Sprawozdanie z zajęć chemii w laboratorium WAT

16 stycznia 2020 roku klasa 1AG uczestniczyła w dwugodzinnych zajęciach

z chemii w laboratorium WAT. Tematem spotkania były: wodorotlenki, skala pH,
pierwiastki aktywne, reakcje. Podczas tej lekcji przeprowadzono kilka doświadczeń.

Spis treści
Sprawozdanie z zajęć chemii w laboratorium WAT......................................................1
Otrzymywanie wodorotlenków..................................................................................1
Doświadczenie nr 1 (otrzymywanie wodorotlenku litu).........................................2
Doświadczenie nr 2 (otrzymywanie wodorotlenku sodu).......................................2
Doświadczenie nr 3 (otrzymywanie wodorotlenku potasu)....................................3
Doświadczenie nr 4 (otrzymywanie wodorotlenku magnezu).................................4
Reakcja cynku z kwasem solnym..............................................................................5
Doświadczenie nr 5 (otrzymywanie chlorku cynku i wodoru)................................5
Otrzymywanie kwasów..............................................................................................6
Doświadczenie nr 6 (otrzymywanie kwasu chlorowodorowego)............................6
Doświadczenie nr 7 (otrzymywanie kwasu siarkowego (VI)).................................7
Doświadczenie nr 8 (otrzymywanie kwasu fosforowego (V)).................................8
Skala pH.................................................................................................................... 8
Obliczanie skali pH................................................................................................9
Sprawdzanie skali pH w przykładowych roztoworach...........................................9
Doświadczenie nr 9 (doświadczenie dodatkowe – napój gazowany).....................9
Ocena....................................................................................................................... 10
Autorzy.................................................................................................................... 11

Otrzymywanie wodorotlenków
Wodorotlenki to związki chemiczne, których cząsteczki zbudowane są z atomu
metalu i grup wodorotlenowych. Możemy je opisać ogólnym wzorem M(OH)n , gdzie
M oznacza atom metalu , - OH jednowartościową grupę wodorotlenową, a n ilość grup
wodorotlenowych (wartościowość metalu). Liczba grup wodorotlenowych zależy
od wartościowości metalu w danym wodorotlenku.
Wodorotlenki otrzymuje się poprzez reakcję pierwiastka z wodą.
W doświadczeniach wykorzystano m.in. lit, sód, potas, magnez.
  Lit to lekki metal, unoszący się na wodzie. Jest twardy. Po przekrojeniu ma
srebrzysty kolor, ale po chwili ulega reakcji utleniania, czego skutkiem jest
pojawienie się na jego powierzchni tlenku litu – białego osadu.
Reakcja utleniania litu:
4Li + O2  2Li2O

Doświadczenie nr 1 (otrzymywanie wodorotlenku litu)

Sprzęt: zlewka, szczypce;
Odczynniki: lit, woda, fenoloftaleina;
Opis:
Do zlewki wlewamy wodę (H2O). Za pomocą szczypców umieszczamy lit w zlewce
z wodą. Następnie dodajemy fenoloftaleinę.
Obserwacje:
Po wrzuceniu litu do zlewki z wodą, lit unosi się na powierzchni wody i wykonuje
gwałtowne ruchy. Słychać odgłos syczenia. Po dodaniu fenoloftaleiny, roztwór
zabarwił się na kolor malinowy.
Wnioski:
Lit reaguje z wodą. Na powierzchni wody unosi się wodór. Roztwór jest zasadą.
Reakcja otrzymywania wodorotlenku litu:

2Li + 2H2O  2LiOH + H2

Sód to pierwiastek miększy od litu o srebrnej barwie. Ma mniejszą gęstość od gęstości

wody. Na jego powierzchni znajduje się tlenek sodu o barwie białej (sód ulega reakcji
utleniania). Przechowuje się go w nafcie, ponieważ w reakcji z czystym tlenem
natychmiast zapala się.
Reakcja utleniania sodu:
4Na + O2  2Na2O

Doświadczenie nr 2 (otrzymywanie wodorotlenku sodu)

Sprzęt: zlewka, szczypce;
Odczynniki: sód, woda, fenoloftaleina;
Opis:
Do zlewki wlewamy wodę (H2O). Za pomocą szczypców umieszczamy sód w zlewce
z wodą. Następnie dodajemy fenoloftaleinę.
Obserwacje:
Po wrzuceniu sodu do zlewki z wodą, sód unosi się na powierzchni wody i wykonuje
gwałtowne ruchy. Słychać odgłos syczenia i pojawia się płomień. Po dodaniu
fenoloftaleiny, roztwór zabarwił się na kolor malinowy.
Wnioski:
Sód reaguje z wodą. Na powierzchni wody unosi się wodór, który ulega
samozapłonowi. Następuje reakcja egzotermiczna. Roztwór jest zasadą.
Reakcja otrzymywania wodorotlenku sodu:

