Prof. Dr hab. inż.

Michał Topolnicki
Mgr inż. Mariusz Posłajko
Dr inż. Jarosław Krążelewski
KELLER POLSKA Sp. z o.o.
Dr hab. inż. Krzysztof Żółtowski, prof. PG, POLITECHNIKA GDAŃSKA
Mgr inż. Krzysztof Topolewicz, TOP PROJEKT, Gdańsk

POSADOWIENIE OBIEKTÓW MOSTOWYCH NA PODŁOŻU

WZMOCNIONYM METODĄ WGŁĘBNEGO MIESZANIA
GRUNTU NA MOKRO (DSM)

Wstęp
Biorąc pod uwagę ponad tysiąc zastosowań metody wgłębnego mieszania gruntu na mokro w
Polsce od roku 1999 można stwierdzić, że metoda DSM (ang. Deep Soil Mixing) zajęła już
trwałe miejsce w polskiej geotechnice, podobnie jak w rozwiniętych krajach na świecie [1].
Krajowe wdrożenia DSM objęły m.in.: nasypy drogowe i kolejowe, obiekty mostowe, budynki
mieszkalne i przemysłowe, silosy, centra komercyjne, posadzki, parkingi i place składowe,
obudowy wykopów oraz przesłony przeciwfiltracyjne. Na kolumnach DSM posadowiono do tej
pory ponad 300 wiaduktów/mostów drogowych i kolejowych oraz około 400 turbin
wiatrowych, a oba rodzaje zastosowań były pierwszymi w skali międzynarodowej [3,5]. W
uznaniu krajowych dokonań kolejna światowa konferencja poświęcona wgłębnemu mieszaniu
gruntu na sucho i na mokro odbędzie się w Gdańsku w roku 2020.
Tradycyjnym sposobem posadowienia obiektów mostowych są fundamenty palowe (pod
pojęciem obiektów mostowych będą w dalszym ciągu rozumiane mosty, wiadukty, estakady,
kładki, drogowe przejścia dla zwierząt, itp.). Rozwiązania palowe dla obiektów mostowych
mają dobre uzasadnienie. Podpory i przyczółki są z reguły silnie obciążone, a ich powierzchnia
oddziaływania na grunt jest stosunkowo mała. Mogą występować złożone kombinacje sił
pionowych, poziomych i momentów obrotowych w wielu kierunkach, a dopuszczalne
przemieszczenia fundamentów oraz różnice osiadania między podporami podlegają ostrym
ograniczeniom ze względów statycznych i funkcjonalnych.
Pomimo dominującego udziału fundamentowania na palach nie należy zaniedbywać
możliwości posadowienia podpór obiektów mostowych w sposób bezpośredni, o ile warunki
gruntowe na to pozwalają. Przemawiają za tym względy racjonalne, m.in. skrócenie czasu
realizacji robót i niższe koszty posadowienia. Wykonanie wzmocnienia gruntu w stopniu
niezbędnym do spełnienia wszystkich kryteriów posadowienia bezpośredniego dodatkowo
zwiększa możliwości wdrożenia takich rozwiązań w praktyce. W tym zakresie, biorąc pod
uwagę wyjątkową elastyczność stosowania, szczególna rola przypada technologii DSM.
W schematycznym układzie odniesienia osiadanie-obciążenie, pokazanym na rysunku 1,
linia A opisuje zachowanie przykładowego fundamentu posadowionego na gruncie
wzmocnionym kolumnami DSM, a punkt 1 określa wybrane (stosunkowo ”podatne”)
rozwiązanie projektowe, któremu odpowiadają sprzężone wartości obciążenia
charakterystycznego i dopuszczalnego osiadania. Dla tego samego fundamentu i obciążenia,
zwiększając np. liczbę i długość kolumn DSM, można opracować także alternatywne
rozwiązanie posadowienia, któremu odpowiada ”sztywniejsze” posadowienie i zredukowane
osiadanie (punkt 2). W przedziale od 1 do 2 znajdą się pozostałe rozwiązania DSM dla tego
samego przypadku. Uwzględniając inne fundamenty i obciążenia, reprezentowane przez
kolejne charakterystyki obciążenie-osiadanie, otrzymamy zbiór punktów 1 i 2, które
wyznaczają granice domniemanego obszaru praktycznych rozwiązań DSM. Postępując
analogicznie w odniesieniu do rozwiązań palowych można zidentyfikować komplementarny
obszar ich praktycznego stosowania.

Rys. 1. Obszary praktycznych rozwiązań palowych i DSM.

Schemat ilustruje, że rozwiązania palowe i rozwiązania DSM, które – co do zasady – różnią się
efektywnością przenoszenia dużych obciążeń i wartościami przemieszczeń, częściowo
przenikają się (rys. 1). W zakresie wspólnym rygorystyczne wymagania stawiane fundamentom
obiektów mostowych posadowionych na palach są równoważnie spełnione przez fundamenty
bezpośrednie posadowione na gruncie wzmocnionym metodą DSM. Oznacza to także, że oba
rozwiązania mogą ze sobą współzawodniczyć, biorąc pod uwagę m.in. koszty i czas wykonania
robót geotechnicznych, wymiary i stopień zbrojenia fundamentów, itd. Wspominane na
początku liczby dotychczasowych wdrożeń świadczą o tym, że rozwiązania DSM mogą być
konkurencyjne.
W dalszej części omówiono wybrane aspekty stosowania i projektowania rozwiązań DSM,
które zilustrowano przykładami z krajowej praktyki.

