Devre Teorisi BLM 1

Devre Teorisi Ders Notu
Dr. Nurettin ACIR ve Dr. Engin Cemal MENGÜÇ
BÖLÜM I
İNDÜKTANS VE KAPASİTANS
Bu bölümde, tek bir bağımsız kaynak kullanılarak indüktör ve
kapasitörlerin tek başına davranışları incelenecektir.
İndüktörler, manyetik alanla ilişkin olaylar üzerine tanımlı devre
elemanlarıdır. Manyetik alanın kaynağı, yüklerin hareketi veya akımdır. Akım
zamanla değişiyorsa, manyetik alanda zamanla değişir. Zamanla değişen
manyetik alan, alanla bağlantılı herhangi bir iletken üzerinde bir gerilim
oluşturur.
1

Kapasitörler, elektrik alanla ilişkin olaylar üzerine tanımlı bir devre

elemanıdır. Elektrik alanın kaynağı ise yük ayrışması (seperation of charge)
veya voltajdır. Eğer voltaj zamanla değişiyorsa, elektrik alanda zamanla
değişir. Zamanla değişen elektrik alan, alana ilişkin uzayda (alanın etkin
olduğu bölgede) bir yer değiştirme (deplacement) akımı oluşturur. Bu yer
değiştirme akımı, kapasitör uçlarındaki yer değiştirme akımına eşittir.
İndüktörler ve kapasitörler enerji depolayabilen fakat üretemeyen pasif
devre elemanlarıdır. Enerji hem manyetik hem de elektrik alanda depolanır.
Örneğin, indüktörde depolanan enerji bir bujiyi ateşlerken, kapasitörde
depolanan enerji bir fotoğraf makinesi flaşını patlatabilir.
2

1.1 İndüktör
di
V L (1.1)
dt
L: Henry V: Volt t: saniye
Denklem (1.1)’den anlaşılabileceği gibi bir indüktörün uçları arasındaki

voltaj, indüktör akımının zamanla değişim oranı ile doğru orantılıdır.
 i sabit ise V=0’dır. Böylece indüktör, DC’de kısa devre özelliği gösterir.
3

 Bir indüktörde, akım birden değişim gösteremez, yani sıfır zamanda akım
değişimi olmaz. Bunun olabilmesi için sonsuz gerilme ihtiyaç vardır
(Denklem (1.1)’den), buda mümkün değildir.
Örnek 1.1:
Şekil 1.1: Örnek 1.1’e ait devre

 0, t0
i (t )   5 t
10te A, t  0
4

a) Akımın zamana göre değişimini çiziniz.

b) Akımın maksimum olduğu örnek zamanı hesaplayınız.
c) İndüktör üzerine düşen gerilimi hesaplayınız.
d) İndüktör üzerindeki gerilimin zamana göre değişimini çiziniz.
e) Akım ve gerilim aynı anda mı maksimumdur?
f) Hangi örnek zamanda voltaj, polariteyi (kutuplamayı) değiştirir?
g) Voltajda ani değişim var mıdır? Varsa nerde olur?
5

Cevap:
a)
Şekil 1.2: Akım dalga şekli

di
b)  10( 5te 5t  e 5t )  10e 5t (1  5t ) A/s
dt
6

di
t = 0.2 sn için  0 ’dır ve i (t ) maksimum değere sahiptir. Böylece t = 0.2 sn
dt
için i (0.2)  0.736 A olarak bulunur (Şekil 1.2’den görüldüğü gibi).
di
c) V  L  (0.1)10e 5t (1  5t )  e 5t (1  5t ) V , t  0 ve V  0, t  0.
dt
d)
1.2
0.8
0.6
V (Volt)
0.4
0.2
-0.2
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2
t (sn)
Şekil 1.3: Voltaj dalga şekli

7

di
e) Hayır, voltaj; ile doğru orantılıdır, i ile doğru orantılı değildir.
dt
di
f) 0.2’inci sn’de  0 ’dır ve polarite (işaret) değişir (Şekil 1.3’den görüldüğü
dt
gibi).
g) Evet, t = 0’da. Voltaj, indüktör uçları arasında anlık değişim gösterebilir.
(Akımda böyle bir değişim yok.)
8

