Efficiency of solar shading devices to improve thermal

comfort in sports hall

Anna Dudzińska 1
1
Chair of Building Design and Building Physics, Faculty of Civil Engineering, Cracow University of
Technology, Poland; anna.dudzinska27@gmail.com, 604 135 558

Abstract:

Środowisko termiczne w obiektach sportowych jest prawdopodobnie jednym z najważniejszych

parametrów, determinujących bezpieczeństwo i wyniki sportowców. Obiekty takie z uwagi na
wymaganą temperaturę eksploatacji oraz aktywność fizyczną użytkowników, są dla inwestorów oraz
zarządzających poważnym wyzwaniem, zwłaszcza latem. Dodatkowe kryterium niskiego zużycia
energii w wyjątkowo szczelnych i dobrze zaizolowanych budynkach pasywnych, często powoduje
przegrzewanie wnętrza, stwarzając spore problemy ekonomiczne i eksploatacyjne. Znacząca potrzeba
ograniczenia zysków solarnych w okresach wysokich temperatur zewnętrznych dla obiektów
niskoenergetycznych skłania do stosowania w nich różnych rozwiązań konstrukcyjnych. Systemy
osłon przeciwsłonecznych, jako nieodzowny element powierzchni przeszkolonych, mają za zadanie
kontrolować ilość promieni słonecznych docierających do wnętrza budynku, kształtując przy tym
korzystny mikroklimat wewnątrz. W artykule przeanalizowano efekty faktycznie zastosowanych oraz
zmodyfikowanych osłon przeciwsłonecznych na elewacji południowej pasywnej hali sportowej w
Słomnikach. Punktem wyjścia były pomiary warunków termicznych w hali, na podstawie których
utworzono model obiektu w programie Design Builder. Poprzez analizy symulacyjne, w programie
rozpatrywano warunki termiczne jakie powstają przy różnych wariantach urządzeń zacieniających
wewnętrznych i zewnętrznych. Zaprezentowane w artykule wyniki pokazują, iż w dobrze
zaizolowanej hali o wielkiej kubaturze odpowiednio dobrane zewnętrzne urządzenia zacieniające, są
w stanie tylko ograniczyć dostęp promieni słonecznych do pomieszczeń jednak nie wystarczą do
utrzymania we wnętrzu komfortu cieplnego.

Keywords: thermal comfort, solar protection, overhangs, passive building, overheating, sports hall