2Na + 2H2O  2NaOH + H2

 Potas jest pierwiastkiem miększym od sodu i litu. Ma błękitną barwę. Na jego

powierzchni znajduje się tlenek potasu, który ma barwę szarą, ponieważ ulega
reakcji utleniania.
Reakcja utleniania potasu:
4K + O2  2K2O

Doświadczenie nr 3 (otrzymywanie wodorotlenku potasu)

Sprzęt: zlewka, szczypce;
Odczynniki: potas, woda, fenoloftaleina;
Opis:
Do zlewki wlewamy wodę (H2O). Za pomocą szczypców umieszczamy potas w
zlewce
z wodą. Następnie dodajemy fenoloftaleinę.
Obserwacje:
Po wrzuceniu potasu do zlewki z wodą, potas unosi się na powierzchni wody i
wykonuje gwałtowne ruchy. Słychać odgłos syczenia i pojawia się płomień. Po
dodaniu fenoloftaleiny, roztwór zabarwił się na kolor malinowy. Reakcja ta zachodzi
bardzo szybko.
Wnioski:
Potas reaguje z wodą. Na powierzchni wody unosi się wodór, który ulega
samozapłonowi. Następuje reakcja egzotermiczna. Roztwór jest zasadą.
Reakcja otrzymywania wodorotlenku potasu:

2K + 2H2O  2KOH + H2

 Magnez to pierwiastek należący do drugiej grupy (berylowców). Ma barwę

srebrzystą. Używa się go do budowy samolotów, filtrów do wody (nie rozwijają
się bakterie) i aparatów.
Reakcja otrzymywania tlenku magnezu:

2Mg + O2  2MgO

Tlenek magnezu powstaje poprzez ogrzanie magnezu. Magnez pali się oślepiającym,
białym płomieniem. Zachodzi reakcja egzoenergetyczna. Powstaje tlenek magnezu.
Tlenek magnezu ma barwę białą.

Doświadczenie nr 4 (otrzymywanie wodorotlenku magnezu)

Sprzęt: zlewka, szczypce;
Odczynniki: magnez, woda, fenoloftaleina;
Opis:
Do zlewki wlewamy wodę (H2O). Za pomocą szczypców umieszczamy magnez w
zlewce z wodą. Następnie dodajemy fenoloftaleinę.
Obserwacje:
Po wrzuceniu magnezu do zlewki z wodą, magnez unosi się na powierzchni wody
i wykonuje gwałtowne ruchy. Słychać odgłos syczenia i pojawia się płomień.
Po dodaniu fenoloftaleiny, roztwór zabarwił się na kolor malinowy. Reakcja ta
zachodzi bardzo szybko.
Wnioski:
Magnez reaguje z wodą. Na powierzchni wody unosi się wodór, który ulega
samozapłonowi. Następuje reakcja egzotermiczna. Roztwór jest zasadą.
Reakcja otrzymywania wodorotlenku magnezu:
Mg + 2H2O  Mg(OH)2 + H2

Reakcja cynku z kwasem solnym

 Cynk jest pierwiastkiem cięższym od magnezu, ale zalicza się do metali o
średniej masie. Nie ulega reakcjom utleniania i nie reaguje z wodą. Ma barwę
niebieskoszarą. Cynk znalazł zastosowanie jako materiał do wykonywania
puszek, metaliczne elementy są nim pokrywane, aby nie rdzewiały, dawniej
używany jako materiał do wypełniania plomb.
Reakcja otrzymywania tlenku cynku:

2Zn + O2  2ZnO

Tlenek cynku możemy otrzymać jedynie przez spalenie cynku. Ma barwę białą.

