TEORIA ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTWA

Prof. Joanna Kotowicz-Jawor

Literatura:
J. Schumpeter „Teoria rozwoju gospodarczego” PWN 1960
J. Schumpeter „Kapitalizm, socjalizm, demokracja” PWN 1995
T. Veblen „Teoria klasy próżniaczej” MUZA 1998
O. E. Wiliamson „Ekonomiczne instytucje kapitalizmu” 1998
J. Kotowicz-Jawor „Przebudowa mikroekonomicznego mechanizmu rozwoju” PWN 1998

Egzamin pisemny, 3pytania otwarte

Wykład 1 (5.X.2006r)
Model mikroekonomiczny
Model finansowy
Model produkcyjny
Model organizacyjny
Model prawny
Model behawioralny (socjologia)
Model etyczny

Drucker krytykował teorie neoklasyczne uważając, że lepsze są te dotyczące zarządzania i

organizacji. W ten sposób powstała interdyscyplinarna nauka o przedsiębiorstwie, a nie teoria
przedsiębiorstwa.

Alternatywne teorie firmy:

1. Teoria rozwoju gospodarczego Schumpetera
a. krytykuje ujęcie neoklasyczne
b. przedsiębiorstwo dąży do maksymalizacji nadwyżki powstającej w
przedsiębiorstwie
2. Szkoła instytucjonalna.
3. Teoria agencji (efektywność X).
4. Nowa ekonomia instytucjonalna.
5. Szkoła ekonomiczna.
6. Szkoła biologiczna.

Paradygmaty rozwoju firmy:

Ad.1) Wg Schumpetera (1912r.) główną siłą rynkową jest twórczy przedsiębiorcą. Dąży do
znalezienia nowych rozwiązań, które pozwolą do uzyskania zysku nadzwyczajnego w
stosunku do konkurentów. Schumpeter mówił, że celem twórczego przedsiębiorcy jest
maksymalizacja nadwyżki siłą innowacji, które mogą mieć 5 typów:
• zasadniczo zmodyfikowane produkty
• nowa metoda produkcji (innowacje technologiczne)
• wprowadzenie nowych surowców, półproduktów
• nowy sposób organizacji produkcji
• zdobycie nowego rynku zbytu (nowej niszy)
Przedsiębiorca musi podjąć ryzyko innowacji.

3 fazy procesu zmian:

1
 • pomysł na zmianę
• wdrożenie innowacji do firmy
• dyfuzja innowacji (rozpowszechnienie się tego nowego rozwiązania)
Pomysł nie musi oznaczać nowego produktu, wynalazku, ale chodzi o samą koncepcję.
Faza wdrożenia wymaga dużych nakładów inwestycyjnych.
Kiedy pionierowi się powiedzie, to następuje rozpowszechnienie innowacji wśród innych
producentów. Jednak innowatora Schumpeter określał mianem szlacheckim, twierdząc, że
inni już na nie nie zasługują.

Jeśli chodzi o finansowanie innowacji, Schumpeter uważał, że przedsiębiorca nie musi

korzystać z własnego kapitału, ale przede wszystkim z kredytów bankowych. (W Polsce jest
dokładnie na odwrót, gdyż od 70% do 80% polskich przedsiębiorców korzysta z własnego
kapitału).

Synteza Schumpetera ma jednak idące daleko za nią konsekwencje. Przykładowo stanowi ona
podstawę teorii cykliczności przebiegu procesów rozwojowych przede wszystkim dlatego, że
w pierwszej fazie cyklu gospodarka jest w stanie względnej równowagi na niskim poziomie.
Innowacje wytrącają ją z równowagi i następuje tzw. „twórcza destrukcja”. Prowadzi ona do
wzrostu inwestycji i przyczynia się do wyższej efektywności gospodarczej. Jednak w
pewnym momencie napotyka na pewne bariery, które hamują proces rozwojowy. Następuje
obniżenie stopy wzrostu, obniżenie zatrudnienia itp.. To prowadzi do powstania impulsu do
nowych procesów rozwojowych i cały mechanizm zaczyna działać od początku.