1. Introduction

Wyczerpujące się zasoby energii konwencjonalnej oraz znacząca potrzeba ochrony klimatu,
związana z ograniczeniem efektu cieplarnianego, wymusiła zapotrzebowanie na energooszczędne
projekty budynków. Termin „budynki energooszczędne” nie obejmuje żadnych specyfikacji
technicznych dotyczących właściwości przegród zewnętrznych oraz zapotrzebowania na energię.
Obiekty te ogólnie definiowane są jako „bardzo wysoko wydajne energetycznie” i interpretowane w
każdym państwie członkowskim, zgodnie z lokalnymi warunkami i przepisami. Wprowadzony w
Niemczech standard budownictwa pasywnego opiera się na wykazie precyzyjnych wymagań
technicznych. Najbardziej znane ze wszystkich wymagań na tej liście kryterium to niskie
zapotrzebowanie na energię do ogrzewania równe 15 kWh / (m 2 · rok). Wymagane jest także
zapewnienie komfortu cieplnego zimą i latem z dopuszczalnym limitem 10% czasu w roku o
temperaturze powietrza wewnętrznego powyżej 25°C [1]. W związku z tym zdecydowanie zaleca się w
takich budynkach interdyscyplinarne podejście do procesu projektowania elementów konstrukcyjnych
i instalacji oraz stosowanie wszystkich możliwych środków biernych w celu ochrony budynku przed
przegrzaniem [2]. Pasywne środki ochrony obejmują między innymi wykorzystanie właściwości
akumulacyjnych budynków, wentylacji nocnej wnętrza oraz stosowanie urządzeń zacieniających, co
jest szerzej omówione w ramach tego artykułu.
Okres wysokich temperatur zewnętrznych oraz silnego nasłonecznienia jest wyjątkowo trudny do
utrzymania komfortu cieplnego w obiektach pasywnych, w których dodatkowo tempo metabolizmu
użytkowników jest znacznie podwyższone. W halach sportowych środowisko termiczne jest
prawdopodobnie jednym z najważniejszych parametrów, determinujących bezpieczeństwo i wyniki
sportowców [3]. Zintegrowane podejście do warunków termicznych w halach sportowych może
wpływać nie tylko na dobre samopoczucie, ale promować aktywność fizyczną i zdrowy styl życia. Z
przeglądu literatury wynika, że dostępna jest tylko niewielka liczba publikacji na temat badań
komfortu cieplnego w obiektach sportowych. Ponadto brakuje norm dotyczących parametrów
środowiska wewnętrznego jakie należy zachować w halach sportowych oraz ogólnej standaryzacji
procedury pomiarowej do zastosowania w tych przestrzeniach. Dotychczas opublikowane wyniki
pomiarów koncentrowały się głównie na monitorowaniu warunków termicznych zgodnie ze
wskaźnikami komfortu cieplnego. Przedmiotem badań prowadzonych przez Kisilewicza i Dudzińską
[4] była pasywna hala sportowa w Krakowie. Autorzy analizowali zjawisko przegrzewania się obiektu
w okresie letnim, kiedy hala nie była użytkowana, a system wentylacyjny był wyłączony. Na
podstawie zmierzonych parametrów mikroklimatu stwierdzono, że 33% (90% w warunkach
ekstremalnych) użytkowników hali byłoby niezadowolonych z panujących w obiekcie warunków. Z
badań wynika, że można byłoby obniżyć temperaturę powietrza wewnętrznego, stosując dostępne
środki biernej ochrony tego budynku przed przegrzewaniem, jak np. osłony słoneczne w trakcie całego
dnia. Autorzy publikacji zaproponowali także intensywne schładzanie wnętrza hali w nocy poprzez
grawitacyjne lub mechaniczne wentylowanie, mające na celu rozładowanie wewnętrznej pojemności
cieplnej budynku. Rajagopalan i Luther [5] poszukiwali rozwiązań mających na celu poprawę
parametrów komfortu w hali sportowej połączonej z ośrodkiem wodnym w Australii. Przeprowadzone
przez naukowców badania dotyczyły między innymi wydajności wentylacji naturalnej i hybrydowej
(wspomaganej przez wentylatory wyciągowe), oceny zawartości CO 2. oraz ogólnych warunków
termicznych wnętrza. W związku z zaobserwowanym wysokim poziomem dyskomfortu termicznego
w okresie letnim, rozważano szereg efektywnych energetycznie rozwiązań ograniczających
przegrzewanie, bez mechanicznego chłodzenia i z utrzymaniem wysokiej jakości powietrza w
pomieszczeniach. W badaniach wykazano, że przy wysokich wartościach temperatury powietrza
zewnętrznego, trudno jest uzyskać warunki komfortu cieplnego wśród użytkowników o
podwyższonym tempie metabolizmu. Celem ograniczania przegrzewania obiektu sportowego o dużej
kubaturze, autorzy publikacji sugerują między innymi korzystanie z prostego i efektywnego
rozwiązania jakim jest nocne przewietrzanie budynku. Bugaj i Kosiński [6] również zwrócili uwagę na
trudności w utrzymaniu odpowiednich warunków klimatycznych w obiektach sportowych o dużej
aktywności użytkowników. W artykule przedstawiono szczegółowe badania mikroklimatu
przeprowadzone w pneumatycznej hali tenisowej zlokalizowanej w Olsztynie. Autorzy stwierdzili, że
brak komfortu cieplnego w hali może skutkować problemami zdrowotnymi i ekonomicznymi, ale jego
osiągnięcie nie zawsze jest możliwe. Zwrócono uwagę, iż istotną rolę we wrażliwości termicznej osoby
aktywnej sportowo, odgrywa odzież oraz prędkość przepływu powietrza. Badania wykazały, że
zwiększenie prędkości powietrza w hali było najszybszym sposobem na poprawę komfortu cieplnego
w pomieszczeniach. Z drugiej strony, we wszystkich ćwiczeniach interwałowych, jak np. gra w tenisa,
duży wysiłek fizyczny przerywany jest odpoczynkiem, co stanowi poważne ograniczenie w
stosowaniu wysokich prędkości powietrza.
Autorzy innej publikacji skupili swoją uwagę na porównaniu obiektywnych pomiarów komfortu
cieplnego i subiektywnych odczuć termicznych użytkowników pomieszczeń. Revel i Arnesano [7]
zbadali percepcję środowiska termicznego w siłowni oraz na basenie we Włoszech. Porównywano
obiektywne pomiary mikroklimatu z subiektywną oceną warunków termicznych, uzyskanych na
podstawie ankiet. Pomiary dotyczyły temperatury powietrza, średniej temperatury promieniowania,
wilgotności powietrza i prędkości powietrza w celu oceny PMV (Predicted Mean Vote). Ocena
subiektywna obejmowała wykorzystanie ankiet dotyczących percepcji środowiska termicznego w
siedmiopunktowej skali wrażeń termicznych. Autorzy doszli do wniosku, że wskaźnik PMV może być
wykorzystywany do oceny warunków cieplnych w obiektach sportowych. Ten sam zespół analizował
rozkład temperatury i parametry komfortu cieplnego w pomieszczeniach sportowych w celu
zbilansowania zużycia energii [8,9]. Wykazano, że wskaźniki PMV / PPD można wykorzystać do oceny
rzeczywistego odczucia termicznego w obiektach sportowych i do podejmowania świadomych decyzji
dotyczących oszczędzania energii.
Z kolei Zhai i inni [10] oraz zespół Zory [11] poszukiwali związku między temperaturą komfortu i
reakcjami fizjologicznymi podczas wysiłku. Pierwsi z wymienionych badali wpływ prędkości ruchu
powietrza na komfort cieplny dla wysokich wartości metabolizmu. Autorzy podali, że w przypadku
podwyższonego poziomu aktywności między 2, a 6 met, możliwa jest poprawa warunków komfortu
cieplnego dla każdej temperatury do 26 °C, poprzez zwiększenie prędkości ruchu powietrza w strefach
użytkowania. Zora i inni badali zachowania termiczne sportowców w odniesieniu do komfortu
termicznego i intensywności ćwiczeń. Oceniono zależność między wskaźnikiem analizy komfortu
cieplnego PMV (Predicted Mean Vote), a parametrem wysiłku fizycznego RPE (Rating of Perceived
Exertion), który pokazuje intensywność ćwiczeń i poziom wyczerpania.
W dostępnych publikacjach dotyczących obiektów sportowych nie analizowano kwestii osłon
przeciwsłonecznych i ich wpływu na warunki termiczne wnętrza. Wyeksponowanie szczelnych
budynków niskoenergetycznych o dużej powierzchni przeszkleń na działanie promieni słonecznych