Doświadczenie nr 5 (otrzymywanie chlorku cynku i wodoru)

Sprzęt: zlewka, szczypce;
Odczynniki: cynk, kwas chlorowodorowy, fenoloftaleina;
Opis:
Do zlewki wlewamy kwas solny (HCl). Za pomocą szczypców umieszczamy cynk w
zlewce z kwasem. Następnie dodajemy fenoloftaleinę.
Obserwacje:
Po wrzuceniu cynku do zlewki z kwasem solnym, cynk zaczyna bulgotać. Po dodaniu
fenoloftaleiny, roztwór nie zmienił swojej barwy. Po przyłożeniu zapałki nad zlewkę
można było usłyszeć głośne „szczeknięcie”. Reakcja ta zachodzi bardzo szybko.
Wnioski:
Cynk silnie reaguje z kwasem. Wodór, który powstaje przy tej reakcji szybko się spala
czerwonym płomieniem i wydaje charakterystyczny dźwięk. Roztwór ma odczyn
kwasowy. Skala pH wynosi ok 3-4.
Reakcja otrzymywania chlorku cynku:

Zn + 2HCl  ZnCl2 + H2

Otrzymywanie kwasów
a) Kwasy beztlenowe:
Kwasy beztlenowe w reszcie kwasowej nie posiadają atomu tlenu. Najprostsze
z kwasów beztlenowych składają się z atomów wodoru i atomu niemetalu. Kwasy
beztlenowe można otrzymać w wyniku bezpośredniej reakcji gazowego wodoru
z danym niemetalem, a następnie rozpuszczenie otrzymanego wodorku w wodzie.
Reakcja otrzymania kwasu solnego:

H2 ↑ + Cl2 ↑  2HCl ↑

2HCl ↑ + H2O  2HCl(aq)

HCl – kwas beztlenowy, kwas solny, kwas chlorowodorowy. Ma postać gazową i

ciekłą. Podrażnia śluzówkę nosa.

Doświadczenie nr 6 (otrzymywanie kwasu chlorowodorowego)

Sprzęt: trzy zlewki różnych rozmiarów;
Odczynniki: woda, chlorek sodu, kwas siarkowy VI; fenoloftaleina, uniwersalny
papierek wskaźnikowy;
Opis:
Do największej zlewki wlewamy wodę. Do najmniejszej zlewki wlewamy wodę
i dodajemy chlorku sodu. Wstawiamy mniejszą zlewkę do środka większej i wlewamy
do niej kwas siarkowy VI. Następnie nakładamy średnią zlewkę na mniejszą.
Używamy teraz papierka wskaźnikowego w dużej zlewce. Następnie dodajemy
fenoloftaleinę do największej zlewki.
Obserwacje:
Po dodaniu kwasu do wodnego roztworu chlorku sodu możemy zaobserwować obłok
wydostający się ze zlewki. Barwa wskaźnika to czerwony. Mieszanina fenoloftaleiny
nie zmieniła zabarwienia.
Wnioski:
Na początku w małej zlewce powstał wodny roztwór chlorku sodu. Następnie dodano
kwas siarkowy (VI) i zaczął się wydzielać chlorowodór. Poprzez kolejną zlewkę, która
doprowadziła kwas chlorowodorowy w stanie gazowym powstał kwas solny tylko w
stanie ciekłym. Mieszanina ta ma odczyn kwasowy.
Reakcja otrzymywania kwasu solnego:

NaCl + H2SO4 → NaHSO4 + HCl↑NaCl + NaHSO4 → Na2SO4 + HCl↑

2HCl↑ + H2O  2HCl(aq)

b) Kwasy tlenowe:
Kwasy tlenowe zawierają w swojej cząsteczce atom tlenu (co najmniej 1, najwięcej
6). Reszta kwasowa kwasu tlenowego zawiera ponadto atom pierwiastka
kwasotwórczego, którym jest zwykle niemetal, np. siarka lub fosfor; półmetal, a
czasami metal o dużej wartościowości. Najważniejsze kwasy tlenowe to kwas
siarkowy, chlorowy, fosforowy, azotowy, węglowy. Otrzymujemy je poprzez
rozpuszczenie wybranego tlenku kwasowego w wodzie. Moc kwasów tlenowych
rośnie razem ze wzrostem elektroujemności pierwiastka centralnego. Do mocnych
kwasów tlenowych zaliczamy m.in. kwas azotowy i siarkowy.

Doświadczenie nr 7 (otrzymywanie kwasu siarkowego (VI))

Sprzęt: zlewka, pipeta;
Odczynniki: woda, SO3, uniwersalny papierek wskaźnikowy;
Opis:
Do zlewki wlewamy SO3. Następnie do tritlenku siarki dodajemy wodę. Za pomocą
papierka uniwersalnego sprawdzamy odczyn roztworu.
Obserwacje:
Po dodaniu wody do tritlenku siarki roztwór nie zmienił barwy. Po zanurzeniu
papierka uniwersalnego w roztworze, papierek zmienił barwę na czerwoną.
Wnioski:
Powstały roztwór to wodny roztwór kwasu siarkowego (VI). Roztwór ma odczyn
kwasowy.
Reakcja:

SO3↑ + H2O  H2SO4(aq)

