Professional Documents
Culture Documents
EΠO11 4η Εργασία
EΠO11 4η Εργασία
EΠO11 4η Εργασία
ΕΠΟ 11:
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ
2020-2021
ΕΡΓΑΣΙΑ 4η
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΡΑΜΠΑΤΖΟΣ
(Α.Μ. : 94073)
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ – ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ :
ΑΝΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΥ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ...............................................................................................3
1. Η επίμονη μεγέθυνση της Δυτικοευρωπαϊκής οικονομίας,
1950-1970..............................................................................................3
1.1 Το Ιστορικό πλαίσιο..............................................................................3
1.2 Οι θετικές συγκυρίες του οικονομικού θαύματος............................4
1.3 Το δόγμα του John Keynes – ενιαίο θεσμικό πλαίσιο συνεργασίας 5
1.4 Τα θετικά αποτελέσματα.....................................................................6
1.5 Τέλος εποχής...........................................................................................7
ΕΠΙΛΟΓΟΣ...............................................................................................7
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ......................................................................................8
2
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στην παρού σα εργασία θα διατρέξουμε τις δεκαετίες του 1950 και του 1960,
ιχνηλατώ ντας την προνοιακή εκδοχή του καπιταλισμού ως ενοποιητική
δύ ναμη για την πολιτική , την οικονομία και τη κοινωνία.
1
Κ. Γαγανάκης, Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σ. 316.
2
Μ. Mazower, Σκοτεινή ήπειρος. Ο ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας, μτφ. Κώ στας
Κουρεμένος, Αθή να, Αλεξά νδρεια, 2001, σ. 281.
3
Μ. Mazower, ό.π., σ. 282.
4
Μ. Mazower, ό.π., σ. 281.
5
Η. Aldcroft, Η Ευρωπαϊκή Οικονομία 1914-2000, μτφ. Νικηφό ρος Σταματά κης,
Αθή να: Αλεξά νδρεια, 2007, σ. 201.
6
Μ. Mazower, ό.π., σ. 282.
7
Η. Aldcroft, ό.π., σ. 202.
8
Η. Aldcroft, ό.π., σσ. 205-206.
9
Μ. Mazower, ό.π., σ. 282.
10
Η. Aldcroft, ό.π., σσ. 201-202.
3
1.2 Οι θετικές συγκυρίες του οικονομικού θαύματος
Εύ κολα θα μπορού σαμε να πού με ό τι η ψυχή της ανά πτυξης των
δυτικοευρωπαϊκώ ν οικονομιώ ν ή ταν η μεγά λη διαθεσιμό τητα εργατικώ ν
χεριώ ν. Ο υποαπασχολού μενος αγροτικό ς υπερπληθυσμό ς της ευρωπαϊκή ς
αγροτική ς υπαίθρου καθώ ς και τα μεγά λα μεταναστευτικά ρεύ ματα από τη
νό τια και ανατολική Ευρώ πη θα τροφοδοτή σουν τη βιομηχανία με ά φθονο
φθηνό εργατικό δυναμικό το οποίο θα κρατή σει χαμηλά τους μισθού ς και θα
ενθαρρύ νει τις επενδύ σεις.11,12 To φαινό μενο ό μως αυτό δεν ή ταν αρκετό από
μό νο του. Για να λειτουργή σει παραγωγικά , θα έπρεπε να ξεπεραστεί ο
παραδοσιακό ς ταξικό ς διχασμό ς της εργατική ς τά ξης με το κεφά λαιο. Οι
ευνοϊκές συνθή κες δημιουργή θηκαν με την επαναπροσέγγιση των
εργασιακώ ν σχέσεων κά τω από τον γνώ μονα του αμοιβαίου κέρδους.13
Ταυτό χρονα ό μως με το εργατικό κεφά λαιο θα έπρεπε να εξασφαλιστού ν
και τα επενδυτικά κεφά λαια για να υποστηρίξουν τις αναπτυξιακές πολιτικές.
