Prof. dr hab. inż.

MICHAŁ TOPOLNICKI
KELLER POLSKA Sp. z o.o. Geotechnika

Zasady stosowania i projektowania wzmocnienia gruntu

metodą wgłębnego mieszania na mokro (DSM)
Pod względem liczby i  różnorodności polskie wdrożenia gruntu na mokro. Szczególną uwagę zwrócono na właściwości
technologii wgłębnego mieszania na mokro DSM (ang. Deep i zasady projektowania cementogruntu, które mają podstawo-
Soil Mixing), zapoczątkowane w 1999 r., zajmują czołowe miej- we znaczenie. Wykonawcze aspekty wgłębnego mieszania
sce w Europie. Objęły m.in. nasypy drogowe i kolejowe, obiek- gruntu uwzględniono tylko w zakresie ich wpływu na projekto-
ty mostowe, budynki mieszkalne i przemysłowe, silosy, centra wanie.
komercyjne, posadzki, parkingi i  place składowe, obudowy
PROCES WDROŻENIA WZMOCNIENIA GRUNTU DSM
wykopów oraz przesłony przeciwfiltracyjne. Na kolumnach
W PRAKTYCE BUDOWLANEJ
DSM posadowiono już ponad 300 wiaduktów i mostów drogo-
wych i  kolejowych oraz około 400 turbin wiatrowych, a  oba Wdrożenie wzmocnienia gruntu DSM w praktyce budowla-
rodzaje zastosowań były pierwszymi w skali międzynarodowej nej następuje w  trzech etapach. Pierwszy obejmuje zebranie
[11, 17]. Na podstawie ponad tysiąca wdrożeń można stwier- i analizę danych wyjściowych, drugi – projektowanie geotech-
dzić, że metoda DSM zajęła trwałe miejsce w polskiej geotech- niczne, a  trzeci – wykonanie robót wraz z  kontrolą jakości
nice, podobnie jak w rozwiniętych krajach na świecie. W uzna- (rys. 1).
niu tych dokonań kolejna światowa konferencja poświęcona W pierwszym etapie należy dokonać wstępnej analizy moż-
wgłębnemu mieszaniu gruntu na sucho i  na mokro odbędzie liwości i  celowości zastosowania technologii DSM w  warun-
się w Gdańsku w roku 2020. kach przedmiotowej inwestycji, bazując na ugruntowanej
Rozwojowi wdrożeń i  technologii DSM towarzyszą prace wiedzy i  doświadczeniu, a  w  uzasadnionych przypadkach –
nad unormowaniem zasad jej stosowania, m.in. w Europie [2, także na badaniach próbek cementogruntu wymieszanych
3, 8] i  Polsce [22]. Nie nadążają one jednak za potrzebami, w warunkach laboratoryjnych lub nawet polowych. Dogłębna
a ich zakres jest niewystarczający, zwłaszcza w odniesieniu do analiza pozwala zidentyfikować korzyści i  ryzyka związane
projektowania. Z  tego powodu istotne znaczenie w  praktyce z  zastosowaniem technologii DSM i  stanowi podstawę racjo-
projektowej mają doświadczenia wykonawców robót DSM. nalnych decyzji. Z tego powodu powinna być wykonana przez
W Polsce korzystano z prac [13, 16], które wprowadziły zacho- osoby mające odpowiednie doświadczenie projektowe i wyko-
wawcze zasady projektowania oraz umożliwiały optymalizację nawcze.
zastosowań w miarę postępu. Drugi etap obejmuje iteracyjne dochodzenie do optymal-
Zainteresowanie technologią wgłębnego mieszania gruntu nych rozwiązań projektowych DSM, które powinny spełniać
na krajowym rynku usług geotechnicznych wywołało pozytyw- wymagania stanu granicznego nośności i  stanu granicznego
ne i  negatywne zachowania. Z  jednej strony są prowadzone użytkowalności przy możliwie najmniejszym nakładzie kosztów.
prace i  badania, których celem jest racjonalna optymalizacja Istotną rolę w  tym procesie odgrywa projektowanie cemento-
zasad stosowania DSM zgodnie ze strategią zrównoważonego gruntu, zwłaszcza określenie charakterystycznej wytrzymałości
rozwoju, a z drugiej strony pojawiają się także przypadki poszu- cementogruntu na ściskanie, biorąc pod uwagę nie tylko rodzaj
kiwania źle rozumianych oszczędności. Przykładami są: nad- i właściwości gruntu oraz rodzaj i ilość zastosowanego spoiwa,
mierne zmniejszanie zawartości cemen-
tu w  stabilizowanym gruncie, przyspie-
szanie czasu wykonania kolumn DSM
kosztem jakości wymieszania, zmniej-
szanie liczby kolumn skutkujące ich
nadmiernym wytężeniem, arbitralne
zmniejszanie współczynników bezpie-
czeństwa, niski standard rejestracji pro-
cesu wykonania kolumn albo zmniejsza-
nie wymagań w zakresie kontroli jakości
robót. W  konsekwencji zwiększa się
w  sposób niekontrolowany ryzyko, aż
dochodzi do nieudanych zastosowań,
które w nieuzasadniony sposób zmniej-
szają zaufanie do technologii i  zasad
projektowania.
Biorąc pod uwagę potrzebę uaktual-
nienia zasad projektowania DSM [13, 14,
16] w  nawiązaniu do wzbogaconego
doświadczenia i  nowych regulacji mię-
dzynarodowych [3, 4, 8] oraz celowość
podwyższenia standardu krajowych
zastosowań DSM, podjęto próbę podsu-
mowania dobrej praktyki stosowania
i  projektowania wgłębnego mieszania Rys. 1. Proces wdrożenia wzmocnienia gruntu DSM w praktyce budowlanej

INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018 3

ale również funkcję projektowanego wzmocnienia gruntu i cha-
rakterystykę planowanego układu kolumn DSM. Trafne określe-
nie właściwości fizycznych i  mechanicznych cementogruntu
stanowi istotną trudność w projektowaniu z uwagi na różnorod-
ność gruntów i  spoiw hydraulicznych oraz specyfikę procesu
mieszania gruntu z  zaczynem in situ. Z  tego powodu dobrą
praktyką jest wykonywanie pilotowych badań cementogruntu
do potrzeb projektu geotechnicznego na próbkach wymiesza-
nych w laboratorium, a w uzasadnionych przypadkach – także
prób polowych. W Polsce korzysta się z tej pomocy zbyt rzad-
ko. Kluczowe znaczenie ma także stosowanie adekwatnych
modeli i analiz obliczeniowych, które muszą właściwie uwzględ-
niać współpracę kolumn DSM z  gruntem i  przedmiotowym
obiektem budowlanym.
W  trzecim etapie podstawowe znaczenie ma zapewnienie
dobrej jakości wykonania robót. Ponieważ mieszanie gruntu
odbywa się in situ, szczególną rolę odgrywa sprzęt i dokumen-
tacja wykonania robót z udziałem zaawansowanych systemów
automatycznej rejestracji parametrów produkcyjnych. Wyma-
gania w tym zakresie, zamieszczane w projektach i specyfika-
cjach technicznych, powinny odpowiadać dobrej praktyce
wykonawczej, co wymaga śledzenia rozwoju technologii oraz
współpracy z  wykonawcami robót DSM. Dobrą praktyką,
zwłaszcza w  przypadku projektów o  dużym znaczeniu, jest
kontrolowanie sprzętu oraz sposobu wykonania i rejestrowania
kolumn na polach próbnych przed rozpoczęciem podstawowe-
go zakresu robót.
Dalej skupiono się na wybranych zagadnieniach szczegó-
łowych, które wchodzą w  zakres dwóch pierwszych etapów
wdrażania DSM w praktyce.
ANALIZA DANYCH WYJŚCIOWYCH
Możliwości zastosowania oraz zalety
i ograniczenia DSM
Możliwości zastosowania wgłębnego mieszania gruntu na
mokro obejmują: 1) wzmacnianie gruntu i  fundamentowanie
obiektów budowlanych, 2) obudowy wykopu i  konstrukcje
oporowe, 3) stabilizowanie skarp i  zboczy, 4) zabezpieczenie
gruntu przed upłynnieniem, 5) przegrody przeciwfiltracyjne
pasywne i  aktywne, 6) stabilizację i  solidyfikację zanieczysz-
czeń (inżynieria środowiska).
Analizując światowe wdrożenia, można zauważyć, że pod
względem rodzaju, ważności i  okresu użytkowania obiektów
inżynierskich nie ma w  zasadzie ograniczeń w  wykorzystaniu
technologii DSM. Wskazują na to m.in. spektakularne zastoso-
wania DSM w krajach, gdzie przeciętne warunki gruntowe oraz
oddziaływania sejsmiczne są nieporównywalnie gorsze niż
w Polsce. Przykładowo, w Japonii, która jest liderem w stoso-
waniu DSM i gdzie dominującym rodzajem gruntu są miękko-
plastyczne iły o  wilgotności od 60 do 150%, wzmocniono do
roku 2010 około 73,3 mln m3 gruntu na lądzie i  dnie morza,
m.in. pod falochronami i nabrzeżami poddanymi intensywnym
obciążeniom dynamicznym i zmiennym [6]. W Korei Południo-
wej posadowiono drugi co wielkości na świecie tunel podmor-
ski, a  w  Azji trwa budowa elektrowni atomowej, w  całości
posadowionej na gruncie wzmocnionym za pomocą DSM.
Mieszanie wgłębne gruntu, podobnie jak inne metody
wzmocnienia podłoża w geotechnice, ma zalety i ograniczenia.
W  analizie możliwości zastosowania DSM w  odniesieniu do
planowanej inwestycji jest pomocne uwzględnienie czynników
wymienionych w tabl. 1.
Mieszanie gruntu może być wykonane w  ten sposób, że
cała objętość słabego gruntu zostaje wymieszana ze spoiwem
lub w dowolnie ustalonym stopniu wzmocnienia. Ściany wyko-
nywane z zachodzących kolumn stosuje się głównie do zabez-
pieczania wykopów oraz stabilizacji skarp i zboczy, a także do
wykonywania pionowych przegród i poziomych ekranów.
4 INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018
Ta b l i c a 1
Główne zalety i ograniczenia metody wgłębnego mieszania gruntu
na mokro
Zalety Ograniczenia
Efekt stabilizacji gruntu cementem Rodzaj i  stan gruntu wpływają na
uzyskuje się dla wszystkich rodza- efektywność wiązania cemento-
jów gruntu gruntu
Właściwości stabilizowanego gruntu Jednorodność i właściwości wzmoc-
mogą być dostosowane do potrzeb nionego gruntu mogą się znacznie
(projektowanie cementogruntu) zmieniać (typowy rozrzut większy
niż dla betonu)
Łatwość wykonywania kolumn Ograniczenie głębokości mieszania;
stycznych i zachodzących na siebie praktycznie brak możliwości wyko-
oraz dostosowania schematu nywania kolumn nachylonych
wzmocnienia do potrzeb projektu i wzmacniania wydzielonych warstw
gruntu
Niewielkie oddziaływanie w gruncie, Kolumny nie mogą być wykonywane
mogące szkodzić sąsiednim obiek- w  linii istniejących obiektów (poza
tom metodą hybrydową)
Dobra wydajność, stąd korzystne Trudność przechodzenia przez war-
dla dużych projektów stwy silnie zagęszczone, zwarte lub
zawierające kamienie
Brak wibracji, umiarkowany hałas Ciężar maszyny może ograniczać
w czasie robót wjazd na bardzo słaby grunt
Może być stosowane na lądzie, Wrażliwość odkrytego cemento-
w strefie brzegowej i na morzu gruntu na warunki atmosferyczne
i cykle zamarzanie/odtajanie
Kiedy stosować mieszanie gruntu na mokro?
O zasadności i efektywności zastosowania metody wgłęb-
nego mieszania gruntu na mokro w  przypadku konkretnego
projektu decyduje wiele czynników. Wnikliwe analizy w  tym
zakresie powinny być częścią prac projektowych. Natomiast na
etapie wstępnego rozpoznania są pomocne praktyczne wska-
zówki, które mają charakter orientacyjny i  nie powinny być
interpretowane jako ostre granice stosowania mieszania gruntu
na mokro.
Pierwszą wskazówką jest rodzaj wzmacnianego gruntu,
który w dużym stopniu determinuje efektywność zastosowania
technologii wgłębnego mieszania na mokro. Piaski, pyły i gliny
miesza się skuteczniej niż iły i grunty organiczne, a cemento-
grunt osiąga większe wytrzymałości przy tej samej zawartości
cementu. Wartości przeciętnych wytrzymałości charaktery-
stycznych cementogruntu na ściskanie, które można wykorzy-
stać do wstępnych prac projektowych, jeżeli nie dysponuje się
wynikami badań pilotowych ani danymi empirycznymi z reali-
zacji robót DSM w podobnych warunkach, podano w tabl. 4.
Drugą wskazówką jest wilgotność wzmacnianego gruntu.
Znaczenie wpływu początkowej wilgotności gruntu na przebieg
mieszania i  wytrzymałość cementogruntu można ocenić na
podstawie wyników badań pokazanych na rys. 2. Badania
Rys. 2. Wytrzymałość cementogruntu na ściskanie w zależności od począt-
kowej wilgotności gruntu, przy stałej zawartości cementu we wszystkich
próbkach wynoszącej 200 kg/m3
wykonano w  warunkach laboratoryjnych, mieszając piasek
i glinę pylastą z zaczynem cementowym o wskaźniku W/C = 1.
Ilość zaczynu we wszystkich badaniach zmieniano tak, aby
wypadkowa zawartość cementu we wszystkich przypadkach
wynosiła 200 kg/m3. Piasek miał wilgotność naturalną 14%,
a  glina 39%. Dolewając do gruntu wodę, przed dodaniem
zaczynu, zmieniono początkową wilgotność piasku na 20, 25,
30 i 40% (ostatnia wartość powyżej chłonności gruntu) oraz 50,
70, 100 i 120% w przypadku gliny [1]. Woda zawarta w gruncie
zwiększa wypadkowy wskaźnik W/C piasku od 2,1 w przypad-
ku próbki o wilgotności naturalnej do 2,9 przy pełnym nasyce-
niu, a  w  przypadku gliny od 3,6 do 4,8. Mieszanie na mokro
gruntu o  zbyt dużej wilgotności początkowej przestaje być
stopniowo efektywne. Należy zauważyć anomalię w zachowa-
niu gliny. Mieszanie przy wilgotności naturalnej było mniej
skuteczne niż przy wilgotności początkowej 50%. Powodem
był niski stopień wymieszania gliny z zaczynem, nawet pomimo
mieszania w  laboratorium, ponieważ próbka była za sucha.
Najskuteczniejsze okazało się mieszanie gliny o  wilgotności
wypadkowej nieco większej od granicy płynności (wL = 54%).
To spostrzeżenie ma istotne znaczenie przy ustalaniu parame-
trów procesu mieszania gruntu in-situ.
Analizując wilgotność gruntu w  miejscu budowy, należy
zwrócić uwagę, że znaczenie początkowej wilgotności w aspek-
cie zastosowań DSM w gruntach niespoistych jest inne (mniej
ważne) niż w  gruntach spoistych i  organicznych. Grunty nie-
spoiste są korzystnym składnikiem cementogruntu. Mają dużo
mniejszą wodochłonność. Zmiana W/C jest stosunkowo nie-
wielka, a  cementogrunt osiąga duże wytrzymałości już przy
małej zawartości cementu. Utrudnienia dotyczące stosowania
DSM mogą być głównie natury wykonawczej i  występują
w przypadku zbyt małej wilgotności. Przesuszone piaski chłoną
wodę z zaczynu i są trudne do penetracji. Podawanie zaczynu
musi spełniać dodatkową funkcję „smarowania” mieszadła, co
zwiększa jego zużycie. Natomiast w  przypadku gruntów spo-
istych i organicznych można przyjąć, że stosowanie mieszania
na mokro przy wilgotności początkowej gruntu powyżej 120%
jest mało efektywne.
Trzecią wskazówką jest agresywność środowiska grunto-
wego. W przypadku narażenia na agresję chemiczną ze strony
wody gruntowej lub gruntu można stosować DSM przy oddzia-
ływaniu klasy XA1, a w przypadku agresji siarczanowej – także
klasy XA2. W  pozostałych rodzajach średniej (XA2) i  silnej
(XA3) agresji chemicznej oraz w  przypadku występowania
w gruncie albo w wodzie gruntowej substancji, które mogłyby
negatywnie wpłynąć na właściwości cementogruntu, wdroże-
nie DSM wymaga indywidualnej oceny przez projektanta. Ana-
lizując agresywne odziaływania wody gruntowej na kolumny
DSM, należy zwrócić uwagę na intensywność przepływu wody
w  otoczeniu cementogruntu. W  warunkach stacjonarnych
i przy małych prędkościach filtracji wody, a więc w przypadku
większości zastosowań DSM, oddziaływanie jest znacznie
mniej destruktywne niż przy intensywnym przepływie i wymy-
waniu produktów ługowania.
Jest przy tym istotne, że stosując odpowiednie cementy,
dostosowane do rodzaju agresywności, można zapobiegać
negatywnym skutkom agresywnego oddziaływania środowiska
gruntowego. Inne możliwości przeciwdziałania agresywnemu
oddziaływaniu środowiska są związane z  dodatkowymi zapa-
sami bezpieczeństwa, uwzględnianymi w  projektowaniu geo-
technicznym, jak np. redukowanie obliczeniowej średnicy
kolumn albo stosowanie układów blokowych.
Czwartą wskazówką jest zawartość części organicznych
Iom. Przy Iom ≤ 15% można osiągnąć porównywalne wytrzyma-
łości cementogruntu, jak w przypadku tego samego gruntu bez
części organicznych, ale wymaga to istotnego zwiększania
zawartości cementu, odpowiednio do zwiększenia Iom. Po prze-
kroczeniu Iom = 20% wytrzymałości są małe nawet przy znacz-
INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018
nym dozowaniu cementu, co wyznacza racjonalną granicę
stosowania DSM w gruntach organicznych.
W  odniesieniu do wzmacniania gruntów organicznych
przez wymieszanie ze spoiwami hydraulicznymi spotyka się
opinie, że metoda DSM, zwłaszcza w  wersji na mokro, nie
nadaje się do tego celu. Przeczą temu jednak przykłady pozy-
tywnego wdrożenia na świecie i  w  Polsce [13]. Przy użyciu
właściwych spoiw i odpowiednim dozowaniu grunt organiczny
wymieszany ze spoiwem uzyskuje w każdym przypadku więk-
szą wytrzymałość niż grunt rodzimy. Dyskusyjny może być
tylko stopień osiągniętego wzmocnienia. Z  tego względu
w  normach i  zaleceniach nie wprowadza się obligatoryjnych
ograniczeń stosowania DSM w gruntach organicznych, pozo-
stawiając decyzję projektantowi posadowienia, który ma sze-
reg możliwości zmniejszenia ryzyka i dostosowania rozwiąza-
nia do potrzeb w ramach projektowania geotechnicznego, jak
np. wzmocnienie całej objętości słabego gruntu pod funda-
mentem. Co do zasady, stosowanie DSM w przypadku gruntów
organicznych powinno być każdorazowo przedmiotem wnikli-
wej analizy, nie tylko w aspekcie ryzyka, ale również racjonal-
ności.
Kolejne wskazówki są związane z technicznymi możliwo-
ściami i  warunkami realizacji robót DSM. Istotne znaczenie
ma m.in. miąższość oraz głębokość zalegania słabego gruntu.
Utrudnieniem może być konieczność przejścia mieszadła
przez zagęszczone lub zwarte grunty, leżące powyżej warstwy
słabej.
PROJEKTOWANIE GEOTECHNICZNE
Mechanizm stabilizacji gruntu spoiwem cementowym
Ogólny mechanizm stabilizacji gruntu spoiwem cemento-
wym obejmuje cztery etapy: uwodnienie spoiwa, wymianę
jonową, formowanie produktów hydratacji cementu oraz formo-
wanie produktów reakcji pucolanowej (rys. 3).
Rys. 3. Ogólny mechanizm stabilizacji gruntu spoiwem cementowym
Uwodnienie spoiwa i trwający dalej proces absorpcji wody
zmniejszają początkową wilgotność stabilizowanego gruntu,
a  wymiana jonowa zmienia fizyczne właściwości gruntu oraz
powoduje obniżenie plastyczności gruntu. Ten efekt wykorzy-
stuje się przy wykonywaniu powierzchniowej stabilizacji gruntu,
np. w  drogownictwie, ponieważ dodanie niewielkiej ilości
cementu lub wapna ułatwia i zwiększa skuteczność zagęszcza-
nia gruntu. Hydratacja cementu i reakcja pucolanowa powodu-
ją twardnienie cementogruntu, przy czym nabieranie wytrzyma-
łości w czasie hydratacji jest szybkie i trwa krótko, a w przypad-
ku reakcji pucolanowej jest powolne i  rozciągnięte w  czasie.
Pucolany, najczęściej pod postacią popiołów lotnych oraz
mikrokrzemionki, nie twardnieją samodzielnie po zmieszaniu
z  wodą, ale reagują chemicznie z  wodorotlenkiem wapnia
w środowisku wodnym, tworząc uwodnione krzemiany wapnia,
będące również produktem hydratacji cementu. W  rezultacie
struktura stwardniałego cementogruntu staje się bardziej zwar-
ta, tworząc materiał o zwiększonej wytrzymałości oraz trwało-
ści, a proces ten może trwać bardzo długo (nawet lata). Dwa
ostatnie etapy mają zasadnicze znaczenie dla wzmacniania
5
gruntu metodą wgłębnego mieszania przy udziale stosunkowo
dużych ilości spoiwa cementowego.
Czynniki wpływające na wytrzymałość
cementogruntu
Projektowanie cementogruntu sprowadza się do określenia
(prognozowania) wartości parametrów fizycznych i mechanicz-
nych materiału, który powstanie w wyniku wymieszania gruntu
z  zaczynem cementowym in situ. Podstawowym parametrem
projektowym w większości zastosowań DSM jest wytrzymałość
cementogruntu na ściskanie fc, która zależy przede wszystkim
od rodzaju gruntu oraz jego właściwości fizycznych i chemicz-
nych, składu wody gruntowej, rodzaju i  zawartości cementu,
gęstości zaczynu i sposobu podawania, stopnia wymieszania
gruntu z  zaczynem oraz od czasu i  warunków dojrzewania
cementogruntu. Szczegółowy wykaz głównych czynników
wpływających na wytrzymałość cementogruntu zamieszczono
w tabl. 2.
Ta b l i c a 2
Główne czynniki wpływające na wytrzymałość na ściskanie
cementogruntu
Czynniki Opis
Grunt i woda gruntowa – r odzaj, skład granulometryczny, mineralogia,
wilgotność, granice konsystencji, zawartość
części organicznych, skład chemiczny oraz
pH wody gruntowej, ewentualne zanieczysz-
czenia
Cement, dodatki, woda – skład, ilość i jakość spoiwa cementowego,
zarobowa gęstość zaczynu, jakość wody zarobowej
Warunki mieszania –k
 onstrukcja mieszadła, sposób mieszania
i podawania zaczynu, czas mieszania
Czas i warunki –c
 zas dojrzewania, temperatura, wilgotność,
dojrzewania cykle opad/susza, ekspozycja na zamarzanie/
odtajanie
Pomimo wielu badań i bogatej literatury, zwłaszcza w odnie-
sieniu do powierzchniowej stabilizacji gruntów i  iniekcji geo-
technicznych, prognozowanie właściwości cementogruntu
w  przypadku planowanego zastosowania DSM jest trudne
i  wymaga doświadczenia. Wynika to z  braku adekwatnego
modelu cementogruntu, umożliwiającego analizowanie ilościo-
wego i wypadkowego oddziaływania czynników wymienionych
w tabl. 2. Dlatego w praktyce projektowej często korzysta się
z doświadczeń zdobytych w porównywalnych warunkach grun-
towych na wcześniejszych budowach, o ile są dostępne i mia-
rodajne. Jednak najlepszym sposobem jest wykonanie badań
pilotowych cementogruntu na potrzeby projektowania geo-
technicznego. Badania takie na próbkach gruntu wymieszane-
go z zaczynem cementowym w warunkach laboratoryjnych nie
są trudne ani kosztowne. Wymagają przede wszystkim zapla-
nowania i zarezerwowania czasu.
Pilotowe badania cementogruntu
Program takich badań należy dostosować do potrzeb
zastosowania DSM. Odpowiednio zaplanowane badania pilo-
towe zmniejszają ryzyko nieosiągnięcia założonych parame-
trów fizycznych i mechanicznych cementogruntu w warunkach
budowy. Pozwalają także sprawdzić działanie różnych cemen-
tów oraz w racjonalny sposób optymalizować zużycie cementu,
które ma duży wpływ na koszt wzmocnienia gruntu metodą
DSM.
Przykład badań pilotowych na próbkach gliny pobranej
z  miejsca budowy i  wymieszanej w  laboratorium z  jednym
rodzajem cementu w celu określenia dozowania potrzebnego
do uzyskania zakładanej wytrzymałości cementogruntu na
ściskanie podano na rys. 4.
Wykorzystując wyniki badań cementogruntu przygotowa-
nego w laboratorium, należy mieć na uwadze, że w kolumnach
DSM średni stopień wymieszania gruntu z zaczynem cemento-
6 INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018
wym może być mniejszy niż osiągany w  laboratorium, gdzie
uzyskuje się jednorodny materiał. Z tego powodu do warunków
polowych należy przyjmować zredukowane wytrzymałości
cementogruntu, przy czym stopień redukcji zależy od dokład-
ności wymieszania gruntu z  zaczynem in situ i  przeciętnie
wynosi od 0,5 do 0,8.
Rys. 4. Pilotowe badanie wytrzymałości cementogruntu przygotowanego
w  laboratorium (grunt: glina, CEM II/B-V 32,5, średnie wytrzymałości fcm
każdorazowo z 12 próbek)
W  tym kontekście należy podkreślić, że podczas wykony-
wania kolumn DSM jest niezbędne kontrolowanie wskaźnika
wymieszania BRN (ang. Blade Rotation Number). Wskaźnik ten
określa w uproszczony sposób pracę włożoną podczas wgłęb-
nego mieszania gruntu, wyrażoną za pomocą liczby obrotów
pojedynczej belki mieszającej na metr długości kolumny, zgod-
nie z zależnością
n
BRN = M ∑ (Rpi Vpi + Rwi Vwi ) [obr/m], (1)
i =1
w  której: M – liczba aktywnych belek mieszających (belka
o  długości równej średnicy kolumny liczy się podwójnie),
Rp – prędkość obrotowa mieszadła w fazie penetracji [obr/min],
Vp  – prędkość penetracji mieszadła [m/min], Rw – prędkość
obrotowa mieszadła w  fazie wyciągania [obr/min], Vw – pręd-
kość wyciągania mieszadła [m/min], n – liczba pełnych cykli
mieszania dół-góra, zależnie od sposobu wykonania kolumny
(rys. 5).
Rys. 5. Sposoby wykonania kolumny DSM w trzech (n = 3) lub jednym (n = 1)
cyklu mieszania
Zalecane wartości wskaźnika BRN w zależności od rodzaju
gruntu zamieszczono w  tabl. 4. Grunty organiczne i  spoiste
wymagają większej pracy mieszania niż piaski.
Jaki cement do DSM?
Analizując przydatność różnych cementów do wzmocnienia
gruntu metodą DSM, należy mieć na uwadze to, że głównym
składnikiem cementogruntu są naturalne lub antropogeniczne
grunty zalegające w podłożu. Ich wpływ na właściwości fizycz-
ne i mechaniczne cementogruntu jest silniejszy niż w przypad-
ku betonu (porównując udział gruntu do udziału kruszywa
w  betonie). Ilustrują to wyniki badań wykonanych przy stałej
zawartości cementu dla trzech rodzajów gruntu i pięciu cemen-
tów z grup CEM I-III [1], podane na rys. 6. Zastosowanie róż-
nych cementów zmieniło wytrzymałość cementogruntu na
ściskanie około 1,5 raza w przypadku torfu, 1,9 raza – gliny i 2,8
razy w  przypadku piasku. Natomiast wpływ rodzaju gruntu,
największy w przypadku porównania torfu z piaskiem, spowo-
dował zmianę wytrzymałości około 8 do 23 razy. Grunt może
również zawierać zanieczyszczenia, a  woda gruntowa może
Rys. 6. Wpływ rodzaju cementu na wytrzymałość cementogruntu po 60
dniach dojrzewania [1]