Proces wdrażania rozwiązań DSM w praktyce budowlanej

Wdrożenie wzmocnienia gruntu DSM w praktyce następuje w trzech etapach. Pierwszy
obejmuje zebranie i analizę danych wyjściowych, drugi projektowanie geotechniczne, a trzeci
wykonanie robót wraz z kontrolą jakości (rys. 2).
Pierwszy etap nie jest trywialny. W tej fazie prac należy dokonać wstępnej analizy
możliwości i celowości zastosowania technologii DSM w warunkach przedmiotowej
inwestycji, bazując na ugruntowanej wiedzy i doświadczeniu, a w uzasadnionych przypadkach
także na badaniach próbek cementogruntu wymieszanych w warunkach laboratoryjnych lub
nawet polowych. Dogłębna analiza pozwala zidentyfikować korzyści i ryzyka związane z
zastosowaniem technologii DSM i stanowi podstawę racjonalnych decyzji. Z tego powodu
powinna być wykonana przez kompetentne osoby, mające odpowiednie doświadczenie
projektowe i wykonawcze.
Drugi etap obejmuje iteracyjne dochodzenie do optymalnych rozwiązań projektowych
DSM, które powinny spełniać wymagania stanu granicznego nośności i stanu granicznego
użytkowalności przy możliwie najmniejszym nakładzie kosztów. Istotną rolę w tym procesie
odgrywa projektowanie cementogruntu, a zwłaszcza określenie charakterystycznej wytrzymało-
ści cementogruntu na ściskanie. Pod uwagę należy brać nie tylko rodzaj i właściwości gruntu
oraz rodzaj i ilość zastosowanego spoiwa, ale również funkcję projektowanego wzmocnienia
gruntu i charakterystykę planowanego układu kolumn DSM. Z tych względów dobrą praktyką
jest wykonywanie pilotowych badań cementogruntu dla potrzeb projektu geotechnicznego na
próbkach wymieszanych w laboratorium, a w uzasadnionych przypadkach także prób polo-
wych. Kluczowe znaczenie ma także stosowanie adekwatnych modeli i analiz obliczeniowych,
które muszą właściwie uwzględniać współpracę kolumn DSM z gruntem i przedmiotowym
obiektem budowlanym.

Charakterystyka
obiektu, obciążenia, Projekt Wykonawczy,
kryteria funkcjo- Badania pilotowe
cementogruntu dla Specyfikacje Techn.
nalne i użytkowe
projektowania? Tak

Warunki gruntowe, Badania

wodne i lokalne Nie lab. i/lub polowe
miejsca budowy cementogruntu Poletko
próbne
DSM?
Publikacje, normy, Projektowanie Tak
zalecenia, doświa- cementogruntu
Nie
dczenia z innych Poletko
wdrożeń DSM Schemat próbne
wzmocnienia

Etapy:
Analizy Realizacja
1: Zbieranie/analiza robót DSM
danych wyjściowych

2: Projektowanie
geotechniczne Wypełnienie
kryteriów
projektowych? Kontrola wykonania
Nie Tak
3: Wykonanie robót (Monitoring – opcja)

Rys. 2. Proces wdrożenia wzmocnienia gruntu DSM w praktyce budowlanej.

W trzecim etapie podstawowe znaczenie ma zapewnienie dobrej jakości wykonania robót.

Ponieważ mieszanie gruntu odbywa się in situ, szczególną rolę odgrywa stosowany sprzęt i
dokumentacja wykonania robót, sporządzana z udziałem zaawansowanych systemów
automatycznej rejestracji parametrów produkcyjnych. Wymagania w tym zakresie,
zamieszczane w projektach i specyfikacjach technicznych, powinny odpowiadać dobrej
praktyce wykonawczej. W przypadku projektów o dużym znaczeniu celowe jest kontrolowanie
sposobu wykonania i rejestrowania kolumn na poletkach próbnych przed rozpoczęciem
wykonywania podstawowego zakresu robót.

Kiedy stosować DSM?

O zasadności i efektywności stosowania metody wgłębnego mieszania gruntu na mokro w
przypadku konkretnego projektu decyduje wiele czynników. Wnikliwe analizy w tym zakresie
powinny być częścią prac projektowych. Natomiast na etapie wstępnego rozpoznania pomocne
są praktyczne wskazówki. Mają charakter orientacyjny i nie należy ich interpretować jako
ostrych granic stosowania mieszania gruntu na mokro.
Biorąc pod uwagę, że zasadniczo nie ma ograniczeń do stosowania DSM ze strony rodzaju,
ważności ani okresu użytkowania obiektu budowlanego [4], pierwszą wskazówką jest rodzaj
gruntu, który w dużym stopniu determinuje efektywność zastosowania technologii wgłębnego
mieszania na mokro. Piaski, pyły i gliny mieszają się skuteczniej niż iły i grunty organiczne, a
cementogrunt osiąga wyższe wytrzymałości przy tej samej zawartości cementu. W tablicy 1
zamieszczono wartości przeciętnych wytrzymałości charakterystycznych cementogruntu na
ściskanie, oparte na krajowych doświadczeniach, które można wykorzystać do wstępnych prac
projektowych jeżeli nie dysponuje się wynikami badań pilotowych ani danymi empirycznymi z
realizacji robót DSM w podobnych warunkach. Podane zakresy fck zależą od rodzaju gruntu
oraz odpowiadają wskazanym zawartościom cementu i wskaźnikom wymieszania BRN.
Zawartość cementu oznacza masę cementu przypadającą na sumę objętości wzmocnionego
gruntu i objętości wpompowanego zaczynu, natomiast zużycie cementu oznacza masę cementu
przypadającą na objętość wzmocnionego gruntu. O właściwościach fizycznych i
mechanicznych cementogruntu decyduje zawartość cementu, a nie jego zużycie. Natomiast
wskaźnik BRN, wyrażany liczbą obrotów pojedynczej belki mieszającej na metr długości
kolumny, określa w uproszczony sposób pracę potrzebną do uzyskania dobrego stopnia
wymieszania cementogruntu.