Ήδη οι τερά στιες παραγωγικές δυνατό τητες των βιομηχανικώ ν υποδομώ ν
που δημιουργή θηκαν κατά τη διά ρκεια του πολέμου θα ά φηναν ως
παρακαταθή κη εκείνα τα κεφαλαιουχικά αποθέματα για τη μελλοντική
ανά πτυξη.14 Στην προσπά θεια συσσώ ρευσης κεφαλαίου το κρά τος θα έχει
ενεργό ρό λο με μηχανισμού ς παρέμβασης για τον έλεγχο των τραπεζικώ ν
πιστώ σεων και επενδύ σεων, καθώ ς και με τη δυνατό τητα επιβολή ς
αναγκαστική ς αποταμίευσης, για τη συμπίεση της κατανά λωσης προς ό φελος
της επένδυσης.15 Αρωγό ς στη προσπά θεια αυτή ή ταν οι ή δη υψηλές
αποταμιεύ σεις των πολιτώ ν (λό γω της επισφά λειας των περασμένων
δεκαετιώ ν) και η προθυμία τους να παραιτηθού ν παροδικά από την
κατανά λωση για τη διασφά λιση ενό ς καλύ τερου μέλλοντος (οι επενδύ σεις
ή ταν 16,8% του ΑΕΠ το 1950-70 έναντι 9,6% το 1928- 38).16,17
Επιπρό σθετα τα διεθνή κεφά λαια ή ρθαν να συνδρά μουν την αναπτυξιακή
προσπά θεια. Πρώ τα απ’ ό λα η βοή θεια από τη ΟΥΝΡΑ (οργανισμό ς Αρωγή ς
και Ανασυγκρό τησης των Ηνωμένων Εθνώ ν) και κατό πιν το αμερικά νικο
Σχέδιο Μά ρσαλ θα ενισχύ σουν σε πολλαπλό επίπεδο την ευρωπαϊκή
οικονομία.18 Αν και το μεγαλύ τερο μέρος των επενδύ σεων προέκυψε από
εγχώ ριες δυνά μεις, ωστό σο η επιτυχία του Σχεδίου Μά ρσαλ λειτού ργησε με
ποιοτικά παρά με ποσοτικά κριτή ρια· ουσιαστικά αναμό ρφωσε τον
παρωχημένο ευρωπαϊκό καπιταλισμό πά νω σε αμερικά νικα πρό τυπα.19 Για το
σκοπό αυτό επιστρατεύ τηκαν ό χι μό νο υλικά αλλά και ιδεολογικά ό πλα.
Αρχικά , οι πό ροι του σχεδίου, λειτού ργησαν με νομισματικού ς ό ρους,
απελευθερώ νοντας τη ροή ξένου συναλλά γματος σε δολά ρια. Στο επίπεδο της
βιομηχανική ς παραγωγή ς συνέβαλαν μέσω τις ριζική ς της ανασύ νταξης·
εκσυγχρονίζοντας τον κεφαλαιουχικό εξοπλισμό και διαμορφώ νοντας νέα
μοντέλα επιστημονική ς διαχείρισης της εργασίας μέσα: από Συμβού λια
Παραγωγικό τητας, προγρά μματα εκπαίδευσης, ενημέρωσης και ανταλλαγώ ν
11
J. Harold, «Η πτώ ση και η ά νοδος της ευρωπαϊκή ς οικονομίας τον 20ό αιώ να», στο
T.C.W. Blanning, Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης, μτφ. Σπ. Πλουμίδης, Αθή να, 2009,
Τουρίκη, σ. 274.
12
Μ. Mazower, ό.π., σ. 283.
13
J. Harold, ό.π., σ. 276.
14
Μ. Mazower, ό.π., σ. 283.
15
Κ. Γαγανάκης, ό.π., σ. 316.
16
Μ. Mazower, ό.π., σ. 283.
17
J. Harold, ό.π., σ. 276.
18
J. Harold, ό.π., σ. 276.
19
Μ. Mazower, ό.π., σσ. 283-284.
4
για διευθυντικά στελέχη και συνδικαλιστικού ς ηγέτες.20, 21
Οι Αμερικά νοι προπαγανδιστές έθεσαν αμέσως και το ιδεολογικό
υπό βαθρο του νέου ευρωπαϊκού δρό μου πά νω σε ζητή ματα δημοσιονομική ς
πολιτική ς και ταξική ς αρμονίας. Υπερθεματίζοντας για το ζή τημα της
παραγωγικό τητας, στό χευαν μεν στο να ενισχυθού ν οι μισθοί και τα κέρδη
των εταιριώ ν, ταυτό χρονα ό μως είδαν σ΄ αυτή το ιδεολογικό εργαλείο για να
αποτραπεί ο ταξικό ς πό λεμος. Παρά λληλά η ενθά ρρυνση της μαζική ς
κατανά λωσης λειτού ργησε στο φαντασιακό της εποχή ς με ψυχροπολεμικού ς
ό ρους (ως μέσο ενά ντια στο φό βο του κομμουνισμού ). Ο δε Ψυχρό ς Πό λεμος
ή ταν ο καταλύ της ώ στε να συσπειρωθεί ο δυτικό ς κό σμος απέναντι στο
αντίπαλο στρατό πεδο μέσα από εντατικές διακρατικές συνεργασίες και εν
τέλει να εμπεδωθεί μία ψυχρή ειρή νη· απαραίτητη προϋ πό θεση για ένα
οικονομικό θαύ μα.22 Το διεθνικό τοπίο που διαμορφώ νεται θα ορίσει και το
νέο γεωπολιτικό χώ ρο για ν΄ ανθίσει το εξωτερικό εμπό ριο –η κινητή ριος
δύ ναμη της ανά πτυξης- σε καθεστώ ς φιλελευθεροποίησης.
