ASWANG

by Isabel Sebullen

Sugod sang mag-abot ko diri, P’re, wala gid sang nangahas sang mag-upod sakon. Nahadlok sila
tungod naga-ihaw kuno ako sang tawo. Siguro, nabasahan mo man sa balita nga ginpugutan ko sang ulo
ang akon Lolo kag ginpakaon ko sa baboy ang iya sini tinuktok nga lawas. Amo sina ang rason kon ngaa
tubtub buhi ako, diri na lang ako sa lugar nga ini. Siling nila, ang ginhimo ko kuno indi mahimo sang tawo
nga may maayo nga paminsaron.

Siguro, makiibot ka P’re, tungod indi ako ordinario nga tawo. Apo ako sang aswang. Masuwerti
ka, tungod ikaw gid lang ang sugiran ko sang akon estorya. Parte ini sa aswang, P’re. Indi ni ya basta-basta
lang nga estorya. Parte ni sa aswang pero mas tahum ni ya sa estorya ni Peque Gallaga nga “Sa Piling Ng
Aswang”. Bal-an mo nag lantaw gid ako sang pelikula nga ato tungod taga-Iloilo ta. Puro gid nga Ilonggo
tungod taga Duenas kami, P’re. Sa lugar ni Tenyente Gimmo, ato baling bantog nga aswang? Ti, damo nga
taga-Iloilo nga mangakig kay ngaa ipahibalo gid sang mga alog nga aswang ang mga taga-Panay. Bal-an
mo man ang mga alog, mga ignorante. Nagapati gid sa sugid-sugid.

Pero, mapati ka kag sa indi, tuod gid man nga may aswang. Man, apo ako sang aswang. Sadto, ang
dumdum ko sa aswang, lagba bangkil kag puede nga magbaylo sang hitsura para mangin idu. Pero ang
aswang P’re, wala na iya nagakaon sang ila kadugo kag wala nagapang-aswang sa ila kaingod. Siling sang
kadam-an ,maayo pa gani kuno nga ang mangin kaingod mo aswang, indi lang kawatan. Kay kon kawatan
kuno, wala na iya gapili sang ila kawatan.

Siguro, ginalangkag ka na mabal-an ang estorya ko, no? Indi ka lang maghawat-hawat,P’re. Pero
tani, baskog ang imo tinae. Basi magsuluka ka. Pareho ko, nagsuluka gid ako P’re sang makita ko kon paano
aswangon ni Lolo Oka ang manghud ko. Nagpalangurog ang bug-os ko nga lawas. Daw kabudlay gid mag-
umpisa tungod madumduman ko liwat ngaa ari ako diri sa lugar nga ini.

Ang lola ko, P’re, isa sa pinakamatahom nga lin-ay sang Duenas. Man, pirme sia reyna sang amon
lugar. Wala labot nga guapa si Lola Salome, maalam pa. Tapos, isahanon lang ini sia nga bata nga babaye.
Daw si Gloria Romero si Lola Salome. Kon makita mo si Lolo Oka, maitom kag butlog ang mata. Indi man
gid siya malaw-ay pero indi sia bagay kay Lola Salome. Siling gani nila sadto, ginlumay lang ni Lolo si Lola.
Tapos, ginakunokuno pa ining Lolo ko nga may lahi sang aswang. Siling sadto namon, siguro madamo sang
mga kalalakin-an ang nahisa kay Lolo tungod sia gid ang nakapangasawa kay Lola. Himo-himo lang nila nga
may lahi sang aswang si Lolo.

Manogtapos na sa pagkamaestra si Lola Salome sang tabanon ni Lolo. Ti, wala man mahimo ang
ginikanan niya kundi nga ipakasal ang duha. Siling ni Lola sang una, indi gid magpati nga aswang ining si
Lolo. Mabuot man kuno ini kag mapinalanga-on sa iya mga anak, labi nagid ang mga babaye. Si Tatay Nilo,
ang amay ko, amo ang subang nila ni Lola. Bale ako ang una nila nga apo.
 Si Tyay Soledad ang sumunod kay Tatay. Pito ka tuig ang ila lang-at. Pagkatapos ni Tiyay Soledad,
si Tyay Regina. Tapos si Tyay Milagros, panglima si Tyay Carlota kag kinagot si Tyay Consuelo. Ining mga
tiya ko, tag-tatlo ka tuig ang lang-at sang ila idad.