może skutkować przegrzewaniem wnętrza i tym samym pogorszeniem wydajności zawodników.
Nadmierne zyski energii słonecznej, powodują wzrost temperatury powietrza wewnętrznego,
przyczyniając się w ten sposób znacząco do wzrostu obciążenia chłodniczego latem. Ograniczając
zatem zyski solarne poprzez zastosowanie odpowiednich urządzeń zacieniających, można osiągnąć
oszczędność energii w budynku oraz poprawić warunki klimatyczne wnętrza, odgrywające
fundamentalną rolę w efektywności i zdrowiu sportowca.
Regulację ilości światła oraz dostarczanej energii zapewniają między innymi skrzydła zacieniające,
nadwieszenia poziome (łamacze światła), żaluzje czy rolety znajdujące się po wewnętrznej lub
zewnętrznej stronie oszklenia. Na skuteczność działania osłon przeciwsłonecznych ma wpływ wiele
czynników, ale najistotniejsze z nich to miejsce montażu i rozmiar osłony, współczynnik g n określający
całkowitą przepuszczalność energii promieniowania słonecznego dla typu oszklenia, współczynnik f C
określający redukcję promieniowania ze względu na zastosowane urządzenia przeciwsłoneczne, a
także izolacyjność termiczna osłony oraz okna. Bardzo skuteczne we wspomnianym zakresie są
nadwieszenia poziome, najczęściej stosowane na elewacjach południowych. Łamacze światła o
odmiennej geometrii oraz zróżnicowanym wysięgu i odległości od górnej krawędzi okna, pozwalają na
pasywną kontrolę nad zyskami słonecznymi przenikającymi przez okna. Odpowiednio dobrane
nadwieszenie horyzontalne w lecie blokuje znaczną część energii promieniowania słonecznego,
działając jak system pasywnego chłodzenia i zabezpieczając pomieszczenia przed przegrzewaniem. Z
kolei w zimie, przy niskiej wysokości kątowej Słońca nie powinno zbytnio ograniczać zysków ciepła od
promieniowania słonecznego przez okna.
Autorzy krajowych i zagranicznych publikacji, poszukując skutecznych strategii pasywnej
ochrony przed przegrzewaniem często odwołują się do systemów zacieniających. Jako przykład można
podać Sivasankar’a i innych [12], którzy podjęli próbę zbadania różnych strategii zacienienia. Według
autorów najskuteczniejszą metodą obniżenia temperatury powietrza wewnętrznego latem jest przede
wszystkim blokowanie promieniowania słonecznego, przed migracją do wnętrza budynku. Zacienienie
minimalizuje zyski solarne i skutecznie chłodzi budynek, a tym samym radykalnie wpływa na
efektywność energetyczną budynku. Na podstawie analiz stwierdzono, że zacienienie może zmniejszyć
szczytowe obciążenie chłodnicze w budynkach, zapewniając oszczędności energii na poziomie od 10
do 40%. W przypadku zastosowania odpowiednich osłon przeciwsłonecznych możliwa jest redukcja
temperatury powietrza wewnętrznego o około 2,5 ° C do 4,5 ° C. Do podobnych wniosków doszli
autorzy Valladares – Rendón i Shang – Lien Lo [13] stwierdzając, że systemy poziomych
zewnętrznych urządzeń zacieniających (overhang) skutecznie ograniczają penetrację promieniowania
słonecznego do wnętrza, zmniejszając zapotrzebowanie na energie do chłodzenia. Naukowcy, przy
pomocy utworzonych ośmiu modeli budynku w Taipei City, analizowali różne scenariusze
zastosowanych nadwieszeń poziomych. Wykazano między innymi, że systemy zacieniające
projektowane na zewnętrznych elewacjach i dachu budynku może prowadzić do złagodzenia efektów
miejskiej wyspy ciepła, poprzez zmniejszenie współczynnika nasłonecznienia zewnętrznego i jest
najskuteczniejszą pasywną strategią ograniczania przegrzania w pomieszczeniach.
Według Evioli i innych [14] budynki z dużymi przeszklonymi powierzchniami są narażone na
dyskomfort termiczny i wizualny, jako efekt nadmiernego bezpośredniego promieniowania
słonecznego. Aby uniknąć nadmiernych zysków solarnych i problemów z olśnieniem u użytkowników,
konieczne jest zastosowanie odpowiednich rozwiązań ograniczających promieniowanie słoneczne,
takich jak powłoki refleksyjne lub ruchome osłony przeciwsłoneczne. Urządzenia zacieniające muszą
być dobrane, w zależności od lokalizacji budynku i ekspozycji przeszklonych elewacji. W artykule
oceniono skuteczność 29 urządzeń zacieniających zastosowanych w istniejącym przeszklonym
biurowcu na południu Włoch. Celem analizy było wskazanie rozwiązań poprawiających komfort
cieplny przy jednoczesnym utrzymaniu odpowiedniego poziomu natężenia oświetlenia w
pomieszczeniach. Analizy były powtarzane dla różnych orientacji budynku w celu uzyskania ogólnych
informacji. Na podstawie przeprowadzonych testów autorzy stwierdzili że, należy unikać rolet
wewnętrznych, ponieważ ich korzyść w zakresie komfortu cieplnego jest znacznie niższa niż w
przypadku rolet zewnętrznych. Wyniki sugerowały, iż rolety zewnętrzne są najskuteczniejsze na
przeszklonych elewacjach południowych i zdecydowanie mniej wydajne, zamontowane od strony
zachodniej. Również Bellia i inni [15]. analizowali wpływ zewnętrznych osłon przeciwsłonecznych na
zapotrzebowanie energetyczne budynku biurowego we Włoszech. W badaniu uwzględniono osłony
poziome na elewacji południowej i żaluzje na elewacjach wschód-zachód. Symulacje były powtarzane
dla trzech różnych lokalizacji. Wyniki sugerowały, że w zależności od lokalizacji, orientacji budynku
oraz odpowiednich urządzeń zacieniających, można zmniejszyć zużycie energii nawet o 20%.
W artykule [16] dokonano oceny komfortu cieplnego w budynkach zeroenergetycznych w
Wielkiej Brytanii. Przeprowadzono symulacje dla różnych głębokości osłony zewnętrznej nad oknami
na wszystkich elewacjach. Zgodnie z oczekiwaniami, dodatkowa ochrona przeciwsłoneczna na elewacji
południowej, wschodniej i zachodniej znacznie poprawiła warunki komfortu cieplnego. Bazzocchii i
inni [17] w swoich badaniach analizowali i optymalizowali systemy zacienienia słonecznego w
niskoenergetycznym przedszkolu we Florencji. W pracy autorzy stwierdzili, że zastosowanie
automatycznych żaluzji poziomych z systemem sterowania pozwala na lepszą efektywność
energetyczną budynku o ok 5-6%, w porównaniu ze stałą formą ochrony przeciwsłonecznej. Z kolei
Śliwińska, Nowak i inni [18] zauważyli, że zastosowanie zacienienia w formie markizy jest w stanie
znacząco obniżyć temperaturę operatywną w pomieszczeniu. W upalne dni nie daje to jednak
wystarczającej stabilizacji temperatury wewnętrznej, zwłaszcza w budynkach charakteryzujących się
niewielką masą termiczną. Fedorczak – Cisak i inni [19] zwrócili uwagę, że obecnie panujący nurt
architektoniczny, uwzględniający eksponowanie szklanych elewacji po stronie południowej, jest
wadliwy ze względu na duże koszty ochrony przeciwsłonecznej i systemów chłodzących oraz brak
wymaganego poziomu komfortu cieplnego. Badania przeprowadzono w eksperymentalnym budynku
Małopolskiego Laboratorium Budownictwa Energooszczędnego (MLBE), w którym zastosowano
różnorodne, wysokosprawne urządzenia grzewcze, chłodnicze i wentylacyjne pracujące pod nadzorem
zintegrowanego systemu sterowania. Autorzy swoimi badaniami potwierdzili, że odpowiednie
elementy zacieniające mogą wprawdzie obniżyć koszty chłodzenia budynku, jednak nie zapewniają
osiągnięcia komfortu cieplnego.
 W ramach niniejszego artykułu badano efekty faktycznie zastosowanych oraz zmodyfikowanych
osłon przeciwsłonecznych na elewacji południowej niskoenergetycznej hali sportowej. Sprawdzano,
czy stosowanie urządzeń zacieniających w szczelnych budynkach pasywnych o dużej kubaturze
pomieszczeń jest wystarczająco skuteczną metodą w redukowaniu obciążenia chłodniczego i
kształtowaniu komfortu cieplnego wnętrza.