Tablica 1. Przeciętne wytrzymałości charakterystyczne cementogruntu dla gruntów

mieszanych na mokro w warunkach polowych.
Rodzaj gruntu Wytrzymałość … przy zawartości … oraz wskaźniku
charakterystyczna1) cementu wymieszania
fck [MPa] [kg/m³] BRN [obr./m]
Torfy2) 0,5 – 1,0 350 > 600
Namuły organiczne2) 0,7 – 1,5 320 > 500
Iły 1,0 – 2,0 280 > 450
Gliny 1,2 – 2,0 260 > 430
Pyły 1,5 – 3,0 220 > 400
Piaski 3,5 – 5,0 180 > 350
1)
Po 60 dniach dojrzewania, przy wskazanej zawartości cementu i dobrym wymieszaniu.
2)
Rosnąca zawartość części organicznych obniża wytrzymałość cementogruntu.

Drugą wskazówką jest wilgotność gruntu, ponieważ woda zawarta w gruncie zwiększa
wypadkowy wskaźnik W/C. Analizując wilgotność gruntu w miejscu budowy należy zwrócić
uwagę, że znaczenie początkowej wilgotności dla zastosowań DSM w gruntach niespoistych
jest inne (mniej ważne) niż dla gruntów spoistych i organicznych. Grunty niespoiste są
korzystnym składnikiem cementogruntu. Mają dużo mniejszą wodochłonność. Zmiana W/C
jest mała, a cementogrunt osiąga duże wytrzymałości już przy niskiej zawartości cementu.
Utrudnienia dla DSM mogą być głównie natury wykonawczej i występują w przypadku zbyt
niskiej wilgotności. Przesuszone piaski chłoną wodę z zaczynu i są trudne do penetracji.
Podawanie zaczynu musi spełniać dodatkową funkcję ‘smarowania’ mieszadła, co zwiększa
zużycie. Natomiast w przypadku gruntów spoistych i organicznych można przyjąć, że
stosowanie mieszania na mokro przy wilgotności początkowej gruntu powyżej 120% jest
nieefektywne.
Trzecią wskazówką jest agresywność środowiska gruntowego. W przypadku narażenia
na agresję chemiczną ze strony gruntu lub wody gruntowej DSM można stosować przy
oddziaływaniu klasy XA1, a w przypadku agresji siarczanowej także klasy XA2. Dla
pozostałych rodzajów średniej (XA2) i silnej (XA3) agresji chemicznej oraz w przypadku
występowania w gruncie albo w wodzie gruntowej substancji, które mogłyby negatywnie
wpłynąć na właściwości cementogruntu, wdrożenie DSM wymaga indywidualnej oceny przez
projektanta. Analizując agresywne odziaływania wody gruntowej na kolumny DSM należy
zwrócić uwagę na intensywność przepływu wody w otoczeniu cementogruntu. W warunkach
stacjonarnych i przy małych prędkościach filtracji wody, a więc w przypadku większości
typowych zastosowań DSM, oddziaływanie jest znacznie mniej destruktywne niż przy
intensywnym przepływie i wymywaniu produktów ługowania.
Jest istotne, że stosując odpowiednie cementy, dostosowane do rodzaju agresywności,
można zapobiegać negatywnym skutkom agresywnego oddziaływania środowiska gruntowego.
Błędem jest żądanie stosowania cementu CEM I-SR3 do wzmocnienia gruntu DSM pod
drogowymi obiektami inżynierskim na podstawie Rozporządzenia MTiGM z 2000 roku. Do
robót DSM nie odnoszą się przepisy dotyczące betonów mostowych [por. 4]. Dalsze
możliwości przeciwdziałania agresywnemu oddziaływaniu środowiska związane są z
dodatkowymi zapasami bezpieczeństwa, uwzględnianymi w projektowaniu geotechnicznym,
jak np. redukowanie obliczeniowej średnicy kolumn albo stosowanie układów blokowych.
Czwartą wskazówką jest zawartość części organicznych Iom. Przy Iom≤15% można
osiągnąć porównywalne wytrzymałości cementogruntu jak dla tego samego gruntu bez części
organicznych, ale wymaga to istotnego zwiększania zawartości cementu proporcjonalnie do
wzrostu Iom. Po przekroczeniu Iom=20% wytrzymałości są niskie nawet przy wysokim
dozowaniu cementu, co wyznacza racjonalną granicę stosowania DSM w gruntach
organicznych.
W odniesieniu do wzmacniania gruntów organicznych przez wymieszanie ze spoiwami
hydraulicznymi spotyka się opinie, że metoda DSM, zwłaszcza w wersji na mokro, nie nadaje
się do tego celu. Przeczą temu jednak przykłady pozytywnego wdrożenia na świecie i w Polsce
[1]. Przy użyciu odpowiednich spoiw i ich dozowania obserwuje się, że grunt organiczny
wymieszany ze spoiwem uzyskuje w każdym przypadku wyższą wytrzymałość od gruntu
rodzimego. Dyskusyjny jest tylko stopień wzmocnienia. Z tego względu w normach i
zleceniach nie wprowadza się obligatoryjnych ograniczeń stosowania DSM w gruntach
organicznych, pozostawiając decyzję w rękach projektanta posadowienia, który ma szereg
możliwości zmniejszenia ryzyka i dostosowania rozwiązania do potrzeb w ramach
projektowania geotechnicznego, w tym np. wzmocnienie całej objętości słabego gruntu pod
fundamentem. Co do zasady, stosowanie DSM w przypadku gruntów organicznych powinno
być każdorazowo przedmiotem wnikliwej analizy, nie tylko pod kątem ryzyka ale również
racjonalności.
Kolejne wskazówki związane są z technicznymi możliwościami i warunkami realizacji
robót DSM. Istotne znaczenie ma m.in. miąższość oraz głębokość zalegania słabego gruntu.
Utrudnieniem może być także konieczność przejścia mieszadła przez zagęszczone lub zwarte
grunty, leżące powyżej warstwy słabej.