Hubin pa si Tatay sang mangasawa. Disiotso lang. Bal-an mo naman sadto nga aga pa iyan naga-
inasawahay ang mga tawo. Onse anyos pa lang sadto si Tyay Soledad sang mangasawa si Tatay.
Nagpatindog si Tatay sang balay tupad nanday Lolo Oka.

Mapinalanggaon si Lolo Oka bilang amay sang iya mga anak. Mahuyugon ini sia magpaligo kag kag
magsibin sa iya mga anak nga babaye. Halin pa sadtong magagmay pa ang mga ini. Man kon maestro ka,
bisan sa balay, may dala ka pa nga obra. Ti, ginpabay-an na lang ni Lola nga atipanon ni Lolo ang mga bata
tungod wala sia sing tiempo.

Indi sa pagpabugal. P’re, puros matahom ang mga katiyaan ko. Labi nagid si Tyay Consuelo. Mas
magulang pa pa gani ako sa iya. Pareho ni Tatay. Daku na ako sang mamanghuran kay Hermie.
Manogsiyam na ako ka tuig sadto. Madamo sang mga soltero pa lang sadto nga gusto mangaluyag kay
Tyay Soledad. Ugaling, mahuyugoon ining si Lolo Oka nga manglaut sang talibong. Ti, wala gid sang lalaki
nga makapalapit kay Tyay Soledad.

Ara na sa second year high school si Tyay Soledad sang magbusong. Ang malain P’re kay wala sia
sang matudlo nga amay sang iya anak. Bisan ano nga bakol ni Lola, indi gi manugid. Ginapunggan lang ni
Lolo si Lola kay daw patyon sini ang amon tiya. Pero wala gid sila mahimo kay ginlikom gid ni Tyay Soledad
ang amay sang iya anak. Pati si Tatay Nilo daw indi makapati nga makalusot pa ang nobyo sini sa sobra
nga pagguwardia ni Lolo. Daw daug pa sini ang guwardia sibil sadtong panahon sang Katsila.

Anay ka, P’re basi matingala ka daw indi na ini parti sa aswang ang akon topiko. Kon sa estorya
pa, kinahanglan mo anay mahibal-an ang sentral karakter para maintiendihan mo ang estorya ko. Ti, daw
ano bala kasubo nga ang bata mo magbusong nga wala sang amay? Pwerti gid ang panangis ni Lola bangod
wala gid sia maglaum nga amo sadto ang madangpan ni Tyay Soledad. Halos tanan nga tawo sa amon
lugar, malooy gid sa akon Tiya, man, mahipos kag mabuot ining si Tyay Soledad.

Daku kayo ang balay nanday Lolo tungod nga babaye si Lola gani sia ang nanubli sa balay daku.
Tanan nga bata nila ni Lola may kaugalingon nga kwarto. Ang natabu siguro ginsaka sa bintana si Tyay
Soledad sang iya nobyo.

Ang makatilingala kay wala man sia manugid kon sin-o. Daw wala man lang kay Lolo ang natabu.
Siling n’ya, ti saguron ang bata kag wala sang problema dira. Sang magbusong si Tyay Soledad, halos kada
gab-I na nga nagabantay si Lolo sa iya. Sa gua na ini sang kwarto ni Tyay Soledad nagatulog. Basi kon ano
kuno ang himuon sini gani kinahanglan bantayan. Kon kaisa gani, didto na sia sa sulod sang kwarto
nagatulog.