2. Object and methodology

2.1 Passive Sports Hall in Slomniki

Analizowanym obiektem, o pasywnym standardzie energetycznym, jest hala sportowa w
Słomnikach. Obiekt zorientowany jest zgodnie z założeniami budownictwa pasywnego, podłużną osią
budynku na kierunku wschód-zachód (Fig. 1). Hala sportowa o łącznej powierzchni użytkowej 1755,06
m2 posiada jedną kondygnacje nadziemną. W budynku zlokalizowana jest wielofunkcyjna arena o
boisku 22 x 44 m z trybunami dla ok. 240 widzów, będąca przedmiotem zawartej w artykule analizy.
Pomieszczenia techniczne i magazynowe, niewymagające dostępu światła dziennego, znajdują się pod
trybunami. Zaplecza socjalne ulokowano w wydzielonej, niższej części budynku po stronie
południowej.
Głównym materiałem, z którego wykonano ściany są bloczki silikatowe o grubości 25 cm.,
ocieplane od zewnątrz styropianem o grubości 30 cm. Wartość współczynnika przenikania ścian
zewnętrznych, zbieżna z wymogami budownictwa pasywnego, wynosi 0,1 W/m 2K. Bloczki silikatowe
są materiałem konstrukcyjnym o korzystnych walorach akumulacyjnych i ekologicznych. Wysoka
gęstość objętościowa (ρ = 1500-1900 kg / m3), ciepło właściwe (cp = 0,88 kJ / kg · K) oraz przewodność
cieplna (λ = 0,04-0,9 W / mK) pozwalają na uzyskanie dużej pojemności cieplnej i wysokiej wartości
współczynnika dyfuzyjności cieplnej.
Od strony południowej analizowana arena hali sportowej doświetlona jest pasmem okien o
powierzchni 85 m2, a od strony północnej powierzchnia przegród przeszkolonych sali wynosi 65 m 2.
Współczynnik przenikania ciepła całego zestawu wynosi 0,8 W/m 2K, a współczynnik
przepuszczalności promieniowania słonecznego g=70% [20].

Figure 1. Hala pasywna w Słomnikach, elewacja południowa (archiwum autorki) oraz rzut parteru [20]
 Na elewacji południowej zamontowano w pozycji poziomej nieruchome, zewnętrzne łamacze
światła, złożone z oddzielnych pionowych piór (Fig. 1). W budynku zastosowano dodatkowo
elektryczne wewnętrzne rolety zaciemniające.
Zgodnie z założeniami budownictwa pasywnego, w hali zaprojektowano i zrealizowano system
wentylacji nawiewno-wywiewnej z odzyskiem ciepła. Zaprojektowano centrale wentylacyjne
wyposażone w rekuperatory pozwalające na odzysk ciepła z powietrza usuwanego z maksymalną
sprawnością 72%.
W pasywnej hali potwierdzono wysoką szczelność przegród zewnętrznych na przenikanie
powietrza, realizując próbę ciśnieniową zgodnie z normą PN-EN 13829-2002 [21]. Podczas badań
uzyskano, końcowy wynik n50 < 0,6 1/h.

2.2 The Criterion for Ensuring Thermal Comfort

Komfort cieplny definiowany jest jako stan równowagi pomiędzy ilością ciepła powstającego w
organizmie w czasie przemian metabolicznych, a stratami ciepła oddawanego do środowiska głównie
na drodze promieniowania, konwekcji i przewodzenia [22]. Wymiana ciepła w relacji człowiek-
otoczenie wynika z szeregu współdziałających ze sobą czynników, biorących udział w kształtowaniu
bilansu cieplnego organizmu. Poczucie komfortu uwarunkowane jest więc szeregiem parametrów
środowiskowych wpływających na intensywność wymiany ciepła, takich jak temperatura powietrza
wewnętrznego, wilgotność powietrza wewnętrznego czy temperatura promieniowania otaczających
powierzchni. Bardzo istotne znaczenie dla percepcji warunków środowiskowych mają wszystkie
czynniki związane z użytkownikiem budynku, do których zalicza się aktywność fizyczną oraz
izolacyjność cieplną odzieży (Fig. 2).

Figure 2. Parameters used in the Predicted Mean Vote (PMV) calculation and relation to thermal
sensation scale [23]

Przy ocenie warunków środowiska wewnętrznego, można bazować na podstawowych

wskaźnikach komfortu cieplnego: PMV oraz PPD w oparciu o nomę europejską PN-EN ISO 7730:2006
[24]. PMV (predicted mean vote), czyli statystyczny wskaźnik odczuwania ciepła, przewiduje średnią
ocenę dużej grupy osób określających swe wrażenia cieplne w siedmiostopniowej skali ocen Fangera
[22] (Fig. 2). Wskaźnik PPD (predicted percentage of dissatisfied) określa przewidywany odsetek
niezadowolonych jako procentowy udział ludzi oceniających zdecydowanie negatywnie badane
środowisko termiczne. Ponadto należy brać pod uwagę minimalizację tzw. miejscowego dyskomfortu
cieplnego, na który wpływają np. przeciągi, asymetria temperatury, pionowa różnica temperatury, czy
odczuwalna temperatura podłogi, również określone w PN-EN ISO 7730 lub przepisach krajowych. W
warunkach komfortu cieplnego, dla klasy o wymaganiach średnich (kategoria II zgodnie z normą EN
16798-1 [25]), wartość PMV powinna mieścić się w granicach od –0,5 do +0,5, co odpowiada 10% PPD.
W przypadku budynków istniejących, jakość środowiska wewnętrznego, można określić na
podstawie pomiarów lub obliczeń w programie symulacyjnym wielkości podstawowych i pochodnych
parametrów fizycznych, a następnie obliczeniu wartości odpowiednich wskaźników w celu
porównania z wymaganiami normowymi [26]. Przyrządem użytym do pomiaru mikroklimatu
termicznego w analizowanym budynku hali był zintegrowany cyfrowy miernik BABUC A (Fig. 3),
spełniający wymagania normy PN – EN ISO 7726 [27]. Wyniki pomiarów zostały wykorzystane do
walidacji modelu symulacyjnego tego obiektu.