20
Κ. Γαγανάκης, ό.π., σ. 316.
21
Μ. Mazower, ό.π., σ. 284.
22
Κ. Γαγανάκης, ό.π., σ. 317.
23
Η. Aldcroft, ό.π., σ. 231.
24
Μ. Ψαλλιδόπουλος, «Οικονομική σκέψη και πολιτικές στο Μεσοπό λεμο και στη
μεταπολεμική περίοδο», Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης. Θέματα
Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας της Ευρώπης, Πά τρα: ΕΑΠ, 2008, σ. 238.
25
Μ. Mazower, ό.π., σ. 285.
26
Μ. Ψαλλιδόπουλος, ό.π., σ. 238.
27
Μ. Mazower, ό.π., σ. 285.
28
Κ. Γαγανάκης, ό.π., σ. 318.
5
πετυχημένη αναπροσαρμογή του καπιταλισμού σε σχέση με τα προπολεμικά
χρό νια οφειλό ταν στον «μεταβαλλό μενο συσχετισμό δημό σιας και ιδιωτική ς
εξουσίας».29
Αναγκαία ό μως συνθή κη για να αποδώ σουν οι παραπά νω πολιτικές ή ταν
να δημιουργηθεί ένα ενιαίο σταθερό θεσμικό πλαίσιο εξωτερικώ ν
οικονομικώ ν σχέσεων με γνώ μονα τη συνεργασία, τη συνεννό ηση και τη
συνδιαλλαγή . Η συνθή κη του Bretton Woods το 1944 ή ταν το πρώ το ά νοιγμα
σε αυτή την προσπά θεια αλλά και το πρώ το αντά λλαγμα για την αμερικά νικη
προσφορά .30 Με τη συνθή κη συμφωνή θηκε η νομισματική πρωτοκαθεδρία
του δολαρίου που ορίστηκε ως το μοναδικό νό μισμα που ή ταν μετατρέψιμο
σε χρυσό . Ουσιαστικά αντικαθίσταται το κλασικό σύ στημα «του χρυσού
κανό να» και δημιουργείται ένα νέο σύ στημα σταθερώ ν συναλλαγματικώ ν
ισοτιμιώ ν, ό που τελικά οι χώ ρες ό ριζαν τη ισοτιμία των νομισμά των τους σε
σχέση με το δολά ριο. Με τον τρό πο αυτό οι παρελθοντικές παθογένειες: της
νομισματική ς αστά θειας, του υπερπληθωρισμού και της κερδοσκοπική ς
κίνησης κεφαλαίων, εξοβελίζονται. Επιπλέον ο νομισματικό ς
προστατευτισμό ς, με την εξασφά λιση μιας σταθερή ς συναλλαγματική ς
σταθερό τητας, έβγαλε από την απομό νωση τις εθνικές οικονομίες, δίνοντας
τη σκυτά λη στο διεθνές εμπό ριο.31 Η συνθή κη περιλά μβανε την ίδια στιγμή
την ίδρυση του Διεθνού ς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), της Παγκό σμιας
Τρά πεζας -παγκό σμιοι πιστωτικοί θεσμοί ευνοϊκού δανεισμού - και της GATT
(Γενική Συμφωνία περί Δασμώ ν και Εμπορίου) σε ρό λο ρυθμιστή των
συνθηκώ ν για την διεξαγωγή του «Ελεύ θερου Εμπορίου».32
Ένα σημαντικό βή μα στην ενοποίηση της ίδιας της Ευρώ πης ή ταν η
δημιουργία της Ευρωπαϊκή ς Κοινό τητας Άνθρακα κα και Χά λυβα το 1951 και
η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινό τητα (ΕΟΚ) το 1959.33 Θεσμοί (λειτού ργησαν
με την προτροπή των Αμερικά νων) που βοή θησαν να επενδυθού ν ακό μη
περισσό τερα αμερικά νικα κεφά λαια, στη μετά Μά ρσαλ εποχή , με τη μορφή
ά μεσων επενδύ σεων, στον τομέα της υψηλή ς τεχνολογίας και του
λογισμικού .34
29
Μ. Mazower, ό.π., σ. 286.