Projektowanie geotechniczne
Projektowanie cementogruntu sprowadza się do określenia (prognozowania) wartości
parametrów fizycznych i mechanicznych materiału, który powstanie w wyniku wymieszania
gruntu z zaczynem cementowym in situ. Podstawowym parametrem projektowym dla
większości zastosowań DSM jest wytrzymałość cementogruntu na ściskanie fc, która zależy
przede wszystkim od rodzaju gruntu oraz jego właściwości fizycznych i chemicznych, składu
wody gruntowej, rodzaju i ilości cementu, gęstości zaczynu i sposobu podawania, stopnia
wymieszania gruntu z zaczynem oraz od czasu i warunków dojrzewania cementogruntu.
Pomimo wielu badań i bogatej literatury, prognozowanie właściwości cementogruntu pod
kątem planowanego zastosowania DSM jest dosyć trudne. W praktyce projektowej często
korzysta się z doświadczeń zdobytych w porównywalnych warunkach gruntowych na
wcześniejszych budowach, o ile są dostępne i miarodajne. Zaleca się wykonywanie badań
pilotowych cementogruntu dla potrzeb projektowania geotechnicznego. Badania pilotowe na
próbkach gruntu wymieszanego z zaczynem cementowym w warunkach laboratoryjnych nie są
ani trudne, ani kosztowne. Wymagają przede wszystkim zaplanowania i zarezerwowania czasu.
Schematy wzmocnienia podłoża DSM, złożone z kolumn pojedynczych, grup kolumn,
paneli, krat i bloków mogą mieć dowolną geometrię. Kolumny wykonywane stycznie lub na
zakład zwiększają sztywność i szczelność układu. Zależnie od przyjętego schematu,
wzmocniony obszar gruntu może być rozpatrywany jako zespolony blok, o podwyższonej
wytrzymałości i sztywności w porównaniu do gruntu rodzimego, lub jako układ kompozytowy,
w którym kolumny DSM i grunt rodzimy współpracują w przenoszeniu obciążenia, w stopniu
zależnym od względnej sztywności i geometrii układu.
Blokowe schematy wzmocnienia DSM radykalnie poprawiają nośność i stateczność gruntu.
Umożliwiają alternatywne posadowienie silnie obciążonych obiektów, które inaczej wymagają
głębokiego fundamentowania. Analizy obliczeniowe stanów granicznych są podobne jak dla
konstrukcji grawitacyjnych. Obejmują sprawdzenie nośności zewnętrznej (nośność, równowaga
na obrót, przesunięcie, poślizg głęboki) i wewnętrznej bloku (naprężenia krawędziowe,
ścinanie) oraz sprawdzenie osiadania. W układach kompozytowych grunt rodzimy rozdziela
pojedyncze kolumny lub grupy kolumn DSM, albo zostaje otoczony przez połączone kolumny.
Układy kompozytowe są oszczędniejsze niż bloki i z tego powodu często stosowane w
praktyce. Ich projektowanie jest trudniejsze. Wymaga uwzględnienia adekwatnych
mechanizmów zniszczenia, odpowiadających złożonym stanom obciążenia, w tym możliwości
wystąpienia zniszczenia progresywnego. Błędem jest przyjmowanie uśrednionych parametrów
fizycznych i mechanicznych wzmocnionego gruntu, obliczanych proporcjonalnie do udziału
powierzchni przekroju kolumn, dla schematów wzmocnienia niespełniających warunków
homogenizacji podłoża.
Należy zwrócić uwagę, że wskaźniki wzmocnienia dla rozwiązań DSM są z reguły wyższe
od stosowanych w przypadku sztywnych inkluzji (ang. Rigid Inclusions), a więc niezbrojonych
kolumn betonowych o średnicy od 0,25 do 0,4 m, które mieszczą się w przedziale około 2 do
5%. Dzięki stosowaniu większych średnic ryzyko całkowitego wyłączenia pojedynczych
kolumn DSM z pracy w wyniku zginania, wyboczenia, ścięcia lub błędu jest mniejsze [2].
Cementogrunt przenosi także, w ograniczonym stopniu, ścinanie i zginanie. Uwzględnienie
rozciągania w kolumnach DSM jest dopuszczalne, ale wymaga przeprowadzenia
zaawansowanych analiz obliczeniowych, zwykle za pomocą MES 3D [por. 5]. W większości
zastosowań DSM i przy uproszczonych metodach obliczeń należy dążyć do schematów
wzmocnienia podłoża zapewniających pracę kolumn na ściskanie, wykorzystując możliwości
jakie daje zmiana liczby kolumn i schematu wzmocnienia. Pojedyncze niezbrojone
kolumny/elementy DSM o przekroju mniejszym niż 0,3 m2 (średnica 0,6 m) mogą być
ściskane tylko osiowo i nie powinny przenosić obciążeń poziomych.
W [4] zamieszczono klasyfikację, która wprowadza dwie podstawowe klasy zastosowań
DSM, A i B, biorąc pod uwagę funkcję wzmocnienia gruntu w nawiązaniu do stanów
granicznych nośności (ULS) i użytkowalności (SLS) obiektu. Klasa A obejmuje przypadki,
kiedy wzmocnienie/zastosowanie DSM musi zapewnić spełnienie warunków stanu SLS oraz
ULS obiektu. Natomiast do klasy B należą tylko te zastosowania DSM, w których
rozpatrywany obiekt może być posadowiony w sposób bezpośredni na niewzmocnionym
gruncie bez obawy o przekroczenie warunków stanu ULS, to znaczy kiedy wzmocnienie DSM
projektuje się w celu spełnienia warunków stanu granicznego użytkowalności obiektu. W
praktyce dotyczy to najczęściej potrzeby zredukowania nadmiernego osiadania obiektu.
Wprowadzonym klasom odpowiadają różne poziomy ufności określania charakterystycznej
wytrzymałości cementogruntu na ściskanie.
Przykład 1
Czteroprzęsłowy wiadukt drogowy, zbudowany nad drogą ekspresową (rys. 3), ilustruje
elastyczność rozwiązań DSM i możliwość ich dostosowania do sytuacji, gdy warunki gruntowe
pod jedną lub kilkoma podporami umożliwiają bezpośrednie posadowienie fundamentu na
gruncie rodzimym, bez dodatkowego wzmocnienia. W tym przypadku dotyczyło to przyczółka
P1, pod którym występują osady piaszczyste, reprezentowane przez piasek średni, gruby i
pospółkę, w odróżnieniu od podpór P2, P3 i P4, gdzie zalega glina piaszczysta, glina pylasta,
pył i ił, oraz przyczółka P5, gdzie występują przemieszane grunty spoiste i piaszczyste (rys. 4).
Oprócz tego zwracają uwagę różnice w poziomie posadowienia fundamentów, szczególnie
między podporami P2 i P3 oraz P3 i P4. W rezultacie występowało podwyższone ryzyko
nierównomiernego osiadania fundamentów i przekroczenia dopuszczalnej różnicy osiadania,
która zwykle wynosi około 10 mm między sąsiednimi podporami (por. PN-S-10030:1985). W
praktyce, cały obiekt wymagał palowania albo wykonania odpowiedniego wzmocnienia gruntu.