Figure 3. Cyfrowy miernik mikroklimatu Babuc A (archiwum autorki)

2.3 Simulation model in Design Builder program

W programie Design Builder stworzono model całego budynku hali sportowej, Fig. 4, jednak
analizy symulacyjne dotyczyły samej areny i aktywnych uczestników zajęć. W modelu uwzględniono
parametry, struktury i instalacje obiektu oraz harmonogramy przebywania osób. Ze względu na
charakter i przeznaczenie analizowanego obiektu przyjęto dostępną w bazie biblioteki programu,
aktywność metaboliczną o nazwie „ćwiczenia/sport”. Wartość ta informuje o wartości strumienia
cieplnego produkowanego przez organizm ludzki i w przyjętym przypadku wynosi 300 W/osobę.
Założona do symulacji wartość tempa metabolizmu sportowca odzwierciedla aktywność
zaobserwowaną podczas pomiarów. Należy mieć na uwadze, że badana hala jest miejscem uprawiania
różnych dyscyplin sportowych o odmiennej aktywności i związanej z tym intensywności metabolizmu
(200-464 W/m2) [28]. Dla użytkowników analizowanej hali, uprawiających sport w lekkiej odzieży,
założono wartość współczynnika clo równą 0,4.
 Figure 4. Elewacja południowa pasywnego budynku hali sportowej w Słomnikach wygenerowana w
programie Design Builder

Ze względu na brak dokładnych informacji w dokumentacji projektowej, wymagane natężenie

oświetlenia przyjęto na podstawie normy [29] równe 400 lux. Do modelowania hali założono
oświetlenie podwieszane (Fig. 5), wybierając z biblioteki programu Design Builder sugerowaną opcję o
najkorzystniejszych parametrach „Best practice”. Charakterystyka oświetlenia:
 znormalizowana gęstość mocy (normalised power density) – 3,3 [W/m2 - 100lux);
 udział promieniowania (radiant fraction) – 0,42;
 udział promieniowania widzialnego (visible fraction) – 0,18.

Figure 5. Przyjęty w programie Design Builder rodzaj oświetlenia hali w Słomnikach [30]

Zewnętrzne żaluzje na elewacji południowej złożone są z oddzielnych pionowych piór. W modelu

symulacyjnym, możliwe było jedynie przyjęcie pełnych osłon o wysięgu jednego metra,
zamontowanych na stałe (Fig. 6).
 Figure 6. Rodzaj zewnętrznych łamaczy światła przyjęty w programie Design Builder [30]

W modelowaniu przyjęto, kierując się rzeczywistym sposobem użytkowania hali w czasie

pomiarów, że rolety wewnętrzne opuszczane są niezależnie od warunków zewnętrznych i
wewnętrznych, w godzinach 9.00-15.00 każdego dnia tygodnia, za wyjątkiem sobót. Parametry osłon
wewnętrznych założone w programie:
 przepuszczalność promieniowania słonecznego - 0,05;
 odbicie promieniowania słonecznego - 0,35;
 przewodność cieplna λ=0,1 W/m2K.
W programie uwzględniono szczegółowe charakterystyki przeźroczystych i nieprzeźroczystych
przegród budowlanych. Współczynnik przenikania ścian zewnętrznych wynosi 0,1 W/(m 2K), a okien
0,8 W/(m2K).
Zgodnie z projektem, wprowadzono do modelu uproszczony opis systemu wentylacji
mechanicznej. Program Design Builder w trakcie modelowania systemu HVAC, umożliwia wybór
spośród dwóch opcji algorytmu symulacyjnego; Simple oraz Detailed. Wybór opcji jest zależny od
poziomu dostępnej wiedzy na temat instalacji. W modelu przyjęto opcję Simple, ze względu na brak
szczegółowych danych odnośnie systemu HVAC. W czasie badań w okresie 29.06.-01.07. wentylacja
mechaniczna nie była uruchamiana, dlatego w wariancie podstawowym, oddającym faktyczne
warunki w trakcie pomiarów, opcja ta została wyłączona.
W modelu budynku uwzględniono także działanie infiltracji powietrza i grawitacyjnej wymiany
powietrza, odzwierciedlającej rzeczywisty obraz użytkowania obiektu w trakcie dnia podczas otwarcia
okien. Do modelowania wentylacji naturalnej w hali, przyjęto w programie opcję Calculated dającą
możliwość wprowadzenia informacji o procentowym otwarciu okien na każdej powierzchni oddzielnie
w dowolnych przedziałach czasowych. Model Calculated wymiany powietrza zastosowany w
programie uwzględnia różnicę temperatury wewnętrznej i zewnętrznej, rozkład parcia wiatru na
każdą elewację oraz różnicę ciśnień pomiędzy strefami w budynku.
Wykonana została walidacja utworzonego modelu symulacyjnego. W tym celu z IMGW
pozyskano dane pogodowe dla najbliższej dla Słomnik, stacji meteorologicznej w Krakowie, oddalonej
o około 24 km. w kierunku północnym. Poszukując stopnia zależności pomiędzy otrzymanymi
wynikami na drodze pomiarów i symulacji, w pierwszej kolejności policzono współczynnik korelacji,
przyjmujący wartości z przedziału [-1,1]. Porównując wyniki pomiarów temperatury powietrza
wewnętrznego w czasie pomiarów letnich 29.06.-01.07. z wynikami modelu otrzymanego na drodze
symulacji dla tego samego okresu, otrzymano wartość współczynnika korelacji równą 0,94 (Fig. 7).
 40.0
35.0

30.0

25.0
Temperature [°C]

20.0
15.0

10.0

5.0

0.0
12/06/29 14:24

12/06/29 16:48

12/06/29 19:12

12/06/29 21:36

12/06/30 0:00

12/06/30 2:24

12/06/30 4:48

12/06/30 7:12

12/06/30 9:36

12/06/30 12:00

12/06/30 14:24

12/06/30 16:48

12/06/30 19:12

12/06/30 21:36

12/07/01 0:00

12/07/01 2:24

12/07/01 4:48

12/07/01 7:12

12/07/01 9:36

12/07/01 12:00

12/07/01 14:24

12/07/01 16:48
internal air temperature - measurement [°C] internal air temperature - simulation [°C]

Figure 7. Rozkład temperatury powietrza wewnętrznego w trakcie pomiaru letniego oraz wartości
uzyskane z modelu symulacyjnego dla badanej areny sportowej

Wartość współczynnika korelacji w przedziale 0,7  rxy < 0,9 oznacza w analizie statystycznej
bardzo wysoką zależność [31]. Dodatkowo oszacowano standardowy błąd estymacji, którego wartość
wyniosła ± 0,371°C. W związku z tym przyjęto dalej, że wykonany w programie Design Builder model
pasywnej hali sportowej w Słomnikach może posłużyć do dalszych analiz.