 Fosfor to pierwiastek chemiczny, niemetal. Wyróżniamy następujące odmiany

fosforu: biały, fioletowy, czerwony, czarny. Fosfor biały ma barwę
pomarańczową, reaguje z powietrzem oraz jest bardzo trujący. Fosfor czerwony
ma barwę brązową, łatwo się zapala oraz długo się pali. W wyniku reakcji
fosforu i tlenu, fosfor czerwony zapala się i powstaje tlenek fosforu (4P + 5O 2
 P4O10).
Doświadczenie nr 8 (otrzymywanie kwasu fosforowego (V))
Sprzęt: zlewka, pipeta;
Odczynniki: woda, P2O5, uniwersalny papierek wskaźnikowy;
Opis:
Do zlewki wlewamy P2O5. Następnie do dekatlenku tetrafosforu dodajemy wodę. Za
pomocą papierka uniwersalnego sprawdzamy odczyn roztworu.
Obserwacje:
Po dodaniu wody do dekatlenku tetrafosforu roztwór nie zmienił barwy. Po zanurzeniu
papierka uniwersalnego w roztworze, papierek zmienił barwę na czerwoną.
Wnioski:
Powstały roztwór to kwas fosforowy (V). Roztwór ma odczyn kwasowy.
Reakcja:

P2O5 + 3H2O  2H3PO4

Skala pH
Skala pH jest to ilościowa skala kwasowości i zasadowości roztworów wodnych
związków chemicznych. pH roztworów jest jednostka bezwymiarowa i przyjmuje
wartości od 0÷14. Urządzeniem do pomiaru pH jest pH-metr.

PRODUKTY SILNIE KWAŚNE wartość pH od 0,0 do 3,0

PRODUKTY SŁABO KWAŚNE wartość pH od 3,0 do 6,5
PRODUKTY NEUTRALNE wartość pH od 6,5 do 7,5
PRODUKTY SŁABO ZASADOWE wartość pH od 7,5 do 9,0
PRODUKTY SILNIE ZASADOWE wartość pH od 9,0 do 14,0

pH-metr

Obliczanie skali pH
pH = - log[H+]
pOH = - log[OH-]
pH + pOH = 14

Sprawdzanie skali pH w przykładowych roztoworach

 Po zmierzeniu skali pH w roztworze amoniaku w wodzie, pH-metr pokazał
wynik 4,8 pH. Wniosek: Roztwór amoniaku w wodzie ma odczyn kwasowy.

 Siarczan (VI) magnezu (II): 8 pH; wniosek: odczyn zasadowy;

 Siarczan (VI) glinu (III): 3,9 pH; wniosek: odczyn kwasowy;
 Chlorek sodu (NaCl): 5 pH; wniosek: odczyn kwasowy;
 Węglan (IV) sodu (I): 8 pH; wniosek: odczyn zasadowy;

Doświadczenie nr 9 (doświadczenie dodatkowe – napój gazowany)

Sprzęt: dwie zlewki, probówka, pipeta, łyżeczka;
Odczynniki: soda oczyszczona, kwasek cytrynowy, sok jabłkowy, napój Tymbark
jabłko – wiśnia;
Opis:
Do pierwszej zlewki wlewamy sok jabłkowy. Następnie dodajemy do niego sodę
oczyszczoną. Do drugiej zlewki wlewamy napój jabłko – wiśnia. Do roztworu
dodajemy kwasek cytrynowy. Roztwór kwasku cytrynowego i napoju jabłko – wiśnia
przelewamy do roztworu soku jabłkowego i sody oczyszczonej (łączymy oba
roztwory).
Obserwacje:
Po dodaniu sody oczyszczonej do soku jabłkowego, na powierzchni roztworu pojawiły
się bąbelki. Po dodaniu kwasku cytrynowego do napoju jabłko – wiśnia, kwasek
rozpuszcza się. Po złączeniu obu roztworów, na powierzchni powstaje duża ilość
bąbelków.
Wnioski:
Na powierzchni roztworu wytrącił się gaz w postaci bąbelków. Otrzymaliśmy napój
gazowany.

Rysunek:

soda oczyszczona kwasek cytrynowy

Sok jabłkowy Napój jabłko – wiśnia

Roztwór
Ocena
Naszym zdaniem lekcja w laboratorium WAT była bardzo przydatna. Była ona
powtórzeniem i uzupełnieniem naszej wiedzy z gimnazjum. Doświadczenia były
bardzo ciekawe.

Autorzy
Zuzanna Żokowska, Klaudia Kwiatkowska
Kl. 1AG