Wg Schumpetera funkcja celu przedsiębiorstwa pozostaje maksymalizacja nadwyżki, tzn.

odrzuca występowanie równowagi, w celu rozwoju przedsiębiorstw.

Ad.2) Szkoła instytucjonalna powstała na przełomie XIX/XX wieku i od początku swojego

istnienia dąży do wyjaśnienia procesów i zjawisk zachodzących wewnątrz przedsiębiorstwa.

Podstawowymi kategoriami w szkole instytucjonalnej są:

• instytucje
• transakcje
• koszty transakcyjne

Instytucje są to reguły, zasady obowiązujące, pewne wzory zachowań, normy określające

prawa i obowiązki, regulacje prawne określające sposoby działania itp.

Oddzielenie własności od zarządzania i powstanie dużych firm spowodowało krytykę teorii

neoklasycznej. Pierwszym buntownikiem był Thomas Veblen, który stał się prekursorem
nauki interdyscyplinarnej.

System gospodarczy wg Veblena jest zbiorem transakcji i ciągle zmieniających się instytucji,
na które wpływ maja czynniki pozaekonomiczne, takie jak np. postęp naukowo-techniczny,
moda, nowe zwyczaje.

Miejsce przedsiębiorców maksymalizujących zysk zajmują tzw. „kapitanowie przemysłu”,

którzy są przedsiębiorcami i wraz z sektorem finansowym dążą do maksymalizacji nadwyżki
nie zmieniając ilości produkcji, lecz poprzez różnego rodzaju manipulacje finansowe
(zmowy). Oprócz tego występują jeszcze inżynierowie. Czyli mamy dwie grupy
pracowników, co prowadzi nas do dwojakiego rodzaju celów, gdyż dla inżynierów celem

2
będzie dobra robota (gdyż boja się ryzyka utraty pracy) a dla „kapitanów” celem będzie
powstanie nadwyżki przez zmowy. Są to jednak dwie rozbieżne funkcje celów.

Thomas Veblen jest głównym autorem oportunizmu, czyli dbałości wyłącznie o swoje dobro,
a nie rozwoju przedsiębiorstwa jako całości.

Szkoła instytucjonalna ma dwóch głównych autorów: Coase’a i Commousa.

Commous przygotowywał różnego rodzaju dotacje socjalne i wprowadził pojęcie koztów

transakcyjnych, które rozumiane są jako koszty alokacji czynników wytwórczych przez rynek
(In. Koszty koordynacji rynkowej).

Natomiast Coase otrzymał nagrodę Nobla za pracę, w której próbował odpowiedzieć na

pytanie o to, czemu powstają nowe przedsiębiorstwa, skoro mechanizm alokacji rynkowej jest
taki dobry.
Dwa schematy działania:
• koordynacja rynku
• alokacja czynników wytwórczych wewnątrz przedsiębiorstwa
Coase odpowiadając na pytanie, które sobie przedstawił odpowiedział, że przedsiębiorstwa
powstają dlatego, że mechanizm alokacji rynkowej pociąga za soba pewne koszty (negocjacji,
ustalanie ceny, czyli kosztów transakcyjnych itp.). Przedsiębiorca, dążąc do zmniejszenia
kosztów transakcyjnych tworzy nowe przedsiębiorstwo. Koordynacja wewnątrz firmy może
jednak zawierać kontrakty długofalowe. [Jeśli koszty transakcji na zewnątrz są wyższe od
kosztów przedsiębiorcy, to przedsiębiorstwa powiększają swoją skalę produkcji. W
przeciwnym wypadku następuje outsorsing.

Coase próbował również znaleźć złoty środek na optymalną wielkość firmy. Wg niego
występuje ona wtedy, gdy koszt organizowania dodatkowej transakcji wewnątrz firmy równy
jest koztowi tej transakcji na zewnątrz przedsiębiorstwa.

