞnienia ssania,
m
m a zatem przy braku zmian naprĊĪenia
50
w próbce wskutek parowania 'p'0, kPa
x
m
m caákowitego, zmianĊ wartoĞci naprĊĪenia
zmiana naprĊĪenia Ğredniego
38
iar
a c h
efektywnego. Zmiana ta moĪe byü zmie-
mm
ym 76 A
w x rzona przy pomocy czujnika ciĞnienia
50 ka
o mm
ób 38
Pr ssania. WartoĞci w ten sposób pomierzo-
2mm
mx
14 ne okazują siĊ byü dosyü wysokie jak
71m
wykazują badania Wesleya (1975) i San-
m
x 304m mm x 76mm
152mm 38 B droniego (1977). Z wykresu przedsta-
0 wionego przez Baldiego i in. (1988),
0 15 30 45 60
czas, minuty a przedstawionego na rysunku 3.47, wy-
A : Prekonsolidowane iáy londyĔskie (Sandroni 1977) nika, Īe wartoĞü naprĊĪenia efektywnego
B : Pomiary 'p' w sáabym ile Mucking (Wesley 1975)
zaleĪy istotnie od wymiarów próbki
0
C : Oszacowania dla iáu pylastego Pontida
A i B - dla temperatury 20°C

a precyzyjniej od stosunku pomiĊdzy jej
C - dla temperatury 23°C, wzglĊdna wilgotnoĞü 75% powierzchnią i objĊtoĞcią. WaĪna jest
RYSUNEK 3.47. Wpáyw czasu ekspozycji niezabez- równieĪ ĞciĞliwoĞü gruntu, a takĪe tem-
pieczonej próbki z gruntu spoistego na zmianĊ po- peratura otoczenia, wilgotnoĞü wzglĊdna
czątkowego naprĊĪenia Ğredniego wskutek wysycha- i czas ekspozycji.
nia (Baldi i in., 1988)
3.4.3. Nasączanie próbek
Rola peánego nasycenia gruntu w wyznaczaniu parametrów geotechnicz-

nych
Procedura badania gruntu w aparacie trójosiowego Ğciskania zakáada, Īe podczas konsolidacji
i Ğcinania próbki, grunt jest w peáni nasycony (stopieĔ wilgotnoĞci gruntu Sr wynosi 1). Speá-
nienie warunku peánego nasycenia daje moĪliwoĞü kontroli warunków brzegowych w trakcie
badania ze wzglĊdu na stan naprĊĪenia. ZnajomoĞü zadawanych wartoĞci naprĊĪenia caákowi-
tego ı oraz wiarygodnych wartoĞci ciĞnienia wody w porach u w peáni pozwala wykorzystaü
zasadĊ naprĊĪeĔ efektywnych, zgodnie ze wzorem 3.2. Niestety w wiĊkszoĞci laboratoriów
geotechnicznych powszechną praktyką jest brak nasączania próbek lub – w najlepszym przy-
padku – przepuszczanie przez nie wody. NajczĊĞciej stosowanym kryterium znajomoĞci na-
prĊĪeĔ efektywnych jest sam fakt mierzenia ciĞnienia przez przetwornik podáączony do prób-
ki. OczywiĞcie takie podejĞcie nie zapewnia peánego nasycenia gruntu i nie gwarantuje uzy-
skania wiarygodnej reakcji na obciąĪenie w warunkach bez odpáywu. NiezaleĪnie od konse-

kwencji tego zjawiska, które zostaną przedstawione w dalszej czĊĞci, z uwagi na jego skalĊ,
warto siĊ zastanowiü nad jego przyczyną. WiĊkszoĞü badaĔ trójosiowych w przeszáoĞci byáa
wykonywana na gruntach sáabych, czĊsto przygotowywanych w laboratorium. Z procedury
przygotowania tych gruntów wynikaáo, Īe byáy one w peáni nasączone. Przyjmowanie takiego
zaáoĪenia w przypadku innych gruntów – zwáaszcza naturalnych gruntów prekonsolidowa-
nych, bĊdących w Polsce najczĊĞciej przedmiotem analiz geotechnicznych – jest báĊdne. Po-
nadto sprzeniewierza siĊ ono podstawowej zasadzie wykonywania badaĔ laboratoryjnych,
wedáug której kaĪde zaáoĪenie dotyczące przebiegu doĞwiadczenia powinno byü sprawdzone.
Grunt spoisty zalegający w záoĪu podczas pobierania próbek ulega odciąĪeniu, w wyniku
czego stopieĔ wilgotnoĞci takiego materiaáu spada i wówczas w porach gruntu znajduje siĊ
zarówno woda jak i gaz. W wyniku odciąĪenia gruntu powstaje destrukturyzacja
spowodowana powrotem uprzednio rozpuszczonego gazu do fazy gazowej wraz
z nastĊpującymi po niej procesami desaturacji i dekonsolidacji. ObecnoĞü gazu w porach
wpáywa na potencjalny przebieg charakterystyki naprĊĪenie–odksztaácenie i ĞcieĪek naprĊĪeĔ
efektywnych. Ilustracją tego mogą byü wyniki badaĔ przeprowadzone w aparacie trójosio-
wym w warunkach bez odpáywu pokazane na rysunku 3.48 (Lunne i in., 2001). Na szczególną
uwagĊ zasáuguje przeĞledzenie ĞcieĪki naprĊĪeĔ efektywnych dla próbki posiadającej w po-
rach 100% gazu. W przebiegu ĞcieĪki widaü wyraĨnie nieciągáoĞü – poziomy odcinek ĞcieĪki
spowodowany przyrostem ciĞnienia wody w porach niewynikającym z przyrostu naprĊĪenia
stycznego. Przyrost ten wynika wáaĞnie ze zmiany struktury gruntu spowodowanej zmianą
objĊtoĞci najwiĊkszych porów, wywoáanej powrotem rozpuszczonego gazu do fazy gazowej
i rekonsolidacją gruntu. Zakres przyrostu ciĞnienia wody w porach w badaniach bez odpáywu
wynika z początkowej koncentracji gazu, a zatem poĞrednio od stopnia naruszenia struktury
gruntu. Dowodzi to
0,50
jednoznacznie, Īe po 0% gazu
0% gazu
0,45
umieszczeniu próbki 6% gazu
znormalizowane naprĊĪenie styczne
6% gazu 0,5
w aparacie naleĪy 0,40 20% gazu
0,4
odtworzyü jej stan 0,35
67% gazu
wypeánienia porów 0,3
0,30
wodą w taki sposób, 0,2
100% gazu
0,25
aby charakterystyki 20% gazu
0,1
0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
uzyskiwane z badaĔ 0,20
100% gazu 67% gazu
byáy miarodajne. 0,15
znormalizowane Ğrednie
naprĊĪenie efektywne
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
W tym celu naleĪy
odksztaácenie pionowe
próbkĊ poddaü pro-
cesowi nasączania
RYSUNEK 3.48. Wpáyw obecnoĞci gazu w porach gruntu na charakterystyki
metodą ciĞnienia naprĊĪenie odksztaácenie i ĞcieĪki naprĊĪenia efektywnego (Lunne i in., 2001)
wyrównawczego.
Metoda ciĞnienia wyrównawczego

Caákowite nasączenie próbki moĪliwe jest przy zastosowaniu metody ciĞnienia wyrównawczego
(back pressure). W Polsce czĊsto stosowano terminy „ciĞnienie wsteczne” lub
„przeciwciĞnienie” bĊdące próbą táumaczenia wprost terminu angielskiego bez zrozumienia
podstaw tej metody. Wydaje siĊ, Īe termin „ciĞnienie wyrównawcze” konsekwentnie
wprowadzany przez Autora od lat 90–tych jest semantycznie poprawny i godny
upowszechniania. Metoda ciĞnienia wyrównawczego opiera siĊ na prawie Boyle'a dotyczącym
ĞciĞliwoĞci páynów oraz prawie Henry'ego opisującym zjawisko rozpuszczania gazów w wodzie
przy wysokich ciĞnieniach i polega na jednoczesnym podnoszeniu wielkoĞci ciĞnienia w próbce
i komorze aparatu trójosiowego, co pozwala na rozpuszczenie siĊ pĊcherzyków gazu w wodzie
w porach próbki i przewodach áączących. Gáówną zasadą i zaletą tej metody jest staáa wartoĞü
naprĊĪenia efektywnego dziaáającego na próbkĊ podczas jej nasączania. Metoda ta umoĪliwia
sprawdzenie stopnia nasączenia próbki na kaĪdym etapie podnoszenia ciĞnienia. Kontrola
stopnia wilgotnoĞci próbki opiera siĊ na wyznaczeniu reakcji ciĞnienia wody w porach na
przyrost naprĊĪeĔ caákowitych i wykorzystuje równanie Skemptona (1954) w postaci:
ǻ u B [ 'V 3 A( 'V 1 'V 3 )] (3.17)
gdzie: ǻu – przyrost ciĞnienia wody w porach, A i B – parametry w równaniu Skemptona,
'V 'V – przyrosty skáadowych naprĊĪenia odp. pionowej i poziomej.
Przy izotropowym stanie naprĊĪenia stopieĔ nasycenia porów wodą w tej metodzie ocenia siĊ
na podstawie parametru B, który bardzo dobrze koreluje z wartoĞcią Sr. Przed zwiĊkszeniem
ciĞnienia w kolejnych etapach
sprawdza siĊ wielkoĞü parametru
Skemptona B. Przyrosty ciĞnienia
moĪna zwiĊkszaü po upewnieniu
siĊ, Īe parametr B wzrasta.
W trakcie etapowego nasączania
próbki nie powinno wystąpiü
odksztaácenie próbki, gdyĪ wartoĞü
naprĊĪenia efektywnego nie
powinna siĊ zmieniaü.
Na rysunku 3.49 pokazano sta-
nowisko do badania w aparacie
trójosiowego Ğciskania, przy wyko-
rzystaniu którego realizuje siĊ na- 1) komora aparatu, 2) staáy czujnik siáy, 3) siáownik pneu-
sączania gruntu metodą ciĞnienia matyczny, 4) reduktor ciĞnienia, 5) naczynie górne, 6) vo-
lume change, 7) panel sterujący, 8) wyĞwietlacze czujni-
wyrównawczego. Dalej, na rysun- ków, 9) komputer do rejestracji danych
ku 3.50 przedstawiono schemat na-
czyĔ przelewowych przy pomocy RYSUNEK 3.49. Widok stanowiska badawczego do badaĔ
w aparacie trójosiowego Ğciskania w warunkach ciĞnienia
których realizowany jest proces wyrównawczego
nasączania. Nasączanie gruntu ma
na celu wyeliminowanie powietrza zawartego w wodzie znajdującej siĊ w porach gruntu i zastą-
pienie go wodą podawaną z naczyĔ przelewowych. Dlatego wskazane jest odpowietrzenie wody,
którą napeánia siĊ górne naczynie. Do odpowietrzania wody sáuĪy pompa próĪniowa, wytwarza-
jąca podciĞnienie, która redukuje zawartoĞü rozpuszczonego w wodzie powietrza. NastĊpnie na-
leĪy odpowietrzyü przewody, którymi woda z naczyĔ przelewowych bĊdzie dostarczana do
próbki. Dziaáania te eliminują wprowadzanie nowych pĊcherzyków powietrza do próbki. Po od-
powietrzeniu caáego ukáadu moĪna przystąpiü do nasączania gruntu.
Regulator ciĞnienia
a) wyrównawczego
b)
Naczynie
Gumowy balon
górne
Woda
Dóá próbki
Naczynie
dolne Powietrze
Góra próbki
RYSUNEK 3.50. Zestaw naczyĔ przelewowych do nasączania próbek metodą ciĞnienia wyrów-
nawczego: a) schemat, b) widok
Metoda ciĞnienia wyrównawczego polega na zadawaniu takiego samego ciĞnienia zarówno

do doáu, jak i do góry próbki, poprzez zamkniĊty ukáad naczyĔ przelewowych. W metodzie
tej wystĊpują dwa obiegi ciĞnienia – zadawane jest ciĞnienie wyrównawcze i ciĞnienia grawi-
tacyjne. CiĞnienie grawitacyjne powstaje wskutek róĪnicy poziomów górnego naczynia i doáu
próbki. Do górnego naczynia dociera ustawione na tablicy sterującej ciĞnienie powietrza, i tu
za poĞrednictwem gumowej membrany zostaje ono zamienione na ciĞnienie wody. Woda
z górnego naczynia podawana jest do doáu próbki, a sprĊĪone powietrze do naczynia dolnego
poáączonego z górą próbki. CiĞnienie dostarczanej wody jest zatem sumą ciĞnienia zadawane-
go i grawitacyjnego.
Pierwszym krokiem nasączania jest ustalenie wartoĞci naprĊĪenia efektywnego, przy którym
realizowany bĊdzie ten etap badania gruntu. WielkoĞü tego naprĊĪenia powinna byü dobierana
w taki sposób, aby uniemoĪliwiü pĊcznienie gruntu, tzn. zadane naprĊĪenie powinno byü wyĪsze
od ciĞnienia pĊcznienia. W zaleĪnoĞci od spoistoĞci gruntu stosuje siĊ róĪne wartoĞci naprĊĪeĔ
efektywnych. W wykonanych badaniach zawieraáy siĊ one w zakresie od 15 do 40 kPa.
Nasączanie gruntu metodą ciĞnienia wyrównawczego powinno byü prowadzone przy
izotropowym stanie naprĊĪenia i przy staáym naprĊĪeniu efektywnym. Brak zmiany naprĊĪenia
efektywnego gwarantuje niezmiennoĞü wymiarów próbki.
Pierwszy etap nasączania przeprowadza siĊ przy przepáywie wody z gradientem okoáo 20.
Etap ten polega na grawitacyjnym przepuszczeniu wody przez próbkĊ, jednakĪe nie gwarantuje
on peánego wypeánienia porów wodą, które moĪna osiągnąü tylko przy zastosowaniu metody
ciĞnienia wyrównawczego. Nasączanie metodą ciĞnienia wyrównawczego realizuje siĊ etapowo,
poniewaĪ konieczne jest utrzymywanie staáej wartoĞci naprĊĪenia efektywnego. CiĞnienie
wyrównawcze i ciĞnienie w komorze zwiĊksza siĊ równoczeĞnie w taki sposób, aby izotropowe
naprĊĪenie efektywne w próbce nie zmieniaáo siĊ. Przebieg procesu nasączania z zachowaniem
staáego naprĊĪenia efektywnego ilustruje rysunek 3.51.
ciĞnienie nasączanie nasączanie metodą konsolidacja

wstĊpne ciĞnienia wyrównawczego
B
B
'u
B
'V B
ciĞnienie w komorze
B
ciĞnienie wyrównawcze
B naprĊĪenie efektywne
czas trwania
jednego etapu w próbce w trakcie nasączania
nasączania
czas
naprĊĪenie
efektywne
ciĞnienie mierzone
w próbce w trakcie
nasączania
ciĞnienie w komorze
ciĞnienie wyrównawcze
zadawane do próbki
ciĞnienie zadawane
RYSUNEK 3.51. Realizacja nasączania metodą ciĞnienia wyrównawczego
NaleĪy pamiĊtaü, Īe ciĞnienie wyrównawcze dostarczane jest do górnej i dolnej powierzchni

próbki, natomiast aby to ciĞnienie wyrównaáo siĊ w caáej objĊtoĞci próbki potrzebny jest pewien
czas, uzaleĪniony od rodzaju i stanu gruntu. Po kaĪdym etapie nasączania przeprowadza siĊ
kontrolĊ stanu nasączenia poprzez okreĞlenie wartoĞci parametru Skemptona B. Oznaczenie
polega na zwiĊkszeniu ciĞnienia w komorze 'Vc (przy speánieniu warunku 'Vh 'Vc)
o niewielką wartoĞü 'Vc i pomiarze wynikającego z tego przyrostu ciĞnienia wody w porach 'u.
Ostatni krok przyrostu ciĞnienia wyrównawczego wyznacza ciĞnienie, przy którym odbywa
siĊ konsolidacja próbki. NaleĪy podkreĞliü, Īe konsolidacja próbki oraz Ğcinanie (jeĪeli siĊ
odbywa z peánym odpáywem) są prowadzone w warunkach zadawania do próbki ciĞnienia

wyrównawczego.
Kryteria nasączania naturalnych gruntów prekonsolidowanych

Wprowadzenie wody pod ciĞnieniem do porów gruntu nie w peáni nasączonego zwiĊksza jego
stopieĔ wilgotnoĞci. WielkoĞü ciĞnienia wyrównawczego teoretycznie potrzebna do podniesienia
początkowej wartoĞci stopnia wilgotnoĞci Sr0 do wymaganej wartoĞci Sr zostaáa podana przez
Lowe'a i Johnsona (1960) w formie równania:
( S r S r 0 )( 1 H )
ǻu = p0 (3.18)
1 Sr ( 1 H )
gdzie: 'u – przyrost ciĞnienia wyrównawczego [kPa], Sr – stopieĔ wilgotnoĞci [-], Sr0 –
początkowy stopieĔ wilgotnoĞci [-], p0 – ciĞnienie atmosferyczne [kPa] (przyjmowane
jako 101,33 kPa), H – staáa Henryƍego (przyjmowana jako 0,02 cm3 gazu na cm3 wody
w temperaturze 20°C)
Ze wzoru 3.18 wynika, Īe do osiągniĊcia peánego nasycenia próbki (Sr =1) wymagane ciĞnienie
wyrównawcze wynosi:
(1 H )
ǻu = p 0 ( 1 S r0 ) (3.19)
H
zatem
ǻu=49p0 (1– Sr0) (3.20)
WartoĞci ciĞnienia okreĞlone na podstawie tego równania potrzebne do osiągniĊcia peánego
nasycenia mogą dochodziü do bardzo duĪych wielkoĞci. Wydaje siĊ, Īe dla celów praktycznych
naleĪy znaleĨü kompromis pomiĊdzy minimalną wartoĞcią zadawanych ciĞnieĔ wyrównawczych
z punktu widzenia moĪliwoĞci aparaturowych, a wielkoĞci ciĞnieĔ potrzebnych do rozpuszczania
powietrza, gwarantujących stopieĔ wilgotnoĞci gruntu wystarczający do uzyskania wiarygodnej
reakcji gruntu na obciąĪenia w warunkach bez odpáywu.
Na rysunku 3.52 przedstawiono przykáadowe zaleĪnoĞci otrzymane z badaĔ gruntów
prekonsolidowanych przedstawiające parametr Skemptona B w zaleĪnoĞci od ciĞnienia
wyrównawczego dla gruntów Ğrednio i bardzo plastycznych. Z przedstawionych przykáadów
wynika, Īe przebieg nasączania dla gruntów o róĪnej spoistoĞci i stanie przebiega inaczej,
a wielkoĞci ciĞnienia wyrównawczego potrzebne do osiągniĊcia parametru Skemptona B
o wymaganej wartoĞci są znacznie wiĊksze dla iáów bardzo plastycznych niĪ dla Ğrednio
plastycznych. Z rysunku wynika równieĪ, Īe wartoĞci parametru Skemptona B dla etapu badania
po tzw. flushingu, a przed rozpoczĊciem procedury ciĞnienia wyrównawczego są bardzo niskie
i zwykle nie przekraczają 0,2, co oznacza, Īe grunty, które nie są poddane metodzie ciĞnienia
wyrównawczego nie są w peáni nasączone.
a) 1
grunty Ğrednio plastyczne Ip=6,7; IL=-0,358
0,9
parametr Skemptona B, -
0,8 Ip=8,5; IL= -0,094

0,7 Ip=12,1; IL=0,05
0,6
Ip= 12,1; IL=0,14
0,5
0,4 Ip=12,5; IL=-0,088
0,3 Ip=13,1; IL=-0,02
0,2 Ip= 15,3; IL=0,007
0,1
0
0 100 200 300 400 500 600
ciĞnienie wyrównawcze, kPa
b) 0,9
Ip=43,1, IL=-0,17 grunty bardzo plastyczne
0,8
Ip=43,1, IL=-0,17
0,7
Ip=43,7, IL=-0,11
0,6
Ip=44,2, IL=0,06
0,5 Ip=44,2, IL=0,06
0,4 Ip=50,7, IL=-0,13
0,3
0,2
0,1
0
0 100 200 300 400 500 600
ciĞnienie wyrównawcze, kPa
Ip – wskaĨnik plastycznoĞci, IL– stopieĔ plastycznoĞci badanego gruntu

RYSUNEK 3.52. Zmiana parametru Skemptona B w trakcie nasączania w zaleĪnoĞci od zadawanego
ciĞnienia wyrównawczego: a) iáy Ğrednio plastyczne, b) iáy bardzo plastyczne (LipiĔski i Wdowska,
2004b)
Biorąc za podstawĊ wartoĞci ciĞnienia wyrównawczego zadawane podczas badaĔ oraz

uwzglĊdniając równania 3.18–3.20, moĪna okreĞliü wartoĞci stopnia wilgotnoĞci Sr uzyskiwane
w trakcie nasączania na podstawie wzoru:
'u
p0 S r 0
Sr H 1 (3.21)
'u p0
Przypisując obliczone wartoĞci stopnia wilgotnoĞci Sr wielkoĞciom parametru Skemptona B

otrzymanym z badaĔ, moĪna uzyskaü wartoĞci pomierzonego parametru Skemptona B
w zaleĪnoĞci od wyznaczonego stopnia wilgotnoĞci Sr, okreĞlonego na podstawie jego wartoĞci
początkowej Sr0 i zadawanego ciĞnienia wyrównawczego. UĞredniając te wyniki moĪna uzyskaü
zaleĪnoĞci parametru Skemptona B od stopnia wilgotnoĞci Sr dla gruntów prekonsolidowanych
o róĪnej plastycznoĞci, co pokazano na rysunku 3.53. Z zaleĪnoĞci tych wynikają iloĞciowe
wymagania co do minimalnej wartoĞci parametru Skemptona B okreĞlającego peáne nasycenie

gruntu prekonsolidowanego o róĪnej plastycznoĞci, które wynoszą:
x iáy Ğrednio plastyczne 0,8
x iáy plastyczne 0,7
x iáy bardzo plastyczne 0,4
Stwierdzenie to pozwala na niestosowanie do wszystkich gruntów tak rygorystycznego
kryterium jak B=1, które ze wzglĊdu na wymagania techniczne byáoby bardzo trudne
a nieuzasadnione merytorycznie. Podane minimalne wartoĞci parametru Skemptona B
okreĞlające peáne nasycenia gruntów prekonsolidowanych o róĪnej plastycznoĞci mogą byü
traktowane jako referencyjne dla polskich warunków.
1
.
0,9 Gliny piaszczyste
0,8 Gliny
0,7 Iáy
0,6
gliny piaszczyste B0,8
0,5
gliny B0,7
0,4 iáy B0,4
0,3
0,2
0,1
0
0,9 0,91 0,92 0,93 0,94 0,95 0,96 0,97 0,98 0,99 1
stopieĔ wilgotnoĞci Sr, -
RYSUNEK 3.53. UĞrednione zaleĪnoĞci parametru Skemptona B od stopnia wilgotnoĞci Sr dla gruntów
prekonsolidowanych o róĪnej plastycznoĞci (LipiĔski i Wdowska, 2004b)
3.3.4. Wpáyw tarcia na koĔcach próbki w fazie Ğcinania
Podstawy okreĞlania naprĊĪeĔ podczas badania w aparacie trójosiowym

Badania gruntu w aparacie trójosiowym, pomimo wielu zalet, są obarczone ograniczeniami
związanymi z powstającym tarciem pomiĊdzy koĔcami próbki a sztywną kopuáką i podstawą
aparatu trójosiowego Ğciskania. Skutkiem obecnoĞci tego tarcia są zasadnicze zmiany stanu
naprĊĪenia, a takĪe odksztaácenia w próbce, które znacząco utrudniają wáaĞciwą interpretacjĊ
wyników badaĔ. WiĊkszoĞü przeprowadzonych badaĔ dotyczących tarcia powstającego na
koĔcach próbki podczas badaĔ trójosiowych skupiaáo siĊ na jego wpáywie na wytrzymaáoĞü
gruntów (np. Goto i Tatsuoka, 1988). DuĪo mniej uwagi poĞwiĊcono wpáywowi tego tarcia na
parametry odksztaáceniowe gruntów, które są podstawą do opisu konstytutywnych równaĔ
oĞrodka gruntowego. Dotychczas niewiele wiadomo o wpáywie tarcia powstającego na koĔ-
cach badanej próbki gruntu na rozkáad sztywnoĞci gruntu, szczególnie odniesionego do zakre-
su maáych odksztaáceĔ. Tymczasem warunkiem wiarygodnoĞci pomiarów maáych deformacji
próbki w kierunku pionowym i poziomym jest jednorodny rozkáad naprĊĪeĔ w próbce. W ni-
niejszym podrozdziale przedstawiono wpáyw tarcia powstającego na koĔcach próbki na de-

formacje boczne próbki z piasku. Szczególną uwagĊ zwrócono na skutecznoĞü metody
zmniejszania tarcia powstającego na koĔcach badanej próbki poprzez zastosowanie lubryka-
cji.
Teoretyczne rozwaĪania dotyczące teorii Ğciskania walca są podstawą wielu metod badaĔ
eksperymentalnych w mechanice gruntów. Pierwszy, prawidáowy opis cylindrycznego ciaáa
poddanego dziaáaniu pionowej siáy, przy róĪnych warunkach brzegowych zostaá przedstawio-
ny przez Filona (1902) – cytowane za Ballą (1957). PróbkĊ badaną w aparacie trójosiowym
moĪna pojĊciowo utoĪsamiü z walcem, umieszczonym pomiĊdzy dwiema sztywnymi
i szorstkimi páytami, poddanego Ğciskającemu naprĊĪeniu pionowemu. Przyjąü wtedy naleĪy,
Īe podczas badania trójosiowego dwie powierzchnie ograniczające rozpatrywany walec nie
zmieniają poáoĪenia w kierunku poziomym i leĪą w páaszczyznach równolegáych do siebie.
Takie zaáoĪenia zostaáy przyjĊte przez BallĊ (1957) oraz Kisiela i Lysika (1966), którzy anali-
zowali stan naprĊĪenia i odksztaácenia próbki o stosunku wysokoĞci do Ğrednicy równym 2.
Aby w tym miejscu nie przytaczaü Īmudnego wyprowadzenia uzyskanego przez nich wzoru,
dalej zostaną wymienione tylko zaáoĪenia przyjĊte przy jego wyprowadzaniu tj. naprĊĪenie
styczne uzaleĪnione jest od poáoĪenia punktu, w jakim siĊ je rozpatruje, od wspóáczynnika
Poissona i funkcji Bessela wykorzystującej argumenty urojone. Balla dodatkowo przyjąá za-
áoĪenia, które nadają praktyczny wymiar tej zaleĪnoĞci, a mianowicie rozpatrzyá wczeĞniej
przedstawioną funkcjĊ zakáadając, smukáoĞü próbki jako stosunek wysokoĞci do poáowy Ğred-
nicy h/r0, wspóáczynnik Poissona Ȟ oraz wspóáczynnik tarcia pomiĊdzy próbką gruntu a ko-
puákami wynoszą odpowiednio:
h 1
2, Q , f 0 ,3 f max (3.22)
r0 3
ZaáoĪenia te upraszczają obliczenia naprĊĪeĔ normalnych i stycznych w kaĪdym punkcie

próbki do wykorzystania wspóáczynników ap1 i ap2 opisujących poáoĪenia punktu, w którym
rozpatrywane są naprĊĪenia, a ostateczny wzór przyjmuje nastĊpującą postaü:
V ik a p1 p1 a p2 p2 (3.23)
W celu pokazania jak naprĊĪenie x:h=1 -0,45 x:h=0,6

x:h=0,6
styczne rozkáada siĊ w próbce x:h=0
x:h=0
x:h=0,8 -0,35
gruntu, badanej w aparacie trójo-
Vrx/Vxx
V rx /V xx
-0,25
siowym, na rysunku 3.54 przed-
stawiono znormalizowane ze -0,15
wzglĊdu na izotropowe naprĊĪe- -0,05
nie, naprĊĪenie styczne w czte-
-1 -0,8 -0,6 -0,4 -0,2 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1
rech páaszczyznach rozpatrywa- r:r0
r:r0
nej próbki. Páaszczyzny te roz-
mieszczone są nastĊpująco: RYSUNEK 3.54. Rozkáad naprĊĪeĔ stycznych w róĪnych
przekrojach próbki badanej bez lubrykacji (LipiĔski
x pomiĊdzy próbką a kopuáką i Wdowska, 2004a)
aparatu,
x w 90% wysokoĞci próbki,
x w 80% wysokoĞci próbki,
x w 50% wysokoĞci próbki.
PoáoĪenie rozpatrywanych punktów opisane jest za pomocą znormalizowanej odlegáoĞci (ze
wzglĊdu na Ğrednią wysokoĞü x/h i promieĔ próbki r/ro). Rozkáad naprĊĪeĔ stycznych
w zaleĪnoĞci od rozpatrywanej páaszczyzny wyraĨnie wskazuje, Īe najwiĊksze wartoĞci na-
prĊĪeĔ stycznych wystĊpują w pobliĪu obszaru kontaktu próbki z kopuáką aparatu trójosiowe-
go. Fakt ten z góry wyklucza moĪliwoĞü powstania jednorodnego stanu odksztaácenia
w próbce. Rysunek 3.55 schematycznie obrazuje sposób odksztaácania siĊ próbek obciąĪa-
nych pionowym naprĊĪeniem Ğciskającym w aparacie trójosiowego Ğciskania. Próbki przed-
stawione na rysunku 3.55 mają inną wartoĞü wspóáczynnika tarcia f pomiĊdzy próbką a ko-
puákami aparatu. W przypadku, gdy nie wystĊpuje tarcie pomiĊdzy próbką a kopuákami apa-
ratu trójosiowego (wspóáczynnik tarcia f=0), próbka gruntu podczas Ğcinania zachowuje
ksztaát walca, natomiast w przypadku wystĊpowania tarcia pomiĊdzy próbką a kopuákami
aparatu, (na przykáad o wspóáczynniku tarcia f=0,3) podstawy próbki gruntu przestają siĊ
przemieszczaü i próbka przyjmuje ksztaát beczki. Fakt ten powinien byü rozpatrywany pod-
czas wszystkich badaĔ, w których badane są próbki o ksztaácie walca, Ğciskane pomiĊdzy
dwiema sztywnymi páaszczyznami. W przypadku pominiĊcia tego faktu, okreĞlane w bada-
niach charakterystyki gruntowe mogą siĊ znacznie róĪniü od rzeczywistych, szczególnie
w przedzniszczeniowych zakresach odksztaáceĔ.
a) x b)
p1
p2
wyidealizowany faktyczny
hh
r
rr00 rr00
hh
p2
p1
p2
f=0 f 3=0,3>f 2
RYSUNEK 3.55. Schemat zadawania naprĊĪenia oraz powstających odksztaáceĔ w badaniu trójosio-
wym: a) zadawanie naprĊĪeĔ na próbkĊ, b) schematy odksztaáceĔ: wyidealizowany
i faktyczny
Redukcja wielkoĞci tarcia na koĔcach próbki

PowyĪej przedstawione teoretyczne rozwaĪania dotyczące teorii Ğciskania walca są przesáan-
kami do zbadania zjawiska tarcia pomiĊdzy próbką gruntu a kopuákami aparatu trójosiowego,
pomiĊdzy którymi znajduje siĊ próbka. Zastosowanie lubrykacji zwiĊksza jednorodnoĞü stanu
naprĊĪenia i odksztaácenia w próbce. EfektywnoĞü lubrykacji moĪna zbadaü na wiele sposo-
bów. Tatsuoka i in., (1984) stwierdzili, Īe zastosowanie lateksowych membran ze smarem si-
likonowym pomiĊdzy próbką a kopuákami aparatu powoduje zmniejszenie pomierzonych
wartoĞci kąta tarcia wewnĊtrznego nawet o 1º. Inne metody lubrykacji, takie jak zastosowanie
warstwy teflonu, szklanej páyty, czy gáadkiej stali nierdzewnej pomiĊdzy próbką a kopuákami
aparatu są mniej efektywne. W prowadzonych badaniach wáasnych zmniejszanie tarcia uzy-
skiwano poprzez zastosowanie lateksowej membrany pomiĊdzy gruntem a kopuákami apara-
tu. Zastosowana metoda lubrykacji nieznacznie róĪniáa siĊ od metody zaproponowanej przez
TatsuokĊ i in., (1984).
W Laboratorium Geotechnicznym w Szkole Gáównej Gospodarstwa Wiejskiego w War-
szawie do badaĔ gruntu wykorzystano równieĪ aparaty trójosiowego Ğciskania posiadające
kopuáki wykonane z gáadkiej stali nierdzewnej. Na podstawie wczeĞniej przeprowadzonych
badaĔ z lateksowymi membranami (zastosowanymi dwuwarstwowo) stwierdzono, Īe poje-
dyncza warstwa lateksowej membrany bĊdzie wystarczająca, jeĞli zastosuje siĊ smar siliko-
nowy na wysokie podciĞnienia zmieszany z wypeániaczem. Zapobiega to wyciskaniu silikonu
na zewnątrz membrany podczas zadawania naprĊĪeĔ do 700 kPa.
Mechanizm redukcji naprĊĪenia stycznego obrazuje rysunek 3.56. Gdy lubrykacja nie zo-
stanie przeprowadzona, bezpoĞredni kontakt nierównej cząstki gruntu ze sztywną powierzch-
nią kopuáki powoduje koncentracjĊ naprĊĪeĔ w kaĪdym punkcie styku pomiĊdzy próbką
a powierzchnią kopuáki. W przypadku zadawania pionowego obciąĪenia na ziarno gruntu,
powstają dodatkowo duĪe naprĊĪenia styczne, wynikające z tarcia pomiĊdzy ziarnem gruntu
a powierzchnią kopuáki aparatu. Lubrykacja, poprzez zastosowanie lateksowej membrany
oraz smaru silikonowego na wysokie podciĞnienia, pozwala znacznie zredukowaü powstające
naprĊĪenia styczne w strefach kontaktowych.
EfektywnoĞü róĪnych metod zmniejszania tarcia pomiĊdzy próbką gruntu a kopuákami
aparatu trójosiowego moĪe byü sprawdzona jedynie na drodze eksperymentalnej. Najbardziej
odpowiednim kryterium oceny jednorodnoĞci stanów naprĊĪenia i odksztaácenia, na które
niewątpliwie wpáywa tarcie wystĊpujące na koĔcach próbki, jest obserwowanie odksztaáceĔ
bocznych próbki. W przedstawionych poniĪej badaniach odksztaáceĔ próbki gruntu wykorzy-
stano wenątrzkomorowy system pomiaru deformacji. System ten skáada siĊ z szeĞciu czujni-
ków zbliĪeniowych o wysokiej rozdzielczoĞci (1 ȝm), które mierzą przemieszczenia próbki
bezpoĞrednio na próbce wewnątrz komory aparatu trójosiowego Ğciskania. Odpowiednie
ustawienie czujników umoĪliwia obserwacjĊ przemieszczeĔ górnej, Ğrodkowej i dolnej czĊĞci
próbki. W celu ustalenia efektywnoĞci metody lubrykacji, porównano powstaáe przemiesz-
czenia boczne obciąĪanej próbki dla ukáadów z lubrykacją i bez niej. Przykáadowe porówna-
nie wyników badaĔ przeprowadzonych na grubym piasku (d50 = 0,55 mm) przedstawiono na
rysunku 3.57.
BEZ REDUKCJI
LUBRYKACJA TARCA
caákowite naprĊĪenie
normalne Vl>Vr
ZIARNO
PIASKU
ZIARNO
caákowite naprĊĪenie PIASKU
styczne Wl<Wr
warstwa gruntu
300Pm duĪe
naprĊĪenie
zredukowane
Wl styczne Wr
naprĊĪenie STREFA PRZEJĝCIOWA
styczne A silikon na wysokie 50÷Pm
podciĞnienie z A
wypeániaczem
SZTYWNA SZTYWNA
PODSTAWA PODSTAWA
RYSUNEK 3.56. Mechanizm redukcji tarcia pomiĊdzy gruntem a podstawą i kopuáką aparatu (LipiĔ-
ski i Wdowska 2004)
Wyniki badaĔ pokazano w postaci rozkáadu przemieszczeĔ bocznych próbki, uzyskanych na

podstawie pomiarów za pomocą czujników zbliĪeniowych, w czasie jej Ğcinania. Przemiesz-
czenia poziome próbki gruntu Ğcinanej bez lubrykacji przedstawia rysunek 3.57a. WystĊpują
wyraĨne róĪnice pomiĊdzy odczytami czujników przemieszczeĔ umieszczonych blisko pod-
staw próbki a odczytami czujników umieszczonych w Ğrodkowej czĊĞci próbki. NajwiĊksze
róĪnice pomiĊdzy wartoĞciami przemieszczeĔ uzyskanymi poprzez pomiar czujnikami
umieszczonymi przy podstawach a czujnikami umieszczonymi w Ğrodku próbki są duĪe juĪ
po 7000 sekund badania, a obserwuje siĊ je juĪ po 1000 sekund badania. Zupeánie inny obraz
poziomych przemieszczeĔ próbki pokazany jest na rysunku 3.57b, na którym przedstawiono
wyniki przemieszczeĔ powstających podczas Ğcinania próbki z lubrykacją. Odczyty czujni-
ków ulokowanych po lewej stronie (z nieparzystymi numerami) wykazaáy mniejsze prze-
mieszczenia próbki od przemieszczeĔ pomierzonych przez czujniki znajdujące siĊ po prawej
stronie próbki (parzyste numery). Oznacza to, Īe próbka podczas Ğcinania przesuwaáa siĊ
w lewą stronĊ. Dodatkowo nie zauwaĪono istotnych róĪnic pomiĊdzy odczytami przemiesz-
czeĔ czujników umieszczonych w charakterystycznych miejscach (podstawy i Ğrodek próbki),
co moĪe Ğwiadczyü o fakcie jednorodnoĞci powstaáego stanu odksztaácenia próbki. To do-
Ğwiadczenie jasno dowodzi koniecznoĞci stosowania lubrykacji w badaniach odksztaácenio-
wych w zakresie odksztaáceĔ 10–3–10–1%.
a) 0
przemieszczenia poziome, mikrony ..
góra i dóá próbki

-400
-800
-1200
Ğrodek
próbki
-1600
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000
b) czas, sekundy
0
przemieszczenie poziome, mikrony
H5
-400
H1 lewa
strona
-800 H2
H3
H6 prawa
-1200
H4 strona
-1600
0 5000 10000 15000 20000
czas, sekundy
RYSUNEK 3.57. Porównanie poziomych przemieszczeĔ próbki podczas badania trójosiowego: a) bez
redukcji tarcia, b) z redukcją tarcia (LipiĔski i Wdowska, 2004a)
Porównanie rozkáadu moduáów odksztaácenia w zaleĪnoĞci od rozpatrywanych odksztaáceĔ,

uzyskanych z badaĔ bez lubrykacji i z lubrykacją, pokazuje, Īe wiĊksze róĪnice w warto-
Ğciach moduáów wystĊpują dla mniejszych odksztaáceĔ pionowych (LipiĔski i Wdowska,
2004a). Porównanie to mogáoby prowadziü do stwierdzenia, Īe próbki zbadane bez lubrykacji
mają zawsze wiĊkszą sztywnoĞü od próbek badanych z lubrykacją, a dodatkowo róĪnice
sztywnoĞci zwiĊkszają siĊ wraz ze zmniejszaniem siĊ odksztaáceĔ pionowych.
Korekta dewiatora podczas Ğcinania

WyĪej wymieniona niejednorodnoĞü naprĊĪenia spowodowana tarciem na koĔcach próbki
nie jest jedyną wielkoĞcią jaką naleĪy wziąü pod uwagĊ podczas Ğcinania. W tej fazie badania
naleĪy uwzglĊdniü wiele poprawek, które wynikają z róĪnych czynników. WaĪniejsze z nich
dotyczą korekty ze wzglĊdu na: zakres odksztaácenia, zastosowany drenaĪ w postaci pasków
bibuáy, tarcie táoka, membrany czy obliczania powierzchni. Szczegóáowe omówienie przy-
czyn koniecznoĞci wprowadzania tych poprawek przedstawione zostaáy przez Germaine
i Ladda (1988). WielkoĞü poprawki okreĞla siĊ w postaci korekty dewiatora naprĊĪenia znor-
malizowanego ze wzglĊdu na jego wartoĞü, poniewaĪ wielkoĞci poprawek zmieniają siĊ wraz
ze stopniem mobilizacji dewiatora naprĊĪenia. Na rysunku 3.58 przedstawiono za Germainem
i Laddem relatywny wpáyw poszczególnych czynników na wielkoĞü poprawki koniecznej do
uwzglĊdnienia. Analiza danych na rysunku jednoznacznie wskazuje na koniecznoĞü stosowa-
nia tego rodzaju poprawek, zwáaszcza dla gruntów sáabych i przy maáych wartoĞciach dewia-
tora naprĊĪenia.
200
(20)
Ha = ) %
(10)
150 (5)
100 (0) (a)

znormalizowana wartoĞü poprawki 'q/q0, %
50
0
100
Paski bibuáy Ha = 5%
80
Táoczysko
60
40 Membrana
(b)
20
Powierzchnia
0
1 10 100 1000
dewiator naprĊĪenia (bez poprawki) q0, kPa
RYSUNEK 3.58. Wpáyw róĪnych czynników na wymaganą wielkoĞü korekty dewiatora naprĊĪenia
zadawanego w trakcie Ğcinania (Germaine i Ladd, 1988)
4. Charakterystyki ĞciĞliwoĞci i przepuszczalnoĞci
4.1. ĝciĞliwoĞü
4.1.1. Grunty niespoiste
W odniesieniu do charakterystyk ĞciĞliwoĞci, w literaturze geotechnicznej duĪo wiĊcej miej-

sca poĞwiĊca siĊ gruntom spoistym niĪ niespoistym. Charakterystyki ĞciĞliwoĞci gruntu nie-
spoistego róĪnią siĊ zasadniczo od ĞciĞliwoĞci gruntów spoistych. Gáówna róĪnica polega na
tym, Īe w przypadku piasków moĪliwe jest istnienie nieskoĔczenie wielu krzywych ĞciĞliwo-
Ğci, które bĊdą siĊ róĪniáy od siebie wskaĨnikiem
porowatoĞci początkowej odpowiadającemu depo-
zycji materiaáu, a takĪe zmianą wskaĨnika poro-
watoĞci wraz ze wzrostem naprĊĪenia. Warto za-
uwaĪyü, Īe na przebieg krzywych ĞciĞliwoĞci
gruntu niespoistego duĪy wpáyw ma metoda re-
konstrukcji materiaáu w laboratorium. Inne cha-
rakterystyki otrzymuje siĊ przy zastosowaniu me-
tod depozycji na sucho, depozycji na mokro,
a jeszcze inne przy wykorzystaniu ubijania w war-
stwach (undercompaction).
Badania wáasne gruntów niespoistych w konso-
lidometrze przeprowadzono w laboratorium Kate-
dry Geotechniki (obecnie GeoinĪynierii) SGGW
na próbkach o Ğrednicy 150 mm i wysokoĞci 60 RYSUNEK 4.1. Widok ogólny stanowiska
mm. Tak duĪa powierzchnia próbek wymaga za- do wyznaczania charakterystyk konsolida-
stosowania duĪych obciąĪeĔ. W tym celu skon- cji i ĞciĞliwoĞci
struowany zostaá system zadawania obciąĪeĔ, któ-
ry umoĪliwia zadanie siáy 60 kN (rys. 4.1). Konstrukcja aparatu umoĪliwiáa nasączanie pró-
bek przez zastosowanie ciĞnienia wyrównawczego (back pressure), wyeliminowano wiĊc naj-
czĊĞciej pojawiający siĊ problem niepeánego nasycenia gruntu w badaniach ĞciĞliwoĞci. Bada-
nia wykonano dla gruntów niespoistych o zawartoĞci frakcji drobnej od 10 do 97%, których
wskaĨnik porowatoĞci początkowej zmieniaá siĊ w szerokim zakresie. àącznie wykonano 23
badania (tab. 4.1).
TABELA 4.1. Zestawienie wykonanych badaĔ ĞciĞliwoĞci gruntów

Grunt modelowy Początkowy wskaĨnik porowatoĞci e0
10% frakcji drobnej 1,094 0,943 0,853 0,814 0,779 0,711
36% frakcji drobnej 1,014 0,811 0,726 0,615 – –
17% frakcji drobnej 0,994 0,950 0,828 0,702 – –
60% frakcji drobnej 1,645 1,110 0,948 0,850 0,676 –
97% frakcji drobnej 2,168 1,141 0,981 0,909 – –
Charakterystyki ĞciĞliwoĞci i przepuszczalnoĞci 85
Na rysunku 4.2 przedstawiono krzywe ĞciĞliwoĞci uzyskane w badaniach gruntu zawierające-

go 17% i 36% frakcji drobnej. CzĊĞü badaĔ wykonana byáa na próbkach przygotowanych me-
todą w warstwach na mokro tamping. Próbki gruntów przygotowywane byáy równieĪ przy
zagĊszczaniu na sucho dry deposition i metodą sedymentacji slurry (Ishihara, 1993).
a) Tx CIU1 ubijanie w warstwach na sucho Tx CIU8 ubijanie w warstwach na sucho
Tx CKOU2ubijanie w warstwach na sucho Tx CKOU9 ubijanie w warstwach na sucho
Tx CKOU3 ubijanie w warstwach na sucho Tx CKOU10 depozycja na mokro
1,1 Tx CKOU4 ubijanie w warstwach na sucho Tx CKOU11 depozycja na mokro
wskaĨnik porowatoĞci e, -...

1 Tx CKOU7 ubijanie w warstwach na sucho Tx CKOU14 depozycja na mokro
0,9
0,8
0,7
0,6
0 100 200 300 400 500 600
Ğrednie naprĊĪenie efektywne p', kPa
b) Tx CIU1 ubijanie w warstwach na sucho Tx CKOU8 ubijanie w warstwach na sucho

Tx CKOU2 ubijanie w warstwach na sucho Tx CKOU9 ubijanie w warstwach na sucho
0,8 Tx CKOU3 ubijanie w warstwach na sucho Tx CKOU10 depozycja na sucho
Tx CKOU4 ubijanie w warstwach na sucho Tx CKOU11 depozycja na sucho
0,75
wskaĨnik porowatoĞci e, -...

Tx CKOU7 ubijanie w warstwach na sucho
0,7
0,65
0,6
0,55
0,5
0,45
0,4
0 100 200 300 400 500 600
RYSUNEK 4.2. Krzywe ĞciĞliwoĞci dwóch rodzajów gruntów niespoistych zawierających: a) 17%, b)
36% frakcji drobnej
Przedstawione krzywe ĞciĞliwoĞci pokazują, Īe dla nasączonych gruntów o grubszym uziar-

nieniu (17% frakcji drobnej) konsolidacja w zadawanym zakresie naprĊĪeĔ Ğrednich (do oko-
áo 500 kPa) przebiega przy niewielkich zmianach objĊtoĞciowych. Krzywe ĞciĞliwoĞci dla
próbek ĞredniozagĊszczonych i zagĊszczonych w caáym zakresie naprĊĪeĔ mają przebieg
zbliĪony do liniowego. Dla próbek w stanie luĨnym przy mniejszych naprĊĪeniach Ğrednich
widoczna jest wyraĨna krzywizna tej zaleĪnoĞci. Dla gruntów drobniejszych zmiany objĊto-
Ğciowe podczas konsolidacji są wiĊksze, szczególnie dla próbek o wiĊkszym początkowym
wskaĨniku porowatoĞci, natomiast zaleĪnoĞci e–p’ dla wiĊkszych naprĊĪeĔ róĪnią siĊ nie-
znacznie. Z porównania przebiegu krzywych ĞciĞliwoĞci próbek przygotowywanych wedáug

róĪnej metodyki wynika, Īe próbki przygotowywane metodą depozycji na sucho i na mokro
wykazują wiĊksze zmiany objĊtoĞciowe niĪ próbki o takim samym początkowym wskaĨniku
porowatoĞci przygotowane metodą ubijania gruntu wilgotnego w warstwach.
Na rysunku 4.3 przedstawiono zaleĪnoĞü wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci Cc obliczoną na pod-
stawie pomiarów zmian wysokoĞci próbki, ze wzoru:
de
Cc (4.1)
d log V ' v
Do obliczenia Cc przyjmowano wskaĨnik porowatoĞci e2 odpowiadający zaáamaniu krzywej
e–t, pozostaáą czĊĞü zmian wskaĨnika porowatoĞci wystĊpującą przy okreĞlonym naprĊĪeniu
wykorzystano do obliczenia wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci wtórnej CĮ:
'h
CD h
t2 (4.2)
log
t1
WartoĞci Cc obliczone dla kolejnych przyrostów obciąĪeĔ przyporządkowano wartoĞciom
koĔcowego naprĊĪenia.
10% frakcji drobnej 17% frakcji drobnej

0,4 0,16
e = 0,711 e = 0,702
wspóáczynnik ĞciĞliwoĞci
0,35 0,14
e = 0,779 e = 0,828
e = 0,814 0,12 e = 0,950
0,3
e = 0,853 e = 0,994
0,25 e = 0,943 0,1
Cc , -
e = 1,094
Cc , -
0,2 0,08
0,15 0,06
0,1 0,04
0,05 0,02
0 0
0 500 1000 1500 2000 0 500 1000 1500 2000
efektyw ne naprĊĪenie pionow e V'v, kPa efektyw ne naprĊĪenie pionow e V'v, kPa

0,5 1,4
e = 0,615 e = 0,909
wspóáczynnik ĞciĞlwoĞci
0,45
wspóáczynnik ĞciĞlwoĞci
e = 0,726 1,2
0,4 e = 0,981
e = 0,811 1 e = 1,141
0,35
e = 1,014 e = 2,168
0,3
Cc , -
0,8
Cc , -
0,25
0,2 0,6
0,15 0,4
0,1
0,2
0,05
0 0
0 500 1000 1500 2000 0 500 1000 1500 2000
efektyw ne naprĊĪenie pionow e V'v, kPa efektyw ne naprĊĪenie pionow e V'v, kPa
RYSUNEK 4.3. Zmiana wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci Cc w zaleĪnoĞci od naprĊĪenia pionowego dla

czterech gruntów o zróĪnicowanej zawartoĞci frakcji drobnej
Z przedstawionych zaleĪnoĞci wynika, Īe w zakresie naprĊĪeĔ poniĪej 200 kPa obserwuje siĊ
bardzo duĪe zmiany wartoĞci Cc. Szczególnie dla próbek gruntu w stanie luĨnym, przy V’v =
25 kPa próbki wykazują bardzo maáe odksztaácenia, co odpowiada bliskim zera wartoĞciom
Cc. Wynika to z tarcia jakie powstaje przy niewielkim obciąĪeniu w ukáadzie zadawania siáy.
Z tego wzglĊdu za miarodajne naleĪy uwaĪaü pomiary przy obciąĪeniach pionowych wiĊk-
szych niĪ 200 kPa. Obserwując zbiorcze wykresy przedstawione na rysunku 4.3 dla czterech
rodzajów gruntów warto zauwaĪyü, Īe wartoĞü początkowego wskaĨnika porowatoĞci ma
wpáyw na przebieg procesu ĞciĞliwoĞci jedynie w gruntach zdominowanych przez frakcjĊ pia-
skową, czyli w przypadku 10% i 17% zawartoĞci frakcji drobnej. W gruntach zawierających
36% i 97% frakcji drobnej, zmiany wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci w zaleĪnoĞci od naprĊĪenia
przebiegaáy tak samo, niezaleĪnie od początkowej wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci. Potwier-
dza to tezĊ o unikatowej krzywej ĞciĞliwoĞci dla gruntów spoistych. Wynika z tego, Īe zawar-
toĞü frakcji drobnej rozgraniczająca grunty niespoiste od spoistych ze wzglĊdu na ĞciĞliwoĞü
(nie klasyfikacyjnie) znajduje siĊ w granicach 17–36% frakcji drobnej.
Inna obserwacja dotyczy wartoĞci wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci i jego zmiennoĞci wraz
z naprĊĪeniem. O ile dla materiaáów piaszczystych wartoĞü Cc zawsze roĞnie, co wynika
z warunków uniemoĪliwionej rozszerzalnoĞci bocznej, to w gruncie zawierającym 97% frak-
cji drobnej wartoĞü Cc wraz z naprĊĪeniem maleje, co oznacza zwiĊkszającą siĊ wraz
z naprĊĪeniem tendencjĊ do peázania.
W celu okreĞlenia charakterystyk peázania wykonano wykresy wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci
wtórnej CD w zaleĪnoĞci od wielkoĞci efektywnego naprĊĪenia pionowego. Na rysunku 4.4
przedstawiono jedynie wykresy dla gruntów o najmniejszej (10%) i najwiĊkszej (97%) zawar-
toĞci frakcji drobnej. Pomimo znacznego rozrzutu niektórych wartoĞci obserwuje siĊ dla
wszystkich gruntów wzrost wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci wtórnej CD w miarĊ wzrostu naprĊĪeĔ.
WartoĞci CD dla gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej nie przekraczają wartoĞci 0,0013,
a w przypadku gruntu zawierającego 97% frakcji drobnej rosną do wartoĞci okoáo 0,008, czyli
prawie rząd wielkoĞci wiĊkszej.
10% frakcji drobnej
0,0016
wspóáczynnik ĞciĞliwoĞci wtórnej
0,0014
0,0012
0,001
C D, -
0,0008
0,0006 e = 0,711
e = 0,779
0,0004 e = 0,814
0,0002 e = 0,853
e = 0,943
0 e = 1,094
0 500 1000 1500 2000
efektywne naprĊĪenie pionowe V'v , kPa
RYSUNEK 4.4a. Zmiana wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci wtórnej CD w zaleĪnoĞci od naprĊĪenia pionowe-

go dla gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej
97% frakcji drobnej

0,009
0,008
0,007
0,006
wtórnej C D, -
0,005
0,004
e = 0,909
0,003
e = 0,981
0,002 e = 1,141
0,001 e = 2,168
0
0 500 1000 1500 2000
efektywne naprĊĪenie pionowe V'v , kPa
RYSUNEK 4.4b. Zmiana wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci wtórnej CD w zaleĪnoĞci od naprĊĪenia pionowe-

go dla gruntu zawierającego 97% frakcji drobnej
W gruntach spoistych, stosunek wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci wtórnej do ĞciĞliwoĞci pierwotnej

czĊsto wykazuje wartoĞü staáą dla danego rodzaju materiaáu. Tego rodzaju porównanie wyko-
nano równieĪ dla badanych materiaáów a przykáadowy wykres CD–Cc dla materiaáu zawiera-
jącego 10% frakcji drobnej przedstawiono na rysunku 4.5. Jak wynika z wykresu, niezaleĪnie
od początkowego wskaĨnika porowatoĞci i wielkoĞci dziaáającego naprĊĪenia, stosunek CD/Cc
jest staáy i wynosi okoáo 0,011.
10% frakcji drobnej
0,0016
e = 0,711
wspóáczynnik ĞciĞliwoĞci wtórnej
0,0014
e = 0,779
0,0012 e = 0,814
0,001 e = 0,853
e = 0,943
CD, -
0,0008
e = 1,094
0,0006 10% frakcji drobnej
CD= 0,0107*Cc + 4E-05
0,0004
R2 = 0,788
0,0002
0
0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3
wspóáczynnik ĞciĞliwoĞci Cc , -
RYSUNEK 4.5. Przykáadowa relacja CD i Cc dla materiaáu zawierającego 10% frakcji drobnej
NastĊpnym etapem w uogólnieniu charakterystyk ĞciĞliwoĞci jest przedstawienie ich

zmiennoĞci w zaleĪnoĞci od rodzaju gruntu. Uzyskanie zaleĪnoĞci, która mogáaby byü aprok-
symowana zaleĪnoĞcią funkcyjną, jest utrudnione ze wzglĊdu na fakt, Īe rozkáad uziarnienia

nie ma jednoparametrowej reprezentacji numerycznej. JednakĪe dla gruntów niespoistych
zawierających frakcjĊ drobną (ale ze znikomą zawartoĞcią frakcji iáowej), moĪna wykorzystaü
wskaĨnik SFR (sand to fines ratio) bĊdący masowym stosunkiem frakcji ziarnistej (powyĪej
0,075 mm) do drobnej (poniĪej 0,075 mm) (GoáĊbiewska i in., 1994; LipiĔski i GoáĊbiewska,
2000; GoáĊbiewska i LipiĔski, 2000). W ten sposób uzyskuje siĊ liczbową reprezentacjĊ mate-
riaáu ziarnistego. Wykorzystując tĊ miarĊ wykonano wykresy zaleĪnoĞci wszystkich trzech
rodzajów omawianych parametrów: wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci pierwotnej Cc, wspóáczynnika
ĞciĞliwoĞci wtórnej CD i ich stosunku CD/Cc od wskaĨnika SFR. Wykresy przedstawiono odpo-
wiednio na rysunkach 4.6-4.8.
Na rysunku 4.6 przedstawiono zaleĪnoĞü Ğredniej wartoĞci wspóáczynnika Cc od wartoĞci
SFR dla wybranych naprĊĪeĔ 200, 830 i 1740 kPa. Dla relatywnie maáej wartoĞci efektywne-
go naprĊĪenia pionowego (V’v = 200 kPa) wartoĞci Cc róĪnią siĊ znacznie dla róĪnych grun-
tów, od 0,04 dla gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej do 0,35 dla gruntu zawierającego
97% frakcji drobnej. RóĪnice maleją ze wzrostem naprĊĪenia i dla gruntu zawierającego 97%
frakcji drobnej zakres zmiennoĞci jest bardzo niski 0,08–0,13. JednoczeĞnie na wykresie wi-
doczny jest wzrost wartoĞci Cc w miarĊ wzrostu naprĊĪeĔ dla gruntów o grubszym uziarnie-
niu i wyraĨny spadek Cc przy wzroĞcie naprĊĪeĔ dla gruntów drobniejszych.
Z przedstawionej na rysunku 4.7 zaleĪnoĞci wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci wtórnej CD od warto-
Ğci SFR wynika, Īe wspóáczynnik ten roĞnie w miarĊ wzrostu naprĊĪenia, zwáaszcza
w zakresie naprĊĪeĔ 200–830 kPa, i waha siĊ w zaleĪnoĞci od naprĊĪenia w stosunkowo wą-
skich granicach od okoáo 0,0003 do okoáo 0,001 dla gruntu zawierającego 10% frakcji drob-
nej o okoáo 0,0014–0,0021 dla gruntów zawierających 36% i 17% frakcji drobnej. Znacznie
wiĊkszy zakres zmiennoĞci wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci wtórnej CD wystĊpuje dla gruntu za-
wierającego 97% frakcji drobnej, dla którego w zaleĪnoĞci od naprĊĪenia CD zmienia siĊ
w zakresie 0,0018–0,0055.
0,4
wspóáczynnik ĞciĞliwoĞci Cc , -
0,35 200 kPa
0,3 830 kPa
0,25 1740 kPa

0,2
0,15
0,1
0,05
0
0,01 0,1 1 10
SFR, -
RYSUNEK 4.6. Zmiana wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci Cc w zaleĪnoĞci od SFR przy róĪnych wielko-
Ğciach naprĊĪenia pionowego
0,006
wspóáczynnik ĞciĞliwoĞci wtórnej CD, -
200 kPa
0,005
830 kPa
0,004
1740 kPa
0,003
0,002
0,001
0
0,01 0,1 1 10
SFR,-
RYSUNEK 4.7. Zmiana wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci wtórnej CD w zaleĪnoĞci od SFR przy róĪnych
wielkoĞciach naprĊĪenia pionowego
Ostatni ze zbiorczych rysunków (rys. 4.8) przedstawia zaleĪnoĞü stosunku wspóáczynni-

ków ĞciĞliwoĞci pierwotnej i wtórnej CD/Cc od wartoĞci SFR. Zmiana tego parametru dla grun-
tów o grubszym uziarnieniu jest maáa i wynosi 0,007–0,012, natomiast dla gruntów najdrob-
niejszych wykazuje duĪą zaleĪnoĞü od naprĊĪenia i zmienia siĊ w zakresie zadawanych na-
prĊĪeĔ w granicach 0,005–0,043.
0,05
0,045 200 kPa
0,04
830 kPa
0,035
CD/Cc , -
0,03 1740 kPa

0,025
0,02
0,015
0,01
0,005
0
0,01 0,1 1 10
SFR, -
RYSUNEK 4.8. Zmiana stosunku CD/Cc w zaleĪnoĞci od SFR przy roĪnych wielkoĞciach naprĊĪenia
pionowego
Rozpatrując wykresy na rysunkach 4.6–4.8 moĪna odczytaü wiĊcej niĪ tylko wartoĞci licz-
bowe poszczególnych parametrów. Przede wszystkim wszystkie trzy wielkoĞci zmieniają siĊ
wraz ze zmianą uziarnienia i zakresu naprĊĪeĔ. Przebieg wszystkich, charakterystyk jest po-
dobny w zakresie uziarnienia zdominowanego przez frakcje piaskową. Charakterystyki Ğci-
ĞliwoĞci pierwotnej przebiegają podobnie dla gruntów, które zawierają do 17% frakcji drob-
nej. Dla materiaáu drobniejszego wartoĞci wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci Cc przybierają róĪne
wartoĞci (dla kaĪdego materiaáu inne) i wykazują istotną zaleĪnoĞü od wielkoĞci naprĊĪenia
pionowego. Dla wspóáczynnika ĞciĞliwoĞci wtórnej CD granica ta nie jest tak wyraĨna i od-
powiada materiaáowi drobniejszemu. Zasadniczy wzrost tendencji do peázania uwidacznia siĊ
wyraĨnie dla materiaáu zawierającego powyĪej 60% frakcji drobnej i naprĊĪenia 800 kPa.
Stosunek obu omawianych wspóáczynników potwierdza istnienie strefy przejĞciowej dla ma-
teriaáu zawierającego pomiĊdzy 17 a 36% frakcji drobnej.
Uzyskane wyniki pozwalają na uogólnienie spostrzeĪeĔ dotyczących zmiennoĞci charakte-
rystyk gruntów o uziarnieniu odpowiadającym piaskom i pyáom i ich wraĪliwoĞci na wielkoĞü
obciąĪenia. Niektóre z charakterystyk moĪna aproksymowaü liniowo w caáym zakresie uziar-
nienia.
4.1.2. Grunty spoiste
W przypadku rozpatrywania ĞciĞliwoĞci gruntów spoistych, oprócz jakoĞci próbki wziĊtej do

badania istotny wpáyw na ostateczny wynik, czyli parametry konsolidacji, ĞciĞliwoĞci
i historii stanu naprĊĪenia, mają zagadnienia związane z procedurą badania oraz interpretacją
wyników. W tym podrozdziale zostaną krótko przedstawione najwaĪniejsze aspekty tych za-
gadnieĔ.
Procedura badania
Pomimo, Īe obciąĪanie próbki w edometrze jest najprostszym badaniem dla okreĞlenia wáa-
ĞciwoĞci mechanicznych, to jednak naleĪy byü Ğwiadomym, Īe sposób przeprowadzenia ba-
dania ma wpáyw na jego ostateczny wynik. W szczególnoĞci dotyczy to sposobu obciąĪenia w
badaniu edometrycznym, w którym obciąĪenie przykáadane jest etapowo. Podstawowe pyta-
nie jakie siĊ tu nasuwa dotyczy wielkoĞci obciąĪenia przykáadanego w kolejnych etapach
w stosunku do etapu poprzedzającego. Tego rodzaju badania byáy prowadzone przez Dasa
(1983), a wnioski z tych badaĔ przedstawiono na rysunku 4.9 w postaci trzech krzywych Ğci-
ĞliwoĞci odpowiadających innemu sposobowi obciąĪania. NajczĊĞciej stosowanym przyro-
stem obciąĪeĔ w standardowych badaniach edometrycznych jest podwojenie obciąĪenia z po-
przedniego etapu. Wówczas wskaĨnik przyrostu obciąĪenia (LIR – load increment ratio) wy-
nosi 2. W takim przypadku badanie trwa krócej w stosunku do mniejszych przyrostów, ale
otrzymana krzywa ĞciĞliwoĞci przesuwa siĊ w lewo a promieĔ krzywizny siĊ zmniejsza. Sto-
sując mniejsze przyrosty, zwáaszcza jeĪeli wskaĨnik przyrostu naprĊĪenia LIR jest mniejszy
od jednoĞci, uzyskuje siĊ przesuniĊcie krzywej ĞciĞliwoĞci w prawo, co wpáywa zarówno na
wartoĞü wspóáczynników ĞciĞliwoĞci, jak równieĪ na wyznaczaną z krzywej wartoĞü naprĊĪe-
nia prekonsolidacji.
NastĊpnym aspektem odnoszącym siĊ do sposobu zadawania naprĊĪenia jest czas trwania
kaĪdego etapu obciąĪenia. Jest to bardzo istotne z punku widzenia praktycznego, poniewaĪ od
tego zaleĪy jak dáugo trwa caáe badanie, które i tak jest z zaáoĪenia dáugotrwaáe. NajczĊĞciej
stosuje siĊ tutaj dwa podejĞcia. Jedno z nich uzaleĪnia czas zmiany obciąĪenia od koĔca kon-
solidacji pierwotnej (EOP – end of priamary). Drugie zakáada staáy czas trwania kaĪdego ob-
ciąĪenia – najczĊĞciej są to 24h. Pierwsze podejĞcie jest káopotliwe z dwóch powodów. Po
pierwsze zakáada ono (zgodnie z teorią konsolidacji Terzaghi’ego) jednoznaczny podziaá na
konsolidacjĊ pierwotną i wtórną ĞciĞliwoĞü. W ostatnich latach dominuje jednak pogląd, Īe
zjawiska te mogą wystĊpowaü jednoczeĞnie w róĪnych proporcjach. Drugi powód dotyczy za-
leĪnoĞci trwania etapu badania od wspóáczynnika filtracji. Dla normalnie lub lekko prekonso-
lidowanego iáu czas trwania jednego etapu moĪe znacznie przekraczaü tydzieĔ, co przy wielu
etapach obciąĪenia i odciąĪenia powoduje, Īe czas trwania jednego badania moĪna liczyü
w miesiącach. Z tego wzglĊdu w praktyce stosuje siĊ drugie podejĞcie zakáadające staáy czas
trwania kaĪdego obciąĪenia. Badania Crawforda (1964) wykazaáy, Īe zwiĊkszenie czasu
trwania obciąĪenia przesuwa otrzymaną krzywą ĞciĞliwoĞci w lewo (rys. 4.10). RóĪnice w po-
áoĪeniu krzywej ĞciĞliwoĞci powodują zmianĊ wartoĞci okreĞlanych wspóáczynników ĞciĞli-
woĞci w strefie przegiĊcia krzywej i wpáywają istotnie na wyznaczaną wartoĞü naprĊĪenia
prekonsolidacji. Jest to szczególnie istotne w gruntach lekko prekonsolidowanych mecha-
nicznie.
W przypadku badaĔ w konsolidometrze prowadzonych metodą CRS, konieczny jest rów-
nieĪ dobór prĊdkoĞci obciąĪenia, tak aby generowany podczas Ğciskania przyrost ciĞnienia
wody w porach nie przekraczaá 15% wartoĞci pionowej skáadowej naprĊĪenia.
V’' yp V’
V'yp==130-230
130-250kN/mkPa
2
zak res V 0
odksztaácenie pionowe Ha, %
porowatoĞci e, -
'Vv < 1 pierwotna konsolidacja

V 'v
10
1 dzieĔ
1 tydzieĔ
'Vv = 1 20
V 'v
wskaĨnik
p
'Vv > 1 30
V 'v
50 100 200 500 1000 2000
l '
naprĊĪenie pionoweV’v, kPa (skala log) naprĊĪenie pionoweV’v, kPa (skala log)
RYSUNEK 4.9. Wpáyw sposobu przy- RYSUNEK 4.10. Wpáyw czasu obciąĪa-
káadania obciąĪenia na krzywą ĞciĞliwo- nia na krzywą ĞciĞliwoĞci (Crawford,
Ğci (Das, 1983) 1964)
Innym aspektem mającym wpáyw na przebieg charakterystyk ĞciĞliwoĞci jest stopieĔ wil-
gotnoĞci próbki. W rozdziale 3 omówiono wpáyw zawartoĞci gazu na charakterystyki naprĊ-
Īenie-odksztaácenie, a takĪe przebieg ĞcieĪek naprĊĪeĔ efektywnych. Podobnie jest w bada-
niach edometrycznych. Warto w tym miejscu zauwaĪyü, Īe w badaniu edometrycznym nie ma
moĪliwoĞci nasączenia próbki jeĪeli jej stopieĔ wilgotnoĞci jest istotnie mniejszy od maksy-
malnego, tak jak to jest w prekonsolidowanych próbkach gruntów naturalnych. Nie ma tego
problemu w gruntach sáabych, gdzie stopieĔ wilgotnoĞci jest od razu bliski jednoĞci.
W takich gruntach zalanie próbki wodą jest wystarczające do utrzymania jej peánego nasyce-
nia. Fakt niepeánego nasycenia wpáywa istotnie na przebieg charakterystyk ĞciĞliwoĞci. Biorąc
pod uwagĊ, Īe próbki do badaĔ podczas po- pionowe naprĊĪenie efektywne V’v, kPa (skala log)
bierania gruntu o tzw. nienaruszonej struktu-

rze odprĊĪają siĊ, naleĪaáoby siĊ spodziewaü,
odksztaácenie pionowe Ha, -

zwiĊkszająca siĊ
Īe stopieĔ wilgotnoĞci takiego gruntu zmaleje zawartoĞü gazu
w wyniku wielu nakáadających siĊ procesów,
zmniejszenie
z których najwaĪniejsze to zwiĊkszenie objĊ- objĊtoĞci
toĞci gruntu oraz rozprĊĪenie gazu uprzednio pĊcherzyków
gazu
rozpuszczonego w wodzie. Wpáyw tych pro-
cesów schematycznie pokazano na rysunku
4.11 (Hight i Leroueil, 2002). Przedstawione
na wykresie krzywe ĞciĞliwoĞci dla oĞrodka o
peánym i niepeánym nasyceniu wyraĨnie
RYSUNEK 4.11. Wpáyw zawartoĞci gazu na
wskazują, Īe obecnoĞü gazu w porach gruntu charakterystyki ĞciĞliwoĞci z badaĔ edome-
zmienia charakterystyki ĞciĞliwoĞci wpáywa- trycznych (Hight i Leroueil, 2002)
jąc w ten sposób na nieprawidáowe okreĞlenie
wartoĞci moduáu ĞciĞliwoĞci i naprĊĪenia prekonsolidacji. Im wiĊksza jest zawartoĞü gazu tym
wiĊkszy jest báąd w wyznaczaniu parametrów ĞciĞliwoĞci.
BáĊdy popeániane w okreĞlaniu parametrów ĞciĞliwoĞci w badaniach standardowych są
bardzo duĪe. Wystarczy porównaü moduá ĞciĞliwoĞci okreĞlony na podstawie zaleĪnoĞci wy-
prowadzonej z teorii sprĊĪystoĞci wykorzystującej prĊdkoĞü fali podáuĪnej. Z doĞwiadczeĔ
Autora wynika, Īe okreĞlone w ten sposób wartoĞci moduáu ĞciĞliwoĞci są kilkadziesiąt razy
wiĊksze niĪ moduáy rutynowo otrzymywane w tych badaniach. Z uwagi na fakt, Īe prĊdkoĞü
fali podáuĪnej wystĊpuje we wzorze z wykáadnikiem potĊgi 2 (por. wzór 8.18), a jej wartoĞü
znacząco spada przy niepeánym nasyceniu, staje siĊ jasne jak bardzo niepeáne nasycenie, które
jest normą w standardowych badaniach edometrycznych wpáywa na zaniĪenie wartoĞci modu-
áów ĞciĞliwoĞci otrzymywanych z badaĔ.
Interpretacja wyników 1,3
1,2 NNS; IL=-0.04; Ip=80,8%

Charakterystyki ĞciĞliwoĞci z badaĔ
1,1 pasta gruntowa
edometrycznych róĪnią siĊ istotnie w za-