mieć agresywny skład chemiczny. Oba czynniki dodatkowo

utrudniają wiązanie cementogruntu.
Z powodu dominującego wpływu rodzaju gruntu na wytrzy-
małość cementogruntu, najlepszym sposobem sprawdzenia
skuteczności wiązania analizowanego gruntu z  wybranymi
cementami oraz określenia ilościowych zależności są bezpo-
średnie badania, które można wykonać na próbkach gruntu
wymieszanych w laboratorium w ramach badań pilotowych.
W  krajowej praktyce do robót DSM są używane z  reguły
cementy powszechnego stosowania z grup CEM I-III. Zastoso- Rys. 7. Różnica między zawartością a  zużyciem cementu w  przypadku
mieszania gruntu metodą na mokro
wany cement powinien spełniać wymagania wynikające z klasy
ekspozycji cementogruntu w miejscu wykonania kolumn DSM W  praktyce budowlanej często nie dostrzega się różnicy
oraz mieć potwierdzoną przydatność do zastosowań geotech- między zużyciem a zawartością cementu. Przy braku rozróżnie-
nicznych (oba warunki według PN-EN 206). Innych rodzajów nia można błędnie przyjąć planowaną zawartość cementu we
cementów można użyć, jeżeli je wypróbowano w porównywal- wzmocnionym gruncie za wymagane zużycie cementu. Pozwa-
nych warunkach. la to (pozornie) obniżyć koszt wykonania robót DSM, ale
Błędem popełnianym przez projektantów, mimo wielokrot- będzie bardzo kłopotliwe w  przypadku nieuzyskania zakłada-
nych wyjaśnień (por. [7]), jest żądanie stosowania cementu nej wytrzymałości cementogruntu z  powodu za małej ilości
CEM I-SR3 do wzmocnienia gruntu DSM pod drogowymi cementu we wzmocnionym gruncie.
obiektami inżynierskimi na podstawie rozporządzenia MTiGM
z 2000 r. Do robót DSM nie odnoszą się wymagania dotyczące Dojrzewanie cementogruntu
betonów mostowych. Niewłaściwe zapisy w  projektach i  spe- Dojrzewanie cementogruntu przebiega wolniej niż w  przy-
cyfikacjach DSM powodują niepotrzebne konflikty wykonaw- padku betonu. Ma to istotne znaczenie w  projektowaniu
ców i nadzoru. i zastosowaniach DSM oraz w kontroli wytrzymałości cemento-
Różnica między zawartością cementu gruntu.
a zużyciem cementu Na rysunku 8 podano wyniki badań wytrzymałości na ści-
skanie cementogruntu przygotowanego w  warunkach labora-
Właściwości cementogruntu zależą od zawartości cementu toryjnych. Namuł z okolic Gdańska, o wilgotności początkowej
w docelowym materiale, wyrażanej w kg masy cementu przy- 51% i  zawartości części organicznych 5,6%, wymieszano
padającej na objętość wymieszanego gruntu. z cementem hutniczym CEM III/A 32,5 [1]. Zawartość cementu
W  przypadku wgłębnego mieszania na sucho zawartość wynosiła 200 kg/m3. Wytrzymałość zbadano po 3, 7, 28, 60,
cementu równa się zużyciu cementu w przeliczeniu na objętość 120, 180 i 365 dniach dojrzewania. Stwierdzono, że wytrzyma-
wzmocnionego gruntu, która jest równa objętości kolumny łość cementogruntu znacząco wzrosła po upływie 28 dni oraz
DSM (pomijając niewielkie straty). Przy mieszaniu na mokro że zwiększanie wytrzymałości w  czasie ma charakter logaryt-
jest inaczej. Podczas mieszania gruntu z zaczynem cemento- miczny, co potwierdzają także inne badania [6].
wym powstaje urobek, który wydostaje się na powierzchnię.
Objętość urobku odpowiada, z dobrym przybliżeniem, całkowi-
tej ilości zużytego zaczynu, ponieważ wzmacniane grunty są
z  reguły nasycone wodą. Tym samym zawartość cementu
w wymieszanym gruncie, którego objętość odpowiada suma-
rycznej objętości kolumny i  urobku, jest zawsze mniejsza od
nominalnego zużycia cementu przeliczonego na objętość
wzmocnionego gruntu (objętość kolumny), co zilustrowano
przykładem na rys. 7. Zamieszczony na rysunku nomogram
jest przydatny w praktyce. Pozwala on łatwo wyznaczyć doce-
lową zawartość cementu we wzmocnionym gruncie w zależno-
ści od gęstości objętościowej zaczynu oraz całkowitej objętości
zużytego zaczynu, odniesionej procentowo do objętości
Rys. 8. Wytrzymałość cementogruntu w funkcji czasu wiązania próbek labo-
wzmocnionego gruntu. ratoryjnych (namuł: wn = 51%, Iom = 5,6%, γ = 16 kN/m3; W/C = 1;
W  czasie wykonywania badań pilotowych na próbkach CEM III/A 32,5; 200 kg/m3)
wymieszanych w  laboratorium należy zwrócić uwagę, aby
zawartość cementu w  przygotowanym i  badanym cemento- Przedłużony wzrost wytrzymałości cementogruntu wymie-
gruncie odpowiadała zawartości (a  nie zużyciu) cementu szanego in situ potwierdzają także wyniki badania pokazane na
w produkcyjnych kolumnach DSM. rys. 9. Dane obejmują 125 obiektów posadowionych na kolum-

INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018 7

nach DSM w  Polsce, 3835 próbek oraz 6 rodzajów cementu
z grup CEM II i CEM III. Grunty obejmowały głównie plastyczne
i  miękkoplastyczne gliny, gliny pylaste oraz piaski gliniaste
o różnej wilgotności początkowej, a zawartość cementu wyno-
siła od 250 do 350 kg/m3. Normowe próbki o  wymiarach
15×15×15  cm formowano z  materiału pobranego ze świe-
żo wykonanych kolumn DSM. Badania wykonano po 3, 7, 14,
28 i  56 dniach wiązania cementogruntu. Uśrednione wyni-
ki  w  odniesieniu do średnich i  minimalnych wytrzymałości
wskazują, że proces zwiększania wytrzymałości trwa dłużej niż
28 dni.
Rys. 9. Wytrzymałość cementogruntu w  funkcji czasu wiązania próbek
polowych
Rezultaty przedstawionych badań są zgodne z  doświad-
czeniami w innych krajach. W zaleceniach [4] wskazuje się na
1,5-krotne zwiększenie wytrzymałości po 60 dniach w stosunku
do wytrzymałości po 28 dniach dojrzewania, a  także około
3-krotne po 15 latach w  porównaniu z  wytrzymałością po 60
dniach. Japońskie doświadczenia wykazują średnie zwiększe-
nie wytrzymałości od 1,2 do 1,44 pomiędzy 28 a  91 dniem
dojrzewania [6]. Ponadto stwierdzono, badając próbki rdzenio-
we pobrane z kolumn DSM w wieku od 3 do 20 lat, że wytrzy-
małość cementogruntu zwiększyła się około 2 do 5 razy, zależ-
nie od rodzaju gruntu oraz zawartości i rodzaju cementu [13].
W  przypadku cementu CEM III przyrosty wytrzymałości były
większe niż w przypadku cementu CEM I, a zaczyn cementowy
o  dużym wskaźniku W/C obniża długoterminowy przyrost
wytrzymałości w porównaniu z zaczynem o małym W/C. Jed-
nak we wszystkich przypadkach, a więc niezależnie od rodza-
ju gruntu oraz rodzaju i zawartości cementu, zaobserwowa-
no niemal proporcjonalne zwiększenie wytrzymałości cemen-
togruntu z logarytmem czasu.
Długoterminowe zwiększenie wytrzymałości cementogrun-
tu stanowi utajony zapas bezpieczeństwa. W krajowych zasto-
sowaniach DSM zaleca się przyjmować wytrzymałość cemen-
togruntu na ściskanie po 60 dniach dojrzewania fc,60 jako
wartość miarodajną (bazową) do potrzeb projektowania i kon-
troli wytrzymałości. Wytrzymałość 28-dniową fc,28 można okre-
ślić na podstawie korelacyjnej zależności:
fc,28 /fc,60 = 0,80.
Ze względów praktycznych
projektant może dopuścić kon-
trolowanie wytrzymałości
cementogruntu po 28 dniach
dojrzewania na podstawie
korelacji (2), biorąc pod uwagę
rodzaj wzmacnianego gruntu
oraz rodzaj i  zawartość zasto-
sowanego spoiwa.
W przypadku gruntów orga-
nicznych z  zawartością części
organicznych Iom > 10% należy
wykonać badania pilotowe
w  celu wyboru najskuteczniej- Rys. 10. Histogramy wytrzymałości cementogruntu na ściskanie dwóch typowych budów DSM oraz aproksymacje
szego spoiwa i dozowania oraz
8 INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018
określenia wytrzymałości cementogruntu na ściskanie w funk-
cji czasu wiązania.
Wytrzymałość charakterystyczna cementogruntu
na ściskanie
Rozkłady empiryczne wytrzymałości polowej cementogrun-
tu wykazują duży rozrzut, co jest immanentną cechą technologii
DSM, zarówno w przypadku mieszania na sucho, jak i na mokro
(rys. 10). Uzasadnia to stosowanie podejścia statystycznego do
określenia wytrzymałości charakterystycznej cementogruntu fck
jako reprezentatywnej w  projektowanym wzmocnieniu gruntu,
która podlega weryfikacji w czasie i po zakończeniu robót DSM.
Oprócz tego powinno się uwzględnić funkcję projektowanego
wzmocnienia gruntu w powiązaniu z charakterystyką przyjętego
schematu wzmocnienia za pomocą pojedynczych lub współ-
pracujących ze sobą kolumn DSM, co wpływa na poziom ufno-
ści wyznaczenia fck w analizie probabilistycznej.
Badania dużych zbiorów wytrzymałości cementogruntu na
ściskanie wykazały, że rozkład logarytmiczno-normalny lepiej
aproksymuje empiryczne rozkłady wytrzymałości niż rozkład
normalny. Przy tym założeniu wytrzymałość charakterystyczna
cementogruntu fck na ściskanie
exp [fcm (ln fc ) − m sd (ln fc )]
fck = min  , (3)
≤ 12 MPa
gdzie:
1 n
fcm (ln fc ) = ∑ ln (fci ) – średnia wartości ln fci,
n i =1
1 n
2
sd (ln fc ) = ∑ (ln (fci ) − fcm (ln fc )) – odchylenie standardo-
n − 1 i =1
we wartości ln fci,
m – parametr statystyczny odpowiadający poziomowi ufności
(prawdopodobieństwu), że każda zbadana wytrzymałość fci nie
będzie mniejsza od fck, przyjmowany z tabl. 3 w zależności od
klasy zastosowania DSM,
n – populacja analizowanych badań wytrzymałości, przy czym
analizę statystyczną zaleca się stosować, gdy n ≥10,
12 MPa – górne ograniczenie wytrzymałości cementogruntu
DSM według [3] (ograniczenie wytrzymałości nie dotyczy spe-
cjalnych zastosowań DSM, np. Tubular Soil Mixing [13]).
W  przypadku mniej wymagających zastosowań DSM
można określić wytrzymałość charakterystyczną cementogrun-
tu fck także metodą uproszczoną, wykorzystując
min fc*

fck = min α fcm , (4)

≤ 12 MPa
gdzie:
min fc* – minimalna zbadana wytrzymałość na ściskanie w zre-
dukowanej populacji próbek n*≤ n; zredukowaną liczbę anali-
(2)
rozkładem normalnym i logarytmiczno-normalnym
zowanych próbek n* ustala się w nawiązaniu do klasy zastoso-
wania DSM, podanej w tabl. 3, eliminując z populacji n w przy-
padku klasy A – 5%, klasy B1 – 7,5% i klasy B2 – 10% próbek
o  najmniejszej wytrzymałości oraz zaokrąglając n* w  dół do
najbliższej liczby całkowitej,
fcm – średnia wytrzymałość na ściskanie w populacji n próbek,
α – miara rozrzutu wytrzymałości, przyjęta według [3]: α = 0,6,
gdy fcm ≤ 4 MPa, α = 0,75, gdy fcm = 12 MPa, w  zakresie
pośrednim – interpolacja liniowa.
Ta b l i c a 3
Poziomy ufności wytrzymałości charakterystycznej na ściskanie
w zależności od klasy zastosowania DSM
Klasa Poziom
zastoso- Charakterystyka zastosowania DSM ufności
wania % Wszystkie zaliczenia zastosowania DSM do klasy B są właściwe
Obiekt (budynek, nasyp, wiadukt, płyta, skarpa
itd.) niestabilny bez wzmocnienia gruntu.
A Wzmocnienie DSM potrzebne do spełnienia 90
warunków stanu granicznego nośności (ULS)
i użytkowalności (SLS).
Obiekt stabilny bez wzmocnienia gruntu.
Wzmocnienie DSM potrzebne tylko do spełnie-
nia warunków SLS; wypełnienie kryteriów SLS
B1 85
wrażliwe na ewentualne wyłączenie pojedyn-
czych kolumn w  przyjętym schemacie wzmoc-
nienia podłoża.
Obiekt stabilny bez wzmocnienia gruntu.
Wzmocnienie DSM potrzebne tylko do spełnie-
nia warunków SLS; wypełnienie kryteriów SLS
B2 80
niewrażliwe na ewentualne wyłączenie pojedyn-
czych kolumn w  przyjętym schemacie wzmoc-
nienia podłoża.
imperfekcji wykonawczych bądź uszkodzeń niż schematy złożo-
ne z pojedynczych i silnie wytężonych kolumn, które przypomi-
nają dyskretne układy palowe. Pierwsze zastosowania należy
przyporządkować do klasy B2, a  drugie do B1. Przykładowo,
przypadek typowej turbiny wiatrowej, z pojedynczymi kolumna-
mi DSM rozmieszczonymi na obwodzie podstawy w celu zwięk-
szenia sztywności dynamicznej i zredukowania przechyłu funda-
mentu, należy zaliczyć do klasy B1 – podobnie jak wzmocnienie
gruntu za pomocą pojedynczych i wytężonych kolumn DSM pod
niedużym fundamentem podpory wiaduktu drogowego w  celu
zredukowania osiadania. Z kolei wzmocnienie gruntu pod dużą
płytą fundamentową albo szerokim i  niewysokim nasypem za
pomocą kolumn rozmieszczonych w regularnej siatce o niedu-
żym rozstawie może być zaliczone do klasy B2. W przypadkach
pośrednich lub trudnych do oceny należy przyjmować klasę B1.
m
tylko wtedy, gdy nie występuje przypadek A.
Rysunek 11 ilustruje sposób wyznaczenia wytrzymałości
1,28 charakterystycznej na ściskanie w  przypadku zbioru danych
pokazanego na rys. 10b, obejmującego 140 próbek cemento-
gruntu (wiadukt autostrady A1). Wyznaczona wartość fck tego
zbioru z  poziomem ufności 90% (kwantyl 10-procentowy)
wynosi 2,15 MPa.
1,04
0,84

Klasyfikacja zastosowań DSM, zamieszczona w  tabl. 3,

uwzględnia funkcję wzmocnienia gruntu w nawiązaniu do sta-
nów granicznych nośności (ULS) i użytkowalności (SLS) rozpa-
trywanego obiektu oraz wprowadza dwie podstawowe klasy
zastosowań: A i B.
Klasa A obejmuje przypadki, gdy wzmocnienie/zastosowa-
nie DSM musi zapewnić spełnienie warunków stanu SLS oraz
ULS obiektu. Odpowiada jej 90-procentowy poziom ufności, Rys. 11. Graficzna interpretacja sposobu wyznaczenia wytrzymałości cha-
z jakim należy określić wytrzymałość charakterystyczną cemen- rakterystycznej na ściskanie w  przypadku zbioru danych pokazanego na
rys. 10b
togruntu na ściskanie (10-procentowy kwantyl dystrybuanty
rozkładu wytrzymałości, uwzględniony także w [3] w odniesie- W  tablicy 4 zamieszczono wartości przeciętnych spodzie-
niu do nośnych elementów DSM). wanych wytrzymałości charakterystycznych cementogruntu na
Do klasy B należą tylko te zastosowania DSM, w  których ściskanie, oparte na krajowych doświadczeniach. Podane
rozpatrywany obiekt może być posadowiony w sposób bezpo- zakresy fck zależą od rodzaju gruntu oraz odpowiadają wskaza-
średni na niewzmocnionym gruncie, bez obawy o przekrocze- nym zawartościom cementu i minimalnym wskaźnikom wymie-
nie warunków stanu ULS, tzn. gdy wzmocnienie DSM projektu- szania BRN. Przy ustalaniu miarodajnej wartości fck w przypad-
je się w celu spełnienia warunków stanu granicznego użytko- ku projektowanego cementogruntu należy zawsze uwzględnić
walności obiektu. W praktyce dotyczy to najczęściej potrzeby czynniki wymienione w tabl. 2.
zredukowania nadmiernego osiadania obiektu. W odniesieniu
do tych przypadków wprowadzono podklasy B1 i B2, z pozio- Ta b l i c a 4
mami ufności 85 i 80% (15- i 20-procentowe kwantyle), zależne Przeciętne wytrzymałości charakterystyczne cementogruntu na
od wrażliwości zastosowanego schematu wzmocnienia podło- ściskanie w przypadku gruntów mieszanych na mokro
ża na skutki ewentualnego wyłączenia pojedynczych kolumn w warunkach polowych
z pracy w zespole, które mogłoby doprowadzić do przekrocze- Wytrzymałość przy oraz
nia stanów SLS obiektu w  wyniku przeciążenia pozostałych Rodzaj gruntu
charaktery- zawartości wskaźniku
kolumn. Warto nadmienić, że zalecenia [8] wprowadziły jeden styczna2) cementu wymieszania
fck , MPa kg/m3 BRN, obr/m
poziom ufności 81% w odniesieniu do wszystkich zastosowań
DSM (dotyczy także iniekcji strumieniowej), a  wytyczne [4], Torfy 1)
0,5 – 1,0 350 > 600
w  ramach nieco innego podejścia do zasad projektowania, Namuły organiczne1) 0,7 – 1,5 320 > 500
uwzględniają poziomy ufności z przedziału od 70 do 90%, przy Iły 1,0 – 2,0 280 > 450
czym w  odpowiedzialnych zastosowaniach DSM zaleca się Gliny 1,2 – 2,0 260 > 430
przyjmować co najmniej 80-procentowy poziom ufności. Pyły 1,5 – 3,0 220 > 400
Przypisując zastosowanie DSM do klasy B1 lub B2 należy Piaski 3,5 – 5,0 180 > 350
wziąć pod uwagę to, że schematy wzmocnienia złożone ze 1)
Zwiększająca się zawartość części organicznych obniża wytrzymałość.
ścian, krat, grup i bloków kolumn stycznych lub przenikających 2)
Po 60 dniach dojrzewania, przy podanej zawartości cementu i wskaźni-
się są odporniejsze na skutki (ewentualnych) sporadycznych ku BRN.

INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018 9

 W zakresie przeciętnych zawartości cementu w wymiesza- nego w  celu sprawdzenia ustawienia oraz przylegania próbki
nym gruncie, około 100 do 400 kg/m3, wytrzymałość na ściska- do podstawy i  stempla prasy, wykorzystując zalecenia
nie zmienia się niemal proporcjonalnie z ilością cementu (por. PN-EN 12390-13:2014-02. Badanie kontynuowano, jeżeli mię-
rys. 4), ale w różnym stopniu. Przykładowo, zwiększenie dozo- dzy drugim i trzecim cyklem wstępnego obciążenia zarejestro-
wania cementu o 50 kg/m3 powoduje większy przyrost wytrzy- wane przyrosty odkształcenia różniły się nie więcej niż o ±10%.
małości w  piaskach niż w  glinach, a  w  glinach większy niż Przy 50% wytrzymałości odkształcenie próbki wyniosło około
w namule. 0,07%, a  przy wytrzymałości granicznej – około 0,5 do 0,8%.
Wytrzymałości obliczeniowe cementogruntu Zwiększanie siły ściskającej wywołało zniszczenie próbki
o charakterze kruchym, z niemal całkowitą utratą wytrzymało-
Wytrzymałość obliczeniową na ściskanie fcd wyznacza się
ści. Współczynnik korelacji między siecznym modułem spręży-
na podstawie zależności [3]
stości a wytrzymałością na ściskanie, E50/fc, wyniósł 714.
fck Należy zauważyć, że w  standardowych badaniach jedno-
fcd = 0,85 , (5)
γm osiowych próbki cementogruntu są ściskane bez udziału
naprężenia bocznego, a więc pracują w innych warunkach niż
w której: 0,85 – współczynnik redukcyjny ze względu na poten-
kolumny DSM w  podłożu. Badania trójosiowego ściskania
cjalne efekty długoterminowe, powodujące zmniejszenie
pokazują, że nawet małe wartości naprężenia bocznego σ3
wytrzymałości cementogruntu, γm – częściowy współczynnik
mają korzystny wpływ na wytrzymałość i właściwości mecha-
bezpieczeństwa; przyjmuje się γm = 1,5 do obciążeń stałych
niczne cementogruntu. Ze zwiększeniem naprężenia bocznego
i zmiennych oraz γm = 1,3 do obciążeń wyjątkowych.
cementogrunt przestaje być kruchy. Nabiera cech materiału
Cementogrunt przenosi także – w ograniczonym stopniu –
sprężysto-plastycznego z  osłabieniem i  wykazuje wytrzyma-
ścinanie i  zginanie. W  przypadku niedysponowania wynikami
łość rezydualną, co można wykorzystać w  zaawansowanych
bezpośrednich badań można przyjmować wytrzymałość obli-
modelach obliczeniowych. Przykładowo, przy σ3/fc = 5,5%
czeniową:
wytrzymałość rezydualna na ściskanie wynosiła 30% wartości
– na ścinanie τd = 0,50 fcd, (6)
granicznej, a przy 12% zwiększyła się do 62% [1].
– na rozciąganie ftd = 0,1÷0,2 fcd
Zbiorcze wyniki badań 50 próbek gliny wymieszanej w labo-
(przekroczenie wartości 0,1fcd może powodować zarysowanie).
ratorium, o zawartości cementu od 82 do 214 kg/m3, pokazano
W przypadku uwzględnienia rozciągania w kolumnach DSM
na rys. 13. Średni współczynnik korelacji E50/fc wyniósł 700.
zaleca się wykorzystać zaawansowane analizy obliczeniowe
Wynik mieści się w zakresie około 100 do 1000, podawanym
(por. [17]).
w literaturze [4, 6]. Wartość współczynnika korelacji zależy od
Moduł odkształcenia cementogruntu rodzaju gruntu, zawartości cementu i  stopnia jednorodności
W  analizach projektowych wzmocnienia gruntu DSM cementogruntu.
z zastosowaniem modeli sprężysto-plastycznych wykorzystuje
się najczęściej tzw. sieczny moduł sprężystości cementogruntu
E50, odpowiadający 50% wartości wytrzymałości na ściskanie.
Według normy [3] należy przyjmować moduł odkształcenia
odpowiadający maksymalnemu nachyleniu krzywej naprężenie
– odkształcenie. Przy lokalnym pomiarze odkształcenia próbki
i prawidłowym wykonaniu ściskania jednoosiowego obie meto-
dy interpretacji dają zbliżone wyniki. Należy zwrócić uwagę, że
utożsamianie przemieszczenia stempla prasy badawczej
z  deformacją próbki zaniża wartość modułu odkształcenia
cementogruntu niemal dwukrotnie.
Na rysunku 12 pokazano przykładowy wynik badania
wytrzymałości cementogruntu z lokalnym pomiarem odkształ-
cenia próbki w  przypadku gliny wymieszanej z  zaczy-
nem w  laboratorium. Do pomiaru odkształcenia wykorzy-
stano cztery czujniki dużej dokładności, zamocowane na
obwodzie próbki co 90o i  w  równej odległości od podstawy.
Rys. 13. Sieczny moduł sprężystości cementogruntu w funkcji wytrzymałości
Na początku badania wykonano trzy cykle obciążenia wstęp- na ściskanie jednoosiowe (próbki laboratoryjne 2:1, lokalny pomiar odkształ-
cenia, glina, CEM II/B-V 32,5R)

W przypadku cementogruntu formowanego in situ moduły

Rys. 12. Jednoosiowe ściskanie próbki cementogruntu wymieszanego
w laboratorium (próbka cylindryczna h:d = 300:150 mm, glina,
CEM II/B-V 32,5R, 214 kg/m3)
odkształcenia są z reguły mniejsze od wyznaczonych na prób-
kach wymieszanych w laboratorium. W przypadku niedyspono-
wania wynikami bezpośrednich badań można przyjmować
w  odniesieniu do warunków polowych następujące wartości
siecznego modułu sprężystości cementogruntu E50, biorąc pod
uwagę:
– projektowaną wytrzymałość średnią na ściskanie
E50 = 300÷500 fcm,  (7)
– projektowaną wytrzymałość charakterystyczną na ściskanie
E50 = 500÷800 fck,  (8)
– w przypadku gruntów organicznych o zawartości Iom > 10%
E50 = 100÷200 fcm.  (9)
Współczynnik Poissona cementogruntu wynosi około
0,3÷0,4, niezależnie od wytrzymałości materiału na ściskanie.