Napatay si Tyay Soledad sang magbata. Naubusan ini sang dugo, Man, nagbata nga isahanon.
Wala gani magpanawag para magbulig. Natabuan sadto nga sa uma si Lolo kag may klase man si Lola.
Tingala nila nga wala tinimok-timok sa kwarto nya asta maggab-i. Gali kay patay na. Patay man ang bata
sini nga lalaki kuntani. Ara man lang sa tupad ang balay nanday Nanay tungod magagmay pa ang akon
mga manghod. Pero madamo ang natingala nga gid manawag. Ginhungod kuno ni Tyay Soledad nga indi
mangayo sang bulig. Daw suicide kuno ang ginhimo sini. Kay Lolo Oka nakasunod ang hitsura sang bata.
Butlog man ang mga mata sini. Masubo ang tanan sang mapatay si Tyay Soledad tungod ginbalon sini ang
likom kon sin-o ang amay sang iya anak.

Nagbag-o ang tanan pagkatapos nga mapatay si Tyay Soledad. Pati si Lola Salome, masami nga
masinulob-on. Sigi man gihapon ang iya tudlo para kuno nga malingaw. Man palangga gid ni Lola Salome
si Tyay Soledad. Suno sa sugid-sugid, gin aswang kuno si Tyay Soledad gani napatay matapos magbata.
Madamo ang hinuring-huting nga natuga.

Wala pa namon nalimtan ang natabu kay Tyay Soledad, nakibot naman kami sang dungan sang
dungan nga nagbusong sanday Tyay Regina kag Tyay Milagros. Halos duha lang kabulan ang lang-at. Labi
nga naakig si Lola tungod ngaa kuno wala nagapanugid kon gusto na nga mamana para magpakasal. Akig
si Lola Salome kay Lolo Oka tungod sa pagka-istrikto sini, ginpamataan ang iya mga anak nga babaye.
Parehu man ni Tyay Soledad, daw ginpangyabihan ang bibig sining duha. Naggulpi tigulang si Lola. Daw
indi niya mahangpan ang nagkalatabu. Si Tatay ang nangakig sa duha ka manghod kay wala gid kuno
nagpaminsar antis magpabusong. Ti, sigi man ang hibi sining duha nga daw malooy na lang ang tanan sa
pagtulok sa ila. Man, tuman kasakit sang ila hibubung-ot kon pamangkoton kon sin-o ang amay sang ila
anak. Si Lolo lang ang nagapugong kay Tatay nga sakiton ang duha ka manghod.

Sugod sang magbusong ang duha ka manghod, masunson ko nakita si Tatay nga nagalibot sa balay
nanday Lolo Oka. Kon kaisa, nagapangakig na si nanay kay kay daw wala na nagakatulog. Nagniliwang gid
si Tatay tungod kuno tuman kadako nga huya ang natabo sa iya duha ka manghod. Nagdesisyon si Tyay
Milagros ang magpasimpalad sa Manila. Gusto n’ya kuno nga didto na lang magbata kag padal-an lang sia
sang kuwarta ni Lola. Mangita na lang kuno sia sang ubra pagkatapos. Nagpabilin iya si Tyay Regina. Apang
isa kaadlaw, nakita na lang ni Lola nga nagapanginmatay ini. Lima ka bulan sadto ang iya sini ginabusong.
Nag-inom si Tyay Regina sang hilo. May nakita pa nga sulat si Lola nga wala sini matapos sulat. May gusto
ini ituad apang ginapakamaayo na lang nga tapuson ang kabuhi. Sa natabu, daw maboang si Lola Salome
tungod sa natabu sa duha ka anak nga lunsay napatay okon nagpanginmatay.

Wala magpauli si Tyay Milagros sang ilubong si Tyay Regina. Wala man ini nagpadala sang sulat
bisan malip-ot lang. Natingala man si Tatay tungod sa tanan niya nga manghod, palangga niya si Tyay
Milagros. Lain kuno ini sa iya mga utod. May kaisog kuno ini sa pagbaton sang kamatuoran. N

Nag-untat si Lola sa pagmaestra. Wala ini sang ginhimo kundi bantayan ang duha ka bata nga
nagadinalaga na. Si Tyay Carlota sadto manugtrese na tungod soltero na ako. Ang manghod ko nga si
Hermie, siyam na katuig. Magulang lang sa iya sang tatlo katuig ang kinagot nanday Tatay nga si Tyay
Consuelo. Man, mas magulang pa ako nga hinablos sang sa akon iban nga mga tiya.