1
leĪnoĞci od rodzaju gruntu, jego historii
0,9
i struktury. Typowe charakterystyki Ğci-
0,8
ĞliwoĞci dla wysoko plastycznego iáu
0,7
(IP = 80,8%) przedstawiono na rysunku
0,6
4.12. Na wykresie przedstawiono porów-
0,5
nanie krzywych ĞciĞliwoĞci materiaáu na- 0,4
turalnego o strukturze nienaruszonej (bĊ- 10 100 1000 10000
dącego na granicy konsystencji zwartej pionowe naprĊĪenie efektywne V'v, kPa
i plastycznej) oraz materiaáu rekonstru- RYSUNEK 4.12. Porównanie krzywych ĞciĞliwoĞci

owanego w laboratorium o konsystencji iáu naturalnego o strukturze nienaruszonej
pasty. DuĪe róĪnice w poáoĪeniu i ksztaá- i rekonstruowanego o konsystencji pasty
cie charakterystyk dla tego samego grun-
tu wskazują na istotnoĞü wpáywu historii stanu naprĊĪenia na przebieg krzywych ĞciĞliwoĞci

i parametrów okreĞlanych na ich podstawie. Początkowy wskaĨnik porowatoĞci róĪni siĊ
prawie 2,5–krotnie. Nachylenie krzywej ĞciĞliwoĞci materiaáu rekonstruowanego moĪe byü
uwaĪane za staáe, podczas gdy w materiale naturalnym styczna do krzywej zmienia swój kie-
runek wraz ze wzrostem naprĊĪenia. Ekstrapolacja krzywej materiaáu rekonstruowanego
wskazuje, Īe osiągniĊcie przez naprĊĪenie pionowe wartoĞci 1000 kPa nie jest wystarczające
do przeciĊcia krzywych. A zatem naprĊĪenie prekonsolidacji na pewno przekracza tĊ wartoĞü.
Jeszcze bardziej záoĪone jest zachowanie materiaáu naturalnego. Na rysunku 4.13 przedsta-
wiono krzywą ĞciĞliwoĞci takiego materiaáu z trzema cyklami pierwotne obciąĪenie–
odciąĪenie–powtórne obciąĪenie. Z wykresu wynika, Īe krzywa ĞciĞliwoĞci dla pierwszego
obciąĪenia nie jest linią prostą a nachylenie kolejnych krzywych odciąĪenie–powtórne obcią-
Īenie nie jest staáe, lecz zwiĊksza siĊ wraz ze wzrostem naprĊĪenia. To powoduje, Īe charak-
terystyki gruntów naturalnych nie odpo-
20
wiadają definicjom wspóáczynnika Ğci- C r1
PIERWSZE OBCIĄĩENIE
ĞliwoĞci pierwotnej i wspóáczynnika od- ODCIĄĩENIE
19,5 POWTÓRNE OBCIĄĩENIE
prĊĪenia. RóĪnice w przebiegach krzy-
wysokoĞü próbki h, mm
C r2
wych ĞciĞliwoĞci i okreĞlanych na ich 19

podstawie wspóáczynników dla gruntu
C r3
rekonstruowanego (prekonsolidowanego 18,5
mechanicznie) i naturalnego, przedsta-

wiono schematycznie na rysunku 4.14. 18
C <C <C
Z porównania tego wynika, Īe zachowa- r1 r2 r3
17,5
nia gruntu naturalnego nie moĪna opisaü 10 100 1000 10000
pionowe napreĪenie efektywne V' , kPa
przy pomocy definicji wspóáczynników v
okreĞlonych dla gruntów rekonstruowa- RYSUNEK 4.13. Charakterystyki ĞciĞliwoĞci natural-

nych, prekonsolidowanych mechanicznych gruntów prekonsolidowanych
nie.
a) b)
'e 'e
V’v, (sk ala log ) V'v, (sk ala log)

Ccr Ccr
Cc
Cr
V’v, (sk ala log) V’v, (sk ala log)
RYSUNEK 4.14. Problemy w okreĞlaniu wspóáczynników ĞciĞliwoĞci w prekonsolidowanych grun-

tach naturalnych: a) zaáoĪenie, b) wynik dla gruntu naturalnego
TrudnoĞci w jednolitym opisie gruntów naturalnych i rekonstruowanych zasáugują na weryfi-

kacjĊ dotychczasowych poglądów dotyczących ĞciĞliwoĞci. Jedną z ciekawszych prób jest
propozycja Cotecchii i Chandlera (2000). Wedáug ich propozycji struktury wytworzone
w naturalnym procesie geologicznym moĪna podzieliü na dwie zasadnicze grupy: struktury
sedymentacyjne oraz struktury posedymentacyjne. Struktura sedymentacyjna powstaje w wa-
runkach in situ w wyniku powolnego odksztaácenia gruntu wzdáuĪ jego sedymentacyjnej
krzywej ĞciĞliwoĞci, czyli krzywej pokazującej zmiany porowatoĞci gruntu w trakcie geolo-
gicznego procesu sedymentacji. Stąd punkty przedstawiające stany gruntów normalnie skon-
solidowanych znajdują siĊ wáaĞnie na tej krzywej. Grunt mający taką strukturĊ, w procesie
odksztaácenia ulega uplastycznieniu w stanie znajdującym siĊ w pobliĪu sedymentacyjnej
krzywej ĞciĞliwoĞci. W przypadku, gdy struktura gruntu wytworzona zostaáa w wyniku proce-
sów sedymentacji oraz strukturyzacji, uwaĪa siĊ, iĪ grunt taki ma strukturĊ posedymentacyj-
ną. Pod pojĊciem strukturyzacji rozumie siĊ takie zjawiska, jak: zmiany wilgotnoĞci nie wy-
nikające z konsolidacji, cementacjĊ, wtórną ĞciĞliwoĞü, rekrystalizacjĊ mineraáów, wymianĊ
jonową, modyfikacjĊ adsorpcyjnej warstwy wodnej, która skutkuje zmianą miĊdzycząstecz-
kowych siá przyciągania mineraáów ilastych, zmianĊ chemizmu wody w porach oraz zmiany
na powierzchni kontaktu ziaren pod zwiĊkszonym naprĊĪeniem. Grunt o takiej strukturze
w procesie odksztaácenia ulega uplastycznieniu przy naprĊĪeniu wiĊkszym niĪ wynikaáoby to
z jego sedymentacyjnej krzywej ĞciĞliwoĞci (rys. 4.15).
e e
Krzywe SC (Terzaghi, 1941) Krzywe SC
Naturalny grunt
Naturalny grunt spoisty spoisty
Rekonstruowany
Rekonstruowany O
grunt spoisty Y
grunt spoisty
Y
R R
Y* Z3
Z1
Z2
V*vy=V*vc V'vy=V'vc V'v V*vy=V*vc V'vc V'vy V'v

V*vy=V*vc V’vy=V’vc V’v V*vy=V*vc V’vc V’vy V’v
RYSUNEK 4.15. Zachowanie siĊ iáów pod obciąĪeniem w warunkach uniemoĪliwionej rozszerzalno-
Ğci bocznej (Cotecchia i Chandler 2000): a) struktura sedymentacyjna, b) struktura posedymentacyjna
Inna propozycja udoskonalenia interpretacji badaĔ ĞciĞliwoĞci dotyczy wprowadzenia pa-

rametru umoĪliwiającego porównywanie charakterystyk róĪnych rodzajów gruntów spo-
istych. U podstaw tej propozycji leĪy obserwacja, Īe nachylenie linii ĞciĞliwoĞci materiaáu
normalnie skonsolidowanego jest jednoznacznie związane z jego rodzajem reprezentowanym
przez granicĊ páynnoĞci wL. Tego rodzaju krzywą nazywa siĊ w mechanice gruntów intrinsic
compression line ICL, co najwierniej moĪna przetáumaczyü jako materiaáowa krzywa ĞciĞli-
woĞci, jako Īe jest jedynie uzaleĪniona od rodzaju materiaáu i jest jego inherentną wáaĞciwo-
Ğcią.
Wychodząc z tych przesáanek, Burland (1990) zaproponowaá wprowadzenie indeksu
wskaĨnika porowatoĞci IV, który normalizuje zmiany wskaĨnika porowatoĞci do charaktery-
stycznych punktów na materiaáowej krzywej ĞciĞliwoĞci. Wedáug jego propozycji wskaĨnik
ten ma nastĊpująca postaü:
e e100
*
Iv (4.3)
e e1000
*
100
*
gdzie:
e – początkowy wskaĨnik porowatoĞci gruntu,
*
e100 – wskaĨnik porowatoĞci pasty gruntowej przy obciąĪeniu 100 kPa,
*
e1000 – wskaĨnik porowatoĞci pasty gruntowej przy obciąĪeniu 1000 kPa.
indeks wskaĨnika porowatoĞci Iv, -
1,5
NNS; Ip= 9,9%; IL=0,28
1 Budowa tego wskaĨnika jest po-
NNS; Ip=40,1%;IL=-0,18
0,5
dobna do innych miar znanych
REK; Ip=10,8%; IL=0,91
REK; Ip=51,6%; IL=0,42
0
w mechanice gruntów, jak sto-
-0,5
10 100 1000 10000 pieĔ zagĊszczenia ID czy miary
-1
konsystencji (IL i IC). PróbkĊ
-1,5
skutecznoĞci tej miary przedsta-
wiono na rysunku 4.16 na przy-
-2
pionowe naprĊĪenie efektywne V' , kPa káadzie gruntów o róĪnych
v
RYSUNEK 4.16. Przykáadowe rozkáady indeksów wskaĨnika wskaĨnikach i stopniach pla-

porowatoĞci dla naturalnych i rekonstruowanych glin i iáów stycznoĞci.
4.2. PrzepuszczalnoĞü gruntu
4.2.1. OkreĞlanie przepuszczalnoĞci w gruntach niespoistych
Parametry przepuszczalnoĞci w gruntach niespoistych w zasadzie powinny byü wyznaczane

gáównie w warunkach in situ metodami terenowymi (np. próbne pompowanie). Niejednorod-
noĞü budowy geologicznej oraz inherentna anizotropia przewodnoĞci hydraulicznej w terenie
sprawia, Īe przy duĪych wartoĞciach wspóáczynnika filtracji (lub ogólniej przepuszczalnoĞci)
laboratoryjne metody badaĔ nie są w stanie odzwierciedliü wyniku reprezentatywnego dla da-
nych warunków terenowych.
Powszechnie wiadomo, Īe wartoĞü wspóáczynnika przepuszczalnoĞci w najwiĊkszym
stopniu zaleĪy od zawartoĞci frakcji iáowej. W przypadku gruntów niespoistych, moĪna po-
stawiü pytanie jak zmienia siĊ przepuszczalnoĞü gruntów wraz ze zmianą uziarnienia materia-
áu nieposiadającego frakcji iáowej. W tym celu przeprowadzono badania dla piĊciu rodzajów
gruntów reprezentowanych przez wskaĨnik SFR opisany w pkt. 4.1.1. Badania przeprowa-
dzono w aparacie trójosiowego Ğciskania na próbkach rekonstruowanych bezpoĞrednio w apa-

racie. W celu unikniĊcia báĊdów wynikających z niepeánego nasycenia, wszystkie próbki byáy
nasączane metodą ciĞnienia wyrównawczego. OkreĞlenie wspóáczynnika filtracji metodą sta-
áego gradientu dla kaĪdej próbki wykonywano przy piĊciu róĪnych naprĊĪeniach, a co siĊ
z tym wiąĪe przy – nieznacznie róĪnych wartoĞciach wskaĨnika porowatoĞci. Wyniki przed-
stawiono na rysunku 4.17 w postaci wykresów zmian wspóáczynnika filtracji od wskaĨnika
SFR. Z przedstawionych wykresów wynika, Īe do zawartoĞci 65% frakcji drobnej przepusz-
czalnoĞü maleje wraz ze zmianą uziarnienia. Po przekroczeniu tej wartoĞci (SFR = 0,54)
zmiany są mniej intensywne natomiast zwiĊksza siĊ wraĪliwoĞü na zmianĊ wskaĨnika poro-
watoĞci spowodowaną zmianą naprĊĪenia.
0,01
izotropowe
naprĊĪenie
efektywne
wspóáczynnik filtracji k, cm/s
20 kPa
0,001
50 kPa
100 kPa
150 kPa
0,0001
200 kPa
0,00001
0,01 0,1 1 10
SFR, -
RYSUNEK 4.17. Zmiana wspóáczynnika filtracji piasku i pyáu okreĞlona w aparacie trójosiowym
4.2.2. Wyznaczanie przepuszczalnoĞci w gruntach spoistych
NajczĊĞciej stosowane laboratoryjne metody badania wspóáczynnika filtracji stosowane

w geotechnice wykorzystują nastĊpującą aparaturĊ:
– aparat o zmiennym naporze,
– aparat o staáym naporze,
– bezpoĞrednie lub poĞrednie pomiary podczas badania edometrycznego.
BezpoĞrednie metody badania wspóáczynnika filtracji w warunkach laboratoryjnych spro-
wadzają siĊ do metod staáo– i zmiennogradientowych. Metody staáo-gradientowe znajdują za-
stosowanie w przypadku gruntów o duĪej przepuszczalnoĞci, natomiast zmienno– gradiento-
we w przypadku gruntów sáabo przepuszczalnych. Dzieje siĊ tak dlatego, Īe w przypadku
gruntów o maáej przepuszczalnoĞci uzyskiwane wartoĞci przepáywu (pomiar objĊtoĞci w cza-
sie) są tak maáe, Īe znajdują siĊ poniĪej jakichkolwiek zdolnoĞci pomiarowych. Z tego wzglĊ-
du stosuje siĊ metody zmienno– gradientowe, w których wielkoĞcią mierzoną są zmieniające

siĊ gradienty. JednakĪe naleĪy zaznaczyü, Īe standardowe metody wykorzystujące technikĊ
zmiennego gradientu nie speániają podstawowego warunku, jaki stawiany jest technikom la-
boratoryjnym tj. nie w peáni zapewniają peáną kontrolĊ nad wykonywanym doĞwiadczeniem,
a dokáadnie kontrolĊ warunków brzegowych ze wzglĊdu na wielkoĞü przepáywu. Wynika to
z dwóch okolicznoĞci. Pierwsza z nich wynika z braku moĪliwoĞci wykluczenia tzw. uprzy-
wilejowanych dróg filtracji, które mogą przybieraü formĊ mikroszczelin umiejscowionych
pomiĊdzy Ğcianką cylindra a próbką. Druga z nich odnosi siĊ do niepeánego nasycenia porów
próbki wodą. W badaniach przy zastosowaniu standardowych metod zmienno– gradiento-
wych nigdy nie ma pewnoĞci, Īe pory gruntu są caákowicie wypeánione wodą. Te dwa za-
strzeĪenia powodują, Īe istnieje potrzeba zastosowania metody pomiaru wspóáczynnika filtra-
cji, która byáaby pozbawiona wad standardowych metod. Taka metoda przedstawiona zostaáa
poniĪej.
Technika flow pump w wersji pierwotnej zostaáa wprowadzona w latach osiemdziesiątych
przez Olsena i Morina (1984), Olsen i in., (1988). W nastĊpnych latach zaczĊáa byü ulepszana
i wykorzystywana w laboratoriach geotechnicznych na Ğwiecie. W metodzie tej zmienione
zostaáo podejĞcie do okreĞlania parametrów przepáywu podczas badania. Wymusza siĊ staáą
prĊdkoĞü przepáywającej wody przez próbkĊ i mierzy róĪnicĊ ciĞnieĔ na koĔcach próbki.
W ten sposób pomiar jest jednoznaczny i bardziej dokáadny, gdyĪ ciĞnienia są áatwiejsze do
pomierzenia niĪ niewielkie przepáywy. Zakres przepáywu jest na tyle szeroki, Īe technika ta
nadaje siĊ do okreĞlania wspóáczynnika filtracji we wszystkich gruntach spoistych. Woda ze
staáą prĊdkoĞcią podawana jest do doáu próbki, w związku z tym napór hydrauliczny na dolną
powierzchniĊ próbki stopniowo wzrasta. IntensywnoĞü wzrostu ciĞnienia zaleĪy od wzajem-
nej relacji pomiĊdzy wielkoĞcią nastawionego (wymuszanego) przepáywu a przepuszczalno-
Ğcią oĞrodka. W tej fazie przepáyw nie jest ustalony w czasie. MoĪliwoĞü ustawienia bardzo
szerokiego zakresu przepáywu powoduje, Īe stosunkowo áatwo jest dobraü jego wielkoĞü tak,
aby nawet przy bardzo sáabo przepuszczalnych gruntach okres stabilizacji ciĞnienia byá sto-
sunkowo krótki (kilka do kilkudziesiĊciu minut), a ustabilizowana róĪnica ciĞnieĔ pomiĊdzy
doáem a górą próbki nie przekraczaáa 150 kPa, czyli zakresu pomiarowego róĪnicowego czuj-
nika ciĞnienia.
NastĊpną zaletą tej metody jest moĪliwoĞü wspóápracy pompy z próbką badaną
w aparacie trójosiowego Ğciskania lub w konsolidometrze. Daje to moĪliwoĞü nasączenia
próbki metodą ciĞnienia wyrównawczego, co eliminuje niepewnoĞci związane z brakiem kon-
troli peánego nasycenia gruntu. Speánienie wymogu peánego nasycenia gruntu jest warunkiem
koniecznym poprawnego wykonania badania. Metoda ciĞnienia wyrównawczego oraz kryte-
ria, jakie powinny byü speánione przy nasączaniu prekonsolidowanych gruntów spoistych zo-
staáy przedstawione wczeĞniej.
Widok stanowiska badawczego przedstawiono na rysunku 4.18, natomiast schemat bada-
nia przy wykorzystaniu metody stabilizacji przepáywu na rysunku 4.19.
RYSUNEK 4.18. Widok stanowiska badawczego
BACK
CIĝNIENIE CELL
CIĝNIENIE
WYRÓWNAWCZE
PRESSURE PRESSURE
W KOMORZE
5 4
2
ZMIANA OBJĉ-
VOLUME
TOĝCI
CHANGE PRÓBKA
SAMPLE
KONSOLIDACJA
CONSOLIDATION
opróĪnianie
DRAIN OUT napeánianie NASĄCZANIE
SATURATION
FILL UP
1 3
6 9
8
11
7
10
1- komora aparatu trójosiowego Ğciskania 7- zawór kulowy

2- panel sterujący 8- czujnik ciĞnienia w komorze
3- system rejestrujący 9- czujnik ciĞnienia wody w porach próbki
4- system rejestrujący 10- pompa przepáywu o duĪej rozdzielczoĞci
5- czujnik przemieszczeĔ 11- czujnik róĪnicowy ciĞnienia
6- badana próbka
RYSUNEK 4.19. Schemat stanowiska do badania przepuszczalnoĞci metodą stabilizacji gradientu
NaleĪy podkreĞliü, Īe (jak wynika ze schematu) wykonanie pomiaru przepuszczalnoĞci

metodą stabilizacji gradientu nastĊpuje w warunkach zadawania ciĞnienia wyrównawczego.
Wynika z tego, Īe powietrze, które rozpuĞciáo siĊ podczas nasączania nie ulegnie dekonden-
sacji.
Próbki badano w seriach dla warunków peánego i niepeánego nasycenia gruntu wodą.
Próbki poddane procedurze ciĞnienia wyrównawczego, które osiągnĊáy wymaganą wartoĞü
parametru Skemptona, uznano za w peáni nasączone. NastĊpnie poddawano je konsolidacji.
Po zakoĔczeniu konsolidacji moĪna byáo podáączyü pompĊ przepáywu do panelu sterowania

i rozpocząü badanie.
Badania wykonano na próbkach NNS pochodzących z projektowanej trasy II linii metra war-
szawskiego. Badane grunty to gliny i gliny pylaste zwiĊzáe charakteryzujące siĊ nastĊpującym
wartoĞciami wskaĨników plastycznoĞci i stopniami plastycznoĞci:
x gliny IP = 20,9%; IL= 0,47
x gliny pylaste zwiĊzáe IP = 26,1%; IL= 0,015
W celu uzyskania peánej charakterystyki prĊdkoĞci przepáywu od gradientu, dla kaĪdej
próbki wykonywano po kilka testów stabilizacji gradientu przy danym przepáywie. Przebieg
stabilizacji gradientu zaleĪy w duĪej mierze od stanu nasycenia porów wodą. Na rysunku 4.20
przedstawiono przykáadowe charakterystyki stabilizacji gradientów przy trzech róĪnych prze-
páywach dla glin nasączonych i nienasączonych. Przebiegi stabilizacji ciĞnienia dla gruntu na-
sączonego i nienasączonego dla tych samych przepáywów róĪnią siĊ zasadniczo. W przypad-
ku próbek nasączonych ciĞnienia stabilizują siĊ relatywnie szybko. Daje siĊ zauwaĪyü tenden-
cja do wydáuĪania okresu stabilizacji gradientu wraz ze wzrostem przepáywu. CiĞnienia dla
próbek nienasączonych ustalają siĊ znacznie wolniej niĪ w próbkach nasączonych. RóĪnice są
kilkukrotne. Przykáadowo dla najmniejszego przepáywu 0,3 cm3/h czas stabilizacji gradientu
dla próbki nienasączonej wynosi okoáo 7 godzin i jest prawie dziesiĊciokrotnie dáuĪszy niĪ
dla próbki nasączonej (okoáo 40 min.).
Przebiegi stabilizacji gradientów dla próbek odpowiadających sobie wielkoĞcią przepáywu
róĪnią siĊ równieĪ co do wielkoĞci ustabilizowanego gradientu. Ustabilizowane gradienty dla
próbek nienasączonych są wiĊksze niĪ dla próbek nasączonych. Dla badanych gruntów róĪni-
ce w analogicznych gradientach czĊsto przekraczaáy 20. WiĊcej informacji dotyczących wa-
runków badania moĪna znaleĨü w artykule LipiĔskiego i Wdowskiej (2005).
180 GLINY NIENASĄCZONE GLINY NASĄCZONE
przyrost ciĞnienia wody w porach 'u, kPa
Q= 0,3 cm3/ h Q= 0,3cm3/h

160
Q= 0,50 cm3/h Q= 0,5 cm3,h
140 Q= 0,75cm3/h Q= 0,75cm3/h
120
100
80
60
40
20
0
0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000
czas,sek
RYSUNEK 4.20. Przykáadowe wyniki stabilizacji ciĞnienia dla nasączonych i nienasączonych próbek
gliny
W celu porównania charakterystyk przepuszczalnoĞci dla badanych gruntów nasączonych

i nienasączonych wykonano wykresy prĊdkoĞci przepáywu w zaleĪnoĞci od ustalonego gra-
dientu hydraulicznego i przedstawiono na rysunku 4.21 a i b odpowiednio dla glin i glin pyla-
stych zwiĊzáych. NaleĪy zwróciü uwagĊ na fakt, Īe prezentowane wyniki nie są oparte na po-
jedynczych pomiarach, które mogą byü obarczone báĊdem, ale pozwalają na poszukiwanie
funkcji v = f(i) w szerokim zakresie zmiennoĞci gradientu.
Przedstawione zaleĪnoĞci dla gruntów mineralnych wskazują, Īe zasadnicze róĪnice
w charakterystykach przepuszczalnoĞci pomiĊdzy próbkami gruntów nasączonych i nienasą-
czonych polegają na róĪnicach w czasie stabilizacji i wystĊpowaniu wiĊkszego gradientu po-
czątkowego dla gruntów nienasączonych. Ogólnie przepuszczalnoĞü w gruntach nie w peáni
nasączonych jest mniejsza. Przedstawione na rysunkach 4.21 a i b wzory zaleĪnoĞci
v = f(i) opisują regresjĊ liniową otrzymaną z badaĔ. Dokáadne wartoĞci otrzymanych na pod-
stawie równaĔ wielkoĞci wspóáczynników przepuszczalnoĞci oraz gradientów początkowych
są szczegóáowo przedstawione w tabeli 4.2.
TABELA 4.2. Zestawienie wyników badaĔ przepuszczalnoĞci

Rodzaj gruntu Sr [-] i0 [-] k [m/s] Wzór
<1 10 1,5·10-9 2·10-7i-1·10-6
Gliny
1 1,5 1,6·10-9 2·10-7i-2·10-7
Gliny pylaste <1 80 1,3·10-10 1·10-8i-1·10-6
zwiĊzáe 1 21 4,4·10-10 4·10-8i-1·10-6
a)
3,0E-05
GLINA NIENASĄCZONA
prĊdkoĞü przepáywu v, cm/sek
2,5E-05 GLINA NASĄCZONA
2,0E-05
1,5E-05 v = 2E-07i - 2E-07 v= 2E-07i - 1E-06
1,0E-05
5,0E-06
0,0E+00
0 50 100 150 200
gradient hydrauliczny i, -
RYSUNEK 4.21a. Charakterystyki prĊdkoĞci przepáywu w zaleĪnoĞci od zadawanego gradientu dla

nasączonych i nienasączonych glin
b)
7,0E-06
GLINA PYLASTA
6,0E-06 ZWIĉZàA NASĄCZONA
prĊdkoĞü przepáywu v, cm/sek
5,0E-06 GLINA PYLASTA

4,0E-06 v = 4E-08i - 1E-06 ZWIĉZàA
NIENASĄCZONA
3,0E-06
2,0E-06 v = 1E-08i - 1E-06

1,0E-06
0,0E+00
0 50 100 150 200
gradient hydrauliczny i, -
RYSUNEK 4.21b. Charakterystyki prĊdkoĞci przepáywu w zaleĪnoĞci od zadawanego gradientu dla

nasączonych i nienasączonych glin pylastych zwiĊzáych
Poáączenie metody ciĞnienia wyrównawczego i techniki stabilizacji gradientu (flow pump),

jest bardzo efektywną i wiarygodną metodą okreĞlania przepuszczalnoĞci w prekonsolidowa-
nych gruntach spoistych. Technika ta moĪe byü z powodzeniem wykorzystywana równieĪ
w spoistych gruntach nienasączonych. Charakterystyki przepuszczalnoĞci dla oĞrodka dwu
i trójfazowego róĪnią siĊ istotnie. Szczególnie w spoistych gruntach prekonsolidowanych,
niepeáne nasycenie przejawia siĊ wzrostem gradientu początkowego odpowiednio w glinach
z 1,5 do 10, a w glinach pylastych zwiĊzáych z 21 do 80. Wspóáczynniki filtracji zasadniczo
nie róĪnią siĊ w glinach, natomiast w glinach pylastych zwiĊzáych maleją 3–4–krotnie.
5. Parametry stanu gruntu
5.1. Grunty niespoiste
5.1.1. StopieĔ zagĊszczenia
Dokáadne okreĞlenie związków pomiĊdzy naprĊĪeniem i odksztaáceniem oraz charakterystyk

wytrzymaáoĞciowych gruntów dla wielu przypadków konstrukcji inĪynierskich nie jest czĊsto
proste, ale zawsze kosztowne i czasocháonne. Z tego wzglĊdu, w praktyce, dla nieduĪych
budowli (oraz w pierwszej fazie projektowania dla duĪych obiektów) czĊsto wykorzystuje siĊ
związki empiryczne pomiĊdzy parametrami mechanicznymi a wskaĨnikami okreĞlającymi stan
gruntów. DychotomicznoĞü klasyfikacji gruntów znalazáa odzwierciedlenie w parametrach
okreĞlających ich stan zagĊszczenia. StopieĔ zagĊszczenia ID okreĞla stan zagĊszczenia gruntów
niespoistych, a wskaĨnik zagĊszczenia Is stosuje siĊ jako miarĊ zagĊszczenia gruntów
niespoistych i spoistych sztucznie zagĊszczanych.
JednakĪe, powyĪsze parametry i wykorzystywane związki empiryczne są od dawna
przedmiotem krytyki, która w przewaĪającej czĊĞci dotyczy dwóch zagadnieĔ (LipiĔski, 2000a):
x nieadekwatnoĞci zastosowania obydwu parametrów do opisu stanu gruntów niespoistych
zawierających znaczny procent frakcji drobnej (piaski pylaste i pyáy),
x nieuwzglĊdniania wpáywu stanu naprĊĪenia na stan gruntu.
W dalszej czĊĞci pracy przedstawiono bardziej szczegóáowo wady stosowanych parametrów
normowych oraz przedstawiono rolĊ wielkoĞci naprĊĪeĔ w opisie stanu gruntu. Przedstawiono
równieĪ uniwersalną miarĊ opisującą zachowanie siĊ gruntu í parametr stanu, który opiera siĊ na
koncepcji stanu krytycznego i stanowi znaczny postĊp w bardziej realistycznym opisie
zachowania siĊ oĞrodka gruntowego.
StopieĔ zagĊszczenia ID
Parametrem najczĊĞciej wykorzystywanym do oceny stanu zagĊszczenia gruntów niespoistych
jest stopieĔ zagĊszczenia ID, w którym naturalny wskaĨnik porowatoĞci jest odniesiony do
dwóch wielkoĞci e (maksymalnej emax i minimalnej emin) wyznaczonych w laboratorium jako
granice zakresu zmiennoĞci parametru okreĞlonego z badania laboratoryjnego próbek pobranych
w terenie:
emax e
ID (5.1)
emax emin
Podstawowe ograniczenia dotyczące stosowania stopnia zagĊszczenia do gruntów niespoistych

zawierających frakcjĊ drobną odnoszą siĊ do braku moĪliwoĞci dokáadnego wyznaczenia
wszystkich trzech wielkoĞci potrzebnych do okreĞlenia wartoĞci ID. Wedáug Bowlesa (1982)
báĊdy popeániane przy wyznaczaniu stopnia zagĊszczenia przekraczają 20%, a liczba ta jest tym
wiĊksza, im drobniejszych frakcji dotyczy. Badania wykonane przez GoáĊbiewską i in. (1994)
wykazaáy, Īe wartoĞci emax i emin w istotny sposób zaleĪą od zawartoĞci frakcji drobnej dla
piasków zawierających do 60% frakcji pyáowej. ZawartoĞü frakcji drobnych stanowi naturalne
ograniczenie stosowalnoĞci stopnia zagĊszczenia jako miary stanu gruntu. WiĊkszoĞü badaczy
przytacza tutaj liczbĊ 12% jako graniczną, dopuszczalną zawartoĞü frakcji drobnej (okreĞlonej
przez sito nr 200 wedáug ASTM í czyli cząstki mniejsze niĪ 0,075 mm), przy której opis stanu
zagĊszczenia gruntu przy uĪyciu parametru ID jest miarodajny.
Wspomniane zastrzeĪenia dotyczące poprawnoĞci okreĞlenia emax i emin w duĪej mierze
związane są z metodyką wyznaczenia tych parametrów. WielkoĞci emax i emin wyznaczone w
laboratorium odnoszą siĊ do gruntu suchego, na który praktycznie nie dziaáa Īadne obciąĪenie
zewnĊtrzne. Takie warunki wyznaczania tych wielkoĞci powodują, Īe wartoĞci emax i emin
okreĞlone w laboratorium róĪnią siĊ od maksymalnego i minimalnego wskaĨnika porowatoĞci in
situ. I tak, wyznaczona w laboratorium na suchym gruncie wartoĞü emax nie znajduje
odpowiednika w terenie, gdzie maksymalny wskaĨnik porowatoĞci najczĊĞciej ksztaátuje siĊ
podczas sedymentacji w oĞrodku caákowicie nasyconym. Przeprowadzone w laboratorium przez
Castro (1969) doĞwiadczenia na gruncie suchym i mokrym wykazaáy róĪnice w wartoĞciach emax
siĊgające 23%. IstotnoĞü wpáywu warunków depozycji materiaáu na maksymalną wartoĞü
wskaĨnika porowatoĞci uwidacznia siĊ najlepiej na przebiegu krzywych ĞciĞliwoĞci okreĞlonych
na próbkach rekonstruowanych w laboratorium do moĪliwie najluĨniejszego stanu przy
wykorzystaniu róĪnych metod przygotowania gruntu. Wyniki badaĔ publikowane przez IshiharĊ
(1993) wykazują, Īe róĪnice pomiĊdzy wartoĞciami emax dla róĪnych metod przygotowania
piasku w typowym zakresie naprĊĪeĔ dla zastosowaĔ inĪynierskich (100–300 kPa) mogą
przekraczaü 50% zakresu zmian wskaĨnika porowatoĞci.
Podobnie jak wartoĞü emax, równieĪ wartoĞü emin wyznaczona standardowo nie moĪe byü
traktowana jako wielkoĞü graniczna, poniewaĪ w miarĊ zwiĊkszania wartoĞci naprĊĪenia
izotropowego (zwáaszcza dla gruntów o duĪej zawartoĞci frakcji drobnej) zmniejsza siĊ
wskaĨnik porowatoĞci. RóĪnica wskaĨników porowatoĞci uzyskana w ten sposób dla piasków
pylastych przy zmianie obciąĪenia o 1 MPa odpowiada zmianie stopnia zagĊszczenia o okoáo
30%.
WskaĨnik zagĊszczenia Is
Zgodnie z PN-86/B-02480, grunty o zawartoĞci frakcji pyáowej siĊgającej 30% mogą byü
traktowane jako spoiste, a zatem wydawaáoby siĊ uzasadnione zastosowanie wskaĨnika
zagĊszczenia Is jako miary stanu zagĊszczenia takich gruntów. WskaĨnik ten definiowany jest
jako stosunek gĊstoĞci szkieletu gruntowego ȡd okreĞlonej na badanej próbce do maksymalnej
gĊstoĞci szkieletu gruntowego ȡdmax okreĞlonej w próbie Proctora.
W tym celu, na bazie osadów poflotacyjnych, przygotowano trzy rodzaje gruntów o róĪnej
zawartoĞci frakcji drobnej, a nastĊpnie dla kaĪdego z nich wykonano po kilka standardowych
prób Proctora w celu okreĞlenia krzywych zagĊszczalnoĞci (rys. 5.1). Jak wynika
z przedstawionych danych, zawartoĞü frakcji drobnej w tych gruntach nie wpáywa wcale na
maksymalne gĊstoĞci objĊtoĞciowe szkieletu gruntowego, a przebieg krzywych zagĊszczalnoĞci
zaleĪy w bardzo niewielkim stopniu od rodzaju badanych gruntów.
Parametry stanu gruntu 105
PowyĪsze wyniki dowodzą, Īe wskaĨnik zagĊszczenia nie jest wraĪliwy na zmianĊ zawartoĞci
czĊĞci drobnych w gruntach pylastych. Mając na uwadze, Īe frakcja drobna wpáywa
w oczywisty sposób na parametry fizyczne i mechaniczne gruntów, wskaĨnik zagĊszczenia
naleĪy odrzuciü jako parametr nieodpowiedni do opisu stanu gruntu. MoĪe byü stosowany
jedynie jako klasyczna miara oceny zagĊszczenia gruntu wbudowanego w budowlĊ ziemną.
niĪniĪd,d,%%
gĊstoĞü objĊtoĞciowa szkieletu gruntowego

mniejszej
mniejszej
,g/cm3
o Ğrednicy
GĊstoĞü szkieletun ȡdmax

o Ğrednicy
Udmax, g/cm3
ZawartoĞü
zawartoĞü ziaren
ziaren
Ğrednica
ĝrednica zastĊpcza d, mm
zastĊpcza d, mm WilgotnoĞü, %%
wilgotnoĞü,
RYSUNEK 5.1. Wpáyw frakcji drobnej na krzywe zagĊszczalnoĞci gruntu
Podsumowując naleĪy stwierdziü, Īe z punktu widzenia wymaganej dokáadnoĞci oceny stanu

zagĊszczenia koniecznej do prawidáowego wyznaczenia parametrów mechanicznych gruntów
niespoistych o znacznej zawartoĞci frakcji drobnej, zarówno stopieĔ zagĊszczenia ID, jak
i wskaĨnik zagĊszczenia Is powinny byü odrzucone, poniewaĪ nie speániają warunku
odwzorowania stanu gruntu in situ. W związku z tym, istnieje koniecznoĞü okreĞlenia innego
parametru, który stan piasków pylastych i pyáów opisywaáaby zarówno poprzez porowatoĞü, jak
i stan naprĊĪenia gruntu.
5.1.2. Parametr stanu
Badania prowadzone na piaskach wykazaáy, Īe opis stanu gruntu musi uwzglĊdniaü stan
naprĊĪenia. Wynika to z faktu, Īe nawet zagĊszczony piasek Ğcinany przy duĪych wartoĞciach
efektywnego naprĊĪenia Ğredniego moĪe zachowywaü siĊ jak grunt luĨny. Wpáyw naprĊĪenia na
podstawowe charakterystyki naprĊĪeniowe i odksztaáceniowe gruntu moĪna przeĞledziü na
przykáadzie podanym przez LipiĔskiego (2000e). Rysunek 5.2 przedstawia charakterystyki
naprĊĪenie–odksztaácenie i ĞcieĪki naprĊĪeĔ efektywnych z badaĔ prowadzonych w aparacie
trójosiowego Ğciskania w warunkach bez odpáywu dla dwóch próbek "akademickiego" piasku
Ticino, Ğcinanych przy takich samych wskaĨnikach porowatoĞci, ale przy róĪnych wartoĞciach
efektywnego naprĊĪenia Ğredniego. Przedstawione wykresy wyraĨnie wskazują na caákowicie
odmienny przebieg charakterystyk dla dwóch badanych próbek. Dodatkowo naleĪy podkreĞliü,
Īe Ğcinania byáy prowadzone w warunkach wymuszanego staáego przyrostu naprĊĪenia co
modeluje najbardziej realistyczną prĊdkoĞü odksztaácenia gruntu. Porównanie czĊstoĞci

odczytów dla dwóch badaĔ oddaje zatem dynamikĊ procesu odksztaácenia. W przypadku próbki
skonsolidowanej do wiĊkszej wartoĞci naprĊĪenia Ğredniego przed Ğcinaniem (próbka 2) czĊstoĞü
odczytu byáa 200 razy wiĊksza niĪ dla próbki 1. WielkoĞci mierzone podczas badania pierwszej
próbki byáy odczytywane 20 razy na sekundĊ, podczas gdy dla próbki drugiej í co 10 sekund.
charak terystyk a naprĊĪenie - odk sztaácenie
250
dewiator naprĊĪenia q, kPa
200
150
100 e=0,8767; pr.1

e=0,8721; pr.2
50
0
0 5 10 15 20 25 30 35 40
odksztaácenie pionowe H a, %
ĞcieĪk i naprĊĪeĔ efek tywnych

250
e=0,8767; pr.1
200 e=0,8721; pr.2
150
100
50
0
0 50 100 150 200 250 300 350
Ğrednie naprĊĪnie efektywne p`, kPa
RYSUNEK 5.2. Wpáyw naprĊĪenia początkowego na zmianĊ reakcji na obciąĪenie w warunkach bez
odpáywu piasku o porównywalnym wskaĨniku porowatoĞci (LipiĔski, 2000e)
Pierwszym krokiem do okreĞlenia uniwersalnego parametru opisującego stan gruntu jest

znalezienie punktu odniesienia dla wszystkich moĪliwych zachowaĔ siĊ gruntu pod
obciąĪeniem. Taki warunek speánia koncepcja stanu krytycznego opracowana przez oĞrodek
Cambridge í Roscoe i in. (1958), zgodnie z którą Ğcinany grunt o dowolnym stanie
początkowym, po osiągniĊciu duĪych odksztaáceĔ osiąga stan krytyczny, w którym dalsze
zadawanie naprĊĪenia stycznego nie powoduje zmiany wskaĨnika porowatoĞci ani naprĊĪenia
efektywnego. W odniesieniu do piasków, które są Ğcinane w warunkach bez odpáywu stosuje siĊ
termin „stan ustalony”, który wedáug Poulosa (1981) róĪni siĊ od stanu krytycznego tym, Īe
wymaga aby oprócz staáej objĊtoĞci (wskaĨnik porowatoĞci) oraz staáego naprĊĪenia Ğredniego,
permanentny stan deformacji gruntu odbywaá siĊ ze staáą prĊdkoĞcią odksztaácenia. JednakĪe,
jak wykazaáy badania Beena i in. (1991), prowadzone w warunkach z odpáywem i bez odpáywu,
stan krytyczny i ustalony moĪna traktowaü jako toĪsame. Stan krytyczny/ustalony na wykresie
wskaĨnika porowatoĞci w zaleĪnoĞci od Ğredniego naprĊĪenia efektywnego, wyznacza liniĊ
stanu ustalonego (SSL) dzielącą obszar okreĞlony wspóárzĊdnymi na dwie strefy. Strefa powyĪej
linii SSL okreĞla stany początkowe gruntu, które związane są z reakcją kontr aktywną, czyli taką
kiedy grunt ma tendencjĊ do zmniejszania swojej objĊtoĞci podczas Ğcinania, a w warunkach bez
odpáywu í po osiągniĊciu maksymalnej wartoĞci dewiatora naprĊĪenia í jego wytrzymaáoĞü
zmniejsza siĊ. Strefa poniĪej linii SSL okreĞla takie stany, które determinują tendencjĊ do
zwiĊkszania objĊtoĞci gruntu podczas Ğcinania, co w warunkach bez odpáywu oznacza
wzmacnianie siĊ gruntu po przekroczeniu progu zmniejszania sztywnoĞci.
Biorąc za podstawĊ liniĊ stanu ustalonego Been i Jefferies (1985) zaproponowali parametr stanu
ȥ, zdefiniowany jako róĪnica początkowego wskaĨnika porowatoĞci i wskaĨnika porowatoĞci
odpowiadającego takiemu samemu naprĊĪeniu Ğredniemu, lecz zrzutowanemu na liniĊ stanu
ustalonego SSL (rys. 5.3) i okreĞlonego wzorem:
ȥ = eo í ess (5.2)
e
e0 A
\=e0-ess
ess
O
(SSL)
p’ (skala log)
RYSUNEK 5.3. Definicja parametru stanu\ (Been i Jefferies, 1985)
OkreĞlony w ten sposób parametr zostaá bardzo szybko zaakceptowany przez geotechników
i jest bardzo czĊsto wykorzystywany jako miara stanu gruntu w korelacjach z wynikami
sondowaĔ CPTU i DMT (Jamiolkowski i in., 1988; Jamiolkowski, 1989). Szczególnie
przydatne okazuje siĊ jego wykorzystanie do opisu stanu gruntów niespoistych, poniewaĪ
bardzo dobrze koreluje z prĊdkoĞcią fali poprzecznej (LipiĔski, 2000d).
5.1.3. Ocena stanu na podstawie prĊdkoĞci fal akustycznych
Z punktu widzenia oceny stanu gruntu kluczowym parametrem jest wskaĨnik porowatoĞci.
W celu odpowiedzi na pytanie, czy prĊdkoĞü fali poprzecznej moĪe odzwierciedlaü wartoĞci
wskaĨnika porowatoĞci, przeprowadzone zostaáy badania na poflotacyjnych osadach kwarco-
wych o róĪnej zawartoĞci frakcji drobnej. Uzyskane w badaniach prĊdkoĞci fali poprzecznej
zostaáy porównane z dokáadnie pomierzonymi wskaĨnikami porowatoĞci w laboratorium. Na

rysunku 5.4 przedstawiono zaleĪnoĞü pomiĊdzy prĊdkoĞcią fali poprzecznej i wskaĨnikiem
porowatoĞci oraz naprĊĪeniem Ğrednim podczas cyklu obciąĪenie–odciąĪenie–ponowne ob-
ciąĪenie. ZaleĪnoĞü pomiĊdzy wskaĨnikiem porowatoĞci i prĊdkoĞcią fali poprzecznej przy-
pomina krzywą ĞciĞliwoĞci. Widoczne jest równieĪ, Īe jeĞli próbka jest w stanie luĨnym i bez
historii naprĊĪenia, związek prĊdkoĞci fali poprzecznej i wskaĨnika porowatoĞci jest wyraĨny,
natomiast po ponownym obciąĪeniu prĊdkoĞü fali poprzecznej zaleĪy gáównie od przyáoĪone-
go naprĊĪenia, poniewaĪ zmiany wskaĨnika porowatoĞci są znacznie mniejsze.
0,74 260
240
prĊdkoĞü fali poprzecznej Vs , m/s ...

0,73
220
0,72
200
0,71 180
160
0,7
140
0,69
120
0,68 100
100 150 200 250 0 100 200 300 400
prĊdkoĞü fali poprzecznej Vs, m/s
RYSUNEK 5.4. Zmiana prĊdkoĞci fali poprzecznej i wskaĨnika porowatoĞci przy ponownym obcią-
Īeniu gruntu zawierającego 36% frakcji drobnej (LipiĔski 1995)
Z faktu, Īe prĊdkoĞü fali porzecznej odzwierciedla zarówno zmiany naprĊĪenia, jak i wskaĨ-
nika porowatoĞci, wynika istotna przesáanka, Īe moĪna na podstawie pomiaru prĊdkoĞci fali
poprzecznej okreĞliü stan gruntu. MoĪliwe są tutaj dwa podejĞcia. Pierwsze wykorzystuje
fakt, Īe pomiary prĊdkoĞci fali moĪna przeprowadziü zarówno w laboratorium w warunkach
kontrolowanych skáadowych naprĊĪenia, jak i w terenie. Sytuacja ta dodatkowo pozwala
ominąü problem naruszenia struktury gruntu, który jest kluczowy z punktu widzenia gruntów
niespoistych. Pierwszym krokiem jest wykonanie w laboratorium serii badaĔ na próbkach
rekonstruowanych metodą moĪliwie najlepiej odzwierciedlającą strukturĊ gruntu in situ. Nie-
kiedy moĪliwe jest wykonanie badaĔ na próbkach o strukturze nienaruszonej (np. poprzez
zamraĪanie piasku). Serie badaĔ powinny obejmowaü moĪliwie szeroki zakres wskaĨnika
porowatoĞci. NastĊpnie, poprzez normalizacjĊ eliminuje siĊ trzeci czynnik, czyli zadawane
naprĊĪenie uzyskując dwie wielkoĞci: znormalizowaną prĊdkoĞü fali i wskaĨnik porowatoĞci,
które mogą byü umieszczone na jednym wykresie jako zmienne zaleĪne (rys. 5.5a). JeĪeli
znane jest poáoĪenie linii stanu ustalonego, to znormalizowaną prĊdkoĞü fali poprzecznej
moĪna uzaleĪniü równieĪ od parametru stanu (rys. 5.5b).
Sposób normalizacji naprĊĪenia moĪe siĊ odbywaü ze wzglĊdu na pionową skáadową na-
prĊĪenia lub na obydwie skáadowe (pionową i poziomą). Ten drugi przypadek stosuje siĊ
wówczas, gdy wielkoĞü skáadowej poziomej naprĊĪenia moĪna okreĞliü w wiarygodny spo-
sób. NastĊpnie wykonuje siĊ pomiar prĊdkoĞci fali w terenie. Znając stan naprĊĪenia, dyspo-
nując zaleĪnoĞciami korelacyjnymi ustalonymi laboratoryjnie i znając pomierzone w terenie
prĊdkoĞci fali poprzecznej, moĪna okreĞliü rozkáad wskaĨnika porowatoĞci w podáoĪu. Takie
trzy profile rozkáadu wskaĨnika porowatoĞci uzyskane na plaĪy skáadowiska odpadów poflo-
tacyjnych pokazano dla trzech zakresów uziarnienia (reprezentowanych przez wskaĨnik SFR)
na rysunku 5.6. Warto zwróciü uwagĊ na wysoką rozdzielczoĞü uzyskaną w tak niejednorod-
nym materiale. Takiej precyzji nie moĪna byáoby uzyskaü przy pomocy sondowania.
a)
300
znormalizowana prĊdkoĞü fali poprzecznej
0,25
280 Vs1 = Vs (100 / V'v)
260
240
220
V s1, m/s
200
180
Vs1 = -199,69e + 359,32
160 2
R = 0,85
140
120
100
0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1
b)
300
znormalizowana prĊdkoĞü fali poprzecznej
280 0,25
Vs1 = Vs (100 / V'v)
260
240
220
V s1 , m/s
200
180
160 Vs1 = -167,72\ + 184,53
2
140 R = 0,69
120
100
-0,4 -0,3 -0,2 -0,1 0 0,1 0,2
parametr stanu \, -
RYSUNEK 5.5. Relacja pomiĊdzy znormalizowana prĊdkoĞcią fali poprzecznej a wskaĨnikiem poro-
watoĞci i parametrem stanu dla gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej
E XVIII, 40m E XVIII, 120m E XVIII, 200m

wskaĨnik porowatoĞci e, - wskaĨnik porowatoĞci e, - wskaĨnik porowatoĞci e, -
0,5 0,55 0,6 0,65 0,7 0,75 0,8 0,85 0,9 0,5 0,55 0,6 0,65 0,7 0,75 0,8 0,85 0,9 0,5 0,55 0,6 0,65 0,7 0,75 0,8 0,85 0,9
0 0 0
5 5 5
10
10 10
SFR: 0 - 3,0 15 SFR: 0 - 3,0

SFR: 0 - 3,0
SFR: 3,0 - 5,7 SFR: 3,0 - 5,7
gáĊbokoĞü, m
gáĊbokoĞü, m
gáĊbokoĞü, m
15 SFR: 3,0 - 5,7 15
SFR: 5,9 - 9,0 SFR: 5,9 - 9,0
SFR: 5,9 - 9,0
20
20 20
25
25 25
30
30 30
35
35 35 40
RYSUNEK 5.6. Rozkáad wskaĨnika porowatoĞci w profilu osadów na podstawie znormalizowanej

prĊdkoĞci fali poprzecznej
Drugim podejĞciem jest metoda oparta na teorii propagacji fali w oĞrodkach porowatych (Foti
i in., 2002). Metoda ta oparta jest na pomiarach zarówno prĊdkoĞci fali porzecznej, jak i po-
dáuĪnej. MoĪna ja stosowaü tylko do oĞrodka z porami caákowicie wypeánionymi wodą. Za-
leĪnoĞü pozwalająca obliczyü porowatoĞü oĞrodka ma nastĊpującą postaü:
0,5
ª º
« »
4 ( U U ) K
U s « U s 2 »
s f f
« § 1 X · » (5.3)
« V p2 2¨¨ sk
¸¸Vs2 »
«¬ © 1 2X sk ¹ »¼
n
2( U s U f )
gdzie: Us í gĊstoĞü wáaĞciwa szkieletu gruntowego, Uf í gĊstoĞü wáaĞciwa cieczy wypeániają-

cej pory, Qsk í wspóáczynnik Poissona badanego gruntu, Kf í moduá odksztaácenia ob-
jĊtoĞciowego cieczy wypeániającej pory, Vs – prĊdkoĞü fali poprzecznej, Vp – prĊdkoĞü
fali podáuĪnej.
OkreĞlone na tej podstawie profile rozkáadu wskaĨnika porowatoĞci przedstawiono na rysun-
ku 5.7. Podobnie jak w przypadku metody opartej na znormalizowanej prĊdkoĞci fali, roz-
dzielczoĞü okreĞlenia wskaĨnika porowatoĞci jest wysoka.
1997: E XVIII, 40m 1997: E XVIII, 120m 1997: E XVIII, 120m

wskaĨnik porowatoĞci e, - wskaĨnik porowatoĞci e, - wskaĨnik porowatoĞci e, -
0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9
0 0 0
5 5 5
v=0,2
v=0,2
v=0,35
10 10 v=0,35 10
SFR: 0 - 3,0
SFR: 0 - 3,0
SFR: 0 - 3,0
SFR: 3,0 - 5,7
SFR: 3,0 - 5,7
SFR: 5,7 - 9,0 SFR: 3,0 - 5,7
SFR: 5,7 - 9,0
SFR: 5,7 - 9,0
gáĊbokoĞü, m
gáĊbokoĞü, m
gáĊbokoĞü, m
15 15 15
20 20 20
25 25 25
30 30 30
35 35 35
RYSUNEK 5.7. Porównanie rozkáadu wskaĨnika porowatoĞci w profilu osadów na podstawie znorma-
lizowanej prĊdkoĞci fali poprzecznej oraz przy wykorzystaniu wzoru 5.3
5.1.4. Wspóáczynnik parcia spoczynkowego K0 w gruntach niespo-

istych
Anizotropia stanu naprĊĪenia ma ogromny wpáyw na mechaniczne zachowanie siĊ gruntu.

Wynika to z faktu, Īe jest ona immanentnie związana z historią depozycji gruntu i póĨniej-
szej historii jego stanu naprĊĪenia. W przypadku skáadowej pionowej naprĊĪenia efektywne-
go, jej okreĞlenie zwykle nie nastrĊcza wiĊkszych trudnoĞci. Natomiast zupeánie inaczej sytu-
acja wygląda ze skáadową poziomą. BezpoĞrednie okreĞlenie wielkoĞci skáadowej poziomej
naprĊĪenia efektywnego na drodze laboratoryjnej stanowi coĞ w rodzaju „czarnej dziury”
w spisie wielkoĞci wyznaczanych w laboratorium. Dotyczy to nie tylko krajowych laborato-
riów. NajczĊĞciej stopieĔ anizotropii naprĊĪenia przedstawiany jest w postaci wspóáczynnika
parcia spoczynkowego K0. OkreĞlenie wartoĞci K0 dla gruntów normalnie skonsolidowanych
nie stanowi wiĊkszego problemu. W przypadku gruntów niespoistych zwykle stosuje siĊ wzór
Jaky’ego wiąĪący wartoĞü wspóáczynnika z kątem tarcia wewnĊtrznego okreĞlonym w wa-
runkach peánego odpáywu:
K0 = 1ísinĳ' (5.4)
Efekt zmniejszenia wspóáczynnika w wyniku zagĊszczenia uzyskuje siĊ przez wzrost kąta
tarcia wewnĊtrznego. Dla okreĞlenia wartoĞci wspóáczynnika parcia spoczynkowego dla grun-
tów prekonsolidowanych otrzymuje siĊ zwykle przez odniesienie K0NC do wskaĨnika prekon-
solidacji OCR, najczĊĞciej w formie podanej w pracach Schmidta (1966) i Alpana (1967):
K 0OC K0NC OCRh =(1–sinĳ') OCRh (5.5)
WartoĞü empirycznego wykáadnika h dla gruntów niespoistych zawiera siĊ w zakresie 0,4–
0,6.
BezpoĞredniego wyznaczenia wartoĞci stosunku efektywnych naprĊĪeĔ gáównych moĪna
równieĪ dokonaü w laboratorium wykorzystując automatyczny aparat trójosiowy wyposaĪony
w system wewnątrzkomorowego pomiaru przemieszczeĔ o duĪej dokáadnoĞci. MoĪna to do-
godnie zilustrowaü na przykáadzie relacji pomiĊdzy efektywnymi naprĊĪeniami podczas kon-
solidacji w warunkach kontrolowanych naprĊĪeĔ i kontrolowanego, przetwornikami zbliĪe-
niowymi, braku rozszerzalnoĞci bocznej prowadzonej dla róĪnych stanów zagĊszczenia pia-
sku drobnego. Wyniki takiego badania przeprowadzonego dla rekonstruowanego piasku
drobnego przy dwóch róĪnych początkowych stanach zagĊszczenia pokazano na rysunku 5.8
(LipiĔski, 2000f). Z wykresów wynika, Īe im wiĊksze zagĊszczenia początkowe gruntu, tym
mniejsza jest wartoĞü stosunku poziomego do pionowego naprĊĪenia na koniec konsolidacji
K0. WartoĞü poziomej skáadowej naprĊĪenia zaleĪy od reakcji gruntu obciąĪanego w warun-
kach zerowych odksztaáceĔ bocznych, a ta z kolei wynika ze stanu gruntu. Wyniki analogicz-
nie przeprowadzonych badaĔ dla wiĊkszej liczby próbek pokazane są na rysunku 5.9 jako
relacja pomiĊdzy wskaĨnikiem porowatoĞci a stosunkiem naprĊĪeĔ efektywnych w peánym
zakresie zagĊszczenia. Pokazana zaleĪnoĞü jest jednoznaczna, naleĪy jednak dodaü, Īe doty-
czy ona gruntu przygotowywanego w bardzo powtarzalny sposób. Z drugiej strony, badania
przeprowadzone na próbkach gruntów niespoistych o nienaruszonej strukturze wskazują, Īe
to podejĞcie jest równieĪ godne polecenia, chociaĪ naleĪy jeszcze przeprowadziü wiele badaĔ
na gruntach niespoistych o róĪnej strukturze.
WartoĞü wspóáczynnika parcia spoczynkowego moĪna równieĪ okreĞliü na podstawie wy-
ników badaĔ cross–hole. Warunkiem jest jednak, aby pomiary byáy wykonane w dwóch pola-
ryzacjach í pionowej i poziomej. Formuáa okreĞlająca wartoĞü wspóáczynnika jest nastĊpują-
ca:
1 / nh
§ Vs ( HH ) Cs ( HV ) ·
K0 ¨¨ ¸¸ (5.6)
© Vs ( HV ) Cs ( HH ) ¹
WartoĞci ilorazów prĊdkoĞci Vs(HH)/Vs(HV) oraz wspóáczynników zaleĪnych od struktury
Cs(HV)/Cs(HH) mają najwiĊkszy wpáyw na wspóáczynnik K0, podczas gdy wartoĞü wykáadni-
ka zwykle mieĞci siĊ w zakresie 0,10–0,15. Stosunek wspóáczynników moĪna uzyskaü z po-
miarów przewodnoĞci elektrycznej w kierunku pionowym i poziomym. Na rysunku 5.10
przedstawiono wartoĞci wspóáczynnika K0 okreĞlone w profilu plaĪy skáadowiska odpadów
poflotacyjnych. WartoĞü wykáadnika przyjĊto 0,125, natomiast wspóáczynnik anizotropii
elektrycznej í 0,95.
1,02
1
0,98
0,96 e int
e ext
0,94
0,92 STAN LUħNY
0,9
0,88
0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1
stosunek naprĊĪeĔ efektywnych V'h / V'v, -
0,632
0,63
0,628 e int
e ext
0,626
0,624
STAN ZAGĉSZCZONY
0,622
0,62
0,618
0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1
stosunek naprĊĪeĔ efektywnych V'h / V'v, -
RYSUNEK 5.8. Relacja pomiĊdzy początkowym stanem zagĊszczenia a ustabilizowaną wartoĞcią

stosunku efektywnych naprĊĪeĔ gáównych podczas konsolidacji K0 í przy wymuszonym braku od-
ksztaáceĔ bocznych (LipiĔski, 2000f)
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7
stosunek efektywnych naprĊĪeĔ gáównych V'h/V'v , -
RYSUNEK 5.9. ZaleĪnoĞü pomiĊdzy wskaĨnikiem porowatoĞci a stosunkiem naprĊĪeĔ efektywnych

w peánym zakresie zagĊszczenia
K0=[(Vs (HH)/Vs (HV))*(Cs (HV)/Cs (HH))](1/nh)
wspóáczynnik parcia bocznego w spoczynku K 0, -

0 0,5 1 1,5 2
0
5 Cs (HV)/Cs (HH)=0,95
nh= 0,125
10
15
gáĊbokoĞü, m
20
25
30
35
RYSUNEK 5.10. Rozkáad wspóáczynnika K0 w profilu XVIIIW/120 obliczonego na podstawie pomia-

ru prĊdkoĞci fali poprzecznej z badania cross hole í wszystkie pomiary
5.2. Grunty spoiste
5.2.1. Normowe miary stanu gruntu spoistego
Przed wprowadzeniem Eurokodu 7, stan gruntu spoistego wedáug normy PN-86/B-02480 byá
okreĞlany na podstawie stopnia plastycznoĞci IL. Obecnie obowiązująca norma PN-EN ISO
14688-2 preferuje wykorzystanie wskaĨnika konsystencji IC. Oba parametry mają bardzo po-
dobną budowĊ opartą na wilgotnoĞci masowej odniesionej do dwóch granic konsystencji (pla-
stycznoĞci i páynnoĞci). Relacje pomiĊdzy obydwoma parametrami przedstawiono na rysunku
5.11 (GoáĊbiewska, 2012).
RóĪnice pomiĊdzy obiema normami odnoszą siĊ do terminologii i czĊsto mają charakter
semantyczny. Np. sáowo spoistoĞü zastąpiono sáowem plastycznoĞü, aby upodobniü do termi-
nów angielskich. Podobnie jak w przypadku klasyfikacji, dosáowne táumaczenia z jĊzyka an-
gielskiego jest przyczyną powstania terminów ambiwalentnych np. „stan uplastycznienia
gruntu”.
Oprócz okreĞlenia stanu gruntu ze wzglĊdu na jego konsystencjĊ, istnieje jeszcze parametr
okreĞlający jego stan ze wzglĊdu na uwilgotnienie. Miarą stanu uwilgotnienia jest stopieĔ
wilgotnoĞci Sr, który jest stosunkiem objĊtoĞci wody do objĊtoĞci porów. StopieĔ wilgotnoĞci
jest parametrem, którego zmiana wskutek odciąĪenia gruntów spoistych (zwáaszcza o duĪej
plastycznoĞci) moĪe znacząco wpáynąü na zmianĊ naprĊĪeĔ efektywnych. OdciąĪony grunt
spoisty o duĪej plastycznoĞci zwiĊksza swoją objĊtoĞü (w tym gáównie porów) przy nie-
zmiennej objĊtoĞci wody. Zmniejszający siĊ stopieĔ wilgotnoĞci powoduje powstawanie ci-
Ğnienia ssania zgodnie z wykresem przedstawionym na rysunku 5.12 (Vanapalli i in., 1996).
Im grunt ma wiĊkszy wskaĨnik plastycznoĞci tym wiĊksza siáa ssania siĊ wytwarza. Dla bar-
dzo plastycznych gruntów nawet niewielkie obniĪenie stopnia wilgotnoĞci powoduje duĪy
przyrost ciĞnienia ssania. Zgodnie z zasadą naprĊĪeĔ efektywnych, ciĞnienia ssania przy staáej
wartoĞci naprĊĪenia caákowitego jest równe co do wartoĞci naprĊĪeniu efektywnemu.
Ip = wL - wP
wskaĨnik plastycznoĞci Ip
wS wP wL
PN-86/B-02480
zwarty póázwarty twardo- plastyczny miĊkkoplastyczny páynny
0
plastyczny
0,25 0,5 1,0
IL
PN-EN ISO 14688-2
zwarty póázwarty twardo- plastyczny miĊkko- bardzo páynny
IC 1,0
plastyczny
0,75 0,5
plastyczny miĊkko-
0,25 plastyczny 0
konsystencja zwarta konsystencja plastyczna konsystencja páynna
RYSUNEK 5.11. Stany gruntów spoistych wedáug norm PN i ISO (GoáĊbiewska, 2012)
100
90
80
70 pyá iá
stopieĔ wilgotnoĞci Sr, %
(Ip=50%)
60 iá
piasek (Ip=18%)
50
40
30
20
10
0
1 10 100 1000 10000 100000 1000000
ciĞnienie ssania, kPa
RYSUNEK 5.12. ZaleĪnoĞü pomiĊdzy stopniem wilgotnoĞci a ciĞnieniem ssania dla piasku i trzech
gruntów o róĪnej plastycznoĞci (Vanapalli i in., 1996)
5.2.2. Parametry okreĞlające historiĊ stanu naprĊĪenia
NaprĊĪenie prekonsolidacji V’p i wskaĨnik prekonsolidacji OCR

Ciaáa staáe poddane obciąĪeniom mogą wykazywaü zarówno wáaĞciwoĞci sprĊĪyste, jak i pla-
styczne. Proporcje pomiĊdzy udziaáem poszczególnych wáaĞciwoĞci w procesie odksztaácenia
zaleĪą od objĊtoĞciowego udziaáu porów w takim ciele, a takĪe od wielkoĞci obciąĪenia.