10 INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018

 Pełzanie cementogruntu
Badania pełzania cementogruntu w  warun-
kach jednoosiowego ściskania wskazują na pro-
porcjonalne zmniejszenie wartości logarytmu
prędkości odkształcenia próbki w funkcji logaryt-
mu czasu działania obciążenia σcr o stałej warto-
ści [6]. Prędkość odkształcenia spowodowanego
pełzaniem materiału zwiększa się ze zwiększe-
niem obciążenia względnego σcr/fc, ale przy
obciążeniu mniejszym niż około 0,8fc cemento-
grunt zachowuje się stabilnie i  nie ulega znisz-
czeniu pod wpływem σcr. W tym zakresie obcią-
żenia gradient zmniejszenia logarytmu prędkości
odkształcenia w logarytmicznym układzie odnie- Rys. 14. Symulacja zwiększania wytrzymałości rdzenia kolumny i grubości strefy osłabienia
sienia względem czasu nie zależy od wartości
obciążenia względnego σcr/fc.
Przy krótkotrwałym obciążeniu próbki odkształcenie odpo-
wiadające 50% wytrzymałości cementogruntu na ściskanie
wynosi około 0,07% (por. rys. 12). Badania [6] wskazują, że
przy długotrwałym działaniu obciążenia o wartości 0,5fc dodat-
kowe odkształcenie cementogruntu na skutek pełzania nie
przekroczy około 0,01% w  ciągu 100 lat. Oznacza to, że
w  warunkach długotrwałego obciążenia wartość siecznego
modułu sprężystości zmniejszy się do około 90% wartości
modułu wyznaczonego w badaniu krótkookresowym.
W  przypadku większości praktycznych zastosowań DSM
odkształcenie na skutek pełzania jest małe i  może być pomi-
nięte pod warunkiem stosowania zaleconych zapasów bezpie-
czeństwa w odniesieniu do charakterystycznej i obliczeniowej
wytrzymałości cementogruntu na ściskanie.
Trwałość cementogruntu
Trwałość cementogruntu ma istotne znaczenie w przypad-
ku obiektów budowlanych o  długim okresie użytkowania,
wynoszącym np. 100 i więcej lat.
W  pracy [5] przedstawiono badania kolumn DSM po 20
latach od ich wykonania. Próbki rdzeniowe pobrane z pobocz-
nicy kolumn poddanych oddziaływaniu naturalnego gruntu
(miękkoplastyczny ił aluwialny o wilgotności 80÷100%) wyka-
zały zmniejszenie wytrzymałości cementogruntu na ściskanie
poniżej wytrzymałości projektowanej w powierzchniowej strefie
grubości od 30 do 50 mm oraz średnio około dwukrotne zwięk-
szenie wytrzymałości wewnątrz kolumn [5]. Uzupełniające
badania na próbkach wymieszanych w laboratorium i podda-
nych oddziaływaniu wody morskiej, słodkiej i gruntu wykazały,
że zmniejszenie wytrzymałości następuje głównie na skutek
powolnego ługowania kationu wapnia Ca2+, podobnie jak
w przypadku betonu, oraz że oddziaływanie wody morskiej jest
silniejsze niż wody słodkiej i  gruntu [6]. Strefa osłabionego
cementogruntu rozszerza się w  kierunku środka kolumny,
a  grubość strefy zwiększa się proporcjonalnie do pierwiastka
czasu oddziaływania środowiska.
Kolumny DSM podlegają więc procesom osłabienia wytrzy-
małości cementogruntu w  strefie kontaktu ze środowiskiem
gruntowo-wodnym oraz zwiększenia wytrzymałości cemento-
gruntu w wewnętrznej części przekroju, osłoniętej strefą osłabio-
ną od wpływu otoczenia. Z punktu widzenia zdolności kolumny
do przenoszenia obciążenia oba procesy niejako „współzawod-
niczą” ze sobą, przy czym pierwszy przebiega proporcjonalnie
do pierwiastka, a drugi do logarytmu czasu. Wykorzystując dane
eksperymentalne [5], na rys. 14 pokazano, że zwiększenie
nośności kolumny w czasie ΔN(t), wynikające z przyrostu wytrzy-
małości cementogruntu wewnątrz nienaruszonego trzonu
kolumny, pozostaje dodatnie przez 100 lat (i  dłużej) mimo
powiększania się strefy osłabionej wytrzymałości.
Do takiego samego wniosku prowadzi także zachowawcze
założenie, że po 20 latach wytrzymałość cementogruntu nie
będzie się dalej zwiększała i  pozostanie na zbadanym pozio-
INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018
cementogruntu
mie (zmierzono 10,2 MPa w  porównaniu z  5,8 MPa po 93
dniach od wykonania kolumn). Stwierdzone zwiększenie
wytrzymałości o 4,4 MPa wystarcza bowiem do skompensowa-
nia utraty nośności kolumny w strefie osłabionej przez 165 lat
(w  symulacji przyjęto całkowity zanik wytrzymałości w  strefie
osłabionej, mimo że badania wykazały wytrzymałość rezydual-
ną na ściskanie równą 0,3 do 1,0 MPa, przy projektowanej
wytrzymałości cementogruntu 2,26 MPa).
Oceniając zachowanie cementogruntu w  podłożu należy
również uwzględnić ponad 200-letnie doświadczenia w odnie-
sieniu do iniekcyjnego wzmacniania gruntu spoiwami hydrau-
licznymi, w  tym gównie z  udziałem cementu, zważywszy, że
efektem mieszania wgłębnego i  iniekcji jest ten sam rodzaj
materiału. W światowej geotechnice szeroko stosuje się iniek-
cję penetracyjną, strumieniową, rozpychającą i  rozrywającą
[12] do wzmacniania gruntu i  podchwytywania fundamentów
najbardziej odpowiedzialnych obiektów budowlanych, o wydłu-
żonych okresach użytkowania. W  konsekwencji także w  nor-
mach i zaleceniach [2÷4, 8] oraz wytycznych [22] nie wprowa-
dzono ograniczeń do stosowania mieszania gruntu w aspekcie
trwałości cementogruntu.
Projektant posadowienia odpowiedzialnych obiektów
budowlanych z  wykorzystaniem technologii DSM może
uwzględnić nie tylko korzystne procesy zachodzące w cemen-
togruncie. Ma do dyspozycji także dodatkowe środki. W odnie-
sieniu do kolumn narażonych na odziaływanie agresywnego
środowiska gruntowo-wodnego można m.in. przyjmować
kolumny o  zredukowanej średnicy obliczeniowej, całkowicie
pomijając obwodową strefę o obniżonej wytrzymałości cemen-
togruntu. Zasadne jest również zastosowanie bezpiecznych
schematów wzmocnienia podłoża, niewrażliwych na nieprzewi-
dziane uszkodzenia kolumn, oraz odpowiednich spoiw cemen-
towych i dozowania, zwiększających odporność cementogrun-
tu na oddziaływanie środowiska. Podczas 17 lat stosowania
DSM w Polsce nie zanotowano przypadku osłabienia cemen-
togruntu z upływem czasu, który wywołałby negatywne skutki
w odniesieniu do posadowionego obiektu.
Wybór schematu wzmocnienia podłoża
Schematy wzmocnienia podłoża DSM, złożone z  kolumn
pojedynczych, grup kolumn, paneli, krat i bloków mogą mieć
dowolną geometrię (rys. 15). Kolumny wykonywane stycznie
lub na zakład zwiększają sztywność i szczelność układu grupo-
wego oraz umożliwiają przenoszenie obciążeń poziomych.
Zależnie od przyjętego schematu, wzmocniony obszar gruntu
może być rozpatrywany jako zespolony blok o podwyższonej
wytrzymałości i sztywności w porównaniu z gruntem rodzimym
lub jako układ kompozytowy, w  którym kolumny DSM i  grunt
rodzimy współpracują w  przenoszeniu obciążenia w  stopniu
zależnym od względnej sztywności i geometrii układu.
Blokowe schematy wzmocnienia DSM radykalnie poprawia-
ją nośność i  stateczność gruntu. Umożliwiają alternatywne
11
Rys. 15. Przykłady rozmieszczenia kolumn DSM w  planie: a) pojedyncze,
siatka kwadratowa, b) pojedyncze, siatka trójkątna, c) styczne, d) zachodzą-
ce, e) ściana (trencher), f) rzędy, g) krata, h) panele, i) plaster miodu, j) pier-
ścień, k) krata z kolumn podwójnych, l) grupy kolumn podwójnych, m) ścia-
ny i kraty proste, n) blok
Rys. 16. Kolumny DSM wykonane mieszadłem pojedynczym i podwójnym

posadowienie silnie obciążonych

obiektów, które inaczej wymagają
głębokiego fundamentowania.
Analizy obliczeniowe stanów gra-
nicznych obejmują sprawdzenie
nośności zewnętrznej (nośność,
równowaga na obrót, przesunię-
cie, poślizg głęboki) i wewnętrznej
bloku (naprężenia, ścinanie) oraz
sprawdzenie osiadania.
W  układach kompozytowych
grunt rodzimy rozdziela pojedyn-
cze kolumny lub grupy kolumn
DSM albo zostaje otoczony przez
połączone kolumny. Układy kom-
pozytowe są oszczędniejsze niż Rys. 17. Przykład wzmocnienia gruntu DSM pod podporami wiaduktu kolejowego
bloki i z tego powodu często sto-
sowane w praktyce. Szczególnie efektywne są układy kratowe
lub zbliżone do kratowych, z kolumnami rozmieszczonymi po
obwodzie fundamentu, oraz panele zorientowane w kierunku
działania siły poziomej i/lub momentu obrotowego [21]. Ich
projektowanie wymaga uwzględnienia adekwatnych mechani-
zmów zniszczenia, odpowiadających złożonym stanom obcią-
żenia, w tym możliwości wystąpienia zniszczenia progresyw-
nego. Błędem jest przyjmowanie uśrednionych parametrów
fizycznych i  mechanicznych wzmocnionego gruntu, oblicza-
nych proporcjonalnie do udziału powierzchni przekroju
kolumn w schematach wzmocnienia niespełniających warun-
ków homogenizacji podłoża. Należy zwrócić uwagę, że
wskaźniki wzmocnienia dotyczące kompozytowych rozwiązań
DSM są z  reguły dużo wyższe niż stosowane w  przypadku
sztywnych inkluzji (ang. Rigid Inclusions), a  więc niezbrojo-
nych kolumn betonowych o  typowej średnicy od 0,25 do
0,4 m, które mieszczą się w przedziale około 2 do 5%. Dzięki
stosowaniu większych średnic (rys. 16) ryzyko całkowitego
wyłączenia pojedynczych kolumn DSM z pracy w wyniku zgi-
nania, wyboczenia, ścięcia lub błędu jest mniejsze (kategoria
ryzyka B według [18]).
Na rysunku 17 pokazano przykład wzmocnienia DSM, które
zastosowano do posadowienia podpór wiaduktu kolejowego.
Wdrożone rozwiązanie okazało się interesującą alternatywą
palowania i sztywnych inkluzji, zarówno w przypadku potrzeby
spełnienia warunków stanu granicznego nośności, jak i użytko-
walności. Analizy posadowienia 88 obiektów mostowych
w Polsce wykazały, że średni wskaźnik wzmocnienia gruntu a
(stosunek powierzchni przekroju kolumn DSM do powierzchni
fundamentu) dla 344 analizowanych podpór wyniósł 41%
(zakres zmienności od 16 do 71%).
W większości zastosowań DSM i przy uproszczonych meto-
dach obliczeń należy dążyć do schematów wzmocnienia pod-
łoża zapewniających pracę kolumn na ściskanie, wykorzystu-
jąc możliwości, jakie zapewnia zmiana liczby kolumn i schema-
tu wzmocnienia. Pojedyncze niezbrojone kolumny/elementy
DSM o przekroju mniejszym niż 0,3 m2 (średnica 0,6 m) mogą
być ściskane tylko osiowo i  nie powinny przenosić obciążeń
poziomych.
Schematy wzmocnienia podłoża mogą być rozbudowane
odpowiednio do potrzeb i obejmować nie tylko wyodrębnione
fundamenty. Pokazany na rysunku 18 przykład ilustruje zasto-
sowanie blokowego wzmocnienia pod fundamentami przyczół-
ków mostu drogowego, z  kolumnami DSM umieszczonymi
wewnątrz osłonowej ścianki szczelnej, oraz pojedynczych
kolumn DSM, rozmieszczonych w regularnej siatce pod nasy-
pami dojazdowymi. Rozwiązanie umożliwiło wyeliminowanie
różnicy osiadania w strefach połączenia nasypu z konstrukcją
mostu, często obserwowanej w  przypadku słabego podłoża
pod całym obiektem.
Ze względów technologicznych kolumny DSM wykonuje się
z  powierzchni platformy roboczej do głębokości określonej
w projekcie, mieszając grunt na całym odcinku. Z tego powodu
prawidłowo określone obmiary robót DSM powinny uwzględ-
niać wykonawcze, a nie efektywne długości kolumn, liczone po
ścięciu głowic do wymaganego poziomu.
Obliczenia osiadania fundamentów
posadowionych na kolumnach DSM
p
W  obliczeniach osiadania obiektów posadowionych na
podłożu wzmocnionym kolumnami DSM należy uwzględnić:
1) ściśliwość strefy wzmocnionego gruntu pod fundamentem,

