SEMANTIKA

ANTONIMIJA I HIPONIMIJA

1. ANTONIMIJA

Definicija: Antonimija je odnos između leksema čiji sadržaji imaju istu arhisemu, istu jednu
semu i desemantizovane druge seme. Jednostavnije rečeno, to je odnos između leksema koje
imaju suprotno značenje. Takve se lekseme nazivaju antonimi.

Kriteriji za određivanje antonimije su sljedeći:

a) Suprostavljaju se primarna značenja leksema.

b) Postoji semantičko saodnošenje. (Testira se definisanjem jednog antonima putem
drugog kao npr. Lijepo je ono što nije ružno. Ali ne može: Bijelo je ono što nije crno.
Sve što nije bijelo ne mora biti i crno.)
c) Između značenja koja se suprostavljaju mora postojati simetrija. (npr. Mrziti i
obožavati nisu antonimi, jer obožavati ima jednu semantičku komponentu više. Mrziti
i voljeti su antonimi. Riječi koje imaju suprotna značenja predstavljaju krajnje
vrijednosti lanca kojeg čini mnoštvo riječi. npr. trijezan i pijan, a između njih postoji
pripit, polupijan, polutrijezan...)

Prema tome koja im se značenja suprostavljaju antonimi mogu biti puni i nepuni.

Puni antonimi su oni čija se sva značenja suprostavljaju. npr. dubok i plitak, ljevica i desnica

Nepuni antonimi su oni kod kojih se podudaraju:

a) sekundarno i primarno značenje npr. vedar i neraspoložen

b) samo sekundarna značenja npr. anđeo i lisac

Odnos antonimije može biti očigledan. npr. visok i nizak, kupiti i prodati, muško i žensko, živ i
mrtav.

Postoje antonimi koje asocijativno stavljamo u takav odnos. Takvi su npr. sunce i kiša. To su
pragmatički antonimi.

1
Prema značenju, antonimi mogu biti oni koji imaju leksikalizovanu arhisemu i oni koji je
nemaju. Tako antonimi muškarac i žena imaju leksikalizovanu arhisemu ljudsko biće, a
antonimi dubok i plitak je nemaju.

Antonimi u jeziku su refleksija ljudskog mišljenja koje se temelji na binarnim opozicijama. S

obzirom na to, semantičari su identifikovali tri osnovna tipa antonima:

a) binarni (jedan pojam isključuje mogućnost upotrebe drugog npr. živ i mrtav
b) obratni (jedan leksem opisuje odnos između dva pojma, a neki drugi leksem opisuje
isti odnos u suprotnom smjeru npr. iznad i ispod, kupiti i prodati)
c) stepenovani (krajnje tačke na jednoj skali vrijednosti npr. trijezan, polutrijezan,
polupijan, pijan)

2. HIPONIMIJA

Definicija: Hiponimija je odnos inkluzije, uključenosti i zasniva se na vezi

između nadređenog pojma i podređenih pojmova. Nadređeni pojam naziva se
hiperonim, a podređeni hiponim.
Tako je leksema cvijet hiperonim za lekseme: ljubičica, visibaba, narcis, ruža,
lala... Odnos hiponima ljubičica, visibaba, narcis, ruža i lala naziva se kohiponimija.
Odnos hiperonima i hiponima zove se taksonomija. Ukoliko su hiponimi dio
hiperonima (npr. list i stabljika u odnosu na cvijet), takav odnos se naziva meronimija
(meronomija).
Hiperonimsko-hiponimski odnos u leksičkom sistemu održava organizaciju
pojmova u stvarnosti. Hiperonim i hiponim mogu stupiti u odnos kontekstualne
sinonimije, neprave sinonimije. U sljedećim primjerima su ruža/cvijet i pas/životinja
nepravi sinonimi jer su dvije oznake za isti referent.
a) Poklonio mi je ružu za rođendan. Taj cvijet je ukrasio čitavu sobu.
b) Idem da prošetam psa. Ta životinja mi oduzima mnogo vremena.