30
Μ. Ψαλλιδόπουλος, ό.π., σσ. 238-239.
31
Μ. Ψαλλιδόπουλος, ό.π., σ. 239.
32
Μ. Ψαλλιδόπουλος, ό.π., σ. 239.
33
Κ. Γαγανάκης, ό.π., σ. 317.
34
J. Harold, ό.π., σ. 277.
35
Μ. Mazower, ό.π., σ. 283.
6
οικονομίας.36 Σύ μφωνα με τον ισχυρισμό του Καρλ Σίλλερ του SPD «το
οικονομικό σύ στημα της ελεύ θερης αγορά ς θα μπορού σε κά λλιστα να έχει κα-
ταρρεύ σει... Το κρά τος πρό νοιας και η δυναμική οικονομία της αγορά ς είναι
απαραίτητα το ένα στο ά λλο».37
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Στη «χρυσή εποχή » της Ευρώ πης, για πρώ τη φορά στη ιστορία, έστω και
για ένα σύ ντομο χρονικό διά στημα, ο επιθετικό ς καπιταλισμό ς ά ρχισε να
αναδιπλώ νεται και να λειτουργεί σε ενοποιητική βά ση. Σε σχέση με τη
φιλελεύ θερη εκδοχή του, την περίοδο της «Μπελ Επό κ» (1971-1914)
καταφέρνει πραγματικά την πολιτική και κοινωνική ομονογενοποίηση. Ο
οικονομικό ς φιλελευθερισμό ς του laissez-faire δίνει τη θέση του στον πολιτικό
φιλελευθερισμό του New Deal. Ο φιλελεύ θερος ατομικισμό ς του 19ου αιώ να
αντικαθίσταται από την εκδημοκρατισμένη έννοια του «πολίτη.42 Αν
36
J. Harold, ό.π., σ. 241.
37
Μ. Mazower, ό.π., σ. 287.
38
J. Harold, ό.π., σ. 207.
39
Μ. Ψαλλιδόπουλος, ό.π., σ. 240.
40
Κ. Γαγανάκης, ό.π., σσ. 321-322.
41
J. Harold, ό.π., σσ. 244-245.
42
Μ. Mazower, ό.π., σ. 287.
7
αναλογιστού με ό τι στη Δυτική Ευρώ πη την ίδια εποχή υπή ρχαν τρία μοντέλα
καπιταλισμού : το συντηρητικό , το φιλελεύ θερο και το σοσιαλδημοκρατικό ,
αναγνωρίζουμε τη δυνατό τητα του καπιταλισμού να προσαρμό ζεται ακό μη
και εις βά ρος των ιδεολογιώ ν.43
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γαγανά κης Κώ στας, Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, Πά τρα: ΕΑΠ,
1999, σ. 316-323.
Aldcroft Η. Derek, Η Ευρωπαϊκή Οικονομία 1914-2000, μτφ. Νικηφό ρος Σταματά κης,
Αθή να: Αλεξά νδρεια, 2007, σσ. 201-251 και 287-319. Βλ. επίσης το σχετικό οδηγό
μελέτης από τους Χ.Δεσύ λλα, Κ. Δουκά κη, Ι.Μαντού βαλο, που έχει αναρτηθεί στο
Διδακτικό Υλικό της ΕΠΟ11: (file:///C:/Users/user/Downloads/%CE%9F%CE% 9C
%CE%A3%CE% 92_%CE% 95%CE%A0%CE%9F11_Aldcroft_2019.pdf)
Ψαλιδό πουλος Μιχά λης, «Οικονομική σκέψη και πολιτικές στο Μεσοπό λεμο και στη
μεταπολεμική περίοδο» και Ζή να Ασημακοπού λου, «Όψεις οικονομική ς και
κοινωνική ς εξέλιξης στη μεταπολεμική Ευρώ πη», στο Μαργαρίτα Δρίτσα (επιμ.),
Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης. Θέματα Οικονομικής και Κοινωνικής
Ιστορίας της Ευρώπης, Πά τρα: ΕΑΠ, 2008, σσ. 238-249, 253-260.
Hobsbawm Eric, Η Εποχή των Άκρων. Ο σύντομος εικοστός αιώνας 1914-1991, μτφ.
Βασίλης Καπετανγιά ννης, Αθή να, Θεμέλιο, 2004, σ. 329-377, 515-531
Harold James, «Η πτώ ση και η ά νοδος της ευρωπαϊκή ς οικονομίας τον 20ό αιώ να»,
στο T.C.W. Blanning, Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης, μτφ. Σπ. Πλουμίδης, Αθή να,
2009, Τουρίκη, σ. 270-287.
43
Μ. Mazower, ό.π., σ. 288.
8