1.1.1. İndüktör Üzerindeki Akım Hesabı

Denklem (1.1)’de indüktör üzerindeki gerilim, akımın bir fonksiyonu olarak
ifade etmektedir. Aynı zamanda indüktör üzerindeki akım ise gerilimin bir
fonksiyonu olarak Denklem (1.5)’deki gibi ifade edilebilir.
di
Vdt  L dt (1.2)
dt
Vdt  Ldi (1.3)
i (t ) t
L di   Vdt (1.4)
i ( t0 ) t0
1 t
i (t )   Vdt  i (t0 ) (1.5)
L t0
Not: Birçok pratik uygulamada t0  0 ’dır. Başlangıç akımı i(0) ’dır.
9

Örnek 1.2:
Şekil 1.4: Örnek 1.2’ye ait devre

0, t  0
V (t )   10 t
 20 te V ,t  0
a) İndüktör üzerindeki gerilimin zamana göre değişimini çiziniz.
b) İndüktör üzerinden geçen akımı bulunuz.
c) İndüktör üzerinden geçen akımın zamana göre değişimini çiziniz.
10

Cevap:
a)
Şekil 1.5: İndüktör üzerindeki gerilimin zamana göre değişimi

b) t  0’da i (t )  0 ’dır.
t  0 için ise;
11

t
10
1 t  e 
 (10  1) 
10
i 20 e d  0  200  
0.1 0
 100 0
 2(1  10te10t  e10t ) A, t  0
c)
Şekil 1.6: İndüktör üzerinden geçen akımın zamana göre değişimi

t  , i(t )  2 .
12

1.1.2. İndüktör üzerindeki Güç ve Enerji

Güç, harcanan enerjinin zamana oranı olarak tanımlanır ve Denklem (1.6)
kullanılarak hesaplanır.
P  iV (1.6)
burada P gücü temsil etmektedir.
İndüktör üzerindeki güç ise Denklem (1.1) kullanılarak aşağıdaki gibi elde
edilir.
dw di
P  Li (1.7)
dt dt
Ayrıca indüktör üzerindeki güç, Denklem (1.5) kullanılarak aşağıdaki gibi
ifade edilebilir.
13

1 t 
P  v   Vd  i (t0 )  (1.8)
 L t0 
Enerji ise iş yapabilme yeteneği olarak tanımlanır.

Enerji ifadesinin elde edilebilmesi için Denklem (1.7)’nin her iki tarafı
zamanın türevi ile çarpılarak aşağıdaki ifade elde edilir.
dw  Lidi (1.9)
w i
 0
dw  L  idi
0
(1.10)
Böylece enerji:
1 2
w  Li (1.11)
2
14

1.2. Kapasitör
dV
iC (1.12)
dt
C: Farad V: Volt t: saniye
Denklem (1.12), kapasitör üzerindeki akım ve gerilim arasındaki ilişkiyi ifade
etmektedir. Kapasitör üzerine DC gerilim uygulanırsa, üzerinden akım
akamayacağı için açık devre özelliği gösterecektir.
15

Kapasitör üzerindeki gerilim, akımın bir fonksiyonu olarak aşağıdaki gibi

hesaplanır.
dV
idt  C dt (1.13)
dt
v (t ) 1 t
v (t0 ) dV  C t0 idt (1.14)
1 t
V (t )   idt  V (t0 ) (1.15)
C t0
Pratikte genelde t0  0 ’dır.
1 t
V (t )   idt  v (0) (1.16)
C 0
16

1.2.1. Kapasitör üzerindeki Güç ve Enerji

Güç:
dV
P  iV  CV (1.17)
dt
1 t 
P  i   id  V (t0 )  (1.18)
 C t0 
Enerji:
dw  CVdV (1.19)
w V
 0
dw  C  VdV
0
(1.20)
1
w  CV 2 (1.21)
2
17