Koszty transakcyjne zmieniają się i powstaje ruchoma równowaga przedsiębiorstwa.

Reasumując, kryterium funkcjonowania przedsiębiorstwa wg Coasea jest minimalizacja

kosztów transakcyjnych.

Ad.3) Głównym twórcą teorii agencji jest Lebenstein, który napisał dzieło
pt. „efektywność X”.

Koszty transakcyjne rozumiane są tutaj jako koszt koordynacji rynkowej.

Główną myślą przewodnią syntezy X jest konflikt interesów między pryncypałem i agentami.
Pryncypał wydaje polecenie agentom, którzy na podstawie wynagrodzenia są zobowiązani do
wykonania poleceń.
Pryncypałowie za cel mają maksymalizację nadwyżki, a agencji starają się jak najlepiej
wykonywać swoje obowiązki. Pryncypałowie maja wysoką skłonność do ryzyka, a agenci
minimalną. Pryncypałowie mają bardziej ograniczony dostęp do informacji w stosunku do
agentów, którzy mają szerszą i bardziej szczegółową informację o procesach produkcyjnych,
co agencji wykorzystują przeciwko nim. Występuje tu problem oportunizmu. Mamy
odmienne funkcje celu, co wpływa na efektywność działania przedsiębiorstwa.

3
Wskaźnikiem efektywności jest system takich bodźców, aby agenci działali w interesie i
kierunku pryncypała.
Utratę efektywności w wyniku przeciwnym funkcji celu nazywamy efektywnością X.

Wykład 2 (12.X.2006r.)
Literatura:
P. Drucker „Społeczeństwo pokapilistyczne” PWN 1999
H. Sulimowska-Formowicz „Nurt zasobowy w teorii firmy” SN 5-6/2002
A. Koźmiński „Zarządzanie wiedzą warunkiem konkurencyjności firmy” VII Kongres
Ekonomistów Bełłowo 2001
H. Nomako, I. Takeuschi „Kreowanie wiedzy organizacji”, Poltext 2000r.

Ad.4) Nowa ekonomia instytucjonalna nawiązuje do podstawowych kanonów

instytucjonalizmu. Zajmuję się kosztami transakcyjnymi, transakcjami, kontraktami.
Jednocześnie odrzuca teorie neoklasyczną uważając, że bezpodstawnym jest odrzucenie
analizy czynników endogennych.

Przedsiębiorstwo jest wiązką kontraktów. Szczególne znaczenie ma alokacja zasobów.

Jednocześnie nowa ekonomia instytucjonalna podtrzymuje hipotezę oportunizmu, czyli
motywacji działających w przedsiębiorstwie podmiotów opierających się na realizacji
własnych celów.

Podejście interdyscyplinarne (z dorobku nauki zarządzania).

Opiera się na teorii konkurencji, regulacji i korporacji.