Rys. 3. Wiadukt drogowy nad drogą ekspresową (fot. GDDKiA).

Rys. 4. Sondowania CPTU oraz projektowane długości kolumn DSM.

Wdrożone rozwiązanie posadowienia, pokazane na rysunku 5, objęło zastosowanie 225 kolumn
DSM pod podporami P2 do P5, o średnicy 1 m i długościach około 5 i 7 m, licząc od podstawy
fundamentów (w czasie robót przedłużono kilka kolumn rejonie P5 do 8-9 m biorąc pod uwagę
obserwowany opór penetracji mieszadła w podłoże). Ze względów technologicznych kolumny
DSM wykonuje się z platformy roboczej położonej co najmniej 0,3 do 0,5 m powyżej
docelowego poziomu głowic, co umożliwia zebranie urobku i ścięcie kolumn po wstępnym
związaniu cementogruntu, zwykle po 2-3 dniach. Roboty DSM wykonano w ciągu 4 dni,
łącznie z przejazdami między podporami, pracując jedną maszyną na dwie zmiany.
Schematy wzmocnienia DSM pod fundamentami dostosowano do działających obciążeń i
wytężenia kolumn. Sprawdzono warunki stanu granicznego nośności i użytkowalności.
Wszystkie kolumny są ściskane, a maksymalne obliczeniowe naprężenie ściskające wynosi
σcd=1,03 MPa. Zgodnie z [4], wymagana charakterystyczna wytrzymałość cementogruntu na
ściskanie po 60 dniach dojrzewania wynosi 1,82 MPa, a po 28 dniach wiązania 80% tej
wartości, czyli 1,46 MPa. Próbki cementogruntu pobrane ze świeżo wykonanych kolumn i
zbadane po 28 dniach wykazały wytrzymałości na ściskanie od 2,2 do 4 MPa, a wartość
charakterystyczna z ufnością 90% wynosiła 2,45 MPa (rys. 6), przekraczając wymagania
projektowe. Wykorzystano cementy CEM II/B-S 32,5R oraz CEM V/A(S-V) 32,5R-LH, a
średnie zużycie wyniosło 310 kg/m3 wzmocnionego gruntu. Stosowano zaczyn cementowy o
gęstości od 1,5 do 1,7 g/cm3. Obliczeniowe różnice osiadania między sąsiednimi podporami
spełniają wymagania projektowe (tab. 2).
Stosunek obliczeniowych sił poziomych do pionowych na podporach P2, P3 i P4 wynosi od
1 do 2,3%, a dla przyczółków P1 i P5 odpowiednio 29,8% i 20,4%. Współczynnik
bezpieczeństwa ze względu na przesunięcie w poziomie posadowienia wynosi 1,94 dla
przyczółka P1 posadowionego na gruncie rodzimym oraz 2,83 dla przyczółka P5
posadowionego na gruncie wzmocnionym kolumnami DSM, przy wymaganej wartości
1/(0,9·0,8)=1,39.
W czasie budowy wiaduktu jest ważne, aby stosować właściwą kolejność wykonania robót.
Nasypy dojazdowe po obu stronach obiektu stanowią istotne obciążenie podłoża gruntowego, a
ich odziaływanie zwiększa osiadanie przyczółków (por. [4]). Z tego powodu po robotach DSM
i wykonaniu konstrukcji podpór zaleca się obsypać przyczółki do wysokości co najmniej 2/3
ich wysokości, zapewniając czas na konsolidację podłoża przed obciążeniem podpór przęsłami.
Skutecznym rozwiązaniem jest również rozszerzenie wzmocnienia DSM na strefy przejściowe
nasypu za przyczółkami.