12 INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018


Rys. 18. Przykład wzmocnienia gruntu DSM pod przyczółkami mostu i nasypami dojazdowymi
2) ściśliwość gruntu rodzimego poniżej strefy wzmocnienia
w  zakresie aktywnego oddziaływania oraz, w  pewnych przy-
padkach, 3) dodatkowe osiadanie na skutek efektu „przebicia”
pod podstawą kolumn. Ściśliwość strefy wzmocnionej oblicza
się przy założeniu, że odkształcenie kolumn DSM i  gruntu
rodzimego pod (sztywnym) fundamentem jest takie samo
(kompatybilność odkształcenia). Osiadanie wynikające ze ści-
śliwości gruntu poniżej strefy wzmocnienia liczy się w klasycz-
ny sposób, jak w przypadku fundamentu zastępczego w pozio-
mie podstawy kolumn. Przebicie jest szczególnie ważne
w  przypadku kolumn płytko zagłębionych w  warstwę nośną
oraz w układach kolumn zawieszonych.
Przykład analizy osiadania podpory wiaduktu posadowio-
nej bezpośrednio na gruncie wzmocnionym 46 kolumnami
DSM (ap = 40,1%) pokazano na rys. 19. Rozpatrywany przypa-
dek odpowiada wiaduktowi pokazanemu na rys. 17 (druga
podpora z  lewej strony). Osiadanie bez wzmocnienia wynosi
97,4 mm, a po wzmocnieniu 20,4 mm, z dominującym udzia-
łem ściśliwości gruntu poniżej strefy wzmocnienia (14,5 mm).
W strefie wzmocnienia kolumnami DSM stopień redukcji osia-
dania wynosi 20,5 razy (z 90,4 do 4,4 mm). Ograniczenie cał-
kowitego osiadania podpór obiektów wieloprzęsłowych do
20–30 mm pozwala zredukować różnicę osiadania sąsiednich
podpór do standardowo przyjmowanej granicy 10 mm
(por. PN-S-10030:1985).
Rys. 19. Przykład analizy osiadania podpory wiaduktu kolejowego posado-
wionej na gruncie wzmocnionym kolumnami DSM (druga podpora z  lewej
na rys. 17)
Wpływ nasypu dojazdowego
na osiadanie przyczółków obiektu mostowego
Analizując osiadanie obiektów mostowych, należy uwzględ-
nić kolejność wykonywania robót oraz wpływ, jaki może mieć
osiadanie nasypu dojazdowego na zachowanie przyczółków
posadowionych na wzmocnionym gruncie. Praktykowane roz-
dzielanie zakresów projektowania pomiędzy niezależnie pracu-
INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018
jących mostowców i  drogowców
sprzyja powstawaniu błędów pro-
jektowych w tym zakresie.
Na rysunku 20 pokazano przy-
kład analizy osiadania 4-przęsło-
wego wiaduktu drogowego, która
uwzględnia etapy budowy obiektu.
Pierwszy obejmuje budowę kon-
strukcji obiektu, której towarzyszą
osiadania podpór posadowionych
na gruncie wzmocnionym kolum-
nami DSM. W  tym czasie nasypu
nie ma. W drugim etapie jest budo-
wany nasyp dojazdowy, a  w  trze-
cim występuje dodatkowe obcią-
żenie użytkowe. Obliczenia ilustru-
Rys. 20. Przykład analizy osiadania podpór wiaduktu drogowego posado-
wionych na kolumnach DSM, z  uwzględnieniem etapów budowy obiektu:
1  – obciążenie stałe konstrukcji wiaduktu, bez nasypu dojazdowego,
2 – dodane obciążenie stałe nasypu, 3 – dodane obciążenie użytkowe
ją wpływ nasypu na osiadanie podpór P1 i  P2. Osiadanie
przyczółka P1 znacząco zwiększa się w drugim etapie, pomimo
stałego obciążenia, a  podpora P2 nie osiada, ponieważ znaj-
duje się poza zasięgiem oddziaływania nasypu. W  rezultacie
może dojść do przekroczenia dopuszczalnej różnicy osiadania
między podporami P1 i P2, pomimo wzmocnienia gruntu pod
jedną i drugą podporą.
Oddziaływanie nasypu łatwo może być niedocenione.
W  przykładzie nasyp wysokości 6,5 m osiada zaledwie około
45 mm. Pomimo tego wywołuje dwa razy większe osiadanie
przyczółka P1 niż jego bezpośrednie obciążenie. W  praktyce
można redukować niekorzystne oddziaływanie nasypu dojaz-
dowego na przyczółki w  sposób pokazany na rys. 18 albo
wstępnie obciążyć strefy dojazdowe nasypem przed budową
obiektu mostowego.
Sprawdzenie wytężenia kolumn DSM
W  przypadku obu klas zastosowań wzmocnienia gruntu
(A i B; por. tabl. 3) należy sprawdzić wytężenie kolumn DSM,
a więc warunek tzw. wewnętrznej nośności kolumny ze wzglę-
du na wytrzymałość cementogruntu. Zastosowane modele
i metody obliczeniowe muszą być adekwatne do analizy przy-
jętego schematu wzmocnienia podłoża, szczególnie w odnie-
sieniu do układów kompozytowych.
W przypadku fundamentów poddanych złożonym kombina-
cjom obciążenia oraz posadowionych bezpośrednio na kolum-
nach DSM z  wykorzystaniem betonu podkładowego, a  także
przy zastąpieniu betonu podkładowego warstwą dobrze
zagęszczonej lub stabilizowanej podsypki, siły działające na
poszczególne kolumny można wyznaczyć metodą sztywnego
oczepu (MSO). Wykorzystanie tej metody jest równoważne
założeniu, że kolumny DSM o dużej sztywności w porównaniu
z gruntem rodzimym przejmują 100% obciążenia działającego
na fundament, nawet jeżeli przyjęto stosunkowo małą wartość
wskaźnika wzmocnienia ap. W większości zastosowań DSM to
13
założenie prowadzi do górnego (tzn. bezpiecznego) oszacowa-
nia wartości maksymalnego naprężenia w najbardziej obciążo-
nej kolumnie DSM.
Wyjątkiem są przypadki, gdy wystąpi silne zginanie poje-
dynczych kolumn, co zilustrowano przykładem obliczeniowym.
Ten przykład dotyczy podpory wiaduktu kolejowego, której
obliczenie osiadania przedstawiono na rys. 19. Uwzględnienie
efektu zginania kolumn i  rzeczywistej sztywności fundamentu
wymaga analizy MES 3D. Zastosowany model pokazano na
rys. 21.
Rys. 21. Model MES 3D podpory wiaduktu kolejowego, posadowionej na 46
kolumnach DSM (druga podpora z lewej na rys. 17)
W  celu uwypuklenia wpływu, jaki ma gruntu rodzimy na
zachowanie kolumn DSM, przeanalizowano także dwa dodat-
kowe przypadki, zmieniając moduł ściśliwości warstwy słabej
(nr 2 na rys. 19) na 3 MPa („bardzo słaby” grunt) i  30 MPa
(„typowy” grunt), w porównaniu z wartością wyjściową 10 MPa,
która reprezentowała „słaby” grunt. Wyniki obliczeń pokazano
na rys. 22.
Rys. 22. Wyniki analizy naprężenia w  kolumnach DSM podpory wiaduktu
kolejowego (druga podpora z lewej na rys. 17)
Maksymalne naprężenie w narożnej kolumnie A, określone
metodą MSO, czyli bez uwzględnienia oddziaływania gruntu,
wynosi 1014 kPa. Uwzględnienie zginania kolumn i współpracy
gruntu w podstawowym przypadku (warstwa słaba) prowadzi
do naprężenia maksymalnego 944 kPa w kolumnie B, co wyni-
ka z  niewielkiego ugięcia fundamentu. W  przypadku „bardzo
słabego” gruntu naprężenie maksymalne zwiększa się do
1252  kPa i  występuje w  kolumnie C, przekraczając wartość
wyznaczoną metodą MSO (1014 kPa). W przypadku „typowe-
go” gruntu maksymalne naprężenie w  kolumnie A  wynosi
875  kPa i  jest wyraźnie mniejsze od wyznaczonego metodą
MSO.
Reasumując, uwzględnienie wzajemnego odziaływania
kolumn DSM, gruntu i  fundamentu prowadzi do redystrybucji
obciążenia poszczególnych kolumn. Zaawansowane analizy
obliczeniowe należy stosować w  tych przypadkach, kiedy
14
może wystąpić znaczące zginanie i  ścinanie kolumn. Proble-
matyczne schematy wzmocnienia, które prowadzą do nadmier-
nego zginania i  ścinania kolumn DSM, należy zastępować
układami kolumn pracujących w zespole. Alternatywnym spo-
sobem jest zwiększanie wskaźnika wzmocnienia w  kierunku
układów blokowych, czemu może towarzyszyć obniżenie
wytrzymałości cementogruntu.
Sztywność podparcia DSM
W analizach projektowych zachowania całego obiektu czę-
sto występuje potrzeba modelowania wzmocnienia gruntu
DSM za pomocą układu podparcia o  zastępczej sztywności,
którą można ocenić na podstawie wyników próbnych obciążeń
pojedynczych kolumn.
Próbne obciążenia kolumn DSM wykonuje się w  ramach
programu zapewnienia jakości w uzasadnionych przypadkach,
jak np. silnie obciążone fundamenty o małych rozmiarach albo
schematy kompozytowe o niewielkim wskaźniku wzmocnienia.
Jakkolwiek sposób wykonywania obciążeń jest taki sam jak
w przypadku pali, to interpretacja wyników próbnego obciąże-
nia sprowadza się z reguły do wyznaczenia sztywności kolum-
ny zamiast nośności granicznej. Z tego powodu ogranicza się
wartość przyłożonego obciążenia do 120÷150% obciążenia
charakterystycznego i nie obciąża kolumn do płynięcia pla-
stycznego.
Na rysunku 23 pokazano przykładowe wyniki 15 próbnych
obciążeń kolumn DSM średnicy 1,0 m i  długości od 4,5 do
12,3 m. Dotyczą one zastosowań mostowych, które charakte-
ryzowały się wysokimi wymaganiami w zakresie wytrzymałości
cementogruntu oraz sztywności wzmocnienia gruntu. W zakre-
sie przeciętnych wartości obciążenia charakterystycznego, od
550 do 800 kN, osiadania kolumn były małe i wynosiły zaledwie
około 1,5 do 5,0 mm. Odpowiada im sztywność w  zakresie
około 150 do 400 MN/m. Udział odkształcenia plastycznego
wynosił około 50%.
Rys. 23. Przykładowe wyniki próbnych obciążeń kolumn DSM zastosowa-
nych do wzmocnienia gruntu pod obiektami mostowymi
Wypadkową sztywność podparcia fundamentu w odniesie-
niu do złożonych układów kolumn pracujących w  zespole
można wyzaczyć za pomocą analizy MES. W tym celu symulu-
je się najpierw metodą analizy wstecznej wyniki miarodajnego
obciążenia pojedynczej kolumny, a następnie używa zweryfiko-
wanego modelu MES do obliczenia zastępczej sztywności
całego układu wzmocnienia, łącznie z uwzględnieniem ewen-
tualnej współpracy gruntu w przenoszeniu obciążenia.
Dzięki możliwościom, jakie daje projektowanie wytrzymało-
ści cementogruntu na ściskanie oraz różnorodność schematów
wzmocnienia podłoża, można zmieniać wypadkową sztywność
wzmacnianego gruntu odpowiednio do potrzeb projektu,
uwzględniając w ten sposób wymagania podatnych sposobów
fundamentowania.
INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018
 Zbrojone kolumny DSM
Mieszanie gruntu na mokro pozwala na stosunkowo łatwe
umieszczenie elementów zbrojeniowych w świeżo wykonanych
kolumnach lub panelach DSM. Zbrojeniem są przeważnie
kształtowniki stalowe, np. typu IPE, HEB lub HEA, które prze-
noszą rozciąganie i zginanie oraz mogą działać jako zbrojenie
konstrukcyjne, zapobiegające uszkodzeniu kolumn narażo-
nych na uszkodzenie podczas robót budowlanych. Przykłady
zastosowania obejmują m.in. fundamenty turbin wiatrowych
(rys. 24) i wiaduktów drogowych [17, 21]. Możliwość zbrojenia
kolumn DSM jest zgodna z postanowieniami normy [2].
Rys. 24. Zastosowanie zbrojonych kolumn DSM do posadowienia funda-
mentu turbiny wiatrowej
Zbrojone kolumny lub panele DSM wykorzystuje się najczę-
ściej do wykonania ścian (palisad) stanowiących tymczasowe
zabezpieczenie wykopów budowlanych. Praktyka wykazała, że