Grunt jako ciaáo porowate skáadające siĊ z dwóch lub trzech faz jest szczególnie podatny na
odksztaácenie pod obciąĪeniem. WáaĞciwa reprezentacja tych dwóch cech gruntu wymaga
iloĞciowego okreĞlenia granicy pomiĊdzy wartoĞciami naprĊĪeĔ, w zakresie których dominują
odksztaácenia sprĊĪyste, a wartoĞciami naprĊĪeĔ, przy których przewaĪają odksztaácenia pla-
styczne. OkreĞlenie tej granicy nie jest jednoznaczne, poniewaĪ w przypadku gruntu granica
ta nie jest staáa i zaleĪy od wszystkich podepozycyjnych procesów, z których najbardziej roz-
poznawalnym jest historia obciąĪenia gruntu. Znaczenie okreĞlenia tej granicy zostaáo doce-
nione bardzo wczeĞnie í w roku 1936, czyli roku pierwszego Kongresu Mechaniki Gruntów
i Fundamentowania, profesor Arthur Casagrande zaproponowaá metodĊ wyznaczania naj-
wiĊkszego naprĊĪenia konsolidacji, nazwanego najwiĊkszym pierwotnym naprĊĪeniem pre-
konsolidacji (jakie wystąpiáo w przeszáoĞci). Od tego czasu naprĊĪenie prekonsolidacji ozna-
czone symbolem V’p jest powszechnie uznawane za wielkoĞü, od której w zasadniczej mierze
zaleĪą parametry mechaniczne gruntu. NaprĊĪenie prekonsolidacji odniesione do naprĊĪeĔ od
siá masowych wygenerowaáo kilka parametrów opisujących historiĊ naprĊĪenia (np. Perret
i in., 1995). Najbardziej popularnym z tych parametrów jest wskaĨnik prekonsolidacji OCR,
który jest stosunkiem naprĊĪenia prekonsolidacji do efektywnego naprĊĪenia pionowego:
V 'p
OCR (5.7)
V 'v0
gdzie:
n
'
V’v0 – pionowa skáadowa naprĊĪenia pierwotnego = ¦ J i hi [kPa] (5.8)
i 1
przy czym:
J’i – ciĊĪar objĊtoĞciowy z uwzglĊdnieniem wyporu [kN/m3],
hi – miąĪszoĞü warstwy [m].
Parametr ten wystĊpuje w sposób jawny w zdecydowanej wiĊkszoĞci wzorów opisujących
charakterystyki wytrzymaáoĞciowe, odksztaáceniowe oraz parametry stanu. Pomimo, Īe Ğwia-
domoĞü tego faktu wydaje siĊ doĞü powszechna, to jednak brakuje okreĞlenia iloĞciowych
relacji pomiĊdzy naprĊĪeniem prekonsolidacji a parametrami wytrzymaáoĞciowymi i
odksztaáceniowymi. Dotyczy to zwáaszcza gruntów spoistych, w przypadku których w
wiĊkszym stopniu niĪ w gruntach niespoistych historia obciąĪenia statycznego moĪe zmieniü
parametry gruntu. W przypadku gruntów prekonsolidowanych mechanicznie do wartoĞci nie-
wiele wiĊkszych niĪ aktualne naprĊĪenie, ponowne ich obciąĪenie spowoduje zaáamanie na
krzywej ĞciĞliwoĞci, odpowiadające najwiĊkszemu naprĊĪeniu jakim kiedykolwiek w prze-
száoĞci grunt byá obciąĪany, czyli naprĊĪeniu prekonsolidacji. A zatem moĪliwe jest na pod-
stawie badania edometrycznego, czyli Ğciskania próbki gruntu w warunkach uniemoĪliwionej
rozszerzalnoĞci bocznej, okreĞlenie naprĊĪenia prekonsolidacji, pod warunkiem obciąĪenia
próbki gruntu naprĊĪeniem znacząco przekraczającym wielkoĞü poszukiwanego naprĊĪenia
(rys. 5.13).
wskaĨnik porowatoĞci e
a
strefa
odksztaáceĔ
plastycznych
OC
c strefa
b odksztaáceĔ
d sprĊĪystych
NC
f
e
V 'p V v' , (skala log)
RYSUNEK 5.13. Wyznaczanie naprĊĪenia prekonsolidacji z badania edometrycznego
Wspóáczynnik parcia spoczynkowego K0

Podobnie jak dla gruntów niespoistych równieĪ dla gruntów spoistych, podstawowym para-
metrem okreĞlającym stan gruntu jest wspóáczynnik parcia spoczynkowego K0. Jego wartoĞü
dla gruntów spoistych normalnie skonsolidowanych moĪna wyznaczyü na podstawie kąta
tarcia wewnĊtrznego, podobnie jak dla gruntów niespoistych, przy czym wedáug Brookera
i Irelanda (1965) wzór powinien mieü nastĊpującą postaü:
K0 = K0NC =0,95–sin ĳƍ p (5.9)
Ci sami badacze stwierdzili równieĪ zaleĪnoĞü wspóáczynnika parcia od wskaĨnika plastycz-
noĞci Ip. Kilka lat póĨniej Massarch (1979) zebraá wszystkie dostĊpne dane ustalając iloĞcio-
wą zaleĪnoĞü pomiĊdzy wspóáczynnikiem K0 i wskaĨnikiem plastycznoĞci w postaci:
K0 = 0,44+0,42Ip (5.10)
WartoĞci wspóáczynnika parcia spoczynkowego dla gruntów prekonsolidowanych, okreĞla siĊ
podobnie jak dla piasków przez odniesienie K0NC do wskaĨnika prekonsolidacji OCR, z tym,
Īe wartoĞci wykáadników są niĪsze – w zakresie 0,32í0,40.
PóĨniejsze prace Schmertmanna (1975), Al-Hussainiego i Townsenda (1975), Ladda i in.
(1977), Wrotha i Houlsby’ego (1985) oraz Kulhawy’ego i in. (1989) oprócz wielkoĞci kąta
tarcia wewnĊtrznego ĳ' i wskaĨnika prekonsolidacji OCR, wskazują na potrzebĊ rozróĪnienia
cyklu obciąĪenie–odciąĪenie. W kaĪdym jednak ukáadzie, naleĪy znaü wartoĞü OCR lub ra-
czej dla gruntów naturalnych YSR, której wyznaczenie jak wczeĞniej wskazano przy opisywa-
niu parametrów historii stanu naprĊĪenia, nie jest jednoznaczne. W tej sytuacji naleĪaáoby
szukaü alternatywnych sposobów podejĞcia do rozwiązania problemu wyznaczenia wspóá-
czynnika parcia spoczynkowego dla naturalnych gruntów mocno prekonsolidowanych.
Jedno z moĪliwych podejĞü opiera siĊ na technice pomiaru ciĞnienia ssania powstaáego
w próbce podczas pobierania gruntu w terenie a związanego ze zmniejszeniem stopnia wil-
gotnoĞci Sr, spowodowanym wzrostem objĊtoĞci gruntu wskutek odciąĪenia przy staáej objĊto-
Ğci wody. Badania te wykonuje siĊ zaraz po pobraniu gruntu w laboratorium terenowym lub
na próbce badanej w aparacie trójosiowym. Obie techniki wykorzystują ceramikĊ HAEV,
która inaczej przepuszcza wodĊ i powietrze, przez co w bezpoĞrednim kontakcie z odprĊĪają-
cym siĊ gruntem moĪliwy jest pomiar ciĞnienia ssania. W przypadku badania w aparacie
trójosiowym moĪna wykorzystaü przetwornik ssania, który przed badaniem montowany jest
bezpoĞrednio na tworzącej walcowej próbki. Sposób montaĪu oraz przetwornik pokazano na
rysunku 5.14. NaleĪy podkreĞliü, Īe warun-
kami uzyskania wiarygodnych wyników a) b)
jest zachowanie záoĪonych procedur kali-

bracyjnych oraz wykonywanie badania na
ĞwieĪo pobranym, dobrze zabezpieczonym
gruncie. Podstawowe zaáoĪenia jakich nale-
Īy dokonaü na wstĊpie są takie, Īe materiaá
jest izotropowy i podczas idealnego pobie-
rania jego reakcja moĪe byü uznana za
sprĊĪystą. Zakáada siĊ, Īe naprĊĪenie efek-
tywne istniejące in situ przed pobraniem,
z chwilą pobrania gruntu (tj. odciąĪenia we
wszystkich kierunkach i redukcji naprĊĪeĔ RYSUNEK 5.14. Pomiar ciĞnienia ssania
w badaniach trójosiowych: a) lokalizacja
caákowitych do zera) zamienia siĊ w ciĞnie- przetwornika podczas badania, b) przetwornik
nie ssania. Rozumowanie to moĪna przed- ciĞnienia ssania
stawiü za pomocą poniĪszych symboli:
p' p u o pobranie gruntu o p 0kPa p ' cisnienie ssania V 'ps
V 'ps
3

1 '
V v 2V h' (5.11)
Przeksztaácając powyĪsze równanie moĪna otrzymaü wzór na stosunek efektywnych naprĊĪeĔ

gáównych:
1 §¨ V ps ·
'
V h'
K0 3 ' 1¸ (5.12)
V v' 2 ¨© V v ¸
¹
Rozkáad okreĞlonego w ten sposób wspóáczynnika parcia spoczynkowego w gáĊbokim podáo-
Īu, zbudowanym gáównie z prekonsolidowanych iáów o wysokim wskaĨniku plastycznoĞci
przedstawiono na rysunku 5.15. Warto zauwaĪyü, Īe pomimo oczywistego rozrzutu wyników
ogólny trend rozkáadu K0 w profilu jest zachowany. Ponadto wiele wyników przybiera warto-
Ğci z zakresu 1,0–2,0 co jest zgodne z wiedzą o obciąĪeniu tych gruntów, natomiast znacznie
odbiega od wartoĞci przyjmowanych w praktyce inĪynierskiej.
K0
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3
0
20
40
gáebokoĞü, m
60
80
100
GEOTEKO
Geotechnical observations Ltd., UK
120
RYSUNEK 5.15. Wspóáczynnik parcia spoczynkowego K0 okreĞlony na podstawie pomiarów ciĞnie-

nia ssania na próbkach pobranych z gáĊbokiego podáoĪa zbudowanego z iáów (badania Geotechnical
Observations i Geoteko)
5.3. Alternatywne miary historii stanu naprĊĪenia w grun-

tach spoistych
5.3.1. Krytyka dotychczasowego podejĞcia
Procedura wyznaczania naprĊĪenia prekonsolidacji oparta na badaniu enometrycznym i roz-

dziale odksztaáceĔ na odwracalne i nieodwracalne, dobrze sprawdzająca siĊ dla gruntów nie-
znacznie prekonsolidowanych mechanicznie, z czasem coraz czĊĞciej byáa stosowana do
gruntów naturalnych. JednakĪe procesy podepozycyjne obejmujące záoĪone procesy glacitek-
toniczne, w wyniku których grunt poddawany byá obciąĪeniom kilkadziesiąt razy wiĊkszym
niĪ obecne, a takĪe wystĊpujące nieuniknione naruszenie struktury gruntu podczas pobierania
z duĪych gáĊbokoĞci, skáadają siĊ na zasadniczo róĪny przebieg krzywej ĞciĞliwoĞci, w po-
równaniu do gruntów sáabych. Krzywe ĞciĞliwoĞci są spáaszczone i trudno na nich znaleĨü
punkt odpowiadający najwiĊkszej krzywiĨnie. Wykres przedstawiony na rysunku 5.16 poka-
zuje typowy przebieg takiej krzywej ĞciĞliwoĞci. Ponadto naleĪy pamiĊtaü, Īe krzywe ĞciĞli-
woĞci dla materiaáu idealnie pobranego oraz dla gruntu in situ mają jeszcze inny przebieg
(Ladd i in., 1977).
V 'p V 'p V 'p dla próbki
odksztaácenie pionowe Ha

odksztaácenie pionowe Ha
V ' in situ V 'p

laboratorium in situ v0 wysokiej jakoĞci
zakres V 'p dla próbek o niskiej jakoĞci

V v' , (skala log) V v' , (skala log)
RYSUNEK 5.16. Wpáyw naruszenia struktury gruntu na ksztaát krzywej ĞciĞliwoĞci (Ladd i in., 1977)
Zakres báĊdu jaki moĪna popeániü przy wyznaczeniu naprĊĪenia prekonsolidacji jest zatem
doĞü duĪy. Sytuacja ta spowodowaáa pojawienie siĊ na przestrzeni lat kilkunastu róĪnych pro-
pozycji procedur wyznaczania naprĊĪenia prekonsolidacji, które w zamiarze miaáyby lepiej
(dokáadniej) wyznaczaü naprĊĪenie prekonsolidacji. Przykáadowe proponowane metody
podano w pracach Sällforsa (1975) czy Janbu i Senneseta (1979). Na rysunku 5.17 przedsta-
wiono listĊ kilkunastu propozycji metod wraz z autorami i rokiem ich opublikowania oraz
przykáadowe schematy wyznaczania naprĊĪenia prekonsolidacji na podstawie badania edome-
trycznego. MoĪna pokusiü siĊ o stwierdzenie, Īe mnogoĞü tych propozycji Ğwiadczy o ich
niedoskonaáoĞci. NaleĪy równieĪ pamiĊtaü, Īe wszystkie te metody oparte są na badaniu
edometrycznym i sprowadzają siĊ do róĪnorodnych interpretacji wynikających z aproksyma-
cji krzywej ĞciĞliwoĞci, a wyraĪających siĊ róĪnicami w wartoĞci naprĊĪenia prekonsolidacji
wyznaczonego przy pomocy róĪnych metod. Na rysunku 5.18 przedstawiono porównanie
wartoĞci naprĊĪenia prekonsolidacji wyznaczonego na piĊciu próbkach naturalnego gruntu
prekonsolidowanego przy wykorzystaniu piĊciu metod. RóĪnice w wyznaczanej wartoĞci na-
prĊĪenia prekonsolidacji osiągają wartoĞü nawet 700 kPa. Tak duĪe róĪnice nie mogą byü
akceptowane.
Casagrande, 1936 Sällfors, 1975

V v' , (skala log)
e 0 1. Casagrande (1936)
2. Burmister (1951)
3. Schmertmann (1955)
3. Janbu (1969)
4. Silva (1970)
5. Sällfors (1975)
HH
V '
p
V , (skala log)'
v 6. Janbu i Senneset (1979)
Tavenas, 1979 ùenol, 1997 7. Butterfield (1979)
Ha· V v' Ha· V v'
8. Tavenas i in. (1979)
9. Becker i in. (1987)
10. Jose i in. (1989)
11. ùenol, (1997)
1997, 2000
inne
V 'p V v' V 'p V v' , (skala log)
RYSUNEK 5.17. Propozycje metod okreĞlania naprĊĪenia prekonsolidacji

1000
Casagrande
Silva
wyznaczone naprĊĪenie prekonsolidacji wáaĞciwej
900 Janbu
ùenol
800 Tavenas
700
600
V'Y , kPa
500
niemoĪliwe do wyznaczenia
400
300
200
100
0
Ip=10,7%; Ip= 9,9%; Ip=12,0%; Ip=12,7%; Ip=40,1%;
IL=0,23 IL=0,28 IL=0,19 IL=0,10 IL=-0,18
RYSUNEK 5.18. Porównanie wartoĞci wyznaczonego naprĊĪenia prekonsolidacji na podstawie anali-

zy tego samego badania edometrycznego przy wykorzystaniu piĊciu propozycji wyznaczania ı’p
TrudnoĞci w zastosowaniu standardowych procedur spowodowaáy wiĊksze zainteresowanie

przyczynami determinującymi wartoĞü naprĊĪenia prekonsolidacji. JuĪ w poáowie lat osiem-
dziesiątych wielu badaczy zaczĊáo sobie zdawaü sprawĊ, Īe na wielkoĞü naprĊĪenia prekonso-
lidacji wynikającą z mechanicznego przeciąĪenia mogą wpáywaü róĪne procesy podepozycyj-
ne takie jak: wtórna ĞciĞliwoĞü, cementacja, starzenie siĊ gruntu, zmiana temperatury i inne
(Jamiolkowski i in., 1985). TrudnoĞci w iloĞciowym opisie záoĪonego zjawiska prekonsolida-
cji byáy bezpoĞrednią przyczyną zaproponowania przez Burlanda (1990) uporządkowania
nazewnictwa związanego ze zjawiskiem prekonsolidacji. Zaproponowaá on, aby termin pre-
konsolidacja zarezerwowaü dla sytuacji, w której zaáamanie na krzywej naprĊĪenie–
odksztaácenie wynika jedynie z mechanicznego oddziaáywania obciąĪenia na grunt. Natomiast
jeĪeli to zaáamanie wynika nie tylko z mechanicznej prekonsolidacji, lecz takĪe z innych pro-
cesów podepozycyjnych, wówczas wartoĞü skáadowej naprĊĪenia odpowiadającą istotnej
zmianie charakterystyki ĞciĞliwoĞci moĪna nazwaü yield stress i oznaczyü symbolem ı'Y.
Termin ten dokáadnie okreĞla wartoĞü naprĊĪenia, któremu odpowiada zaáamanie na charak-
terystyce naprĊĪenieíodksztaácenie gruntu naturalnego lub co najmniej o strukturze nienaru-
szonej. Biorąc pod uwagĊ kontekst semantyczny tego terminu najbliĪszy polski odpowiednik
to „naprĊĪenie prekonsolidacji wáaĞciwej”. Taka nazwa bĊdzie uĪywana w dalszej czĊĞci tej
pracy. Pomimo, Īe propozycja Burlanda porządkuje nazewnictwo dotyczące przyczyn po-
wstawania naprĊĪenia okreĞlającego istotną zmianĊ sztywnoĞci, to jednak nie zmienia ona
niczego w procedurze wyznaczania naprĊĪenia odpowiadającego tej zmianie. Podsumowanie
ewolucji myĞlenia na ten temat przedstawiono na rysunku 5.19.
Casagrande,1936 1990-2000 2010
prekonsolidacja prekonsolidacja
mechaniczna mechaniczna, chemiczna, starzenie, inne
• takie same metody wyznaczania

• podobne definicje
• róĪne przyczyny
V 'p V Y'
PREKONSOLIDACJA
MECHANICZNA WYNIKOWA,
AKTUALNA, WàAĝCIWA
V 'p V Y'
OCR YSR
RYSUNEK 5.19. NaprĊĪenie prekonsolidacji mechanicznej i wáaĞciwej – zmiana terminologii
NaleĪy w tym miejscu podkreĞliü, Īe procedura wyznaczania naprĊĪenia prekonsolidacji wáa-

Ğciwej ı’Y na podstawie standardowego badania edometrycznego nie daje oczekiwanych re-
zultatów, zwáaszcza w przypadku kiedy badaniu poddawane są grunty mocno prekonsolido-
wane. W tej sytuacji istnieje pilna potrzeba poszukiwania metody, która byáaby pozbawiona
wad immanentnie związanych z badaniem edometrycznym i w sposób efektywny pozwalaáa-
by na wyznaczenie naprĊĪenia prekonsolidacji wáaĞciwej ı’Y.
5.3.2. Miary oparte na charakterystykach dylatancyjnych z badaĔ

trójosiowych
Charakterystyki dylatancyjne uwidaczniają siĊ zarówno w badaniach z odpáywem, jak i bez

odpáywu. WielkoĞciami odpowiadającymi sobie w tym przypadku są odpowiednio: odksztaá-
cenie objĊtoĞciowe i zmiana ciĞnienia wody w porach. Wynika to przede wszystkim z zasady
naprĊĪeĔ efektywnych Terzaghi’ego, która jednoznacznie wiąĪe zmianĊ naprĊĪeĔ efektyw-
nych ze zmianą ciĞnienia wody w porach. EkwiwalentnoĞü badaĔ w warunkach z odpáywem
i bez odpáywu pozwala na wybranie tej techniki badania, która jest bardziej efektywna
z punktu widzenia zdefiniowanego celu. EfektywnoĞü ta moĪe wynikaü z mniejszej lub wiĊk-
szej moĪliwoĞci dokáadnego pomiaru danej wielkoĞci fizycznej. W odniesieniu do parametru
odzwierciedlającego zdolnoĞü do dylatancji takimi wielkoĞciami są odpowiednio: dla badaĔ
z odpáywem – wielkoĞü odcieku wody z próbki, a dla badaĔ bez odpáywu – zmiana ciĞnienia
wody w porach. Z punktu widzenia pomiarowego, wielkoĞcią ,którą moĪna áatwiej i dokáad-
niej pomierzyü, jest ciĞnienie. Decyduje o tym stosunek wartoĞci mierzonej do moĪliwoĞci
pomiarowych urządzenia. W przypadku pomiaru ciĞnienia jest on wielokrotnie wiĊkszy niĪ
w przypadku pomiaru zmian objĊtoĞci. Ponadto, w przypadku badaĔ z odpáywem, wartoĞü
wskaĨnika porowatoĞci jest zmienna, a prĊdkoĞü Ğcinania odgrywa bardzo istotną rolĊ dla
wyniku. W badaniach bez odpáywu wskaĨnik porowatoĞci pozostaje staáy a prĊdkoĞü odgrywa
zdecydowanie mniejszą rolĊ. Dodatkowym elementem jest rola struktury w ksztaátowaniu
reakcji gruntu. W przypadku badaĔ bez odpáywu jest on uwzglĊdniany w wielkoĞci ciĞnienia
wody w porach, natomiast w przypadku badaĔ z odpáywem nie jest to juĪ tak oczywiste.
Z powyĪszych rozwaĪaĔ wynika jednoznacznie, Īe w celu okreĞlenia charakterystyk dyla-
tancyjnych wygodniej jest stosowaü badania bez odpáywu, które zapewniają wiĊkszą dokáad-
noĞü i nie wymagają tak dáugiego czasu jak badania z odpáywem. Potwierdzenie tych wnio-
sków jednoznacznie wynika z badaĔ. Na rysunku 5.20a przedstawiono typowe charakterysty-
ki zmiany ciĞnienia wody w porach dla gruntów normalnie skonsolidowanych (czyli bez hi-
storii obciąĪenia) i dla gruntów prekonsolidowanych. W przypadku gruntów bez historii ob-
ciąĪenia wartoĞü ciĞnienia wody w porach przyrasta w trakcie Ğcinania a nastĊpnie stabilizuje
siĊ gdy grunt siĊ Ğcina i traci zdolnoĞü do przenoszenia obciąĪenia. W przypadku gruntu pre-
konsolidowanego, w początkowej fazie Ğcinania ciĞnienie roĞnie, a nastĊpnie po osiągniĊciu
wartoĞci maksymalnej przy stosunkowo niewielkim odksztaáceniu, przyrosty ciĞnienia są
ujemne. WartoĞci ciĞnieĔ bezpoĞrednio przekáadają siĊ na ksztaát ĞcieĪek naprĊĪeĔ efektyw-
nych pokazanych na rysunku 5.20b. Oprócz bezpoĞredniego wpáywu ksztaátu ĞcieĪki naprĊ-
Īenia efektywnego na obwiedniĊ zniszczenia, z wykresu tego moĪna odczytaü, jakim przyro-
stom naprĊĪenia pionowego odpowiadają jakie przyrosty ciĞnienia wody w porach. A zatem
na jednym wykresie przedstawiona jest zarówno przyczyna jak i skutek.
a) b)
'u V v V h
NC
NC 2
'u<0
'u>0
OC
NC
HHa 1 V v' V h'
OC 2
RYSUNEK 5.20. Reakcja ciĞnienia wody w porach w materiale normalnie skonsolidowanym i silnie
prekonsolidowanym: a) zmiana ciĞnienia wody w porach, b) ĞcieĪki naprĊĪeĔ efektywnych
Zadawane naprĊĪenia styczne wywoáują w próbce tendencjĊ do zmiany objĊtoĞci. W zaleĪno-

Ğci od stanu gruntu moĪe on wykazywaü reakcjĊ kontraktywną (czyli tendencjĊ do zmniejsze-
nia objĊtoĞci podczas Ğcinania) lub dylatywną (czyli tendencjĊ do zwiĊkszania objĊtoĞci pod-
czas Ğcinania). JeĪeli badany grunt zachowywaáby siĊ jak materiaá idealnie sprĊĪysty, to
wówczas zmiana ciĞnienia wody w porach wywoáana przyrostem dewiatora naprĊĪenia byáa-
by równa:
1
'u 'V V (5.13)
3
W przypadku bardziej záoĪonego ukáadu obciąĪenia, kiedy zmieniają siĊ dwa naprĊĪenia
gáówne wówczas równanie przyjĊáoby nastĊpującą postaü:
1
'u ('V V 'V h ) (5.14)
3
A dla przypadku ogólniejszego, gdy grunt nie zachowuje siĊ w sposób idealnie sprĊĪysty,
równanie to przybiera postaü:
'u A ('V V 'V h ) (5.15)
W najbardziej ogólnym przypadku, kiedy uwzglĊdni siĊ stan nasycenia oĞrodka i moĪliwoĞü
przyrostu ciĞnienia wynikającą z izotropowego wzrostu naprĊĪenia, wówczas dochodzi siĊ do
postaci równania zaproponowanej przez Skemptona (1954). Zatem caákowity przyrost ciĞnie-
nia wody w porach w wyniku zadawanego obciąĪenia w warunkach bez odpáywu wynosi:
'u B['V h A('V V 'V h )] (5.16)
dla gruntów caákowicie nasączonych, w których B = 1:

'u 'V h A('V V 'V h ) (5.17)
zatem wartoĞü parametru A na kaĪdym etapie Ğcinania moĪna okreĞliü zaleĪnoĞcią:

'u
A (5.18)
'V v 'V h
a dla standardowego Ğcinania (ǻıh = 0)

'u A 'V V (5.19)
Rozpatrując fazĊ ĞciĊcia gruntu podczas badania standardowego (A = Af) wartoĞü wspóáczyn-
nika Af oblicza siĊ na podstawie wartoĞci naprĊĪeĔ odpowiadających chwili ĞciĊcia próbki, co
moĪna wyraziü nastĊpującym równaniem:
'u f
Af (5.20)
('V V ) f
Tak obliczona wartoĞü wspóáczynnika Af moĪe charakteryzowaü grunt pod wzglĊdem jego
historii naprĊĪenia, co wynika z ksztaátu ĞcieĪek naprĊĪeĔ uzyskanych z badaĔ dla gruntów
normalnie skonsolidowanych i prekonsolidowanych.
Parametr Skemptona Af odpowiadający chwili ĞciĊcia reaguje na historiĊ naprĊĪenia, jed-
nakĪe rozdzielczoĞü w przypadku tego parametru nie jest wystarczająca do iloĞciowej oceny
historii naprĊĪenia. Biorąc jednak pod uwagĊ podstawową zaletĊ tego parametru polegającą
na zawieraniu w sobie zarówno wielkoĞci naprĊĪenia wywoáującego zmianĊ ciĞnienia wody w
porach (przyczyna), jak i reakcjĊ gruntu w postaci tego ciĞnienia (skutek), warto przyjrzeü siĊ
temu parametrowi dokáadniej. Pierwszym krokiem w tym celu jest przeĞledzenie zmiennoĞci
tego parametru podczas caáego procesu Ğcinania. Na rysunku 5.21 przedstawiono przebiegi
parametru Skemptona A w zaleĪnoĞci od odksztaácenia pionowego dla naturalnych iáów
o Ğredniej plastycznoĞci. Z uwagi na fakt, Īe duĪe zmiany parametru zachodzą w początkowej
fazie badania, na rysunku 5.21 skala odksztaáceĔ przedstawiona zostaáa zarówno w podziaáce
liniowej jak i logarytmicznej. Wykresy przedstawione na rysunku 5.21 pozwalają na sformu-
áowanie wielu istotnych spostrzeĪeĔ. Pierwsze dotyczy wyraĨnego wystĊpowania wartoĞci
maksymalnej przy stosunkowo niewielkim odksztaáceniu, nie przekraczającym 4%. Drugie
dotyczy stabilizacji wartoĞci parametru A dla duĪych odksztaáceĔ, które moĪna umownie
przyjąü na poziomie 20%.
NaleĪy w tym miejscu zwróciü uwagĊ, Īe dla gruntów naturalnych wyniki badaĔ przed-
stawiono dla róĪnych wartoĞci wskaĨników prekonsolidacji wáaĞciwej YSR (mierzonego war-
toĞcią naprĊĪenia konsolidującego). Biorąc powyĪsze pod uwagĊ naleĪy zauwaĪyü dwie pra-
widáowoĞci, które wystĊpują w kaĪdym przypadku. Im bardziej prekonsolidowany jest grunt:
x tym wiĊksza jest róĪnica pomiĊdzy maksymalną a ustabilizowaną wartoĞcią parametru A,
x tym maksymalna wartoĞü parametru A wystĊpuje dla mniejszej wartoĞci odksztaácenia.
PowyĪsze stwierdzenie, pomimo Īe oparte jest na wyniku doĞwiadczenia, to jednak mecha-
nizm tego zjawiska moĪna wyjaĞniü na gruncie teorii funkcjonujących w mechanice gruntów
od dawna. Pierwsza obserwacja wynika ze zjawiska dylatancji, które jest czĊsto wykorzysty-
wane np. do opisu zmian kąta tarcia wewnĊtrznego w zaleĪnoĞci od stanu zagĊszczenia – teo-
ria dylatancji Boltona (1986). Druga z kolei jest zgodna z teorią stanu krytycznego egzempli-
fikowaną przez model Cam-clay, w którym rozszerzeniu siĊ powierzchni uplastycznienia
wraz z obciąĪeniem towarzyszy wzrost sztywnoĞci wewnątrz tej powierzchni.
a)
0,7
80kPa; Ip=9,9%; IL=0,28
0,6
parametr Skemptona A, -
200kPa; Ip=9,9%; IL=0,28

0,5
400kPa; Ip=9,9%; IL=0,28
0,4
0,3
0,2
0,1
0
-0,1
-0,2
0 5 10 15 20 25 30
b) odksztaácenie pionowe Ha, %

0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
-0,1
-0,2
0,01 0,1 1 10 100
RYSUNEK 5.21. Przykáadowe przebiegi zmiennoĞci parametru A dla gruntów naturalnych
RozwaĪania dotyczące przebiegu zmiennoĞci parametru Skemptona A pozwalają na sformu-

áowanie parametru, który najpeániej i w sposób uniwersalny bĊdzie mógá opisaü zdolnoĞci
dylatancyjne gruntu, a zatem odzwierciedliü historiĊ naprĊĪenia. Analiza poszczególnych faz
Ğcinania wykazuje, Īe optymalny parametr powinien ujmowaü te zmiany, które odbywają siĊ
w fazie zniszczeniowej i byü odniesiony do zmian parametru odbywających siĊ przed tą fazą,
czyli od początku badania do maksymalnej wartoĞci parametru A. NaleĪy jednak podkreĞliü,
Īe początek badania jest liczony od tej wartoĞci badania, która wywoáana jest Ğcinaniem, a nie
przyrostem ciĞnienia wody w porach wywoáanego ĞciĞliwoĞcią wtórną na etapie konsolidacji.
Na podstawie powyĪszych obserwacji moĪna sformuáowaü definicje proponowanych parame-
trów, które powinny korelowaü z wielkoĞciami okreĞlającymi historiĊ stanu naprĊĪenia.
Pierwszy z tych parametrów jest róĪnicą pomiĊdzy najwiĊkszą (AP) a ustabilizowaną (Ak)
wartoĞcią parametru Skemptona odniesioną do przyrostu tych parametrów w fazie początko-
wej badania. Wzór okreĞlający wartoĞü tego parametru jest nastĊpujący:
Ap Ak 'AE
'AEN (5.21)
Ap A0 Ap A0
gdzie: Ap – maksymalna wartoĞü parametru A podczas Ğcinania, Ak – wartoĞü parametru

A odpowiadająca odksztaáceniu 20% podczas Ğcinania, A0 – początkowa wartoĞü pa-
rametru A.
Z powyĪszego wzoru wynika, Īe w liczniku znajduje siĊ parametr róĪnicowy 'AE, opisujący
tendencjĊ do dylatancji, odniesiony do przyrostu parametru A w strefie pseudosprĊĪystej. Za-
tem moĪna przyjąü, Īe proponowany parametr 'AEN to znormalizowany parametr róĪnicowy.
Jest on róĪnicą ekstremalnych wartoĞci parametru Skemptona w fazie od koĔca przedznisz-
czeniowej do koĔca pozniszczeniowej (stąd oznaczenie 'AE) i Īe wartoĞü ta jest znormalizo-
wana (stąd litera N) przez wielkoĞü przyrostu parametru Skemptona w fazie nie mającej nic
wspólnego z inwersją tendencji do zmian objĊtoĞciowych, czyli w fazie pseudosprĊĪystego
zachowania siĊ gruntu.
Drugi parametr odczytywany wprost z charakterystyki okreĞla odksztaácenie odpowiadają-
ce najwiĊkszej wartoĞci parametru Skemptona Ap. WáaĞciwa nazwa dla tego parametru to od-
ksztaácenie charakterystyczne H1Ap.
Definicje obydwu wielkoĞci pokazano na rysunku 5.22.
0,7
Ap
0,6
0,5
'AE
0,4
Ak
0,3
0,2 A p Ak ' AE
A0 'AEN
0,1 A p A0 A p A0
0
0 5 10 15 20 25
H1Ap
RYSUNEK 5.22. Definicja parametru róĪnicowego 'AEN i odksztaácenia charakterystycznego H1Ap
Niezwykle istotny jest fakt, Īe obydwie proponowane wielkoĞci do opisu historii naprĊĪe-
nia tj. znormalizowany parametr róĪnicowy 'AEN oraz odksztaácenie charakterystyczne H1Ap są
od siebie niezaleĪne (Wdowska, 2010; LipiĔski, 2012).
W celu sprawdzenia skutecznoĞci proponowanego parametru na rysunku 5.23 przedsta-
wiono zaleĪnoĞü znormalizowanego parametru róĪnicowego 'AEN od naprĊĪenia efektywnego
dla naturalnych gruntów spoistych o Ğredniej plastycznoĞci. Dla tych samych rodzajów grun-
tów ale rekonstruowanych, czyli o znanej historii naprĊĪenia, przedstawiono zaleĪnoĞü od
wskaĨnika prekonsolidacji OCR (rys. 5.24). We wszystkich przypadkach uzyskano wáaĞciwe,

tzn. oddające zjawisko prekonsolidacji trendy. NaleĪy podkreĞliü, Īe zastosowanie regresji
liniowej miaáo na celu jedynie pokazanie trendu weryfikującego zgodnoĞü z fizycznym zro-
zumieniem zjawiska.
6
znormalizowany parametr
5
GRUNT NATURALNY
róĪnicowy 'AEN, -
4
'AEN = -0,008V'v + 3,95
3
0
0 100 200 300 400 500
pionowe naprĊĪenie efektywne V'v, kPa
2
H1Ap, %
GRUNT NATURALNY
1,5
odksztaácenie
charakterysyczne
0,5 H1Ap = 0,003V'v + 0,15
0
0 100 200 300 400 500
RYSUNEK 5.23. Zmiana parametrów dylatancyjnych dla Ğrednioplastycznego gruntu o nieznanej
historii obciąĪenia
WielkoĞcią prostszą do wyznaczenia jest wartoĞü odksztaácenia charakterystycznego H1Ap,

która gáównie wymaga wiarygodnej maksymalnej wartoĞci ciĞnienia wody w porach AP.
Przykáadowe rozkáady wielkoĞci odksztaácenia charakterystycznego H1Ap rekonstruowanych
i naturalnych gruntów spoistych o Ğredniej plastycznoĞci przedstawiono na rysunkach 5.23
i 5.24. Podobnie jak w przypadku wartoĞci parametru Skemptona w chwili ĞciĊcia Af, oma-
wiany parametr jest okreĞlony odpowiednio dla gruntów rekonstruowanych w relacji do
wskaĨnika prekonsolidacji OCR, a dla gruntów naturalnych w zaleĪnoĞci od skáadowej pio-
nowej naprĊĪenia efektywnego na koniec konsolidacji. We wszystkich przypadkach wartoĞü
odksztaácenia charakterystycznego H1Ap maleje wraz ze wzrostem miary okreĞlającej historiĊ
stanu naprĊĪenia. W odniesieniu do gruntów rekonstruowanych, odksztaácenie charaktery-
styczne maleje wraz ze wzrostem wskaĨnika prekonsolidacji OCR, natomiast dla gruntów
naturalnych – wartoĞü H1Ap roĞnie wraz ze wzrostem naprĊĪenia efektywnego ıƍv, czyli dla
danej wartoĞci naprĊĪenia prekonsolidacji wáaĞciwej ıƍY, maleje wraz ze wzrostem wskaĨnika
prekonsolidacji wáaĞciwej YSR. NiezaleĪnie od tego czy dotyczy to materiaáu rekonstruowa-

nego czy naturalnego dane wykazują stosunkowo maáy rozrzut w stosunku do regresji linio-
wej wyrównującej te dane.
9
8 GRUNT REKONSTRUOWANY
znormalizowany parametr..
7
róĪnicowy 'AEN, -
6
5
4
3
'AEN = 0,99 OCR - 0,72
2
1
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9
wskaĨnik prekonsolidacji OCR, -
4
odksztaácenie charakterysyczne
3,5 GRUNT REKONSTRUOWANY

3
2,5
H1Ap = -0,40 OCR + 3,96
H1Ap, %
2
1,5
1
0,5
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9
RYSUNEK 5.24. Zmiana parametrów dylatancyjnych dla Ğrednioplastycznego gruntu o znanej historii
obciąĪenia
Wykazano zatem, Īe w przypadku gruntów rekonstruowanych badanych przy takim sa-

mym naprĊĪeniu, znormalizowany parametr róĪnicowy 'AEN i odksztaácenie charakterystycz-
ne H1Ap są zaleĪne od wskaĨnika prekonsolidacji OCR. Przedstawiono równieĪ dane ekspery-
mentalne jednoznacznie wskazujące, Īe parametry te dla gruntów naturalnych o nieznanej
historii obciąĪenia, wykazują wyraĨną zaleĪnoĞü od Ğredniego naprĊĪenia efektywnego. Wy-
nika z tego, Īe w przypadku gruntów, które posiadają nieznaną wartoĞü naprĊĪenia prekonso-
lidacji wáaĞciwej ıƍY, zaleĪnoĞü proponowanych parametrów od naprĊĪenia efektywnego im-
plikuje ich zaleĪnoĞü od wskaĨnika prekonsolidacji wáaĞciwej YSR. Stwierdzenie to jest nie-
zwykle istotne z punktu widzenia znalezienia procedury wyznaczania naprĊĪenia prekonsoli-
dacji wáaĞciwej ıƍY w gruntach naturalnych i stanowi silną przesáankĊ doĞwiadczalną do jej
okreĞlenia, jednakĪe nie jest z nią równoznaczne. W celu wyznaczenia tej procedury naleĪy
zauwaĪyü prawidáowoĞü, która wynika z zaleĪnoĞci przedstawionych na rysunku 5.25. Wy-
kresy przedstawiają analogiĊ zaleĪnoĞci wskaĨnika prekonsolidacji OCR i znormalizowanego
parametru róĪnicowego 'AEN od efektywnego naprĊĪenia pionowego ı’v. Przebieg wskaĨnika

prekonsolidacji OCR przedstawiono dla hipotetycznych próbek o róĪnych naprĊĪeniach pre-
konsolidacji ı’p. Wykresy przedstawiono w skalach logarytmicznych, co pociąga za sobą na-
stĊpującą zaleĪnoĞü:
logOCR = logı’p – logı’v (5.22)
NaleĪy zauwaĪyü, Īe przeciĊcie któregokolwiek z prostoliniowych wykresów z osią poziomą
(poprowadzoną dla rzĊdnej OCR=1) wyznacza dla tego badania wartoĞü naprĊĪenia prekonso-
lidacji ı’p. MoĪna to áatwo sprawdziü podstawiając do równania 5.22 wartoĞü OCR=1, co
implikuje ı’p = ı’v.
100 10
znormalizowany parametr róĪnicowy

ı'p=320 kPa
ı'p=640 kPa 'AEN , -
wynik badania Ip=15,5%; IL=-0,07

10 1
Ip=30,0%; IL=0,05
1
0,1
10 100 1000
10 100 1000
pionowe naprĊĪenie efektywne V'v , kPa
RYSUNEK 5.25. Analogia zaleĪnoĞci wskaĨnika prekonsolidacji OCR i znormalizowanego parametru

'AEN od efektywnego naprĊĪenia podczas konsolidacji
Mając na uwadze analogiĊ pomiĊdzy ksztaátami hiperbolicznymi (w skali liniowej) rozkáadu

wskaĨnika prekonsolidacji OCR i znormalizowanego parametru róĪnicowego 'AEN od efek-
tywnego naprĊĪenia pionowego ı’v, moĪna domniemywaü, Īe z tej drugiej zaleĪnoĞci okre-
Ğlonej dla gruntów naturalnych moĪna bĊdzie wyznaczyü wartoĞü naprĊĪenia prekonsolidacji
wáaĞciwej ı’Y. W tym celu naleĪaáoby znaü wartoĞü referencyjną 'AEN odpowiadającą grun-
towi normalnie skonsolidowanemu. Jednym z gáównych celów prowadzenia badaĔ na grun-
tach rekonstruowanych byáo wáaĞnie doĞwiadczalne wyznaczenie tej wartoĞci. WielkoĞü tĊ
moĪna oszacowaü (po zaokrągleniu do jednego miejsca po przecinku) jako 'AEN = 0,3. Dla
wyników tych samych badaĔ moĪna przedstawiü analogiczny wykres, lecz dotyczący od-
ksztaácenia charakterystycznego H1Ap. Na rysunku 5.26 przedstawiono przebieg zmiennoĞci
znormalizowanego parametru róĪnicowego 'AEN i odksztaácenia charakterystycznego H1Ap,
w zaleĪnoĞci od Ğredniego naprĊĪenia efektywnego na koniec konsolidacji. Na wykresach
z osi rzĊdnych poprowadzono poziome linie odpowiadające wartoĞciom referencyjnym para-
metrów, których przeciĊcie z liniami regresji wyznacza wartoĞü naprĊĪenia prekonsolidacji
wáaĞciwej ı’Y. Jak wynika z obydwu wykresów poszukiwane naprĊĪenie prekonsolidacji wáa-
Ğciwej wynosi okoáo 1750 kPa.
10
znormalizowany parametr róĪnicowy 'AEN, -
'AEN = 112,98V'-0,79
2
1 R = 0,81
'AEN NC=0,30 V'Y=~ 1750kPa
0,1
10 100 1000 10000
10
H1Ap NC=3,6 %
H1Ap, %
V'Y=~ 1750kPa
odksztaácenie charakterysyczne
H1Ap = 0,015V' 0,73
2
R = 0,88
1
0,1
10 100 1000 10000
RYSUNEK 5.26. Wyznaczenie naprĊĪenia prekonsolidacji wáaĞciwej gruntu naturalnego na podstawie

ekstrapolacji rozkáadu parametrów dylatancyjnych
6. Charakterystyki wytrzymaáoĞciowe
6.1. Uwagi wstĊpne
WytrzymaáoĞü wraz z odksztaácalnoĞcią są najwaĪniejszymi cechami gruntu z punktu widze-

nia inĪynierskiego. WytrzymaáoĞü na Ğcinanie gruntu moĪna zdefiniowaü jako graniczny opór
jaki oĞrodek stawia naprĊĪeniom stycznym. Z pojĊciem wytrzymaáoĞci nierozerwalnie áączą
siĊ kryteria wytrzymaáoĞciowe, na które skáadają siĊ skáadowe stanu naprĊĪenia (czĊsto
w formie niezmienników) oraz parametry materiaáowe. W przypadku gruntu, który jest mate-
riaáem rozdrobnionym, stosowane kryteria przewidują wzrost wytrzymaáoĞci w zaleĪnoĞci od
Ğredniego naprĊĪenia efektywnego. Najbardziej znanym i stosowanym w stosunku do gruntu
jest kryterium Coulomba–Mohra. PowszechnoĞü stosowania tego kryterium wynika z dwóch
faktów. Po pierwsze jest to konserwatywne kryterium w porównaniu z innymi. U podstaw
popularnoĞci drugiej przyczyny leĪy jasna (przynajmniej w zaáoĪeniach) procedura wyzna-
czania parametrów wytrzymaáoĞciowych. Kryterium Coulomba–Mohra najczĊĞciej jest zapi-
sywane w nastĊpującej postaci:
Ĳf V tg M c (6.1)
gdzie:
Ĳf – skáadowa styczna naprĊĪenia na páaszczyĨnie zniszczenia w momencie zniszczenia,
ı – skáadowa normalna naprĊĪenia na páaszczyĨnie zniszczenia w momencie zniszczenia,
ĳ – kąt tarcia wewnĊtrznego gruntu,
c – spójnoĞü gruntu.
PowyĪsze wielkoĞci odnoszą siĊ do naprĊĪeĔ efektywnych, które zgodnie z zasadą Terza-
ghi’ego są naprĊĪeniami istniejącymi na styku ziaren i cząstek gruntowych i jako takie odpo-
wiedzialne są za wytrzymaáoĞü gruntu. Równanie 6.1 stanowi prostoliniową obwiedniĊ kóá
Mohra na páaszczyĨnie naprĊĪeĔ ɐ–W. Jego wygodniejsza postaü, zapisywana przy wykorzy-
staniu naprĊĪeĔ gáównych, wygląda nastĊpująco:
1
V 1 V 3 1 V 1 V 3 sin M c cos M 0 (6.2)
2 2
gdzie:
ı1, ı3 – naprĊĪenia gáówne.
Z przedstawionych wzorów wynika, Īe nie istnieje szczególna zaleĪnoĞü pomiĊdzy naprĊĪe-
niem normalnym a naprĊĪeniem stycznym, wystĊpującymi na páaszczyĨnie najwiĊkszego
naprĊĪenia stycznego, która tworzy tzw. obwiedniĊ zniszczenia ograniczającą moĪliwe stany
naprĊĪenia. Tak wiĊc hipoteza ta nie uwzglĊdnia wpáywu na wytrzymaáoĞü gruntu ani jego
stanu fizycznego, ani historii naprĊĪenia. A zatem naleĪaáoby siĊ spodziewaü, Īe elementy te
są ukryte w parametrach wystĊpujących w równaniu, ale byáoby to stwierdzenie jedynie czĊ-
Ğciowo prawdziwe. Aby uwzglĊdniü wszystkie czynniki, które wpáywają na wyznaczaną war-
Charakterystyki wytrzymaáoĞciowe 133
toĞü wytrzymaáoĞci, naleĪy uwzglĊdniü zagadnienia, które poruszane są w dalszej czĊĞci tego
rozdziaáu.
6.2. WytrzymaáoĞü gruntów niespoistych

Ze wzglĊdu na relatywnie duĪą przepuszczalnoĞü gruntów niespoistych, ich wytrzymaáoĞü
w przewaĪającej czĊĞci przypadków inĪynierskich odnosi siĊ do Ğcinania w warunkach braku
nadwyĪki ciĞnienia wody w porach, czyli z odpáywem. Warunki bez odpáywu powstają jedy-
nie w szczególnych przypadkach obciąĪenia i mogą prowadziü do upáynnienia gruntu, czyli
szczególnego rodzaju osiągniĊcia wytrzymaáoĞci. To zagadnienie zostaáo wydzielone
w niniejszej pracy i poĞwiecono mu caáy rozdziaá 7. Zatem w tym rozdziale, w odniesieniu do
gruntów niespoistych bĊdą omawiane jedynie warunki z peánym odpáywem.
W miarĊ wzrostu jakoĞci badaĔ wytrzymaáoĞciowych nad gruntami niespoistymi zaczynaáo
narastaü podejrzenie, Īe obwiednia zniszczenia w piaskach nie jest prostoliniowa. Kluczo-
wym pojĊciem w tym przypadku jest zjawisko dylatancji znane od czasów Reynoldsa (1885),
a odnoszące siĊ do Ğcinania zagĊszczonych materiaáów rozdrobnionych. Materiaáy takie pod-
czas Ğcinania mają tendencjĊ do zwiĊkszania swojej objĊtoĞci podczas Ğcinania. Opory Ğcina-
nia wówczas są wiĊksze aniĪeli dla materiaáu luĨnego i dlatego dla materiaáu zagĊszczonego
obwiednia zniszczenia bĊdzie usytuowana wyĪej aniĪeli dla tego materiaáu, ale znajdującego
siĊ w stanie luĨnym. To zjawisko moĪna áatwo wytáumaczyü posáugując siĊ koncepcją stanu
krytycznego. Z postulatu stanu krytycznego wynika istnienie linii stanu krytycznego, która
páaszczyznĊ wskaĨnika porowatoĞci i Ğredniego naprĊĪenia efektywnego dzieli na dwie strefy
í kontraktywną i dylatywną. PoáoĪenie punktu na tej páaszczyĨnie w stosunku do linii stanu
krytycznego okreĞla jaki bĊdzie rodzaj reakcji podczas Ğcinania. Wynika z tego, Īe koĔcowe
punkty ĞcieĪek naprĊĪenia dla dwóch próbek o takim samym wskaĨniku porowatoĞci, ale Ğci-
nanych przy róĪnych wartoĞciach naprĊĪenia, bĊdą leĪaáy na dwóch róĪnych niewspóálinio-
wych obwiedniach zniszczenia. SytuacjĊ tĊ ilustruje schematycznie rysunek 6.1, z którego
wynika, Īe w obrĊbie reakcji dylatywnej obwiednia zniszczenia jest krzywoliniowa, a kąt
tarcia wewnĊtrznego odpowia-
dający maksymalnej wartoĞci WytrzymaáoĞü maksymalna
WytrzymaáoĞü w stanie
(Vv-Vh )/2 I'cv
wytrzymaáoĞci ĳp jest wiĊkszy krytycznym I'p
niĪ kąt tarcia dla materiaáu,
który nie zmienia juĪ swojej Dla danego materiaáu I'cv
stanowi dolną granicĊ
objĊtoĞci ĳcv. WartoĞü kąta ĳcv, moĪliwych wartoĞci I'
który odpowiada przemiesz-
V'ff )kryt.
czeniom wiĊkszym niĪ po-
Reakcja dylatywna Reakcja kontraktywna
trzebne do osiągniĊcia stanu
krytycznego, zaleĪy tylko (V'v+V'h )/2
i wyáącznie od rodzaju piasku
i ksztaátu jego ziaren. WartoĞü RYSUNEK 6.1. NieliniowoĞü obwiedni zniszczenia w niespo-
ta nie zaleĪy od stanu zagĊsz- istych gruntach zagĊszczonych (Jamiolkowski, 2000)
czenia. Z tego wzglĊdu wygodnie jest przedstawiaü zmiennoĞü kąta tarcia wewnĊtrznego jako
róĪnicĊ ĳp–ĳcv. W celu ilustracji tego zagadnienia na rysunku 6.2a przedstawiono obwiednie
zniszczenia dla trzech stanów zagĊszczenia (luĨnego, Ğrednio zagĊszczonego i zagĊszczone-
go) gruntu niespoistego zawierającego 10% frakcji drobnej. Obwiednie zniszczenia uzyskano
na podstawie wyrównania przyjmując zaleĪnoĞü potĊgową w postaci:
b
V ' v V ' h § V ' V ' h ·
a ¨ v ¸ (6.3)
2 © 2 ¹
ZaleĪnoĞci wykazują bardzo wysokie wspóáczynniki korelacji R2>0,99. Obwiednie zniszcze-
nia dla próbek w stanie luĨnym i Ğrednio zagĊszczonym róĪnią siĊ nieznacznie, wyraĨnie po-
wyĪej poáoĪona jest obwiednia dla próbek gruntu zagĊszczonego. W zakresie Ğrednich naprĊ-
V ' V ' h
ĪeĔ, przy których próbki ulegáy zniszczeniu, tj. dla v (100í1000) kPa, sieczne kąty
2
tarcia wewnĊtrznego wynoszą odpowiednio:
x ĳ = 33,1q dla stanu luĨnego,
x ĳ = 33,6q dla stanu Ğrednio zagĊszczonego,
x ĳ = 40,0q dla stanu zagĊszczonego.
Dla tych samych badaĔ przedstawionych na rysunku 6.2b przedstawiono rozkáad róĪnicy ką-
tów odpowiadających wytrzymaáoĞci maksymalnej i dla duĪych przemieszczeĔ w zaleĪnoĞci
od Ğredniego naprĊĪenia efektywnego. RóĪnica Mp–Mcv dla gruntu zagĊszczonego osiąga przy
V 'v V 'h
Ğrednim naprĊĪeniu 25 kPa wartoĞü okoáo 22q, dla gruntu Ğrednio zagĊszczonego
2
i zagĊszczonego róĪnice te wynoszą odpowiednio okoáo 11,5q i 2q. Pokazane na rysunku 6.2b
zaleĪnoĞci wskazują na nieliniowoĞü obwiedni zniszczenia, a wielkoĞü Mp–Mcv jest miarą tej
nieliniowoĞci.
Analogiczne badania przeprowadzono równieĪ dla materiaáów zawierających 36 i 60%
V ' V ' h
frakcji drobnej. W zakresie naprĊĪeĔ: v (100í1000) kPa sieczne kąty tarcia we-
2
wnĊtrznego wynoszą:
x ĳ = 33,8q dla gruntu zawierającego 36% frakcji drobnej,
x ĳ = 33,6q dla gruntu zawierającego 60% frakcji drobnej.
NajwiĊkszą nieliniowoĞü obwiedni wykazuje grunt o najgrubszym uziarnieniu (10% frakcji
drobnej) w stanie zagĊszczonym. UwzglĊdniając wartoĞci Mp–Mcv dla gruntu zawierającego
10% frakcji drobnej w stanie Ğrednio zagĊszczonym oraz wartoĞü dla gruntu zawierającego
36% i 60% frakcji drobnej naleĪy stwierdziü, Īe róĪnice Mp–Mcv maleją w miarĊ wzrostu za-
wartoĞci frakcji drobnej, a wiĊc dla gruntów drobniejszych obwiednie są bliĪsze liniowym.
10 % frakcji drobnej
a)
800
(Vv-Vh)/2 = 1,07[(V'v+V'h)/2]
0,93
700
600
(Vv-Vh)/2 = 0,90[(V'v+V'h)/2]
0,93
(Vv - Vh)/2, kPa
500
(Vv-Vh)/2 = 0,58[(V'v+V'h)/2]
0,99
400
300
stan luĨny
200
stan Ğrednio zagĊszczony
100 stan zagĊszczony
0
0 200 400 600 800 1000 1200
(V'v + V'h)/2, kPa
b)
25
stan luĨny
Mcv = 32R stan Ğrednio zagĊszczony
20
stan zagĊszczony
Mp - Mcv, o
15
10
0
0 200 400 600 800 1000
(V'v + V'h)/2, kPa
RYSUNEK 6.2. Wyniki wytrzymaáoĞci piasku zawierającego 10% frakcji drobnej: a) obwiednia
zniszczenia w warunkach z odpáywem dla wytrzymaáoĞci maksymalnej, b) rozkáad wartoĞci Mp–Mcv
Wyniki omawianych badaĔ moĪna równieĪ przedstawiü w osiach linii stanu krytycznego (rys.
6.3). Z przebiegu regresji liniowych w skali logarytmicznej wyrównujących wyniki badaĔ
wynika, Īe dla gruntów zawierających 36 i 60% frakcji drobnej wyniki wykazują zbieĪnoĞü
dla kaĪdego rodzaju materiaáu. JednakĪe dla materiaáu najgrubszego (zawierającego 10%
frakcji drobnej) nie ma unikatowej linii stanu krytycznego. KaĪdemu stanowi zagĊszczenia
odpowiada odrĊbna linia. Na podstawie przedstawionych zaleĪnoĞci moĪna wyciągnąü wnio-
sek, Īe wielkoĞü pionowego odksztaácenia wynosząca 30% jest niewystarczająca, aby dla ma-
teriaáu zawierającego niewielki procent frakcji drobnej uzyskaü unikatowy związek e = f (p’)
niezaleĪny od początkowego stanu zagĊszczenia.
10% frakcji drobnej, stan luĨny 36 % frakcji drobnej

10% frakcji drobnej, stan Ğrednio zagĊszczony 60% frakcji drobnej
10% frakcji drobnej, stan zagĊszczony
1,2
10 % frakcji drobnej,
stan luĨny
1,1
e = -0,0441Ln(p') + 1,09
1
10 % frakcji drobnej,
0,9 stan Ğrednio
zagĊszczony
e = -0,0402Ln(p') + 1,01
0,8
0,7 10% frakcji drobnej,

stan zagĊszczony
0,6 e = -0,0421Ln(p') + 0,95
0,5 36% frakcji drobnej

e = -0,042Ln(p') + 0,804
0,4
60% frakcji drobnej
1 10 100 1000 10000
e = -0,042Ln(p') + 0,788
RYSUNEK 6.3. ZaleĪnoĞü wskaĨnik porowatoĞci – Ğrednie naprĊĪenie efektywne dla fazy zniszczenia
w badaniach z odpáywem dla trzech rodzajów gruntów
6.3. Czynniki okreĞlające wytrzymaáoĞü gruntów spoistych
WytrzymaáoĞü z odpáywem
W gruntach spoistych, ze wzglĊdu na przenoszenie naprĊĪeĔ przez szkielet gruntowy kluczo-
wym kryterium wyboru rodzaju badania są warunki odpáywu. W przypadku wytrzymaáoĞci
w warunkach z peánym odpáywem najistotniejszymi niezaleĪnymi czynnikami wpáywającymi
na wartoĞü wytrzymaáoĞci są:
x rodzaj gruntu reprezentowany przez budowĊ mineralogiczną,
x struktura wynikająca w duĪej mierze z historii naprĊĪenia i procesów podepozycyjnych,
x schemat Ğcinania.
280
Rodzaj gruntu jest czynnikiem, który
(przy staáoĞci innych) w najwiĊkszym
210
Kwarc
stopniu wpáywa na jego wytrzymaáoĞü.
)/2, kPa]
2
Vh[kN/m
t
Skáad mineralogiczny, który jest ĞciĞle lini
Kao
140
Vv3-)/2
związany z rodzajem gruntu przekáada Illit

(V'1(-V'
siĊ jednoznacznie na wartoĞü kąta tar-

70
cia wewnĊtrznego, co ilustrują obszary Montmorylonit
zawierające obwiednie zniszczenia dla
0
kwarcu i mineraáów ilastych pokazane 0 70 140 210 280 350 420 490
V'v+V'
+ V')/2 2
((V' h )/2, kPa]
[kN/m
na rysunku 6.4 (Das, 1997). Skáad mi- 1 3
neralny gruntu rzutuje bezpoĞrednio na RYSUNEK 6.4. Obwiednie zniszczenia dla kwarcu i mi-
jego uziarnienie, ksztaát ziaren neraáów ilastych (Das, 1997 na podstawie Olsona, 1974)
i cząstek oraz ich wzajemny ukáad.
DuĪa zawartoĞü kwarcu gwarantuje szybki wzrost wytrzymaáoĞci wraz ze wzrostem efektyw-
nego naprĊĪenia Ğredniego, natomiast dominująca zawartoĞü mineraáów ilastych (zwáaszcza
montmorylonitu) determinuje maáą wartoĞü kąta tarcia wewnĊtrznego. MoĪna powiedzieü, Īe
wraz ze wzrostem plastycznoĞci gruntu, zmiana naprĊĪenia efektywnego wpáywa w mniej-
szym stopniu na wytrzymaáoĞü.
Stwierdzenie wyraĨnej korelacji rodzaju gruntu z jego wytrzymaáoĞcią byáo zawsze wyko-
rzystywane do poĞredniego szacowania parametrów wytrzymaáoĞciowych. Dla bardzo pro-
stych zagadnieĔ inĪynierskich jest to dopuszczalne pod warunkiem, Īe relacje parametrów
wytrzymaáoĞciowych z rodzajem gruntu i jego stanem zostaáy okreĞlone poprawnie. Nie zaw-
sze jednak tak jest. Niechlubnym przykáadem moĪe byü bezkrytyczne stosowanie „zaleĪno-
Ğci” znajdujących siĊ w normie PN-81/B-03020, która na szczĊĞcie juĪ nie obowiązuje, ale
nadal jest chĊtnie wykorzystywana przez inĪynierów, a jeszcze chĊtniej przez geologów.
W normie tej, w czĊĞci dotyczącej poĞredniego wyznaczania parametrów wytrzymaáoĞcio-
wych i odksztaáceniowych jest wiele informacji wprowadzających w báąd. Problem ten zasáu-
guje na szczegóáowe omówienie w oddzielnym materiale. NajwaĪniejszy zarzut w odniesieniu
do korelacji parametrów wytrzymaáoĞciowych z rodzajem gruntu i jego stanem odnosi siĊ do
istotnego zawyĪania wartoĞci spójnoĞci i zaniĪania kąta tarcia wewnĊtrznego. Wynika to
z niedocenienia roli nasączenia gruntu w trakcie badaĔ i w związku z tym mylnej oceny na-
prĊĪeĔ efektywnych. Zagadnienie to jest omówione w dalszej czĊĞci tego rozdziaáu. W przy-
padku prawidáowej procedury badania uzyskiwane wartoĞci kąta tarcia wewnĊtrznego i spój-
noĞci są inne niĪ zalecane przez normĊ PN-81/B-03020. Ostatnio opublikowano wyniki badaĔ
wykonanych w GEOTEKO Sp. z o.o. na blisko 100 seriach badaĔ róĪnych gruntów natural-
nych, a które przedstawiono na rysunku 6.5 w zaleĪnoĞci od wskaĨnika plastycznoĞci (Ty-
miĔski i Kieáczewski, 2013). Wynika z nich jednoznacznie, Īe norma PN-81/B-03020 zna-
cząco zawyĪa spójnoĞci i zaniĪa kąty tarcia wewnĊtrznego dla wszystkich rodzajów gruntów
spoistych odnosząc wartoĞci parametrów wytrzymaáoĞciowych jedynie do rodzaju gruntu
i jego stanu. Opis rodzajów gruntu w legendzie celowo odnosi siĊ do normy PN86/B-020480,
nie tylko ze wzglĊdu na nawiązanie do normy PN-81/B-03020, ale takĪe z uwagi na to, Īe
norma ta (w stosunku do nowej klasyfikacji) semantycznie niuansuje termin „iáy”.
Rodzaj gruntu rzutuje nie tylko na wyniki badaĔ prowadzonych wedáug standardowych
procedur. Na rysunku 6.6 przedstawiono porównanie wyników standardowych badaĔ trójo-
siowych z odpáywem (TXCID CL) z wynikami badaĔ, w których próbki byáy Ğcinane przez
przyrost naprĊĪenia poziomego przy staáej wartoĞci naprĊĪenia pionowego (TXCID EL).
Próbki gruntu podzielono wedáug kryterium wskaĨnika plastycznoĞci. Wydzielono dwie gru-
py, poniĪej i powyĪej 40%. Jak zaznaczono w rozdziale 3.3, zawartoĞü frakcji iáowej na po-
ziomie 30–40%, co odpowiada takiemu samemu zakresowi zmiennoĞci wskaĨnika plastycz-
noĞci, jest granicą oddzielającą dwie grupy gruntów o innych parametrach mechanicznych.
Z obwiedni zniszczenia pokazanych na rysunku 6.6 wynika, Īe wytrzymaáoĞü odniesiona do
peánego odpáywu jest zawsze niĪsza w gruntach o wskaĨniku plastycznoĞci wiĊkszym niĪ dla
gruntów o Ip w zakresie 30–40%. RóĪnice w wytrzymaáoĞci pomiĊdzy dwiema grupami grun-
tów zaznaczają siĊ gáównie w wartoĞci kąta tarcia wewnĊtrznego.
45
Piaski gliniaste
40
o
Pyáy
kąt tarcia wewnĊtrznego M',
35
Gliny
30 Iáy
25
20
15 Rodzaje gruntów
10 oznaczano zgodnie
z normą PN-86/B-02480
5
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
wskaĨnik plastycznoĞci Ip , %
30
Rodzaje gruntów Piaski gliniaste
25 oznaczano zgodnie Pyáy
z normą PN-86/B-02480 Gliny
spójnoĞü c', kPa
20 Iáy
15
10
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
wskaĨnik plastycznoĞci Ip , %
RYSUNEK 6.5. ZmiennoĞü kąta tarcia wewnĊtrznego i spójnoĞci naturalnych gruntów w szerokim
zakresie wskaĨnika plastycznoĞci (TymiĔski i Kieáczewski, 2013)
1000
800 GEOTEKO, ISMGEO
600
(Vv -Vh)/2, kPa
400
200
0
-200 0 500 1000 1500 2000
-400
-600 TXCDEL Ip<40% TXCDEL Ip>40%
TXCDCL Ip<40% TXCDCL Ip>40%
-800
TXCD Ip<40% TXCD Ip>40%
-1000
(V'v+ V'h)/2, kPa
RYSUNEK 6.6. WytrzymaáoĞü iáów o róĪnej plastycznoĞci Ğcinanych standardowo i z bocznym ob-
ciąĪeniem
PowyĪsze wyniki badaĔ odnoszą siĊ do gruntu o strukturze nienaruszonej, czyli wykazu-
jącego pewien dodatkowy opór Ğcinania w stosunku do tego jaki wynika z rodzaju gruntu.
Ten dodatkowy opór jest wynikiem historii stanu naprĊĪenia i wszystkich procesów podepo-
zycyjnych. Podczas Ğcinania takich gruntów na charakterystyce naprĊĪenieíodksztaácenie
moĪna jasno zidentyfikowaü wartoĞü maksymalną i dlatego wytrzymaáoĞü odniesioną do tego
punktu nazywa siĊ wytrzymaáoĞcią maksymalną. Po jej osiągniĊciu, moĪliwoĞü przenoszenia
naprĊĪenia stycznego spada wraz z odksztaáceniem aĪ do chwili zniszczenia wszelkich wiązaĔ
pomiĊdzy ziarnami i cząstkami. Wówczas opory Ğcinania bĊdą zaleĪaáy jedynie od rodzaju
gruntu i wartoĞci naprĊĪeĔ. Wpáyw struktury na charakterystyki wytrzymaáoĞciowe i od-
ksztaáceniowe przedstawiono schematycznie (za Jardinem i in., 2004) na rysunku 6.7.
t t
Grunt ze strukturą
Grunt ze strukturą (structured)
(structured)
Grunt bez struktury Grunt bez struktury

(unstructured) (unstructured)
s' Ha
RYSUNEK 6.7. Wpáyw czynników spajających ziarna i cząstki gruntowe na zachowanie siĊ gruntu
podczas Ğcinania (Jardine i in., 2004)
0.8
WielkoĞü spadku wytrzymaáoĞci 0,8
w wyniku destrukturyzacji, zaleĪy od ro-

dzaju gruntu. Wpáyw budowy gruntu na 0.6
0,6
W/V’ W/V'n
wspóáczynnik tarcia n/ 'n
jego zachowanie siĊ uwzglĊdnili takĪe

WV
tarcia tarcia
I' lub I'

Lupini i in. (1981), którzy rozróĪnili za- n.c. cr
Wspoáczynnik
0,4
0.4
chowanie siĊ gruntu podczas Ğcinania na
wspóáczynnik
turbulentne (turbulent) oraz poĞlizgowe

(sliding) w zaleĪnoĞci od udziaáu cząstek 0,2
0.2 I' r
iáowych. RóĪnica w obu zachowaniach ĝcinanie Strefa

polega na zmiennej wartoĞci kąta tarcia turbulentne przejĞciowa
ĝcinanie poĞlizgowe
00
wewnĊtrznego w poszczególnych etapach 0 20 40 60 80 100
procesu odksztaácenia. Pierwszy rodzaj ZawartoĞü
zawartoĞü
zawartoĞü frakcji
frakcji
frakcji iáowej
iáowej,
iáowej, % (%)
%
zachowania charakteryzuje siĊ znaczną

róĪnicą jego wartoĞci maksymalnej oraz RYSUNEK 6.8. Wpáyw mineraáów ilastych na kąt
tarcia wewnĊtrznego w stanie krytycznym oraz re-
rezydualnej. W drugim przypadku róĪnica
zydualnym (Jardine i in., 2004)
ta jest bardzo maáa (rys. 6.8). Vaughan
i in. (1978) stwierdzili, Īe przebieg etapu Ğcinania zaleĪy od wartoĞci wskaĨnika plastyczno-
Ğci. Wedáug nich grunty o IP < 25% w procesie Ğcinania zachowują siĊ turbulentnie, natomiast
grunty o IP > 30% – poĞlizgowo (Vaughan i in., 1978 na podstawie Jardine i in., 2004). We-
dáug Jardine’a i in. (2004) skáad mineralny gruntów spoistych okreĞla przebieg charaktery-
styki naprĊĪenie–odksztaácenie.
Grunty spoiste zawierające duĪą zawartoĞü frakcji iáowej, czyli zachowujące siĊ podczas
Ğcinania poĞlizgowo, ze wzglĊdu na istniejącą orientacjĊ cząstek iáowych, bĊdą wykazywaáy
odksztaáceniowe osáabienie. WielkoĞü tego osáabienia moĪe byü doĞü znaczna,
w związku z tym nie jest pewne, czy ze wzglĊdu na ograniczenia kinematyczne aparatu trójo-
siowego caáy proces osáabienia moĪe byü modelowany podczas badaĔ. Z uwagi na fakt, Īe
dotyczy to wytrzymaáoĞci minimalnej, istotne jest dokáadne wyznaczenie tej wartoĞci i dlate-
go wyznacza siĊ ją w aparacie pierĞcieniowym na próbkach rekonstruowanych, o konsystencji
pasty, pozbawionych struktury. Wyniki takich badaĔ dla bardzo plastycznego iáu plioceĔskie-
go przedstawiono na rysunku 6.9. Wykresy przedstawiają wyniki Ğcinania trzech próbek ba-
danych przy róĪnych naprĊĪeniach 150, 300 i 600 kPa. Wykresy przedstawiono w formie na-
prĊĪenia stycznego i znormalizowanego (przez pionowe naprĊĪenie) naprĊĪenia stycznego
w zaleĪnoĞci od przemieszczenia.
120
38,8m; s= 150kPa; v=0,016 mm/s
100
naprĊĪenie styczne, kPa
38,8m; s= 300kPa; v=0,016 mm/s

38,8m; s= 600kPa; v=0,016 mm/s
80
60
40
20
0
0,1 1 10 100 1000
przemieszczenie, mm
0,8
znormalizowane naprĊĪenie styczne,
0,7
0,6
0,5
kPa
0,4 38,8m; s= 150kPa; v=0,016 mm/s

38,8m; s= 300kPa; v=0,016 mm/s
0,3 38,8m; s= 600kPa; v=0,016 mm/s
0,2
0,1
0
0,1 1 10 100 1000
przemieszczenie, mm
RYSUNEK 6.9. Wyniki Ğcinania iáu wysokoplastycznego w aparacie pierĞcieniowym

Z wykresów wynika, Īe wartoĞü wytrzymaáoĞci rezydualnej moĪe byü piĊciokrotnie mniejsza

niĪ wytrzymaáoĞü maksymalna. Przemieszczenie potrzebne do caákowitej redukcji wytrzyma-
áoĞci jest rzĊdu 150 mm. Warto równieĪ zwróciü uwagĊ, Īe ustalona wielkoĞü znormalizowa-
nego naprĊĪenia stycznego odpowiada kątowi tarcia wewnĊtrznego równemu okoáo 7°.
Warto zaznaczyü, Īe prĊdkoĞü Ğcinania w takich badaniach moĪe nieznacznie zmieniü wy-
niki. Trzydziestokrotne zmniejszenie prĊdkoĞci Ğcinania zwiĊkszy kąt tarcia wewnĊtrznego
o mniej niĪ 2°.
WytrzymaáoĞü bez odpáywu

WytrzymaáoĞü w warunkach bez odpáywu gruntów spoistych zaleĪy od tych samych czynni-
ków co wytrzymaáoĞü w warunkach z peánym odpáywem, jednakĪe czynnik historii naprĊĪe-
nia jest jeszcze bardziej uwidoczniony. Wyidealizowane zachowanie siĊ gruntów normalnie
skonsolidowanych oraz prekonsolidowanych w warunkach bez odpáywu przedstawiono na
rysunku 6.10. W przypadku próbek normalnie skonsolidowanych w warunkach bez odpáywu,
ĞcieĪka naprĊĪeĔ efektywnych odchyla siĊ w lewą stronĊ, w skutek kontraktywnego zacho-
wania, a tym samym generowania nadwyĪki ciĞnienia wody w porach o wartoĞci dodatniej.
ĝcieĪka ta stanowi jednoczeĞnie
graniczną powierzchniĊ stanu dla t a) u f
danej wartoĞci porowatoĞci. Na- a)

e ni
zz
c
ni s B
tomiast w warunkach z odpáy- d ni
a z
b wie 'u u
wem ĞcieĪka naprĊĪeĔ efektyw- o f 0
(
Grunty normalnie P P 1
nych ukáada siĊ na granicznej skonsolidowane 'u u 0

'u
A=
powierzchni stanu, przy czym P
2t
T S
jednoczeĞnie próbka zmniejsza ESP
45°
45°
swoją objĊtoĞü. Zmniejszenie A A 1 s, s'
u 0
objĊtoĞci oraz generowanie do-

datniej nadwyĪki ciĞnienia wody 'u (-ve) f
t
b)
w porach jest konsekwencją tego, 'u ujemne F F 1
Grunty lekko
Īe punkt początkowy ĞcieĪki prekonsolidowane
naprĊĪeĔ efektywnych na etapie G
B
Ğcinania znajduje siĊ na prawo od Grunty silnie
Grunty prekonsolidowane
zagĊszczone H
linii stanu krytycznego, czyli po ESP
P
(compacted)
TS
jej tzw. „mokrej” stronie.