Örnek 1.3:
Şekil 1.7: Örnek 1.3’e ait devre

0, t0

V (t )  4t , 0  t 1
4e  ( t 1) ,1  t  

a) Kapasitöre ait akım, güç ve enerji ifadelerini bulunuz.
18

b) Elde ettiğiniz voltaj, akım, güç ve enerji ifadelerinin zamana göre değişimini
çiziniz.
c) Kapasitörde enerjinin depolandığı zaman aralığını belirleyiniz.
d) Kapasitörden enerjinin bırakıldığı (boşalma) zaman aralığını belirleyiniz.
1 
e) 0
Pdt ve 
1
Pdt integrallerini yorumlayınız.
Cevap:
dV
a) i  C
dt
i  (0.5 x106 )(0)  0, t  0
i  (0.5 x106 )(4)  2 A, 0  t  1
19

i  (0.5 x106 )(4e (t 1) )  2e (t 1)  A, 1  t  

P  0, t  0
P  (4t )(2)  8t W , 0  t  1
P  (4e (t 1) )(2e (t 1) )  8e2(t 1) W , 1  t  
W  0, t  0
1
W  (0.5 x106 )16t 2  4t 2  J , 0  t  1
2
1
W  (0.5 x106 )16e 2( t 1)  4e 2( t 1)  J , 1  t  
2

20

b)
Şekil 1.8: Kapasitör üzerinden geçen akımın zamana göre değişimi
Şekil 1.9: Gücün zamana göre değişimi

21

Şekil 1.10: Kapasitör üzerindeki gerilimin zamana göre değişimi
Şekil 1.11: Enerjinin zamana göre değişimi
22

c) Enerji, gücün pozitif olduğu durumda depolanır ve bu aralık 0 ile 1 sn’dir.

d) Enerji gücün negatif olduğu durumda bırakılır ve bu aralık 1  t   ’dur.
1 1 1
 Pdt   8tdt  4t  4  J (depolanan enerji)

2
e)
0 0 0
2( t 1) 
  e
 Pdt   8e  4  J (salınan enerji)
2( t 1)
dt  (8)
1 1 2 1
23

Konunun Özeti:
Depolanan enerji = Salınan enerji
 İndüktans ve kapasitans lineer devre elemanıdır.
 İndüktör ve kapasitörde anlık güç; enerjinin depolanıyor ve salınıyor olma
durumuna göre, pozitif ve negatif olabilir.
 İndüktörler, uç akımlarında anlık değişime izin vermezler.
 Kapasitörler, uç gerilimlerde anlık değişime izin vermezler.
 İndüktör uçlarına sabit akım uygulandığında kısa devre özelliği gösterir.
 Kapasitör uçlarına sabit gerilim uygulandığında açık devre özelliği
gösterirler.
24

Kaynak
J. W. Nilsson and S. Riedel, Electric Circuits, Pearson Prentice Hall.
25

Devre Teorisi BLM 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Devre Teorisi BLM 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Devre Teorisi Ders Notu

Dr. Nurettin ACIR ve Dr. Engin Cemal MENGÜÇ

Kapasitörler, elektrik alanla ilişkin olaylar üzerine tanımlı bir devre

Denklem (1.1)’den anlaşılabileceği gibi bir indüktörün uçları arasındaki

Şekil 1.1: Örnek 1.1’e ait devre

a) Akımın zamana göre değişimini çiziniz.

Şekil 1.2: Akım dalga şekli

Şekil 1.3: Voltaj dalga şekli

1.1.1. İndüktör Üzerindeki Akım Hesabı

Şekil 1.4: Örnek 1.2’ye ait devre

Şekil 1.5: İndüktör üzerindeki gerilimin zamana göre değişimi

Şekil 1.6: İndüktör üzerinden geçen akımın zamana göre değişimi

1.1.2. İndüktör üzerindeki Güç ve Enerji

Enerji ise iş yapabilme yeteneği olarak tanımlanır.

Kapasitör üzerindeki gerilim, akımın bir fonksiyonu olarak aşağıdaki gibi

1.2.1. Kapasitör üzerindeki Güç ve Enerji

Şekil 1.7: Örnek 1.3’e ait devre

i  (0.5 x106 )(4e (t 1) )  2e (t 1)  A, 1  t  

Şekil 1.8: Kapasitör üzerinden geçen akımın zamana göre değişimi

Şekil 1.9: Gücün zamana göre değişimi

Şekil 1.10: Kapasitör üzerindeki gerilimin zamana göre değişimi

Şekil 1.11: Enerjinin zamana göre değişimi

c) Enerji, gücün pozitif olduğu durumda depolanır ve bu aralık 0 ile 1 sn’dir.

 Pdt   8tdt  4t  4  J (depolanan enerji)

You might also like