Wiliamson – główny twórca nowej ekonomii instytucjonalnej, jeden z kandydatów do

tegorocznej nagrody Nobla, formułuje syntezę, gdzie centralne miejsce zajmuje pojęcie
kosztów transakcyjnych jako kosztów funkcjonowania rynku, który nie jest darmowy.
Mówi również, że przedsiębiorstwo istnieje dlatego, że przez strukturę organizacji i przez
organizację wewnętrzną można regulować koszty transakcji.
Te same zasoby mogą dać różny koszt przez zarządzanie i organizację przedsiębiorstwa
(struktury, systemy).
Prowadząc do celu firmy Wiliamson twierdzi, że przedsiębiorstwa w rzeczywistości maja
ograniczoną racjonalność działania (tzn. nie dążą do maksymalizacji zysku, tylko do
osiągnięcia zysków zadowalających). Wobec tego organizacja firmy nie jest poszukiwaniem
organizacji optymalnej, i jest wynikiem kompromisu pomiędzy rozbieżnymi celami
podsystemów w organizacji.
Cechy transakcji zawieranych na rynku zależą od:
- stopnia niepewności tych transakcji
- częstotliwości zawierania transakcji
- specyfiki aktywów
Wiliamson proponuje przyjęcie czterech rodzajów stosunków kontraktowych
- kontrakty zawierające pełną informację, obie strony maja aktywa specyficzne, zachowanie
drugiej strony jest oportunistyczne, kontrakty są bardzo precyzyjne
- kontrakt niepełny, kiedy występują luki, znaczny stopień niepewności, ale strony działają w
dobrej wierze, w razie potrzeby poddaje się arbitrażowi
- oportunizm obu stron, aktywa typowe, świat rynków konkurencyjnych
-obietnica może być naruszona, specyfika aktywów, odpowiedzią na niepewność mają być
hierarchiczne zachowania organizacji.

4
Koncepcja instytucjonalna i nowej ekonomii instytucjonalnej została poddana ostrej krytyce,
bo:
- koszty transakcyjne są niemierzalne – Coase i Wiliamson w odpowiedzi na ten zarzut
powiedzieli, że koszty transakcyjne nie muszą być precyzyjnie wymierzone, wystarczy
porównać różne systemy zarządzania, ażeby stwierdzić kiedy te koszty są wyższe a kiedy
niższe. Jednak firmy nie wybierają ex ante struktury organizacji, tylko metoda prób i błędów
niwelują najmniej efektywne formy alokacji.
- NEI nie może pełnić funkcji syntezy uniwersalnej – w odpowiedzi usłyszano, że ta synteza
instytucjonalna odnosi się do konkretnych warunków gospodarki USA, pod względem
kulturowym, historycznym, prawnym

Wniosek:
Każdy system gospodarczy wymaga odrębnej analizy instytucjonalnej.
Funkcją celu przedsiębiorstwa jest minimalizacja kosztów transakcyjnych.

Ad. 5) Szkoła biologiczna nawiązuje do teorii ewolucji w świecie przyrody wg Darwina. Osią
tej teorii jest wypieranie jednostek słabszych przez jednostki silniejsze.

Trzy kategorie (bardzo istotne w teorii biologicznej:

- homeostaza tzn. autoregulacja, dostosowanie do otoczenia. (Homeostaza oznacza
osiągnięcie pewnej równowagi między przedsiębiorstwem i jego otoczeniem, a jej osiągnięcie
jest warunkiem przetrwania firmy.)
- organizacyjny cykl życia
- uczenie się adaptacji do otoczenia metodą prób i błędów i utrwalanie obserwowanych
zachowań, które przyniosły sukces
Wyciągając wnioski z powyższej analizy kategorii, można powiedzieć, że celem
przedsiębiorstw w krótkim okresie nie jest rozwój tylko przetrwanie. Natomiast w długim
okresie firma musi się rozwijać i wtedy podlega pewnym generalnym prawom cyklu życia
podmiotu gospodarczego.

Zwolennikiem szkoły biologicznej był również Drucker, który mówił, że przedsiębiorstwa,

aby przetrwać, nie musza maksymalizować zysków, tylko być odrobinę lepsi od konkurencji.
Skuteczne przetrwanie oznacza, że są różne potrzeby zachowania podmiotów gospodarczych
w różnych ich stadiach rozwoju.

Formy życia firmy:

1. Okres inkubacji, pomysłu na firmę.
2. Wejście na rynek (narodziny firmy).
3. Akumulacja kapitału dla dynamizacji rozwoju.
4. Etap pierwszych barier na drodze rozwoju (potrzeba zmiany strategii organizacyjnej).
5. Stadium dojrzałości, (stabilizacji działalności, koncentracja na marży i udziale w
rynku).
6. Ponownie faza wyższej aktywności rozwojowej, (ożywienie działalności
inwestycyjnej).
7. Faza poszukiwania swojej specyfikacji, tak aby nie konkurować cena tylko jakością.
8. Kłopoty, stagnacja – faza ta wymaga ogromnych zmian.