Rys. 5. Hybrydowe posadowienie wiaduktu drogowego z wykorzystaniem fundamentowania na

gruncie rodzimym oraz na kolumnach DSM.
 Rys. 6. Analiza statystyczna wyników badań kontrolnych wytrzymałości cementogruntu.

Tablica 2. Obliczeniowe osiadanie podpór wiaduktu WD-17.

Prognozowane Max. różnica

Podpora Badania gruntu
osiadanie [cm] osiadania [cm]
OW140 1,5
P1 CPTU-1 1,7
OW139 1,8 0,8
OW138 2,0
P2 CPTU-2 2,3
CPT-1 1,7
0,9
OW136 2,6
P3 CPTU-3 2,2
OW135 2,3
0,7
OW134 2,5
P4 CPTU-4 2,6
OW133 2,9
OW142 2,3 0,8
P5
CPTU-5 2,1

Przykład 2
Trójprzęsłowy wiadukt drogowy zbudowano w ciągu drogi ekspresowej (rys. 7). W tym
przypadku interesujące są zarówno sposób rozmieszczenia kolumn DSM jak i ich duża
średnica.

Rys. 7. Wiadukt drogowy w ciągu drogi ekspresowej (fot. GDDKiA).

Warunki gruntowe w rejonie wiaduktu sprzyjają bezpośredniemu posadowieniu podpór. Do
głębokości około 9-10 m poniżej poziomu fundamentów występują piaski średnie, pospółka i
żwir, a poniżej ił o konsystencji twardoplastycznej/zwartej. Grunty piaszczyste do głębokości
około 2 m pod podporą A, około 3,2 m pod podporą B oraz około 1 i 3,8 m pod podporami C i
D są jednak słabo zagęszczone, w granicach ID=0,3-0,4, lokalnie 0,45. Woda gruntowa
występuje 0,6 do 0,7 m poniżej fundamentów. Średni obliczeniowy nacisk pod fundamentami
przyczółków A i D wynosi około 250 kPa, a krawędziowy około 340 kPa. Dla podpór
pośrednich B i C naciski są odpowiednio 329 i 563 kPa.
W opisanych warunkach zachodziła obawa o nierównomierne osiadanie fundamentów oraz
ich przechylenie. Wdrożone rozwiązanie posadowienia, pokazane na rysunku 8, objęło
wykonanie 160 kolumn DSM o średnicy 1,6 m i długości od 3 do 7 m, licząc od podstawy
fundamentów. Schematy wzmocnienia dostosowano do działających obciążeń i wytężenia
kolumn. Wykorzystano zarówno panele zbudowane z połączonych kolumn, korzystne dla
przyczółków obciążonych siłą poziomą, jak i grupy połączonych kolumn w miejscach działania
skoncentrowanych obciążeń na podporach B i C. Roboty DSM wykonano w ciągu 6 dni.
Przebieg prac oraz widok kolumn DSM po ścięciu do poziomu posadowienia pokazano na
rysunkach 9 i 10.
Dla wszystkich fundamentów i kombinacji obciążenia sprawdzono warunki stanu
granicznego nośności i użytkowalności. Sprawdzenie wykazało, że obiekt można
zakwalifikować do klasy B pod względem zastosowanego wzmocnienia DSM. Wszystkie
kolumny pracują na ściskane, a maksymalne obliczeniowe naprężenie ściskające wynosi σcd
=1,48 MPa w przypadku podpór B i C, oraz około 1,25 MPa dla obu przyczółków. Wymagana
charakterystyczna wytrzymałość cementogruntu na ściskanie po 60 dniach dojrzewania,
wyznaczona zgodnie z [4], wynosi 2,61 MPa. Wszystkie próbki cementogruntu pobrane ze
świeżo wykonanych kolumn uzyskały wytrzymałości znacznie przekraczające wymagania
projektowe. Średnie zużycie cementu CEM II/B-V 32,5R wyniosło 350 kg/m3 wzmocnionego
gruntu. Stosowano zaczyn cementowy o gęstości od 1,65 do 1,7 g/cm3. Obliczeniowe osiadanie
podpór wynosi około 15 mm.

Rys. 8. Posadowienie wiaduktu drogowego na gruncie wzmocnionym kolumnami DSM.

Rys. 9. Wykonywanie robót DSM. Rys. 10. Kolumny DSM o średnicy 1,6 m po ścięciu
do poziomu posadowienia.