3. Results of thermal comfort analysis

3.1 Experimental analysis

Pomiary letnie komfortu cieplnego zostały przeprowadzone w okresie dużego obciążenia
termicznego, na przełomie czerwca i lipca (3 doby) 2012 roku. Dane pomiarowe rejestrowane były z 10
minutowymi interwałami czasowymi. Podczas trzeciego dnia badań tj. 01.07. na sali odbywały się
zawody sportowe. Pierwszego i drugiego dnia pomiarów hala nie była użytkowana.
Szczegółowe warunki pomiaru hali sportowej w lecie przedstawia tabela 1. Jak już wspomniano, ze
względu na bliskość stacji meteorologicznej Kraków Balice, z Instytutu Meteorologii i Gospodarki
Wodnej IMGW pozyskano dane o temperaturze powietrza zewnętrznego, a także nie ujęte w tabeli
wartości wilgotności i prędkości wiatru, w dniach badania.

Tabela 1. Warunki pomiaru w hali sportowej podczas trzydniowego okresu letniego

maksymalna
temperatura powietrza opuszczone uchylone okna N uchylone okna S
data zewnętrznego [°C] - rolety (25% całkowitego (15% całkowitego
stacja meteorologiczna wewnętrzne otwarcia okna) otwarcia okna)
Kraków Balice

29.06. Friday 27,5 tak 7.00-9.00 7.00-9.00

30.06. Saturday 31,6 nie 7.00-9.00 7.00-9.00
 01.07. Sunday 33,3 tak 7.00-9.00 i 15.00-19.00 7.00-9.00 i 15.00-19.00

Usytuowanie przyrządu pomiarowego na antresoli podyktowane było względami bezpieczeństwa

miernika, a także możliwościami, wynikającymi ze sposobu użytkowania obiektu. Lokalizacja
czujników nie mogła bowiem kolidować z harmonogramem odbywających się zajęć sportowych.
Sprawdzono, że różnica wysokości pomiędzy poziomem posadzki hali w Słomnikach, na którym
odbywały się zajęcia, a miejscem lokalizacji urządzenia mogła mieć pewien niewielki wpływ (± 0,5 °C)
na wyniki końcowe analiz. Była to jednak jedyna możliwość prowadzenia pomiarów podczas
normalnej eksploatacji tego obiektu.

Obliczone wartości parametrów środowiskowych oraz wskaźników komfortu zestawiono w tabeli

2.

Tabela 2. Zestawienie średnich wyników pomiaru mikroklimatu termicznego i komfortu cieplnego w

hali w okresie wysokiej temperatury powietrza zewnętrznego

environmental parameter average value

indoor air temperature ta [°C] 25,1
radiation temperature tr [°C] 25,8
operative temperature to [°C] 25,3
PMV [-] 2,6
PPD [%] 93,1

Otrzymana, średnia wartość wskaźnika PMV była wielokrotnie większa niż najwyższy
dopuszczalny indeks komfortu cieplnego +0,5, co potwierdziło intensywne przegrzewanie
pomieszczenia. Średnia wartość przewidywanego odsetka niezadowolonych PPD przekroczyła 90%.
Średnia obliczona wartość temperatury powietrza wewnętrznego w okresie badań wyniosła 25,1
°C. Najwyższa, zmierzona temperatura wyniosła 27,9 °C. Uśredniona wartość temperatury
promieniowania otaczających powierzchni to 25,8 °C, a średnia temperatura operatywna t o, była
równa 25,3 °C.
Polskie wymagania formalne, dotyczące warunków termicznych we wnętrzu budynków [32]
(dział IV, rozdział 4, §134) podają temperaturę obliczeniową, stosowaną w projektowaniu sal
gimnastycznych, równą 16 °C. Nie ma jednak jednoznacznych wytycznych dotyczących zakresu
komfortu cieplnego sportowców. Oczywistym jest fakt, iż intensywny wysiłek fizyczny (od 300
W/osobę wzwyż) korzystniejszy jest w niższej temperaturze powietrza [33], ale kwestia ta nie jest jasno
określona. Według CIBSE Guide [34] w przypadku zajęć sportowych w hali wielofunkcyjnej optymalna
temperatura operatywna może zawierać się przedziale 12-18°C w zależności od rodzaju aktywności. W
dostępnych źródłach brakuje spójności oraz jednoznacznie sprecyzowanych kategorii sportów,
wartości przemiany materii i odpowiadającej im temperatury komfortu cieplnego. Przeprowadzona
analiza warunków w hali dla założonego poziomu metabolizmu oraz izolacyjności odzieży umożliwiła
ustalenie, przy użyciu algorytmu sformułowanego przez Fangera, przedziału komfortu cieplnego w
hali. Ostatecznie przyjęto, iż komfortowe dla aktywnych użytkowników hali temperatury powietrza
wewnętrznego w hali latem zawierają się w przedziale 14-18°C. Z otrzymanych wyników pomiarów
należy wnioskować że, zakres temperatur komfortowych w hali został przekroczony w znacznym
stopniu.
Wyniki pomiarów wyraźnie wskazują, że duże zyski energii związane między innymi z
usytuowaniem przegród przeźroczystych, (mimo, że zgodnie z założeniami budownictwa pasywnego)
głównie po stronie południowej oraz zyskami od osób i urządzeń, niezwykle pożądane w zimie, w
okresie letnim stanowią znaczące obciążenie cieplne dla budynku. W literaturze naukowcy często
odwołują się do urządzeń zacieniających, jako skutecznego sposobu ograniczenia przegrzewania. Z
przeprowadzonych badań wynika jednak, że w przypadku analizowanej hali, zastosowane w budynku
osłony są niewystarczające do utrzymania komfortu cieplnego latem. Wykorzystując program do
symulacji Design Builder, sprawdzono czy zmiana parametrów oraz wymiarów zastosowanych osłon
zdoła ograniczyć dyskomfort podczas wysokiego obciążenia termicznego (Fig. 8).