W przypadku gruntów lekko pre- 45° 45°
s, s'
konsolidowanych obserwuje siĊ A A 1
u 0
analogiczne zachowanie do tego

jak opisano powyĪej, co skutkuje RYSUNEK 6.10. ĝcieĪki naprĊĪeĔ w warunkach bez odpáywu
tym, Īe ĞcieĪka naprĊĪenia znaj- iáu (Head, 1992): a) normalnie skonsolidowanego, b) prekonso-
lidowanego
duje siĊ po „mokrej” stronie linii
stanu krytycznego.
Odmienne zachowania obserwuje siĊ natomiast w przypadku gruntów silnie prekonsoli-
dowanych. W warunkach bez odpáywu ĞcieĪka naprĊĪenia efektywnego odchyla siĊ w prawą
stronĊ w wyniku generowania ujemnej nadwyĪki ciĞnienia wody w porach, przy czym znisz-
czenie próbki czĊsto nastĊpuje przed osiągniĊciem linii stanu krytycznego. W warunkach
z odpáywem próbka gruntu zachowuje siĊ dylatywnie, pomimo początkowego zmniejszenia
siĊ wskaĨnika porowatoĞci. Przez analogiĊ do zachowania siĊ gruntów normalnie skonsoli-
dowanych, generowanie ujemnej nadwyĪki ciĞnienia wody w porach oraz zwiĊkszanie objĊ-
toĞci próbki jest konsekwencją tego, Īe ĞcieĪka naprĊĪenia efektywnego znajduje siĊ na lewo
od linii stanu krytycznego, czyli po jej tzw. „suchej” stronie. MoĪna powiedzieü wiĊc, Īe
w warunkach bez odpáywu, w przypadku gruntów normalnie skonsolidowanych oraz lekko
prekonsolidowanych, proces Ğcinania wywoáuje redukcjĊ wartoĞci Ğredniego efektywnego
naprĊĪenia, sprawiając jednoczeĞnie, Īe grunty te wykazują mniejszą wytrzymaáoĞü oraz
wiĊkszą odksztaácalnoĞü niĪ w warunkach z odpáywem. Proces odwrotny obserwuje siĊ
w przypadku gruntów silnie prekonsolidowanych, przy Ğcinaniu których w warunkach bez
odpáywu Ğrednie efektywne naprĊĪenie gáówne roĞnie, czyniąc tym samym je bardziej wy-
trzymaáymi i mniej odksztaácalnymi niĪ w warunkach z odpáywem.
Podobnie jak w przypadku badaĔ z odpáywem, rodzaj gruntu ma zasadniczy wpáyw na
przebieg Ğcinania realizowanego w warunkach bez odpáywu. W tym przypadku w jeszcze
wiĊkszym stopniu zaznacza siĊ róĪnica pomiĊdzy gruntami zawierającymi do 30–40% frakcji
iáowej i gruntami bardzo plastycznymi. Na rysunku 6.11 przedstawiono schematycznie ĞcieĪ-
ki naprĊĪeĔ efektywnych dla tych dwóch rodzajów gruntu, Jardine i in. (2004). Prekonsoli-
dowane iáy o maáej wartoĞci wskaĨnika plastycznoĞci, które ulegają Ğcinaniu turbulentnemu,
w warunkach bez odpáywu wykazują wzmocnienie, a wytrzymaáoĞü gruntu na Ğcinanie bez
odpáywu zaleĪy od wilgotnoĞci (rys. 6.11a). Natomiast prekonsolidowane iáy o duĪej wartoĞci
wskaĨnika plastycznoĞci, które ulegają Ğcinaniu poĞlizgowemu, w warunkach bez odpáywu
wykazują osáabienie. WytrzymaáoĞü na Ğcinanie bez odpáywu zaleĪy od wartoĞci naprĊĪenia
efektywnego istniejącego przed rozpoczĊciem procesu Ğcinania (rys. 6.11b).
a) b) SpĊkane prekonsolidowane iáy
Prekonsolidowane iáy o maáej wartoĞci
Va-Vr)/2
o duĪej wartoĞci wskaĨnika

wskaĨnika plastycznoĞci plastycznoĞci
(stiff sandy clays) (stiff fissured plastic clays)
Va-Vr)/2
cu=f(w) cu=f(p'0)
0
V'a+V'r)/2 0
V'a+V'r)/2
RYSUNEK 6.11. Zachowanie siĊ prekonsolidowanych iáów o: a) maáej, b) duĪej wartoĞci wskaĨnika
plastycznoĞci w warunkach bez odpáywu (Jardine i in., 2004)
RóĪnice w zachowaniu prekonsolidowanych gruntów spoistych o zróĪnicowanej plastycz-

noĞci, dogodnie jest przedstawiü na wiĊkszej liczbie róĪnych charakterystyk uzyskanych ze
Ğcinania w warunkach bez odpáywu. Na rysunku 6.12 przedstawiono takie wyniki dla anali-
zowanych dwóch grup gruntów pobranych z prekonsolidowanego podáoĪa. Wyniki przedsta-
wiono w formie nastĊpujących charakterystyk:
x naprĊĪenie–odksztaácenie,
x ĞcieĪek naprĊĪeĔ efektywnych,

x zmiany stosunku efektywnych naprĊĪeĔ gáównych,
x przyrostu ciĞnienia wody w porach.
1200 5
naprĊĪeĔ gáównych V' v /V' h, -

dewiator naprĊĪenia V v - V h,
stosunek efektywnych
4
800
kPa
400
2
grunty Ğrednio plastyczne
grunty bardzo plastyczne
0 1
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
odksztalcenie pionowe H a, % odksztaácenie pionowe H a, %
600 200
rozkáad przyrostu ciĞnienia wody w

poáowa dewiatora naprĊĪenia
500 150
(V v - V h)/2, kPa
400
porach 'u, kPa 100
300 50
0
200
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
-50
100
-100
0
0 200 400 600 800 1000 -150
Ğrednie naprĊĪenie efektywne (V'v + V'h)/2, kPa odksztaácenie pionowe H a, %
RYSUNEK 6.12. Charakterystyki Ğcinania bez odpáywu gruntów o róĪnej spoistoĞci (LipiĔski i in.,
2007)
Wszystkie charakterystyki wyraĨnie wskazują na istnienie dwóch rodzajów reakcji na ob-

ciąĪenia zadawane w warunkach bez odpáywu, których kryterium rozróĪnienia jest wskaĨnik
plastycznoĞci. Grunty o wskaĨniku plastycznoĞci przybierającym wartoĞci do okoáo 30% wy-
kazują reakcjĊ dylatywną, typową dla gruntów prekonsolidowanych. Najbardziej uwidacznia
siĊ to na charakterystykach zmian ciĞnienia wody w porach oraz na ĞcieĪkach naprĊĪeĔ efek-
tywnych. Obwiednia zniszczenia okreĞlająca wytrzymaáoĞü ukáada siĊ pod duĪym kątem przy
praktycznie zerowej spójnoĞci. Jest to typowe zachowanie materiaáu coulombowskiego. Dru-
ga grupa ĞcieĪek charakteryzuje materiaá o duĪej zawartoĞci frakcji iáowej, stosunkowo maáo
wraĪliwy na przyrosty naprĊĪenia normalnego. W takim materiale, zaáoĪenie zachowania
coulombowskiego w zakresie Ğrednich naprĊĪeĔ wydaje siĊ co najmniej problematyczne.
WartoĞci dewiatorów oraz stosunków normalnych naprĊĪeĔ efektywnych dla tych gruntów
ukáadają siĊ znacznie poniĪej tych otrzymanych dla gruntów maáo i Ğrednio plastycznych.
Bardzo waĪną wáaĞciwoĞcią odróĪniającą wytrzymaáoĞü w warunkach peánego odpáywu od
wytrzymaáoĞci bez odpáywu jest sposób reprezentacji wyników. O ile w przypadku badaĔ
z odpáywem wytrzymaáoĞü charakteryzuje siĊ parametrami wytrzymaáoĞciowymi ĳ' i c' to
w przypadku warunków bez odpáywu otrzymuje siĊ jedną liczbĊ, czyli wartoĞü wytrzymaáoĞci
na Ğcinanie w warunkach bez odpáywu dla konkretnego stanu naprĊĪenia efektywnego po-
przedzającego Ğcinanie. NajczĊĞciej taką wartoĞü okreĞla siĊ jako Ĳfu lub cu. Niekiedy dla po-
kazania zmiennoĞci tego parametru od naprĊĪenia podaje siĊ wartoĞü znormalizowaną wy-
trzymaáoĞci ze wzglĊdu na efektywne naprĊĪenie pionowe poprzedzające Ğcinanie, oznaczane
odpowiednio Ĳfu/ı'v0 lub cu/ı'v0. Tego rodzaju charakterystyki dla prekonsolidowanych gruntów
naturalnych o Ğredniej i duĪej plastycznoĞci przedstawiono rysunku 6.13.
1,4
1,2 Ip 6%÷17%
Undisturbed
1 Ip
IP 37%÷44%
=37- 44%
Wfu/V'v0
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0 100 200 300 400 500 600
(V'v+V'h)/2, kPa
RYSUNEK 6.13. Wpáyw naprĊĪenia efektywnego na zmiennoĞü znormalizowanej wytrzymaáoĞci na
Ğcinanie w warunkach bez odpáywu (Wfu/V’v0) dla gruntów o róĪnej spoistoĞci (TymiĔski i Kieáczewski,
2013)
6.4. NajczĊĞciej popeániane báĊdy w wyznaczaniu wytrzy-

maáoĞci gruntu spoistego
6.4.1. Niespeánienie warunku peánego nasycenia
ChociaĪ zrozumienie mechanizmu zmian charakterystyk z badaĔ w warunkach bez odpáywu

wskutek niejednorodnoĞci rozkáadu fazy gazowej w gruncie jest konieczne, to jednak w efek-
cie koĔcowym naleĪaáoby podjąü próbĊ oszacowania wpáywu niepeánego nasycenia na wy-
trzymaáoĞü w warunkach bez odpáywu. PodrĊcznikowym przykáadem jest tutaj wykres poka-
zany na rysunku 6.14, na którym W
przedstawiono wytrzymaáoĞü na Sr<1 Sr=1
Ğcinanie w warunkach bez odpáywu
z badania UU gruntu czĊĞciowo na-
sączonego wodą. W przypadku
gruntu niecaákowicie nasączonego
wartoĞü wytrzymaáoĞci na Ğcinanie
jest zawyĪona w porównaniu z grun- V
tem z porami caákowicie wypeánio- RYSUNEK 6.14. WytrzymaáoĞü na Ğcinanie w warunkach
nymi wodą. Dzieje siĊ tak dlatego, bez odpáywu (z badaĔ UU) gruntu caákowicie
Īe przyrost dewiatora naprĊĪenia i niecaákowicie nasączonego
podczas Ğcinania w oĞrodku nienasyconym powoduje dodatkowo wzrost Ğredniego naprĊĪenia

efektywnego wynikający z przebiegu konsolidacji. W oĞrodku caákowicie nasączonym jaki-
kolwiek izotropowy przyrost naprĊĪenia caákowitego przejmowany jest przez wodĊ w porach,
a zatem naprĊĪenie efektywne pozostaje niezmienione. Staáa wartoĞü naprĊĪenia efektywnego
powoduje, Īe wytrzymaáoĞü w warunkach bez odpáywu pozostaje bez zmian, jako Īe jej war-
toĞü jest uzaleĪniona od naprĊĪenia efektywnego.
Speánienie warunku peánego nasycenia daje moĪliwoĞü kontroli warunków brzegowych
w trakcie badania ze wzglĊdu na stan naprĊĪenia. ZnajomoĞü zadawanych wartoĞci naprĊĪeĔ
caákowitych ı oraz wiarygodnych wartoĞci ciĞnienia wody w porach u w peáni pozwala wyko-
rzystaü zasadĊ naprĊĪeĔ efektywnych, natomiast brak peánego nasycenia w zasadniczy sposób
wpáywa na ksztaát ĞcieĪki naprĊĪenia efektywnego, a w konsekwencji równieĪ na wytrzyma-
áoĞü w warunkach bez odpáywu. Na rysunku 6.15 pokazano schematycznie wpáyw niepeánego
nasycenia na ksztaát ĞcieĪki naprĊĪenia efektywnego i wytrzymaáoĞü w warunkach bez od-
páywu.
a)
h)/2
v-V)/2
B’ B
3
(V1-V
Báąd w ocenie wytrzymaáoĞci

(V
A’ A
A’ ĞcieĪka naprĊĪeĔ efektywnych dla próbki

nasączonej metodą ciĞnienia wyrównawczego
B’ ĞcieĪka naprĊĪeĔ efektywnych dla próbki
nie poddanej ciĞnieniu wyrównawczemu
A i B- ĞcieĪki naprĊĪeĔ caákowitych dla
odpowiednich próbek
(V'v +V'h)/2V 1 V 3'

'
b) 2
grunt caákowicie nasączony
3V )/2
1-V
(V(V v- )/2
h
ZAKRES BàĉDU W OCENIE

WYTRZYMAàOĝCI
grunt nienasączony caákowicie
(V'v + V'hV)/2
1 V 3'
'
2
RYSUNEK 6.15. Wpáyw niepeánego nasycenia w warunkach bez odpáywu na: a) ksztaát ĞcieĪki na-
prĊĪenia efektywnego, b) wartoĞü wytrzymaáoĞci (LipiĔski i Wdowska, 2004b)
Z przedstawionego przykáadu wynika, Īe niepeáne nasycenie zasadniczo wpáywa na ksztaát

ĞcieĪki naprĊĪenia efektywnego i istotnie zmienia wartoĞü wytrzymaáoĞci w warunkach bez
odpáywu. W przykáadzie pokazanym na rysunku 6.15, dotyczącym gruntu normalnie skonso-
lidowanego lub lekko prekonsolidowanego, wartoĞü wytrzymaáoĞci w warunkach bez odpáy-
wu jest w istotny sposób zawyĪana. Zakres tego báĊdu zmienia siĊ w zaleĪnoĞci od wartoĞci
naprĊĪenia efektywnego panującego w gruncie. Na rysunku 6.15b przedstawiono natomiast
zakres báĊdu wystĊpujący w ocenie wytrzymaáoĞci dla reakcji gruntu przedstawionej na ry-
sunku 6.15a. Báąd wynikający z niepeánego nasycenia przyczynia siĊ do zawyĪenia wytrzy-
maáoĞci w zakresie maáych i Ğrednich naprĊĪeĔ. W zakresie duĪych naprĊĪeĔ báąd jest mniej-
szy, poniewaĪ stopieĔ wilgotnoĞci siĊ zwiĊksza wraz ze zmniejszaniem siĊ wskaĨnika poro-
watoĞci. BezwzglĊdna wartoĞü tego báĊdu zaleĪy od rodzaju gruntu, początkowej wartoĞci
stopnia wilgotnoĞci oraz historii stanu naprĊĪenia. To wáaĞnie historia stanu naprĊĪenia okre-
Ğla rodzaj reakcji gruntu na obciąĪenia realizowane w warunkach bez odpáywu, która uwi-
dacznia siĊ przez zmiany wartoĞci ciĞnienia wody w porach. Niepeáne nasycenie gruntu zmie-
nia zasadniczo przyrosty ciĞnienia wody w porach zaniĪając je w przypadku reakcji kontrak-
tywnej i zawyĪając dla materiaáu wykazującego tendencjĊ do dylatancji.
NaleĪy równieĪ zwróciü uwagĊ na fakt, Īe w przypadku badaĔ z peánym odpáywem, nie-
peáne nasycenie zasadniczo zmienia charakterystyki zmian objĊtoĞci podczas Ğcinania, co
bardzo utrudnia interpretacjĊ badaĔ. Dotyczy to równieĪ interpretacji badaĔ w kierunku oceny
parametrów odksztaáceniowych, gdzie niepeáne nasycenie powoduje zasadnicze báĊdy –
zwáaszcza w ocenie wspóáczynnika Poissona.
6.4.2. Dobór metody pomiaru ciĞnienia wody w porach w zaleĪno-

Ğci od plastycznoĞci
W przypadku gruntów o wskaĨniku plastycznoĞci nie przekraczającym zakresu 20í30% nie ma

problemu z prawidáowym pomiarem ciĞnienia wody w porach, poniewaĪ stosując poprawnie
procedurĊ nasączania metodą ciĞnienia wyrównawczego i zadając wystarczająco duĪe warto-
Ğci ciĞnieĔ ewentualne problemy moĪna caákowicie wyeliminowaü. Dotyczy to równieĪ grun-
tów prekonsolidowanych.
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku iáów mocno prekonsolidowanych o wskaĨniku pla-
stycznoĞci powyĪej 40%. Tutaj standardowe metody pomiaru ciĞnienia wody w porach nie są
wystarczające. W przypadku prekonsolidowanych iáów, ciĞnienia wody w porach naleĪy mie-
rzyü bezpoĞrednio na próbce (w poáowie jej wysokoĞci), najlepiej przy pomocy przetwornika
ssania omawianego przy okazji pomiarów ssania dla potrzeb wyznaczania wspóáczynnika
parcia spoczynkowego K0. Dzieje siĊ tak dlatego, Īe w przypadku prekonsolidowanych wy-
soko spoistych iáów (które mają wielokrotnie wiĊkszą powierzchniĊ wáaĞciwą od innych
gruntów spoistych) ciĞnienie wody w porach nie rozkáada siĊ tak równomiernie jak w przy-
padku gruntów mniej plastycznych. Dowodzą tego róĪnice w przebiegu podstawowych cha-
rakterystyk wyznaczanych podczas badaĔ bez odpáywu dla pomiarów ciĞnienia realizowanego
w podstawie i w poáowie próbki prekonsolidowanego iáu o wysokiej zawartoĞci frakcji mniej-
szej niĪ 0,002 mm. Porównanie podstawowych charakterystyk dla wymienionych dwóch spo-
sobów pomiaru ciĞnienia wody w porach w tej samej próbce przedstawiono na rysunku 6.16.
Charakterystyki przedstawiają zmianĊ dewiatora naprĊĪenia, ciĞnienia wody w porach oraz
stosunku efektywnych naprĊĪeĔ gáównych w zaleĪnoĞci od odksztaácenia pionowego, a takĪe
ĞcieĪki naprĊĪenia efektywnego. Z przedstawionych charakterystyk wynika, Īe jedynie zmia-
na dewiatora naprĊĪenia nie zaleĪy od sposobu pomiaru ciĞnienia wody w porach, podczas
gdy pozostaáe charakterystyki są zasadniczo róĪne. Obserwacja pierwsza jest oczywista í
poniewaĪ woda nie przenosi naprĊĪeĔ stycznych. Jest jasne, Īe róĪnice w przebiegu stosunku
efektywnych naprĊĪeĔ gáównych oraz ĞcieĪek naprĊĪeĔ efektywnych wynikają ze zmiany
przyrostu ciĞnienia wody w porach. NaleĪy podkreĞliü, Īe róĪnice w zmianach ciĞnienia wody
w porach są nie tylko duĪe co do wartoĞci (130 kPa), ale równieĪ przebieg charakterystyki
dylatancyjnej jest inny dla kaĪdego pomiaru. Maksymalne stosunki naprĊĪeĔ gáównych są
róĪne i wystĊpują dla róĪnych wartoĞci odksztaácenia, a przebieg ĞcieĪek naprĊĪeĔ efektyw-
nych generuje inne wartoĞci wytrzymaáoĞci gruntu. NaleĪy siĊ spodziewaü, Īe przy tak du-
Īych róĪnicach w rozkáadach ciĞnienia wody w porach, zmiany parametru Skemptona A dla
dwóch technik pomiaru ciĞnienia, jak i stopieĔ trudnoĞci przy interpretacji wyników badaĔ
wytrzymaáoĞciowych, bĊdą siĊ równieĪ róĪniáy istotnie.
600 150
Vh, kPa
przyrost ciĞnienia wody w porach

pomiar w Ğrodku próbki
500 100 pomiar u podstawy próbki
dewiator naprĊĪenia V v -
400 50
'u, kPa
300 0
0 2 4 6 8 10
200 -50
100
-100
0
-150
0 2 4 6 8 10
odksztalcenie pionowe H a, % odksztaácenie pionowe H a, %
300 3
pomiar w Ğrodku próbki
stosunek efektywnych naprĊĪeĔ
250 pomiar u podstawy próbki

gáównych V 'v/ V'h ,-
2,5
(V v - Vh)/2, kPa
200
150 2 pomiar w Ğrodku próbki

pomiar u podstawy próbki
100
1,5
50
0 1
0 200 400 600 800 0 2 4 6 8 10
(V'v + V'h )/2, kPa odksztaácenie pionowe H a, %
RYSUNEK 6.16. RóĪnice w przebiegu charakterystyk Ğcinania wynikające z pomiarów ciĞnienia wo-
dy w porach w podstawie i Ğrodku próbki
6.4.3. Dobór prĊdkoĞci Ğcinania
W przypadku gruntów spoistych dobór prĊdkoĞci Ğcinania odgrywa bardzo istotną rolĊ. MoĪ-
na siĊ spotkaü z opinią, Īe o tym czy badanie jest prowadzone z odpáywem lub bez odpáywu
decydują zamkniĊte lub otwarte zawory odprowadzające wodĊ od próbki. OczywiĞcie jest to
opinia báĊdna, poniewaĪ o warunkach odpáywu decyduje wzajemna relacja intensywnoĞci
obciąĪenia i moĪliwoĞci rozpraszania nadwyĪki ciĞnienia wody w porach wynikająca ze
wspóáczynnika przepuszczalnoĞci.
Wzrost prĊdkoĞci Ğcinania, w przypadku normalnie skonsolidowanych oraz lekko prekon-
solidowanych iáów o maáej wartoĞci wskaĨnika plastycznoĞci, powoduje nasilenie siĊ redukcji
wytrzymaáoĞci po osiągniĊciu jej wartoĞci maksymalnej (rys. 6.17a), natomiast w przypadku
silnie prekonsolidowanych iáów o duĪej wartoĞci wskaĨnika plastycznoĞci obserwuje siĊ zja-
wisko odwrotne (rys. 6.17b). Atkinson i in. (1987) wykazali, Īe w przypadku prekonsolido-
wanych iáów o duĪej wartoĞci wskaĨnika plastycznoĞci, w momencie powstania w próbce
gruntowej strefy ĞciĊcia nastĊpuje migracja wody do tej strefy w skutek zjawiska dylatancji
powodując tym samym odciąĪenie stref przylegających bezpoĞrednio do strefy ĞciĊcia.
Wzrost prĊdkoĞci obciąĪania ogranicza wpáyw zjawiska migracji wody i tym samym pozwala
na zmobilizowanie wiĊkszej wytrzymaáoĞci na Ğcinanie.
t t
ĝcinanie szybkie ĝcinanie szybkie
ĝcinanie wolne
ĝcinanie wolne
s' Ha
t t
ĝcinanie szybkie
ĝcinanie szybkie
ĝcinanie wolne
ĝcinanie wolne
s' Ha
RYSUNEK 6.17. Wpáyw prĊdkoĞci Ğcinania na zachowanie siĊ w warunkach bez odpáywu silnie pre-
konsolidowanych iáów (Jardine i in. 2004) o wartoĞci wskaĨnika plastycznoĞci : a) maáej, b) duĪej
W przypadku badaĔ z peánym odpáywem sytuacja wydaje siĊ pozornie prostsza. Po prostu
Ğcinanie naleĪy prowadziü na tyle wolno, aby przy danej wartoĞci wspóáczynnika przepusz-
czalnoĞci nie powstawaáa nadwyĪka ciĞnienia wody w porach.
NajczĊĞciej stosowaną metodą wyznaczania prĊdkoĞci Ğcinania próbki gruntu w laborato-
ryjnych badaniach trójosiowych, jest obliczenie jej ze wzoru (Head, 1986):
HfL
v (6.4)
100t f
H f í wartoĞü odksztaácenia pionowego próbki przy ĞciĊciu (maks. wartoĞü dewiatora) [%],
L – wysokoĞü próbki na koniec etapu konsolidacji [mm],
t f í czas po jakim próbka zostaáa ĞciĊta (osiągniĊto maksymalny dewiator) [minuty].
WartoĞü H f okreĞla siĊ na podstawie badania próbnego lub na podstawie wytycznych znajdu-
jących siĊ w podrĊczniku. W celu obliczenia wartoĞci t f , naleĪy oszacowaü czas t100 po-
trzebny do zakoĔczenia konsolidacji. OkreĞla siĊ go na podstawie wyników zarejestrowanych
podczas konsolidacji wykonując wykres objĊtoĞci wody wypáywającej z próbki w zaleĪnoĞci
od pierwiastka kwadratowego z czasu. Po okreĞleniu wartoĞci t100 prĊdkoĞü Ğcinania okreĞla
siĊ ze wzorów okreĞlonych dla róĪnych warunków Ğcinania (tabela 6.1).
TABELA 6.1. Ustalanie czasu potrzebnego do ĞciĊcia próbki (Head,1986)

Rodzaj badania Bez bibuáki filtracyjnej Z bibuáką filtracyjną
Bez odpáywu CIU 0,51·t100 1,8·t100
Z odpáywem CID 8,5·t100 14,0·t100
NaleĪy jednak zauwaĪyü, Īe wyniki osiągane na podstawie doboru prĊdkoĞci przy wykorzy-
staniu procedury opisanej powyĪej nie zawsze dają wyniki zadawalające, zwáaszcza dla badaĔ
z peánym odpáywem. W celu weryfikacji tej metody podjĊto program badaĔ mający na celu
okreĞlenie bardziej precyzyjnych wytycznych do okreĞlania minimalnej prĊdkoĞci Ğcinania
dla badaĔ z odpáywem gruntów spoistych w szerokim zakresie wskaĨnika plastycznoĞci.
Program badaĔ polegaá na wykonaniu ĞcinaĔ przy róĪnych prĊdkoĞciach, przy czym na
tworzącej próbki mocowany byá czujnik ssania opisany w rozdziale 5. W ten sposób rejestro-
wano ewentualne nadwyĪki ciĞnienia wody w porach w przypadku, gdy Ğcinanie przebiegaáo
zbyt szybko.
Na rys. 6.18a przedstawiono przykáadowe zaleĪnoĞci pomiĊdzy ciĞnieniem wody w porach
a odksztaáceniem pionowym dla dwóch próbek gruntu. MoĪna zauwaĪyü, Īe przyrost ciĞnie-
nia wody w porach u podstawy próbki jest równy zero podczas trwania Ğcinania, zaĞ rozkáady
ciĞnienia wody w porach mierzonego za pomocą czujnika ssania zawierają siĊ w przedziale
od 120 do í50 kPa. Natomiast na rysunku 6.18b przedstawiono ĞcieĪki naprĊĪeĔ efektywnych
uzyskane z dwóch badaĔ trójosiowych. Z uwagi na znaczne róĪnice w wartoĞciach pomierzo-
nego ciĞnienia wody w porach dla dwóch róĪnych metod, tzn. standardowo u podstawy prób-
ki oraz za pomocą czujnika wewnątrzkomorowego, ĞcieĪki naprĊĪeĔ efektywnych róĪnią siĊ
od siebie.
ĝcieĪki naprĊĪeĔ efektywnych wyznaczone z uwzglĊdnieniem ciĞnienia wody w porach
mierzonym u podstawy próbki są liniami prostymi, mają one ksztaát taki, jak w standardo-
wym badaniu ze swobodnym odpáywem wody podczas Ğcinania (CD). ĝcieĪki naprĊĪeĔ efek-
tywnych wyznaczone z uwzglĊdnieniem ciĞnienia wody w porach mierzonym czujnikiem
wewnątrzkomorowym przyjmują ksztaát krzywoliniowy, poniewaĪ czujnik ten wykazuje po-
wstawanie nadwyĪki ciĞnienia wody w porach, mimo otwartych zaworów drenaĪowych.
Wynika z tego, Īe dla gruntów mających duĪą zawartoĞü frakcji iáowej, rozkáad ciĞnienia
wody w porach podczas Ğcinania jest róĪny od tego, który jest okreĞlany na podstawie pomia-
rów standardowych. A zatem badania, które wedáug standardowych procedur uwaĪa siĊ za
badania z odpáywem, w rzeczywistoĞci są badaniami, w których generuje siĊ nadwyĪka ci-
Ğnienia wody w porach.
a)
150
rozkáad przyrostu ciĞnienia wody w
Rozkáady ciĞnienia wody w porach podczas

Ğcinania mierzone za pomocą czujnika
wĊwnątrzkomorowego
100
porach 'u, kPa
Rozkáad ciĞnienia wody w porach

podczas Ğcinania mierzony
50 standardowo (u podstawy próbki)
0
0 2 4 6 8 10 12
-50
400
poáowa dewiatora (Vv - Vh)/2, kPa
ĝcieĪki naprĊĪeĔ efektywnych

350 wyznaczone z uwzglĊdnieniem
ciĞnienia wody w porach
300 mierzonym u podstawy próbki
250
200 ĝcieĪki naprĊĪeĔ
efektywnych wyznaczone z
150 uwzglĊdnieniem ciĞnienia
wody w porach mierzonym
100 czujnikiem
50 wĊwnątrzkomorowym
0
0 200 400 600 800 1000
Ğrednie naprĊĪenie efektywne (V'v+ V'h)/2, kPa
RYSUNEK 6.18. RóĪnice w przebiegu charakterystyk ze Ğcinania wynikające z róĪnych sposobów

pomiaru ciĞnienia wody w porach: a) rozkáady ciĞnienia wody w porach, b) ĞcieĪki naprĊĪeĔ efektyw-
nych
W celu okreĞlenia minimalnej prĊdkoĞci Ğcinania, podczas której nie generuje siĊ juĪ nad-
wyĪka ciĞnienia wody w porach, w pierwszej kolejnoĞci naleĪaáo okreĞliü kryterium, wedáug
którego bĊdzie ona okreĞlana. Sama wielkoĞü generowanego ciĞnienia jest nieodpowiednia,
poniewaĪ w zaleĪnoĞci od historii stanu naprĊĪenia generowane przyrosty ciĞnienia mogą byü
dodatnie i ujemne i zmieniają siĊ na kaĪdym etapie badania. Z tego wzglĊdu miara powinna
byü bardziej uniwersalna. Pierwszym krokiem jest wyznaczenie pola powierzchni pod wykre-
sem nadwyĪki ciĞnienia wody w porach, niezaleĪnie czy zakreĞlona jest ona przez dodatnie,
czy ujemne przyrosty, tak jak to pokazano na rysunku 6.19. NastĊpnie, pole powierzchni na-
leĪy odnieĞü do przyczyny, która ją wywoáaáa, czyli do przyrostu naprĊĪenia Ğcinającego.
W ten sposób powstaje znormalizowana wielkoĞü, którą moĪna porównywaü
niezaleĪnie od wielkoĞci zadawanych naprĊĪeĔ:
Ap
K (6.5)
V
gdzie: A p – powierzchnia zawarta pomiĊdzy osią x (osią odksztaácenia pionowego), a krzywą
obrazującą rozkáad przyrostu ciĞnienia wody w porach podczas Ğcinania w badaniach
trójosiowych [kPa], V – przyrost naprĊĪenia pionowego podczas Ğcinania [kPa].
100
rozkáad przyrostu ciĞnienia wody w porach 'u,
50
Ap
kPa
0
0 2 4 6 8
Ap 10
-50
RYSUNEK 6.19. OkreĞlenie pola powierzchni przyrostu ciĞnienia Ap
Powierzchnia Ap zostaáa policzona do wartoĞci odksztaácenia pionowego równej 10%. W sy-

tuacji, gdy rozkáad ciĞnienia wody w porach podczas Ğcinania nie zostaá zarejestrowany do
wartoĞci 10% odksztaácenie pionowego, jest on ekstrapolowany do tej wartoĞci. W celu wy-
znaczenia odpowiedniej prĊdkoĞci Ğcinania dla róĪnych zakresów wskaĨnika plastycznoĞci,
na rysunku 6.20 przedstawiono zaleĪnoĞci pomiĊdzy prĊdkoĞcią Ğcinania, a parametrem K.
Odpowiednia prĊdkoĞü Ğcinania to taka, przy której parametr K jest równy zero, co równo-
znaczne jest z zerowym przyrostem ciĞnienia wody w porach gruntu podczas Ğcinania. Mimo
tego, Īe parametr K jest wartoĞcią znormalizowaną (jest stosunkiem powierzchni Ap i przyro-
stu naprĊĪenia), rozrzut punktów na rysunku 6.20 w pionie (staáa wartoĞü prĊdkoĞci Ğcinania)
jest doĞü znaczny. Zatem parametr K, jako wielkoĞü, która ma za zadanie zobrazowaü zmiany
przyrostu ciĞnienia wody w porach podczas Ğcinania, nie odzwierciedla tych zmian idealnie.
Lepsze poznanie zmiennoĞci tego parametru wymagaáoby wykonania wielu dodatkowych
badaĔ.
a) b)
40%<Ip<60% Ip> 60%
7,00 1,60
6,00 1,40
1,20
5,00
1,00
K, -
4,00
K, -
0,80
3,00
0,60
2,00
0,40
1,00
0,20
0,00 0,00
0,000 0,002 0,004 0,006 0,008 0,010 0,0001 0,0010 0,0100
prĊdkoĞü Ğcinania v, mm/min prĊdkoĞü Ğcinania v, mm/min
RYSUNEK 6.20. ZaleĪnoĞü pomiĊdzy prĊdkoĞcią Ğcinania a parametrem K dla gruntów o wskaĨniku
plastycznoĞci: a) mniejszym od 20%, b) wiĊkszym od 60%
Ostatnim etapem jest porównanie wyników proponowanej metody z dotychczasowymi za-

leceniami. Na rysunku 6.21 przedstawiono zaleĪnoĞü pomiĊdzy prĊdkoĞcią Ğcinania wyzna-
czoną z badaĔ i prĊdkoĞcią obliczoną na podstawie wytycznych Bishopa i Henkela (1962)
oraz Heada (1986) w szerokim zakresie wskaĨnika plastycznoĞci. W przedziale Ip bĊdącym
w zakresie 0–40% prĊdkoĞci wyznaczone z badaĔ są duĪo wyĪsze aniĪeli wynikające z tabeli
6.1. Dla wartoĞci wskaĨnika plastycznoĞci wyĪszych od 40%, prĊdkoĞü Ğcinania powinna byü
niĪsza aniĪeli zlecana do tej pory.
0,01
v wyznaczona z badaĔ
0,009 v obliczona za pomocą wzoru (Head, 1986)
prĊdkoĞü Ğcinania v, mm/min
0,008 Wyk á. (v wyznaczona z badaĔ)

Liniowy (v obliczona za pomocą wzoru (Head, 1986))
0,007
0,006
0,005
0,004 v= 0,016e-0,064Ip
0,003
0,002
0,001
0
0 10 20 30 40 50 60 70
wskaĨnik plastycznoĞci Ip ,%
RYSUNEK 6.21. ZaleĪnoĞü pomiĊdzy prĊdkoĞcią Ğcinania wyznaczoną z badaĔ i zalecana przez
Heada (1986)
Na podstawie wykonanych badaĔ wyznaczono prostą empiryczną zaleĪnoĞü pomiĊdzy

prĊdkoĞcią Ğcinania a wskaĨnikiem plastycznoĞci:
v 0 ,0164e 0 ,0641Ip (6.6)
ZaleĪnoĞü ta pozwala w szybki i prosty sposób obliczyü odpowiednią prĊdkoĞü Ğcinania dla
gruntu o danym wskaĨniku plastycznoĞci. Warto zauwaĪyü równieĪ, Īe prĊdkoĞci wyznacza-
ne za pomocą wzoru 6.4 są mocno zaniĪone (dla Ip z przedziaáu od 0 do 40%), co moĪe prze-
káadaü siĊ na wydáuĪenie czasu trwania badaĔ standardowych.
6.4.4. ZawyĪanie wartoĞci spójnoĞci
Porównanie wartoĞci spójnoĞci wyznaczonej ze standardowych badaĔ z odpáywem prowa-

dzonych na iáach, z wynikami analizy wstecznej obiektów gdzie zaobserwowano utratĊ sta-
tecznoĞci wskazuje, Īe wartoĞü wytrzymaáoĞci z badaĔ czĊsto jest zawyĪana. SpoĞród dwóch
parametrów wytrzymaáoĞciowych áatwiej báĊdnie wyznaczyü spójnoĞü. Przyczyny są co naj-
mniej dwie. Pierwsza wynika z krzywoliniowego charakteru obwiedni zniszczenia
w obszarze prekonsolidacji (rys. 6.22). NaleĪy pamiĊtaü, Īe liniowa ekstrapolacja wyników
badaĔ moĪe byü przyczyną báĊdnego okreĞlania wartoĞci wytrzymaáoĞci gruntu. W związku
z tym istnieje koniecznoĞü odnoszenia parametrów wytrzymaáoĞciowych do przedziaáu naprĊ-
ĪeĔ, w którym zostaáy one okreĞlone. Oznacza to, Īe obwiednia zniszczenia wyznaczona
w oparciu o liniowe kryterium Coulomba–Mohra jest pewnym uproszczeniem. W rzeczywi-
stoĞci obwiednia zniszczenia nie jest linią prostą, a jej znaczna nieliniowoĞü moĪe wystĊpo-
waü dla mniejszych wartoĞci naprĊĪeĔ efektywnych. Ponadto naleĪy zwróciü uwagĊ, Īe przy
badaniach z konsolidacją i Ğcinaniem w warunkach bez odpáywu zmiana wytrzymaáoĞci grun-
tu na Ğcinanie nie jest wprost proporcjonalna do zmiany naprĊĪenia efektywnego na koniec
konsolidacji. Analizując ksztaát „prawdziwej” obwiedni zniszczenia moĪna wyznaczyü trzy
charakterystyczne punkty (rys. 6.22):
A – wytrzymaáoĞü na Ğcinanie odpowiadająca zerowej wartoĞci naprĊĪenia efektywnego,
B – wartoĞü naprĊĪenia efektywnego, powyĪej której obwiednia zniszczenia wpisuje siĊ
w liniĊ prostą,
C – wartoĞü naprĊĪenia prekonsolidacji wáaĞciwej.
Jednoznaczne wyznaczenie poáoĪenia wszystkich punktów A, B i C dla gruntów naturalnych
jest zazwyczaj trudne.
Na nieliniowe zachowanie siĊ obwiedni zniszczenia gruntów prekonsolidowanych uwagĊ
zwracają w swoich publikacjach min.: Terzaghi i in., 1996; Jamiolkowski i in., 1991; Kulha-
wy i Mayne, 1990.
NaleĪy tu podkreĞliü, Īe parametry wytrzymaáoĞciowe wyznaczane na podstawie zaleĪno-
Ğci podawanych w PN-81/B-03020 nie uwzglĊdniają faktu, Īe obwiednia zniszczenia jest
krzywoliniowa.
Druga przyczyna zawyĪania wartoĞci spójnoĞci związana jest z nieprawidáowym okreĞleniem
naprĊĪeĔ efektywnych. Dotyczy to zwáaszcza gruntów prekonsolidowanych o znacznej za-
wartoĞci frakcji iáowej. Takie grunty trudno jest doprowadziü do stanu peánego nasycenia.
Grunt nie w peáni nasączony wykazuje pewne ciĞnienie ssania, które moĪna traktowaü jako
dodatkowe naprĊĪenie Ğrednie do juĪ zadanego. JeĪeli wartoĞü tego dodatkowego naprĊĪenia
nie jest znana, to wówczas koáa Mohra lub ĞcieĪki naprĊĪenia są sytuowane bliĪej Ğrodka
ukáadu wspóárzĊdnych niĪ jest to w rzeczywistoĞci, co skutkuje zawyĪeniem wartoĞci spójno-

Ğci.
V 1 V)/2 OC NC
W (Vv-V h
3
2
W= V'tgI' + c’ W= V'tgI' + c’
B
V’p (V'v+ V'V’

h )/2
RYSUNEK 6.22. Schemat obwiedni zniszczenia dla gruntów prekonsolidowanych i normalnie skon-
solidowanych (TymiĔski i Kieáczewski, 2013)
7. Upáynnienie jako szczególny przypadek osią-
gniĊcia wytrzymaáoĞci gruntu
7.1. RóĪne podejĞcia do zjawiska upáynnienia gruntu
Termin upáynnienie w odniesieniu do gruntów zostaá po raz pierwszy uĪyty przez Hazena
w 1920 roku (cytowane za Castro, 1969). Upáynnienie jako zjawisko wystĊpujące w gruntach
zostaáo po raz pierwszy opisane w sposób fenomenologiczny przez Terzaghiego i Pecka (1948).
OkreĞlili oni upáynnienie jako zjawisko wáaĞciwe caákowicie nasyconym luĨnym piaskom,
a polegające na nagáej zmianie stanu gruntu znajdującego siĊ w równowadze w kierunku
zachowania wáaĞciwego páynom o duĪej lepkoĞci. Wywoáanie upáynnienia związane jest
z nagáym zakáóceniem warunków równowagi. Upáynnienie jako szczególny rodzaj reakcji gruntu
na obciąĪenie w warunkach bez odpáywu jest przedmiotem szczególnego zainteresowania
inĪynierów w związku z obciąĪeniami sejsmicznymi. Po silnych trzĊsieniach ziemi w 1964 r.
w Prince William Sound na Alasce, w Niigata w Japonii oraz w 1971 roku w San Francisco
w USA powstaáo wiele prac, które przyczyniáy siĊ do pogáĊbienia wiedzy o zjawisku
upáynnienia. Wiele prac (Seed, 1979; Seed i Lee, 1966; Seed i Idris, 1971; Finn, 1981; Ishihara,
1993,1996) przyczyniáo siĊ do opracowania metod oceny moĪliwoĞci upáynnienia opartych
z jednej strony na parametrach obciąĪeĔ cyklicznych zarejestrowanych w terenie (magnituda,
przyspieszenie poziome na powierzchni terenu), a z drugiej í na wynikach sondowaĔ SPT
(póĨniej równieĪ CPT) oraz wynikach badaĔ w aparacie trójosiowym lub prostego Ğcinania,
przystosowanych do zadawania obciąĪeĔ cyklicznych.
W odniesieniu do zjawiska upáynnienia gruntu przez wiele lat istniaá pewien chaos defini-
cyjny, który utrudniaá zrozumienie jego istoty i do tej pory jest przyczyną powstawania róĪ-
nych mitów wyrastających na Īyznym podáoĪu obiegowych opinii. W duĪej mierze chaos ten
jest związany z istnieniem dwóch szkóá myĞlenia reprezentowanych przez uczniów profesora
A. Casagrande’a í profesorów H.B. Seeda i S.J. Poulosa. Z nazwiskiem tego pierwszego
związane jest pojĊcie upáynnienia gruntu wywoáanego obciąĪeniami cyklicznymi, które
w przypadku reakcji kontraktywnej, wynikającej z relatywnie wysokiej wartoĞci wskaĨnika
porowatoĞci, prowadzi do gwaátownego wzrostu odksztaáceĔ. Taki stan wynika z faktu istnie-
nia naprĊĪeĔ stycznych w sytuacji wystĊpowania zmniejszonych naprĊĪeĔ efektywnych, spo-
wodowanych duĪymi przyrostami ciĞnienia wody w porach (Lee i Seed, 1966). W przypadku
gruntu zagĊszczonego i reakcji dylatywnej, obciąĪenia cykliczne wywoáują postĊpujący przy-
rost odksztaáceĔ wskutek tych naprĊĪeĔ, czyli tzw. cyclic mobility. Polskim odpowiednikiem
tego terminu, który oddawaáby sens fizyczny tego zjawiska jest podatnoĞü cykliczna. Druga
szkoáa, związana jest z nazwiskami Castro i Poulosa (1977). Istotne zmiany w badaniach nad
zjawiskiem upáynnienia wprowadziáy prace Castro realizowane z inspiracji A. Casagrande’a.
Począwszy od koĔca lat szeĞüdziesiątych pracowaá on nad analizą upáynnienia gruntu w wyniku
obciąĪeĔ statycznych. Prace te zaowocowaáy w 1985 roku publikacją opisującą procedurĊ osza-
cowania moĪliwoĞci upáynnienia Liquefaction evaluation procedure opracowaną wspólnie
z Poulosem i Francem (Poulos i in., 1985). Zgodnie z tą koncepcją rodzaj obciąĪenia nie ma za-
sadniczo wpáywu na wartoĞü wytrzymaáoĞci gruntu w tzw. stanie ustalonym, a moĪliwoĞü
upáynnienia gruntu okreĞlona jest przez dodatnią wartoĞü róĪnicy pomiĊdzy wartoĞcią naprĊĪeĔ
stycznych wynikających z siá masowych, a wartoĞcią wytrzymaáoĞci w stanie ustalonym w wa-
runkach bez odpáywu (rys. 7.1). JeĪeli dodatnia wartoĞü róĪnicy istnieje to wystarczy jedynie,
aby aktualny niestabilny stan rów-
nowagi zostaá nieznacznie zakáóco- upáynnienie wywoáane obciąĪeniem
ny bądĨ przez wzrost naprĊĪenia monotonicznym
statycznego lub cyklicznego, lub

przyrost odksztaácenia w warunkach
grunt upáynnia siĊ gdy
bez odpáywu, aby dalszy przebieg wytrzymaáoĞü w stanie
naprĊĪenie ustalonym jest mniejsza
odksztaáceĔ miaá charakter typowy styczne od siá niĪ naprĊĪenia styczne
dla upáynnienia gruntu. masowych od siá masowych
Na rysunkach 7.2. przedstawiono upáynnienie wywoáane

obciąĪeniem cyklicznym
dwa przypadki obciąĪenia, w któ-
odksztaácenie
rych wystĊpują zarówno obciąĪenia
statyczne jak i cykliczne, ale tylko RYSUNEK 7.1. Mechanizm wywoáania upáynnienia przez
w jednym ukáadzie moĪe dojĞü do obciąĪenia monotoniczne lub cykliczne (na podstawie Poulos
i in., 1985)
upáynnienia gruntu. Na rysunku 7.2a
przedstawiono sytuacjĊ, w której
grunt jest w stanie metastabilnym, czyli jest podatny na upáynnienie. WartoĞü naprĊĪenia stycz-
nego od siá masowych Ĳd jest wiĊksza od wartoĞci wytrzymaáoĞci w stanie ustalonym SSS. W tej
sytuacji, krótkotrwaáe obciąĪenie cykliczne, które wywoáa odksztaácenie nieznacznie wiĊksze od
odksztaácenia potrzebnego do osiągniĊcia wytrzymaáoĞci maksymalnej SP (rzĊdu okoáo 0,3%)
moĪe spowodowaü, Īe punkt na charakterystyce naprĊĪenieíodksztaácenie znajdzie siĊ po pra-
wej stronie w stosunku do wytrzymaáoĞci maksymalnej SP. Od tej pory grunt bĊdzie siĊ perma-
nentnie odksztaácaá do czasu, gdy naprĊĪenie styczne od siá masowych Ĳd nie zmaleje do wartoĞci
wytrzymaáoĞci w stanie ustalonym SSS.
a) utrata statecznoĞci jeĪeli odksztaácenia po- b) rozwój deformacji bez utraty statecz-
wstaáe w wyniku obciąĪeĔ cyklicznych prze- noĞci – proces zatrzymuje siĊ z
kroczą odksztaácenia odpowiadające wytrzy- Sp chwilą ustania obciąĪeĔ cyklicznych
maáoĞci maksymalnej
Sp
Wd<Sss
Sss<Wd<Sp
Wd Sss
Sss
odksztaácenie wynikające odksztaácenie wynikające
z obciąĪeĔ cyklicznych z obciąĪeĔ cyklicznych
odksztaácenie postaciowe odksztaácenie postaciowe
RYSUNEK 7.2. Przykáady stanu metastabilnego (a) i stabilnego (b) w przypadku wystĊpowania obciąĪeĔ
monotonicznych i cyklicznych
Upáynnienie jako szczególny przypadek osiągniĊcia… …..157
Na rysunku 7.2b pokazany jest stan stabilny. Amplituda i czas trwania naprĊĪeĔ cyklicznych
są nawet wiĊksze aniĪeli w przypadku przedstawionym na rysunku 7.2a. NaprĊĪenie od siá ma-
sowych Ĳd teĪ wystĊpuje, chociaĪ w tym przypadku jest mniejsze niĪ wytrzymaáoĞü w stanie
ustalonym SSS. Ta róĪnica sprawia, Īe do upáynnienia nie dojdzie, poniewaĪ poza obciąĪeniem
cyklicznym nie ma Īadnej siáy, która by powodowaáa odksztaácenie. Grunt bĊdzie siĊ odksztaácaá
tylko w trakcie trwania obciąĪeĔ cyklicznych. Po zakoĔczeniu obciąĪenia cyklicznego grunt
nadal bĊdzie w stanie stabilnym.
Przykáady (rys. 7.2a i b) pokazują, które sytuacje prowadzą do upáynnienia i na ich podstawie
moĪna przytoczyü definicjĊ upáynnienia propagowaną przez drugą ze szkóá naukowych:
„Upáynnienie jest zjawiskiem, w którym caákowicie nasączony grunt niespoisty wskutek od-
dziaáywania obciąĪeĔ monotonicznych lub cyklicznych traci znaczący procent swojej wy-
trzymaáoĞci na Ğcinanie i páynie w sposób przypominający ciecz do czasu aĪ naprĊĪenie
styczne zmaleje do zredukowanej wytrzymaáoĞci gruntu” (Castro, 1969, 1975; Castro
i Poulos, 1977).
7.2. Rodzaje reakcji na obciąĪenia w warunkach bez od-

páywu
Z przedstawionych w podrozdziale 7.1 poglądów na temat zjawiska upáynnienia wynika, Īe nie-

zaleĪnie od rodzaju obciąĪeĔ (cykliczne czy monotoniczne) charakterystyki gruntu upáynnionego
są takie same. Z tego wzglĊdu rodzaje reakcji gruntu na obciąĪenia w warunkach bez odpáywu
dogodnie jest rozpatrywaü analizując obciąĪenia statyczne.
Na rysunku 7.3 pokazano trzy charakterystyczne reakcje gruntu na obciąĪenie w warunkach
bez odpáywu w formie charakterystyki naprĊĪenieíodksztaácenie i ĞcieĪki naprĊĪeĔ efektywnych
(Robertson, 1993). W górnej czĊĞci rysunku 7.3 przedstawiona zostaáa linia stanu ustalonego,
która dzieli przestrzeĔ wyznaczoną przez wskaĨnik porowatoĞci i Ğrednie efektywne naprĊĪenie
normalne p' na dwie czĊĞci. JeĪeli stan początkowy gruntu okreĞlony przez wartoĞü e i p'
znajduje siĊ poniĪej linii stanu ustalonego, to grunt podczas Ğcinania bez odpáywu bĊdzie miaá
tendencjĊ do zwiĊkszania swojej objĊtoĞci, przez co w gruncie bĊdzie siĊ generowaáa ujemna
nadwyĪka ciĞnienia wody w porach, a wzrost naprĊĪenia Ğredniego spowoduje wzmacnianie siĊ
materiaáu wraz ze wzrostem odksztaácenia. JeĪeli natomiast początkowy stan gruntu znajduje siĊ
powyĪej linii stanu ustalonego, to grunt ma tendencjĊ do zmniejszania swojej objĊtoĞci podczas
Ğcinania, przez co w trakcie odksztaácenia zwiĊksza siĊ nadwyĪka ciĞnienia wody w porach
w stopniu wiĊkszym aniĪeli wynika to z przyrostu naprĊĪenia. JeĪeli naprĊĪenia efektywne
zmniejszają siĊ na tyle, Īe punkt na ĞcieĪce naprĊĪenia osiągnie liniĊ niestabilnoĞci (która
zostanie szczegóáowo omówiona w dalszej czĊĞci tego rozdziaáu), grunt upáynnia siĊ i tak jak
przedstawiono to w podrozdziale 7.1 grunt bĊdzie siĊ odksztaácaá do chwili, aĪ wielkoĞü
naprĊĪenia stycznego od siá masowych zmniejszy siĊ do wartoĞci wytrzymaáoĞci w stanie
ustalonym.
wskaĨnik porowatoĞci, e
SS
LSS
SSL/CSL
SH
Ğrednie naprĊĪenie efektywne, p'

obwiednia zniszczenia
odpowiadająca
wytrzymaáoĞci wzmocnienie
q SS/CS q
maksymalnej gruntu (SH)
transformacja fazy
SH qST
J
p'
naprĊĪenia styczne, q
q
powierzchnia
niestabilnoĞci osáabienie gruntu (SS)
SS/CS
Su
SS qST
p' odksztaácenie
postaciowe, J
q q
SS/CS ograniczone osáabienie
gruntu (LSS)
LSS qST
p' J
RYSUNEK 7.3. Rodzaje reakcji gruntu niespoistego na obciąĪenia w warunkach bez odpáywu (na
podstawie Robertsona, 1993)
Trzeci rodzaj reakcji to tzw. ograniczone upáynnienie. Po początkowym etapie podobnym do

pierwszej fazy upáynnienia, grunt odzyskuje sztywnoĞü wzmacniając siĊ wraz ze wzrostem
odksztaácenia. Takie zachowanie jest typowe dla gruntów, których stan początkowy znajduje siĊ
nieznacznie powyĪej linii stanu ustalonego. NaleĪy podkreĞliü, Īe faza ograniczonego
upáynnienia moĪe przebiegaü bardzo intensywnie w warunkach rzeczywistych lub
w laboratorium, kiedy Ğcinanie jest prowadzone w warunkach load controlled. W takiej sytuacji
niezbĊdne jest zastosowanie szybkiego systemu zapisu danych, gdyĪ w przeciwnym razie moĪna
utraciü wszystkie dane odnoszące siĊ do tej fazy Ğcinania, w której nastĊpuje osáabienie
i wzmocnienie materiaáu. Faza ta w literaturze nosi nazwĊ stanu quasi ustalonego (Ishihara,
1993). W celu ilustracji tego zagadnienia na rysunku 7.4 przedstawiono charakterystyki
naprĊĪenieíodksztaácenie z badania, w którym wystąpiá stan quasi ustalony. Na rysunku 7.4a
przedstawiono charakterystykĊ odksztaáceniową, dla której dane w fazie szybkiego odksztaácania
siĊ gruntu byáy rejestrowane co jedną sekundĊ. Pomimo, Īe krok czasowy wynoszący 1 sekundĊ,
jest bardzo szybki, (nawet w początkowej fazie konsolidacji nie stosuje siĊ tak szybkiego
próbkowania), to jednak caáa faza stanu quasi ustalonego odpowiadająca okoáo 13%
odksztaácenia, nie zostaáa zarejestrowana. Widaü to dobrze na rysunku 7.4b, gdzie przedstawiono
tĊ samą charakterystykĊ, ale w stanie quasi ustalonym. Dane byáy rejestrowane przy
wykorzystaniu szybkiego systemu zbierania danych 50 razy na sekundĊ. Z porównania obu
rysunków jasno wynika koniecznoĞü stosowania w fazie zniszczenia dwóch równolegáych
systemów zbierania danych (LipiĔski, 2002, 2004). W przeciwnym razie traci siĊ najwaĪniejsze
dane z badania.
a) b)
200 200
e=0,8605 e=0,8605
160 160
120 120
1 sekunda
80 80
SQss= 0
SQss= ? 40
40
0 0
0 10 20 30 40 0 10 20 30 40
odksztaácenie pionowe, % odksztaácenie pionowe, %
RYSUNEK 7.4. Znaczenie szybkoĞci zapisu danych dla rekonstrukcji charakterystyki naprĊĪenie
íodksztaácenie w przypadku stanu quasi ustalonego: a) zapis co 1 sekundĊ, b) zapis co 20 ms
Z opisu zjawiska upáynnienia przedstawionego w tym rozdziale wynika, Īe upáynnienie

gruntu związane jest ze stanem quasi ustalonym lub ustalonym, który Poulos (1981) definiuje
jako stan, w którym grunt permanentnie siĊ odksztaáca przy staáej wartoĞci naprĊĪenia stycznego,
naprĊĪenia Ğredniego i ciĞnienia wody w porach. Dodatkowy warunek, który wedáug definicji
Poulosa róĪni stan ustalony od stanu krytycznego, to staáa prĊdkoĞü odksztaácenia co oznacza, Īe
na charakterystyce ıíİ stan ustalony znajduje siĊ na prawo od stanu krytycznego. Stan ustalony
osiągany jest wówczas, gdy struktura gruntu zostaáa caákowicie zniszczona, a odksztaácenie
gruntu odbywa siĊ przy ustalonym ukáadzie ziaren, który jest niezaleĪny od pierwotnego.
Warto zauwaĪyü, Īe podejĞcie oparte na koncepcji stanu ustalonego i quasi ustalonego poáączone
z koncepcją istnienia linii niestabilnoĞci táumaczy wiele zaistniaáych zjawisk upáynnienia grun-
tu, w sytuacji gdzie nie wystĊpowaáy obciąĪenia cykliczne. Daáo to podstawĊ do powstania
pozornie antonimicznego terminu „statyczne upáynnienie” związanego z obciąĪeniami monoto-
nicznymi. W dalszej czĊĞci tego rozdziaáu zjawisko upáynnienia bĊdzie opisywane w odnie-
sieniu do obciąĪeĔ monotonicznych.
7.3. Relacje wielkoĞci opisujących zjawisko statycznego

upáynnienia gruntów w szerokim zakresie uziarnienia
Badania wáasne
Reakcja gruntu na obciąĪenia monotoniczne zadawane w warunkach bez odpáywu jest zagad-
nieniem kluczowym z punktu widzenia analizy zjawiska statycznego upáynnienia. Wieloletnie
badania dotyczące tego zagadnienia zaowocowaáy znaczącym postĊpem w zrozumieniu natu-
ry zachowania siĊ gruntów niespoistych poddanych obciąĪeniom w warunkach bez odpáywu
(np. Ishihara, 1993). Szczegóáowa analiza wielu wyników badaĔ pozwala na okreĞlenie cha-
rakterystycznych stanów wystĊpujących podczas badania, niezaleĪnie od rodzaju gruntu nie-
spoistego oraz warunków badania. Są one nastĊpujące:
x reakcja kontraktywna lub dylatywna,
x stan ustalony,
x zmiana reakcji (phase trasformation),
x stan quasi ustalony.
Niemniej jednak, zanim podejmie siĊ jakąkolwiek próbĊ uogólnienia wniosków dotyczących
związków naprĊĪenie–odksztaácenie oraz charakterystyk wytrzymaáoĞciowych róĪnych grun-
tów poddanych Ğcinaniu w warunkach bez odpáywu, naleĪy je poddaü analizie iloĞciowej.
W literaturze moĪna spotkaü przykáady prób uogólnienia zaobserwowanych prawidáowoĞci na
róĪne grunty i warunki badania (np. LipiĔski, 2000f; LipiĔski i Wolski, 2001). Czynnikami,
których wpáyw na zachowanie siĊ gruntu jest najczĊĞciej podejmowany są:
x wpáyw zawartoĞci frakcji drobnej zazwyczaj z pomijalną zawartoĞcią frakcji iáowej (np.
Lade i Yamamuro, 1997),
x wpáyw anizotropii stanu naprĊĪenia poprzedzającego fazĊ Ğcinania (np. Kang i in., 2001).
Badania wáasne przeprowadzono na róĪnych materiaáach (od czystego piasku do róĪnych
rodzajów modelowych osadów poflotacyjnych, zawierających 10, 17, 36 i 60% frakcji drob-
nej – rozumianej tutaj jako frakcja przechodząca przez sito # 200 wedáug ASTM (< 0,075
mm). Monotoniczne badania trójosiowe zostaáy przeprowadzone na próbkach gruntów pod-
danych izotropowemu i anizotropowemu stanowi naprĊĪenia podczas konsolidacji. Dla po-
trzeb iloĞciowej analizy wyników badaĔ wprowadzono pewne parametry opierające siĊ na
wielkoĞciach Ğredniego naprĊĪenia efektywnego wystĊpujących w róĪnych fazach badania
(koniec konsolidacji, zmiana reakcji gruntu, stan ustalony). Pozwoliáo to na ustalenie prawi-
dáowoĞci wystĊpujących podczas statycznego upáynnienia gruntów niespoistych dotyczących
proporcji pomiĊdzy wielkoĞcią przyrostu ciĞnienia wody w porach podczas statycznej fazy
testu, do caákowitej zmiany ciĞnienia podczas badania.
Piaski Ticino 10% frakcji drobnej 17% frakcji drobnej 36% frakcji drobnej 60% frakcji drobnej
Frakcje
PN-86
B-02480 Iáowa Pyáowa Piaskowa ĩwirowa Kamien.
100 100
90 90
zawartoĞü cząstek o Ğrednicy mniejszej niĪ d, %
zawartoĞü cząstek o Ğrednicy wiĊkszej niĪ d, %

80
80
70
70
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0,001
0,010
0,100
1,000
10,000
100,000
0
0,063
0,063
0,02
0,05
0,63
40
6,3
63
0,2
0,002
LBo
2
FSi MSi CSi FSa MS CSa FGr MGr CGr Co Bo
EN ISO
14688-1 Cl Si Sa Gr
Ğrednica zastĊpcza cząstek d, mm
RYSUNEK 7.5. Krzywe uziarnienia badanych gruntów
WartoĞü wskaĨnika porowatoĞci (w szczególnoĞci, jeĪeli jest odniesiona do linii stanu usta-
lonego i przybiera formĊ parametru stanu ȥ) bardzo dobrze okreĞla rodzaj reakcji gruntu na
obciąĪenia zadawane w warunkach bez odpáywu. JednakĪe parametr ten okreĞla stan, na pod-
stawie którego moĪna tylko uzyskaü informacjĊ, czy grunt jest podatny na upáynnienie czy
nie, natomiast nie opisuje caáoĞciowo charakterystyki naprĊĪenie–odksztaácenie i nie okreĞla
jednoznacznie ostatecznej wartoĞci wytrzymaáoĞci odniesionej do warunków bez odpáywu.
Identyfikacja charakterystycznych wielkoĞci podczas statycznego upáynnie-

nia
W celu ustalenia punktów odniesienia
dla analizy zachowania siĊ gruntu pod-

czas upáynnienia konieczne jest wyróĪ- uss
nienie charakterystycznych faz podczas upeak
Ğcinania. Dogodnie jest to uczyniü na ESP TS
przykáadzie ĞcieĪek naprĊĪenia efektyw- upt
nego i caákowitego dla reakcji gruntu
początkowo kontr aktywnej, a nastĊpnie
p’pt p’p p’ss p’c
dylatywnej, czyli typowej dla ograniczo-
nego upáynnienia (rys. 7.6). Trzy wielko-
Ğci przyrostów ciĞnienia wody w porach RYSUNEK 7.6. WielkoĞci naprĊĪeĔ efektywnych
na wykresie wyznaczają wartoĞci Ğred- i ciĞnieĔ wody w porach wykorzystywane do opisu
niego naprĊĪenia efektywnego okreĞlają- reakcji gruntu na obciąĪenia bez odpáywu
ce charakterystyczne fazy dla reakcji gruntu podczas Ğcinania bez odpáywu. Pierwsza faza
związana jest ze stanem przedzniszczeniowym, który odpowiada wielkoĞci przyrostu ciĞnie-

nia wody w porach oznaczonemu upeak, który wyznacza Ğrednie naprĊĪenie efektywne p'p od-
powiadające osiągniĊciu linii niestabilnoĞci. Dla reakcji kontraktywnej oznaczającej caákowi-
te upáynnienie oraz kontraktywno–dylatywnej odpowiadającej ograniczonemu upáynnieniu,
wartoĞü p'p okreĞla jednoznacznie pierwsze maksimum dewiatora naprĊĪenia. Oba typy reak-
cji wyznaczają odpowiednio stan ustalony SS i quasi ustalony QSS. W przypadku stanu quasi
ustalonego, przyrost ciĞnienia wody w porach upt jest proporcjonalny do róĪnicy pomiĊdzy
początkową wartoĞcią Ğredniego naprĊĪenia efektywnego p'c a jego wielkoĞcią odpowiadającą
zmianie rodzaju reakcji p'pt. Natomiast w przypadku reakcji zdecydowanie kontraktywnej,
kiedy grunt osiągnąwszy pewien zaawansowany etap deformacji nadal nie jest w stanie od-
zyskaü sztywnoĞci, osiągany jest stan ustalony.
MoĪna zauwaĪyü, Īe jeĪeli grunt charakteryzuje siĊ wiĊkszą porowatoĞcią lub wielkoĞü
naprĊĪenia przy danym wskaĨniku porowatoĞci jest wiĊksza, to wówczas stan quasi ustalony
przeksztaáca siĊ w stan ustalony. Kiedy ĞcieĪka naprĊĪenia efektywnego w chwili osiągniĊcia
punktu zmiany reakcji osiąga poáoĪenie odpowiadające stanowi ustalonemu, to wówczas nie
dojdzie do odzyskania sztywnoĞci, a grunt odksztaáca siĊ nadal dąĪąc do osiągniĊcia stanu
ustalonego. Stan ten czasami zamiennie jest nazywany stanem krytycznym lub ostatecznym.
W przypadku warunków bez odpáywu, stan ten jest okreĞlony przez wielkoĞü ciĞnienia wody
w porach uss i moĪe byü odniesiony zarówno do reakcji kontraktywnej, jak i dylatywnej, jed-
nakĪe pod warunkiem speánienia nastĊpujących równaĔ:
wq wp' we
0 (7.1)
wt wt wt
WartoĞü ciĞnienia wody w porach w stanie ustalonym jest proporcjonalna do róĪnicy po-
miĊdzy wielkoĞcią Ğredniego naprĊĪenia efektywnego (przed Ğcinaniem) p'c i po osiągniĊciu
stanu ustalonego p'ss. Biorąc pod uwagĊ trzy charakterystyczne wielkoĞci Ğredniego naprĊĪe-
nia efektywnego p'c, p'pt, p'ss moĪna zauwaĪyü pewne prawidáowoĞci oraz sformuáowaü pewne
reguáy obowiązujące podczas Ğcinania gruntów niespoistych w warunkach bez odpáywu.
Zaobserwowane prawidáowoĞci w zachowaniu siĊ róĪnych materiaáów

Dobrym przykáadem prawidáowoĞci wystĊpujących podczas reakcji gruntu na obciąĪenia
w warunkach bez odpáywu są wyniki badaĔ przedstawione przez IshiharĊ (1993). Wskazują
one, Īe dla znanego akademickiego piasku drobnego Toyoura Ğcinanego w warunkach obcią-
ĪeĔ monotonicznych, niezaleĪnie od wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci i początkowego (izotro-
powego) naprĊĪenia Ğredniego p'c, stosunek pomiĊdzy naprĊĪeniem Ğrednim p'p (odpowiadają-
cym lokalnemu maksimum dewiatora naprĊĪenia) a wartoĞcią p'c jest wielkoĞcią staáą. Dla
badanego gruntu w warunkach izotropowego stanu naprĊĪenia po zakoĔczeniu konsolidacji
wartoĞü stosunku p'p /p'c wynosiáa 0,61.
Wedáug doĞwiadczeĔ autora, w piaskach skonsolidowanych izotropowo, a nastĊpnie pod-
danych monotonicznemu Ğcinaniu bez odpáywu wedáug ĞcieĪki standardowej z kontrolowaną
wielkoĞcią obciąĪenia, istnieje dobra korelacja pomiĊdzy przyrostem ciĞnienia wody w porach
w statycznej i gwaátownej fazie badania odpowiadającej upáynnieniu materiaáu. Z uwagi na
fakt, Īe zachowanie siĊ gruntu wynika z wielkoĞci zadawanych skáadowych naprĊĪenia efek-
tywnego, bardziej uzasadnione wydaje siĊ posáugiwanie siĊ wielkoĞciami naprĊĪeĔ efektyw-
nych, a nie przyrostów ciĞnienia wody w porach.
W pierwszej kolejnoĞci rozwaĪano wspomnianą relacjĊ p'p/p'c dla wszystkich rodzajów ba-
danych gruntów Ğcinanych standardowo. Dane przedstawione na rysunku 7.7a dla wszystkich
rodzajów gruntów, pokazującym relacjĊ pomiĊdzy Ğrednim naprĊĪeniem efektywnym odpo-
wiadającym osiągniĊciu linii niestabilnoĞci p'p a naprĊĪeniem początkowym p'c, ukáadają siĊ
wedáug dwóch zaleĪnoĞci. Interesujące jest to, Īe kryterium porządkującym dane nie jest ro-
dzaj gruntu, a rodzaj konsolidacji poprzedzający Ğcinanie. Nachylenie linii regresji okreĞlają-
ce przyrosty mierzonych wielkoĞci, okreĞlone przez stosunek p'p/p'c, jest róĪne dla konsolida-
cji izotropowej i anizotropowej i wynosi odpowiednio 0,48 i 0,84. Omawiane wyniki wyraĨ-
nie wskazują, Īe relacja pomiĊdzy Ğrednimi naprĊĪeniami efektywnymi w trakcie statycznej
czĊĞci badania prowadzącego do upáynnienia gruntu w duĪo wiĊkszym stopniu zaleĪy od
wymuszonej anizotropii stanu naprĊĪenia poprzedzającej Ğcinanie aniĪeli od rodzaju gruntu.
Na tej podstawie moĪna zatem wysunąü przypuszczenie, Īe wielkoĞü stosunku p'p/p'c w trak-
cie fazy Ğcinania zaleĪy od relacji pomiĊdzy wielkoĞciami efektywnych naprĊĪeĔ gáównych
podczas konsolidacji. JednakĪe, wiĊksza liczba badaĔ przeprowadzonych na róĪnych materia-
áach wedáug róĪnych ĞcieĪek naprĊĪeĔ mogáaby odpowiedzieü na pytanie, czy otrzymana za-
leĪnoĞü jest unikatowa. Eksperymentalne potwierdzenie istnienia postulowanej zaleĪnoĞci
przyczyniáoby siĊ nie tylko do wyjaĞnienia mechanizmu upáynniania siĊ róĪnych gruntów, ale
miaáoby równieĪ konkretny wymiar praktyczny. Na podstawie takiej zaleĪnoĞci, moĪna byáo-
by ustaliü zakres „bezpiecznego” przyrostu ciĞnienia wody w porach związanego ze stanem
przedzniszczeniowym, wnioskując jedynie na podstawie wielkoĞci wspóáczynnika parcia spo-
czynkowego.
Inny rodzaj regularnoĞci zaobserwowany podczas upáynnienia gruntów wskutek zadawania
obciąĪeĔ monotonicznych dotyczy proporcji pomiĊdzy przyrostem ciĞnienia wody w fazie
statycznej badania do caáego przyrostu ciĞnienia wody w porach mierzonego do osiągniĊcia
obwiedni zniszczenia (rys. 7.7b). Podobnie jak w przypadku rysunku 7.7a, dogodnie jest siĊ
posáugiwaü wielkoĞciami Ğredniego naprĊĪenia efektywnego. Wówczas stosunek wspomnia-
nych przyrostów ciĞnienia moĪna przedstawiü jako stosunek przyrostów ciĞnienia wody
w porach PPR (Pore Pressure Ratio), który moĪna wyraziü za pomocą nastĊpującego wzoru:
p 'c p ' p
PPR (7.2)
p'c p' pt
KONSOLIDACJA ANIZOTROPOWA KONSOLIDACJA IZOTROPOWA

piaski Ticino- bez frakcji drobnej piaski Ticino- bez frakcji drobnej
a) 60% frakcji drobnej 60% frakcji drobnej
700
Ğrednie naprĊĪenie efektywne w chwili..
osiągniĊcia linii niestabilnoĞci.. p'p, kPa
600 KONSOLIDACJA
ANIZOTROPOWA
500
p'p = 0,84p'c + 18,87
400
300
200 KONSOLIDACJA
IZOTROPOWA
100
p'p = 0,48p'c + 24,33
0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Ğrednie naprĊĪenie efektywne przed Ğcinaniem p'c, kPa
b)
350
KONSOLIDACJA
IZOTROPOWA
300
p'c-p'p = 0,57(p'c-p'QS) - 15,37
250
KONSOLIDACJA
p'C - p'P, kPa
200 ANIZOTROPOWA
150 p'c-p'p = 0,21(p'c-p'QS) - 6,60
100
50
0
0 100 200 300 400 500 600
p'C - p'QS , kPa
RYSUNEK 7.7. Relacja pomiĊdzy Ğrednim naprĊĪeniem efektywnym a charakterystycznych etapach

badania statycznego upáynnienia gruntów: a) zaleĪnoĞü p’p od p’c, b) zaleĪnoĞü p’cíp’p do p’cíp’QS
Jak zaznaczono, PPR opisuje proporcje pomiĊdzy zmianami Ğredniego naprĊĪenia efektyw-
nego w trakcie fazy statycznej badania do caákowitego (dodatniego) przyrostu ciĞnienia. Na
rysunku 7.7b przedstawiono korelacjĊ tych dwóch wielkoĞci dla piasku Ticino i osadów mo-
delowych z ĩelaznego Mostu. Nachylenie linii regresji wyznacza wartoĞü PPR. Przedstawio-
ne dane moĪna wyraĨnie podzieliü na dwie grupy. Kryterium podziaáu jest wielkoĞü stosunku
efektywnych naprĊĪeĔ gáównych przed Ğcinaniem, czyli w tym przypadku jest to rodzaj kon-
solidacji. WartoĞü PPR dla konsolidacji izotropowej jest wiĊksza i wynosi 0,57, podczas gdy
dla anizotropowej í jedynie 0,21.
PowyĪsza obserwacja caákowicie potwierdza wniosek wyciągniĊty na podstawie rysunku
7.7a. Stwarza ona równieĪ solidne przesáanki do sformuáowania hipotezy, Īe proporcje po-
miĊdzy wielkoĞcią ciĞnienia wody w porach wygenerowanego podczas fazy przedzniszcze-

niowej i pozniszczeniowej mogą byü opisane wyáącznie przy pomocy naprĊĪeĔ efektywnych,
niezaleĪnie od rodzaju gruntu i wskaĨnika porowatoĞci.
7.4 . IloĞciowa ocena moĪliwoĞci upáynnienia gruntu
7.4.1. PojĊcie niestabilnoĞci w odniesieniu do gruntu
Zasadniczym wnioskiem, jaki wynika z dobrze przeprowadzonych badaĔ laboratoryjnych jest

niemoĪnoĞü zastosowania stowarzyszonego prawa páyniĊcia do opisu zachowania siĊ gruntu,
gdyĪ otrzymuje siĊ wówczas zbyt duĪe odksztaácenie objĊtoĞciowe. Zatem realistyczny opis
zachowania siĊ oĞrodka gruntowego związany jest z niestowarzyszonym prawem páyniĊcia.
W przypadku obciąĪania gruntu kontraktywnego w warunkach bez odpáywu, kryterium
najwyĪszej wartoĞci dewiatora naprĊĪenia nie odpowiada zniszczeniu gruntu rozumianemu
jako rozwiniĊcie wytrzymaáoĞci lecz opisuje warunki, w których dewiator naprĊĪenia osiąga
minimalną wartoĞü wystarczającą do osiągniĊcia niestabilnoĞci gruntu rozwijającej siĊ we-
wnątrz powierzchni zniszczenia okreĞlonej kryterium wytrzymaáoĞciowym (LipiĔski, 2000f).
Wynika z tego, Īe pojĊcie niestabilnoĞci oraz zniszczenia gruntu okreĞlonego przez waru-
nek wytrzymaáoĞciowy nie są toĪsame, chociaĪ oba mogą prowadziü do utraty walorów uĪyt-
kowych, w praktyce oznaczających skutki katastrofalne. Jest to szczególnie istotne w przy-
padku oceny moĪliwoĞci upáynnienia gruntu, gdyĪ ĞcieĪki naprĊĪeĔ efektywnych znajdują-
cych siĊ poniĪej obwiedni zniszczenia osiągają punkty, w których przecinają siĊ z linią nie-
stabilnoĞci, co w przypadku tendencji do zmniejszania objĊtoĞci gruntu podczas Ğcinania
w warunkach bez odpáywu jest równoznaczne z utratą stabilnoĞci struktury i upáynnieniem
gruntu (rys.7.8).
PojĊcie niestabilnoĞci w stosunku do gruntu Ğcinanego w warunkach bez odpáywu jest sze-
roko omawiane w pracach Lade'a (1988, 1992, 1993, 1995), Lade’a i in. (1987, 1997) oraz
Kramera i Seeda (1988). W ujĊciu eksperymentalnym postulat istnienia linii niestabilnoĞci byá
nawet wczeĞniej formuáowany przez Cherna (1985), jednakĪe on nazywaá ją linią krytycznego
stosunku naprĊĪeĔ. PojĊcie niestabilnoĞci w gruntach w sposób fenomenologiczny moĪe byü
okreĞlone jako niezdolnoĞü materiaáu do podtrzymania zadanego obciąĪenia, co w przypadku
warunków bez odpáywu moĪe prowadziü do powstania znacznego przyrostu odksztaáceĔ
w krótkim czasie, czyli do upáynnienia gruntu. Szczegóáowy opis niestabilnoĞci pod wzglĊ-
dem analitycznym moĪna znaleĨü w pracach Lade'a. JednakĪe, pomimo zastosowania za-
awansowanego aparatu matematycznego nie udaáo siĊ do tej pory wypracowaü dla gruntu
spójnych poáączeĔ koncepcji teoretycznych dotyczących niestabilnoĞci z wynikami badaĔ.
W dalszej czĊĞci tego rozdziaáu zjawisko to bĊdzie omawiane pod kątem wyników badaĔ do-
Ğwiadczalnych.
q= (V1-V3)
Strefa potencjalnej
Obwiednia niestabilnoĞci
zniszczenia
dla naprĊĪeĔ Linia
niestabilnoĞci
Stan ĝcieĪki naprĊĪeĔ efektywnych

ustalony z badaĔ trójosiowych w
warunkach bez odpáywu typu
"compression"
Chwilowa
niestabilnoĞü p'= 13 (V'1+2V'3)
RYSUNEK 7.8. Linia niestabilnoĞci i obwiednia zniszczenia (Lade, 1995)
7.4.2. DoĞwiadczalna identyfikacja warunku niestabilnoĞci dla ba-

daĔ bez odpáywu
Na podstawie bogatego materiaáu eksperymentalnego okreĞlono uniwersalne kryterium, jakie

powinno byü speánione aby grunt kontraktywny osiągnąá niestabilnoĞü w warunkach bez od-
páywu (LipiĔski, 2000f). Kryterium to opiera siĊ jedynie na wartoĞciach naprĊĪeĔ i okreĞla, Īe
początek niestabilnoĞci ma miejsce wówczas, kiedy dewiator naprĊĪenia q jest równy Ğred-
niemu naprĊĪeniu efektywnemu p'. Warunek ten jest równoznaczny z osiągniĊciem stosunku
efektywnych naprĊĪeĔ gáównych o wartoĞci ı'1/ı'3= 2,5. OsiągniĊcie tego kryterium powodu-
je, Īe grunt Ğcinany w warunkach load controlled zawsze zmniejsza swoją sztywnoĞü zwiĊk-
szając przy tym prĊdkoĞü odksztaácenia, a nastĊpnie w zaleĪnoĞci od swojego stanu począt-
kowego, okreĞlonego przez rodzaj reakcji (kontraktywna lub dylatywna), odpowiednio ulega
osáabieniu lub wzmocnieniu. W przypadku reakcji kontraktywnej osiągniĊcie kryterium nie-
stabilnoĞci jest równoznaczne z początkiem upáynnienia gruntu. W przypadku reakcji quasi
dylatywnej osiągniĊcie kryterium niestabilnoĞci powoduje wyraĨną zmianĊ sztywnoĞci. Na
wykresie ĞcieĪki naprĊĪenia kryterium niestabilnoĞci wyznacza liniĊ q/p’ = 1, która oddziela
stany stabilne od niestabilnych. Na rysunku 7.9 przedstawiono liniĊ niestabilnoĞci okreĞloną
na podstawie badaĔ piasku Ticino po konsolidacji izotropowej i anizotropowej (LipiĔski,
2000f). Na wykresie przedstawiono równieĪ obwiednie zniszczenia dla tego gruntu, co po-
zwala uwidoczniü wyraĨną róĪnicĊ pomiĊdzy obiema liniami.
instability
linia line - isotropic
niestabilnoĞci- consolidation
konsolidacja izotropowa
linia niestabilnoĞci-
instability konsolidacja
line - anisotropic anizotropowa
consolidation
obwiednia zniszczenia-
phase transformation konsolidacja
- isotropic izotropowa
consolidation
obwiednia zniszczenia-
phase transformation konsolidacja
- anisotropic anizotropowa
consolidation
400
350
300
250 obwiednia zniszczenia
200
linia niestabilnoĞci
q = 1,25 p' + 1,74
150
100 q = 1,0 p' - 0,22
50
0
0 50 100 150 200 250 300 350 400
RYSUNEK 7.9. RóĪnice pomiĊdzy obwiednią zniszczenia na podstawie badaĔ piasku Ticino
w warunkach bez odpáywu (LipiĔski, 2000f)
WaĪnoĞü kryterium niestabilnoĞci zostaáa potwierdzona doĞwiadczalnie dla kilku rodzajów

gruntu. Jego osiągniĊcie nie zaleĪy od sposobu obciąĪania gruntu tj. load controlled (LC) czy
strain controlled (SC). UniwersalnoĞü kryterium zostaáa potwierdzona ze wzglĊdu na rodzaj
konsolidacji í anizotropowa K0NC oraz izotropowa oraz dla wszystkich ĞcieĪek naprĊĪenia
caákowitego realizowanych podczas Ğcinania, które powodują, Īe próbka zmniejsza swoją
wysokoĞü (czyli dla wszystkich badaĔ typu compression). Na rysunku 7.10 przedstawiono
unikatowoĞü kryterium niestabilnoĞci i jego uniwersalnoĞü ze wzglĊdu na rodzaj gruntu
piaszczystego oraz typ konsolidacji.
0,1
Ticino sand
Piasek Ticino – bez
(TU15) - nofrakcji
fines, edrobnej,
= 0,859 e=0,859
0,09
prĊdkoĞü odksztaácenia 'H/'t, %/s
ĩelazny Most tailings (zm3u13) - 17% of fines, e = 0,741

Piasek z 17% zawartoĞcią frakcji drobnej
Malamocco sand (Cas5) - 5% of fines, e = 1,068
0,08
Piasek Malamoko – 5% frakcji drobnej, e=1,068
0,07
700 0,06
600 q/p' = 1 0,05

500
0,04
400
0,03
300
0,02
200
100 0,01
0 0
0 200 400 600 0,5 1 1,5 2 2,5 3
Ğrednie naprĊĪenie efektyw ne p', kPa stosunek efektyw nych naprĊĪen glów nych KC = V'v/V'h, -
RYSUNEK 7.10 Początek niestabilnoĞci dla róĪnych gruntów í sposób identyfikacji na podstawie
Ğcinania LC w warunkach bez odpáywu (LipiĔski i Wolski, 2001)
DoĞwiadczalny dowód istnienia kryterium niestabilnoĞci najdogodniej jest obserwowaü

podczas badania przedstawiając stosunek naprĊĪeĔ efektywnych wraz z prĊdkoĞcią odksztaá-
cenia podczas Ğcinania typu LC. Na rysunku 7.11 przedstawiono wyniki dla czterech bada-
nych gruntów o róĪnej zawartoĞci frakcji drobnej. W kaĪdym z przypadków widaü wyraĨnie,
Īe po osiągniĊciu wartoĞci 2,5 na osi stosunku naprĊĪeĔ efektywnych, prĊdkoĞü odksztaácenia
gruntu gwaátownie roĞnie. Z uwagi na duĪe prĊdkoĞci podczas fazy niestabilnej, wykresy po-
kazano równieĪ w powiĊkszeniu.
80 40
70 35
prĊdkoĞü odksztaácenia
0,002
0,01
60 0,008 30 0,0015
0,006 0,001
'H1/'t, %/s
'H1/'t, %/s
50 0,004 25 0,0005
0,002
40 0 20 0
30 2,30 2,50 2,70 2,90 2,30 2,50 2,70 2,90
15
20 10
10 5
0 0
0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00
stosunek efektywnych naprĊĪen gáównych Kc= V'v/V'h Stosunek efektywnych naprĊĪen gáównych Kc= V'v/V'h

0,3 350
0,005
300
0,25 0,01
0,004
0,008
0,003 250
'H1/'t, %/s
0,006
0,2 0,002
'H1/'t, %/s
0,004
0,001 200 0,002
0,15 0
0
2,30 2,50 2,70 2,90 150
2,30 2,50 2,70 2,90
0,1
100
0,05 50
0 0
0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50
stosunek efektywnych naprĊĪen gáównych Kc= V'v/V'h stosunek efektywnych naprĊĪen gáównych Kc= V'v/V'h
RYSUNEK 7.11. Wzrost prĊdkoĞci odksztaácenia przy stosunku naprĊĪeĔ efektywnych KC=2,5 na
podstawie badaĔ (weryfikacja warunku niestabilnoĞci dla czterech rodzajów badanych gruntów
w warunkach bez odpáywu).
7.4.3. Uzasadnienie uniwersalnoĞci kryterium niestabilnoĞci – wa-

runku koniecznego upáynnienia gruntów
Zapis matematyczny kryterium niestabilnoĞci moĪe byü przedstawiony na podstawie nie-

zmienników aksjatora i dewiatora tensora stanu naprĊĪenia. NaleĪy tutaj przytoczyü równania
i wielkoĞci niezbĊdne do formalnie poprawnego zapisu kryterium.
ĝrednie naprĊĪenie jest wyprowadzone z pierwszego niezmiennika tensora stanu naprĊĪe-
nia:
I1 V1 V 2 V 3
p (7.3)
3 3
Drugi niezmiennik dewiatora tensora naprĊĪenia w naprĊĪeniach gáównych ma postaü:
I 2D
1
6
>
V 1 V 2 2 V 2 V 3 2 V 1 V 3 2 @ (7.4)
jeĪeli V2 = V3 tak jak dla warunków badania trójosiowego, to wówczas:
I 2D
1
6
>
2V 1 V 3
2
@ 1
3
V 1 V 3 2 (7.5)
PomiĊdzy dewiatorem naprĊĪenia q wykorzystywanym w badaniach trójosiowych a drugim

niezmiennikiem dewiatora naprĊĪenia istnieje nastĊpująca relacja:
q 3I 2 D (7.6)
JeĪeli przyjmiemy, Īe wielkoĞci naprĊĪeĔ odnoszą siĊ do ich wartoĞci efektywnych,

to wówczas kryterium niestabilnoĞci przyjmie nastĊpującą postaü:
q 3I 2 D 9 I 2D

p' I1 3 I1 (7.7)
3
lub ogólniej:
9 I 2D
F V ij 1 0 (7.8)
3 I1
i ostatecznie:
9
1
>
V 1 V 2 2 V 2 V 3 2 V 1 V 3 2 @
F V ij 6 (7.9)
1 0
V1 V 2 V 3
Równanie 7.9 wyraĪone w inĪynierskiej formie przyjmuje bardzo prostą postaü:

q
1 (7.10)
p'
lub w odniesieniu do efektywnych naprĊĪeĔ normalnych:

V '1
2 ,5 (7.11)
V '3
UniwersalnoĞü kryterium niestabilnoĞci ze wzglĊdu na rodzaj gruntu i warunki jego bada-

nia prowokuje do znalezienia racjonalnego uzasadnienia jego istnienia. Stosunkowo prosta
ostateczna postaü kryterium jest jedną z przesáanek do postrzegania go jako zbyt prostego,
aby byáo prawdziwe. JednakĪe, warto zauwaĪyü, Īe wielkoĞci wystĊpujące w tym kryterium
(tj. Ğrednie naprĊĪenie efektywne p' i dewiator naprĊĪenia q są wyprowadzone, a wáaĞciwie
wprost proporcjonalne do pierwszego niezmiennika tensora stanu naprĊĪenia oraz drugiego
niezmiennika dewiatora naprĊĪenia. WielkoĞci te leĪą na dwóch podstawowych páaszczy-
znach zorientowanych w przestrzeni naprĊĪeĔ gáównych, które caákowicie obejmują wszyst-
kie moĪliwe stany naprĊĪenia moĪliwe do realizacji w aparacie trójosiowym.
Biorąc powyĪsze pod uwagĊ naleĪaáoby poszukiwaü najbardziej niekorzystnego ukáadu
obciąĪenia gruntu, na który skáada siĊ Ğrednie naprĊĪenia efektywne p' – bĊdące wielkoĞcią
stabilizującą strukturĊ gruntu oraz dewiatora naprĊĪenia odpowiedzialnego za jego Ğcinanie.