Cel firmy w każdym gestapie jest inny. Opisywana tu szkoła biologiczna przyjmuje założenie,
że każde przedsiębiorstwo przechodzi przez pełny cykl rozwojowy.

5
Krytyka szkoły biologicznej nacelowana jest przede wszystkim na to, że nie można mówić o
tym, że przedsiębiorstwa muszą przejść cały cykl rozwojowy. Harmonię może wprowadzić
np. fuzja, przejęcie, ustawy antymonopolowe itd., regulacje polityczno-finansowe.

Teoria biologiczna ma pewne elementy ważne, które stanowią uogólnienie w badaniach

empirycznych. Wykazano powszechność istnienia imitacji firm, które uzyskały sukces oraz
adaptacyjność do otoczenia metodą prób i błędów oraz istnienie pewnych wzorców
zachowań.

Ad.6) Szkoła behawioralna bazuje na bogatej empirii, podobnie jak biologiczna, odrzucając
syntezę neoklasyczną, (uważając, że ma ona charakter normatywny), ustala pewne zasady
postępowania oraz opisuje i wyjaśnia to co jest w przedsiębiorstwie.
Wg szkoły behawioralnej, w nawiązaniu do teorii agencji, przyjmuje się, że w
przedsiębiorstwach działają ludzie o różnych celach tworząc pewne koalicje, których
podstawą jest obrona pewnych interesów. Zatem cel w przedsiębiorstwie kształtuje się w
wyniku przetargów i dochodzenia do pewnego kompromisu (wypracowanie wiązki celów).
Sami menedżerowie też nie maja jednego jednorodnego celu, gdyż są pewne cele lokalne,
które też wymagają uzgodnień i to wszystko prowadzi do przetargów , tworzenia się koalicji i
stwarza okazję do manipulowania informacją. Jednak oprócz wiązki celów SA również
pewne cele mierzalne np. cele produkcyjne, niezbędny poziom zapasów, określony udział w
rynku itp.
Tradycyjna teoria neoklasyczna wyjaśnia pewne zasady alokacji czynników wytwórczych na
rynku. Natomiast teoria behawioralna wskazuje na złożony proces alokacji czynników
wytwórczych wewnątrz przedsiębiorstw.

Teoria biologiczna i behawioralna nie tworzą kompleksowej teorii firmy, ale odpowiadają na
pytanie dotyczące mechanizmu alokacji czynników wytwórczych. Ponieważ przedsiębiorstwa
są zróżnicowane, to oba nurty teoretyczne budują swoje uogólnienia na szczególnym rodzaju
studium przypadku.

Teoria biologiczna, behawioralna i teoria agencji mają pewną wspólną genezę, gdyż stawiają
w centrum uwagi strategiczny zasób firmy, którym jest kapitał ludzki, co różni je od
poprzednich. Jest to zasób szczególny i prowadzi do zbudowania zasobowej teorii
przedsiębiorstwa. Dzisiaj przedsiębiorstwa konkurują ceną a nie jakością. Zasobowa teoria
przedsiębiorstwa rozwinęła się w latach dziewięćdziesiątych i nadal jest pogłębiana i
rozwijana. Podjęła ona próbę wyjaśnienia jaka jest główna przyczyna określenia wysokiej
pozycji konkurencyjnej. Odwołuje się do czynników endogennych (In. Wewnętrznych czyli
do zasobów). Występuje w niej odchylenie od teorii Portera, bo tam były czynniki egzogenne.
Wg tej teorii przedsiębiorstwo stanowi pewną unikalną wiązkę zasobów materialnych i
niematerialnych (umiejętności) i to ona odróżnia ją od konkurencji.
Tezą syntezy zasobowej jest to, że zasoby i umiejętności, które są rzadkie, gwarantują
utrzymywanie zysków nadzwyczajnych i nadprzeciętnych, a dodatkowo zapewniaja szybki
rozwój i dużą przewagę konkurencyjną.
Druga teza o różnorodności zasobów materialnych i wykorzystywania ich przez konkurenta
jest niepewna, ale stwarza zabezpieczenie przed zagrożeniem.

