Osmanski period u arhitekturi BiH

Hamami_ Medrese

Kult vode_kult znanja

Porjeklo kupatila dolazi iz grčke i rimske tradicije,
naročito su rimljani sa razvojem Termi, korištenjem
termalnih voda došli do vrlo sofisticiranog rituala
kupanja ali i mjesta za socijalizaciju.

U sklopu hamama obavezno se nalazi šadrvan (prostor

sa vodoskokom u sredini, služio za odmaranje), zatim
kapaluk (prelazni zagrijan prostor) i halvat (prostor za
kupanje). Veći hamami imaju dva paralelna pogona za
muškarce i žene.

Razne funkcije u hamamu zahtjevaju prostore različitih

veličina, oblika i visina.

Zbog toga je prostor hamama razveden, a vanjskom

izgledu karakteristiku daju kupole i svodovi različitih
veličina. Iz tih razloga po prostornoj vrijednosti
kompozicije dolaze odmah iza džamija. Veći hamami
imaju po više halvata, u koje se ulazi iz zajedničkog
pretprostora-mejdan. Sve prostorije su osvijetljene
zenitalno kroz otvore u kupolama.
Rimske terme su sadržavale sljedeće prostorije :

-ulazni vestibil
-svlačionicu (apoditerium)
-prostoriju sa hladnim bazenom (frigidarium)
-prostoriju sa bazenom sa mlakom vodom (tepidarium)
-prostoriju sa toplim bazenom (kaldarium)
-prostoriju za znojenje (lakonikum)
-uređaj za grijanje vode (prefurnium) i
-prostoriju sa pećima (fornaks)

Vrlo sličan koncept je zadržan i u osmanskim hamamima.

U Sarajevu je bilo po Kreševljakovidu sedam
hamama. Po četiri su bila u Foči i Travniku, po
dva u Mostaru i Banja Luci, a po jedan u
ostalim mjestima: Srebrenici, Novoj Kasabi, D.
Vakufu, Pruscu, Kupresu, Livnu, Duvnu, Jajcu,
Jezeru, Varcarvakufu, Jasenovcu, Višegradu,
Rudom, Čajniču, Ulogu, Nevesinju, Predolu,
Stocu, Ljubinju, Cernici, Blagaju, Konjicu,
Rogatici, Tuzli, Knežini, Visokom, Kostajnici,
Gračanici, Počitelju, Prači, Bjeljini, Brčkom,
Maglaju, Zvorniku, Ustikolini, Jeleču…

Prvi hamam je sagradio Gazi Isa-beg prije

1462. godine, deset ih je podignuto u XVII
stoljedu, tri u XVIII, a samo jedan početkom
XIX stoljeda.

Propadanjem Osmanskog carstva nestajali su i

hamami. U sedmoj deceniji XVII stoljeda
djelovala su 47 hamama ali u vrijeme austro-
ugarske djelovala su samo četiri i to dva u
Sarajevu i dva u Travniku.
Krajem 16. stoljeća u Sarajevu se koristilo sedam hamama:

1.ISA BEGOV HAMAM/CAREV HAMAM

2.AJAS BEGOV HAMAM
3.FIRUZ BEGOV HAMAM
4.GAZI BALI BEGOV HAMAM
5.MEHMED PAŠIN HAMAM
6.GAZI HUSREV BEGOV HAMAM
7.RUSTEM PAŠIN ILI KEMAL BEGOV HAMAM
FIRUZ BEGOV HAMAM
- izgrađen u periodu 1505. i 1512.,
gradnja je najvjerojatnije započela
sredinom 1509. godine
- Njegov osnivač Feris beg, bosanski
sandžak beg je ovu građevinu
uvakufio za potrebe svoje
medrese.
- U povijesnim dokumentima ovaj
hamam se pojavljuje i pod nazivom
FIRUSBEGOV ili FERIZBEGOV
HAMAM
- Spominje se u Čekrekčinoj
zakladnici od 1526. godine
- Povijesni podaci govore da je
hamam radio sve do početka 19.
stoljeća, kada je 1810. zatvoren
zbog obrušavanja kupola/kubeta
- Zbog nedostatka financijskih
mogućnosti hamam je u narednim
desetljećima prepušten
propadanju, te je neposredno pred
I. Svjetski rat gotovo u potpunosti
srušen
FIRUZ BEGOV HAMAM
- Okončanjem II. Svjetskog rata na
ostacima hamam je izgrađen poslovni
prizemni objekt koji 1955. mijenja
namjenu, i postaje ugostiteljekim
objektom , “Treskavica“ koji nakon
1995. nije u upotrebi
- istočni dio hamama osamdesetih
godina 20. stoljeća dobija ugostiteljsku
namjenu, gdje se otvara popularni
kafić “Ćulhan“ koji radi sve do 2007.
godine kada Fabrika duhana Sarajevo
postaje jedinim vlasnikom područija na
kojem leže ostaci FIRUZ BEGOVOG
HAMAMA
FIRUZ BEGOV
HAMAM
SARAJEVO