Miarą, za pomocą której moĪna przeĞledziü wszystkie moĪliwe ukáady obciąĪeĔ jest stosunek
sumy arytmetycznej do geometrycznej Ğredniego naprĊĪenia efektywnego p' i dewiatora na-
prĊĪenia q. Miara ta obrazuje sumĊ dwóch komponentów naprĊĪenia dla kaĪdej dáugoĞci wek-
tora naprĊĪenia okreĞlonego w przestrzeni naprĊĪeĔ gáównych.
MoĪna matematycznie udowodniü, Īe maksimum tak okreĞlonej miary przedstawione
w zaleĪnoĞci od stosunku q/p' odpowiada jego wartoĞci równej 1.
§ p ' q ·
max¨ ¸ przy q 1 (7.12)
¨ 2 ¸
p' q ¹
2 p'
©
IlustracjĊ tego przedstawiono na rysunku 7.12 (za LipiĔski, 2000f).
Warto zauwaĪyü, Īe wartoĞü funkcji stosunku sum na rysunku 7.12 w otoczeniu maksi-
mum nie zmienia siĊ bardzo intensywnie. MoĪe to stanowiü wytáumaczenie, dlaczego niektó-
rzy badacze podają wartoĞü tangensa kąta nachylenia linii niestabilnoĞci róĪną od 1. Dopiero
przeprowadzenie wszystkich zabiegów zmierzających do zwiĊkszenia dokáadnoĞci prowadze-
nia doĞwiadczenia, co zostaáo opisane w rozdziale 3, pozwala na precyzyjną identyfikacjĊ
warunku niestabilnoĞci.
1,45
geometrycznej dewiatora Ğredniego dewiatora
1,4
stosunek sumy arytmetycznej do
1,35
1,3
efektywnego Y
1,25
1,2 p' q
Y
p '2 q 2
1,15
1,1
1,05
1
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3
q/p'
RYSUNEK 7.12 Rozkáad funkcji naprĊĪeĔ Y w zaleĪnoĞci od stosunku q/p’ (LipiĔski, 2000f)
NaleĪy zauwaĪyü, Īe przypadek niestabilnoĞci gruntu kontraktywnego Ğcinanego w wa-

runkach bez odpáywu jest idealnym przykáadem caákowitego uplastycznienia gruntu, które
uniemoĪliwia dalsze przenoszenie jakiegokolwiek dodatkowego naprĊĪenia. A zatem wydaje
siĊ, Īe istnieją przesáanki do stwierdzenia, Īe osiągniĊcie kryterium niestabilnoĞci w bada-
niach z odpáywem moĪe mieü istotny wpáyw na rozkáad sztywnoĞci gruntu.
7.4.4. Warunek wystarczający upáynnienia gruntu
O ile omówiony w poprzednim podrozdziale warunek konieczny upáynnienia opiera siĊ jedy-
nie na wartoĞciach skáadowych naprĊĪenia i odnosi siĊ do wszystkich gruntów niespoistych,
to warunek wystarczający upáynnienia odnosi siĊ do jednego materiaáu okreĞlonego przez
krzywą uziarnienia, gĊstoĞü szkieletu gruntowego i gĊstoĞü wáaĞciwą. OkreĞlenie warunku
wystarczającego opiera siĊ na wyznaczeniu progowej wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci, która
wyznacza granicĊ pomiĊdzy reakcją kontraktywną i dylatywną podczas Ğcinania w warunkach
bez odpáywu. JeĪeli wskaĨnik porowatoĞci gruntu bezpoĞrednio poprzedzający fazĊ Ğcinania
jest wiĊkszy od progowej wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci et, to oznacza, Īe grunt jest podat-
ny na upáynnienie i w przypadku Ğcinania w warunkach bez odpáywu wykaĪe reakcjĊ kontrak-
tywną. Im wiĊksza bĊdzie róĪnica pomiĊdzy wskaĨnikiem porowatoĞci przed Ğcinaniem
a progową wartoĞcią wskaĨnika porowatoĞci, tym mniejsza bĊdzie wytrzymaáoĞü w stanie
ustalonym lub quasi ustalonym.
Warto zauwaĪyü, Īe progowa wartoĞü wskaĨnika porowatoĞci zawiera w sobie sposób de-
pozycji materiaáu i caáą podepozycyjną historiĊ warunków jakim poddawany byá grunt.
A zatem progowa wartoĞü wskaĨnika porowatoĞci nie jest uzaleĪniona jedynie od skáadu gra-
nulometrycznego, ale takĪe od tego czy materiaá charakteryzuje siĊ nienaruszoną strukturą
czy jest rekonstruowany. Dodatkowo w przypadku gruntu rekonstruowanego waĪna jest me-
toda depozycji, poniewaĪ wpáywa ona na póĨniejsze charakterystyki i przez to na koĔcową
wartoĞü wskaĨnika porowatoĞci.
Progową wartoĞü wskaĨnika porowatoĞci moĪna wyznaczyü wedáug Autora zarówno na
podstawie danych z etapu Ğcinania, jak i z etapu anizotropowej konsolidacji prowadzonej dla
serii badaĔ skáadających siĊ z co najmniej kilku testów.
W przypadku metody opartej na danych ze Ğcinania potrzebna jest dokáadna wartoĞü Ğred-
niego naprĊĪenia efektywnego odpowiadająca trzem charakterystycznym miejscom na ĞcieĪce
naprĊĪenia efektywnego tj.:
x koniec konsolidacji (początek Ğcinania) p'c,
x punkt przeciĊcia ĞcieĪki naprĊĪenia z linią niestabilnoĞci p'y,
x punkt odpowiadający osiągniĊciu stanu ustalonego lub zmianie reakcji (phase transorma-
tion) p'ss.
Wskazane jest, aby przynajmniej czĊĞü próbek wziĊta do analizy wykazywaáa reakcje kon-
traktywne. Bardzo waĪne jest, aby seria badaĔ obejmowaáa jak najwiĊkszy zakres wskaĨnika
porowatoĞci.
Dysponując wynikami serii badaĔ dla analizowanego gruntu przygotowuje siĊ wykres, na
którym na osi pionowej odkáada siĊ wartoĞü wskaĨnika porowatoĞci na koniec procesu konso-
lidacji, a na osi poziomej wartoĞci ilorazów Ğrednich naprĊĪeĔ efektywnych p'y/ p'c oraz p's-
s/p'c. OĞ poziomą naleĪy przedstawiü w skali logarytmicznej. Po naniesieniu danych z badaĔ
otrzymujemy dwa zbiory punktów, z których kaĪdy aproksymujemy linią prostą. PrzeciĊcie
tych dwóch linii zrzutowane na oĞ pionową wyznacza progową wartoĞü wskaĨnika porowato-
Ğci et. Przykáad wyznaczenia progowej wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci dla trzech rodzajów
gruntów niespoistych zawierających odpowiednio 10, 17 i 36% frakcji drobnej przedstawiono
na rysunku 7.13. NaleĪy dodaü, Īe próbki na których wykonywano badania byáy rekonstru-
owane w laboratorium metodą ubijania w warstwach (undercompaction).
10% frakcji drobnej

1,05
wskaĨnik porowatoĞci eint , -
0,95
0,85
0,75 e = -0,05Ln(p'ss /p'c ) + 0,80

R2 = 0,98
0,65
e = -0,30Ln(p'y /p'c ) + 0,84
0,55
R2 = 0,11
0,45
0,01 0,1 1 10
p'y /p'c , p'ss /p'c
17% frakcji drobnej p'y

1,05
p'ss
0,95 p'y
0,85 e = -0,07Ln(p'ss /p'c ) + 0,76 p'ss

R2 = 0,97
0,75
0,65
e = -0,49Ln(p'y /p'c ) + 0,77
0,55
R2 = 0,84
0,45
0,01 0,1 1 10
p'y/p'c, p'ss/p'c
36% frakcji drobnej

1,05
e = -0,20Ln(p'y /p'c ) + 0,55
0,95 e = -0,06Ln(p'ss /p'c ) + 0,49

R2 = 0,34
R2 = 0,62
0,85
0,75
0,65
0,55
0,45
0,01 0,1 1 10
p'y /p'c , p'ss /p'c
RYSUNEK 7.13. Wyznaczenie progowej wartosci wskaĨnika porowatoĞci na podstawie danych ze

Ğcinania (LipiĔski, 2000f)
Druga metoda wyznaczenia progowej wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci et oparta jest na da-
nych z konsolidacji anizotropowej prowadzonej w warunkach braku odksztaáceĔ bocznych
próbki, czyli w warunkach K0 (z dokáadnoĞcią pomiaru za pomocą wewnątrzkomorowych
przetworników przemieszczeĔ). Jak przedstawiono w rozdziale 5, w takim ukáadzie stosunek
naprĊĪeĔ gáównych na koniec konsolidacji zaleĪy bezpoĞrednio od stanu zagĊszczenia, czyli
dla konkretnego rodzaju gruntu í od wskaĨnika porowatoĞci. Nanosząc dla kaĪdego badania
punkt na wykres, w którym na osi poziomej nanosi siĊ stosunek naprĊĪeĔ efektywnych na
koniec konsolidacji, a na osi pionowej odpowiadającą mu wartoĞü wskaĨnika porowatoĞci,
uzyskuje siĊ z serii badaĔ zbiór punktów, który moĪna aproksymowaü za pomocą regresji
liniowej. RzĊdna punktu odpowiadającego stosunkowi naprĊĪeĔ gáównych 2,5 (czyli linii
niestabilnoĞci), wyznacza wartoĞü progowego wskaĨnika porowatoĞci et. W przypadku, kiedy
zakres wartoĞci stosunku naprĊĪeĔ efektywnych nie jest na tyle duĪe, aby zawieraá wartoĞü
2,5, regresje naleĪy ekstrapolowaü. Jest to mniej wiarygodne rozwiązanie, ale pozwala na
oszacowanie szukanej wartoĞci. Przykáady wyznaczenia wartoĞü progowego wskaĨnika po-
rowatoĞci et za pomocą tej metody dla czterech gruntów niespoistych zawierających odpo-
wiednio 10, 17 i 36, 60% frakcji drobnej przedstawiono na rysunku 7.14. Do konstrukcji wy-
kresów wykorzystano te same badania, co w przypadku metody opartej na danych ze Ğcina-
nia, tyle Īe wykorzystano dane uzyskane na koniec konsolidacji.
1,2 1,0
10% frakcji drobnej 0,9 17% frakcji drobnej
wskaĨnik porowatoĞci e int
1,0 0,8
0,7
0,8 e = -0,18(V'v / 'h ) + 1,24
0,6
e = -0,24(V'v /V'h) + 1,37 R2 = 0,75
0,6 0,5
R2 = 0,94
0,4
0,4 0,3
0,2
0,2
0,1
0,0 0,0
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5
stosunek efektywnych naprĊĪeĔ gáównych V'v/V'h stosunek efektywnych naprĊĪeĔ gáównych V'v/V'h
1,0 1,0
0,9 36% frakcji drobnej 0,9 57% frakcji drobnej
0,8 0,8
0,7 0,7
0,6 0,6
0,5 0,5
0,4 0,4 e= -0,21(V'v /Vh) + 0,99
e = -0,11( V'v /V'h ) + 0,83
0,3 2 0,3 R2 = 0,77
R = 0,64
0,2 0,2
0,1 0,1
0,0 0,0
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5
stosunek efektywnych naprĊĪeĔ gáównych V'v/V'h stosunek efektywnych naprĊĪeĔ gáównych V'v/V'h
RYSUNEK 7.14. Wyznaczenie progowej wartosci wskaĨnika porowatosci na podstawie danych

z konsolidacji K0 (LipiĔski, 2000f)
8. Wyznaczanie sztywnoĞci początkowej gruntu
na podstawie prĊdkoĞci fali poprzecznej
8.1. Relacje pomiĊdzy prĊdkoĞciami fal akustycznych

a parametrami badanego oĞrodka sprĊĪystego
PrĊdkoĞü rozchodzenia siĊ fali podáuĪnej w oĞrodku sprĊĪystym moĪna przeanalizowaü na

przykáadzie dáugiego, sprĊĪystego prĊta o powierzchni przekroju poprzecznego S i dáugoĞci l.
Dziaáanie siáy F w czasie 't powoduje przesuniĊcie przekroju S o odlegáoĞü 'l. W tym sa-
mym czasie zaburzenie wywoáane dziaáaniem siáy rozchodzi siĊ w prĊcie na odlegáoĞü l.
Zgodnie z II zasadą dynamiki musi byü speánione równanie:
F't m'V (8.1)
Zakáadając sprĊĪystoĞü oĞrodka okreĞloną prawem Hooke’a i podstawiając zamiast naprĊĪe-
nia stosunek siáy do powierzchni, na którą dziaáa F/S, dla opisywanego prĊta moĪna zapisaü:
'l
F SE (8.2)
l
gdzie E oznacza moduá sprĊĪystoĞci podáuĪnej Younga materiaáu prĊta.
Masa cząsteczek objĊtych zaburzeniem równa jest iloczynowi objĊtoĞci Sl i gĊstoĞci mate-
riaáu prĊta U:
m SlU (8.3)
Zmiana prĊdkoĞci wprawionych w drgania cząstek prĊta pozostających pierwotnie

w spoczynku, a nastĊpnie przesuniĊtych w czasie 't o odlegáoĞü 'l wynosi:
'l
'V (8.4)
't
podstawiając te wartoĞci do wzoru otrzymuje siĊ:
'l 'l
SE 't SlU (8.5)
l 't
Stosunek l/'t wyraĪa prĊdkoĞü rozchodzenia siĊ zaburzenia V, stąd:
E
UV (8.6)
V
a prĊdkoĞü fali w prĊcie wynosi:
E
V (8.7)
U
Wyznaczanie sztywnoĞci początkowej gruntu na podstawie… 175
Jest to wzór Newtona, z którego wynika, Īe prĊdkoĞü rozchodzenia siĊ fali w prĊcie jest pro-
porcjonalna do pierwiastka kwadratowego z moduáu Younga i odwrotnie proporcjonalna do
pierwiastka kwadratowego z gĊstoĞci. W warunkach stosowalnoĞci prawa Hooke’a prĊdkoĞü
nie zaleĪy od przekroju prĊta S i od wywoáanego w prĊcie odksztaácenia. W przypadku od-
ksztaáceĔ postaciowych prawo Hooke’a wyraĪa siĊ wzorem:
W G tgJ (8.8)
gdzie: W – naprĊĪenie styczne do powierzchni, J – odksztaácenie postaciowe; dla bardzo ma-

'y
áych odksztaáceĔ moĪna przyjąü, Īe J | tgJ , G – moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej
x
(moduá odksztaácenia postaciowego).
JeĞli dziaáanie siáy wywoáuje nie zmiany dáugoĞci prĊta tylko odksztaácenie postaciowe, to
prĊdkoĞü fali wyraĪa siĊ wzorem:
G
V (8.9)
U
Ze wzglĊdu na to, Īe moduá sprĊĪystoĞci objĊtoĞciowej jest wiĊkszy od moduáu sprĊĪystoĞci

postaciowej, wzbudzone jednoczeĞnie fale podáuĪne rozchodzą siĊ szybciej niĪ fale poprzecz-
ne. ZaleĪnoĞü pomiĊdzy prĊdkoĞciami rozchodzenia siĊ fali podáuĪnej i poprzecznej moĪna
zapisaü przy pomocy wspóáczynnika Poissona:
Vp 21 Q
(8.10)
Vs 1 2Q
Wykorzystując związki liniowej teorii sprĊĪ ystoĞci moĪna napisaü nastĊpujące zaleĪnoĞci
pomiĊdzy prĊdkoĞciami fal mechanicznych a staáymi sprĊĪystymi:
UJĉCIE KLASYCZNE UJĉCIE Z WYKORZYSTANIEM

PRĉDKOĝCI FALI
ǻĲ MODUà SPRĉĩYSTOĝCI PO-

G (8.11) PRZECZNEJ (MODUà OD- G ȡ VS2 (8.16)
ǻȖ
KSZTAàCENIA POSTACIOWE-
GO)
ǻı (8.12) E 2 ȡ VS2 1 Ȟ (8.17)

E MODUà ODKSZTAàCENIA
ǻİ1
ǻı
M (8.13) M ȡ VP2 (8.18)
ǻİ1 MODUà ĝCIĝLIWOĝCI
§ 4 ·
ǻı m K ȡ¨VP2 VS2 ¸ (8.19)
K (8.14) MODUà ODKSZTAàCENIA © 3 ¹
ǻİȞ
OBJĉTOĝCIOWEGO 2
§V ·
0,5 ¨ P ¸ 2
¨V ¸ (8.20)
İ © S ¹
Ȟ 3 (8.15) WSPÓàCZYNNIK POISSONA Ȟ
2
İ1 § VS
¨¨
·
¸¸ 1
©V P ¹
8.2. Czynniki okreĞlające prĊdkoĞü propagacji fali po-

przecznej w gruntach
Zainteresowanie okreĞleniem sztywnoĞci początkowej na podstawie prĊdkoĞci fali poprzecz-
nej wzrosáo istotnie w ciągu ostatnich trzech dekad. Wynika to z kilku przesáanek. Pierwsza
dotyczy zakresu maáych odksztaáceĔ, do których odnosi siĊ pomiar. Tak maáe odksztaácenia
(rzĊdu 10í4%) opisują sprĊĪyste wáaĞciwoĞci materiaáu i dlatego moĪliwe jest wykorzystanie
liniowej teorii sprĊĪystoĞci do okreĞlenia moduáu sprĊĪystoĞci poprzecznej Gmax. Druga prze-
sáanka wynika ze znaczącego postĊpu w jakoĞci pomiarów prĊdkoĞci fali poprzecznej. PostĊp
ten w duĪej mierze wynika z szerokiego zastosowania piezoelementu typu bender (Shirley,
1978) oraz duĪego postĊpu w metodach identyfikacji sygnaáu odbiorczego (Brignoli i in.,
1996; Viana da Fonseca i in., 2009). Trzecią przyczyną jest rosnące zapotrzebowanie na
zwiĊkszenie obiektywnoĞci badaĔ poprzez dodanie pomiaru nieinwazyjnego do konwencjo-
nalnego badania prowadzonego na tej samej próbce. W ten sposób parametry okreĞlające wáa-
ĞciwoĞci mechaniczne gruntu mogą byü odniesione do pomierzonych wartoĞci prĊdkoĞci fali
poprzecznej. Ostatnią, ale nie mniej waĪną przyczyną jest fakt, Īe prĊdkoĞü fali poprzecznej
moĪe byü pomierzona zarówno w laboratorium, jak i w terenie. Wszystkie wymienione prze-
sáanki i zalety sprawiają, Īe prĊdkoĞü fali poprzecznej staje siĊ obecnie wszechstronnym na-
rzĊdziem w rozwiązywaniu problemów praktyki inĪynierskiej.
W literaturze geotechnicznej istnieje wiele prac omawiających czynniki wpáywające na
prĊdkoĞü propagacji fali, a tym samym na moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej gruntu w zakresie
bardzo maáych odksztaáceĔ (Hardin i Black, 1968, Jardine, 1995; Lo Presti i in., 1999b, Clay-
ton i Heymann, 1999). Czynniki te są nastĊpujące:
wáaĞciwoĞci fizyczne rozpatrywanego oĞrodka (rodzaj gruntu, ksztaát i wielkoĞü ziaren,
struktura gruntu, skáad mineralny),
wielkoĞü i sposób zadawania naprĊĪeĔ efektywnych,
wskaĨnik porowatoĞci,
wskaĨnik plastycznoĞci,
historia stanu naprĊĪenia,
wilgotnoĞü,
temperatura,
peázanie szkieletu gruntowego.
WartoĞü początkowego moduáu sprĊĪystoĞci poprzecznej nie zaleĪy od tego czy zostaá on
ustalony w badaniu dynamicznym czy statycznym, poniewaĪ w zakresie odksztaáceĔ sprĊĪys-
tych grunt zachowuje siĊ tak samo w obu przypadkach (Tatsuoka i Shibuya, 1992).
Z punktu widzenia maáych odksztaáceĔ, wpáyw warunków odpáywu wody z porów na
sztywnoĞü gruntów jest niewielki, poniewaĪ przy maáych odksztaáceniach rzĊdu 10í4 %, czyli
odksztaáceniach sprĊĪystych (odwracalnych), nie generuje siĊ nadwyĪka ciĞnienia wody
w porach 'u. Liczba czynników i niekiedy rozbieĪne opinie na temat ich wpáywu na sztyw-
noĞü wskazują na záoĪonoĞü caáego procesu przebiegającego w obciąĪonym gruncie. NajwaĪ-
niejszymi i najczĊĞciej uwzglĊdnianymi w formuáach empirycznych czynnikami wpáywają-
cymi na prĊdkoĞü fali poprzecznej są: naprĊĪenie efektywne, wskaĨnik porowatoĞci i wskaĨ-
nik prekonsolidacji (Hardin i Richart, 1963; Hardin i Black, 1968). Od czasu, gdy związek
pomiĊdzy prĊdkoĞcią fali poprzecznej i tymi czynnikami zostaá zauwaĪony w badaniach na
próbkach piasku konsolidowanych izotropowo, metodyka badaĔ z wykorzystaniem fal sej-
smicznych jest ciągle rozwijana.
Pierwsze równania wyraĪające zaleĪnoĞü prĊdkoĞci fali poprzecznej od stanu naprĊĪenia
podali Hardin i Richard (1963) dla gruntów niespoistych w warunkach izotropowych:
Vs ( m1 m2 e ) p' 0 ,25 (8.21)
gdzie: m1, m2 – staáe materiaáowe równe odpowiednio 111 i 51 przy naprĊĪeniu izotropowym
wyraĪonym w kPa i prĊdkoĞci fali poprzecznej wyraĪonej w m/s
UwzglĊdniając związek prĊdkoĞci fali poprzecznej i sztywnoĞci (8.9), moĪna otrzymaü
ogólną postaü okreĞlającą wartoĞü moduáu sprĊĪystoĞci poprzecznej G:
G0 A F ( e ) V m
c n (8.22)
gdzie: A – staáa liczbowa, zaleĪna od rodzaju gruntu, F(e) – funkcja wskaĨnika porowatoĞci,
V’m – Ğrednie naprĊĪenie efektywne, n – wykáadnik potĊgowy
Z badaĔ próbek róĪnych gruntów wykonywanych w warunkach konsolidacji izotropowej
przez wielu badaczy (Yamashita i Toki, 1994; Kanatani i in., 1994; Fioravante i in., 1994)
wynika, Īe:
moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej wzrasta wraz ze wzrostem naprĊĪenia,
zaleĪnoĞü miĊdzy moduáem sprĊĪystoĞci poprzecznej i naprĊĪeniem Ğrednim ma charakter
funkcji potĊgowej; wykáadnik dla gruntów niespoistych ma wartoĞü 0,5.
Skáadowe stanu naprĊĪenia

Kolejnym krokiem w badaniach sztywnoĞci gruntów byáo zbadanie wpáywu anizotropii grun-
tu na prĊdkoĞü fali poprzecznej. UĪywając terminu anizotropia gruntu konieczne jest wyod-
rĊbnienie dwóch jej rodzajów: anizotropii inherentnej (strukturalnej) wynikającej z rodzaju
gruntu, ksztaátu ziaren i warunków depozycji, która jest wyraĪana przez staáe materiaáowe
zawarte w równaniach oraz anizotropii wywoáanej przyrostami skáadowych naprĊĪenia pod-
czas konsolidacji anizotropowej. Podczas badaĔ izotropowych nie ma moĪliwoĞci okreĞlenia
wpáywu poszczególnych skáadowych naprĊĪenia na sztywnoĞü gruntu. Pierwsze badania

okreĞlające wpáyw poszczególnych skáadowych naprĊĪenia na wartoĞü prĊdkoĞci fali po-
przecznej zostaáy opublikowane przez Roeslera (1979). Wykazaá on, Īe przejĞcie fali po-
przecznej przez próbkĊ gruntu powoduje odksztaácenia tylko w kierunku propagacji i polary-
zacji fali wedáug równania:
m
Vs ( m1 m2 e ) ( V ac ) ma ( V cpf ) p (8.23)
gdzie: V ac – naprĊĪenie efektywne w kierunku propagacji fali, V cpf – naprĊĪenie efektywne

w kierunku ruchu cząsteczek oĞrodka, m1, m2, ma, mp – staáe materiaáowe
Dalsze prace doprowadziáy do modyfikacji postaci tego równania umoĪliwiającej oszacowa-
nie moduáów sprĊĪystoĞci poprzecznej mierzonych w dwóch kierunkach (Stokoe i in., 1985;
1991, Hardin i Blandford, 1989; Lo Presti i O’Neill, 1991; Bellotti i in., 1996; Jamiolkowski
i in., 1995; Lo Presti, 1989):
Gvh Cvh F ( e ) V vc n V hc n pa1 2 n (8.24)
Ghh C hh F ( e ) V hc 2 n p a1 2 n (8.25)
gdzie: Gvh – moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej w kierunku pionowym, Ghh – moduá sprĊĪysto-
Ğci poprzecznej w kierunku poziomym, Cvh – staáa materiaáowa w kierunku piono-
wym, Chh – staáa materiaáowa w kierunku poziomym, F(e) – funkcja wskaĨnika poro-
watoĞci, V’v – pionowe naprĊĪenie efektywne, V’h – poziome naprĊĪenie efektywnepa
– ciĞnienie atmosferyczne (wyraĪone w tych samych jednostkach co naprĊĪenie), n –
wykáadnik moduáu
Z powyĪszych wzorów wynika, Īe moduá sprĊĪystoĞci postaciowej mierzony w kierunku pio-
nowym Gvh zaleĪy od pionowego i poziomego naprĊĪenia efektywnego, natomiast moduá
mierzony w kierunku poziomym Ghh zaleĪy jedynie od naprĊĪenia poziomego. Dzieje siĊ tak
dlatego, Īe w przypadku moduáu Ghh zarówno kierunek ruchu drgaĔ oĞrodka, jak i kierunek
propagacji fali leĪą w tej samej páaszczyĨnie zgodnej z kierunkiem dziaáania naprĊĪenia.
OkreĞlanie moduáu sprĊĪystoĞci poprzecznej na podstawie badaĔ wykorzystujących piezo-
elementy zamontowane na próbce daje moĪliwoĞü pomiaru sztywnoĞci w kierunku pionowym
i poziomym na jednej próbce, która moĪe byü poddawana dowolnemu zakresowi naprĊĪeĔ
zadawanych anizotropowo, odzwierciedlających równieĪ stan naprĊĪenia in situ. Umieszcze-
nie piezoelementów w poáowie wysokoĞci próbki niweluje wpáyw kopuáek aparatu na wyniki
badaĔ, co powoduje dokáadniejsze pomiary prĊdkoĞci fali poprzecznej (Lo Presti i in., 1999a,
b; Kuwano i in., 2000; Fioravante i Capoferri, 2001; Rampello i Callisto, 2001; Muir Wood
i in., 2001; Pennington i in., 2001; Clayton i in., 2004). Moduá odksztaácenia postaciowego
uzyskany z badaĔ z uĪyciem piezoelementów umieszczonych w kopuákach aparatu wedáug
Penningtona i in. (2001) moĪe zaniĪaü prawdziwą wartoĞü o 20%. Wedáug wiedzy Autora
opartej na porównaniu wyników badaĔ w kolumnie rezonansowej i prĊdkoĞci fali poprzecznej
na tej samej próbce róĪnice w pomiarach są mniejsze i nie przekraczają 10%.
Roesler (1979) i Kuwano (1999) uĪywali zaleĪnoĞci postaci:

cij d ij
Gij §Vc · §Vc ·
Dij ¨¨ v ¸¸ ¨¨ h ¸¸ (8.26)
F( e ) © pa ¹ © pa ¹
gdzie: Dij, cij, dij – staáe bezwymiarowe zaleĪne od wáaĞciwoĞci badanego materiaáu; indeksy
ij odpowiadają kierunkom przykáadanych naprĊĪeĔ.
Kuwano (1999) dla dwóch typów piasków wykazaáa zakres wartoĞci staáej materiaáowej D
w granicach 70000–105000, staáa c odnosząca siĊ do efektywnego naprĊĪenia pionowego
wynosi 0,35, natomiast staáa d odnosząca siĊ do efektywnego naprĊĪenia poziomego waha siĊ
od 0,2 do 0,68. Schemat badania i porównanie wartoĞci moduáów sprĊĪystoĞci poprzecznej
uzyskanych dla róĪnych polaryzacji przedstawiono na rysunku 8.1.
Zagadnieniem wpáywu anizotropii strukturalnej i wymuszonej naprĊĪeniami zajmowaáo siĊ
w ostatnich latach wielu badaczy (Jamiolkowski i in., 1995; Lo Presti i in., 1999a; Yamashita
i in., 2003). Efektem tych badaĔ jest weryfikacja staáych wystĊpujących w równaniach ze
wzglĊdu na róĪne rodzaje gruntów, ich sposób przygotowania i warunki badania.
a) b)
moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej G0, MPa
Ğrednie naprĊĪenie efektywne p’, kPa

RYSUNEK 8.1. Badania anizotropii wáaĞciwoĞci gruntu z wykorzystaniem piezoelementów typu ben-
der (Kuwano i in., 2000): a) schemat rozmieszczenia piezoelementów, b) wyniki badaĔ moduáu sprĊ-
ĪystoĞci poprzecznej G0 w piaskach
WskaĨnik porowatoĞci i historia naprĊĪenia

SztywnoĞü gruntu wzrasta ze zwiĊkszaniem siĊ jego gĊstoĞci, a tym samym ze zmniejszaniem
siĊ wskaĨnika porowatoĞci. Autorzy prowadzący badania na próbkach gruntów o róĪnej gĊ-
stoĞci zaproponowali róĪne funkcje wskaĨnika porowatoĞci, które nastĊpnie uĪywane są do
normalizacji wartoĞci moduáu sprĊĪystoĞci poprzecznej zgodnie z odpowiednimi wzorami.
Pozwala to na porównanie sztywnoĞci otrzymanej z badaĔ róĪnych rodzajów gruntów uzy-
skiwanych róĪnymi metodami badawczymi. Niektóre funkcje zamieszczone zostaáy w tabeli
8.1.
TABELA 8.1. Funkcje wskaĨnika porowatoĞci proponowane przez róĪnych autorów

Autor ZaleĪnoĞü
Hardin i Richard (1963) F (e)

2,17 e 2 (8.27)
1 e
Hardin i Black (1968) F (e)

2,97 e2 (8.28)
1 e
Kokusho i in. (1982) F (e)

7,32 e2 (8.29)
1 e
Jamiolkowski i in. (1995) F (e) e 1,3 (8.30)
Porovic (1995) F (e) 1,2 e (8.31)
Shibuya i Tanaka (1996) F (e) e 1,5 (8.32)
2 , 4
Shibuya i in. (1997) F ( e) e (8.33)
NajczĊĞciej sugerowana przez badaczy (Lo Presti, 1989, Jamiolkowski i in., 1991) jest
funkcja potĊgowa:
F( e ) ex (8.34)
poniewaĪ jest odpowiednia dla wielu rodzajów gruntów (Lo Presti, 1994).
WĞród badaĔ wpáywu historii naprĊĪenia na moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej moĪna wy-
róĪniü dwie opinie wychodzące od równania podanego przez Hardina i Blandforda (1989),
pierwotnie odnoszącego siĊ do piasków a nastĊpnie zaadoptowanego dla iáów:
G0 ij nj
S ij F e OCR k p r1 ni nj ı i ni ı j (8.35)
gdzie: Sij – bezwymiarowa staáa charakteryzująca strukturĊ gruntu, F(e) – funkcja wskaĨnika
porowatoĞci, OCR – wskaĨnik prekonsolidacji, k – funkcja zaleĪna od wskaĨnika pla-
stycznoĞci dla gruntów spoistych; k=0 dla Ip<40%, k=1 dla Ip>40%, pr – naprĊĪenie re-
ferencyjne, pr=1 kPa, ni, nj – wykáadniki empiryczne.
Pierwszy pogląd reprezentowany jest przez prace Jamiolkowskiego i in. (1995). Zakáadając
przybliĪoną równoĞü wykáadników empirycznych wykazali, Īe k=0, a tym samym brak jest
wpáywu wskaĨnika prekonsolidacji na moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej. Przy odpowiednio
dobranej funkcji wskaĨnika porowatoĞci, historia naprĊĪenia nie ma Īadnego wpáywu na mo-
duá sprĊĪystoĞci poprzecznej.
Nieco inne podejĞcie reprezentowane jest przez Rampello i in. (1994), którzy zasugerowa-
li, Īe przy uwzglĊdnieniu zaleĪnoĞci miĊdzy naprĊĪeniem i wskaĨnikiem porowatoĞci, jedna
z trzech zmiennych: p’, e lub OCR moĪe ulec redukcji. JeĪeli jako zmienne niezaleĪne zosta-
ną wybrane Ğrednie naprĊĪenie efektywne i wskaĨnik prekonsolidacji, to moduá sprĊĪystoĞci
poprzecznej moĪe byü wyraĪony przez:
S * OCR m pa(1 n ) pc n
* *
G0 (8.36)
gdzie symbole S*, n* i m mają takie samo znaczenie co S, n, i k w równaniu (8.35), jednak
róĪnią siĊ od nich wartoĞcią. NaleĪy zwróciü uwagĊ, Īe wartoĞci staáych S i S* zaleĪą od przy-
jĊtego ciĞnienia referencyjnego. Rampello i in. (1994) zaproponowali przyjmowanie ciĞnienia
pr=1 kPa zamiast dotychczas uĪywanego ciĞnienia atmosferycznego. JeĞli jako zmienne nie-
zaleĪne zostaną wybrane naprĊĪenie Ğrednie i wskaĨnik porowatoĞci, z równania moĪe zostaü
wyeliminowany wskaĨnik prekonsolidacji, poniewaĪ kaĪda kombinacja aktualnego wskaĨni-
ka porowatoĞci i naprĊĪenia efektywnego w gruncie wynika z okreĞlonej historii naprĊĪenia.
Zgodnie z powyĪszym, Jamiolkowski i in. (1994) proponują dla wáoskich gruntów spo-
istych do wzoru (8.34) podstawiü wartoĞci x od 1,2 do 1,6. Wpáyw wskaĨnika prekonsolidacji
moĪe byü pominiĊty ( k # 0 ), a moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej przyjmie postaü:
G0 S F e pa1 n p c n (8.37)
Dyskusja o wprowadzaniu wskaĨnika prekonsolidacji obok Ğredniego naprĊĪenia efektyw-

nego i wskaĨnika porowatoĞci dla prekonsolidowanych gruntów spoistych nadal trwa, dlatego
Rampello i in., (1995) zaproponowali zaleĪnoĞü w postaci:
G 0 G0NC OCR m (8.38)
podobnej do formuáy okreĞlającej wspóáczynnik parcia bocznego dla gruntów prekonsolido-

wanych.
Wpáyw prekonsolidacji na moduá odksztaácenia postaciowego moĪna przedstawiü na przy-
káadzie zaleĪnoĞci wartoĞci moduáu odksztaácenia postaciowego w funkcji naprĊĪenia Ğred-
niego (Rampello i in., 1995). Dla gruntów normalnie skonsolidowanych (OCR=1) moduá ro-
Ğnie zgodnie ze wzrostem naprĊĪenia Ğredniego, punkty pomiarowe ukáadają siĊ wzdáuĪ linii
prostej o nachyleniu równym wspóáczynnikowi n* wystĊpującemu w równaniu. W gruntach
p' p
prekonsolidowanych ( OCR >1) moduá odksztaácenia postaciowego wzrasta z naprĊĪeniem
p'
Ğrednim, zgodnie ze wzorem:
S * pa(1 n m )
* *
G0 )
p c(n p' p m (8.39)
Punkty uzyskane z pomiarów ukáadają siĊ wzdáuĪ linii o nachyleniu (n*–m), przy czym dla
kaĪdej linii wartoĞü p’p jest staáa. Podobne zaleĪnoĞci uzyskali Jamiolkowski i in. (1994)
w badaniach wáoskich gruntów spoistych.
Rodzaj gruntu
W przypadku gruntów niespoistych prace zwykle prowadzone są dla konkretnego rodzaju
piasku, a uzyskane wspóáczynniki w równaniach odzwierciedlają pochodzenie materiaáu,
ksztaát ziaren i granulacjĊ. W przypadku gruntów spoistych równieĪ dominują badania dla
okreĞlonego rodzaju gruntu, rzadziej dla kilku rodzajów gruntu (Jamiolkowski i in., 1995).
Jedną z nielicznych innych propozycji jest próba uzaleĪnienia wspóáczynników równania od
wskaĨnika plastycznoĞci (Viggiani i Atkinson, 1995). Przeprowadzili oni badania na pia-
skach, pyle i iáach, szacując parametry nastĊpującego równania:
n
G0 § pc ·
A¨¨ ¸¸ OCR m (8.40)
pr © pr ¹
gdzie: pƍ – Ğrednie naprĊĪenie efektywne [kPa], A, n, m – funkcje zaleĪne od wskaĨnika pla-
stycznoĞci Ip (rys. 8.2)
3000 0,9 0,4
0,8
parametr A, -
parametr n, -
parametr m, -
2000 0,3
0,7
1000 0,2
0,6
0 0,5 0,1
0 10 20 30 40 50 60 70 0 10 20 30 40 50 60 70 0 10 20 30 40 50 60 70
wskaĨnik plastycznoĞci Ip, % wskaĨnik plastycznoĞci Ip, % wskaĨnik plastycznoĞci Ip, %
RYSUNEK 8.2. Staáe materiaáowe dla zaleĪnoĞci uzyskane przez Viggiani i Atkinsona (1995)
ZmiennoĞü parametrów równania (8.40) zaleĪnych od rodzaju gruntu przedstawiono na ry-

sunku 8.2. WartoĞü parametru A byáa najwiĊksza w piaskach i wynosiáa 4000, dla pyáu –
2500, natomiast w iáach wahaáa siĊ od 400 do 2000 wzrastając z plastycznoĞcią i rozmiarem
ziaren. Parametr n związany ze Ğrednim naprĊĪeniem efektywnym, najmniejszy byá w pia-
skach 0,59, w pyle wynosiá 0,72, a w iáach od 0,65 do 0,84. WartoĞü parametru n malaáa wraz
ze zmniejszaniem siĊ plastycznoĞci dla gruntów o maáych cząstkach, a wraz z rozmiarem zia-
ren dla gruntów piaszczystych. WskaĨnik prekonsolidacji najwiĊksze znaczenie miaá w natu-
ralnych piaskach, gdzie parametr m wynosiá 0,61, najmniejsze w piaskach rekonstruowanych
– 0,04, natomiast dla pyáu miaá wartoĞü równą 0,21, a dla iáów wahaá siĊ w granicach od 0,19
do 0,24. Badania przeprowadzane byáy w aparacie trójosiowym z uĪyciem piezoelementów
typu bender; naprĊĪenie efektywne nie przekraczaáo 700 kPa.
8.3. Związki empiryczne okreĞlające prĊdkoĞü fali po-

przecznej dla róĪnych gruntów – badania wáasne
8.3.1. Grunty niespoiste
Pomiary prĊdkoĞci fali poprzecznej wykonywano na piĊciu gruntach: czterech rodzajach osa-
dów o zawartoĞci frakcji drobnej, odpowiednio 10, 17, 36 i 60%, a takĪe na akademickim
grubym piasku Ticino. Krzywe uziarnienia badanych gruntów przedstawiono w rozdziale 7 na
rysunku 7.6. Próbki do badaĔ byáy rekonstruowane w laboratorium metodą ubijania w war-
stwach do okreĞlonej przed badaniem wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci. Próbki byáy nasącza-
ne i konsolidowane etapowo. Dla kaĪdego etapu okreĞlonego przez wartoĞü Ğredniego naprĊ-
Īenia efektywnego okreĞlona byáa wartoĞü wskaĨnika porowatoĞci i pomierzona prĊdkoĞü fali
poprzecznej. W ten sposób, dla kaĪdego stanu otrzymuje siĊ trzy wielkoĞci. SeriĊ wyników
badaĔ najczĊĞciej przedstawia siĊ w formie krzywych ĞciĞliwoĞci i wykresów prĊdkoĞci fali
poprzecznej w zaleĪnoĞci od Ğredniego naprĊĪenia efektywnego. Analizowanie zaleĪnoĞci na
dwóch wykresach jest niewygodne, z tego wzglĊdu naleĪy wyeliminowaü jeden z czynników
przez normalizacjĊ. Najwygodniej jest znormalizowaü prĊdkoĞü fali ze wzglĊdu na wartoĞü
naprĊĪenia efektywnego. Na wstĊpie naleĪy zdecydowaü, wzglĊdem którego z komponentów
naprĊĪenia powinna zostaü znormalizowana prĊdkoĞü fali poprzecznej. Fioravante i in. (1998)
zbadali wpáyw wymuszonej anizotropii opisanej przez Kc na prĊdkoĞü fali poprzecznej w pia-
skach kenijskich róĪnej gĊstoĞci. Stwierdzili oni, Īe dla najczĊĞciej wystĊpujących wartoĞci
Kc zawierających siĊ w przedziale od 0,5 do 2,0 anizotropia nie ma wpáywu na staáe materia-
áowe wystĊpujące w równaniach, a tym samym na wartoĞü prĊdkoĞci fali poprzecznej. Po-
twierdza to wyniki badaĔ uzyskane dla piasku Ticino, gdzie prĊdkoĞü fali poprzecznej byáa
podobna przy izotropowej i anizotropowej konsolidacji. Wynika stąd, Īe rodzaj konsolidacji
nie moĪe byü kryterium, które istotnie zmieni trendy otrzymane w badaniach. Dlatego w dal-
szej czĊĞci analizy, prĊdkoĞü fali poprzecznej zostaáa znormalizowana jedynie ze wzglĊdu na
pionowe naprĊĪenie efektywne, zgodnie z równaniem proponowanym przez Robertsona i in.
(1992):
0 ,25
§p ·
Vs1 Vs ¨¨ a ¸¸ (8.41)
© V vc ¹
gdzie: Vs1 – znormalizowana prĊdkoĞü fali poprzecznej [m/s], Vs – prĊdkoĞü fali poprzecznej
[m/s], V’v – skáadowa pionowa naprĊĪenia efektywnego [kPa], pa – ciĞnienie referen-
cyjne, zwykle 100 kPa
W ten sposób uzyskuje siĊ zaleĪnoĞü dwuwymiarową znormalizowanej prĊdkoĞci fali poka-
zanej w zaleĪnoĞci od wskaĨnika porowatoĞci. Do przedstawienia zaleĪnoĞci regresyjnej wy-
korzystano zaleĪnoĞü liniową. Związki empiryczne uzyskane dla badanych gruntów przed-
stawione zostaáy w tabeli 8.2. Znormalizowaną prĊdkoĞü fali przedstawiono w dwóch posta-
ciach, jako funkcjĊ liniową wskaĨnika porowatoĞci oraz parametru stanu \, zdefiniowanego
wedáug propozycji Beena i Jefferiesa (1985). Najlepsze korelacje uzyskano dla piaszczystych
osadów zawierających odpowiednio 10 i 17% czĊĞci drobnych. Dla tych gruntów moĪliwe
jest wykorzystanie prĊdkoĞci fali poprzecznej jako wyznacznika wskaĨnika porowatoĞci. Dla
czystego piasku Ticino, maáe pochylenie krzywej regresji dla danego zakresu pomiarów prĊd-
koĞci fali poprzecznej nie pozwala na wiarygodną ocenĊ wskaĨnika porowatoĞci. Przyczyną
jest fakt, Īe linia stanu ustalonego SSL (steady state line) dla czystego piasku, a zwáaszcza
z obtoczonymi ziarnami, ma maáe nachylenie. Z drugiej strony taki piasek nie jest bardzo Ğci-
Ğliwy, w związku z tym zbyt maáe zmiany wskaĨnika porowatoĞci powodują niską rozdziel-
czoĞü metody opartej na pomiarze prĊdkoĞci fali poprzecznej. Pomiar prĊdkoĞci fali po-
przecznej w takich gruntach pozwala jedynie na rozróĪnienie gruntów luĨnych i zagĊszczo-
nych.
TABELA 8.2. Związki empiryczne pomiĊdzy znormalizowaną prĊdkoĞcią fali poprzecznej

a wskaĨnikiem porowatoĞci dla badanych gruntów niespoistych
Próbka/
ZaleĪnoĞü
ZawartoĞü czĊĞci drobnych
Vs1 = f(e)
piasek Ticino Vs1 = – 122,58 e + 330,42 (8.42)
10% frakcji drobnej Vs1 = – 199,70 e + 359,3 (8.43)
17% frakcji drobnej Vs1 = – 189 e + 343,6 (8.44)
36% frakcji drobnej Vs1 = – 432,7 e + 472,4 (8.45)
60% frakcji drobnej Vs1 = – 80 e + 266,2 (8.46)
Vs1 = f(\)
piasek Ticino Vs1 = – 123,5 \ + 224 (8.47)
10% frakcji drobnej Vs1 = – 167,7 \ + 184 (8.48)
17% frakcji drobnej Vs1 = – 115,3 \ + 179,2 (8.49)
36% frakcji drobnej Vs1 = – 582,9 \ + 205,9 (8.50)
60% frakcji drobnej Vs1 = – 300 \ + 221,2 (8.51)
Warto w tym miejscu zaznaczyü, Īe posáugiwanie siĊ okreĞleniem wskaĨnika porowatoĞci

na podstawie znormalizowanej prĊdkoĞci fali nie jest przypadkowe pomimo, Īe gáównym
celem jest okreĞlenie sztywnoĞci początkowej. W celu zweryfikowania tego podejĞcia porów-
nane zostaáy wyniki badaĔ i obliczeĔ uzyskanych na podstawie zaleĪnoĞci regresyjnych dla
badanych gruntów. Na rysunku 8.3 przedstawiono przykáadowe zestawienie wartoĞci obli-
czonych i pomierzonych prĊdkoĞci fali poprzecznej i wskaĨnika porowatoĞci. Zestawienie
dotyczy piasku Ticino. ChociaĪ poáoĪenie regresji liniowej i linii zgodnoĞci wyników pomie-
rzonych i obliczonych jest bardzo zbliĪone w obu przypadkach, to jednak rozrzut wyników
znacząco róĪni siĊ dla prĊdkoĞci fali i dla wskaĨnika porowatoĞci. Wynika z tego, Īe porów-
nywanie wskaĨników porowatoĞci jest bardziej rygorystyczną i wraĪliwszą miarą adekwatno-
Ğci dobranej zaleĪnoĞci. Z tego wzglĊdu, w dalszej czĊĞci rozdziaáu, testem adekwatnoĞci do-
boru regresji bĊdzie porównanie obliczonych i pomierzonych wartoĞci wskaĨników porowa-
toĞci, a nie prĊdkoĞci fali poprzecznej.
Wyprowadzone wzory na wartoĞci wskaĨników porowatoĞci dla badanych gruntów zesta-
wiono w tabeli 8.3, natomiast wykresy wartoĞci pomierzonych i obliczonych wskaĨników
porowatoĞci dla osadów zawierających róĪną zawartoĞü frakcji drobnej przedstawiono na
rysunku 8.4. Najbardziej zbieĪne wyniki uzyskano dla osadów zawierających 10 i 17% frakcji
drobnej. Dla gruntu zawierającego 60% czĊĞci drobnych, wartoĞci obliczone przy pomocy
formuáy empirycznej są wiĊksze niĪ uzyskane w badaniach, a wyniki nie pokrywają siĊ ze
sobą, co powoduje, Īe zaleĪnoĞü ta nie jest wiarygodna. W przypadku osadów zawierających
36% czĊĞci drobnych, wyniki badaĔ i obliczeĔ wykazują duĪe skupienie, ale korelacja miĊdzy
nimi nie jest wysoka. W zakresie mierzonych wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci wyniki otrzy-
mane przy pomocy formuáy empirycznej są wyĪsze niĪ otrzymane w badaniach.
a) Piasek Ticino
V s obliczone z V s1
400
350 Vs obliczone = 1,13Vs mierzone - 19,59
300 R2 = 0,97
Vs obliczone, m/s
250
200
150
100
50 1 Vs obliczone = (-122,58·e + 330,42)·(V'v/100)0,25
0 1
0 50 100 150 200 250 300 350 400
Vs mierzone, m/s
b) Piasek Ticino
e obliczone z V s1
1,2
1,1
e obliczone = e mierzone + 2E-06
1 R2 = 0,24
e obliczone, -
0,9
0,8
0,7
0,6
e obliczone = (330,42 - Vs ·(100/V'v)0,25)/122,58
0,5 1
1
0,4
0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2
e mierzone, -
RYSUNEK 8.3. PrĊdkoĞü fali poprzecznej i wskaĨnik porowatoĞci obliczone na podstawie znormali-
zowanej prĊdkoĞci fali poprzecznej w piaskach Ticino (LipiĔski, 2004)
TABELA 8.3. Związki empiryczne okreĞlające wskaĨnik porowatoĞci dla badanych gruntów niespo-
istych
Badany grunt/
ZaleĪnoĞü
ZawartoĞü czĊĞci drobnych
e = f(Vs, V’p)
0 , 25
§ 100 ·
330,42 VS ¨ ¸
piasek Ticino
e © V 'v ¹ (8.52)
122,58
c.d. Tab. 8.3.
0 , 25
§ 100 ·
343,57 VS ¨ ¸
10% frakcji drobnej © V `v ¹ (8.53)
e
189,02
0, 25
§ 100 ·
359,32 VS ¨ ¸
e
199,06
0 , 25
§ 100 ·
472,38 VS ¨ ¸
e
432,69
0 ,25
§ 100 ·
266 ,18 VS ¨ ¸
60% frakcji drobnej © V cv ¹ (8.56)
e
79 ,97

e obliczone z V s1 e obliczone z V s1
1,2 1,2
0 , 25 0 , 25
1,0 § 100 · § 100 ·
343,57 VS ¨¨ ¸¸ 1,0 359,32 VS ¨¨ ¸¸
© V 'V ¹ e © V 'V ¹
e
e obliczone, -
0,8 0,8
e obliczone, -
189,02 199,06
0,6 0,6
0,4 0,4
1 e obliczone = 0,98 e mierzone + 0,018
0,2 1 e obliczone = 1,03 e mierzone - 0,062 0,2
R2 = 0,60
1 R2 = 0,85 1
0,0 0,0
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2
e mierzone, - e mierzone, -

e obliczone z V s1 e obliczone z V s1
1,0 1,0
0 , 25 0 , 25
§ 100 · § 100 ·
472,38 VS ¨¨ ¸¸ 266,18 VS ¨¨
0,8
© V 'V ¹
0,8 ¸¸
e e © V 'V ¹
e obliczone, -
432,69 79,965
e obliczone, -
0,6 0,6
0,4 0,4
1 1
0,2 e obliczone = 0,59 e mierzone + 0,29 0,2
e obliczone = 1,64e mierzone - 0,33
1 R2 = 0,30 1
R2 = 0,14
0,0 0,0
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
RYSUNEK 8.4. Pomierzone i obliczone na podstawie znormalizowanej prĊdkoĞci fali poprzecznej

wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci dla badanych gruntów o róĪnej zawartoĞci frakcji drobnej
Ustalenie linii regresji jako funkcji postaci Vs=Ap’B lub Vs=Alnp’+B

Analiza wyników badaĔ pozwoliáa ustaliü, Īe zaleĪnoĞü pomiĊdzy prĊdkoĞcią fali poprzecznej
Vs i Ğrednim naprĊĪeniem efektywnym p’ moĪe byü odzwierciedlona przez funkcjĊ potĊgową
postaci:
Vs Ap' B (8.57)
lub funkcją logarytmiczną postaci:

Vs A ln p' B (8.58)
W celu pokazania róĪnic obu rozwiązaĔ, kaĪda z powyĪszych funkcji zostaáa ustalona dla
kilku przedziaáów wskaĨnika porowatoĞci i przedstawiona w liniowej i logarytmicznej skali
Ğredniego naprĊĪenia efektywnego (rys. 8.5). Oba rodzaje regresji mają wysoki wspóáczynnik
korelacji í powyĪej 0,89 dla funkcji potĊgowej i powyĪej 0,92 dla funkcji logarytmicznej.
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, która z funkcji jest lepiej dopasowana; dopa-
sowanie funkcji zmienia siĊ w róĪnych zakresach wskaĨnika porowatoĞci. Ze wzglĊdu na to,
Īe wspóáczynnik przy zmiennej niezaleĪnej jest proporcjonalny do wskaĨnika porowatoĞci
moĪliwe jest uzyskanie procedury do wyznaczania zaleĪnoĞci pozwalających obliczyü war-
toĞü wskaĨnika porowatoĞci. Sposób postĊpowania zostaá pokazany przy pomocy schematu
na rysunku 8.6.
B V s = Alnp'+B
V s = A(p')
a) c)
450 450
zmiana
zmiana
400 wskaĨnika 400
prĊdkoĞü fali poprzecznej V s, m/s
wskaĨnika
porowatoĞci
350 porowatoĞci
350
300 0,60-0,65 300 0,60-0,65

0,70-0,75 0,70-0,75
250 250
0,75-0,80 0,75-0,80
200 0,80-0,85 200 0,80-0,85
150 0,85-0,90 0,85-0,90

150
0,90-0,95 0,90-0,95
100
100 0,95-1
0,95-1
50 >1
>1 50
0
0
0 200 400 600 800 1000
0 200 400 600 800 1000
b) Vs = 75,734(p')0,267 d) V s = 63,717Ln(p') - 25,646

450 450
zmiana R2 = 0,897 zmiana
2
R = 0,928
400 400 wskaĨnika
wskaĨnika Vs = 68,366(p')0,275
V s = 63,818Ln(p') - 39,415
porowatoĞci R2 = 0,969 porowatoĞci 2
350 350 R = 0,997
0,60-0,65 Vs = 73,815(p')0,249 0,60-0,65
300 V s = 61,504Ln(p') - 36,305
300 2
0,70-0,75 R = 0,965 0,70-0,75 2
R = 0,954
250 0,75-0,80 Vs = 64,556(p')0,258
250 0,75-0,80
V s = 53,062Ln(p') - 23,052
0,80-0,85 R2 = 0,980 200 0,80-0,85 2
R = 0,970
200
0,85-0,90 Vs = 59,505(p')0,264 0,85-0,90
150 V s = 52,852Ln(p') - 30,328
150
0,90-0,95 2
R = 0,998 0,90-0,95 2
R = 0,9742
100 0,95-1 100 0,95-1
Vs = 46,487(p')0,301 V s = 64,625Ln(p') - 107,20
>1 R2 = 0,993 50 >1 2
R = 0,9737
50
Vs = 42,537(p')0,310 V s = 44,720Ln(p') - 28,026
0 0 2
2
R = 0,975 R = 0,9652
1 10 100 1000 1 10 100 1000
Vs = 31,015(p')0,381 V s = 40,294Ln(p') - 22,124
Ğrednie naprĊĪenie efektywne p', kPa Ğrednie naprĊĪenie efektywne p', kPa 2
R2 = 0,978 R = 0,9794
B
RYSUNEK 8.5. Wykresy do wyznaczania parametrów funkcji regresji postaci Vs = Ap’ i Vs = Alnp’
+ B na przykáadzie osadów zawierających 10% czĊĞci drobnych
Wyznaczanie zaleĪnoĞci pomiĊdzy prĊdkoĞcią fali poprzecznej i Ğrednim naprĊĪeniem

efektywnym w wybranych przedziaáach wskaĨnika porowatoĞci
zaáoĪenie: zaáoĪenie:
Vs = A p'B Vs = A lnp'+B
Wyznaczenie parametrów
AiB
Wyznaczenie Ğredniej
wartoĞci parametru B
Ponowne obliczenie
parametru A
ZaáoĪenie: parametr A jest liniową funkcją

wskaĨnika porowatoĞci
A=ae +b
Wyznaczenie parametrów
aib
Ostateczna wersja zaleĪnoĞci do obliczania

wskaĨnika porowatoĞci
e = 1/a {(Vs/p'B) - b} e = 1/a {(Vs- B)/lnp'} - b
RYSUNEK 8.6. Schemat procedury wyznaczania wskaĨnika porowatoĞci przy wykorzystaniu prĊdko-
Ğci fali poprzecznej w gruntach niespoistych
Rezultatem są zaleĪnoĞci pozwalające obliczyü wskaĨnik porowatoĞci postaci:
1 °§¨ Vs ·¸ ½°
e ® b¾ (8.59)
a °̄¨© p' B ¸¹ °
¿
dla funkcji potĊgowej, oraz
1 § Vs B · ½
e ®¨ ¸ b¾ (8.60)
a ¯¨© ln p' ¸¹ ¿
dla funkcji logarytmicznej.