Przykład 3
Trójprzęsłowy wiadukt drogowy, zakrzywiony w planie, stanowi przykład interesującego
rozwiązania projektowego zarówno pod względem konstrukcji obiektu jak i sposobu
posadowienia z wykorzystaniem zbrojonych i niezbrojonych kolumn DSM (rys. 11).
Dodatkowym utrudnieniem wykonawczym była linia energetyczna przebiegająca bardzo blisko
przyczółka D, co spowodowało konieczność użycia małej maszyny i wykonania kolumn DSM
o mniejszej średnicy pod podporami D i C.

Rys. 11. Wiadukt drogowy ponad drogą ekspresową (fot. GDDKiA).

Poniżej poziomu fundamentowania w rejonie podpór A i B zalega miękkoplastyczna i

plastyczna glina pylasta z przewarstwieniami namułu, o miąższości odpowiednio 1,1 i 2,6 m, a
głębiej osady piaszczysto-żwirowe o miąższości około 7,5 m, reprezentowane przez średnio
zagęszczone i zagęszczone piaski średnie, pospółkę i żwir, pod którymi znajdują się grunty
ilaste i pylaste w stanie półzwartym i zwartym. Natomiast w przypadku podpór C i D zamiast
gliny pylastej występuje nasyp niekontrolowany, o miąższości odpowiednio 2,3 i 5 m. W
trakcie robót okazało się, że nasyp niekontrolowany pod podporą D zawierał duże ilości gruzu
budowlanego.
Wzmocnienie gruntu DSM objęło wykonanie 30 kolumn o średnicy 1,6 m i długościach od 5,7
do 6,7 m, oraz 128 kolumn o średnicy 0,6 m i długościach od 6,2 do 7,2 m, licząc od podstawy
fundamentów (rys. 12). Schematy wzmocnienia pod fundamentami i wytężenie kolumn
dostosowano do działających obciążeń i warunków gruntowych, biorąc pod uwagę obecność
gliny pylastej z wtrąceniami namułu pod podporami A i B. Maksymalne obliczeniowe
naprężenie ściskające σcd w najbardziej obciążonej kolumnie DSM pod podporą A wynosi 0,63
MPa, a w przypadku podpory B 1,56 MPa. Odpowiadają im potrzebne charakterystyczne
wytrzymałości cementogruntu na ściskanie po 60 dniach dojrzewania, odpowiednio, 1,12 i 2,76
MPa. Sześć zbadanych próbek cementogruntu wykazało minimalną wytrzymałość 3,1 MPa po
28 dniach dojrzewania, przekraczając wymagania projektowe. W przypadku kolumn pod
podporą C maksymalne obliczeniowe naprężenie ściskające wynosi 2,0 MPa, a pod podporą D
1,63 MPa. Odpowiadają im charakterystyczne wytrzymałości cementogruntu na ściskanie,
odpowiednio, 3,53 i 2,88 MPa. Z dziewięciu próbek pobranych z kolumn na podporach C i D
uzyskało minimalną wytrzymałość 5,9 MPa po 28 dniach dojrzewania, przekraczając
wymagania projektowe. Spoiwem był cement CEM II/B-S 32,5R, a zużycie wyniosło ponad
400 kg/m3 ze względu na przeszkody napotkane w nasypie niekontrolowanym.
Analizy obliczeniowe wykazały, że na dwóch podporach występują w kolumnach DSM
także siły rozciągające. Na podporze B dotyczy to jednej kolumny rozciąganej z siłą
obliczeniową 207 kN, której odpowiada naprężenie rozciągające 103 kPa, mniejsze od
obliczeniowej wytrzymałości cementogruntu na rozciąganie wynoszącej co najmniej
0,1·3100=310 kPa [4]. W przypadku podpory D rozciąganych jest 7 kolumn, a maksymalnej
sile rozciągającej 62 kN odpowiada obliczeniowe naprężenie 219 kPa. Także w tym przypadku
maksymalne naprężenie rozciągające jest mniejsze od obliczeniowej wytrzymałości
cementogruntu na rozciąganie, wynoszącej co najmniej 0,1·5900=590 kPa.
Stosunek obliczeniowych sił poziomych do pionowych wynosi na podporach: A - 39%, B -
12%, C - 2,8% i D - 30%. Biorąc pod uwagę stateczność fundamentów na przesunięcie oraz
zapewnienie współpracy kolumn z fundamentem zastosowano konstrukcyjne zbrojenie kolumn
DSM profilami stalowym IPE 200 i IPE 300 (rys. 13). Długość profili wynosiła 3 m, a
zakotwienie w fundamencie 0,5 m.

Rys. 12. Posadowienie wiaduktu drogowego z wykorzystaniem zbrojonych i niezbrojonych

kolumn DSM.
 Rys. 13. Szczegółowe rozmieszczenie zbrojonych i niezbrojonych kolumn DSM pod
podporami B i C.

W przypadku stosowania zbrojenia w kolumnach DSM dla obiektów o długim okresie

użytkowania zaleca się uwzględnić w projekcie możliwość wystąpienia korozji stali pomimo
stosunkowo grubej otuliny cementogruntu. Praktycznym sposobem jest zredukowanie
przekroju poprzecznego zbrojenia zgodnie z tabelą 4.1 normy EN 1993-5. Przykładowo, w
przypadku oddziaływania gruntów agresywnych i obiektu o żywotności 100 lat „tracona”
grubość profilu stalowego wynosi 3,25 mm.