ZASOBY
Zasoby niematerialne tj. wiedza, umiejętności, doświadczenie, które pozwalają dostarczyć
odbiorcy unikalna wartość (użyteczność).

6
Zasoby materialne dzielą się na:
• Naturalne
o Niewyczerpywalne
o Wyczerpywalne
• zasoby pracy (ludzkie)
• zasoby kapitałowe (uzyskane dzięki wcześniejszym inwestycjom)
o rzeczowe
 środki pracy
 przedmioty pracy
o finansowe

Zasoby kapitałowe tracą coraz bardziej znaczenie jeśli chodzi o wzrost konkurencyjności
przedsiębiorstwa. Ich znaczenie szybko maleje we wzroście poprawy konkurencyjności
przedsiębiorstwa, bo dynamicznie rośnie znaczenie zasobów niematerialnych.
Zasoby niematerialne to przede wszystkim wiedza. Ale SA to również tajemnice handlowe,
prawa handlowe, znaki towarowe, kompetencje, umiejętności, kultura organizacji itp.

Co odróżnia zasoby niematerialne od materialnych?

1. Przede wszystkim zasoby niematerialne mogą być eksploatowane równocześnie w
wielu miejscach, a materialne w jednym.
2. W trakcie wykorzystywanie zasobów niematerialnych następuje ich wzbogacanie.
Natomiast maszyny i urządzenia amortyzują się.
3. Zasobów niematerialnych nie można dzierżawić. Zatem istnieje konieczność
wypracowania ich samemu np. marka produktu, reputacja firmy.

Podstawowym zasobem decydującym o konkurencyjności przedsiębiorstwa w obecnych

warunkach staje się wiedza, która staje się podstawowym czynnikiem produkcji.

Funkcją celu przedsiębiorstwa jest maksymalizacja wiedzy.

Przyjmując, że informacja, to pewien strumień danych, to wiedza jest zasobem informacji, ale
nie jest to zasób wszelki. Jest zorganizowany w szczególny sposób, tak aby realizować
główne zamierzenia jej użytkownika (przedsiębiorstw).
Wiedze możemy traktować jako zorganizowany zasób, który jest analogiczny do dobra
zorganizowanego portfela aktywów naszego przedsiębiorstwa. Ten zasób zawiera także
pewne ogólne reguły, wartości i doświadczenia ułatwiające interpretację tego zasobu.

Rodzaje wiedzy:
• procesowa
• historyczna
• katalogowa (odpowiada na pytanie ‘co to jest za zjawisko, co to jest za podmiot’)

Wiedza służy:
• do zdefiniowania analizowanego problemu
• rozwiązaniu tego problemu
• wdrożeniu tego rozwiązania po najniższych kosztach
• uruchomieniu procesu uczenia się wszystkich
Zatem jest to element procesu funkcjonowania współczesnego społeczeństwa opartego na
wiedzy, jako paradygmatu rozwoju. Kryterium wiedzy jest obecnie najpowszechniejsze.

7
Wykład 3 (19.X.2006r)
Literatura
St. Kwiatkowski „przedsiębiorczość intelektualna” PWN 2002
P. Drucker „Innowacja i przedsiębiorczość” PWE 1992
ST. Gomółka „Teoria innowacji i wzrostu gospodarczego” CASE 1991
Janasz W. „Innowacja w działalności przedsiębiorstw w integracji z UE” wyd. DIFIN
S. Probst, S. Raub, K. Romhardt „Zarządzanie wiedzą w organizacji” OFICYNA