Ustalenie linii regresji jako funkcji postaci Vs=f(Cs, e, ıij)

Inną moĪliwoĞü stanowi wyznaczenie wskaĨnika porowatoĞci z równania zawierającego staáe
materiaáowe, czĊsto uĪywanego w literaturze geotechnicznej (Roesler, 1979; Stokoe i in.,
1985, 1991; Lo Presti i in., 1995; Hoque i in., 1995; Fioravante, 2000) w postaci:
nv nh
§Vc · § V ho
c ·
Vs C s f e 0 ,5 ¨¨ vo ¸¸ ¨
¨ p ¸
¸ (8.61)
© pa ¹ © a ¹
gdzie: Cs – anizotropowa staáa materiaáowa, f(e) – funkcja wskaĨnika porowatoĞci (na pod-
stawie literatury przyjĊto dla badanych osadów f(e)=ex í1,3 d xí1,5), nv, nh – wy-
káadniki empiryczne, przyjĊto nv # nh=0,12, pa – ciĞnienie referencyjne – 1 bar.
Parametry równania Cs i x zostaáy ustalone metodą najmniejszych kwadratów wedáug nastĊ-
pujących kryteriów:
a) brak ograniczeĔ dla Cs i x,
b) x=í1,4; Cs – najlepsze dopasowanie danych,
c) í1,5<x<í1,3; Cs – najlepsze dopasowanie danych.
W dwóch ostatnich kryteriach zakáada siĊ, Īe dla maáego zakresu x, wykres Cs wzglĊdem za-
wartoĞci czĊĞci drobnych powinien tworzyü pewien trend. Wyniki obliczeĔ i wartoĞci przyjĊ-
tych parametrów zostaáy pokazane na rysunku 8.7. WartoĞci Cs maleją wraz z zawartoĞcią
czĊĞci drobnych z wyjątkiem osadów o zawartoĞci frakcji drobnej 36%.
Wybór parametrów do formuáy:

0 ,12 0 ,12 185
§V ' · §V ' · najlepsze dopasowanie dla gruntu
Vs c s ( e x ) 0 , 5 ¨¨ vo ¸¸ ¨¨ ho ¸¸ zawierającego 36% frakcji drobnej
180
© pa ¹ © pa ¹
175 Cs
kryteria doboru parametrów:
-1,3 < x < -1,5 170
najlepsze dopasowanie danych
Cs, -
przyjĊta wartoĞü
165
Cs - brak obliczeĔ
160
zawartoĞü czĊĞci
Cs x
drobnych, %
155
10 180,6 -1,5
150 y = -0,57x + 186,08
17 176,8 -1,5
36 165,6 -1,5 145

60 152,0 -1,5 0 10 20 30 40 50 60 70 80
zawartoĞü czĊĞci drobnych, %
RYSUNEK 8.7. Wybór parametrów Cs i x do formuáy (8.61) uĪywanej w obliczeniach wskaĨnika

porowatoĞci osadów
PowyĪsze rozwaĪania pozwoliáy na sformuáowanie zaleĪnoĞci zawartych w tabeli 8.4, które

zostaáy wykorzystane do obliczeĔ wskaĨnika porowatoĞci. Porównanie wyników otrzyma-
nych z obliczeĔ i wartoĞci pomierzonych w badaniach przedstawione zostaáo na rysunkach
8.8–8.12. Dla piasku Ticino, w zakresie mierzonych wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci, nachy-
lenie linii regresji (w przypadku formuáy wykorzystującej Ğrednie naprĊĪenie efektywne) jest
bliskie 1, co sugeruje idealnie odzwierciedlenie poprzez obliczenia wartoĞci pomierzonych
w badaniach. JednakĪe duĪe rozproszenie punktów powoduje, Īe wartoĞci wspóáczynników
korelacji dla wszystkich zaleĪnoĞci oscylują wokóá 0,2. Relatywnie najmniejsze rozproszenie
wyników otrzymano w przypadku funkcji uwzglĊdniającej poszczególne naprĊĪenia, mimo Īe
tangens kąta nachylenia linii regresji wynosiá tylko 0,68.
TABELA 8.4. ZaleĪnoĞci empiryczne wykorzystane do obliczeĔ wskaĨnika porowatoĞci

Piasek Ticino
§ 1 · VS
funkcja potĊgowa eobl ¨ ¸ 103,217 (8.62)
© 36 ,595 ¹ p' 0 ,248
funkcja § 1 · VS 3,495
eobl ¨ ¸ 68 ,274 (8.63)
logarytmiczna © 20 ,575 ¹ ln p'
1,333
ª º
« »
« V1 »
VS = f (V’v, V’n) eobl « » (8.64)
«§ § V ' vo ·
0 ,12
§ V ' ho ·
0 ,12 · »
« ¨ 201,247 ¨ ¸ ¨ ¸ ¸»
«¬ ¨© © 100 ¹ © 100 ¹ ¸»
¹¼
Osady (zawartoĞü czĊĞci drobnych 10%)
1 ª VS º
funkcja potĊgowa eobl « 149 ,607 » (8.65)
103,873 «¬ p' 0 ,271 »¼
funkcja 1 ª§ VS 39 · º
eobl «¨ ¸ 103,916 » (8.66)
logarytmiczna 56 ,948 ¬«¨© ln( p' ) ¸¹ ¼»
1 ª VS º
VS = f (V’v, V’n) eobl « 0 ,251 180 ,071» (8.67)
146 ,178 «¬ p' »¼
1 ª§ VS 30 ,6 · º
funkcja potĊgowa eobl «¨ ¸ 95 ,324 » (8.68)
58 ,642 ¬«¨© ln p' ¸¹ ¼»
1 ª VS º
funkcja potĊgowa eobl « 0 ,186 254 ,706 » (8.69)
256 ,685 ¬« p' ¼»
funkcja 1 ª§ VS 45 ,7211 · º
eobl «¨ ¸¸ 125 ,785» (8.70)
logarytmiczna 143,059 ¬«¨© ln p' ¹ ¼»
1 ª VS º
funkcja potĊgowa eobl « 287 ,566 » (8.71)
360 ,584 ¬« p' 0 ,27 ¼»
funkcja 1 ª§ VS 11,12 · º
eobl «¨ ¸ 122 ,253» (8.72)
logarytmiczna 114 ,779 «¬¨© ln p' ¸¹ »¼
PIASEK TICINO
V s = f(p' B )
1,2
2
1,1 R = 0,22 1
1
e obliczone, -
0,9
0,8
§ 1 · VS
0,7 eobl ¨ ¸ 0,248 103,217
© 36,595¹ p'
0,6
0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2
e mierzone, -
V s = f(ln p')
1,2
1,1 2
R = 0,20 1
1
e obliczone, -
0,9
0,8
0,7 § 1 · VS 3,495
eobl ¨ ¸ 68,274
© 20,575¹ ln p'
0,6
0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2
e mierzone, -
V s = f( V ' v , V ' h )
1,2
e obliczone = 0,68e mierzone + 0,28
2
1,1 R = 0,20
e obliczone, -
0,9
1, 333
ª º
0,8 « »
« V1 »
1 e obl « 0 ,12 »
« §¨ 201, 247 §¨ V ' vo ·¸ §¨ V ' ho ·¸ ·¸ »
0 ,12
0,7
1 «¨ © 100 ¹ © 100 ¹ ¸¹ »¼
¬©
0,6
0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2
e mierzone, -
RYSUNEK 8.8. Porównanie obliczonych i pomierzonych wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci dla piasku
Ticino z uĪyciem funkcji regresji

V s =f(p' B )
1,2
1,1
R2 = 0,88
0,9
e obliczone, -
0,8
0,7
0,6
1
0,5 1
0,4
0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2
e mierzone, -
V s =f(lnp')
1,2
1,1 R2 = 0,86
0,9
e obliczone, -
0,8
0,7
0,6
1
0,5
1
0,4
0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,2
e mierzone, -
V s =f( V ' v , V' h )

e obliczone dla C s
1,6
1,4 R2 = 0,80
1,2
e obliczone, -
1
1
1,0
0,8
0,6
0,4
0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2
e mierzone, -
RYSUNEK 8.9. Porównanie obliczonych i pomierzonych wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci dla osadów
zawierających 10% frakcji drobnej

B
V s =f(p' )
1
0,95 e obliczone = 0,63e mierzone + 0,25

2
R = 0,72
0,9
e obliczone, -
0,85
0,8
0,75
0,7
1
0,65
1
0,6
0,6 0,65 0,7 0,75 0,8 0,85 0,9 0,95 1
e mierzone, -
V s =f(lnp')
1
0,95 e obliczone = 1,11e mierzone - 0,22

2
R = 0,66
0,9
0,85
e obliczone, -
0,8
0,75
0,7 1
0,65 1
0,6
0,6 0,65 0,7 0,75 0,8 0,85 0,9 0,95 1
e mierzone, -
V s =f( V ' v , V ' h )

e obliczone dla C s
1,4
1,3 e obliczone = 1,83e mierzone - 0,71

2
1,2 R = 0,72
1,1
e obliczone, -
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
1
0,5 1
0,4
0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
e mierzone, -
RYSUNEK 8.10. Porównanie obliczonych i pomierzonych wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci dla osa-
dów zawierających 17% frakcji drobnej
V s =f(p' B )
0,8
0,75
0,7
0,65
e obliczone, -
0,6
0,55
0,5
1 2
R = 0,50
0,45 1
0,4
0,4 0,45 0,5 0,55 0,6 0,65 0,7 0,75 0,8
e mierzone, -
V s =f(lnp')
0,8
0,75
0,7
0,65
e obliczone, -
0,6
0,55
0,5 e obliczone = 0,74e mierzone + 0,19

2
R = 0,51
1
0,45
1
0,4
0,4 0,45 0,5 0,55 0,6 0,65 0,7 0,75 0,8
e mierzone,-
e obliczone dla C s = 165,58 Vs =f(V'v,V'h) e obliczone dla C s = 147,26
1,2 1,2
1,0 1,0 1
1 1
0,8 0,8
e obliczone, -
e obliczone, -
0,6 0,6
0,4 0,4
0,2
0,2
2 e obliczone = 1,47e mierzone - 0,21
R = 0,40 2
R = 0,40
0,0
0,0
0 0,5 1
0 0,5 1
V s =f(p' B )
0,8
0,75 R2 = 0,15
0,7
0,65
e obliczone, -
0,6
0,55
0,5
1
0,45
1
0,4
0,4 0,45 0,5 0,55 0,6 0,65 0,7 0,75 0,8
e mierzone, -
V s =f(lnp')
0,8
e obliczone= 0,51e mierzone + 0,29

0,75
R2 = 0,29 1
0,7 1
0,65
e obliczone, -
0,6
0,55
0,5
0,45
0,4
0,4 0,45 0,5 0,55 0,6 0,65 0,7 0,75 0,8
e mierzone, -
V s =f( V ' v , V ' h )

e obliczone dla C s
0,8
0,8
R2 = 0,32 1
0,7 1
e obliczone, -
0,7
0,6
0,6
0,5
0,5
0,4
0,4 0,5 0,5 0,6 0,6 0,7 0,7 0,8 0,8
e mierzone, -
8.3.2. Grunty spoiste
WiĊkszoĞü opublikowanych artykuáów naukowych, w których wykorzystuje siĊ pomiary

prĊdkoĞci fali poprzecznej dotyczy rekonstruowanych piasków akademickich lub lekko pre-
konsolidowanych gruntów spoistych. Niewiele wiadomo na temat mocno prekonsolidowa-
nych gruntów spoistych. W przypadku podáoĪa naturalnego, poddanego w przeszáoĞci róĪne-
go rodzaju obciąĪeniom pionowym i poziomym, budowa geologiczna moĪe byü bardzo záo-
Īona, a warunki litologiczne bardzo zmienne. Stąd obecnoĞü róĪnych rodzajów gruntów. Ta
sytuacja znacząco komplikuje okreĞlenie parametrów odksztaáceniowych do obliczeĔ defor-
macji podáoĪa. Z tego wzglĊdu istnieje potrzeba znalezienia pewnych prawidáowoĞci, które
mogáyby byü pomocne w ustalaniu reprezentatywnej sztywnoĞci gruntu dla podáoĪa uwar-
stwionego. W dalszej czĊĞci tego podrozdziaáu zostanie przedstawiona procedura wyprowa-
dzenia zaleĪnoĞci umoĪliwiającej okreĞlenie sztywnoĞci początkowej reprezentowanej przez
moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej Gmax dla prekonsolidowanych gruntów spoistych, których
uziarnienie zmienia siĊ w szerokim zakresie. Wyprowadzona formuáa pozwala na oszacowa-
nie sztywnoĞci początkowej spoistych gruntów prekonsolidowanych, jedynie na podstawie
znajomoĞci wartoĞci Ğredniego naprĊĪenia efektywnego i wáaĞciwoĞci fizycznych.
Wyniki badaĔ przedstawiane w dalszej czĊĞci tego rozdziaáu dotyczą gruntów spoistych
o nienaruszonej strukturze pobranych w róĪnych regionach Polski. Pod wzglĊdem wieku geo-
logicznego są to osady czwartorzĊdowe, a takĪe starsze – plioceĔskie. PlastycznoĞü badanych
gruntów jest liczbowo reprezentowana przez zakres zmiennoĞci wskaĨnika plastycznoĞci Ip
(8–90%), co praktycznie pokrywa wszystkie grunty spoiste spotykane w polskiej praktyce
inĪynierskiej. Ze wzglĊdu na fakt, Īe wszystkie badane grunty byáy prekonsolidowane, ich
parametr konsystencji mierzony stopniem plastycznoĞci IL oscylowaá okoáo zera, z warto-
Ğciami ujemnymi dla gruntów o duĪej zawartoĞci frakcji iáowej i dodatnimi dla gruntów Ğred-
nio–plastycznych. W przypadku tych ostatnich gruntów taka konsystencja odpowiada wielko-
Ğci naprĊĪenia prekonsolidacji wáaĞciwej okoáo 2000 kPa, a zatem nie ma wątpliwoĞci, Īe
materiaá moĪna zakwalifikowaü jako silnie prekonsolidowany.
Wyniki badaĔ przedstawiono na rysunku 8.13 w formie relacji pomiĊdzy pomierzonymi
wartoĞciami wskaĨnika porowatoĞci e, prĊdkoĞci fali poprzecznej Vs i Ğredniego naprĊĪenia
efektywnego p'. W celu identyfikacji rodzaju gruntu, wyniki badaĔ podzielono na trzy katego-
rie wskaĨnika plastycznoĞci: o wskaĨniku plastycznoĞci mniejszym od 30%, wiĊkszym od
60% oraz zawierającym siĊ pomiĊdzy tymi dwiema granicami. W odniesieniu do relacji po-
miĊdzy prĊdkoĞcią fali poprzecznej i Ğrednim naprĊĪeniem efektywnym wyniki dla róĪnych
zakresów wskaĨników plastycznoĞci róĪnią siĊ istotnie. Dane wskazują, Īe wartoĞci prĊdkoĞci
fali poprzecznej rosną wraz ze zmniejszaniem siĊ wskaĨnika plastycznoĞci. Linie regresji da-
nych są krzywoliniowe dla wszystkich trzech kategorii, z tym Īe dla gruntów o najmniejszej
plastycznoĞci krzywizny są najwiĊksze. Dla wszystkich kategorii gruntów zakrzywienie linii
trendu jest najwiĊksze w zakresie niewielkich naprĊĪeĔ (<100 kPa). Z tego wzglĊdu wygod-
niejsze jest posáugiwanie siĊ wartoĞcią moduáu sprĊĪystoĞci poprzecznej G, poniewaĪ prĊd-
koĞü fali poprzecznej ma kwadratowy wykáadnik potĊgi, w związku z tym moĪna siĊ spo-
dziewaü, Īe moĪliwe bĊdzie zastosowanie regresji liniowych.
0,9
Ip < 30%
0,8
30% < Ip < 60%

0,7
Ip > 60%
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500
prĊdkoĞü fali poprzecznej Vs, m/s
500
Ip < 30%
450
prĊdkoĞü fali poprzecznej V s , m/s
30% < Ip < 60%

400
Ip > 60%
350
300
250
200
150
100
50
0
0 100 200 300 400 500 600 700
RYSUNEK 8.13. Wyniki pomiarów prĊdkoĞci fali poprzecznej dla badanych gruntów
Zasadne jest pytanie, czy wartoĞü moduáu sprĊĪystoĞci poprzecznej powinna byü oznaczo-
na jako G0 czy Gmax. JednakĪe biorąc pod uwagĊ fakt, Īe analizuje siĊ jeden cykl obciąĪenia,
a takĪe, Īe rozwaĪane są grunty silnie prekonsolidowane wydaje siĊ, Īe termin Gmax jest od-
powiedni.
Arbitralnie narzucone trzy kategorie gruntów mogą nie byü wystarczające do opisania tak
szerokiej zmiennoĞci wskaĨnika plastycznoĞci. Z tego wzglĊdu dla celów wierniejszego scha-
rakteryzowania zmiennoĞci gruntów, zbiór danych podzielono nie na trzy gáówne, ale na
dziewiĊü kategorii wedáug poniĪszego schematu:
8í15%
15í20% maáa i Ğrednia plastycznoĞü
20í30%
30í40%
40í50% wysoka plastycznoĞü
50í60%
60í70%
70í80% bardzo wysoka plastycznoĞü
80í90%
Relacje początkowego moduáu sprĊĪystoĞci poprzecznej Gmax w zaleĪnoĞci od Ğredniego na-

prĊĪenia efektywnego, z wydzieleniem dziewiĊciu kategorii wskaĨnika plastycznoĞci przed-
stawiono na rysunku 8.14. Dla kaĪdej kategorii przedstawiono równieĪ regresje liniowe. Po-
mimo pewnego rozrzutu danych, co jest oczywiste w przypadku gruntów naturalnych, moĪna
zauwaĪyü pewną tendencjĊ w zmianie nachylenia linii regresji wraz ze zmianą wartoĞci
wskaĨnika plastycznoĞci.
500
Ip - (8-15%) Ip - (50-60%)
450
Ip - (15-20%) Ip - (60-70%)
400 Ip - (20-30%) Ip - (70-80%)
350 Ip - (30-40%) Ip - (80-90%)
Ip - (40-50%)
G max , MPa
300
250
200
150
100
50
0
0 100 200 300 400 500 600 700
RYSUNEK 8.14. Moduá Gmax w zaleĪnoĞci od Ğredniego naprĊĪenia efektywnego dla dziewiĊciu kate-
gorii stopnia plastycznoĞci prekonsolidowanych gruntów naturalnych
Zastosowanie liniowych regresji ma tĊ przewagĊ, Īe kaĪdej z nich moĪna przypisaü liczbĊ,

która okreĞla nachylenie linii. To nachylenie linii oznaczone jako T pokazane jest na wykresie
jako funkcja wskaĨnika plastycznoĞci (rys. 8.15). Formuáa okreĞlająca zmiennoĞü parametru
T ma nastĊpującą postaü:
T 41 I p 1,57 (8.73)
0,7
0,6
T = 41,06(Ip)-1,57
wspóáczynnik nachylenia T, -
0,5 R2 = 0,81
0,4
0,3
0,2
0,1
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
wskaĨnik plastycznoĞci Ip, %
RYSUNEK 8.15. ZaleĪnoĞü wspóáczynnika okreĞlającego zmiennoĞü Gmax od wskaĨnika plastycznoĞci
MoĪna mieü wątpliwoĞci co do tego czy parametr T jest optymalny i czy dobrze opisuje
zmiennoĞü nachylenia krzywej, szczególnie w zakresie wskaĨnika plastycznoĞci nieprzekra-
czającego 40–50%. Dla gruntów bardzo plastycznych gradient moduáu Gmax zmienia siĊ nie-
znacznie. Taka sytuacja sprawia, Īe moĪna rozwaĪyü opis zmiennoĞci nachylenia przy pomo-
cy dwóch róĪnych regresji. JednakĪe opis zmiennoĞci krzywej dla caáego zakresu zmiennoĞci
wskaĨnika plastycznoĞci przy pomocy jednej liczby jest bardzo wygodny.
DuĪy zakres zmiennoĞci naprĊĪenia pozwala na ustalenie wzrostu moduáu dla kaĪdej kate-
gorii wskaĨnika plastycznoĞci. Niemniej jednak, naleĪy zauwaĪyü, Īe kaĪda z tych linii prze-
cina oĞ poziomą (Gmax przy pƍ=0 kPa) w róĪnych miejscach. Z tego wzglĊdu, w celu wyzna-
czenia wartoĞci dla kaĪdej kategorii wskaĨnika plastycznoĞci, naleĪy wziąü pod uwagĊ dwa
skáadniki. Jeden związany jest z wartoĞcią moduáu Gmax dla zerowej wartoĞci naprĊĪenia (pƍ=0
kPa). MoĪna go oznaczyü jako G0. Drugi natomiast, okreĞlający przyrost moduáu wraz
z naprĊĪeniem, moĪna wyraziü za pomocą wyraĪenia:
'Gmax 41 I P 1,57 p' (8.74)
ZáoĪenie dwóch skáadników tworzy formuáĊ pozwalającą na okreĞlenie moduáu Gmax dla do-
wolnej wartoĞci naprĊĪenia Ğredniego i wskaĨnika plastycznoĞci
G max G 0 41 I P 1 ,57 p' (8.75)
Schemat konstrukcji wzoru przedstawiono na rysunku 8.16.

Gmax
D
tgD = 7
7 = f(Ip)
G0
p’
RYSUNEK 8.16. Dwustopniowy schemat wyznaczania moduáu Gmax
Dwuelementowa procedura przedstawiona na rysunku 8.16 wydaje siĊ byü prosta, jednakĪe
stopieĔ wiarygodnoĞci kaĪdego z elementów skáadającego siĊ na ostateczną wartoĞü Gmax nie
jest taki sam. Nachylenie o róĪnych wartoĞciach związane z kategorią wskaĨnika plastyczno-
Ğci, wydaje siĊ parametrem wiarygodnym. Warto zauwaĪyü, Īe róĪne nachylenia linii regresji
skutkują róĪnymi wartoĞciami G0. Do wyznaczenia G0 moĪna podejĞü dwojako, jako do pa-
rametru geometrycznego lub jako do parametru mającego sens fizyczny. To drugie podejĞcie
jest znacznie bardziej poprawne. NaleĪy zauwaĪyü, Īe nie moĪna zmierzyü wartoĞci moduáu
dla naprĊĪenia efektywnego równego zero. W gruntach spoistych, a zwáaszcza w iáach, war-
toĞü naprĊĪenia efektywnego dla maáych naprĊĪeĔ caákowitych jest okreĞlona przez wielkoĞü
ciĞnienia ssania wynikającego z odprĊĪenia podczas pobierania. Z tego wzglĊdu naprĊĪenia
efektywne są dla tych gruntów zawsze zaniĪane. Stąd, na tym etapie moĪna arbitralnie przyjąü
wartoĞü naprĊĪenia efektywnego, które byáoby miarodajne dla wszystkich kategorii plastycz-
noĞci. Pomiary ciĞnienia ssania na próbkach nieobciąĪonych wykazaáy, Īe taką wartoĞcią mo-
Īe byü 50 kPa. Moduá Gmax dla tego naprĊĪenia bĊdzie wyznaczaá wartoĞü offsetową do wy-
prowadzonego wzoru. Zatem ostateczna postaü wzoru jest nastĊpująca:
G max G 50 41 I P 1 ,57 ( p' 50 ) (8.76)
WartoĞü znormalizowanego dla 50 kPa moduáu Gmax moĪna odczytaü z wykresu pokazanego
na rysunku 8.17 w zaleĪnoĞci od wskaĨnika porowatoĞci i jednej z trzech kategorii plastycz-
noĞci.
3000
Ip < 20%
2500 Gmax/50 kPa = -12191e + 6366,2 20% < Ip < 40%
Ip > 40%
R2 = 0,63
2000
G max / 50kPa
Gmax/50 kPa= -6274,5e + 4776,15

1500
R2 = 0,97
1000
Gmax/50 kPa = -4905,4e + 4723,75
500
R2 = 0,86
0
0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 0,90
RYSUNEK 8.17. Znormalizowany moduá Gmax/50 kPa w zaleĪnoĞci od wskaĨnika porowatoĞci dla
róĪnych kategorii plastycznoĞci
Wykorzystując przedstawioną procedurĊ, moĪna oszacowaü moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej

Gmax dla spoistych gruntów prekonsolidowanych jedynie na podstawie wáaĞciwoĞci fizycz-
nych tj. wskaĨnika plastycznoĞci i wskaĨnika porowatoĞci.
9. NieliniowoĞü charakterystyk naprĊĪenie
íodksztaácenie
9.1. IstotnoĞü zagadnienia nieliniowoĞci związków fizycz-

nych
W celu okreĞlenia związków pomiĊdzy naprĊĪeniem i odksztaáceniem gruntu wykonuje siĊ

badania laboratoryjne, które z zaáoĪenia powinny umoĪliwiaü peáną kontrolĊ warunków brze-
gowych ze wzglĊdu na: stan naprĊĪenia, stan odksztaácenia oraz warunki odpáywu wody
z porów. Dynamiczny rozwój, jaki siĊ dokonaá w ostatnich latach (w szczególnoĞci od poáo-
wy lat osiemdziesiątych) w zakresie laboratoryjnych metod badania charakterystyk naprĊĪe-
nieíodksztaácenie pozwoliá na stwierdzenie silnej nieliniowoĞci fizycznej oĞrodka gruntowe-
go w zakresie maáych i Ğrednich odksztaáceĔ, czyli mniejszych niĪ 0,1% (Jardine i in., 1984).
Podstawowe czynniki okreĞlające tĊ nieliniowoĞü związane są z wielkoĞciami naprĊĪeĔ i od-
ksztaáceĔ. Inne czynniki takie jak historia stanu naprĊĪenia, struktura, prĊdkoĞü obciąĪania,
itp., chociaĪ istotne, to jednak w mniejszym stopniu okreĞlają przebieg charakterystyk sztyw-
noĞci w zakresie maáych odksztaáceĔ.
Punktem wyjĞcia dla docenienia tej problematyki są obserwacje terenowe. Przykáadem moĪe
byü sytuacja terenowa opisana przez Kriegela i Weisnera (1973). Analizowali oni typową sytuacjĊ
inĪynierską, jaką jest osiadanie podáoĪa zbudowanego ze Ğrednioplastycznego gruntu spoistego pod
budynkiem wielokondygnacyjnym. W takim przypadku zakres zmiennoĞci nacisków jednostko-
wych najczĊĞciej mieĞci siĊ w zakresie 100í300 kPa. Wywoáane takim obciąĪeniem przemieszcze-
nia zwykle mieszczą siĊ w zakresie od kilku do kilkunastu milimetrów. Zarówno konstrukcja, jak
i budowa podáoĪa są reprezentatywne dla wielu przykáadów spotykanych w praktyce inĪynierskiej,
o czym Ğwiadczą najczĊĞciej spotykane wartoĞci nacisków jednostkowych i wielkoĞci osiadaĔ.
Konwersja tych przemieszczeĔ w odksztaácenia wskazuje, Īe typowe zakresy odksztaáceĔ podáo-
Īa są wyraĨnie mniejsze niĪ 0,1%. Jeszcze 30 lat temu, odksztaácenia rzĊdu 0,1% byáy po-
strzegane w geotechnice jako maáe.
PojĊcia maáych i Ğrednich odksztaáceĔ nabraáy obecnie innego znaczenia i okreĞlają inne
wielkoĞci aniĪeli przed dwudziestoma laty, a róĪnice wyraĪają siĊ w dwóch, a nawet trzech
rzĊdach wielkoĞci. Aktualnie moĪna stwierdziü, z pewnym uproszczeniem, Īe poszczególne
urządzenia są przypisane do okreĞlonych zakresów odksztaáceĔ. Na rysunku 9.1 przedstawio-
no moĪliwoĞci aparaturowe w odniesieniu do zakresu odksztaáceĔ do jakiego jest odnoszona
sztywnoĞü gruntu. Zakresy odksztaáceĔ dobrane są przy zaáoĪeniu, Īe sztywnoĞü reprezento-
wana jest przez moduá odksztaácenia, a granice zakresów zostaáy okreĞlone na podstawie do-
Ğwiadczenia Autora przy pracy z poszczególnymi rodzajami aparatury. Warto równieĪ zwró-
ciü uwagĊ na fakt, Īe zakres odksztaáceĔ najczĊĞciej wystĊpujący w zagadnieniach praktycz-
nych jest mniejszy niĪ 1%, a najwiĊksza nieliniowoĞü rozkáadu moduáów zamyka siĊ od-
ksztaáceniem 0,3%. W tym kontekĞcie naleĪy stwierdziü, Īe standardowa komora aparatu
trójosiowego (bez wewnĊtrznych prĊtów áączących) nie nadaje siĊ do badaĔ odksztaácenio-
NieliniowoĞü charakterystyk naprĊĪenie-odksztaácenie 203
wych. Jej zastosowanie powinno byü ograniczone do badaĔ wytrzymaáoĞciowych. OdnoĞnie

innych rodzajów badaĔ, to ze wzglĊdu na wymagane doĞwiadczenie dla prawidáowego wyko-
nania badania a nastĊpnie poprawnej jego interpretacji, wyĪej wymienioną aparaturĊ naleĪy
traktowaü jako specjalistyczną. Aktualnie w polskich laboratoriach badawczych znajdują siĊ
nieliczne egzemplarze takiej aparatury a niekiedy nawet pojedyncze sztuki. Bardzo zróĪnico-
wane jest równieĪ doĞwiadczenie w wykonywaniu badaĔ na tego rodzaju sprzĊcie.
pomiar prĊdkoĞci fali poprzecznej

sztywnoĞü gruntu
kolumna rezonansowa
lokalny pomiar przemieszczeĔ
zmodyfikowana komora aparatu trójosiowego
standardowa komora aparatu

trójosiowego Ğciskania
0,0001 0,001 0,01 0,1 1 10

zakres odksztaáceĔ najczĊĞciej odksztaácenie, %
wystĊpujący dla warunków pracy
konstrukcji
RYSUNEK 9.1. MoĪliwoĞci aparaturowe w odniesieniu do zakresu odksztaáceĔ do jakiego odnoszona

jest wyznaczana sztywnoĞü gruntu (LipiĔski, 2012)
CharakterystykĊ naprĊĪenie-odksztaácenie moĪna wiarygodnie okreĞliü przy wykorzysta-

niu kolumny rezonansowej, jednakĪe bardzo wysoki koszt tego urządzenia sprawia, Īe na
Ğwiecie tylko nieliczne laboratoria badawcze i komercyjne dysponują takim sprzĊtem. Roz-
wiązaniem znacznie taĔszym jest zastosowanie zmodyfikowanego systemu do badaĔ trójo-
siowych opartego na komorze z wewnĊtrznymi prĊtami áączącymi oraz lokalnym (wewnątrz
komory í bezpoĞrednio na próbce) pomiarze przemieszczeĔ. Aparatura ta zostaáa opisana
w rozdziale 3. Porównania charakterystyk okreĞlonych z badaĔ w kolumnie rezonansowej
oraz okreĞlonych w zmodyfikowanej komorze aparatu trójosiowego Ğciskania przy wykorzy-
staniu pomiaru mikroprzemieszczeĔ, dają bardzo zbieĪne wyniki (Jamiolkowski i in., 1994)
i stanowią podstawĊ do traktowania tych technik jako porównywalnych z punktu widzenia
okreĞlania rozkáadu sztywnoĞci.
PowyĪszy przykáad wyraĨnie wskazuje na praktyczny aspekt istotnoĞci rozpoznania
sztywnoĞci gruntu w zakresie maáych odksztaáceĔ. NaleĪy równieĪ podkreĞliü znaczenie tej
tematyki dla zrozumienia i oceny iloĞciowej wiĊkszoĞci zagadnieĔ związanych z badaniem
natury związków konstytutywnych w gruncie. Na rysunku 9.2 przedstawiono schematycznie
niektóre z tych zagadnieĔ jako zamkniĊte w butelce odwróconej do góry dnem. Korkiem w tej
butelce, czyli kluczem do zrozumienia tych zjawisk, jest ich rozpoznanie na poziomie maáych
odksztaáceĔ. Nie moĪna bez tego zrozumieü i ująü iloĞciowo wpáywu naruszenia struktury
gruntu, okreĞliü historii stanu naprĊĪenia i jego anizotropii, czy rozpoznaü sprĊĪy-
stoílepkoíplastycznego charakteru odksztaáceĔ. W dalszej czĊĞci tego rozdziaáu zagadnienie
to zostanie rozwiniĊte przy wykorzystaniu przykáadów z badaĔ, których program zostaá usta-
lony wáaĞnie pod tym kątem.
Stan Pobieranie Badanie

geostatyczny próbki charakterystyk
w laboratorium
Historia stanu Anizotropia

naprĊĪenia inherentna
Charakterystyki:
x sprĊĪyste
Anizotropia x pseudosprĊĪyste
wymuszona x sprĊĪystoplastyczne
x zaleĪne od czasu
Zakres
maáych
odksztaáceĔ
Zrozumienie Ocena
zjawiska iloĞciowa
RYSUNEK 9.2. Znaczenie rozpoznania związku naprĊĪenie-odksztaácenie w zakresie maáych od-

ksztaáceĔ dla analizy iloĞciowej geostatycznych i przedzniszczeniowych stanów gruntu (LipiĔski,
2006)
9.2. Czynniki warunkujące zmiennoĞü rozkáadu sztywnoĞci
Oprócz potrzeby okreĞlenia zmiennej wartoĞci moduáu odksztaácenia gruntu dla potrzeb pro-
jektowania, istnieje koniecznoĞü wnikliwej analizy czynników wpáywających na zachowanie
siĊ podáoĪa w warunkach pracy konstrukcji. Analiza taka jest przeprowadzona w wielu publi-
kacjach (np. Jardine, 1995; Lo Presti i in., 1999) i wynika z niej, Īe moduá odksztaácenia
gruntów zaleĪy od wielu czynników, które niejednakowo wpáywają na sztywnoĞü rozpatry-
waną w róĪnych zakresach odksztaáceĔ. Najbardziej wraĪliwy na wpáyw róĪnych czynników
jest moduá odksztaácenia w zakresie maáych odksztaáceĔ. Gáównymi czynnikami wpáywają-
cymi na silną nieliniowoĞü rozkáadu moduáu odksztaácenia gruntu w praktycznym zakresie
odksztaáceĔ są wielkoĞci zadawanych naprĊĪeĔ i zakres odksztaáceĔ. Moduá odksztaácenia
gruntu zaleĪy oczywiĞcie takĪe od wáaĞciwoĞci fizycznych rozpatrywanego oĞrodka, czyli:
rodzaju gruntu i jego struktury, wskaĨnika plastycznoĞci, wskaĨnika porowatoĞci, warunków

odpáywu, historii stanu naprĊĪenia, itd. Oprócz czynników związanych z zachowaniem siĊ
gruntu w terenie (stan naprĊĪenia i odksztaácenia) na rozkáad analizowanego moduáu wpáywa
teĪ dobór metody oceny wartoĞci moduáu (wybór metodyki badania, aparatura, itp.) oraz
wpáyw naruszenia struktury gruntu przy pobieraniu próbek do badaĔ laboratoryjnych (oraz
ich niejednorodnoĞü) lub wybór obszaru reprezentatywnego do badaĔ terenowych.
Uporządkowany przegląd wszystkich czynników mających wpáyw na wartoĞü moduáu od-
ksztaácenia (przy zaáoĪeniu, Īe próbka pobrana do badaĔ laboratoryjnych jest dobrej jakoĞci,
a obszar badawczy zostaá dobrze dobrany) przedstawili Hight i Higgins (1995). W celu zobra-
zowania iloĞciowego wpáywu najbardziej istotnych czynników skáadających siĊ na wielkoĞü
moduáu odksztaácenia przeprowadzono program badaĔ laboratoryjnych, których wyniki sta-
nowiące w caáoĞci badania wáasne przedstawiono w dalszej czĊĞci tego rozdziaáu.
9.3. Pomiary zewnĊtrzne a pomiary wewnĊtrzne
9.3.1. Typowe przebiegi charakterystyk
Początkowa sztywnoĞü gruntu okreĞlona na podstawie pomiarów prĊdkoĞci fali poprzecznej

odnosi siĊ do zakresu odksztaáceĔ 10í5í10í4% i reprezentuje „prawdziwie” parametry sprĊĪy-
stoĞci. Zakres odksztaáceĔ, który jest wywoáany obciąĪeniem w terenie jest zdecydowanie
wiĊkszy, co oznacza, Īe nie są to odksztaácenia sprĊĪyste. Z tego wzglĊdu, najbardziej cenną
z praktycznego punktu widzenia wydaje siĊ byü wiedza na temat zmiennoĞci pseudosprĊĪys-
tych parametrów odksztaáceniowych gruntu. Otrzymywane w standardowych badaniach
trójosiowych wartoĞci pseudosprĊĪystych parametrów odksztaáceniowych mogą siĊ róĪniü
znacząco od rzeczywistych, co stwierdzono w badaniach wáasnych i na podstawie literatury
(m.in. Jardine i in., 1984). Na podstawie analizy rozkáadu moduáu odksztaácenia i wspóáczyn-
nika Poissona, w zaleĪnoĞci od rozpatrywanego odksztaácenia pionowego zagĊszczonych oraz
luĨnych osadów kwarcowych, uzyskanych z badaĔ z wewnĊtrznym i zewnĊtrznym pomiarem
przemieszczeĔ, moĪna poczyniü nastĊpujące obserwacje:
x wartoĞci parametrów pseudosprĊĪystoĞci okreĞlone w aparacie trójosiowego Ğciskania za
pomocą wewnątrzkomorowego systemu do pomiaru przemieszczeĔ bezpoĞrednio na prób-
ce, róĪnią siĊ od wartoĞci uzyskanych ze standardowych – zewnĊtrznych pomiarów prze-
mieszczeĔ; wartoĞci wspóáczynnika Poissona v dla okreĞlonych zakresów odksztaáceĔ uzy-
skane z tych dwóch róĪnych systemów pomiarowych mogą róĪniü siĊ nawet dwukrotnie;
róĪnice te, są tym wiĊksze im wiĊksze jest naprĊĪenie, przy którym konsolidowano próbkĊ;
x wiĊkszą rozpiĊtoĞü wartoĞci moduáu odksztaácenia i wspóáczynnika Poissona obserwuje siĊ
z badaĔ z wewnątrzkomorowym pomiarem przemieszczeĔ;
x nieliniowoĞü rozkáadu pseudosprĊĪystych parametrów odksztaáceniowych uzyskanych
w badaniach z lokalnym pomiarem przemieszczeĔ jest wiĊksza niĪ ze standardowych ba-
daĔ;
x rozkáad wspóáczynnika Poissona w zaleĪnoĞci od rozpatrywanych odksztaáceĔ pionowych

dla zagĊszczonego osadu kwarcowego ma niemonotoniczny charakter; minimalną wartoĞü
wspóáczynnika Poissona v obserwuje siĊ dla odksztaáceĔ z zakresu 0,1í0,3%; wielkoĞü te-
go zakresu wydaje siĊ byü uzaleĪniona od wielkoĞci efektywnego naprĊĪenia zadanego
przy konsolidacji próbki gruntu.
9.3.2. Relacje moduáów odksztaácenia
Przytaczane we wczeĞniejszych podrozdziaáach informacje wyraĨnie wskazują, Īe wartoĞci

moduáów okreĞlonych w komorach standardowych w porównaniu z moduáami wyznaczonymi
na podstawie pomiarów wewnątrzkomorowych mogą siĊ znacząco róĪniü. JednakĪe trudno
jest znaleĨü iloĞciowe ujĊcie tego zagadnienia. W tym podrozdziale przedstawiono zaleĪnoĞci,
uzyskane na podstawie badaĔ wáasnych, na podstawie których moĪna przeĞledziü iloĞciowe
relacje pomiĊdzy moduáami okreĞlonymi standardowo Eext i przy wykorzystaniu wewnątrz-
komorowego pomiaru przemieszczeĔ Eint okreĞlone dla róĪnych kryteriów. W szczególnoĞci
dotyczy to:
x rodzaju gruntu,
x warunków odpáywu,
x zakresu mobilizowanych odksztaáceĔ,
x wskaĨnika porowatoĞci,
x Ğredniego naprĊĪenia efektywnego.
Wyniki badaĔ dotyczą próbek poddanych Ğcinaniu zarówno po konsolidacji izotropowej jak
i anizotropowej.
Na rysunkach 9.3 i 9.4 przedstawiono stosunki moduáów Eint/Eext okreĞlone dla róĪnych
gruntów przy róĪnych odksztaáceniach odpowiednio dla warunków z odpáywem i bez odpáy-
wu. Z przedstawionych zaleĪnoĞci wynika, Īe w badaniach z odpáywem najwiĊkszy báąd po-
peánia siĊ podczas standardowego badania gruntów niespoistych w zakresie maáych odksztaá-
ceĔ. Stosunek moduáów Eint/Eext moĪe dochodziü nawet do 3. WartoĞci moduáów dla gruntów
zawierających znaczny procent frakcji drobnej (36–60%) róĪnią siĊ nieznacznie. W przypad-
ku badaĔ bez odpáywu, róĪnice pomiĊdzy moduáami obserwuje siĊ dla wszystkich gruntów.
Moduá okreĞlony przy wykorzystaniu wewnątrzkomorowego pomiaru jest zawsze wiĊkszy,
a jego wartoĞü w relacji do moduáu mierzonego standardowo wzrasta odwrotnie proporcjo-
nalnie do zakresu odksztaáceĔ, do którego siĊ odnosi.
Innym, istotnym czynnikiem okreĞlającym wielkoĞü stosunku Eint/Eext jest stan gruntu re-
prezentowany przez wskaĨnik porowatoĞci e i Ğrednie naprĊĪenie gáówne p'. Z zaleĪnoĞci
przedstawionych dla gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej (rys. 9.5) wynika, Īe stosunek
moduáów jest tym wiĊkszy im niĪszy jest wskaĨnik porowatoĞci, a wartoĞü Ğredniego naprĊ-
Īenia efektywnego wiĊksza. W przypadku badaĔ bez odpáywu obserwuje siĊ wyraĨną reduk-
cjĊ stosunku Eint/Eext wraz ze wzrostem stopnia mobilizacji dewiatora naprĊĪenia (rys. 9.6).
800
10% frakcji drobnej 0,01%
E int (z pomiarów wewnĊtrznych), MPa..
700 CD, ĞcieĪki dp'=0 i standardowe 0,02%
konsolidacja izotropowa i anizotropowa 0,05%
600
0,1%
500 0,2%
0,5%
400 1,0%
300
200
100
0
0 50 100 150 200 250 300
Eext (z pomiarów zewnĊtrznych), MPa
200
(z pomiarów wewnĊtrznych), MPa..
180 36% frakcji drobnej

CD, ĞcieĪki dp'=0
160
konsolidacja izotropowa i anizotropowa 0,01%
140
0,02%
120 0,05%
100 0,1%
80 0,2%
0,5%
60
1,0%
40
20 linia idealnej zgodnoĞci
moduáów
0
E int
0 50 100 150 200

300
E int (z pomiarów wewnĊtrznych), MPa..
60% frakcji drobnej

250 CD, ĞcieĪki dp'=0
konsolidacja izotropowa i anizotropowa CID; 0,01%
200 CK0D; 0,01%
CID; 0,02%
CK0D; 0,02%
150 CID; 0,05%
CK0D; 0,05%
CID; 0,1%
100 CK0D; 0,1%
CID; 0,2%
50 linia idealnej zgodnoĞci CK0D; 0,2%
moduáów CID; 0,5%
CID; 1,0%
0
0 50 100 150 200 250 300
RYSUNEK 9.3. Porównanie moduáów okreĞlonych na podstawie pomiarów zewnĊtrznych i we-

wnĊtrznych dla róĪnych gruntów z badaĔ z odpáywem
250
10% frakcji drobnej
E int (z pomiarów wewnĊtrznych), MPa
CK0U, ĞcieĪki standardowe

200 konsolidacja anizotropowa
0,005%
150 0,01%
0,02%
100
linia idealnej zgodnoĞci
moduáów
50
0
0 50 100 150 200 250
450
400 17% frakcji drobnej

350 CK0U, ĞcieĪki standardowe
konsolidacja anizotropowa
300
250 0,005%
0,01%
200
0,02%
150
100
50 moduáów
0
0 50 100 150 200 250 300 350
600
36% frakcji drobnej

500 CK0U, ĞcieĪki standardowe
konsolidacja anizotropowa
400
300 0,005%
0,01%
200
0,02%
100
moduáów
0
0 50 100 150 200 250 300 350 400
RYSUNEK 9.4. Porównanie moduáów okreĞlonych na podstawie pomiarów zewnĊtrznych i we-

wnĊtrznych dla róĪnych gruntów z badaĔ bez odpáywu
0,01%_dp'=0 0,02%_dp'=0 0,05%_dp'=0 0,1%_dp'=0 0,2%_dp'=0

0,5%_dp'=0 1,0%_dp'=0 0,01%_stand 0,02%_stand 0,05%_stand
0,1%_stand 0,2%_stand 0,5%_stand 1,0%_stand
4
10% frakcji drobnej
3,5 CD, ĞcieĪki dp'=0 i standardowe
3 konsolidacja izotropowa i anizotropowa
Eint / Eext
2,5
2
1,5
1
0,5
0
0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
4
3,5
3
2,5
Eint / Eext
2
1,5
1
0,5
0
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000
Ğrednie naprĊĪenie efektywne na koniec etapu konsolidacji p', kPa
RYSUNEK 9.5. Relacje pomiĊdzy moduáami mierzonymi na podstawie pomiarów wewnĊtrznych

i zewnĊtrznych z badaĔ gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej w zaleĪnoĞci od stanu gruntu
2,8
e(int)=0,91; p'=492kPa
2,6
e(int)=0,90; p'=503kPa
2,4 e(int)=0,86; p'=499kPa
e(int)=0,83; p'=490kPa
2,2 e(int)=0,82; p'=494kPa
e(int)=0,79; p'=476kPa
E int/E ext
2
1,8
1,6
1,4
1,2
1
470 480 490 500 510
RYSUNEK 9.6. Relacja pomiĊdzy moduáami mierzonymi na podstawie pomiarów wewnĊtrznych
i zewnĊtrznych z badaĔ bez odpáywu w zaleĪnoĞci od Ğredniego naprĊĪenia efektywnego
9.4. Analiza zmiennoĞci parametrów pseudosprĊĪystych

wedáug róĪnych kryteriów
9.4.1. Rodzaj gruntu
Rodzaj gruntu ma znaczący wpáyw na przebieg zmiennoĞci moduáu odksztaácenia. Wydaje siĊ
istotne rozróĪnienie w tym miejscu naturalnych gruntów spoistych oraz gruntów niespoistych
zawierających nawet znaczny procent frakcji drobnej. W przypadku naturalnych gruntów spo-
istych warto zauwaĪyü, Īe w praktyce inĪynierskiej powszechne jest wiązanie wartoĞci modu-
áu odksztaácenia gruntu spoistego z kategorią gruntu (w normie PN-81/B-03020 okreĞlonej na
podstawie rodzaju i pochodzenia gruntu). W celu przejĞcia do iloĞciowej reprezentacji rodzaju
gruntu, najbardziej uzasadnione wydaje siĊ wykorzystanie wskaĨnika plastycznoĞci Ip. Biorąc
pod uwagĊ mnogoĞü czynników mających wpáyw na moduá odksztaácenia, iloĞciowa analiza
wpáywu rodzaju gruntu moĪe byü dokonana jedynie przy ustabilizowanych (sprowadzonych)
wartoĞciach innych czynników. Mając na uwadze, Īe gáównym czynnikiem okreĞlającym
wielkoĞü moduáu odksztaácenia jest zakres odksztaáceĔ, w pierwszej kolejnoĞci naleĪy znor-
malizowaü ten czynnik. W praktyce inĪynierskiej czĊstym (poĞrednim) sposobem reprezenta-
cji zakresu rozpatrywanych odksztaáceĔ jest odniesienie wielkoĞci moduáu do stopnia mobili-
zacji dewiatora naprĊĪenia. W odniesieniu do gruntów mocnych (noĞnych) najczĊĞciej stosuje
siĊ moduá E15, który odnosi siĊ do odksztaácenia, w którym zmobilizowany dewiator naprĊĪe-
nia podczas zadawania naprĊĪeĔ stycznych wynosi 15% swojej maksymalnej wartoĞci odpo-
wiadającej chwili ĞciĊcia. Biorąc za podstawĊ wáaĞnie taką wielkoĞü moduáu odksztaácenia na
rysunku 9.7 przedstawiono jego rozkáad dla trzech wartoĞci wskaĨnika plastycznoĞci i dwóch
wielkoĞci efektywnego izotropowego naprĊĪenia normalnego (250 i 400 kPa). Dodatkową
informacją podaną na rysunku jest wartoĞü stopnia plastycznoĞci IL badanych próbek. NaleĪy
zaznaczyü, Īe badane grunty byáy prekonsolidowane. Z przedstawionych na wykresie zaleĪ-
noĞci wynika, Īe wielkoĞü moduáu odksztaácenia dla gruntów o mniejszym wskaĨniku pla-
120
IL=0,20
100
moduá odksztaácenia E15, MPa
V=400 kPa
80
IL=0,009
60
40
IL=0,21
IL=0,007
20 IL=0,01
V=250 kPa IL=0,007
0
0 5 10 15 20 25 30 35 40
wskaĨnik plastycznoĞci Ip, %
RYSUNEK 9.7. ZaleĪnoĞü moduáu odksztaácenia E15 od wskaĨnika plastycznoĞci i stanu naprĊ-
Īenia (Wdowska i Wudzka, 2006)
stycznoĞci jest wiĊksza niĪ dla gruntów bardzo plastycznych. RóĪnica ww. wielkoĞci zwiĊk-
sza siĊ wraz ze wzrostem wartoĞci zadawanych naprĊĪeĔ. Warto równieĪ zwróciü uwagĊ na
wartoĞci moduáów, które odbiegają od wartoĞci zalecanych w normie PN-81/B-03020.
W przypadku gruntów niespoistych zawierających frakcjĊ drobną równieĪ moĪna zaob-
serwowaü wpáyw rodzaju gruntu na moduá odksztaácenia. Zasadnicza róĪnica wystĊpuje po-
miĊdzy gruntami, których zachowanie okreĞla siĊ jako „sand like” i „clay like”. ZróĪnicowa-
nie nastĊpuje tutaj wedáug kryterium zbieĪnoĞci krzywych ĞciĞliwoĞci, które opiera siĊ na
intergranularnym wskaĨniku porowatoĞci i odpowiada okoáo 25% zawartoĞci frakcji drobnej
(LipiĔski, 2000f). W celu zilustrowania tego faktu na rysunku 9.8 przedstawiono rozkáad mo-
duáu odksztaácenia w zaleĪnoĞci od odksztaácenia dla trzech rodzajów gruntów badanych
w podobnych warunkach. Z rysunku wynika, Īe grunty zawierające powyĪej 25% (36 i 60%)
frakcji drobnej zachowują siĊ podobnie, natomiast grunt piaszczysty zawierający 10% frakcji
drobnej ma zdecydowanie wiĊksze wartoĞci moduáów.
500
10% frakcji drobnej; e (int)=0,617; p'=217kPa; dp'=0

400
moduá odksztaácenia E, MPa
300
200
100
0
0,001 0,01 0,1 1
RYSUNEK 9.8. Wpáyw zawartoĞci frakcji drobnej na wartoĞü moduáu odksztaácenia
NaleĪy podkreĞliü, Īe brak istotnych róĪnic w wartoĞciach moduáów pomiĊdzy gruntami

zawierającymi 36 i 60% frakcji drobnej wynika z niskiej, w obu przypadkach, plastycznoĞci
mierzonej wartoĞcią wskaĨnika plastycznoĞci Ip, wynikającej z maáej zawartoĞci frakcji ila-
stej. Znaczące róĪnice moĪna zaobserwowaü równieĪ w przypadku wartoĞci wspóáczynnika
Poissona dla tych gruntów (rys. 9.9). Odmienny charakter zmian tego parametru moĪna za-
uwaĪyü w przypadku gruntów kontraktywnych i dylatywnych. Z uwagi na wartoĞci wspóá-
czynnika, czasami przekraczające teoretycznie dopuszczalne, naleĪy podkreĞliü, Īe mierzone
wartoĞci Ȟ powinny byü okreĞlone jako pseudosprĊĪyste. Z zaleĪnoĞci pokazanych na rys.
9.9a wynika, jak bardzo mylące moĪe byü okreĞlanie wspóáczynnika Poissona na podstawie
pomiarów zewnĊtrznych.
a)
0,8
0,7
wspóáczynnik Poissona Q, -
0,6
0,5
0,4
0,3 ext; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,617; p'=217kPa; dp'=0

ext; 36% frakcji drobnej; e (int)=0,557; p'=234kPa; dp'=0
0,2 ext; 60% frakcji drobnej; e (int)=0,530; p'=247kPa; dp'=0
int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,617; p'=217kPa; dp'=0
0,1 int; 36% frakcji drobnej;e (int)=0,557_p'=234kPa; dp'=0
0
0,001 0,01 0,1 1
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0,001 0,01 0,1 1
RYSUNEK 9.9. Wpáyw rodzaju gruntu na przebieg zmiennoĞci wspóáczynnika Poissona w gruntach:
a) kontraktywnych, b) dylatywnych
9.4.2. Anizotropia początkowa
Anizotropia stanu naprĊĪenia ma ogromny wpáyw na mechaniczne zachowanie siĊ gruntu.

Wynika to z faktu, Īe jest ona immanentnie związana z historią depozycji gruntu i póĨniejszej
jego historii stanu naprĊĪenia. Rozpatrując relacjĊ pomiĊdzy efektywnymi naprĊĪeniami pod-
czas konsolidacji w warunkach kontrolowanych naprĊĪeĔ i braku rozszerzalnoĞci bocznej dla
róĪnych stanów zagĊszczenia gruntu obserwuje siĊ, Īe im wiĊksze zagĊszczenie początkowe
gruntu, tym mniejsza jest wartoĞü stosunku skáadowej poziomej do pionowej naprĊĪenia pod-
czas konsolidacji K0NC. WartoĞü skáadowej poziomej naprĊĪenia ıh' zaleĪy od reakcji gruntu
obciąĪanego w warunkach braku odksztaáceĔ bocznych, a ta z kolei wynika ze stanu gruntu.
Anizotropia stanu naprĊĪenia gruntu na etapie konsolidacji wpáywa istotnie na jego za-
chowanie podczas Ğcinania. W celu zobrazowania tego wpáywu, na rysunkach 9.10 i 9.11
przedstawiono, na przykáadzie gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej, przebieg zmienno-
Ğci odpowiednio moduáu odksztaácenia i wspóáczynnika Poissona dla gruntów skonsolidowa-
nych izotropowo i anizotropowo, Ğcinanych wedáug dwóch ĞcieĪek naprĊĪeĔ caákowitych tj.
standardowo i wg ĞcieĪki ǻp' = 0. Badania wykonano dla dwóch stanów zagĊszczenia: luĨne-
go i zagĊszczonego. Z przedstawionych zaleĪnoĞci wynika, Īe anizotropia wymuszona zada-
wana na etapie konsolidacji znacząco wpáywa na róĪnice w wartoĞciach parametrów pseudo
-sprĊĪystych, zwáaszcza dla stanu zagĊszczonego. Dotyczy to zarówno moduáu odksztaácenia
jak i wspóáczynnika Poissona. Moduáy dla próbek konsolidowanych izotropowo przyjmują
znacząco wiĊksze wartoĞci w obu przypadkach, i dla gruntu zagĊszczonego siĊgają nawet 100
MPa dla tego samego zakresu odksztaácenia. Natomiast w przypadku wspóáczynnika Poissona
próbki konsolidowane izotropowo mają wyraĨnie mniejsze wartoĞci, a róĪnice dla stanu za-
gĊszczonego mogą dochodziü nawet do 0,2.
a)
500
int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,936; p'=75kPa; stand.
400 int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,967; p'=99kPa; dp'=0
300 stan luĨny
200
100
0
0,0001 0,001 0,01 0,1 1
b) 600
500
400 stan zagĊszczony
300
200
100
0
0,0001 0,001 0,01 0,1 1
RYSUNEK 9.10. Wpáyw anizotropii wymuszonej zadawanej podczas konsolidacji na wartoĞci modu-
áu odksztaácenia podczas Ğcinania dla gruntu: a) luĨnego, b) zagĊszczonego
a) 0,8
0,7 int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,936; p'=75kPa; stand.

Q, -
0,6 int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,967; p'=99kPa; dp'=0

wspóáczynnik Poissona
0,5
stan luĨny
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
0,001 0,01 0,1 1
b) 0,7
stan zagĊszczony
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1 int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,617; p'=217kPa; dp'=0
0,0
0,001 0,01 0,1 1
RYSUNEK 9.11. Wpáyw anizotropii wymuszonej zadawanej podczas konsolidacji na wartoĞci wspóá-
czynnika Poissona pomierzone podczas Ğcinania gruntu: a) luĨnego, b) zagĊszczonego
9.4.3. Stan początkowy gruntu
PorowatoĞü
Na stan gruntu rozumiany w kategoriach jego reakcji na obciąĪenia skáada siĊ wskaĨnik po-
rowatoĞci i Ğrednie naprĊĪenie efektywne (Been i Jefferies, 1985). W szczególnoĞci dla grun-
tów niespoistych bardzo waĪnym czynnikiem jest porowatoĞü. W celu iloĞciowej identyfika-
cji wpáywu wskaĨnika porowatoĞci oraz stanu naprĊĪenia na rozkáad sztywnoĞci gruntów,
osobno porównano wyniki badaĔ róĪniące siĊ tylko jednym z powyĪszych czynników, od-
dziaáujących za rozkáad sztywnoĞci. Rysunek 9.12 przedstawia rozkáady sztywnoĞci uzyskane
z badaĔ z lokalnym pomiarem przemieszczeĔ dwóch próbek gruntu zawierającego 10% frak-
cji drobnej. Próbki te, charakteryzujące siĊ róĪnymi stanami zagĊszczenia (luĨnym i zagĊsz-
czonym), zostaáy skonsolidowane przy jednakowych naprĊĪeniach efektywnych. Na podsta-
wie charakterystyk przedstawionych na rysunku 9.12 moĪna stwierdziü, Īe wzrost wskaĨnika
porowatoĞci moĪe zmniejszyü wartoĞü moduáu odksztaácenia nawet dwukrotnie w zakresie
odksztaáceĔ mniejszych od 1%.
200
p'=200kPa; e (int)=0,947
WartoĞü wskaĨnika 180
p'=200kPa; e(int)= 0,625
porowatoĞci w niejed- 160

nakowy sposób wpáywa 140
120
na obydwa parametry
100
pseudosprĊĪyste. Do- 80
godnie jest to przedsta- 60
wiü na przykáadzie po- 40
równania rozkáadów 20
0
moduáów odksztaácenia 0,001 0,01 0,1 1 10
i wspóáczynnika Pois- odksztaácenie pionowe H a, %
sona dla jednego gruntu RYSUNEK 9.12. Wpáyw wskaĨnika porowatoĞci na rozkáad moduáu
(10% frakcji drobnej) odksztaácenia gruntu niespoistego o zawartoĞci 10% frakcji drobnej
badanego w róĪnych
warunkach. Rysunek 9.13 przedstawia takie charakterystyki pokazane dla gruntu Ğcinanego
wedáug ĞcieĪki standardowej i ǻp' = 0, skonsolidowanego odpowiednio izotropowo i anizo-
tropowo wedáug ĞcieĪki K0NC. Z charakterystyk wynika, Īe wskaĨnik porowatoĞci chociaĪ
wpáywa na obydwa parametry pseudosprĊĪyste, to jednak w wiĊkszym stopniu dotyczy to
wspóáczynnika Poissona. Próbki bardziej zagĊszczone charakteryzują siĊ mniejszą wartoĞcią
wspóáczynnika Poissona. WystĊpują znaczące róĪnice w wartoĞciach tego parametru dla pró-
bek konsolidowanych izotropowo (mniejsze) i anizotropowo (wiĊksze).
KONSOLIDACJA IZOTROPOWA KONSOLIDACJA ANIZOTROPOWA

1200 1000
moduá odksztaácenia E, MPa..
1000
800
800
600
600
400
400
200 200
0 0
0,0001 0,001 0,01 0,1 1 10 0,0001 0,001 0,01 0,1 1
odksztaácenie pionowe H a , % odksztaácenie pionowe H a , %
1 1,0
0,9 0,9
wspóáczynnik Poissona Q , -
wspóáczynnik Poissona Q , -
0,8 0,8
0,7
0,7
0,6
0,6
0,5
0,5
0,4
0,3 0,4
0,2 0,3
0,1 0,2
0 0,1
0,001 0,01 0,1 1 0,0
odksztaácenie pionowe H a , %
0,001 0,01 0,1 1
ext; 10% frakcji drobnej; e(ext)=0,621; e (int)=0,624; p'=400kPa
int; 10% frakcji drobnej; e(ext)=0,621; e (int)=0,624; p'=400kPa
ext; 10% frakcji drobnej; e(ext)=0,943; e (int)=0,941; p'=400kPa int; 10% frakcji drobnej; e (ext)=0,715; e (int)=0,717; p'=494kPa
int; 10% frakcji drobnej; e(ext)=0,943; e (int)=0,941; p'=400kPa int; 10% frakcji drobnej; e (ext)=0,624; e (int)=0,620; p'=469kPa
RYSUNEK 9.13. Wpáyw wskaĨnika porowatoĞci na rozkáad parametrów pseudosprĊĪystych gruntu

niespoistego zawierającego 10% frakcji drobnej uzyskanych z badaĔ po izotropowej i anizotropowej
konsolidacji
WartoĞü naprĊĪenia
Efektywne naprĊĪenie, podobnie jak wskaĨnik porowatoĞci, wpáywa znacząco na rozkáad
moduáu odksztaácenia. Mechanizm jest stosunkowo prosty – zwiĊkszenie wartoĞci naprĊĪenia
powoduje zmianĊ jakoĞci kontaktu ziaren lub cząstek, co z kolei zwiĊksza sztywnoĞü gruntu.
W przypadku gruntów spoistych zwiĊkszenie naprĊĪenia powoduje wzrost sztywnoĞci tym
intensywniejszy, im wiĊksza jest wartoĞü stopnia plastycznoĞci. Dla gruntów w stanie póá-
zwartym i zwartym wzrost sztywnoĞci wskutek przyrostu naprĊĪenia o wartoĞci nawet kilku-
set kPa nie powoduje znaczącej zmiany moduáu.
Inaczej jest w przypadku gruntów niespoistych. Tutaj wzrost naprĊĪenia zawsze powoduje
wzrost moduáu, który jest tym wiĊkszy im wiĊksze jest początkowe zagĊszczenie gruntu. Za-
chowanie to zostaáo pokazane na rysunku 9.14, na którym przedstawiono dwa wykresy roz-
káadu moduáów odksztaácenia dla luĨnego i zagĊszczonego gruntu zawierającego 10% frakcji
drobnej. KaĪdy z wykresów przedstawia rozkáady sztywnoĞci dla gruntów o podobnych
wskaĨnikach porowatoĞci, ale skonsolidowanych przy innych naprĊĪeniach efektywnych.
Oprócz znacznie wiĊkszych przyrostów sztywnoĞci w przypadku gruntu zagĊszczonego ob-
serwuje siĊ znacznie wiĊksze przyrosty wartoĞci moduáu w zakresie maáych odksztaáceĔ, ani-
Īeli ma to miejsce dla gruntu luĨnego.
OdnoĞnie reakcji na przyrost naprĊĪenia innego parametru pseudosprĊĪystego – wspóá-
czynnika Poissona, to nie jest on tak znaczący, jak w przypadku wskaĨnika porowatoĞci. Na
rysunku 9.15 przedstawiono przykáadowe zaleĪnoĞci uzyskane dla zagĊszczonego gruntu za-
wierającego 10% frakcji drobnej, Ğcinanego przy róĪnych naprĊĪeniach po konsolidacji izo-
tropowej i anizotropowej. WartoĞci wspóáczynnika Poissona nie róĪnią siĊ znacząco –
zwáaszcza dla konsolidacji izotropowej. Wspólną cechą wszystkich badaĔ jest utrzymujący
siĊ do wartoĞci odksztaácenia okoáo 0,1% nieznaczny spadek wartoĞci Ȟ.
a)
200
180 p'=100 kPa; e=0,995
160
p'=200 kPa; e=0,996
140
p'=400 kPa; e=1,032
120
100
80
60
40
20
0
0,001 0,01 0,1 1 10

odksztaácenie pionowe H ,%
a
b) 1000
p'=117kPa; e(int)=0,620
900
p'=217kPa; e(int)=0,617
800 p'=333kPa; e(int)=0,613
700 p'=469kPa; e(int)=0,620
600 p'=739kPa; e(int)=0,613
p'=903kPa, e(int)=0,607
500
400
300
200
100
0
0,0001 0,001 0,01 0,1 1
RYSUNEK 9.14. Wpáyw wielkoĞci naprĊĪenia na wartoĞci moduáu odksztaácenia dla materiaáu zawie-
rającego 10% frakcji drobnej bĊdącego w stanie: a) luĨnym, b) zagĊszczonym
a) 1
0,9 int; 10% frakcji drobnej; e(ext)=0,622; e (int)=0,625; p'=199kPa; dp'=0

0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
0,001 0,01 0,1 1
odksztaácenie Ha, %
b) 1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
int; 10% frakcji drobnej; e(ext)=0,617; e (int)=0,613; p'=333kPa; dp'=0
int; 10% frakcji drobnej; e(ext)=0,614; e (int)=0,607; p'=903kPa; dp'=0
0,0
0,001 0,01 0,1 1
odksztaácenie Ha, %
RYSUNEK 9.15. Wpáyw wielkoĞci naprĊĪenia na pomierzone wartoĞci wspóáczynnika Poissona pod-
czas Ğcinania po konsolidacji: a) izotropowej, b) anizotropowej
9.4.4. Kierunek ĞcieĪki naprĊĪeĔ caákowitych
Istotnym elementem wpáywającym na wartoĞü moduáu odksztaácenia jest ĞcieĪka naprĊĪenia.

Dotyczy to zarówno sposobu osiągniĊcia stanu bezpoĞrednio poprzedzającego Ğcinanie, czyli
konsolidacji opisanej w punkcie 9.4.2, jak i ĞcieĪki wzdáuĪ której grunt jest Ğcinany. W celu
okreĞlenia wpáywu tego czynnika, badania byáy realizowane wedáug dwóch ĞcieĪek naprĊĪeĔ
caákowitych tj. standardowej oraz przy staáej wartoĞci naprĊĪenia Ğredniego. Schematy zada-
wania obciąĪeĔ przedstawiono na rysunku 9.16, natomiast porównanie rozkáadu parametrów
pseudosprĊĪystych dla dwóch rodzajów ĞcieĪek przy takich samych parametrach badania,
pokazano na rysunku 9.17. Przedstawione charakterystyki wyraĨnie wskazują, Īe wiĊksza
intensywnoĞü wzrostu dewiatora (ĞcieĪka przy staáej wartoĞci naprĊĪenia Ğredniego) powodu-
je wzrost zarówno moduáu odksztaácenia, jak i wspóáczynnika Poissona. Wzrost Ȟ w przypad-
ku Ğcinania gruntu luĨnego przy maáych naprĊĪeniach jest szczególnie duĪy.
stany początkowe
q=Vv-Vh
ĞcieĪka standardowa
ĞcieĪka 'p’= 0
1
1
p V V 2V h
3
STAN ĝCINANIE
POCZĄTKOWY
V’V V’V
'p’= 0 ('VV=-2'Vh)
V’h anizotropowy V’h
V’h V’h
V’h=K0V’V lub
lub
izotropowy 'VV!'Vh
V’V V’h=V’V V’V
RYSUNEK 9.16. ĝcieĪki realizowane podczas badaĔ

100 int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,961; p'=77kPa; dp'=0 int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,717; p'=494kPa; dp'=0
600
int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,936; p'=75kPa; stand. int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,787; p'=487kPa; stand.
90
500
80

70
400
60
50 300
40
30 200
20
100
10
0 0
0,001 0,01 0,1 1 0,0001 0,001 0,01 0,1 1
odksztaácenie pionowe H a, % odksztaácenie pionowe H a, %
int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,961; p'=77kPa; dp'=0 int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,717; p'=494kPa; dp'=0
1,0 int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,936; p'=75kPa; stand. int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,787; p'=487kPa; stand.
1,4
0,9
Q, -
wspóáczynnik Poissona n, -
0,8 1,2
wspóáczynnik Poissona
0,7 1,0
0,6
0,8
0,5
0,4 0,6
0,3 0,4
0,2
0,2
0,1
0,0 0,0
0,001 0,01 0,1 1 10 0,0001 0,001 0,01 0,1 1
RYSUNEK 9.17. Wpáyw realizowanej ĞcieĪki naprĊĪenia podczas Ğcinania na rozkáad parametrów
pseudosprĊĪystych na przykáadzie gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej
9.4.5. Warunki odpáywu
Wpáyw warunków odpáywu na wartoĞci parametrów pseudosprĊĪystych zaznacza siĊ gáównie

w przypadku gruntów bardzo spoistych. Związane jest to z rozkáadem ciĞnienia wody w po-
rach w warunkach, gdy prĊdkoĞü obciąĪenia jest zbyt duĪa w stosunku do moĪliwoĞci rów-
nomiernej dystrybucji ciĞnienia ograniczonej niewielką przepuszczalnoĞcią gruntu. NaleĪy
zwróciü uwagĊ na fakt, Īe w warunkach z odpáywem i bez odpáywu inaczej ksztaátuje siĊ sto-
sunek naprĊĪeĔ efektywnych w trakcie Ğcinania. W warunkach z odpáywem jest on ksztaáto-
wany na podstawie przykáadanych obciąĪeĔ zgodnych z zaáoĪoną ĞcieĪką naprĊĪenia caákowi-
tego. Natomiast w przypadku badania bez odpáywu, jest on w duĪej mierze okreĞlony przez
reakcjĊ gruntu w postaci ciĞnienia wody w porach, które odjĊte od pionowej i poziomej skáa-
dowej naprĊĪenia znacząco zmienia stosunek naprĊĪeĔ efektywnych a przez to równieĪ
sztywnoĞü gruntu. Jest to szczególnie istotne w przypadku materiaáu wykazującego anizotro-
piĊ naprĊĪenia przed Ğcinaniem. Dla gruntów niespoistych z niewielką zawartoĞcią frakcji
drobnej, wpáyw ten nie jest znaczący, ale obserwuje siĊ go w przypadkach gruntów mocniej-
szych, tj. o niĪszych wskaĨnika porowatoĞci i przy wyĪszych wartoĞciach naprĊĪeĔ. Ponadto
wiĊksze róĪnice pomiĊdzy Ğcinaniem z odpáywem i bez odpáywu obserwuje siĊ w przypadku
gruntów konsolidowanych anizotropowo. W takim przypadku, w badaniu z odpáywem uzy-
skuje siĊ wiĊkszą wartoĞü moduáu odksztaácenia i mniejsze wartoĞci wspóáczynnika Poissona.
Dla gruntów skonsolidowanych izotropowo takich róĪnic nie obserwuje siĊ. Przykáad ilustru-
jący powyĪsze stwierdzenia przedstawiono na rysunku 9.18.
Konsolidacja izotropowa Konsolidacja anizotropowa

300 500
450
250 400
200 350
300
150 250
200
100
150
50 100
50
0 0
0,0001 0,001 0,01 0,1 1 0,0001 0,001 0,01 0,1 1
odksztaácenie pionowe Ha, % odksztaácenie pionowe Ha, %
0,7 0,6
0,6 0,5
0,5
0,4
0,4
0,3
0,3
0,2 0,2
0,1 0,1
0,0 0,0
0,0001 0,001 0,01 0,1 1 0,0001 0,001 0,01 0,1 1 10
odksztaácenie pionowe Ha, % odksztaácenie pionowe Ha, %
int; 10% frakcji drobnej; CID; e(ext)=0,944; e(int)=0,947; p'=200kPa; stand. int; 10% frakcji drobnej; CK0D; e(ext)=0,794; e (int)=0,787; p'=487kPa; stand.
int; 10% frakcji drobnej; CIU; e(ext)=0,949; e(int)=0,958; p'=194kPa; stand. int; 10% frakcji drobnej; CK0U; e(ext)=0,787; e (int)=0,787; p'=477kPa; stand.
RYSUNEK 9.18. Wpáyw warunków odpáywu na rozkáad parametrów pseudosprĊĪystych na przykáa-

dzie gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej
9.5. NieliniowoĞü rozkáadu sztywnoĞci
9.5.1. Oszacowanie moduáu dla róĪnych wartoĞci odksztaáceĔ

w rekonstruowanych gruntach niespoistych
Opisanie wartoĞci moduáów w sposób ciągáy moĪliwe jest przy uwzglĊdnieniu podstawowych
trzech komponentów skáadających siĊ na sztywnoĞü gruntu tj. zakresu odksztaáceĔ i stanu
gruntu reprezentowanego przez wskaĨnik porowatoĞci i Ğrednie naprĊĪenie efektywne. Dys-
ponując bogatym materiaáem doĞwiadczalnym dla czterech rodzajów gruntu o róĪnej zawar-
toĞci frakcji drobnej taką próbĊ podjĊto poniĪej.
Na wstĊpie przyjĊto funkcjĊ opisującą rozkáad moduáu w postaci:
B
E (9.1)
n
H
H - odksztaácenie liniowe,
B, n – parametry równania.
W pierwszym kroku, dobór parametrów równania opisujących przebieg zmiennoĞci moduáu
odksztaácenia przeprowadzono dla gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej. Na wstĊpie
wyselekcjonowano dane dla gruntu zagĊszczonego i dla nich okreĞlono przebieg zmiennoĞci
moduáu odksztaácenia od Ğredniego naprĊĪenia efektywnego p' dla poszczególnych wartoĞci
odksztaáceĔ. W dalszej kolejnoĞci okreĞlono zaleĪnoĞü moduáu od odksztaácenia dla wybra-
nych wielkoĞci Ğredniego naprĊĪenia efektywnego. Wynikiem tego byáo ustalenie linii regre-
sji pokazanych na rysunku 9.19. WartoĞci wspóáczynników w tych równaniach okreĞlają
wpáyw Ğredniego naprĊĪenia efektywnego oraz zakresu odksztaácenia na wartoĞü moduáu.