Figure 8. Graficzny schemat analizy eksperymentalno-symulacyjnej hali sportowej w Słomnikach

3.2 Simulation variants and results

Przegrzewane latem pomieszczenia stwarzają spore problemy ekonomiczne i eksploatacyjne.
Osłony przeciwsłoneczne są jednym z możliwie najprostszych rozwiązań architektoniczno-
budowlanych racjonalizujących użytkowanie energii i ograniczających dyskomfort latem. Skuteczność
stosowanych i szeroko reklamowanych zabezpieczeń przed nadmiernym promieniowaniem solarnym
zależna jest jednak od wielu czynników związanych między innymi z ich lokalizacją, rozmiarem oraz
charakterystyką techniczną urządzenia zacieniającego. Poszukując zatem rozwiązań, które ograniczą
dyskomfort w obiekcie sportowym w Słomnikach, zbadano efekty faktycznie zastosowanych oraz
zmodyfikowanych osłon przeciwsłonecznych na elewacji południowej. Nie zmieniano natomiast
rodzaju szklenia.
Wykonano symulacje dla następujących wersji:
 wariant 1: zastosowano łamacze światła typu Overhangs (Fig. 6) o wysięgu 1m, rolety zacieniające
usytuowane po wewnętrznej stronie okna, przyjmując następujące parametry wyjściowe:
o przepuszczalność energii słonecznej rolety - 0,05;
o odbicie energii słonecznej osłony - 0,35;
 wariant 2: brak łamaczy światła, rolety zacieniające usytuowane po stronie zewnętrznej okna, o
parametrach jw.
 wariant 3: zastosowane łamacze światła typu Overhangs o wysięgu 2m, rolety zacieniające
usytuowane po stronie wewnętrznej okna, o parametrach jw.
 wariant 4: zastosowane łamacze światła typu Overhangs o wysięgu 1m, rolety zacieniające
usytuowane po stronie wewnętrznej okna, o parametrach:
o przepuszczalność energii słonecznej osłony - 0,1;
o odbicie energii słonecznej osłony - 0,5;
 wariant 5: zastosowane łamacze światła Overhangs o wysięgu 1m, rolety zacieniające usytuowane
po stronie zewnętrznej okna i parametrach:
o przepuszczalność energii słonecznej osłony - 0,00;
o odbicie energii słonecznej osłony - 0,35;
 Symulacje wykonano dla okresu miesięcznego od 15.06.2012 r. do 15.07.2012 r., z uwagi na
występowanie w tym przedziale najwyższych temperatur zewnętrznych. Przyjęty, znacznie krótszy w
stosunku do całego sezonu letniego, okres analizy pozwala na dokładniejszą obserwację na wykresach
warunków wewnętrznych oraz bardziej precyzyjną ocenę wpływu poszczególnych modyfikacji.
Należy dodać, że mimo, iż okres symulacji obejmuje przerwę wakacyjną, hala przyszkolna w tym
czasie jest często użytkowana w godzinach popołudniowych lub wieczornych (19.00-22.00) przez
wynajmujące ją osoby spoza szkoły. W niedzielę nierzadko odbywają się zawody sportowe, co
związane jest w dużym wówczas obciążeniem termicznym sali.
W analizach utrzymano początkowo założenia przyjęte do walidacji modelu, zgodne z
rzeczywistym sposobem użytkowania obiektu w tym czasie (rozdz. 2.3). Ustalono, że rolety
opuszczane są w godzinach 9.00-15.00, każdego dnia tygodnia, za wyjątkiem sobót. Okna uchylane są
w weekend tak, jak założono do walidacji (tab. 2). Od poniedziałku do czwartku okna północne
otwierane są w godzinach 7.00-9.00 oraz 19.00-22.00, a po stronie południowej w okresie 19.00-22.00.
W symulacjach dotyczących zastosowania osłon przeciwsłonecznych, wentylacja mechaniczna jest
wyłączona (zgodnie ze stanem podczas badań). W ten sposób, w okresie wysokich temperatur
powietrza zewnętrznego, próbuje się ograniczać napływ ciepłego powietrza do wnętrza hali,
ograniczając przy tym wydatki energetyczne na jej napęd.
Z uwagi na założony tygodniowy, cykl użytkowania hali oraz ze względu na czytelność wyników,
na poniższych wykresach przedstawiono tylko wybrany okres tygodniowy 29.06-5.07 o wysokich
wartościach temperatur powietrza wewnętrznego. Natomiast miary statystyczne w tabelach podano
już dla całego miesięcznego przedziału symulacji.
Rozkład zysków solarnych dla wybranego tygodnia przedstawia Figure 9. Największe dzienne
zyski od promieniowania słonecznego można obserwować w wariancie drugim, w którym usunięto
zewnętrzne łamacze światła. W sobotę 30.06, kiedy w harmonogramie użytkowania hali (zgodnie z
obserwacjami poczynionymi w trakcie badań) nie opuszczano rolet okiennych, następuje znaczny
wzrost mocy całkowitych zysków solarnych do ok. 18 kW – (czerwone koło na rysunku 9) w stosunku
do pozostałych dni, podczas których największa wartość w ciągu doby wynosiła 11 kW.
 Figure 9. Moc zysków solarnych dla wybranego tygodnia

Najniższe wartości zysków można zgodnie z oczekiwaniami zauważyć w wariancie 5, gdzie poza
łamaczami światła, korzystano z nieprzepuszczających promieni słonecznych rolet, usytuowanych po
stronie zewnętrznej okna. W godzinach rannych (7.00-9.00) i popołudniowych (po 15.00), gdy rolety
nie są opuszczane, najniższe zyski występują w wariancie 3, w którym wysięg łamaczy światła
zwiększono do 2 m. Na wykresie 9 można zauważyć różnicę mocy zysków na poziomie 1,3-6,4 kW,
pomiędzy okresem używania rolet wewnętrznych tj. 9.00-15.00 (niedziela-piątek), a godzinami, gdy nie
są one stosowane.
Analizując cały okres miesięczny (tab. 3) można stwierdzić, że wariant 2, bez zastosowanych
łamaczy zewnętrznych, wiąże się z największymi zyskami solarnymi, 2607,7 kWh. Wariant 5, w którym
zastosowano „podwójną” osłonę zewnętrzną (łamacze + nieprzepuszczalne rolety po stronie
zewnętrznej) wypada najkorzystniej z punktu widzenia ochrony przed nadmiernymi zyskami
solarnymi latem, ale tylko w godzinach 9.00-15.00. Poza tymi godzinami, najmniejszą ilość energii
wynoszącą 1868,2 kWh, można zauważyć w wariancie 3. W wariancie z łamaczami o wysięgu 2 m
łączne zyski miesięczne są o 28,4% niższe w stosunku do wariantu drugiego. Wariant 5 charakteryzuje
się z kolei zyskami energetycznymi o 23,1% mniejszymi niż model 2. Skupiając się tylko na łamaczach
zewnętrznych, wariant 1 (łamacze o wysięgu 1 m) dostarcza o 6,8% więcej łącznych zysków niż wariant
3 (łamacze o wysięgu 2 m). Ta różnica jest więc zupełnie nieproporcjonalna w stosunku do kosztu tej
osłony i jej wpływu na walory estetyczne elewacji.