tego rodzaju obudowy mogą być szczególnie korzystne
w warunkach gęstej zabudowy miejskiej, a zwłaszcza w rejonie
starówek [15, 19, 20]. Mieszanie gruntu nie powoduje wstrzą-
sów i wibracji, a palisady z zachodzących na siebie kolumn są
elastyczne w  wykonaniu i  pozwalają na łatwiejsze omijanie
przeszkód gruntowych niż np. stalowe ścianki szczelne. Przy
większych głębokościach wykopu ściany mogą być rozpierane
lub kotwione. Konstrukcyjne łączenie rozpór bądź zakotwienia
ze ścianą DSM wymaga ścięcia frontowych części kolumn/
paneli i odsłonięcia stopek kształtowników stalowych, do któ-
rych można mocować belki poprzeczne.
W ścianach DSM poddanych oddziaływaniu parcia gruntu,
parcia wody oraz konstrukcji rozparcia i/lub zakotwienia kształ-
towniki stalowe przenoszą zwykle pełne zginanie, bez udziału
cementogruntu. Uwzględnienie ściskania cementogruntu przy-
nosi oszczędności dopiero przy dużych wytrzymałościach
materiału. W  strefach pomiędzy kształtownikami stalowymi
należy sprawdzić warunki zginania i  ścinania niezbrojonego
wypełnienia ściany DSM (rys. 25). Zachowanie odstępu osio-
wego s kształtowników
s ≤ D + h + b + 2e, (10)
gdzie: D – średnica kolumny, h i  b – wysokość i  szerokość
kształtownika, e – odległość między osią ściany DSM a  osią
zbrojenia,
zapobiega wyłamaniu wypełnienia na skutek zginania, zgodnie
z analizami numerycznymi [10]. Oprócz tego należy sprawdzić
wytrzymałość na ścinanie w płaszczyźnie α–α, przebiegającej
wzdłuż stopek kształtownika stalowego (rys. 25).
W  przypadku stalowych kształtowników wyciąganych
z  cementogruntu obliczeniowe naprężenie przyczepności fbd
można przyjmować jako
fbd = 0,25 fcd .  (11)
Jeżeli zbrojenie stosuje się w  kolumnach/panelach DSM
obiektów o długim okresie użytkowania, to zaleca się uwzględ-
nić możliwość wystąpienia korozji stali, pomimo stosunkowo
grubej otuliny cementogruntu. Praktycznym sposobem jest
obliczeniowe zredukowanie przekroju poprzecznego zbrojenia
zgodnie z tab. 4.1 normy EN 1993-5. Przykładowo, w przypad-
ku oddziaływania gruntów agresywnych i obiektu o żywotności
INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018
Rys. 25. Ściana z kolumn
DSM zbrojona kształtow-
nikami stalowymi: 1 – oś
ściany, 2 – ścięty frag-
ment kolumn DSM, 3 – oś
zbrojenia
100 lat „tracona” grubość kształtownika stalowego wynosi
3,25 mm.
Tymczasowe obudowy wykopów za pomocą DSM są
odporne na warunki atmosferyczne oraz zmienne cykle wyso-
kich i  niskich temperatur. Natomiast odsłonięte na stałe frag-
menty ścian DSM o  trwałym przeznaczeniu należy zabezpie-
czać przed odziaływaniem czynników atmosferycznych dodat-
kową ścianą osłonową, którą mocuje się do zbrojenia w posta-
ci kształtowników stalowych.
PODSUMOWANIE
W  projektowaniu i  stosowaniu technologii DSM kluczowe
znaczenie ma dobre zrozumienie procesu mieszania gruntu
z zaczynem cementowym in situ, reakcji chemicznych zacho-
dzących w wymieszanym gruncie, krótko- i długookresowych
właściwości cementogruntu oraz wzajemnego oddziaływania
kolumn DSM z gruntem rodzimym i fundamentem.
Parametry fizyczne i mechaniczne cementogruntu zależą
od rodzaju gruntu oraz jego właściwości fizycznych i  che-
micznych, składu wody gruntowej, rodzaju i ilości cementu,
gęstości zaczynu i sposobu podawania, stopnia wymieszania
gruntu z  zaczynem oraz od czasu i  warunków dojrzewania
cementogruntu. Utrudnia to trafne prognozowanie właściwo-
ści cementogruntu tylko na podstawie założonej zawartości
cementu w  wymieszanym gruncie. Z  tego powodu elemen-
tem dobrej praktyki projektowej powinno być wykonywanie
pilotowych badań cementogruntu na próbkach wymiesza-
nych w  warunkach laboratoryjnych. Badania pozwalają
sprawdzić dobór rodzaju spoiwa i optymalizować jego dozo-
wanie pod kątem zapewnienia wymaganej wytrzymałości
cementogruntu na ściskanie oraz odporności na oddziaływa-
nie środowiska.
Immanentną cechą wgłębnego mieszania gruntu jest roz-
rzut wytrzymałości cementogruntu, zwłaszcza w  gruntach
bardzo spoistych, który wstępuje nawet przy najlepszej dokład-
ności wykonania kolumn. Z tego względu należy stosować nie
tylko odpowiednie rozwiązania projektowe i  współczynniki
bezpieczeństwa, ale także odpowiednie metody kontroli wyko-
nanych robót. Odnosi się to szczególnie do sposobów badania
i oceny wytrzymałości cementogruntu, w której ramach należy
wykorzystywać analizy statystyczne. Uaktualnione zasady
wyznaczania charakterystycznej wytrzymałości cementogruntu
w odniesieniu do zbioru zbadanych wytrzymałości uwzględnia-
ją rozkład logarytmiczno-normalny, potwierdzony doświadczal-
nie, oraz klasy zastosowania DSM. Wprowadzona klasyfikacja
15
umożliwia racjonalne dostosowanie poziomu ufności wytrzy-
małości charakterystycznej do specyfiki zastosowań DSM.
Bardzo istotnym elementem dobrej praktyki jest stosowanie
odpowiednich schematów wzmocnienia podłoża, ograniczają-
cych wpływ ewentualnych imperfekcji wykonawczych lub
uszkodzenia pojedynczych kolumn na zachowanie całego
układu. Możliwość łatwego łączenia kolumn DSM w  dowolne
układy geometryczne jest znaczącym atutem metody wgłębne-
go mieszania gruntu, a  umiejętne dostosowanie schematu
wzmocnienia do charakteru obiektu, działających obciążeń
i warunków gruntowych jest najlepszym sposobem ogranicza-
nia nadmiernego ryzyka rozwiązań projektowych DSM. Metody
obliczeniowe i  modele numeryczne stosowane do analizy
przyjętego schematu wzmocnienia muszą w  adekwatny spo-
sób uwzględniać wzajemne oddziaływanie kolumn z gruntem
rodzimym i fundamentem.
Ważnym zadaniem projektanta robót geotechnicznych jest
określenie racjonalnych kryteriów funkcjonalnych i odbiorowych
robót DSM, a także poprawne ustalenie obmiaru robót z uwzględ-
nieniem ich specyfiki. Trzeba pamiętać, że koszty wzmocnienia
gruntu silnie zwiększają się ze zwiększeniem wymagań projek-
towych odnośnie do wytrzymałości i  jednorodności cemento-
gruntu. Z tego powodu przyjmowanie wymagań przewyższają-
cych racjonalne potrzeby jest nieuzasadnione i może znacząco
wpływać na ekonomiczność wzmocnienia gruntu DSM.
Reasumując, wzmocnienie gruntu DSM, jak każda techno-
logia w geotechnice, ma swoje ograniczenia i nie jest rozwią-
zaniem, które można stosować we wszystkich przypadkach.
Poruszone zagadnienia szczegółowe nie wyczerpują także
katalogu spraw, od których zależy prawidłowe zastosowanie
i  zaprojektowanie wzmocnienia gruntu DSM. Podane zasady,
które będą dalej uzupełniane, nie powinny być również rozu-
miane jako gwarantujące pomyślne wdrożenie robót DSM.
Stanowią podsumowanie ponad 15-letnich doświadczeń
i reprezentują aktualny stan wiedzy i praktyki projektowej.
PIŚMIENNICTWO
  [1] Brożek-Leśniewska A.: Wytrzymałościowe i  technologiczne aspekty
wzmacniania gruntu metodą wgłębnego mieszania na mokro. Praca
doktorska, Politechnika Gdańska, 2007.
  [2] EN 1467:2005: Wykonawstwo specjalnych robót geotechnicznych –
Wgłębne mieszanie gruntu. Poprawki EN 1467:2005/AC (2006).
  [3] DIN 4093:2015: Bemessung von verfestigten Bodenkörpern – Herge-
stellt mit Düsenstrahl-, Deep-Mixing- oder Injektions-Verfahren.
16
  [4] FHWA, 2013. Federal Highway Administration Design Manual: Deep
Mixing for Embankment and Foundation Support, Publication No.
FHWA-HRT-13-046.
  [5] Ikegami M., Ichiba T., Ohishi K., Terashi M.: Long-term strength change
of cement treated soil at Daikoku Pier, Soft Ground in Coastal Areas.
Balkema, 2003.
  [6] Kitazume M., Terashi M.: The Deep Mixing Method, CRC Press, 2013.
  [7] Kłosiński B., Kamiński P.: O racjonalnych wymaganiach wobec betonów
do fundamentowania głębokiego. „Drogownictwo”, nr 10/2014.
  [8] Österreichische Bautechnik Vereinigung (2012). Merkblatt Qualitätssi-
cherung für Bodenvermörtelung und Bodeninjektion im Spezialtiefbau.
  [9] Raport nr U212/2016: J. Michałek „Badania doświadczalne współczyn-
nika sprężystości stwardniałej mieszanki spoiwa i  gruntu przy ściska-
niu”. Politechnika Wrocławska, Wydział Budownictwa Lądowego i Wod-
nego, listopad 2016.
[10] Taki O., Yang D.S.: Soil-Cement Mixed Wall Technique. Proc. of the
Geotechnical Engineering Congress, ASCE, Denver, CO. 1991.
[11] Topolnicki M.: Quality Control of Wet Deep Soil Mixing with Reference
to Polish Practice and Applications. Proc. Deep Mixing Workshop,
Tokyo 2002.
[12] Topolnicki M.: Podchwytywanie i podnoszenie obiektów budowlanych
za pomocą kontrolowanych iniekcji geotechnicznych. XXV konferencja
naukowo-techniczna „Awarie budowlane”, Szczecin – Międzyzdroje
24–27.05.2011.
[13] Topolnicki M.: In situ Soil Mixing (rozdział). Ground Improvement. Red.
M. Moseley, K. Kirsch. CRC Press, Londyn 2004 i 2013.
[14] Topolnicki M.: Projektowanie i wykonawstwo posadowienia wiaduktów
autostradowych na podłożu wzmocnionym metodą wgłębnego miesza-
nia gruntu (DSM). V ogólnopolska konferencja mostowców, Wisła
5–6.11.2008.
[15] Topolnicki M.: Wet Deep Soil Mixing – execution and design practice in
Poland. Baugrundtagung, Darmstadt 24–27.09.2008.
[16] Topolnicki M.: Wzmacnianie i uszczelnianie gruntu metodą wgłębnego
mieszania na mokro (DSM). XXIV ogólnopolskie warsztaty pracy projek-
tanta konstrukcji, Wisła 17–20.03.2009.
[17] Topolnicki M., Sołtys G.: Novel Application of Wet Deep Soil Mixing for
Foundation of Modern Wind Turbines. Proc. 4th Int. Conf. on Grouting
and Deep Mixing, New Orleans 16–18.02.2012.
[18] Topolnicki M.: Ryzyko związane ze wzmacnianiem gruntu za pomocą
kolumn o różnej sztywności. XXVIII ogólnopolskie warsztaty pracy pro-
jektanta konstrukcji, Wisła 5–8.03.2013.
[19] Topolnicki M., Mitrosz O., Filbrandt P.: Kompleksowe zabezpieczenie
wykopu Teatru Szekspirowskiego w Gdańsku. „Inżynieria i Budownic-
two”, nr 4/2012.
[20] Topolnicki M., Mitrosz O.: Zabezpieczenie wykopu na potrzeby budowy
Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku. „Inżynieria i Budownic-
two”, nr 3/2017.
[21] Topolnicki M., Posłajko M., Krążelewski J., Żółtowski K., Topolewicz K.:
Posadowienie obiektów mostowych na podłożu wzmocnionym metodą
wgłębnego mieszania gruntu na mokro (DSM). „Mosty”, nr 5/2017.
[22] Wytyczne wzmacniania podłoża gruntowego w  budownictwie drogo-
wym. GDDP. Opracowanie: Instytut Badawczy Dróg i Mostów, Warsza-
wa 2002.
INŻYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 1/2018