Przebieg zmiennoĞci tych wspóáczynników w zaleĪnoĞci od Ğredniego naprĊĪenia efektywne-
go pokazano na rysunku 9.20. Z zaleĪnoĞci tych wynika, Īe wartoĞü wspóáczynnika B w rów-
naniu moĪna aproksymowaü liniowo, a wykáadnik potĊgowy przy odksztaáceniach zmienia
siĊ w stosunkowo niewielkim zakresie.
W celu uproszczenia ostatecznego wzoru, wartoĞü wspóáczynnika n przyjĊto jako staáą
0,57. Ostatecznie równanie na okreĞlenie moduáu odksztaácenia dla gruntu zawierającego
10% frakcji drobnej przyjĊto w nastĊpującej postaci:
b a p' p ref 12,3 35,38 p'0,1
E (9.2)
n 0 , 57
H H
a) 10% frakcji drobnej, zagĊszczony, konsolidacja anizotropowa K0, Ğcinanie z odpáywem

wedáug ĞcieĪki 'p'=0
700
0,01%_int 0,02%_int 0,05%_int 0,1%_int 0,2%_int 0,5%_int
moduá odksztaácenia
600
E = 0,55p' + 91,18 E = 0,24p' + 39,47 E = 0,10p' + 18,05
500
E, MPa
E = 0,41p' + 59,86 E = 0,15p' + 29,24 E = 0,05p' + 12,32

400
300
200
100
0
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000
Ğrednie naprĊĪenia efektywne p', kPa
b)
p'=117kPa p'=217kPa p'=333kPa p'=469kPa p'=600kPa p'=650kPa p'=700kPa p'=903kPa
700
E = 40,85Ha-0,59
600 E = 33,99Ha-0,59
E (regresja), MPa
500 E = 32,16Ha-0,59
400 E = 30,34Ha-0,58
E = 25,24Ha-0,59
300
E = 21,54Ha-0,56
200
E = 16,99Ha-0,56
100
E = 12,72Ha-0,54
0
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6
RYSUNEK 9.19. OkreĞlenie regresji dla zaleĪnoĞci moduáu odksztaácenia od: a) Ğredniego naprĊĪenia
efektywnego, b) odksztaácenia
AdekwatnoĞü tego równania moĪna sprawdziü porównując wartoĞci obliczone moduáu od-
ksztaácenia z pomierzonymi. Takie porównanie dla gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej
przedstawiono na rysunku 9.21. Z porównania wynika, Īe uzyskane równanie poprawnie
okreĞla wielkoĞci moduáów dla tego gruntu. NaleĪy jednakĪe pamiĊtaü o zakresie stosowalno-
Ğci takiego równania. PrzyjĊto na wstĊpie dwa zaáoĪenia: Īe stan naprĊĪenia przed Ğcinaniem
jest anizotropowy i grunt jest zagĊszczony. ChociaĪ takie warunki najczĊĞciej wystĊpują
w rzeczywistoĞci to jednak stanowią pewne ograniczenie.
a) 10% frakcji drobnej, stan zagĊszczony, konsolidacja anizotropowa K0, Ğcinanie z

odpáywem wg ĞcieĪki'p'=0
45
40 B = 35,38p' + 9,09
35 dane z pomiarów
30
obliczone
25
B
20
15 B b a ( p ' p r e f )
10 E obl.
H n
H n
5
0
0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 0,90 1,00
Ğrednie naprĊĪenie efektywne p', MPa
b) 0,6
0,59
0,58
0,57
b a ( p ' p re f )
n
B
E obl .
0,56 H n
H n
0,55
0,54
0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 0,90 1,00
RYSUNEK 9.20. Przykáadowy rozkáad parametrów równania okreĞlających moduá odksztaácenia
w zaleĪnoĞci od Ğredniego naprĊĪenia efektywnego: a) parametr B, b) parametr n
10% frakcji drobnej, stan zagĊszczony, konsolidacja anizotropowa K0, Ğcinanie z

odpáywem wg ĞcieĪki 'p'=0
600
Eobl.= 0,91Epom. - 0,47
500
Eobl. = 1,01Epom. + 1,65
E obliczone, MPa
400 Eobl. = 0,99Epom. - 5,21

300 Eobl. = 0,93Epom. - 6,21

e (int)=0,620; p'=117kPa
Eobl. = 1,35Epom. - 5,33
200 e (int)=0,617; p'=217kPa
e (int)=0,613; p'=333kPa
100 B b a ( p ' p re f ) e (int)=0,620; p'=469kPa
E obl .
H n
H n
e (int)=0,607; p'=903kPa
0
0 100 200 300 400 500 600
E pomierzone, MPa
RYSUNEK 9.21. Porównanie moduáu odksztaácenia E pomierzonego i obliczonego na podstawie wy-

prowadzonych wzorów. Grunt zawierający 10% frakcji drobnej, zagĊszczony, konsolidacja anizotro-
powa K0, ĞcieĪka naprĊĪenia podczas Ğcinania 'p’=0
RozwaĪania na temat uniwersalnoĞci równania dogodnie jest przedstawiü testując tĊ zaleĪ-

noĞü dla innych gruntów i dla róĪnych warunków badania. W tym celu podobną procedurĊ jak
dla materiaáu zawierającego 10% frakcji drobnej przeprowadzono dla innych gruntów. Prze-
bieg zmiennoĞci wspóáczynników w równaniu opisującym wartoĞü moduáu dla tych gruntów
pokazano na rysunku 9.22. W wykresów wynika, Īe równanie doĞü dobrze opisuje reakcjĊ
moduáu na zmianĊ naprĊĪenia efektywnego, ale w przypadku gruntów drobniejszych zaleĪ-
noĞü moduáu od odksztaácenia jest bardziej nieliniowa, co objawia siĊ nieliniową zmianą wy-
káadnika potĊgi przy odksztaáceniach w funkcji Ğredniego naprĊĪenia normalnego.
TrudnoĞci w doborze uniwersalnej funkcji moĪna zilustrowaü porównaniem wartoĞci ob-
liczonych moduáu odksztaácenia z pomierzonymi dla róĪnych gruntów i róĪnych warunków
badania (rys. 9.23). Z rysunku wynika, Īe nie jest moĪliwe, aby przy pomocy prostego rów-
nania opisaü przebieg zmiennoĞci moduáu odksztaácenia dla róĪnych gruntów i róĪnych wa-
runków badania. Wydaje siĊ, Īe dalsze poszukiwanie moĪliwie wiernego opisu moduáu od-
ksztaácenia powinny iĞü w dwóch kierunkach, tj. dostosowywania kolejnych elementów rów-
nania do róĪnorodnych warunków, ale z drugiej strony do zwiĊkszenia racjonalnoĞci przyj-
mowanych zaáoĪeĔ przy ukáadaniu formuáy.
60
B = 103,01p' - 0,74
50 B
E
40
H n
B = 65,83p' - 1,89
30 B = 35,38p' + 8,76
B
20 B = 33,28p' + 2,47
10 B = 22,74p' + 1,78
0
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1
10% frakcji drobnej; CK0D; zagĊszczone; dp'=0 10% frakcji drobnej; CK0D; luĨne; dp'=0
36% frakcji drobnej; CK0D; zagĊszczone; dp'=0 60% frakcji drobnej; CID; zagĊszczone; dp'=0
60% frakcji drobnej; CK0D; zagĊszczone; dp'=0
0,9
0,8
B
E n = 0,12p' + 0,61
H n
R2 = 0,29
0,7 n = 0,06p' + 0,54
R2 = 0,85
0,6
n
n = 0,51p' -0,08
0,5
R2 = 1
0,4 n = 0,35p' -0,20 n = 0,40p' -0,21

R2 = 0,99 R2 = 0,96
0,3
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1
RYSUNEK 9.22. Zmiana parametrów w równaniu okreĞlającym moduá odksztaácenia dla róĪnych
gruntów
60% frakcji drobnej, stan zagĊszczony, konsolidacja izotropowa,

Ğcinanie z odpáywem wg ĞcieĪki naprĊĪenia ∆Dp'=0
300
Eobl. = 1,46 Epom . + 10,70
250
Eobl. = 1,64 Epom. - 7,22

200
E obliczone, MPa
Eobl. = 1,33 Epom. - 7,59 Eobl. = 0,60 Epom. + 39,40

150
100 Eobl. = 0,88 Epom. - 7,65
e (ext)=0,524; e (int)=0,528; p'=49kPa; dp'=0

50 e (ext)=0,575; p'=100kPa; dp'=0
e (ext)=0,632; e (int)=0,623; p'=100kPa; dp'=0
e (ext)=0,557; e (int)=0,549; p'=200kPa; dp'=0
e (ext)=0,524; e (int)=0,528; p'=400kPa; dp'=0
0
0 50 100 150 200 250 300 350 400
E pomierzone, MPa
10% frakcji drobnej, stan zagĊszczony,

Ğcinanie z odpáywem
CK0D; e (int)=0,620; p'=117kPa; dp'=0 CK0D; e (int)=0,607; p'=903kPa; dp'=0
CK0D; e (int)=0,617; p'=217kPa, dp'=0 CID; e (int)=0,625; p'=199kPa; dp'=0
CK0D; e (int)=0,613; p'=333kPa; dp'=0 CID; e (int)=0,624; p'=400kPa; stand
CK0D; e (int)=0,620; p'=469kPa; dp'=0 CID; e (int)=0,613; p'=799kPa; dp'=0
600
Eobl. = 1,23 Epom. - 133,60 linia idealnej zgodnoĞci
500
Eobl. = 0,89 Epom. - 55,05
400
Eobl. = 0,72 Epom. - 105,30
E obliczone, MPa
300
200
100
dla k onsolidacji
izotropowej
0
0 100 200 300 400 500 600
-100
E pomierzone, MPa
RYSUNEK 9.23. TrudnoĞci w doborze uniwersalnych funkcji dla okreĞlenia zmiennoĞci moduáu ze
wzglĊdu na rodzaj gruntu i warunki badania
9.5.2. Próba opisu rozkáadu sztywnoĞci w spoistych gruntach natu-

ralnych
Ocena wpáywu historii naprĊĪenia na odksztaácalnoĞü gruntów spoistych jest zagadnieniem

bardzo istotnym zarówno pod wzglĊdem poznawczym, jak i praktycznym – wynikającym
z koniecznoĞci wykonywania realistycznych ocen stanów uĪytkowalnoĞci obiektów inĪynier-
skich. Podstawowym parametrem opisującym charakterystykĊ naprĊĪenie-odksztaácenie
w stanach przedzniszczeniowych jest moduá odksztaácenia. JednakĪe zagadnienie iloĞciowego
opisu tego parametru dotyczy jedynie materiaáów przerobionych o znanej historii naprĊĪenia
i odnosi siĊ do konkretnego rodzaju gruntu. Zatem istniejące związki empiryczne dla poje-
dynczych rodzajów gruntu dotyczą jedynie gruntów prekonsolidowanych mechanicznie do
znanej wartoĞci najwiĊkszego naprĊĪenia, jakie kiedykolwiek dziaáaáo na grunt. Zagadnienie
to, chociaĪ istotne z punktu widzenia poznawczego, ma jednak ograniczony wymiar prak-
tyczny, poniewaĪ miara historii naprĊĪenia nie odnosi siĊ do gruntów naturalnych. Ponadto,
w przypadku parametru opisującego sztywnoĞü, kluczową kwestią jest zakres odksztaáceĔ, do
którego siĊ on odnosi. Dotychczasowe opracowania nie podają rozwiązaĔ tych gáównych
kwestii. Z tego wzglĊdu, w dalszej czĊĞci tego rozdziaáu zostanie przedstawiona propozycja
opisu sztywnoĞci naturalnych gruntów o Ğredniej plastycznoĞci, uwzglĊdniająca zarówno
wpáyw historii naprĊĪenia, jak i zakres rozpatrywanych odksztaáceĔ.
Pomimo, Īe zachowanie gruntów spoistych pod obciąĪeniem, rzadko – o ile w ogóle
moĪna okreĞliü jako sprĊĪyste, to jednak w pewnym zakresie charakterystyki naprĊĪenie
-odksztaácenie materiaá ten wykazuje cechy sprĊĪyste. NaleĪy w tym miejscu podkreĞliü, Īe
termin „sprĊĪysty” nie jest jednoznaczny w odniesieniu do materiaáu silnie nieliniowego
jakim jest grunt. Wczesne prace Hardina i Blacka (1968) odnoszące siĊ do badaĔ dynamicz-
nych, opisują zachowanie siĊ gruntu wykazujące bardzo maáą pĊtlĊ histerezy pod obciąĪeniem
cyklicznym, w którym zakres odksztaáceĔ nie przekraczaá 0,01%. Natomiast w badaniach
monotonicznych zakres odksztaáceĔ, w którym obserwuje siĊ sprĊĪyste zachowanie materiaáu
pod obciąĪeniem jest mniejszy i zwykle jego górna granica jest okreĞlana jako 0,001% (np.
Jardine i inni 1984). W przypadkach’ kiedy definicjĊ sprĊĪystoĞci materiaáu zarezerwuje siĊ
dla tak maáych zakresów odksztaáceĔ, wówczas do opisu zachowania siĊ gruntu pod obciąĪe-
niem naleĪaáoby wykorzystaü modele daleko bardziej záoĪone. JeĪeli jednak granica sprĊĪy-
stoĞci zostanie przesuniĊta w kierunku wiĊkszych odksztaáceĔ, wówczas zachowanie siĊ ta-
kiego materiaáu naleĪaáoby nazwaü pseudosprĊĪystym, wartoĞci moduáów odksztaácenia od-
noszą siĊ do siecznych charakterystyki konstytutywnej, a odksztaácenia nie są w peánym za-
kresie odwracalne. To podejĞcie ma olbrzymi walor praktyczny a jego teoretyczną legitymi-
zacjĊ moĪe stanowiü model Cam-Clay, w którym zakáada siĊ, Īe materiaá zachowuje siĊ sprĊ-
ĪyĞcie wewnątrz obwiedni uplastycznienia. Takie zaáoĪenie upraszczające jest niewątpliwie
zaletą, zwáaszcza w odniesieniu do zagadnieĔ praktycznych, gdzie roboczy zakres odksztaá-
ceĔ dla tuneli, fundamentów i Ğcian szczelinowych odnosi siĊ do zakresu 5·10–3í5·10–1%
(Mair, 1993). Biorąc powyĪsze pod uwagĊ, wykorzystanie moduáu odksztaácenia do opisu
sztywnoĞci gruntu spoistego wydaje siĊ w peáni uzasadnione, chociaĪ stwierdzenie to naleĪy
opatrzyü postulatem uwzglĊdnienia zakresu odksztaácenia.
Analiza zmiennoĞci moduáu odksztaácenia, powinna uwzglĊdniaü najwaĪniejsze czynniki

mające wpáyw na wartoĞü tego parametru. Oprócz omawianego powyĪej wpáywu zakresu
odksztaácenia, nie moĪna nie uwzglĊdniü dwóch pozostaáych czynników, którymi są
stan naprĊĪenia i jego historia, odnoszące siĊ do naprĊĪeĔ efektywnych. Ze wzglĊdu na fakt,
Īe zmiana obydwu wielkoĞci wzajemnie siĊ kompensuje, wydaje siĊ celowe zastosowanie
podejĞcia opartego na normalizacji rozpatrywanego parametru (w tym przypadku moduáu
odksztaácenia E) ze wzglĊdu na jedną z tych wielkoĞci. Na przestrzeni lat udowodniono, Īe
tego rodzaju podejĞcie jest bardzo przydane i prowadzi nie tylko do uproszczenia, ale pozwala
na lepsze zrozumienie zachowania siĊ gruntu pod obciąĪeniem. UmoĪliwia ono rozdzielenie
wpáywu historii obciąĪenia od wpáywu wartoĞci naprĊĪenia na wartoĞü moduáu odksztaácenia,
co jest waĪnym etapem w opisie zmian sztywnoĞci oĞrodka.
Pierwszym krokiem byáo opisanie zmian sztywnoĞci materiaáu rekonstruowanego w za-
leĪnoĞci od wskaĨnika prekonsolidacji OCR. Wyniki badaĔ, które posáuĪyáy do opisu tych
zmian przedstawiono na rysunku 9.24, gdzie pokazano zmiennoĞü moduáu odksztaácenia E
znormalizowanego ze wzglĊdu na pionową skáadową naprĊĪenia efektywnego na koniec kon-
solidacji, w zaleĪnoĞci od wskaĨnika prekonsolidacji OCR. KaĪda seria badaĔ, zawierająca
wyniki ze Ğcinania szeĞciu próbek, odpowiada innej wartoĞci odksztaácenia. Linie regresji
w postaci funkcji potĊgowej moĪna opisaü nastĊpującą zaleĪnoĞcią:
§E· §E·
¨ ' ¸ OCR r
n
¨ '¸ (9.3)
© V ¹ KOC © V ¹ NC
gdzie:
indeks KOC oznacza rodzaj gruntu prekonsolidowanego mechanicznie o znanej historii na-
prĊĪenia,
§E·
¨ ' ¸ - znormalizowany moduá odksztaácenia dla gruntu prekonsolidowanego mechanicz-
© V ¹ KOC
nie (znana wartoĞü YSR),
§E·
¨ ' ¸ - znormalizowany moduá odksztaácenia dla gruntu normalnie skonsolidowanego,
© V ¹ NC
OCR - wskaĨnik prekonsolidacji
nr - wspóáczynnik empiryczny
Dla poszczególnych zakresów odksztaácenia wartoĞci wykáadników potĊgowych
nr w równaniu (9.3) są nastĊpujące:
H0,01% ĺ0,71; H0,02%ĺ0,89; H0,05% ĺ0,96; H0,1%ĺ0,96; H0,5%ĺ0,97; H1,0%ĺ1,0.
ZaleĪnoĞci przedstawione na rysunku 9.24 wskazują wyraĨnie, Īe wpáyw historii naprĊĪe-

nia na znormalizowaną wartoĞü moduáu jest sprzĊĪony z wartoĞcią odksztaácenia do jakiego
ten moduá jest odniesiony. UwzglĊdniając definicjĊ wskaĨnika prekonsolidacji OCR, moĪna
równanie (9.3) przedstawiü w postaci:
§E· §E· ' nr ' nr
¨ '¸ ¨ ' ¸ V v V p (9.4)
© V ¹ KOC © V ¹ NC
5000
odksztaácenie
§ E · § E · E/V'=1052,51OCR0,71
¨ ¸ OCR r
n
4500 0,01% ¨ '¸
0,02% © V ¹ KOC © V ' ¹ NC
4000 0,05% E/V'=619,92OCR0,89
0,1%
3500
0,5%
3000 1%
E/V'=358,48OCR0,96
E/V'v
2500
2000 E/V'=236,71OCR0,96
1500
1000 E/ V'=68,89OCR0,97
500
E/ V'=37,36OCR1,00
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9
RYSUNEK 9.24. ZaleĪnoĞü znormalizowanego moduáu odksztaácenia od wskaĨnika prekonsolidacji

OCR dla rekonstruowanych gruntów spoistych o Ğredniej plastycznoĞci (LipiĔski i Wdowska, 2012)
Taka postaü równania jasno pokazuje wpáyw poszczególnych czynników równania na

wartoĞü sztywnoĞci gruntu. Inną bezpoĞrednią zaletą równania (9.9) jest miarodajne okreĞle-
nie wartoĞci znormalizowanego moduáu odksztaácenia dla gruntu normalnie skonsolidowane-
go (NC). WartoĞü tego moduáu dla danego zakresu odksztaácenia okreĞla siĊ na podstawie
szeĞciu badaĔ. Ta zwiĊkszona wiarygodnoĞü jest o tyle istotna, Īe moduá jest wartoĞcią klu-
czową z punku widzenia dalszych rozwaĪaĔ, które koncentrują siĊ na sformuáowaniu analo-
gicznego opisu dla gruntów naturalnych.
Podstawowym zaáoĪeniem, jakie przyjĊto za prawdziwe przy opisie zmian sztywnoĞci
gruntów naturalnych jest postaü równania, która jest analogiczna do równania dla gruntów
rekonstruowanych. Zasadnicza zmiana dotyczy zamiany naprĊĪenia prekonsolidacji ı’p na
naprĊĪenie prekonsolidacji wáaĞciwej ı’Y oraz zamiany wspóáczynnika empirycznego dla
gruntów rekonstruowanych nr na nn dla gruntów naturalnych (LipiĔski i Wdowska, 2012).
Zachowanie podobieĔstwa równania pociąga za sobą jeszcze jedno zaáoĪenie – w sytuacji
osiągniĊcia przez efektywne naprĊĪenie pionowe ı’v wartoĞci naprĊĪenia prekonsolidacji wáa-
Ğciwej ı’Y, wartoĞü znormalizowanego moduáu odksztaácenia osiąga taką samą wartoĞü, jak
dla gruntu rekonstruowanego normalnie skonsolidowanego. Warto zauwaĪyü, Īe zaáoĪenie to
zawiera w sobie róĪnicĊ pomiĊdzy naprĊĪeniem prekonsolidacji i naprĊĪeniem prekonsolida-
cji wáaĞciwej. Stwierdzenie to moĪna sformuáowaü w nastĊpujący sposób: warunkiem wystar-
czającym osiągniĊcia przez grunt naturalny znormalizowanej sztywnoĞci równej co do warto-
Ğci gruntowi normalnie skonsolidowanemu jest osiągniecie naprĊĪenia prekonsolidacji wáa-
Ğciwej, a nie naprĊĪenia prekonsolidacji.
W celu zobrazowania tego podejĞcia wyznaczono uĞrednione wartoĞci znormalizowanych
moduáów odksztaácenia dla trzech serii badaĔ, tj. dziewiĊciu próbek charakteryzujących siĊ
analogicznym uziarnieniem i granicami Atterberga co materiaá rekonstruowany. Badania na

tych gruntach prowadzono przy trzech wartoĞciach naprĊĪeĔ: 80, 200 i 400 kPa, które odpo-
wiadają zakresowi naprĊĪeĔ najczĊĞciej wykorzystywanemu w praktyce. Wyniki tych badaĔ
przedstawiono na rysunku 9.25 w analogiczny sposób jak wyniki badaĔ dla gruntu rekonstru-
owanego, jednakĪe z tą róĪnicą, Īe na osi zmiennej niezaleĪnej przedstawiono efektywne na-
prĊĪenie pionowe na koniec konsolidacji. Podobnie jak w przypadku gruntów rekonstruowa-
nych, wyniki przedstawiono dla szeĞciu zakresów odksztaáceĔ. Wykresy dla poszczególnych
zakresów odksztaáceĔ powstawaáy w ten sposób, Īe oprócz istniejących trzech punktów, dla
gruntu naturalnego brano pod uwagĊ czwarty punkt odpowiadający znormalizowanemu mo-
duáowi odksztaácenia dla wartoĞci pionowego naprĊĪenia efektywnego równego naprĊĪeniu
prekonsolidacji wáaĞciwej. Na podstawie tych danych dobrano funkcjĊ w postaci przedsta-
wionej równaniem (9.4), opisującej rozkáad znormalizowanej sztywnoĞci gruntów spoistych
o Ğredniej plastycznoĞci. WartoĞci wykáadników potĊgowych dla poszczególnych zakresów
odksztaácenia są nastĊpujące:
H0,01%ĺ0,01;H0,02%ĺ0,057; H0,05%ĺ0,136, H0,1%ĺ0,199, H0,5%ĺ0,357; H1,0%ĺ0,385.
1200
1000 odksztaácenie
0,01%
0,02%
800 0,05%
0,1%
0,5%
1%
E/V'v
600
400
200
0
50 250 450 650 850 1050 1250 1450 1650 1850
pionowe naprĊĪenie efektywne V'v , kPa
RYSUNEK 9.25. ZaleĪnoĞü znormalizowanego moduáu odksztaácenia od efektywnego naprĊĪenia

pionowego ı’v dla naturalnych gruntów spoistych o Ğredniej plastycznoĞci
NaleĪy zauwaĪyü, Īe wartoĞci wykáadników potĊgowych zaleĪą od odksztaácenia w wysoce

nieliniowy sposób – zwáaszcza dla odksztaáceĔ poniĪej 0,3%, co pokazano na rysunku 9.26.
ZaleĪnoĞü tĊ moĪna efektywnie aproksymowaü funkcją logarytmiczną w postaci:
nn 0,08 ln H 0,4 (9.5)

Do wzoru (9.5) wartoĞci odksztaáceĔ 0,5
wspóáczynnik empiryczny nn , -
naleĪy pod stawiaü w procentach.
NaleĪy zwróciü uwagĊ na otrzyma- 0,4
2
ną wysoką wartoĞü R =0,99 dla za-
0,3
áoĪonej zaleĪnoĞci regresyjnej. Uza-
leĪnienie wartoĞci wspóáczynnika nn 0,2
od wartoĞci odksztaácenia, pozwala nn = 0,09Ln(Ha) + 0,40
0,1
na ujednolicenie zapisu. WartoĞü R2=0,99
moduáu odksztaácenia dla natural- 0
nych gruntów spoistych o Ğredniej 0 0,5 1 1,5
plastycznoĞci moĪna teraz zapisaü
RYSUNEK 9.26. ZmiennoĞü wspóáczynnika nn w zaleĪ-
przy wykorzystaniu uniwersalnej noĞci od odksztaácenia dla naturalnych glin piaszczystych
formuáy:
§E· ' 1 ( 0 , 08 ln H 0 , 4 ) ( 0 , 08 ln H 0 , 4 )
¨ ' ¸ V v
( E ) OC V Y' (9.6)
© V ¹ NC
PowyĪszy wzór uwzglĊdnia wszystkie trzy najbardziej istotne czynniki mające wpáyw na
wartoĞü moduáu odksztaácenia:
x pionowe naprĊĪenie efektywne V’v,
x naprĊĪenie prekonsolidacji wáaĞciwej V’Y,
x zakres odksztaácenia pionowego Ha.
Obliczone przy pomocy powyĪszego wzoru moduáy odksztaácenia nie róĪnią siĊ o wiĊcej niĪ
15% w zakresie naprĊĪeĔ do 250 kPa (LipiĔski i Wdowska, 2012).
9.6. IloĞciowa analiza zakresu wystĊpowania stref

odksztaáceĔ
9.6.1. Granice stref odksztaáceĔ
Spójna hipoteza dotycząca fizycznej nieliniowoĞci związku naprĊĪenie-odksztaácenie

w gruncie w zakresie maáych odksztaáceĔ zostaáa przedstawiona przez Jardina i in. (1991). Zna-
czące rozwiniĊcie tej tematyki moĪna równieĪ znaleĨü w pracach Highta i Higginsa (1995),
a takĪe Highta i Leroueila (2002). IstotĊ tej koncepcji przedstawiono na rysunku 9.27, na któ-
rym pokazano jak charakterystyczne zmiany sztywnoĞci dzielą przestrzeĔ naprĊĪeĔ na strefy
odpowiadające „prawdziwej” liniowej sprĊĪystoĞci (Y1), nieliniowej lecz odwracalnej charak-
terystyce naprĊĪenie-odksztaácenie (Y2) oraz strefĊ wystĊpowania odksztaáceĔ plastycznych
(Y3). Jak przedstawiono na rysunku 9.27 identyfikacja tych obszarów opiera siĊ na precyzyj-
nym pomiarze odksztaáceĔ liniowych i objĊtoĞciowych. WyodrĊbnienie tych stref jest duĪym
krokiem w kierunku wyjaĞnienia niespójnoĞci dotychczasowych prognoz przemieszczeĔ
gruntu opartych na wynikach badaĔ laboratoryjnych z wynikami obserwacji terenowych pro-

wadzonych w trakcie budowy.
Uogólnione wnioski dotyczące charakterystyk odksztaáceniowych odniesionych do zakre-
su odksztaáceĔ, któremu odpowiadają moĪna sformuáowaü nastĊpująco (za Jardinem, 1995):
x w wiĊkszoĞci zagadnieĔ praktycznych dotyczących fundamentowania zakres odksztaá-
ceĔ gruntu powstaáy wskutek zadawanych naprĊĪeĔ odnosi siĊ do zakresu 0,001%-
0,5%; jest zatem szczególnie waĪne, aby Ğledziü i modelowaü zachowanie siĊ gruntu
w Ğrodkowej czĊĞci tego zakresu – czyli 0,01%÷0,1%;
x zarówno dewiatorowe i aksjatorowe charakterystyki odksztaáceniowe są wysoce nieli-
niowe w tym zakresie odksztaáceĔ;
x z analizy wstecznej badaĔ terenowych oraz z prognoz przemieszczeĔ gruntu wynika,
Īe sposób i efekt odksztaácania siĊ gruntu moĪe znacznie siĊ róĪniü od tego, który
wynikaáby z teorii sprĊĪystoĞci.
q Powierzchnia uplastycznienia A
B
sztywnoĞü
D
C
Strefa 2 C
Strefa 3 D
Strefa 1
B
Hp/H D
A
Y1 Y2 Y3
A C
B
p’
Strefa 1: H d H A
t
'u D
Strefa 2: H tA ¢H d H tV
Strefa 3: H ²H tV
B C
Hskala log)
RYSUNEK 9.27. Schemat wielostrefowego sposobu odksztaácania siĊ gruntu i degradacji sztywnoĞci
pod obciąĪeniem (Jardine i in. 1991, z póĨniejszymi modyfikacjami)
Jak wynika z rysunku 9.27, identyfikacja stref odksztaáceĔ znajduje istotne odzwierciedlenie
w rozkáadach charakterystyk sztywnoĞci, okreĞleniu stref wystĊpowania odksztaáceĔ pla-
stycznych, a przez to takĪe sprĊĪystych w badaniach z odpáywem. Odpowiednikiem początku
pojawienia siĊ odksztaáceĔ plastycznych w badaniach bez odpáywu jest start wzrostu ciĞnienia
wody w porach. Warto zauwaĪyü, Īe charakterystyczne strefy zmiany sztywnoĞci generują
odpowiadające im strefy odksztaáceĔ w przestrzeni odksztaáceĔ gáównych (co pokazano na
rysunku 9.28 (Jamiolkowski, 2000). Wyznaczenie tych stref jest kluczowe z punktu widzenia
realistycznych prognoz zmian sztywnoĞci. W dalszej czĊĞci tego podrozdziaáu wyniki badaĔ
przedstawione bĊdą w taki sposób, aby moĪna podjąü próbĊ iloĞciowego okreĞlenia zakresu
wystĊpowania poszczególnych stref. NaleĪy podkreĞliü, Īe próba taka ma sens jedynie wów-
czas, gdy badania przeprowadza siĊ w komorach wyposaĪonych w systemy do pomiaru

przemieszczeĔ.
strefa sprĊĪystych
odksztaáceĔ ĞcieĪka
nieliniowych odksztaácenia
H1 Y3
granica strefy
sprĊĪystych Y2
odksztaáceĔ
liniowych
O
Y1
H2
strefa sprĊĪystych
odksztaáceĔ
liniowych
początek odksztaáceĔ
sprĊĪysto-plastycznych
H3 strefa silnie nieliniowych

odksztaáceĔ sprĊĪysto-
plastycznych
RYSUNEK 9.28. JakoĞciowe wyróĪnienie granic stref charakterystycznych w przestrzeni odksztaáceĔ
gáównych (Jamiolkowski, 2000)
9.6.2. Zakres odksztaáceĔ sprĊĪystych
Granice zgodnoĞci addytywnoĞci odksztaáceĔ
W przypadku rozwaĪaĔ odksztaácalnoĞci oĞrodka gruntowego, a zwáaszcza w jego stanach

przedzniszczeniowych stosowany jest zwykle formalizm maáych odksztaáceĔ. Zwykle zakáada
siĊ, Īe odksztaácenie objĊtoĞciowe okreĞlone za pomocą wzoru:
V0 V 'V
H vext (9.7)
V0 V0
gdzie:
V0 – początkowa objĊtoĞü gruntu,
V – aktualna objĊtoĞü gruntu,
'V – zmiana objĊtoĞci równa iloĞci wody odpáywającej lub zaabsorbowanej przez próbkĊ.
jest równe sumie odksztaáceĔ liniowych:
H vint H1 H 2 H 3 (9.8)
Sprawdzenie wiarygodnoĞci tego zaáoĪenia jest o tyle istotne, Īe w sytuacji braku moĪliwoĞci
pomiaru przemieszczeĔ bezpoĞrednio na próbce, zawsze zakáada siĊ, Īe odksztaácenie objĊto-
Ğciowe okreĞlone na podstawie pomiaru objĊtoĞci wody odpáywającej z próbki lub dopáywa-
jącej do niej jest sumą odksztaáceĔ liniowych (tzn. Hvext=Hvint). Ze wzglĊdu na fakt,
Īe speánienie tego warunku moĪe byü utoĪsamiane ze sprĊĪystym zachowaniem siĊ materiaáu,
kryterium to moĪe byü wykorzystane jako sposób okreĞlenia zakresu odksztaáceĔ odpowiada-
jących sprĊĪystej reakcji gruntu. Mając to na uwadze, w dalszej czĊĞci tego podrozdziaáu,
porównano wielkoĞci niezaleĪnie mierzonych odksztaáceĔ objĊtoĞciowych dla róĪnych grun-
tów oraz róĪnych etapów i warunków badania. W pierwszej kolejnoĞci porównano odksztaá-
cenia objĊtoĞciowe mierzone wewnĊtrznie i zewnĊtrznie dla etapu konsolidacji odpowiednio
dla gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej (rys. 9.29) i gruntu zawierającego 60% frakcji
drobnej (rys. 9.30). Na kaĪdym z rysunków przedstawiono wyniki badaĔ dla konsolidacji izo-
tropowej i anizotropowej. Wykresy przedstawiono dla peánego zakresu przemieszczeĔ mie-
rzonych wewnĊtrznie (co odpowiada ok. 2% odksztaácenia), a takĪe w powiĊkszeniu – w za-
kresie do kilku setnych procenta. Porównanie takie miaáo na celu okreĞlenie zakresu odksztaá-
ceĔ, dla którego odksztaácenie objĊtoĞciowe okreĞlone na podstawie objĊtoĞci wody odpáywa-
jącej z dwufazowego oĞrodka jest zgodne (równe) odksztaáceniu objĊtoĞciowemu, bĊdącemu
sumą odksztaáceĔ liniowych mierzonych przy wykorzystaniu czujników mikroprzemieszczeĔ.
NaleĪy podkreĞliü, Īe badania dobrano w taki sposób, aby obejmowaáy one próbki o róĪnym
stanie zagĊszczenia i zróĪnicowanych wielkoĞciach naprĊĪeĔ. Ogólna obserwacja pozwala na
stwierdzenie, Īe w przypadku obydwu gruntów wyniki badaĔ są mniej rozbieĪne dla konsoli-
dacji izotropowej. W przypadku materiaáu piaszczystego (10% frakcji drobnej) uzyskuje siĊ w
peánym zakresie porównania wyniki, w których báąd tylko dla pojedynczych przypadków
przekracza 10%. Dla materiaáu drobniejszego rozrzut wyników jest wiĊkszy. WiĊksze roz-
bieĪnoĞci odksztaáceĔ moĪna zaobserwowaü w przypadku konsolidacji anizotropowej. Roz-
bieĪnoĞci ukáadają siĊ tak, Īe dla materiaáu drobniejszego zawyĪane jest odksztaácenie objĊto-
Ğciowe mierzone na podstawie odcieku, podczas gdy dla materiaáu piaszczystego – zaniĪane.
Wyniki tych samych badaĔ pokazane na rysunkach 9.29 i 9.30 w powiĊkszeniu wskazują, Īe
zakres odksztaáceĔ, dla których dla wiĊkszoĞci badaĔ odksztaácenia mierzone zewnĊtrznie i
wewnĊtrznie zgadzają siĊ – wynosi w przypadku gruntu piaszczystego 0,015 % dla obu przy-
padków konsolidacji; w przypadku gruntu drobnego jest on taki sam dla konsolidacji izotro-
powej, podczas gdy dla konsolidacji anizotropowej jest trzykrotnie mniejszy (0,005%).
Analogiczne wykresy do tych sporządzonych dla etapu konsolidacji sporządzono równieĪ dla
etapu Ğcinania i pokazano odpowiednio na rysunkach 9.31 (10% frakcji drobnej) i 9.32 (60%
frakcji drobnej). W tym przypadku obserwuje siĊ zasadniczo inny przebieg zmiennoĞci od-
ksztaáceĔ. Dla gruntów Ğcinanych po konsolidacji anizotropowej nie moĪna okreĞliü Īadnego
zakresu odksztaáceĔ, dla którego moĪna byáoby oceniü przebieg odksztaáceĔ jako zgodny.
Natomiast dla gruntów Ğcinanych po konsolidacji izotropowej zakres zgodnoĞci odksztaáceĔ
na pewno nie przekracza 0,005 % dla obydwu rodzajów gruntów.
2
odksztaácenie objĊtoĞciowe Hv , %
odksztaácenie objĊtoĞciowe Hv, %

1,8 1,8
1,6 1,6
1,4 1,4
1,2 1,2
1 1
0,8 0,8
0,6 0,6
0,4 0,4
0,2 0,2
0 0
0 0,5 1 1,5 2 0 0,5 1 1,5 2
Hv = Hai +2*Hri ,%
Hv = Hai + 2*Hri ,%
0,08 0,08 POWIĉKSZENIE
odksztaácenie objĊtoĞciowe Hv , %
0,07 0,07
odksztaácenie objĊtoĞciowe Hv ,%
0,06 0,06
0,05 0,05
szacunkowy zakres
0,04
odksztaáceĔ sprĊĪystych 0,04 szacunkowy zakres
odksztaáceĔ sprĊĪystych
0,03 0,03
0,02
0,02
0,01 0,01
0
0
0 0,02 0,04 0,06 0,08
0 0,02 0,04 0,06 0,08
H v = H ai + 2*H ri ,% Hv = Hai +2*Hri ,%
RYSUNEK 9.29. Porównanie odksztaáceĔ objĊtoĞciowych mierzonych na podstawie odcieku

i pomiarów wewnątrzkomorowych na etapie konsolidacji gruntu piaszczystego zawierającego 10%
frakcji drobnej
KONSOLIDACJA ANIZOTROPOWA KONSOLIDACJA IZOTROPOWA

2 2
odksztaácenie objĊtoĞciowe H v ,%
odksztaácenie objĊtoĞciowe H v ,%
1,6 1,6
1,2 1,2
0,8 0,8
0,4 0,4
0 0
0 0,5 1 1,5 2 -0,5 0 0,5 1 1,5 2
Hv = Hai + 2*Hri ,% Hv = Hai + 2*Hri ,%
POWIĉKSZENIE
0,02 POWIĉKSZENIE
0,04
Hv ,%
szacunkowy zakres
0,03
odksztaácenie objĊtoĞciowe
0,015 szacunkowy zakres

0,01 0,02
0,005 0,01
0 0
0 0,005 0,01 0,015 0,02 0 0,005 0,01 0,015 0,02 0,025 0,03 0,035 0,04
Hv = Hai + 2*Hri ,% Hv = Hai + 2*Hri ,%
RYSUNEK 9.30. Porównanie odksztaáceĔ objĊtoĞciowych mierzonych na podstawie odcieku i pomia-

rów wewnątrzkomorowych na etapie konsolidacji gruntu o zawartoĞci frakcji drobnej 60%
0,2
0,1
odksztaácenie objĊtoĞciow e Hv ,%
odkszta ácenie objĊtoĞciow e Hv ,%

0,08
0,15
0,06
0,04 0,1
0,02
0 0,05
-0,1 -0,05 -0,02 0 0,05 0,1
0
-0,04
-0,05 0 0,05 0,1 0,15 0,2
-0,06
-0,05
-0,08
-0,1 -0,1
HV Hai Hri % Hv = Hai +2*Hri ,%
POWIĉKSZENIE 0,02 POWIĉKSZENIE 0,05
odksztaácenie objĊtoĞciow e Hv ,%
0,015
odksztaácenie objeto Ğciow e Hv, %

0,04
0,01
0,03
0,005
0,02
0
-0,02 -0,015 -0,01 -0,005 0 0,005 0,01 0,015 0,02 0,01
-0,005
-0,01 0
-0,02 -0,01 0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05
-0,015 -0,01
-0,02
-0,02
HV Hai Hri %
Hv = Hai +2*Hri ,%
RYSUNEK 9.31. Porównanie odksztaáceĔ objĊtoĞciowych mierzonych na podstawie odcieku i pomia-

rów wewnątrzkomorowych na etapie Ğcinania dla gruntu piaszczystego ZM1
ĝCINANIE PO KONSOLIDACJI ANIZOTROPOWEJ ĝCINANIE PO KONSOLIDACJI IZOTROPOWEJ

0,07 0,9
0,06 0,8
0,7
0,05
0,6
0,04
0,5
0,03
0,4
0,02
0,3
0,01 0,2
0 0,1
-0,01 0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07
0,0
-0,01
HV = Hai + 2*Hri ,% 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2
HV Hai Hri
POWIĉKSZENIE
0,01 POWIĉKSZENIE
0,040
0,008
0,035
0,006
0,004 0,030
0,002 0,025
0
0,020
-0,002
0,015
-0,004
-0,006 0,010
-0,008 0,005
-0,01
0,000
-0,01 -0,005 0 0,005 0,01
0 0,005 0,01 0,015 0,02 0,025 0,03 0,035 0,04
HV = Hai + 2*Hri ,%
HV Hai Hri
RYSUNEK 9.32. Porównanie odksztaáceĔ objĊtoĞciowych mierzonych na podstawie odcieku

i pomiarów wewnątrzkomorowych na etapie Ğcinania gruntu o zawartoĞci frakcji drobnej 60%
Interpolacja rozkáadów moduáu odksztaácenia
Innym, proponowanym poĞrednim sposobem okreĞlenia zakresu odksztaáceĔ odpowiadają-

cym reakcji sprĊĪystej gruntu, jest interpolacja moduáu odksztaácenia pomiĊdzy wartoĞciami
wyprowadzonymi na podstawie pomiaru prĊdkoĞci fali poprzecznej a wielkoĞciami ekstrapo-
lowanymi z pomiarów wewnĊtrznych podczas Ğcinania. Tego rodzaju podejĞcie opiera siĊ na
zaáoĪeniu, Īe wartoĞü początkowa (maksymalna) moduáu odksztaácenia Emax moĪe byü wy-
znaczona na podstawie prĊdkoĞci fali poprzecznej przy zaáoĪeniu wykorzystania związków
liniowej teorii sprĊĪystoĞci. O ile wyznaczenie początkowej wartoĞci moduáu sprĊĪystoĞci
poprzecznej Gmax na podstawie prĊdkoĞci fali poprzecznej (patrz rozdziaá 8) nie budzi zasad-
niczych wątpliwoĞci, to jednak okreĞlenie moduáu odksztaácenia Emax na tej podstawie związ-
ków teorii sprĊĪystoĞci wymaga znajomoĞci wspóáczynnika Poissona
E max 2 Gmax (1 Q ) (9.9)

gdzie:
G max U Vs2 (9.10)
ZaáoĪenie sáusznoĞci tego rodzaju podejĞcia wymaga uprzedniego rozwaĪenia dwóch kwestii.
Pierwsza odnosi siĊ do tego, Īe związki liniowej teorii sprĊĪystoĞci są wyprowadzone dla
ciaáa jednorodnego i jednofazowego, podczas gdy grunt jest oĞrodkiem co najmniej dwufa-
zowym. Druga wiąĪe siĊ z pierwszą ale dotyczy wartoĞci wspóáczynnika Poissona dla począt-
kowej fazy Ğcinania, gdy odksztaácenie jest rzĊdu 10–4 %. W przypadku ciaáa jednorodnego
przy tak maáym odksztaáceniu zasadne byáoby zaáoĪenie o staáej objĊtoĞci. Wówczas wartoĞü
wspóáczynnika Poissona moĪna byáoby przyjmowaü jako 0,5. JednakĪe w oĞrodku dwufazo-
wym takie zaáoĪenie wydaje siĊ nie byü uzasadnione. Z wyników pomiarów bezpoĞrednich
wspóáczynnika Poissona przedstawionych we wczeĞniejszych podrozdziaáach, odpowiadają-
cych pseudosprĊĪystemu zakresowi odksztaácenia 10–3÷10–2 % wynika, Īe wartoĞci Ȟ mogą
przyjmowaü wartoĞci wiĊksze od teoretycznie dopuszczalnych. W tej sytuacji zakres zmien-
noĞci wspóáczynnika Poissona moĪna przyjąü w przedziale 0,1÷0,5. PrzyjĊcie takiego zakresu
zmiennoĞci Ȟ powoduje, Īe początkowy moduá odksztaácenia bĊdzie siĊ zmieniaá równieĪ
w pewnym zakresie. Skrajne wartoĞci Emax mogą byü wykorzystane do wyznaczenia dolnego
i górnego zakresu odksztaácenia, w którym wartoĞü moduáu siĊ nie zmienia. Zakres ten odpo-
wiadaáby sprĊĪystej reakcji gruntu.
KonstrukcjĊ taką do oszacowania moĪliwego zakresu reakcji sprĊĪystej przedstawiono na
rysunku 9.33. Wykorzystując wáaĞnie taki schemat postĊpowania, na rysunku 9.34 pokazano
przykáadowe wyniki dla luĨnego i zagĊszczonego gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej
Ğcinanego odpowiednio przy maáym i duĪym naprĊĪeniu efektywnym. NaleĪy dodaü, Īe grunt
luĨny byá Ğcinany przy zastosowaniu ĞcieĪki standardowej, natomiast grunt zagĊszczony byá
ĞciĊty wedáug ĞcieĪki ǻp'=0. Z wykresów wynika, Īe grunt zagĊszczony badany przy duĪym
naprĊĪeniu efektywnym ma zdecydowanie wiĊkszy zakres reakcji sprĊĪystej, aniĪeli grunt
luĨny badany przy niskim p'. W pierwszym przypadku obszar sprĊĪysty moĪe znajdowaü siĊ
w zakresie 0,0004–0,0013%, podczas gdy dla drugiego – przedziaá ten wynosi

0,0002÷0,0008%. Nasuwa siĊ w tym miejscu pytanie, czy moĪna okreĞliü, który z dwóch
czynników skáadających siĊ na stan gruntu niespoistego, tzn. – wskaĨnik porowatoĞci czy
Ğrednie naprĊĪenie efektywne podczas Ğcinania ma wiĊksze znaczenie w ksztaátowaniu zakre-
su odksztaáceĔ odpowiadającego reakcji sprĊĪystej gruntu. W celu odpowiedzi na tak posta-
wione pytanie, na rysunku 9.35 przedstawiono dla gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej
minimalne i maksymalne progowe zakresy odksztaácenia pionowego odpowiadającego reakcji
sprĊĪystej w zaleĪnoĞci od wskaĨnika porowatoĞci (rys. 9.35a) i Ğredniego naprĊĪenia efek-
tywnego (rys. 9.35b). Z wykresów tych wynika, Īe wzrost naprĊĪenia powoduje nieznaczny
wzrost progowych wartoĞci odksztaáceĔ, zwáaszcza dla gruntów luĨnych, natomiast wzrost
wskaĨnika porowatoĞci powoduje pewien wzrost, ale równieĪ rozszerzenie zakresu odksztaá-
cenia, w którym zawieraáaby siĊ reakcja sprĊĪysta. Biorąc pod uwagĊ dane dla gruntu zawie-
rającego 10% frakcji drobnej moĪna stwierdziü, Īe najwiĊcej wyników mieĞci siĊ w zakresie
0,0005÷0,002 %. NaleĪy zaznaczyü, Īe w ocenie progowego zakresu odksztaácenia sprĊĪyste-
go, wiĊkszy báąd moĪna popeániü w przypadku gruntu luĨnego. Dobór wartoĞci wspóáczynni-
ka Poissona ma wówczas wiĊksze znaczenie aniĪeli w przypadku gruntu zagĊszczonego. Wy-
daje siĊ równieĪ, Īe wiĊkszy zakres reakcji sprĊĪystej moĪna zaobserwowaü w przypadku
realizacji Ğcinania wedáug ĞcieĪki standardowej aniĪeli wedáug ĞcieĪki z zerowym przyrostem
Ğredniego naprĊĪenia efektywnego.
punkty okreĞlone na podstawie

pomiarów prĊdkoĞci fali poprzecznej
punkty z wewnątrzkomorowych
E pomiarów przemieszczeĔ
interpolowany przebieg zmiennoĞci

Emax (Q=0,5) moduáów
Gmax=U vs2
Emax (Q=0,1)
Emax=2Gmax(1+Q)
vs- prĊdkoĞü fali poprzecznej
U- gĊstoĞü objĊtoĞciowa gruntu
Hlt H
Hlt
RYSUNEK 9.33. Proponowana metodyka oszacowania zakresu zmiennoĞci odksztaáceĔ sprĊĪystych

na podstawie wewnątrzkomorowych pomiarów przemieszczeĔ próbki i prĊdkoĞci fali poprzecznej
Na koniec tych rozwaĪaĔ naleĪaáoby sprawdziü, jak rodzaj gruntu wpáywa na granice re-
akcji sprĊĪystej. W tym celu na rysunku 9.36 zestawiono dane dotyczące progowych wartoĞci
odksztaácenia odpowiadającego reakcji sprĊĪystej dla gruntów zawierających odpowiednio
10% (a) i 60% (b) frakcji drobnej. Wyniki przedstawione na rysunku wyraĨnie wskazują, Īe
drobniejszy grunt ma kilkakrotnie mniejszy zakres reakcji sprĊĪystej aniĪeli grunt piaszczy-
sty. MoĪna stwierdziü, Īe wiĊkszoĞü danych otrzymanych dla gruntu zawierającego 60%
frakcji drobnej wskazuje zakres 10–4–10–3 %, podczas gdy dla gruntu piaszczystego wiĊkszoĞü
danych okreĞla zakres reakcji sprĊĪystej jako 0,001–0,005%.
a)
1000
900 dolna granica v=0,5
v=0,1
800
700
600 górna granica
500
400
300
200
100
0
0,0001 0,001 0,01 0,1 1
b)
180
dolna granica int; 10% frakcji drobnej; e (int)=0,936; p'=75kPa; stand.
160 v=0,5
v=0,1
140
120
górna granica
100
80
60
40
20
0
0,0001 0,001 0,01 0,1 1
RYSUNEK 9.34. Przykáadowe oszacowanie zakresu zmiennoĞci strefy sprĊĪystej odksztaáceĔ w grun-
cie a) zagĊszczony, b) luĨnym

CK0D; e (int)=0,762; '=798kPa; dp'=0 CK0D; e (int)=0,800; p'=370kPa; dp'=0
CK0D; e (int)=0,936; p'=75kPa; stand CK0D; e (int)=0,787; p'=487kPa; stand
CID; e (int)=0,613; p'=799kPa; dp'=0 CID; e (int)=0,967; p'=99kPa; dp'=0
CID; e (int)=0,624; p'=400kPa; stand CID; e (int)=0,941; p'=401kPa; stand
CID; e (int)=0,947; p'=200kPa; stand
a) 0,01
0,001
0,0001
0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1
b)
0,008
anizo_v=0,5_zagĊszczony_dp'=0
anizo_v=0,1_zagĊszczony_dp'=0
0,007
anizo_v=0,5_ĞredniozagĊszczony_dp'=0
anizo_v=0,1_ĞredniozagĊszczony_dp'=0
H a, %
0,006 CID_v=0,5_luĨny_stand
CID_v=0,1_luĨny_stand
odksztaácenie pionowe
0,005 CK0D_v=0,5_luĨny_dp'=0
CK0D_v=0,1_luĨny_dp'=0
0,004
0,003
0,002
0,001
0
0 200 400 600 800 1000
RYSUNEK 9.35. ZmiennoĞü strefy odksztaáceĔ sprĊĪystych na przykáadzie gruntu zawierającego 10%
frakcji drobnej w zaleĪnoĞci od: a) wskaĨnika porowatoĞci, b) Ğredniego naprĊĪenia efektywnego
0,008
10% frakcji drobnej; v=0,5
0,007
odksztaácenie liniowe H a, %

0,006
0,005
0,004
0,003
0,002
0,001
0
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6
RYSUENK 9.36. Granice zmiennoĞci odksztaáceĔ sprĊĪystych gruntu niespoistego (10% frakcji drob-
nej) i spoistego (60% frakcji drobnej) przy róĪnych wartoĞciach wspóáczynnika Poissona
9.6.3. Oszacowanie strefy wystĊpowania odksztaáceĔ plastycznych
Ekstrapolacja odksztaáceĔ objĊtoĞciowych
NastĊpną charakterystyczną granicą po okreĞleniu zakresu odksztaáceĔ sprĊĪystych jest poja-

wienie siĊ odksztaáceĔ nieodwracalnych, czyli plastycznych. Jednym z moĪliwych podejĞü
jest tutaj, analogicznie jak w przypadku odksztaáceĔ sprĊĪystych, obserwacja przebiegu od-
ksztaáceĔ objĊtoĞciowych İv. Odksztaácenia te w przewaĪającej czĊĞci mogą byü kojarzone
z odksztaáceniami nieodwracalnymi, czyli plastycznymi İp. NaleĪy zaznaczyü, Īe niewielka
początkowa czĊĞü odksztaácenia objĊtoĞciowego moĪe mieü charakter sprĊĪysty. Jednym ze
sposobów oddzielenia tych odksztaáceĔ byáoby zastosowanie serii obciąĪeĔ cyklicznych
o róĪnych amplitudach. JednakĪe taka procedura byáaby bardzo dáuga i wymagaáaby zastoso-
wania wielu poprawek, aby rozdzielczoĞü pomiaru odksztaáceĔ byáa wystarczająca do oddzie-
lenia odksztaáceĔ sprĊĪystych i plastycznych. W celu wyodrĊbnienia odksztaácenia plastycz-
nego İp zaproponowano procedurĊ przedstawioną na rysunku 9.37. Przewiduje ona okreĞlenie
progowego odksztaácenia liniowego na wykresie odksztaácenia objĊtoĞciowego w zaleĪnoĞci
od odksztaácenia pionowego przedstawionego w skali logarytmicznej. Wykres taki generuje
dwie charakterystyczne wartoĞci odksztaácenia liniowego. Pierwsza odpowiada pojawieniu
siĊ odksztaáceĔ objĊtoĞciowych (okreĞlonych na podstawie pomiarów wewnĊtrznych), druga
– okreĞlona jest na podstawie liniowej ekstrapolacji przebiegu odksztaácenia objĊtoĞciowego.
Przykáadowy wynik dla gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej kontraktywnego i dyla-
tywnego przedstawiono na rysunku 9.38. Wykresy przedstawiono w skali pozwalającej na
Ğledzenie odksztaácenia w peánym zakresie Ğcinania oraz w powiĊkszeniu pozwalającym na
okreĞlenie górnego i dolnego

zakresu odksztaácenia progo-
Hv wego. Z przedstawionych na
rysunku 9.38 wykresów wyni-
ka, Īe zakres tych odksztaáceĔ
jest w obu przypadkach po-
dobny i wynosi 0,02–0,09%.
Podobnie jak w przypadku
H t2
p metodyki oceny odksztaáceĔ
sprĊĪystych, na rysunku 9.39,
przedstawiono progowe od-
ksztaácenie liniowe w zaleĪno-
H t1p Ha (skala log.) Ğci od komponentów stanu dla
gruntów niespoistych tj. Ğred-
niego naprĊĪenia efektywnego
i wskaĨnika porowatoĞci. Zde-
RYSUNEK 9.37. Schemat okreĞlania górnego i dolnego zakresu cydowana wiĊkszoĞü wyników
progowego odksztaácenia liniowego, przy którym pojawiają siĊ potwierdza dane przedstawio-
odksztaácenia objĊtoĞciowe ne na rysunku 9.38, co ozna-
cza, Īe pojawienie siĊ od-
ksztaáceĔ objĊtoĞciowych nie jest zaleĪne w istotny sposób od stanu gruntu. WiĊkszoĞü da-
nych wyraĨnie wskazuje na to, Īe dolny i górny zakres progowego odksztaácenia liniowego,
odpowiadającego pojawieniu siĊ odksztaácenia objĊtoĞciowego, mieĞci siĊ w zakresie 0,01–
0,1%, chociaĪ peány zakres tych odksztaáceĔ jest szeroki i wynosi 0,001–0,3%.
Na tle powyĪszych porównaĔ naleĪaáoby przedstawiü jak w innych gruntach, gáównie spo-
istych, wygląda zakres progowych odksztaáceĔ odpowiadających pojawieniu siĊ odksztaáceĔ
plastycznych. W tym celu na rysunku 9.40 przedstawiono porównanie górnego i dolnego za-
kresu progowego odksztaácenia liniowego dla gruntu zawierającego 10 i 60% frakcji drobnej,
przy którym pojawiają siĊ odksztaácenia objĊtoĞciowe. Jak wynika z wykresu, wzrost zawar-
toĞci frakcji drobnej do 60%, powoduje znaczne zawĊĪenie zmiennoĞci zakresu odksztaáceĔ
progowych. Wszystkie wyniki mieszczą siĊ w zakresie 0,01÷0,2%, co oznacza, Īe zakresu
odksztaáceĔ plastycznych gruntów, dla róĪnych gruntów i róĪnych warunków badania, po-
winno siĊ szukaü w przedziale 0,01÷0,1%. NaleĪy zauwaĪyü, Īe zakres ten jest zbieĪny z wy-
nikami badaĔ prowadzonymi dla innych gruntów w kolumnie rezonansowej.
GRUNT KONTRAKTYWNY GRUNT DYLATYWNY

int; 10% frakcji drobnej; CK0D; e (ext)=0,940; e (int)=0,936; p'=75kPa; stand int; 10% frakcji drobnej; CK0D; e (ext)=0,624; e (int)=0,620; p'=469kPa;dp'=0
ext; 10% frakcji drobnej; CK0D; e (ext)=0,940; e (int)=0,936; p'=75kPa; stand ext; 10% frakcji drobnej; CK0D; e (ext)=0,624; e (int)=0,620; p'=469kPa;dp'=0
4 1

0
3 0,0001 0,001 0,01 0,1 1 10 100
-1
2 -2
-3
1 -4
-5
0
0,0001 0,001 0,01 0,1 1 10 100 -6
odksztaácenie pionowe Ha,% odksztaácenie pionowe Ha,%
0,3 0,1
odksztaácenie objĊtoĞciowe Hv,

odksztaácenie objĊtoĞciowe Hv,
0,25 0,08 górny zakres

0,2 górny zakres 0,06
dolny zakres
%
0,15
%
0,04
dolny zakres
0,1
0,02
0,05
0
0 0,001 0,01 0,1 1
0,001 0,01 0,1 1 -0,02
odksztaácenie pionowe Ha,% odksztaácenie pionowe Ha, %
RYSUNEK 9.38. Przykáadowe okreĞlenie granic progowych wartoĞci odksztaácenia liniowego ze

wzglĊdu na pojawienie siĊ odksztaácenia objĊtoĞciowego podczas Ğcinania gruntu kontraktywnego
i dylatywnego
a) 0,05
CK0D; zagĊszczone; dp'=0
progowe odksztaácenie
0,04
CK0D; ĞredniozagĊszczone; dp'=0
liniowe H a, %
0,03
0,02
0,01
0
100 Ğrednie naprĊĪenie efektywne p', kPa 1000
b) 1
progowe odksztaácenia liniowe H a, %
0,1
0,01
0,001
0,0001
0,6 0,62 0,64 0,66 0,68 0,7 0,72 0,74 0,76 0,78
CID; e (int)=0,613; p'=799kPa; dp'=0 CID; e (int)=0,624; p'=400kPa; stand
RYSUNEK 9.39. Przykáadowa zaleĪnoĞü progowego odksztaácenia liniowego, przy którym powstają
odksztaácenia objĊtoĞciowe: a) od Ğredniego naprĊĪenia efektywnego p', b) od wskaĨnika porowatoĞci
1-górny zak res

2-dolny zak res
1
0 1 2 3
progowe odksztaácenie liniowe H a, %
0,1
0,01 10% frakcji drobnej; górny zakres
10% frakcji drobnej; dolny zakres

60% frakcji drobnej; górny zakres
60% frakcji drobnej; dolny zakres

0,001
RYSUNEK 9.40. Porównanie górnego i dolnego zakresu progowego odksztaácenia liniowego dla
gruntu zawierającego 10 i 60% frakcji drobnej, przy którym pojawiają siĊ odksztaácenia objĊtoĞciowe
Początek generacji ciĞnienia wody w porach
Zakres odksztaáceĔ liniowych odpowiadający pojawieniu siĊ odksztaáceĔ plastycznych moĪna

próbowaü okreĞliü na podstawie badaĔ bez odpáywu. Pojawienie siĊ nadwyĪki ciĞnienia wody
w porach w Ğcinanym gruncie Ğwiadczy o zmianie poáoĪenia ziaren pomiĊdzy sobą, czyli
o powstaniu odksztaáceĔ plastycznych. Jedynie początkowa, bardzo niewielka czĊĞü tej nad-
wyĪki moĪe odpowiadaü nieliniowym
odksztaáceniom sprĊĪystym.
W celu okreĞlenia zakresu od- 'u
ksztaáceĔ odpowiadającym początko-
wi pojawienia siĊ odksztaáceĔ pla-
stycznych zaproponowano schemat
przedstawiony na rysunku 9.41. Na punkt o najwiĊkszej
wykresie nadwyĪki ciĞnienia wody w krzywiĨnie
porach w zaleĪnoĞci od odksztaácenia

liniowego przedstawionego w skali
logarytmicznej naleĪy znaleĨü punkt o
Haskala log)
najwiĊkszej krzywiĨnie, a nastĊpnie punkt odpowiadający początkowi generacji ci-
poprowadziü styczną do krzywej w Ğnienia wody w porach spowodowanemu powsta-
tym punkcie. PrzeciĊcie tej stycznej z niem odksztaáceĔ plastycznych
osią odksztaácenia wyznacza wartoĞü

RYSUNEK 9.41. Przyjmowany schemat dla okreĞlania
odksztaácenia odpowiadającą poja- początku generacji ciĞnienia wody w porach gruntu
wieniu siĊ odksztaáceĔ plastycznych.
Przykáadowe wykresy tego rodzaju wykonane dla czterech rodzajów gruntów w stanie luĨ-
nym i zagĊszczonym przedstawiono na rysunku 9.42. Z wykresów tych wynika, Īe początek
generacji ciĞnienia wody w porach zawsze odpowiada mniejszemu odksztaáceniu w gruntach
zawierających wiĊkszy procent frakcji drobnej. Zakres odksztaáceĔ plastycznych wyznaczony
wedáug tej procedury rozpoczyna siĊ od 10–3%. Wydaje siĊ, Īe zaproponowana procedura
zaniĪa nieznacznie wartoĞü początku pojawienia siĊ odksztaácenia plastycznego w porówna-
niu z wartoĞciami okreĞlonymi na podstawie badaĔ z odpáywem.
a)
5
10% Tx
ZM1_ frakcji drobnej;
CK0U 6_ CK0U;
e (ext)= 0,8194 _e e(int)=0,820;
(int)= 0,8196 _p'=p'=494kPa
494,2338893 kPa
przyrost ciĞnienia wody w porach w badaniach
4,5 36% frakcji

ZM2_ Tx CK0Udrobnej; CK0U;
8_ e (ext)= e(int)=0,582;
0,572 _e int= 0,582p'=238kPa
_p'= 237,65 kPa
17% frakcji
9_ e (ext)= e(int)=0,939;
0,942 _e int= 0,939p'=130kPa
_p'= 130 kPa
4
60% frakcji
4_ e (ext)= e(int)=0,577;
0,5697 p'=162kPa
_e (int)= 0,577 p'= 162,45 kPa
3,5
bez odpáywu 'u, kPa
2,5
początek strefy odksztaáceĔ
2 plastycznych
1,5
0,5
0
0,00001 0,0001 0,001 0,01 0,1
b) 12
10% Tx
ZM1_ frakcji
CK0Udrobnej; CK0U;
7_ e (ext)= e(int)=0,787;
0,787 _e p'=477kPa
(int)= 0,787 _p'= 476,5900984 kPa
przyrost ciĞnienia wody w porach w badaniach bez
36% Tx
ZM2_ frakcji
CK0Udrobnej; CK0U;
12_ e (ext)= e(int)=0,472;
0,477893242 _e (int)=p'=440kPa
0,471697758 _p'= 439,52 kPa
10 17% Tx
ZM3_ frakcji
CK0Udrobnej; CK0U;
3_ e (ext)= 0,7663 e(int)=0,776; p'=426kPa
e (int)= 0,7756 _p'= 426,0044627 kPa
60% Tx
ZM4_ CK0Udrobnej;
frakcji CK0U;
2_ e (ext)= 0,5043 e(int)=0,515;
_e (int)= 0,5147p'=441kPa
p'= 440,95 kPa
8
odpáywu 'u, kPa
4 początek strefy odksztaáceĔ

plastycznych
0
0,00001 0,0001 0,001 0,01 0,1
RYSUNEK 9.42. Oszacowanie strefy odksztaáceĔ plastycznych na podstawie przyrostu cisnienia wo-
dy w porach w badaniach bez odpáywu w róĪnych gruntach: a) w stanie luĨnym, b) w stanie zagĊsz-
czonym
9.7. Zachowanie siĊ gruntu Ğcinanego z odpáywem

w warunkach osiągniĊcia kryterium niestabilnoĞci
Opisane w podrozdziale 7.4 kryterium niestabilnoĞci opiera siĊ na osiągniĊciu swojego mak-
simum przez stosunek sum arytmetycznej do geometrycznej wielkoĞci p' i q w funkcji stosun-
ku tych naprĊĪeĔ. Z uwagi na fakt, Īe stosunek sum opiera siĊ jedynie na wielkoĞciach naprĊ-
ĪeĔ, kryterium to moĪe byü nazwane funkcją naprĊĪeĔ. OdnoĞnie jej oznaczenia, to biorąc
pod uwagĊ, Īe funkcja ta odnosi siĊ, najogólniej biorąc, do istotnego zmniejszenia sztywnoĞci
(yielding), to wydaje siĊ uzasadnione oznaczenie jej literą Y.
Badania gruntów prowadzone w warunkach z peánym odpáywem wykazaáy przydatnoĞü
funkcji naprĊĪeĔ Y do opisu zmian sztywnoĞci gruntu. Widaü to wyraĨnie na przykáadzie po-
kazanym na rysunku 9.43, gdzie na dwóch wykresach przedstawiono wyniki badaĔ gruntu
zawierającego 10% frakcji drobnej odniesione odpowiednio do badaĔ z odpáywem (9.43a)
i bez odpáywu (9.43b). Wyniki przedstawiają relacjĊ moduáu odksztaácenia E i funkcji naprĊ-
ĪeĔ Y. Zarówno w przypadku badaĔ bez odpáywu, jak i z odpáywem widaü wyraĨnie, Īe na-
chylenie krzywych otrzymanych z badaĔ odzwierciedla stan gruntu. Grunty zagĊszczone mają
najwyĪszą wartoĞü funkcji naprĊĪeĔ od początku Ğcinania, a nastĊpnie gdy ono postĊpuje war-
toĞü Y siĊ zmniejsza. Natomiast grunty wykazujące reakcje kontraktywną, w trakcie Ğcinania
wykazują wzrost wartoĞci Y do osiągniĊcia wartoĞci maksymalnej, a nastĊpnie po jej przekro-
czeniu zmniejszają siĊ. NaleĪy podkreĞliü, jak bardzo istotna jest, oprócz wartoĞü funkcji Y,
wielkoĞü przyrostu w zaleĪnoĞci od odksztaácenia – czyli gradientu dY/dİa. W celu ilustracji
tej istotnej obserwacji na rysunkach 9.44 i 9.45 przedstawiono relacjĊ pomiĊdzy moduáem
odksztaácenia, odksztaáceniem i gradientem funkcji naprĊĪenia dla gruntu zawierającego 10%
frakcji drobnej bĊdącego odpowiednio w stanie luĨnym i zagĊszczonym. Z wykresów wynika,
Īe gradient funkcji naprĊĪenia bardzo dobrze koreluje z moduáem odksztaácenia, a dodatkowo
charakteryzuje siĊ wiĊkszą rozdzielczoĞcią co oznacza, Īe lepiej odzwierciedla punkty zaáa-
mania na charakterystyce naprĊĪenieíodksztaácenie.
Warto zauwaĪyü, Īe juĪ sam znak gradientu informuje o stanie gruntu, natomiast zaáamania
na wykresie rozkáadu gradientu funkcji naprĊĪenia w zaleĪnoĞci od odksztaácenia pozwalają
na identyfikacjĊ nie tylko miejsca okreĞlającego najwiĊkszą zmianĊ sztywnoĞci (czyli dla
punktu Ș = q/pƍ=1), ale równieĪ inne punkty charakterystyczne odpowiadające granicom stref
sprĊĪystej, nieliniowoísprĊĪystej oraz sprĊĪysto–plastycznej. Przykáadowo, staáa wartoĞü
gradientu na początku badania odpowiada strefie liniowo sprĊĪystej zachowania siĊ gruntu.
WaĪnoĞü powyĪszych obserwacji zastaáa sprawdzona dla róĪnych stanów gruntu i realizowa-
nej ĞcieĪki naprĊĪenia (rys. 9.46) oraz rodzaju gruntu, warunków odpáywu i rodzaju konsoli-
dacji realizowanej przed Ğcinaniem (rys. 9.47 i 9.48).
a)
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
1,32 1,34 1,36 1,38 1,40 1,42
funkcja naprĊĪeĔ Y, -
b) 400
350 pomiary wewnĊtrzne

300
250
200
150
100
50
0
1,37 1,38 1,39 1,40 1,41 1,42
funkcja naprĊĪeĔ Y, -
RYSUNEK 9.43. ZaleĪnoĞü pomiĊdzy moduáem odksztaácenia a funkcją naprĊĪeĔ dla badaĔ wyko-
nywanych dla gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej w warunkach: a) z odpáywem, b) bez od-
páywu
100 int; 10% frakcji drobnej; CK0D; e (int)=0,961; p'=77kPa; dp'=0

90
1,6
80
70
1,2
60 dY
50 dH a
40 0,8
30
20 0,4
10
0 0
0,001 0,01 0,1 1 0,001 0,01 0,1 1
100
90 2
80
70
1,5
60 dY
50 dH a
1
40
30
0,5
20
10
0 0
0,01 0,1 dY 1 10 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1
odksztaácenie pioniowe Ha ,%
dH a
RYSUNEK 9.44. Relacje pomiĊdzy moduáem odksztaácenia, odksztaáceniem a gradientem funkcji
naprĊĪenia dla luĨnego gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej Ğcinanego po konsolidacji anizotro-
powej
int ZM1_Tx CK0D 10_e (ext)=0,624_e (int)=0,620_p'=469kPa_dp'=0 0,1
600
0
500
-0,1
400
-0,2
300
dY -0,3
dH a
200
-0,4
100 -0,5
0 -0,6
0,001 0,01 0,1 1 0,00001 0,0001 0,001 0,01 0,1 1
odksztaácenie pionowe H a, % odksztaácenie pionowe H a , %
600 0,1
500 0
-0,1
400
dY -0,2
300
dH a
-0,3
200
-0,4
100
-0,5
0
-0,6 -0,5 -0,4 -0,3 -0,2 -0,1 0 0,1 -0,6
dY -0,01 0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09
dH a odksztaácenie pionowe H a, %
RYSUNEK 9.45. Relacja pomiĊdzy moduáem odksztaácenia, odksztaáceniem a gradientem funkcji

naprĊĪenia dla zagĊszczonego gruntu zawierającego 10% frakcji drobnej Ğcinanego po konsolidacji
anizotropowej
1400 int; CK0D; e (int)=0,787; p'=487kPa; stand.

int; CK0D; e (int) =0,620; p'=469kPa; dp'=0
1200 ext; CK0D; e (ext)=0,916; p'=525kPa; dp'=0
int; CK0D; e (int)=0,607; p'=903kPa; dp'=0
ext; CK0D; e (ext)=0,925; p'=283kPa; dp'=0

1000
800
600
400
200
0
0,0001 0,001 0,01 0,1 1 10
0,60
0,40
0,20
dY
dH a 0,00
-0,20
-0,40
-0,60
0,00001 0,0001 0,001 0,01 0,1 1
odksztaácenie H a, %
350
300
250
200
150
100
50
0
-0,1 -0,05 0 0,05 0,1
dY
dH a
RYSUNEK 9.46. Relacje pomiĊdzy moduáem odksztaácenia i gradientem funkcji naprĊĪenia dla grun-
tu piaszczystego zawierającego 10% frakcji drobnej Ğcinanego po konsolidacji anizotropowej przy
róĪnych wartoĞciach wskaĨnika porowatoĞci i Ğredniego naprĊĪenia efektywnego
450
ext; CID; e (int)=0,528; p'=400kPa; dp'=0
400
ext; CID; e (ext)=0,604; p'=201kPa; dp'=0
350 int; CID; e (int)=0,623; p'=100kPa; dp'=0

300
250
200
150
100
50
0
0,001 0,01 0,1 1 10
250
200
150
100
50
0
0 2 4 6 8 10 12
dY
dH a
18
16
14
12
dY 10
dH a 8
6
4
2
0
0,0001 0,001 0,01 0,1 1 10
RYSUNEK 9.47. Relacje pomiĊdzy moduáem odksztaácenia, odksztaáceniem i gradientem funkcji

naprĊĪenia dla spoistego gruntu zawierającego 60% frakcji drobnej Ğcinanego w warunkach z odpáy-
wem po konsolidacji izotropowej przy róĪnych naprĊĪeniach
800
CK0U; e (int)=0,514; p'=440kPa
700 CK0U; e (int)=0,534; p'=256kPa
600 CK0U; e (int)=0,534; p'=162kPa

500
400
300
200
100
0
0,0001 0,001 0,01 0,1
3,5
2,5
dY 2
dH a 1,5
0,5
0
0,00001 0,0001 0,001 0,01 0,1
-0,5
800
700
600
500
400
300
200
100
0
0,01 0,1 1 10
dY
dH a
RYSUNEK 9.48. Relacje pomiĊdzy moduáem odksztaácenia, odksztaáceniem i gradientem funkcji
naprĊĪenia dla spoistego gruntu zawierającego 60% frakcji drobnej Ğcinanego po konsolidacji anizo-
tropowej w warunkach bez odpáywu
10. Podsumowanie i wnioski
Prawidáowy dobór kryteriów wyznaczania parametrów geotechnicznych warunkuje ich ja-

koĞü, a przez to w decydującym stopniu wpáywa na wiarygodnoĞü prognozy zachowania siĊ
oĞrodka gruntowego pod obciąĪeniem. Celem pracy byáo wskazanie alternatywnych podejĞü
do sposobu wyznaczania najwaĪniejszych grup parametrów geotechnicznych. Takie „dysper-
syjne” postawienie celu pracy wymusza formuáowanie wniosków szczegóáowych, które są
przedstawione w dalszej czĊĞci tego rozdziaáu. JednakĪe, w celu bardziej wyrazistego przed-
stawienia osiągniĊtych w pracy celów poniĪej przedstawione zostaną wnioski ogólne doty-
czące kryteriów wyznaczania parametrów geotechnicznych.
Podnoszenie jakoĞci badaĔ geotechnicznych, mających na celu jak najwierniejsze odwzo-
rowanie warunków pracy gruntu pod obciąĪeniem, polega na uwzglĊdnianiu moĪliwie jak
najwiĊkszej liczby kryteriów, wedáug których budowana jest koncepcja eksperymentu. Nie-
stety, istniejąca praktyka w tym wzglĊdzie wykazuje, Īe w pracach naukowych
i opracowaniach o charakterze aplikacyjnym czĊsto redukuje siĊ liczbĊ kryteriów, odrealnia-
jąc w ten sposób analizowany problem, co przyczynia siĊ do zmniejszenia wartoĞci poznaw-
czej badania. Niniejsza praca wychodzi poza ten schemat wprowadzając wielopáaszczyznowe
analizy wyznaczania parametrów geotechnicznych. W pracy omówione zostaáy parametry
mechaniczne, w tym w najwiĊkszym stopniu dotyczy to parametrów stanu, wytrzymaáoĞci
i sztywnoĞci gruntu. Zasadniczo omawiane są kryteria dotyczące badaĔ laboratoryjnych jako
referencyjnych w stosunku do badaĔ terenowych. Wyjątek stanowią metody sejsmiczne, które
w ostatnim czasie zyskują na popularnoĞci z uwagi na nieinwazyjny charakter badania i duĪy
potencjaá interpretacyjny. Znaczną czĊĞü pracy poĞwiĊcono zagadnieniom dotyczącym metod
i procedur badawczych, poniewaĪ one w duĪej mierze decydują o jakoĞci uzyskanych wyni-
ków. W tej czĊĞci omówiono zagadnienie jakoĞci próbek do badaĔ, czyli tematu praktycznie
nieobecnego w krajowej literaturze geotechnicznej. Prezentowane wyniki badaĔ wáasnych
dotyczą gruntów o szerokim spektrum uziarnienia, od piasków grubych do wysoko plastycz-
nych iáów. DuĪo miejsca poĞwiĊcono gruntom przejĞciowym, tj. niespoistym – posiadających
znaczną zawartoĞü frakcji < 0,075 mm. W pracy znajdują siĊ propozycje wyznaczania wybra-
nych parametrów mechanicznych przy wykorzystaniu liczbowej reprezentacji rodzaju gruntu,
co czyni je bardzo uniwersalnymi. NaleĪy podkreĞliü, Īe aparatura wykorzystana w badaniach
wáasnych (która jest bardzo istotnym kryterium wyznaczania charakterystyk gruntu) odpo-
wiada najwyĪszym standardom laboratoriów geotechnicznych. Jest to przewaĪnie aparatura
wytworzona jak i komercyjnie dostĊpna, ale wówczas są to pojedyncze egzemplarze dostĊpne
w Polsce. Procedury prezentowanych badaĔ w wiĊkszoĞci przypadków wykraczają poza stan-
dardowe. Wykonanie badania zapewniającego poprawny wynik wymagaáo czĊsto opracowa-
nia dodatkowych-wáasnych procedur pomocniczych.
Prezentowane w monografii wyniki prac wáasnych mają róĪny stopieĔ uniwersalnoĞci.
Przykáadowo, iloĞciowe kryterium niestabilnoĞci, bĊdące warunkiem koniecznym upáynnie-
nia, wraz z uzasadnieniem jego postaci, stanowi wedáug Autora kamieĔ milowy w rozpozna-
niu zjawiska upáynnienia gruntu a takĪe ustala (od dawna poszukiwany) istotny punkt odnie-
Podsumowanie i wnioski 251
sienia w mechanice oĞrodków rozdrobnionych. Postulat istnienia warunku wystarczającego

oraz propozycja wyznaczenia progowej wartoĞci wskaĨnika porowatoĞci, chociaĪ dotyczą nie
wszystkich materiaáów ale konkretnego rodzaju gruntu, teĪ stanowią oryginalny i istotny
wkáad w dyscyplinĊ.
Inna grupa osiągniĊü odnosi siĊ propozycji opisu parametrów odksztaáceniowych. Dotyczy
to zarówno sztywnoĞci początkowej jak i opisu jej nieliniowego rozkáadu wraz
z odksztaáceniem. Podane zostaáy formuáy empiryczne, które moĪna traktowaü co najmniej
jako tzw. zaleĪnoĞci regionalne, jednakĪe ich stopieĔ uniwersalnoĞci jest wiĊkszy.
Jeszcze inną oryginalną koncepcją jest nowatorska (caákowicie róĪniąca siĊ od wszystkich
dotychczasowych propozycji) metoda wyznaczania naprĊĪenia prekonsolidacji wáaĞciwej.
Rozpropagowanie tej metody pozwoli na wykonanie jakoĞciowego skoku w odniesieniu do
zagadnienia okreĞlania historii stanu naprĊĪenia w gruntach.
Rodzaj narracji prezentowany w pracy spowodowaá, Īe wyniki prac wáasnych (chociaĪ áa-
two identyfikowalne) zaprezentowane zostaáy obok prac innych autorów. Z tego wzglĊdu
w dalszej czĊĞci podsumowania pokrótce zostaną scharakteryzowane osiągniĊcia wáasne po-
grupowane w piĊü paneli A-E.
A. Wymagania dotyczące dokáadnoĞci badaĔ