Podsumowanie

Kluczem do dobrego projektowania i stosowania technologii DSM jest zrozumienie procesu

mieszania gruntu z zaczynem cementowym in situ, reakcji chemicznych zachodzących w
wymieszanym gruncie, krótko- i długookresowych właściwości cementogruntu oraz
wzajemnego oddziaływania kolumn DSM z gruntem i fundamentem.
Parametry fizyczne i mechaniczne cementogruntu zależą od rodzaju gruntu oraz jego
właściwości fizycznych i chemicznych, składu wody gruntowej, rodzaju i ilości cementu,
gęstości zaczynu i sposobu podawania, stopnia wymieszania gruntu z zaczynem oraz od czasu i
warunków dojrzewania cementogruntu. Utrudnia to trafne prognozowanie właściwości
cementogruntu tylko na podstawie założonej zawartości cementu w wymieszanym gruncie. Z
tego powodu elementem dobrej praktyki projektowej powinno być wykonywanie pilotowych
badań cementogruntu na próbkach wymieszanych w warunkach laboratoryjnych, które
pozwalają także optymalizować zużycie cementu, ważne z punktu widzenia kosztów
wykonania robót DSM.
Immanentną cechą wgłębnego mieszania gruntu jest rozrzut wytrzymałości cementogruntu,
który wstępuje nawet przy najlepszej dokładności wykonania kolumn. Z tego powodu należy
stosować nie tylko odpowiednie rozwiązania projektowe i współczynniki bezpieczeństwa, ale
także odpowiednie metody kontroli wykonanych robót. Odnosi się to szczególnie do sposobów
badania i oceny wytrzymałości cementogruntu, w ramach której należy wykorzystywać
podejście statystyczne. Wprowadzone w tym zakresie zasady umożliwiają dostosowanie
poziomu ufności wytrzymałości charakterystycznej do klasy zastosowań DSM [4].
Bardzo istotnym elementem dobrej praktyki jest stosowanie odpowiednich schematów
wzmocnienia podłoża. Możliwość łatwego łączenia kolumn DSM w dowolne układy
geometryczne jest silnym atutem metody wgłębnego mieszania gruntu, a umiejętne
dostosowanie schematu wzmocnienia do charakteru obiektu, działających obciążeń i warunków
gruntowych jest najlepszym sposobem ograniczania nadmiernego ryzyka rozwiązań
projektowych DSM, co zilustrowano przykładami. Metody obliczeniowe i modele numeryczne
stosowane do analizy przyjętego schematu wzmocnienia muszą w adekwatny sposób
uwzględniać wzajemne oddziaływanie kolumn z gruntem i fundamentem.
Reasumując, wzmocnienie gruntu DSM, jak każda technologia w geotechnice, ma swoje
ograniczenia i nie jest rozwiązaniem, które można stosować we wszystkich przypadkach.
Wskazują na to uwarunkowania opisane powyżej. Wzmocnienie DSM może jednak w wielu
przypadkach stanowić dobrą alternatywę dla posadowienia na palach. Projektant posadowienia
obiektu mostowego na gruncie wzmocnionym kolumnami DSM ma do dyspozycji całą gamę
środków dla zapewnienia pełnego bezpieczeństwa takiego rozwiązania, w tym wybór
odpowiedniego schematu wzmocnienia podłoża, ograniczającego wpływ ewentualnych
imperfekcji wykonawczych lub uszkodzenia pojedynczych kolumn na zachowanie całego
układu, oraz zastosowanie właściwego spoiwa i dozowania, podwyższającego odporność
cementogruntu na oddziaływanie środowiska. W okresie 17 lat stosowania DSM w Polsce nie
zanotowano żadnego przypadku osłabienia cementogruntu w podłożu, który by wywołał
negatywne skutki dla obiektu. Spektakularnym przykładem obiektu mostowego posadowionego
w całości na kolumnach DSM jest także oddany do użytku w roku 2016 wiadukt drogowy w
Anchorage na Alasce, zbudowany w strefie niskich temperatur i wstrząsów sejsmicznych o
magnitudzie M9.2 (0.27 g) [6].

Literatura
[1] TOPOLNICKI M.: In situ Soil Mixing, Ground Improvement (rozdział 9), Red. M.
Moseley, K. Kirsch, CRC Press, Londyn, wyd. 3, 2013.
[2] TOPOLNICKI M.: Ryzyko związane ze wzmacnianiem gruntu za pomocą kolumn o
różnej sztywności, XXVIII Ogólnopolskie Warsztaty Pracy Projektanta Konstrukcji, Wisła,
5-8.03.2013.
[3] TOPOLNICKI M.: Geotechnical design and performance of road and railway viaducts
supported on DSM columns - a summary of practice, International Conference on Deep
Mixing, San Francisco, 2-5.06.2015.
[4] TOPOLNICKI M.: Dobra praktyka stosowania i projektowania wgłębnego mieszania
gruntu na mokro (DSM), XXXII Ogólnopolski Warsztaty Pracy Projektanta Konstrukcji,
Wisła, 7-10.03.2017.
[5] TOPOLNICKI M., SOŁTYS G.: Novel Application of Wet Deep Soil Mixing for
Foundation of Modern Wind Turbines, Proc. 4th Int. Conf. on Grouting and Deep Mixing,
New Orleans, 16-18.02.2012.
[6] YAMASAKI K., HEMSTREET D., GERONDALE A., SHAO L.: Wet Soil Mixing for
Supporting Bridge Abutments on Spread Footings, International Conference on Deep
Mixing, San Francisco, 2-5.06.2015.