Ginsugat ni Tyay Milagros si Tyay Carlota para sia na lang kuno ang magpaeskwela. Nakapamana
gali sang may sarang si Tyay Milagros apang wala ini magpahibalo sa ginikanan. Ang iya bata sa
pagkadalaga, ginpa-adopt niya. Indi niya gusto madumduman pa ang malain nga kapalaran. Grabe gid
P’re, nagpamalabg si Lolo tungod kuno basi maano si Ty Gulpe naglumpat ay Carlota sa Manila. Pero siling
ni Tyay Milagros, kinahanglan nga magpasugot si Lolo kon indi niya sini luyag nga mabuyagyag ang iya sini
pagka-aswang. Natingala si si Tatay sa nabatian gani nakipagsugilanon sia kay Tyay Milagros antes ini
maghalin. Kag natingala man akon sadto nga sugod sang mag-estoryahanay ining duha, permi lang naga-
away sanday Tatay kag Lolo Oka. Daw nadula ang pagtahod ni Tatay. Indi gusto si Tatay nga magpalapit si
Lolo sa akon mga manghod nga babaye. Basi kuno aswangon man sini. Siling ni Tatay, wala sia kuno sang
luyag nga mangin manunubli sang pagka-aswang ni Lolo Oka.

Sa tanan nga anak ni Lola, si Tyay Consuelo ang pinakamatahom. Gani ala-Jawo kong mag-guardia
si Lola Salome. Gin-updan sini sa kuwarto si Tyay Consuelo. Gani nag-idad sang disiotso si Tyay Consuelo
nga wala matabu sa iya ang nagkalatabu sa mga magulang.

Isa ka gab-I, P’re, nakibot kami tanan sang matunog nga nagsiyagit si Tyay Consuelo. Gulpe
naglumpat si Tatay para magtabang. Nagsunod man ako. Man, daw kinayasan kami ni Nanay. Nagdalagan
kami pakadto sa daku nga balay. Nakita namon si Tyay Consuelo nga naga hilibion. Dayon sini hakos kay
Tatay. Si Lola, matunog man gihapon ang huragok. Daw ginpainom sang sleeping pills nga wala gid
makabatyag sa natabu. Sa isa ka higad, nagatulok lang si Lolo Oka. Puno sang balhas kag daw ginahapo
nga daw idu nga napikuta. Didto nagsulod sa pensar ko kon ngaa aswang ang tawag ni Tyay Milagros sa
kay Lolo. Gusto tani sini kaunon si Tyay Consuelo.

Na-shock siguro si Tyay Consuelo kon ngaa wala ini maghuluhambal sugod sadto. Kon kaisa, nakita
namon sia si Tatay nga nagahambal kag nagakadlaw nga isahanon. Tuman gid ang iya kahadlok kay Lolo
Oka. Nagasiyagit ini kon makita si Lolo. Masami ko man makita nga nagasugilanonay sanday Nanay kag
Tatay. Madamo ang nanugon sang mahibal-an nga nagbuang si Tyay Consuelo . Kanugon kuno sang mga
anak ni Lola Salome. Lunsay mga matahom apang kon indi pinamataan, nagbuluang naman. Ti, sin-o abi
ang indi mahuya sina? Kon sadto, ginadayaw ang pamilya ni Lola, subong iya, ginamatay.

Mdamo na sadto ang naduda sa pagka-aswang ni Lolo. Apang sugid-sugid lang ini kag wala man
sang makapamatuod nga aswang matuod sia. Bisan si Tatay, indi niya mapilit si Lolo nga mag-ako sang
pagka-aswang sini. Madamo ako sang palamangkutanon nga wala masabat, P’re. Ano nga klase sang
aswang si Lolo? Kinulbaan bala si Tyay Consuelo sang makita nga nagbag-o ang hitsura ni Lolo? Ngaa wala
gid makahibalo si Lola nga aswang si Lolo. Ang masubo, Pr’e, pati mga manghod ko, nahadlok na nga basi
aswangon sila ni Lolo.