PROSTORNO –
ARHITEKTONSKI
ODNOS HAMAMA I
POSTOJEĆE URBANE
ARHITEKTURE
GRADA - DETALJ
ZAŠTITNA ARHEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA 2009./2010.
Društvo arheologa 1894.
ZAŠTITNA ARHEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA 2009./2010.
Društvo arheologa 1894.
ZAŠTITNA ARHEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA 2009./2010.
Društvo arheologa 1894.
ZAŠTITNA ARHEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA 2009/2010
Društvo arheologa 1894
ZAŠTITNA ARHEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA 2009/2010
Društvo arheologa 1894
IZVORNI OSTACI ARHITEKTURE
ZAŠTITNA ARHEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA 2009/2010
Društvo arheologa 1894
IZVORNI OSTACI ARHITEKTURE
 IZVORNI OSTACI ARHITEKTURE I POJEDINAČNIH ARHITEKTONSKIH ELEMENATA U SLUŽBI
REKONSTRUKCIJE

OSTACI KUPOLE – FIRUZ BEGOV HAMAM

 ANALOGIJE U BLIŽEM REGIONALNOM PODRUČJU

KUPOLE/KUBETA, DAUT PAŠIN

HAMAM U SKOPLJU KUPOLE PREKRIVENE OLOVOM
 REKONSTRUKCIJA ARHITEKTONSKIH ELEMENATA
NA OSNOVU ANALOGIJA

KUBE – HAMAM NOVI PAZAR KUBE – TEKIJA, VRELO BUNE

 HIPOKAUST
SISTEM ZAGRIJAVANJA PROSTORIJA I VODE TOPLIM ZRAKOM
 SUSTAV VODOVODNIH CIJEVI

FIRUZ BEGOV HAMAM HAMAM U SKOPLJU

 SISTEM VODOVODNIH CIJEVI

U ZIDOVIMA U PODU
SUSTAV VODOVODNIH CIJEVI U ZIDU – KANALICE ZA ODVOD VODE – HAMAM
HAMAM NOVI PAZAR NOVI PAZAR
HISTORIJSKI
OKVIR_Medresa

Od početka XV stoljeća na
inicijativu pojedinaca,
kao njihove zadužbine –
vakufi, građene su
medrese u Bosni i
Hercegovini.

Postojalo je preko 100

medresa. Podaci
ukazuju da je preko 50
naselja bosanskog
pašaluka imalo
medresu. Uočljivo je da
su i manja naselja imala
svoju medresu, dok ih
je u većim mjestima
bilo po nekoliko.
Najviše medresa je
izgrađeno u Sarajevu
(11), Mostaru (9), zatim
Travniku (4), Banjoj Luci
(4), Foči (4-6).
Begova medresa,
Sarajevo
TIPOLOGIJA
Razlikujemo tri osnovna tlocrtna rješenja osmanske medrese koja su se primjenjivala i
kod nas, a to su:
1 Zatvorena medresa sa atrijumom
2 Medresa u obliku slova „L“
3 Medresa u obliku slova „U“
Medresa u Počitelju
Šišman Ibrahim pašina medresa u Počitelju

Šišman Ibrahim-pašina medresa u Počitelju nije velika, ali

je značajna građevina. Izgrađena je prije 1664. u stilu
klasične osmanske medrese sa tlocrtnim rješenjem u
obliku slova L. Posmatrajući tlocrt medrese, vidimo da je
medresa rješena po principu kvadrata sa upisanim
krugom. Pet malih kvadratičnih soba za đake lijevo i
jedna velika predavaona u desnom gornjem uglu
manifestiraju se u prostoru kao pet kocki s kupolama na
pandativima. Medresa sa nizom svojih kupola harmonira
sa džamijom, zauzimajući tako svoje pravo mjesto u
cjelokupnom izgledu naselja . Prostorna dispozicija
medrese u prvi plan stavlja odnos unutarnjih prostora
prema vanjskom i stvara dojam neposrednosti i
intimnost. Za razliku od običajenog rješenja kojim se
inače preko trijema orijentira na skučeno dvorište, ova
medresa na poseban način konfiguracijom terena, preko
uzdignute terase dvorišta, u širokom luku hvata vrtove sa
bujnim zelenilom, stvarajući na taj način zelenu oazu,
koja se otvara dalje prema padini i Neretvi.