ZáoĪonoĞü natury związku pomiĊdzy naprĊĪeniem a odksztaáceniem w oĞrodku grunto-
wym wymaga zastosowania jedynie najbardziej nowoczesnych i najnowszych metod
i technik badawczych zgodnych ze State of the Art w tej tematyce. Niespeánienie tego
warunku spowoduje, Īe ostateczny wynik, bĊdący sumą niewystarczająco precyzyjnych
pomiarów oraz obarczony báĊdem nieuwzglĊdnienia szeregu istotnych czynników, nie
bĊdzie mógá byü podstawą do wiarygodnej analizy iloĞciowej charakterystyki naprĊĪe-
nie-odksztaácenie. W pracy wykorzystano nowoczesną aparaturĊ speániającą najwyĪsze
standardy miĊdzynarodowe dotyczące wyznaczania charakterystyk naprĊĪenie-
odksztaácenie. Zastosowany automatyczny aparat trójosiowego Ğciskania wyposaĪony
jest w bezkontaktowy wewnątrzkomorowy system do pomiaru mikroprzemieszczeĔ
oraz dodatkowy system do pomiaru prĊdkoĞci fali poprzecznej.
W ramach prowadzonych prac rektyfikacyjnych dotyczących procedury badawczej
zwrócono uwagĊ na dwa zagadnienia bardzo istotne z punktu widzenia dokáadnoĞci
i jakoĞci badaĔ. Pierwsze dotyczy istotnoĞci procesu nasączenia gruntu jako czynnika
warunkującego w olbrzymim stopniu jakoĞü wyników badaĔ w aparacie trójosiowym.
Wykazano, Īe niepeáne nasycenie gruntów jest jedną z najpowaĪniejszych przyczyn
zawyĪania parametrów wytrzymaáoĞciowych oraz zmiany charakterystyki naprĊĪenie
-odksztaácenie. Przedstawiono metodĊ ciĞnienia wyrównawczego jako efektywne
i godne upowszechnienia w polskich laboratoriach narzĊdzie do podniesienia jakoĞci
badaĔ trójosiowych. Na przykáadzie spoistych gruntów prekonsolidowanych, o Ğredniej,
wysokiej i bardzo wysokiej plastycznoĞci, okreĞlono kryteria peánego nasycenia gruntu
wyraĪające siĊ przez wartoĞü wspóáczynnika Skemptona B wynoszącą odpowiednio 0,8;
0,7 i 0,4. Podane wartoĞci wspóáczynnika Skemptona B mogą sáuĪyü jako referencyjne
w warunkach polskich przy ustalaniu procedury nasączania gruntów w badaniach trójo-

siowych.
Innym szeroko rozwaĪanym w pracy problemem doĞwiadczalnym jest zagadnienie
wpáywu tarcia na koĔcach próbki na okreĞlenie rozkáadu sztywnoĞci w aparacie trójo-
siowym. ObecnoĞü oraz wielkoĞü tego tarcia zasadniczo zmienia stan naprĊĪenia
i odksztaácenia w próbce. Zaproponowany sposób zmniejszenia tarcia na koĔcach prób-
ki badanej w aparacie trójosiowym zasadniczo poprawia zaáoĪoną jednorodnoĞü rozkáa-
du naprĊĪenia. Zwrócono szczególną uwagĊ na okreĞlenie efektywnoĞci lubrykacji za-
stosowanej na koĔcach próbek w ocenie wybranych parametrów geotechnicznych,
a w szczególnoĞci rozkáadu moduáów. Zastosowanie wewnątrzkomorowego systemu
pomiaru deformacji, o rozdzielczoĞci 1 ȝm, pozwoliáo na porównanie przemieszczeĔ
bocznych próbki dla ukáadów z lubrykacją i bez niej. Otrzymane charakterystyki jedno-
znacznie wskazują, Īe zastosowanie lubrykacji zasadniczo zmienia rozkáad, wyznacza-
nej w aparacie trójosiowym, sztywnoĞci gruntu. Zredukowanie tarcia sprawia, Īe skory-
gowana charakterystyka naprĊĪenie-odksztaácenie wykazuje znacznie wiĊkszą nielinio-
woĞü w zakresie maáych odksztaáceĔ, aniĪeli wynika to ze standardowych badaĔ.
B. Charakterystyki ĞciĞliwoĞci, przepuszczalnoĞci i stanu gruntu
B.1. W ramach analizowania charakterystyk ĞciĞliwoĞci przedstawiono wyniki prac bĊdą-

cych realizacją programu badaĔ piĊciu rodzajów gruntów, z których kaĪdy posiadaá in-
ną zawartoĞü frakcji drobnej (< 0,075 mm), tj. 10, 17, 36, 60 i 97%. Badania w konso-
lidometrze o Ğrednicy 150 mm pozwoliáy na okreĞlenie charakterystyk ĞciĞliwoĞci i Ğci-
ĞliwoĞci wtórnej oraz ich wzajemnych relacji, w zaleĪnoĞci od uziarnienia reprezento-
wanego przez SFR i wielkoĞci obciąĪenia. Pozwoliáo to na potwierdzenie zakresu
uziarnienia strefy przejĞciowej, a takĪe daáo moĪliwoĞü interpolacji ĞciĞliwoĞci dla do-
wolnego uziarnienia z zakresu objĊtego programem badaĔ.
B.2. W odniesieniu do parametrów przepuszczalnoĞci, warto zwróciü uwagĊ na wyniki ba-

daĔ prowadzone na gruntach spoistych techniką stabilizacji gradientu (flow pump), przy
wykorzystaniu innej filozofii pomiaru niĪ konwencjonalne metody. Wykorzystanie tej
metody umoĪliwia, oprócz kontrolowania peánego nasycenia, bardzo precyzyjne okre-
Ğlenie wspóáczynnika filtracji oraz gradientu początkowego, który jest kluczową wiel-
koĞcią, zwáaszcza w materiaáach zawierających bardzo duĪo frakcji iáowej.
B.3. W ramach parametrów stanu przedstawiono ograniczenia stosowalnoĞci stopnia zagĊsz-

czenia oraz jego poprawionej wersji, czyli parametru stanu ȥ opartego na linii stanu
ustalonego. DuĪo miejsca poĞwiĊcono moĪliwoĞci okreĞlenia stanu na podstawie prĊd-
koĞci fali poprzecznej. Osobną kategoriĊ stanowi wspóáczynnik parcia spoczynkowego
K0 okreĞlany dla gruntów niespoistych w badaniach trójosiowych, podczas konsolidacji
w warunkach kontrolowanych przemieszczeĔ poziomych, a takĪe na podstawie pomia-
rów prĊdkoĞci fali wykonywanych w terenie. Przedstawiono moĪliwoĞü wyznaczenia
K0 w gruntach spoistych na podstawie pomiarów ciĞnienia ssania.
B.4. Przedstawiono alternatywną koncepcjĊ miar historii stanu naprĊĪenia opartą na charakte-
rystykach dylatancyjnych z badaĔ trójosiowych w warunkach bez odpáywu. Metoda po-
zwala wyznaczyü zarówno naprĊĪenie prekonsolidacji mechanicznej ı’p, jak
i wáaĞciwej ı’Y. W przypadku prekonsolidacji wáaĞciwej konwencjonalne metody nie
zdają egzaminu. Proponowana alternatywna metoda minimalizuje wpáyw naruszenia
struktury gruntu podczas jego pobierania na ostateczny wynik badania i jest metodolo-
gicznie znacznie bardziej poprawna, niĪ procedury oparte na badaniu edometrycznym.
Ponadto naprĊĪenie prekonsolidacji wáaĞciwej okreĞlane jest na podstawie charaktery-
styki otrzymywanej na podstawie serii badaĔ, co znacząco zwiĊksza poziom obiektyw-
noĞci w stosunku do metod opartych na badaniu pojedynczej próbki. W gruntach o za-
wartoĞci do 30% frakcji iáowej moĪna stosowaü standardowy sprzĊt do badaĔ trójosio-
wych. W iáach zawierających powyĪej 40% frakcji ilastej naleĪy stosowaü czujniki ci-
Ğnienia umieszczone na pobocznicy w poáowie wysokoĞci próbki. Wskazany jest rów-
nieĪ bardziej precyzyjny pomiar przemieszczeĔ próbki na początku Ğcinania.
C. Charakterystyki wytrzymaáoĞciowe i upáynnienie gruntu
C1. W czĊĞci dotyczącej gruntów niespoistych przedstawiono wyniki badaĔ Ğwiadczące

o tym, Īe obwiednia zniszczenia w gruntach niespoistych jest krzywoliniowa i Īe ta
krzywoliniowoĞü zmniejsza siĊ wraz ze wzrostem zawartoĞci frakcji drobnej. WiĊcej
miejsca poĞwiĊcono zagadnieniom związanym z okreĞleniem wytrzymaáoĞci gruntów
spoistych. W ramach opisywania najczĊĞciej popeánianych báĊdów przedstawiono kon-
sekwencje niespeánienia warunku peánego nasycenia próbki, zwrócono uwagĊ na róĪni-
cĊ w sposobach pomiaru ciĞnienia wody w porach w zaleĪnoĞci od plastycznoĞci grun-
tu, a takĪe zaproponowano inną od powszechnie stosowanej w laboratoriach formuáĊ
okreĞlającą dobór prĊdkoĞci Ğcinania w warunkach z odpáywem w zaleĪnoĞci od pla-
stycznoĞci gruntu.
C2. Przeprowadzone w ramach pracy badania pozwoliáy na rozwiniĊcie koncepcji uniwersal-

nego kryterium, które okreĞla zasadniczą zmianĊ sztywnoĞci gruntu, okreĞlaną w me-
chanice oĞrodków ciągáych jako uplastycznienie materiaáu. Kryterium to opiera siĊ na
wartoĞciach efektywnych naprĊĪeĔ gáównych i moĪna je dogodnie przedstawiü przy
wykorzystaniu wielkoĞci wyprowadzonych z niezmienników tensora kulistego
i dewiatora tensora naprĊĪenia. Wówczas jego postaü okreĞlona jest przez zrównanie
podczas badania trójosiowego wartoĞci dewiatora naprĊĪenia q oraz Ğredniego naprĊĪe-
nia efektywnego p'. Kryterium to definiuje punkt niestabilnoĞci na wykresie ĞcieĪki na-
prĊĪenia otrzymanej z badania prowadzonego w warunkach bez odpáywu. OsiągniĊcie
punktu niestabilnoĞci oznacza zawsze zmniejszenie sztywnoĞci gruntu (przy zwiĊkszo-
nej prĊdkoĞci odksztaácenia w badaniach typu load controlled) oraz w zaleĪnoĞci od ro-
dzaju reakcji gruntu (kontraktywna lub dylatywna) rozpoczĊcie osáabienia gruntu bądĨ
jego wzmocnienia. W przypadku niespoistego gruntu kontraktywnego Ğcinanego w wa-
runkach bez odpáywu taka reakcja oznacza upáynnienie. Na wykresie ĞcieĪki naprĊĪenia
kryterium niestabilnoĞci generuje liniĊ prostą (liniĊ niestabilnoĞci), która jest granicą
pomiĊdzy stanami gruntu okreĞlonymi jako stabilne i niestabilne podczas badania bez
odpáywu.
Kryterium niestabilnoĞci jest waĪne dla kaĪdego rodzaju gruntu. Nie zaleĪy od spo-
sobu obciąĪania gruntu (kontrolowane obciąĪenie czy kontrolowane odksztaácenie),
ani od anizotropii stanu naprĊĪenia przed Ğcinaniem. Jest waĪne dla gruntu Ğcinanego
poprzez wzrost dewiatora naprĊĪenia podczas obciąĪania i odciąĪania.
C3. Uniwersalne kryterium niestabilnoĞci odpowiada maksimum funkcji naprĊĪeĔ, wyraĪa-

jącej stosunek sumy arytmetycznej do geometrycznej Ğredniego naprĊĪenia efektywne-
go i dewiatora naprĊĪenia. Gradient tej funkcji bardzo dobrze koreluje
z moduáem odksztaácenia, i dziĊki duĪej rozdzielczoĞci pozwala nie tylko na identyfika-
cjĊ gáównej granicy zmiany sztywnoĞci (powierzchnia uplastycznienia), ale równieĪ
granic stref mniejszych, tzn. odksztaáceĔ liniowo-sprĊĪystych i nieliniowo-sprĊĪystych,
a takĪe początku odksztaáceĔ plastycznych.
C4. Na podstawie danych z konsolidacji K0 oraz z etapu Ğcinania okreĞlono warunek wy-
starczający upáynnienia waĪny dla danego rodzaju gruntu przy zachowaniu struktury ja-
ką posiada w warunkach naturalnych. Warunek okreĞla progową wartoĞü wskaĨnika po-
rowatoĞci, powyĪej której reakcja gruntu bĊdzie kontraktywna.
D. OkreĞlenie sztywnoĞci początkowej na podstawie prĊdkoĞci fali po-

przecznej
Pomiary prĊdkoĞci fali poprzecznej wykonane byáy na koniec etapów konsolidacji nie-
spoistych gruntów rekonstruowanych, posiadających róĪną zawartoĞü frakcji drobnej:
10, 17, 36 i 60%. Badania wykonywane byáy równieĪ na naturalnych gruntach spoistych
o strukturze nienaruszonej. Przeprowadzone badania pozwoliáy na sformuáowanie ob-
serwacji w odniesieniu do gruntów spoistych i niespoistych.
Grunty niespoiste
RelacjĊ pomiĊdzy prĊdkoĞcią fali poprzecznej i Ğrednim naprĊĪeniem efektywnym p’
dla gruntów niespoistych zawierających do 36% frakcji drobnej moĪna opisaü zaleĪno-
Ğcią logarytmiczną i potĊgową w wyróĪnionych zakresach wskaĨnika porowatoĞci. Wy-
prowadzone na podstawie tych zaleĪnoĞci wzory dostarczają wyników zbieĪnych z ty-
mi, które otrzymano na podstawie zaleĪnoĞci stosowanych w literaturze przy wspóá-
czynnikach dostosowanych do badanych gruntów.
Grunty spoiste
W odniesieniu do gruntów spoistych sztywnoĞü początkowa byáa okreĞlana na materiale
o strukturze nienaruszonej. Badane grunty byáy silnie prekonsolidowanej, o czym
Ğwiadczy stopieĔ plastycznoĞci odpowiadający stanowi twardoplastycznemu
i póázwartemu. Zakres zmiennoĞü rodzajów gruntu byá bardzo szeroki, praktycznie od-
powiadaá wszystkim rodzajom gruntów spoistych wystĊpujących w Polsce. WskaĨniki
plastycznoĞci badanych gruntów zawieraáy siĊ w zakresie 8–90%. Przeprowadzone ba-
dania pozwoliáy na ustalenie zaleĪnoĞci okreĞlającej początkowy moduá sprĊĪystoĞci

poprzecznej Gmax gruntów silnie prekonsolidowanych jedynie na podstawie wskaĨnika
plastycznoĞci i Ğredniego naprĊĪenia efektywnego.
E. IloĞciowa ocena związku nieliniowoĞci charakterystyk naprĊĪenie

-odksztaácenie
E1. NiezaleĪnie od analizy zmiennoĞci gradientu funkcji naprĊĪeĔ, szczegóáowa analiza

odksztaáceĔ okreĞlonych na podstawie pomiarów czujnikami mikroprzemieszczeĔ, po-
zwoliáa na iloĞciową analizĊ zakresu wystĊpowania odksztaáceĔ sprĊĪystych
i plastycznych.
E2. Przeprowadzone prace wykazaáy, Īe badania wykonywane przy wykorzystaniu pomia-

rów wewnĊtrznych dostarczają wiĊkszych wartoĞci moduáów odksztaácenia
i mniejszych wartoĞci wspóáczynnika Poissona dla gruntów piaszczystych. W gruntach
o wiĊkszej zawartoĞci frakcji drobnej nie obserwuje siĊ juĪ takich róĪnic.
E.3. W ramach nieliniowoĞci opisu sztywnoĞci okreĞlono moduáy odksztaácenia

w zaleĪnoĞci od stanu gruntu, na który skáadają siĊ wskaĨnik porowatoĞci
i Ğrednie naprĊĪnie efektywne. Na uwagĊ zasáuguje fakt uzaleĪnienia moduáu od warto-
Ğci odksztaácenia pionowego.
Literatura
1. Al-Hussaini M.M., Townsend F. C. (1975): Investigation of K0 Testing in Cohesionless Soils. Technical

Report S-75-1I, U.S. Army Engineer Waterways Experiment Station, Vicksburg, Mississippi.
2. Alpan I. (1967): The Empirical Evaluation of the Coefficient K0 and K0R. Soils and Foundations Vol. 3 (1),
31-40.
3. Andresen A., Kolstad P. (1979): The NGI Samplers for Undisturbed Sampling of Clays and Representative
Sampling of Coarser materials. Proc. of the Int. Conf. of Soil Sampling. Singapore, 1-9.
4. Atkinson, J. H., Bransby, P. L. (1978): The Mechanics of Soils. An Introduction to Critical State Soil Me-
chanics, McGraw-Hill, London.
5. Atkinson J., Richardson D., Robinson P. (1987): Compression and Extension of K0 Normally Consolidated
Kaolin Clay. Journal of Geotechnical Engineering., 113 (12), 1468-1482.
6. Baldi G., Hight D.W., Thomas G.E. (1988): A reevaluation of conventional triaxial test methods. ASTM
STP 977, 219-263.
7. Balla A. (1957): Stress conditions in the triaxial compression tests. Proc. of IVth ICSMFE, London, Vol. 1,
140-143.
8. BaraĔski T., LipiĔski M.J., Wolski W. (1990): Ocena naruszenia struktury gruntów spoistych przy
pobieraniu próbek NNS. IX Krajowa Konferencja Mechaniki Gruntów i Fundamentowania, Kraków, tom
1, 395-402.
9. Becker D.B., Crooks J.H.A., Been K., Jefferies M.G. (1987): Work as a criterion for determining in situ
and yield stresses in clays. Canadian Geotechnical Journal, Vol. 24 (4), 549-564.
10. Been K., Jefferies M.G. (1985): A state Parameter for Sands. Geotechnique, Vol. 35 (2), 99-112.
11. Been K., Jefferies M.G., Hachey J. (1991): The Critical State of Sands. Geotechnique. Vol. 41 (3), 365-
381.
12. Bellotti M., Jamiolkowski M., Presti D. C. F. L., O’Neill D. A. (1996): Anisotropy of small strain stiffness
in Ticino sand. Géotechnique, Vol. 46 (1), 115-131.
13. Bishop A.W., Henkel D.J. (1962): The measurement of Soil Properties in the Triaxial Test. 2nd ed., Edward
Arnold, London.
14. Bolton M.D. (1986): The strength and dilatancy of sands. Geotechnique, 36 (1), 65-78.
15. Boylan N., Long M. (2009): Development of a direct simple shear apparatus for peat. Geotechnical Test-
ing Journal 32 (2), 126-138.
16. Bowles J.E. (1982): Foundation analysis and design. Mc Grow-Hill, New York.
17. Brignoli E., Gotti M., Stokoe K. H. (1996): Measurement of shear waves in laboratory specimens by means
of piezoelectric transducers. Geotechnical Testing Journal, ASTM, Vol. 19 (4), 607-613.
18. Brooker E.W., Ireland, H.O. (1965): Earth pressures at rest related to stress history. Canadian Geotech-
nical Journal, Vol. 2 (1).
19. Burland J.B. (1987): Kevin Nash Lecture. The teaching of soil mechanics –a personal view. Proc. of the 9th
European Conference on Soil Mechanics and Foundation Engineering, Dublin, Vol.3, 1427-1447.
20. Burland J.B. (1989): Ninth Lauritis Bjerrum Memorial Lecture: Small is beautiful: the stiffness of soils at
small strains. Canadian Geotechnical Journal, Vol. 26 (4), 449-516.
21. Burland J.B. (1990): On the compressibility and shear strength of natural clays. Gèotechnique, Vol. 40 (3),
329-378.
22. Burmister D.M. (1951): The application of controlled test methods in consolidation testing. Consolidation
Testing of Soils, ASTM, Vol. 126, 83-91.
23. Butterfield R. (1979): A natural compression law for soils (an advance on e-logpƍ). Géotechnique, Vol. 24
(4), 469-479.
24. Calabresi G., Rampello S., Viggiani G.(1990): Il comportamento meccanico delle argille consostenti. Conf.
Rock Mechanics and Engineering, Politecnico di Torino, Torino.
Literatura 257
25. Casagrande A. (1936): Determination of the Pre-consolidation Load and Its Practical Significance. Proc.,
1st International Conference on Soil Mechanics and Foundation Engineering, Cambridge, MA, Vol. 3, 60-
64.
26. Castro G. (1969): Liquefaction of Sands. Harvard Soil Mechanics Series, No. 81, Cambridge, Mass.
27. Castro G. (1975): Liquefaction and Cyclic Mobility of Saturated Sands. Journal of Geotechnical Engineer-
ing Div., ASCE. Vol. 101, GT 6, 551-569.
28. Castro G., Poulos S. J. (1977): Factors Affecting Liquefaction and Cycling Mobility. Journal of Geotech-
nical Engineering Div., ASCE, Vol. 103, GT 6, Proc. Paper 12994, 501-516.
29. Chern J.C. (1985): Undrained Response of saturated Sands with Emphasis on Liquefaction and Cyclic
Mobility. Ph.D. Dissertation, University of British Columbia, Vancouver.
30. Choi C. H., Arduino P., Harney M.D. (2008): Development of a true triaxial apparatus for sands and grav-
el. Geotechnical Testing Journal, Vol. 21, 32-44.
31. Clayton C.R.I., Heymann G. (1999): Stiffness of geomaterials from small strain triaxial and field geophysi-
cal tests. Pre-failure Deformation Characteristic of Geomaterials. Balkema, Rotterdam, 65-71.
32. Clayton C.R.I., Theron M., Best. A.I. (2004): The measurement of vertical shear-wave velocity using side-
mounted bender elements in the triaxial apparatus. Géotechnique 54 (7), 495-498.
33. Cotecchia F., Chandler R. J. (2000): A general framework for the mechanical behaviour of clays.
Gèotechnique, Vol. 50 (4), 431-447.
34. Crawford C.B. (1964): Interpretation of Consolidation Tests. Journal of Soil Mechanics and Foundations
Div., ASCE, Vol. 90, SM 5, 87-102.
35. Das B.M. (1983): Advanced Soil Mechanics, Hemisphere Publishing Corporation, Washington.
36. Das B.M. (1997): Advanced Soil Mechanics. Second edition. Taylor & Francis.
37. DeGroot D.J., Landon M.M. (2007): Laboratory testing of undisturbed soft clay samples to determine en-
gineering design parameters. Studia Geotecnica et Mechanica, Vol. 1-2, 23-37.
38. Desai C.S., Siriwardane H.J. (1984): Constitutive Laws for Engineering Materials with Emphasis on Geo-
logic Materials. Prentice-Hall, Inc. Englewood Cliffs, New Jesey.
39. Duncan J.M., Chang C.Y. (1970): Nonlinear analysis of stress and strains in soils. Journal of Soil Mechan-
ics and Foundations Div., ASCE, Vol. 96, No. SM5, 1629-1653.
40. Finn. W. D. L. (1981): Liquefaction Potential: Developments Since 1976, Int. Conf. on Recent Advances in
Geot. Earth. Engng. and Soil Dynamics, St. Louis, Mo, 655-681.
41. Fioravante V. (2000): Anisotropy of small strain stiffness of Ticino and Kenya sands from seismic wave
propagation measured in triaxial testing. Soils and Foundations 40 (4), 129-142.
42. Fioravante V., Jamiolkowski M., Lancellotta R. (1994): An analysis of pressuremeter holding tests.
Géotechnique, 44 (2), 227-238.
43. Fioravante V., Jamiolkowski M., Lo Presti D.C.F., Manfredini G., Pedroni S. (1998): Assessment of coeffi-
cient of earth pressure at rest from shear wave velocity measurements. Géotechnique, Vol. 48 (4), 1-10.
44. Fioravante V., Capoferri R. (2001): On the use of multi-directional piezoelectric transducers in triaxial
testing, Geotechnical Technical Journal, GTJODJ, Vol. 24 (3), 243-255.
45. Foti, S., Lai, C.G., Lancellotta, R. (2002): Porosity of fluid-saturated porous media from measured seismic
wave velocities. Gèotechnique, Vol. 52 (5), 359-373.
46. Germaine J.T., Ladd C.C. (1988): Triaxial testing of saturated cohesive soils: State-of-the-Art Paper. Pro-
ceedings, Symposium on Advanced Triaxial Testing of Soil and Rock, ASTM, STP 977, 421-459.
47. Ghionna, V., Porcino, D. (2006): Liquefaction Resistance of Undisturbed and Reconstituted Samples of
a Natural Coarse Sand from Undrained Cyclic Triaxial Tests. Journal of Geotechnical and
Geoenvironmental Engineering, 132(2), 194-202.
48. GoáĊbiewska A. (2012): Polska klasyfikacja wedáug PN-B-02480:1986 zgodna z wymaganiami PN-EN ISO
14688:2006, Acta Scientiarum Polonorum, Architektura, 11 (3), 23-36.
49. GoáĊbiewska A., LipiĔski M.J. (2000): Miary charakteryzujące rozkáad uziarnienia osadów poflotacyjnych.
XII Krajowa Konferencja Mechaniki Gruntów i Fundamentowania, Szczecin, 211-219.
50. GoáĊbiewska A., LipiĔski M.J., MalesiĔski S. (1994): Charakterystyka wáaĞciwoĞci fizycznych osadów
poflotacyjnych ĩelazny Most. I Krajowa Konferencja Geotechniczne aspekty skáadowania odpadów,
GdaĔsk.
51. Goto S., Tatsuoka F. (1988): Effects of end conditions on triaxial compressive strength for cohesionless
soils. Advanced Triaxial Testing of Soil in Rock, ASTM STP 977, 692-705.
52. Hall J.R., Richart F.E. (1963): Dissipation of elastic wave energy in granular soils. Journal of Soil Mechan-
ics and Foundations Div., ASCE 89, SM 6, 27-56.
53. Hardin B.O., Richart F.E. (1963): Elastic wave velocities in granular soils, Journal ASCE GT, Vol. 89 (1),
33-65.
54. Hardin B.O. (1965): The nature of damping in sands. Journal of Soil Mechanics and Foundations Div.,
ASCE 91, SM 1, 63-97.
55. Hardin B.O., Black W.L. (1968): Vibration Modulus of Normally Consolidated Clay. Journal of the Soil
Mechanics and Foundations Div., ASCE 94, SM 2, 353-369.
56. Hardin B.O., Drnevich V.P. (1972): Shear modulus and demping in soils: Measurements and parameter
effects. Journal of Soil Mechanics and Foundation Engineering Division, ASCE, Vol. 98, No. SM7, 603-
624.
57. Hardin B.O., Blandford G.E. (1989): Elasticity of particulate materials. Journal of Geotechnical Engineer-
ing. Div., ASCE 115 (6), 788-805.
58. Head K.H. (1986): Manual of Soil Laboratory Testing. Pentech Press, London, UK.
59. Head K.H. (1992): Manual of Soil Laboratory Testing. 2nd edition. Pentech Press, London, UK.
60. Hight D.W., Gens A., Symes M.J. (1983): The development of a new hollow cylinder apparatus for investi-
gating the effects of principal stress rotation in soils. Géotechnique 33 (4), 335-383.
61. Hight D.W., Higgins K.G. (1995): An approach to the prediction of ground movements in engineering
practice: Background and application. Proceedings of International Symposium: Pre-Failure Deformation
of Geomaterials, IS-Hokkaido, Balkema, Vol. 2, 909-945.
62. Hight D.W., Leroueil S. (2002): Characterisation of soils for engineering purposes. Characterization and
engineering properties of Natural Soils, Balkema Publishers, Vol. 1, 543-598.
63. Hight D.W. (2013): Assessing sample quality prior to laboratory testing. Written version of Panel presen-
tation during the 15th European Conference on Soil Mechanics and Geotechnical Engineering –
Geotechnics of Hard Soils – Weak Rocks. Proceedings of the conference (part 4). 285-287.
64. Hofmann B. A., Sego D. C., Robertson P. K. (2000): In Situ Ground Freezing to Obtain Undisturbed
Samples of Loose Sand for Liquefaction Assessment. Journal of Geotechnical and Geoenvironmental Engi-
neering, Vol. 126 (11), 979-989.
65. Hoque E., Tatsuoka F., Kohata Y. (1995): Inherent and stress-induced anisotropy in small stain stiffness of
granular materials. Earthquake Geotechnical Engineering (Ishihara eds.), Balkema, 277-282.
66. Hvorslev M.J. (1949): Subsurface exploration and sampling of soils for civil engineering purposes. U.S.
Army Engineer Waterways Experiment Station, Viksburg, Miss. (na podstawie Engineering Foundation,
New York)
67. ICE Manual of Geotechnical Engineering. 2012. ICE Publishing
68. Ishihara K. (1993): Liquefaction and flow failure during earthquakes. Geotechnique 43 (3), 351-415.
69. Ishihara K. (1996): Soil Behaviour in Earthquake Engineering. Clarendon Press, Oxford.
70. Jamiolkowski M. (1989): Shear strength of cohesionless soil from CPT De Mello volume, Editoria Edgar
Blucker, San Paulo, 191-204.
71. Jamiolkowski M. (2000): Personal communication.
72. Jamiolkowski M., Ghionna V.N., Lancellota R., Pasqualini E. (1988): New correlations of penetrationtests
for design practice. Proc., Penetration testing 1988.ISOPT1, Orlando Florida, J. De Ruiter ed. Vol. 1, 263-
296.
73. Jamiolkowski M., Ladd C.C., Germaine J.T., Lancellotta R. (1985): New developments in field and labora-
tory testing of soils, 11th International Conference on Soil Mechanics and Foundation Engineering, San
Francisco.
Literatura 259
74. Jamiolkowski M., Lancellotta R., Lo Presti D.C.F., Pallara O. (1994): Stiffness of Toyoura sand at small
and intermediate strain. Proc. XIII ICSMFE, New Delhi, Oxford & IBH Publishing Co., PVT. Ltd, Vol.1,
169-172.
75. Jamiolkowski, M., Lancellotta, R., Lo Presti, D.C.F. (1995): Remarks on the stiffness at small strains of six
Italian clays, Proc. of the Intl. Symposium on the pre-failure deformation characteristics of geomaterials,
Hokkaido, Japan., Vol. 2, 817-836.
76. Jamiolkowski M., Leroueil S., Lo Presti D.C.F. (1991): Design parameters from theory to practice, Theme
Lecture, Proc. Geo-Coast '91, Yokohama, 2, 877-917.
77. Janbu N. (1969): The resistance concept applied to deformation of soils. Proceedings of the 7th Internation-
al Conference on Soil Mechanics and Foundation Engineering, Mexico City, 25–29 August 1969. A.A.
Balkema, Rotterdam, the Netherlands. Vol. 1, 191-196.
78. Janbu N., Senneset K. (1979): Interpretation Procedures for Obtaining Soil Deformation Parameters, Proc.
of the 7th ESCMFE, Brighton, Vol. 1, 185-188.
79. Jardine R. J., Symes M. J., Burland J. B. (1984): The measurement of soil stiffness in the triaxial apparatus,
Geotechnique Vol. 34 (3), 323-340.
80. Jardine, R.J., St John H.D., Hight D.W., Potts D.M., (1991): Some practical applications of a nonlinear
ground model. Proc. Xth ECSMFE, Florence, Vol. 1, 223-228.
81. Jardine R.J. (1995): One perspective of the pre-failure deformation characteristics of some geomaterials.
Proc. of International Symposium on Pre-Failure Deformation of Geomaterials (Shibuya et al., eds),
Balkema Rotterdam, Vol.2, 855-885.
82. Jardine R.J., Gens A., Hight D.W., Coop M.R. (2004): Developments in understanding soil behavior. Ad-
vances in Geotechnical Engineeing. The Skempton Conference, Thomas Telford, London, 103-206.
83. Jose B.T., Sridharan A., Abraham B.M. (1989): Log-log method for determination of preconsolidation
pressure. Geotechnical Testing Journal, Vol. 12, 230-237.
84. Kanatani M., Nishi K., Tanaka Y. (1994): Dynamic properties of sand at low confining pressure, Pre-
failure Deformation of Geomaterials, Shibuya, Mitachi & Miura (eds), Balkema, Rotterdam.
85. Kang B.H, Yoon Y.W., Jung H.I. (2001): Effects of anisotropic consolidation on flow failure behaviour of
silty sand. Proc. of XVth Int. Con. SMGE. Istanbul. Vol.1., 145-148.
86. TymiĔski W., Kieáczewski T. (2013): Wpáyw wskaĨnika plastycznoĞci na parametry wytrzymaáoĞciowe
gruntu, záoĪony do druku.
87. Kisiel I., Lysik B. (1966): Zarys reologii gruntów. Dziaáanie obciąĪenia statycznego na grunty. Arkady,
Warszawa.
88. Kondner R.L. (1963): Hyperbolic Stress-Strain Response: Cohesive Soils. Journal of Soil Mechanics and
Foundations Div., ASCE, Vol. 89, No. SM1, 115-143.
89. Kramer S.L. and Seed H.B. (1988): Initiation of Soil Liquefaction Under Static Loading Conditions. Jour-
nal of Geotechnical Engineering, ASCE, Vol. 114 (4), 412-430.
90. Kriegel H.J., Weisner H.H., (1973): Problems of stress strain conditions in subsoil. Proceedings 8th Interna-
tional Conference on Soil Mechanics and Foundation Engineering.Vol.1 (3), 133-141.
91. Kulhawy F.H., Beech J.F., Trautmann C.H. (1989): Influence of Geological Development on Horizontal
Stress in Soil. Proc. ASCE Congress on Foundation Engineering: Current Principles and Practices, Evans-
ton.
92. Kulhawy F.H., Mayne P.W. (1990): Manual on Estimating Soil Properties for Foundation Design. Palo
Alto, CA.
93. Kuwano R. (1999): The stiffness and yielding anisotropy of sand, PhD Thesis, London, Imperial College,
London.
94. Kuwano R., Connoly T.M., Jardine R.J. (2000): Anisotropic stiffness measurements in a stress-path triaxial
cell. Geotechnical Testing Journal, GTJODJ, Vol. 23 (2), 141-157.
95. Kuwano J., Katagiri M. (2001): Recent state of laboratory stress-strain tests and geomaterials in Japan.
Advanced Laboratory Stress-Strain Testing of Geomaterials, edited by F. TATSUOKA, S. SHIBUYA and
R. KUWANO (Swets and Zeitlinger Publishers Lisse, Netherlands), 47-52.
96. Ladd C.C., Foott R., Ishihara K., Schlosser F., Poulos H.G. (1977): Stress-deformation and strength char-
acteristics. State-of-the-Art Report. Proc. 9th International Conference on Soil Mechanics And Foundation
Engineering, Tokyo, Vol. 2, 421-494.
97. Lade P.V. (1988): Effects of Voids and Volume Changes on the Behaviour of Frictional Materials. Interna-
tional Journal for Numerical and Analytical Methods in Geomechanics, Wiley, Vol. 12 (4), July-August
1988, 351-370.
98. Lade P.V. (1992): Static Instability and Liquefaction of Loose Fine Sandy Slopes. Journal of Geotechnical
Engineering ASCE, Vol. 118 (1), January, 51-71.
99. Lade P.V. (1993): Initiation of static instability in the submarine Nerlerk berm. Canadian Geotechnical
Journal, Vol. 30 (5), 895-904.
100. Lade P.V. (1995): Instability of sand in the prefailure hardening regime. Proc. First Int. Conf. on Pre-
Failure Deformation Characteristics of Geomaterials, Vol. 2, 837-854.
101. Lade P.V., Nelson R.B., Ito Y.M. (1987): Nonassociated flow and stability of granular materials. J. Engr.
Mech., ASCE, 113, 1302-1318.
102. Lade P.V., Yamamuro J.A. (1997): Effects of nonplastic fines on static liquefaction of sands, Canadian
Geotechnical Journal. Vol. 34, 918-928.
103. Lee K. L., Seed H.B. (1967): Cyclic Stress Conditions Causing Liquefaction of Sand. Journal of Soil Me-
chanics and Foundations Div., ASCE, Vol. 93, SM 1, Proc. Paper 5058, 47-70.
104. Lee W.F., Ishihara K., Chen C.C. (2012): Liquefaction of silty sand – preliminary studies from recent Tai-
wan, New Zeland and Japan earthquakes. Proc. of the International Symposium on Engineering Lessons
Learned from the 2011 Great East Japan Earthquake, 747-758.
105. LipiĔski M.J. (1995): Koncepcja oceny stanu odpadów poflotacyjnych ze wzglĊdu na moĪliwoĞü ich
upáynnienia. I MiĊdzynarodowa Konferencja zagospodarowania górniczych utylizacji odpadów górniczych
i hutniczych, Polanica Zdrój, 280-292.
106. LipiĔski M.J. (2000)a: Dobór parametrów okreĞlających stan gruntów niespoistych zawierających frakcjĊ
drobną. Sesja Naukowa z okazji jubileuszu 70-lecia Prof. Zbigniewa Grabowskiego, 171-176.
107. LipiĔski M.J. (2000)b: Gmax as an indicator of undrained response of sand to cyclic loading. Annals of
Warsaw Agricultural University, Land Reclamation, No 29, 31-40.
108. LipiĔski M.J. (2000)c: Influence of freeze/thaw cycle on undrained cyclic behavoiur of sand. Annals of
Warsaw Agricultural University, Land Reclamation, No 29, 21-30.
109. LipiĔski M.J. (2000)d: Laboratoryjne pomiary prĊdkoĞci fal akustycznych dla okreĞlenia parametrów geo-
technicznych. XII Krajowa Konferencja Mechaniki Gruntów i Fundamentowania, Szczecin – MiĊdzyzdro-
je, Vol.1b, 39-48.
110. LipiĔski M.J. (2000)e: Shear wave velocity for evaluation of state of cohesionless soils. Annals of Warsaw
Agricultural University, Land Reclamation, No 29, 11-20.
111. LipiĔski M.J. (2000)f: Undrained response of cohesionless soils to monotonic loading. Rozprawa
doktorska, Politechnika GdaĔska, GdaĔsk.
112. LipiĔski M.J. (2001): Is shear velocity capable to detect state of soils containing fines? Annals of Warsaw
Agricultural University – Land Reclamation, No 32, 87-101.
113. LipiĔski M.J. (2002): The influence of loading mode in laboratory study of flow failure in cohesionless
soils. Annals of Warsaw Agricultural University – SGGW, Land Reclamation, No 34, 87-96.
114. LipiĔski M.J. (2004): Significance of loading mode in the laboratory study of flow failure in various soils.
Annals of Warsaw Agricultural University – SGGW, Land Reclamation, No 35a, 183-192.
115. LipiĔski M.J. (2006)a: Parametry opisujące zachowanie siĊ gruntu w trakcie statycznego upáynnienia.
Wydawnictwo SGGW – Monografia „Geotechnika w hydrotechnice i budownictwie lądowym” wydana
z okazji 50-lecia pracy naukowej Prof. W. Wolskiego, 184-195.
116. LipiĔski M.J. (2006)b: Maáe... ale jak bardzo istotne. Zeszyty Naukowe Politechniki Biaáostockiej,
Biaáystok 2006, z. 28, t.1, 191-200.
117. LipiĔski M.J. (2012): Wybrane kryteria okreĞlania parametrów gruntów naturalnych. InĪynieria Morska
i Geotechnika, nr 4, 267-277.
Literatura 261
118. LipiĔski M.J., GoáĊbiewska A. (2000): A study of granulation distribution in a beach of tailings dam.
Waste’00 Konf. Colorado, USA, Balkema, 159-168.
119. LipiĔski M.J., Koda E., Wdowska M.K. (2007): Laboratory assessment of permeability of groundwater
protective barrier. Annals of Warsaw University of Life Sciences – SGGW Land Reclamation, nr 38/2007,
69-80.
120. LipiĔski M.J., Markowska K. (2004): Nonlinearity of hypoelastic parameters of taillings material. EU
GeoEnvNet Seminar on Geoenvironmental Engineering – Transfer of Knowledge and EU's Directives to
Newly Associated States, Warszawa, Wydawnictwo SGGW, 125-132.
121. LipiĔski M.J., TymiĔski W. (2011): Evaluation of initial stiffness of natural overconsolidated cohesive
soils. XV EC ISSMGE Athens, 209-214.
122. LipiĔski M.J., TymiĔski W., ĝwidziĔski W. (2007): Badania laboratoryjne gruntów gáĊbokiego podáoĪa
Ğrodkowej czĊĞci zapory wschodniej. Monografia 30-lecia eksploatacji Skáadowiska ĩelazny Most 1977-
2007, KGHM, Lubin, 208-220.
123. LipiĔski M.J., Wdowska M.K. (2004)a: Influence of end restraint on stiffness distribution determined in
triaxial tests. Annals of Warsaw Agricultural University, Land Reclamation No. 35a, 193-201.
124. LipiĔski M.J., Wdowska M.K. (2004)b: Kryteria nasączania gruntów prekonsolidowanych metodą ciĞnie-
nia wyrównawczego. Wspóápraca budowli z podáoĪem gruntowym. II problemowa konferencja geotech-
niczna Biaáystok – BiaáowieĪa, T.2, 71-81.
125. LipiĔski M.J., Wdowska M.K. (2005): Wpáyw niepeánego nasycenia na charakterystyki przepuszczalnoĞci
gruntów spoistych. Przegląd Naukowy WIiKĝ, rocznik XIV, 1/31, 122-131.
126. LipiĔski M.J., Wdowska M.K. (2011): A stress history and strain dependent stiffness of overconsolidated
cohesive soil. Annals of Warsaw University of Life Sciences-SGGW Land Reclamation, No. 43(2), 207-
216.
127. LipiĔski M.J., Wdowska M.K. (2012): A strain dependent stiffness of stiff cohesionless and cohesive soils.
ZáoĪone do przewidywanej publikacji w czasopiĞmie Studia Geotechnica et Mechanica. Wrocáaw, 53-67.
128. LipiĔski M.J., Wolski W. (2001): Onset conditions of liquefaction. Proc. of XVth Int. Con., SMGE, Istan-
bul, Vol.1, 187-190.
129. LipiĔski M.J., Wolski W. (2005): Parameters describing flow liquefaction of soils. Proceedings of 16th
ICSMGE, Millpress Science Publishers Rotterdam, Osaka, Vol. 2, pp. 547-550.
130. LipiĔski M.J. z Zespoáem (2006) NieliniowoĞü charakterystyk naprĊĪenie-odksztaácenie w stanach
przedzniszczeniowych gruntu – doĞwiadczalne podstawy opisu teoretycznego. Sprawozdanie koĔcowe
z realizacji projektu badawczego KBN nr 5 T07E 038 24. Katedra GeoinĪynierii SGGW, Warszawa.
131. LipiĔski M.J. z Zespoáem (2011) Kryteria okreĞlania i doboru parametrów geotechnicznych. Sprawozdanie
koĔcowe z realizacji projektu badawczego KBN nr N N506 0989 33. Katedra GeoinĪynierii SGGW,
Warszawa.
132. Lo Presti D.C.F. (1989): Proprieta dinamiche dei tereni, XIV Conferenza Geotecnica di Torino, Dept. Of
Structural Engineering, Politechnico di Torino, Torino.
133. Lo Presti D.C.F., O’Neill D. (1991): Laboratory investigation of small strain anisotropy in sand, Proc. of
ISOCCTI, Postdam, NY, 213-224.
134. Lo Presti D.C.F. (1994): Measurements of shear deformation of geomaterial in laboratory, Proc. Int. Symp.
On Prefailure Deformations Characteristics of Geomaterials, Hokkaido, 339-360.
135. Lo Presti D. C. F., Frost J. D., Scholey G. K., Jamiolkowski M. (1995): A review of instrumentation for
measuring small strains during triaxial testing of soil specimens. Geotechnical Testing Journal, GTJODJ,
Vol. 18 (2).
136. Lo Presti D.C.F., Pallara O., Cavallaro A., Jamiolkowski M. (1999)a: Anisotropy of small strain stiffness of
undisturbed and reconstituted clays, Prefailure Deformation Characteristic of Geomaterial, Balkema, Rot-
terdam, 3-9.
137. Lo Presti D.C.F., Pallara O., Cavallaro A., Jamiolkowski M. (1999)b: Influence of reconsolidation tech-
niques and strain rate of the stiffness of undisributed clays from triaxial test, Geotechnical Testing Journal,
GTJODJ, Vol. 22 (3), 211-225.
138. Lowe J., Johnson T.C. (1960): Use of back pressure to increase degree of saturation in triaxial test speci-
mens, ASCE Conf. on Shear Strength of Cohesive Soils, Boulder, Colorado, 819-836.
139. Lunne T., Berre T., Strandvik S. (1997): Sample Disturbance Effects in Soft Low Plasticity Norwegian
Clay. Proc. of Conf. on Recent Developments in Soil and Pavement Mechanics, Rio de Janeiro, 81-102.
140. Lunne T., Berre T., Strandvik S., Andersen K.H., Tjelta T.I. (2001): Deep water sample disturbance due to
stress relief. Norwegian Geotechnical Institute.
141. Lunne T., Robertson P.K., Powell J.J.M. (1997): Cone penetration testing in geotechnical practice. Blackie
Academic & Professional.
142. Lupini J.F., Skinner A.E., Vaughan P.R. (1981): The drained residual strength of cohesive soils.
Géotechnique, Vol. 31(2), 181-213.
143. Mair R.J. (1993) Development in geotechnical engineering research: application to tunnels and deep exca-
vations. Proc. of the Institution of Civil Engineers, Unwin Memorial Lecture 1992, Civil Engineering, 93,
27-41.
144. Massarsch K.R. (1979): Lateral Earth Pressure in Normally consolidated Clay, Proc. of the Senenth Euro-
pean Conference on Soil Mechanics and Foundation Engineering, Brighton, England, Vol. 2, 245-250.
145. Mayne, P.W. (1995): Application of G/Gmax modulus degradation to foundation settlement analyses, Proc.,
U.S.-Taiwan Workshop on Geotechnical Collaboration, National Science Foundation/Washington D.C. and
National Science Council/Taipei, 136-148.
146. Mayne, P.W. (2001): Stress-strain strength flow characteristics of enhanced in situ testing. Int. Conf. of in
situ Measurement of soil properties and Case histories, Indonesia, 29-48.
147. Mayne P.W., Coop M.R., Springman S.M., Huang A., Zornberg J.G. (2009): Geomaterial behaviour and
testing. In M. Hamza et al. (eds), Proc. 17th Int. Conf. on Soil Mechanics and Geotechnical Engineering,
Alexandria, 2777-2872.
148. Muir Wood D., Lings M.L., Nash D.F.T., Gajo A. (2001): Anisotropy of soils: laboratory measurements
and constitutive implementation, Proc. of 15th Int. Conf. Soil Mech. Found. Engng, Istambul, 321-324.
149. Nishimura S. (2005): Laboratory study on anisotropy of natural London Clay. Ph.D. Thesis, Imperial Col-
lege London.
150. Olsen H. W., Morin R. H. (1984): Determining Specific Storage of Sediment Using Data from a Constant
Flow Rate Permeability Test. American Geophysical Union, Vol. 65 (45).
151. Olsen H.W., Morin R.H., Nichols R.W. (1988): Flow pump applications in triaxial testing. Advanced Tria-
xial Testing of Soil and Rock. ASTM STP 977; 69-81.
152. Pennington D.S., Nash D.F.T., Lings M.L. (2001): Horizontally mounted bender elements for measuring
anisotropic shear moduli in triaxial clay specimens. Geotechnical Testing Journal, GTJODJ, Vol. 24 (2),
133-144.
153. Perret D., Locat J., Leroueil S. (1995): Strength development with burial in fine-grained sediments from the
Saguenay Fjord. Quebec, Canadian Geotechnical Journal, No. 32, 247-262.
154. Poulos S. (1981): The steady-state of deformation. Journal of Geotechnical Engineering American Society
of Civil Engineering, 107(5), 553-561.
155. Poulos S. J., Castro, G., France, J. (1985): Liquefaction evaluation procedure. Journal of Geotechnical
Engineering, ASCE, 111(6), 772-792.
156. Rampello S., Viggiani G., Silvestri F. (1994): The dependence of small strain stiffness on stress state and
history for fine grained soils. The example of Vallericca clay. Pre-failure Deformation of Geomaterials,
Shibuya, Mitachi&Miura (eds), Balkema, Rotterdam, 273-278.
157. Rampello S., Viggiani G., Silvestri F. (1995): The dependence of G0 on stress state and history in cohesive
soils, Pre-failure Deformation of Geomaterials, Shibuya, Mitachi&Miura (eds), Balkema, Rotterdam, 1155-
1160.
158. Rampello S., Callisto L. (2001): Stiffness anisotropy of a natural clay at small strain. Proc. 15th ICSMGE,
Istanbul, 1, 247-250.
159. Reynolds O. (1885): On the dilatancy of media composed of rigid particles in contact, with experimental
illustrations. Phil. Mag., Series 5, 20 (1885), 469–481.
160. Robertson, P. K. (1993): Design consideration for liquefaction, US-Japan Workshop, June.
161. Robertson P.K., Woeller D.J., Finn W.D.L. (1992): Seismic cone penetration test for evaluating liquefac-
tion potential under cyclic loading, Canadian Geotechnical Journal, Vol.29 (3), 686-695.
Literatura 263
162. Roesler S.K. (1979): Anisotropic shear modulus due to stress-anisotropy, JGE Div. ASCE 15 (GT7), 871-
880.
163. Rolo R. (2003): The anisotropic stress-strain-strength behavior of brittle sediments. Ph.D. Thesis, Imperial
College London.
164. Roscoe K.H., Schofield A.N., Wroth C.P. (1958): On the yielding of soils, Geotechnique, 8, 1, 22-53.
165. Rowe P.W., Barden L. (1966): A new consolidation cell. Géotechnique, Vol. 16 (2), 162-170.
166. Sällfors G. (1975): Preconsolidation pressure of soft high plastic clays. Ph.D. Thesis, Department of Ge-
otechnical Engineering, Gothenburg.
167. Sandorini S.S. (1977): The Strength of London Clay in Total and Effective Stress Terms, Ph.D. thesis, Uni-
versity of London, London.
168. Schmertmann J.H. (1975): The undisturbed consolidation behavior of clay. Transactions of the American
Society of Civil Engineers, 120, 1201-1233.
169. Schmidt B. (1966): Discussion of „Earth Pressures at Rest Related to Stress History”, Canadian Geotech-
nical Journal, Vol. 3 (4).
170. Scholey G.K., Frost J.D., Lo Presti D.C.F., Jamiolkowski M. (1995): A review of instrumentation for meas-
uring small strains during triaxial testing of soil specimens. Geotechnical Testing Journal, GTJODJ, Vol.
18(2), 137-156.
171. Seed, H.B. and Lee, K. L. (1966): Liquefaction of Saturated Sands During Cyclic Loading. Jour. of the Soil
Mech. and Found. Div., ASCE, Vol. 92, No. SM6, Proc. Paper 4972, 105-134.
172. Seed, H.B. and Idriss, I. M. (1971): Simplified Procedure for Evaluating Soil Liquefaction Potential. Jour-
nal of Soil Mechanics and Foundations Div., ASCE, Vol. 97, No. SM9, Proc. Paper 8371, 1249-1273.
173. Seed, H. B. (1979): Soil Liquefaction and Cyclic Mobility Evaluation for Level Ground During Earth-
quakes, Journal of Geotechnical Engineering Div., ASCE, Vol. 105, No. GT2, Proc. Paper 4380, 201-255.
174. ùenol A., (1997): Determination of Pre-consolidation Pressure. Ph.D. Thesis (In Turkish), Istanbul Tech-
nical University, The Institute of Science and Technology, Turkey.
175. Senol A., Seglamer A.(2000) Determination of preconsolidation pressure with a new strain–log stress
method. Electronic Journal of Geotechnical Engineering, 1-11.
176. Shirley E. T. (1978): An improved shear wave transducer. Journal of Acoustical Society of America 63,
1643-1645.
177. Schnaid F. (2005): Geocharacterisation and properties of natural soils by in situ tests. State-of-the-art
report. Proc. 16th International Conference on Soil Mechanics and Geotechnical Engineering (ICSMGE),
Osaka, 3-46.
178. Silva P.F. (1970): A new graphical construction for determination of the preconsolidation stress of a soil
sample. Proc. of the 4th Brazilian Conference on Soil Mechanics and Foundation Engineering, Rio de Janei-
ro, Brazil., Vol. 2 (1), 225-232.
179. Skempton A.W. (1954): The pore pressure coefficients A and B, Geotechnique, Vol. 4, 143-147.
180. Skempton A.W. (1960): Effective stress in soils, concrete and rocks. Pore pressure and suction in soils,
Butterworths, London, 4-16.
181. Smith R. E. and Wahls H. E. (1969): Consolidation under constant Rate of Strain. J. Soil Mech. Found.
Vol. 95, SM 2, 519-539.
182. Stokoe K.H.II, Lee S.H.H., Knox D.P. (1985): Shear moduli measurement Under true triaxial stresses,
Proc. Advances in the Art of Testing Soils Under Cyclic Loading Conditions, ASCE Convention, Detroit.
183. Stokoe K.H.II, Lee J.N.K., Lee S.H.H. (1991): Characterization of soil in calibration chambers with seis-
mic waves, Proc. ISOCCT1, Postdam, NY.
184. Sutterer, K., Frost, J., Chameau, J. (1996): Polymer Impregnation to Assist Undisturbed Sampling of
Cohesionless Soils. Journal of Geotechnical Engineering., Vol. 122(3), 209-215.
185. Tanaka H., Horng V. (2010): Effects of geometric designs of tube sampler on sample quality of soft clays.
The 4th International Workshop on soil parameters from in situ and laboratory tests. PoznaĔ, Poland. 423-
434.
186. Tavenas F., Des Rosiers J.P., Leroueil S., La Rochelle P., Roy M. (1979): The Use of Strain Energy as a
Yield and Creep Criterion for Lightly Overconsolidated Clays. Géotechnique, Vol. 29 (3), 285-303.
187. Tatsuoka F., Molenkamp F., Torii T., Hino T. (1984): Behavior of lubrication layers of platens in element
test. Soils and Foundations, Vol. 24 (1), 113-128.
188. Tatsuoka F., Shibuya S. (1992): Deformation characteristics of soils and rocks from field and laboratory
tests, Keynote Paper, Proc. of 9th ARC on SMFE, Vol. 2, 101-170.
189. Technical Committee 24 Report (1989): Sampling of cohesionless soils.
190. Terzaghi, K., Peck, R. B. (1948): Soil mechanics in engineering practice. 2nd edn, New York, Wiley.
191. Terzaghi K., Peck R.B., Mesri G. (1996): Soil Mechanics In Engineering Practice. John Wiley and Sons,
New York.
192. Vanapalli S.K., Fredlund D.G., Pufahl D.E., Clifton A.W. (1996): Model for the prediction of strength with
respect to soil suction. Canadian Geotechnical Journal 33(3), 379-392
193. Viana di Fonseca A., Ferreira C., Fahey M. (2009): A framework interpreting bender element tests combin-
ing time-domain and frequency-domain methods. ASTM Geotechnical Testing Journal, Vol. 32 (2), 91-107.
194. Viggiani G., Atkinson J.H. (1995)b: Stiffness of grained soil at very small strain. Géotechnique 45, 249-
265.
195. Wdowska M.K., Wudzka A. (2006): Czynniki warunkujące zmiennoĞü moduáu odksztaácenia gruntów spo-
istych. Przegląd Naukowy Wydziaáu InĪynierii i Ksztaátowania ĝrodowiska SGGW, Rocznik XV, Zeszyt 1
(33), 64-74.
196. Wdowska M.K: Wpáyw historii naprĊĪenia na odksztaácalnoĞü gruntów spoistych. Rozprawa doktorska.
Szkoáa Gáówna Gospodarstwa Wiejskiego, 2010.
197. Wesley L.D. (1975): Influence of Stress Path and Anisotropy on the Behaviour of a Soft Alluvial Clay,
Ph.D thesis, University of London, London.
198. Williams H.S. (2004) Development of a true triaxial apparatus for soil testing. M.Sc. Thesis, Louisiana
State University, Louisiana.
199. Wissa A.E.Z., Heiberg S. (1969): A New One-Dimensional Consolidation Test. Departmen of Civil Engi-
neering Research Report 69-9, Soil Publication, No. 229.
200. Wolski W., LipiĔski M.J. (2006): Site characterisation for geotechnical and environmental purposes.
Keynote lecture. Proc. of the 13th Danube-European Conference on Geotechnical Engineering, 129-150.
201. Wolski W., LipiĔski M.J., Fürstenberg, A., BaraĔski T. (2000): Influence of internal erosion on safety of
old dams. Proceedings of the Third International Conference Geofilters 2000, Balkema, 357-364.
202. Wood D.M. (1990): Soil Behaviour and Critical State Soil Mechanics. Cambridge University Press, Cam-
bridge.
203. Wroth C.P. and Houlsby G.T. (1985): Soil Mechanics Property Characteristics and Analysis Procedures.
Proc. XI JCSMFE, San Francisco.
204. WyraĪanie niepewnosci pomiaru. Przewodnik (1999):. Polskie wydanie przez Gáówny Urząd Miar
angielskiej wersji przewodnika Guide to the Expression of Uncertainty in Measurement z 1995 roku.
205. Yamashita S., Toki S. (1994): Cyclic deformation characteristics of sands in triaxial and torsional tests,
Pre-failure Deformation of Geomaterials, Shibuya, Mitachi&Miura (eds), Balkema, Rotterdam, 31-36.
206. Yamashita S., Hori T., Suzuki T. (2003): Effects of fabric anisotropy and stress condition on small strain
stiffness of sand. Deformation Characteristics of Geomaterials, Swets&Zeitlinger, Lisse, 187-194.
207. Yoshimine M., Ishihara K. (1998): Flow Potential of Sand During Liquefaction. Soils and Foundations 38
(3), 187-196.
Literatura 265
Normy
208. PN-81/B-03020 Grunty budowlane. Posadowienie bezpoĞrednie budowli. Obliczenia statyczne i projekto-
wanie.
209. PN-86/B-02480 Grunty budowlane. OkreĞlenia, symbole, podziaá i opis gruntów.
210. PN-EN 1997-1 Eurokod 7 Projektowanie geotechniczne. CzĊĞü 1: Zasady ogólne.
211. PN-EN 1997-2 Eurokod 7 Projektowanie geotechniczne. CzĊĞü 2: Rozpoznanie i badanie podáoĪa grunto-
wego.
Wykaz waĪniejszych symboli i oznaczeĔ
DuĪe litery áaciĔskie

A – parametr w równaniu Skemptona, [-]
B – parametr w równaniu Skemptona, [-]
Cc – wspóáczynnik ĞciĞliwoĞci, [-]
Chh – staáa materiaáowa dla propagacji fali w kierunku poziomym, [-]
Cr – wspóáczynnik ĞciĞliwoĞci przy powtórnym obciąĪeniu, [-]
Cvh – staáa materiaáowa dla propagacji fali w kierunku pionowym, [-]
CĮ – wspóáczynnik ĞciĞliwoĞci wtórnej, [-]
D – wskaĨnik táumienia, [-]
E – moduá odksztaácenia, [MPa]
Emax – początkowa wartoĞü moduáu odksztaácenia, [MPa]
G – moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej, [MPa]
G0 ,Gmax – początkowy moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej, [MPa]
Ghh – moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej w kierunku poziomym (polaryzacja pozioma), [MPa]
Ghv – moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej w kierunku poziomym(polaryzacja pionowa), [MPa]
Gvh – moduá sprĊĪystoĞci poprzecznej w kierunku pionowym (polaryzacja pozioma), [MPa]
H – staáa Henryƍego, (przyjmowana jako 0,02 cm3 gazu na cm3 wody w temp. 20°C), [-]
IB – wskaĨnik wraĪliwoĞci, [-]
IC – wskaĨnik konsystencji, [-]
ID – stopieĔ zagĊszczenia, [-]
IL – stopieĔ plastycznoĞci, [-]
Ip – wskaĨnik plastycznoĞci, [-]
IV – indeks wskaĨnika porowatoĞci, [-]
I1 – pierwszy niezmiennik tensora stanu naprĊĪenia
J2D – drugi niezmiennik dewiatora stanu naprĊĪenia
K – moduá odksztaácenia objĊtoĞciowego, [MPa]
Kc – stosunek efektywnych naprĊĪeĔ gáównych (ı1/ ı3), [-]
K0 – wspóáczynnik parcia spoczynkowego, [-]
K0NC – wspóáczynnik parcia spoczynkowego gruntów normalnie skonsolidowanych, [-]

M – edometryczny moduá ĞciĞliwoĞci, [MPa]
NKT – wspóáczynnik wykorzystywany w badaniach CPT, zaleĪny od geometrii stoĪka i
znormalizowanej sztywnoĞci badanego gruntu, [-]
OCR – wskaĨnik prekonsolidacji mechanicznej odniesiony do naprĊĪeĔ pionowych, [-]
PPR – stosunek przyrostów ciĞnienia wody w porach (ang. pore pressure ratio), [-]
R2 – wspóáczynnik determinacji, [-]
SFR – wskaĨnik odpowiadający masowemu stosunkowi frakcji ziarnistej (powyĪej
0,075mm) do drobnej (poniĪej 0,075mm), (ang. sand to fines ratio), [-]
Sij – bezwymiarowa staáa charakteryzująca strukturĊ gruntu, [-]
SP – wytrzymaáoĞü maksymalna, [kPa]
Sr – stopieĔ wilgotnoĞci gruntu, [-]
SSS – wytrzymaáoĞü w stanie ustalonym, [kPa]
Vp – prĊdkoĞü propagacji fali podáuĪnej, [m/s]
Vs – prĊdkoĞü propagacji fali poprzecznej, [m/s]
Vs1 – znormalizowana prĊdkoĞü propagacji fali poprzecznej, [m/s]
Y – funkcja naprĊĪeĔ, [-]
YSR – wskaĨnik prekonsolidacji wáaĞciwej, [-]
§E·
¨ '¸ – znormalizowany moduá odksztaácenia dla gruntu prekonsolidowanego
© V ¹ KOC
mechanicznie (znana wartoĞü YSR), [-]
§E·
¨ ' ¸ – znormalizowany moduá odksztaácenia dla gruntu normalnie skonsolidowanego, [-]
© V ¹ NC
F(e) – funkcja wskaĨnika porowatoĞci, [-]

(Su)ss /ı'v – wytrzymaáoĞü na Ğcinanie w warunkach bez odpáywu znormalizowana ze wzglĊdu
na pionowe naprĊĪenie efektywne dziaáające przed Ğcinaniem, [-]
dY/dİa – gradient funkcji naprĊĪenia, [-]
Maáe litery áaciĔskie

c‫ – ޤ‬spójnoĞü gruntu odniesiona do naprĊĪeĔ efektywnych, [kPa]
cu, Ĳfu – wytrzymaáoĞü gruntu w warunkach bez odpáywu, [kPa]
e – wskaĨnik porowatoĞci, [-]
et – progowa wartoĞü wskaĨnika porowatoĞci, [-]
268 Kryteria okreĞlania parametrów geotechnicznych
f – wspóáczynnik tarcia pomiĊdzy próbką gruntu a kopuákami, [-]

fs – tarcie na tulei ciernej, [MPa]
f1 – czĊstotliwoĞü rezonansowa, [1/s]
i0 – gradient początkowy [-]
k – wspóáczynnik filtracji, [cm/s]
p’, ı’m – Ğrednie naprĊĪenie efektywne, [kPa]
p’c – początkowa wartoĞü Ğredniego naprĊĪenia efektywnego, [kPa]
p’p – wartoĞü Ğredniego naprĊĪenia efektywnego odpowiadająca osiągniĊciu linii
niestabilnoĞci, [kPa]
p’pt – wartoĞü Ğredniego naprĊĪenia efektywnego odpowiadająca zmianie rodzaju reakcji, [kPa]
p’ss – wartoĞü Ğredniego naprĊĪenia efektywnego po osiągniĊciu stanu ustalonego, [kPa]
p’y – wartoĞü Ğredniego naprĊĪenia efektywnego odpowiadająca punktowi przeciĊcia ĞcieĪki
naprĊĪenia z linią niestabilnoĞci, [kPa]
q – dewiator naprĊĪenia, [kPa]
qc – opór na stoĪku, [MPa]
qpeak – dewiator naprĊĪenia w chwili osiągniĊcia maksimum lokalnego, [kPa]
qpt – dewiator naprĊĪenia odpowiadający zmianie reakcji, [kPa]
q0 – początkowy (przed Ğcinaniem) dewiator naprĊĪenia, [kPa]
s – poáowa sumy ekstremalnych naprĊĪeĔ gáównych, [kPa]
t – poáowa róĪnicy ekstremalnych naprĊĪeĔ gáównych, [kPa]
u – ciĞnienie wody w porach, [kPa]
uf – potencjaá statycznego upáynnienia, [-]
up – wielkoĞü przyrostu ciĞnienia wody w porach odpowiadająca maksymalnej wartoĞci
dewiatora, [kPa]
uss – wielkoĞü przyrostu ciĞnienia wody w chwili osiągniĊcia stanu ustalonego, [kPa]
upt – wielkoĞü przyrostu ciĞnienia wody w porach odpowiadająca zmianie rodzaju reakcji, [kPa]
wL – wilgotnoĞü odpowiadająca granicy páynnoĞci, [-]
wn – wilgotnoĞü naturalna, [-]
wp – wilgotnoĞü odpowiadająca granicy plastycznoĞci, [-]
ws – wilgotnoĞü odpowiadająca granicy skurczu, [-]
Maáe litery greckie

Ȗ – odksztaácenie postaciowe, [-]
İa ,İ1 – odksztaácenie pionowe, [-]
İp – odksztaácenie plastyczne, [-]
İv – odksztaácenie objĊtoĞciowe, [-]
İvext – odksztaácenie objĊtoĞciowe okreĞlone na podstawie pomiaru objĊtoĞci wody
odpáywającej z próbki lub dopáywającej do niej, [-]
İvint – odksztaácenie objĊtoĞciowe okreĞlone przy wykorzystaniu wewnątrzkomorowego
pomiaru przemieszczeĔ, [-]
İ1, İ2, İ3, – odksztaácenia gáówne, [-]
Ș=q/p’=1 – punkt odpowiadający najwiĊkszej zmianie sztywnoĞci, [-]
Ȟ – wspóáczynnik Poissona, [-]
ȡ – gĊstoĞü, [kg/m3]
ı’h – skáadowa pozioma naprĊĪenia efektywnego, [kPa]
ıij – tensor naprĊĪenia, [kPa]
ı'p – naprĊĪenie prekonsolidacji mechanicznej, [kPa]
ı’v – skáadowa pionowa naprĊĪenia efektywnego, [kPa]
ı'Y – naprĊĪenie prekonsolidacji wáaĞciwej, [kPa]
ız – skáadowa pionowa naprĊĪenia normalnego, [kPa]
ı1, ı2, ı3, – naprĊĪenia gáówne, [kPa]
ı12 , ı21 – skáadowe styczne naprĊĪenia, [kPa]
Ĳ – naprĊĪenie styczne, [kPa]
Ĳd – naprĊĪenie styczne od siá masowych, [kPa]
ĳު – kąt tarcia wewnĊtrznego odniesiony do naprĊĪeĔ efektywnych, [º]

ĳ1 – czĊstotliwoĞü, [1/s]
ȥ – parametr stanu, [-]
Ȧ1 – czĊstoĞü koáowa, [rad/s]
Summary
The work concerns quality of geotechnical tests which to large extent depends on criteria that
must be fulfilled during soil testing. Basically, methods for determination of mechanical
parameters are discussed, but in case when index properties (e.g. degree of saturation or void
ratio) determine to large extent response of soils, then methods of determination of these
parameters are also described. Substantially, criteria concerning laboratory tests are discussed
as they may be considered as a reference for field tests. An exception is made for seismic
tests, which become recently very popular due to their nondestructive character and large
interpretative capabilities. Major criteria which should be considered in determination
of geotechnical parameters are presented. Author's test results concern soils representing wide
spectrum of grain size distribution, from clean sands to high plasticity clays. Much attention
was given to assure the quality of experimental work. Selection of type of apparatus, kind
of loading, stress and strain conditions realized during tests are discussed in details. Methods
for evaluation of the quality of undisturbed samples were described. Much attention was
devoted to state parameters, in particular to parameters describing stress history of soils.
Separate paragraph was distinguished for description of liquefaction phenomenon as a special
and the most difficult case of shear strength loss. In relation to parameters describing stress-
strain characteristics, separately initial stiffness and nonlinear distribution of stiffness during
loading were discussed. Compressibility and permeability parameters were examined with
respect to kind of soils considered. It should be emphasized that majority of experimental
research presented in this book was supervised or personally done by the author. Laboratory
equipment and experimental methods employed refer to State of the Art in experimental soil
mechanics.
Author's address:
Mirosáaw J. LipiĔski Ph.D.

Faculty of Civil and Environmental Engineering
Department of Geotechnical Engineering
Warsaw University of Life Sciences-SGGW
159 Nowoursynowska St.
02-776 Warsaw
Poland

Habilitacja Lipinski Kryteria Wyznaczania Parametrow Geotechnicznych

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Habilitacja Lipinski Kryteria Wyznaczania Parametrow Geotechnicznych

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Habilitacja Lipinski Kryteria Wyznaczania Parametrow Geotechnicznych

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KRYTERIA WYZNACZANIA

Recenzenci: dr hab. inĪ. Waldemar ĝwidziĔski, prof. IBW PAN

Opracowanie redakcyjne – Maágorzata Wdowska

Czterysta czterdziesta siódma pozycja serii – 447

Druk: POLIMAX s.c., ul. Nowoursynowska 161L, 02-787 Warszawa

5.2. Grunty spoiste 114

9. NieliniowoĞü charakterystyk naprĊĪenie odksztaácenie 202

okreĞlania charakterystyk gruntu. To w duĪej mierze stanowi o dynamice rozwoju tej

Poszerzenie wiedzy WALIDACJA KRYTERIÓW

Prognoza zachowania siĊ Monitoring obiektu

RYSUNEK 1.1. Miejsce walidacji kryteriów wyznaczania parametrów w prognozowaniu zachowania

Niniejsza praca ma na celu wykonanie kroku w kierunku próby weryfikacji moĪliwoĞci

Rozdziaá 7. Upáynnienie jako szczególny przypadek osiągniĊcia wytrzymaáoĞci gruntu

Parametry, cechy, zjawiska, procesy

Parametr jako czĊĞü rozwiązania zadania geotechnicznego

Dobór metody wyznaczania parametrów geotechnicznych

Model gruntu i jego parametry

upraszczających naleĪy poznaü zagadnienie w caáoĞci, aĪeby wiedzieü co i w jakim stopniu

Parametry wyznaczane wedáug Eurokodu 7

WartoƑci pomierzone i.e. wyniki badaŷ

teoria, zaleǏnoƑci empiryczne

ocena na podstawie schematu i

RYSUNEK 2.1. Rodzaje parametrów wedáug Eurokodu 7

Eurokod 7 rozróĪnia cztery rodzaje parametrów:

Ten rodzaj parametrów powinien byü przedstawiany w raportach z badaĔ wykonanych na

Podstawowe terminy dotyczące dokáadnoĞci badaĔ

W celu oceny moĪliwoĞci popeánienia báĊdów w badaniach laboratoryjnych niezbĊdne jest

RYSUNEK 2.2. WyjaĞnienie terminologii pomocnej przy szacowaniu báĊdów pomiarowych

Przedstawione powyĪej kryteria okreĞlania parametrów geotechnicznych w Īadnym razie nie

3.1. ObciąĪenie jako kryterium wyznaczania parametrów

3.1.1. Rodzaj obciąĪenia

Mechaniczne charakterystyki gruntu uwarunkowane są jego wáaĞciwoĞciami fizycznymi,

ne za zjawiska z krótszym czasem Zagadnienia dynamiczne Zagadnienia statyczne

obciąĪenia bĊdzie definiowany 10

okresu, w którym obciąĪenie zosta-

Przypadki, gdzie czas zadawania

Metody zadawania obciąĪeĔ moĪna podzieliü na 3 rodzaje: statyczne, dynamiczne i cykliczne

RYSUNEK 3.3. Dobór parametrów opisujących charakterystykĊ naprĊĪenie–odksztaácenie w zaleĪ-

3.1.2. PrĊdkoĞü obciąĪenia i warunki odpáywu

TrochĊ dalej w rozwaĪaniach dotyczących naprĊĪenia efektywnego poszedá Skempton

gdzie: ı’ – naprĊĪenie efektywne, ı – naprĊĪenie caákowite, u – ciĞnienie wody w porach

gdzie: M’ – kąt tarcia wewnĊtrznego, C’ – wspóáczynnik ĞciĞliwoĞci caáego oĞrodka

wierzchni kontaktu oraz wskaĨników ĞciĞliwoĞci,

teza II) jest asymptotyczną granicą ogólnych wy- a

raĪeĔ reprezentowanych przez hipotezy I i III. T

Z tego wzglĊdu w praktyce wykorzystuje siĊ zasa- P

dĊ naprĊĪeĔ efektywnych Terzaghi’ego. P

Z zasady naprĊĪeĔ efektywnych wynika, Īe do A

prawidáowego wyznaczenia naprĊĪeĔ przenoszo- T

nych przez szkielet gruntowy konieczne jest po- uw uw

prawne wyznaczenie wartoĞci ciĞnienia wody Ts

3.1.3. Schemat obciąĪenia i ĞcieĪki naprĊĪenia

W badaniach wáaĞciwoĞci mechanicznych jakiegokolwiek materiaáu waĪny jest schemat ob-

Jak wynika z rysunku 3.6, schematy zadawanych naprĊĪeĔ są osiowosymetryczne,

czyste izotropowe proste

Za wszystkimi przedstawionymi schematami zadawania obciąĪenia stoją konkretne rodzaje

wielkoĞciami mierzonymi, a wyznaczanie obwiedni zniszczenia na podstawie punktów stycz-

a) Páaszczyzna oktaedryczna b) ĝcinanie przy

A (wspóárzĊdne VT , WT) WT VV

A (wspóárzĊdne VT , WT) WT VV