Sa Manila ginpaeskwela ni Tatay si Hermie. Nakapasar ini s UP gani nalipay man ako. Maalam ining
manghod ko kag gusto ko gid sia nga mangin titulado. Nagsulatay kami ni Hermi kag ginsugid n’ya nga indi
man gali buang si Tyay Consuelo. Nagpabuang-buang lang ini para madala sa Manila. May obra na si Tyay
Carlota. Psychology ang ginkuha ni Tyay Carlota. Medicine ang kay Tyay Consuelo. Abi ko sadto, normal
na ang tanan, P’re kag natapos na ang unos sa amon pamilya.

Nalimtan na tani namon ang unos tungod madugay na nga tinuig ang nagligad bag-o natabu ang
makasiligni nga hitabu. Hinali lang nga nadula si Buday, ang amon kinagot. Lima pa lang ini ka tuig kag
masami ini sia nagahampang sa balay nanday Lola. Nagsalig gid kami nga tapos na ang amon problema.
Pero nagkinaran-karan kami sang madula si Buday. Si Tatay, may bitbit nga talibong kag tanan na nga
kasiutan nasudlan na niya sa pagpangita. Nadumduman ko nga basi gin-upod ni Lolo si Buday didto sa iya
kamalig gani didto ako nagpadulong bitbit ang akon talibong.

P’re wala ako makasuka sang subong sadto. Halos maubos ang unod sang akon tinae. Man, P’re,
wala gid ako maglaum nga aswang matuod si Lolo kay nasaksihan ko gid sang akon duha ka mata. Nakita
ko ang madamo nga dugo nga naga-agay sa magagmay nga batiis ni Buday. Nagbulotlog ang akon mata
sa akon nakita nga ginahimo ni Lolo kay Buday. Man, P’re, ginapasuso niya kay Buday ang iya kinatawo!
Wala ako maghulugambal, P’re dayon ko lang linabo sang talibong si Lolo.

Natingala si Nanay sang dal-an ko sia sang tinuktok nga karne sina nga gab-i. Gin-entra ko sa laon
sa amon baboy. Daw mamuhaw-muhaw gid sila. Pagkatapos pa panyapon ko sila sinugiran kon ano ang
natabu kay Buday. Gindala ko si Tatay sa kamalig sa diin nahamtang ang bangkay ni Buday. Wala ko gid
matabangan, P’re. Nagahimumugto na sia sang makita ko. Ano abi ang mahimo sang bata sa aswang nga
butlog mata? Pero wala ko gid gintago ang ulo ni Lolo. Ginpakita ko sa tanan ko nga kasimaryo nga bisan
Lolo ko sia, wala ko sia ginsanto tungo aswang kag demonyo pa.

Maayo ako nga klase sang tawo, P’re. Wala ako naga-inom kag nagapanigarilyo. Pareho kami
amon ni Tatay nga wala sang bisyo.

Nakasunod kami sang batasan ni Lola kag sang pamilya sini. Kag antes ako dal-on diri sa
Muntinlupa, ginpasumpa ko si Tatay nga indi gid pagsundon ang pagka-aswang ni Lolo Oka. Wala na ang
pamilya ko sa Duenas. Nagsaylo sila sa siyudad sang Iloilo. Madugay-dugay naman ako diri sa Munti, P’re.
Kag ginbaton ko sang hugot sa akon tagiposoon ang desisyon sang korte. Man grabe kuno ang ginhimo ko
sa akon Lolo. Ginaduaw ako ni Hermie, mga katiyaan ko., kag ila pamilya. Siguro, madugay pa nila
malimtan nga sila nangin biktima man sang pagka-aswang ni Lolo.

Sa nasiling ko na, P’re. Wala sang bangkil ang Lolo ko nga aswang. Wala sia nagakaon sang atay
okon naga-inom sang dugo. Wala sia nagatigaylo sa baboy okon idu. Sa matuod lang, butlog gihapon ang
iya mata. Indi aswang si Lolo parehu sang mga aswang ni Peque Gallaga. Aswang si Lolo sa unod.