Tabela 3. Miesięczne (15.06-15.07) zyski wewnętrzne dla przyjętych wariantów symulacji

zyski wewnętrzne [kWh]

warianty symulacji
solarne oświetlenie ludzie ∑
 wariant 1 2053,2 191,1 236,3 2480,5
wariant 2 2607,7 183,7 236,3 3027,8
wariant 3 1868,2 199,5 236,3 2304,0
wariant 4 2108,3 195,3 236,3 2539,9
wariant 5 2004,6 195,4 236,3 2436,4

Niewielkie różnice w zyskach cieplnych od oświetlenia wynikają z faktu, że hala użytkowana była
w większości w godzinach wieczornych (19.00-22.00) i tylko wtedy doświetlana światłem sztucznym.
Założone w modelu, na podstawie zasięgniętych informacji, godziny zasłaniania rolet są niezależne od
przebywania ludzi w obiekcie. Są one obsługiwane przez przebywającego w hali pracownika
technicznego. Zatem, w godzinach 9.00-15.00, pomimo, iż korzysta się z osłon wewnętrznych,
oświetlenie nie jest włączane (za wyjątkiem niedzieli).
Rozpatrując sumę zysków wewnętrznych dla całego miesiąca (tab. 3), w budynku hali
wyposażonym w rolety oraz łamacze światła o wysięgu 2 m, jej wartość wynosi 2304,0 kWh.
Największe, łączne zyski od promieniowania, oświetlenia i ludzi są równe 3027,8 kWh i dotyczą
oczywiście sytuacji, kiedy nie zamontowano żadnych osłon.
Średnie arytmetyczne wartości temperatury powietrza w hali są zbliżone dla wszystkich pięciu
wariantów symulacji (tabela 4). Różnica pomiędzy opcją 2, w której temperatura powietrza
wewnętrznego jest najwyższa (23,2°C), a wersją 5, gdzie temperatura wewnątrz jest najniższa (22,6°C),
wynosi zaledwie 0,6°C. Uśredniona dla miesięcznego okresu symulacji temperatura promieniowania
mieści się w przedziale 22,8-23,5°C, a różnica między przyjętymi modyfikacjami wynosi 0,7°C.

Tabela 4. Wartości średnie temperatury: powietrza wewnętrznego, promieniowania oraz operatywnej

dla miesięcznego okresu analizy pięciu przyjętych wariantów symulacji

temperatura powietrza temperatura temperatura

warianty symulacji
wewnętrznego ta [°C] promieniowania tr [°C] operatywna to [°C]

wariant 1 23,1 23,3 23,2

wariant 2 23,2 23,5 23,3
wariant 3 22,8 22,9 22,9
wariant 4 23,0 23,2 23,1
wariant 5 22,6 22,8 22,7

Na rysunku 10 można obserwować rozkład temperatury powietrza w hali, dla wybranego

tygodnia i analizowanych wariantów osłaniania okien. Różnice rzędu 0,0-1,2°C zależne są od
przedziału godzinowego oraz dnia tygodnia i związanych z tym obciążeń cieplnych budynku.
Wykres przerywany koloru czerwonego (wariant 5) charakteryzuje się najniższymi wartościami
temperatur wewnątrz, w stosunku do pozostałych opcji. Największe dysproporcje w wartościach
ta występują pomiędzy godziną 13.00, a 15.00, z uwagi na wykorzystanie osłon w tym czasie.
 Figure 10. Rozkład temperatury powietrza wewnętrznego dla wybranego tygodnia

Zmienność i nieregularność w sposobie użytkowania hali ma decydujący wpływ na przebieg

temperatury wewnętrznej. Dodatkowe zestawienie zmian temperatury wewnętrznej oraz zysków
solarnych (Fig. 11,12), dla wariantu wyjściowego 1, w którym nie uwzględniono obecności ludzi,
wyjaśnia przyczynę tych rozbieżności. Od niedzieli do poniedziałku, w godzinach 9.00-15.00
zasłaniane są rolety, dlatego zyski solarne są wówczas na poziomie tylko 3 kW. W sobotę nie
korzysta się z osłon wewnętrznych, stąd znaczny skok do wartości 8,5 kW w wariancie
wyjściowym i nawet do 18 kW w przypadku wariantu 2, bez łamaczy światła, Fig. 9.

Figure 11. Rozkład temperatury powietrza wewnętrznego i zewnętrznego podczas wybranego tygodnia(bez
uwzględniania zysków cieplnych od ludzi)
Figure 12. Rozkład zysków solarnych dla wybranego tygodnia (bez uwzględniania zysków cieplnych od
ludzi)

Figure 13. Rozkład zysków cieplnych od powietrza zewnętrznego dla wybranego tygodnia

Pokaźny wzrost temperatury 01.07. o godzinie 15.00 związany jest z założonym uchylaniem
okien po stronie południowej w tym czasie i zyskami od napływu ciepłego powietrza z zewnątrz
(Fig. 13). Z kolei spadek temperatury wewnątrz hali w dniu 03.07. około godziny 19.00 wiąże się z
napływem chłodniejszego powietrza zewnętrznego.
Należy dodać, że w symulacjach dotyczących osłon korzysta się z założonego na podstawie
badań, harmonogramu otwierania okien, który jest niezależny od temperatury zewnętrznej.
Przewietrzanie w godzinach porannych i wieczornych jest czynnością stałą, nie związaną z
obecnością ludzi. Analizy pokazują, że w przypadku gorących dni letnich, należy unikać
wentylowania naturalnego. Uchylanie okien w czasie, gdy temperatury na zewnątrz są wyższe niż
wewnątrz, skutkuje znacznym pogorszeniem warunków cieplnych w pomieszczeniu. W związku
z tym, w kolejnych analizach przedstawiono warianty symulacyjne, w których zgodne z
harmonogramem otwieranie okien uzależniono od warunków zewnętrznych. Jeżeli temperatura
powietrza zewnętrznego Tout będzie wyższa niż temperatura powietrza wewnętrznego T int
(Tout>Tint), okna zostaną zamknięte.
Przeanalizowano przyjęte warianty osłaniania okien budynku według kryterium ilości
godzin o temperaturze powietrza wewnętrznego w przedziale 14-18°C oraz temperaturze powyżej
wartości granicznej komfortu cieplnego sportowca. Analizując wyniki wykonanych symulacji (tab.
5), można zauważyć, że w każdym rozpatrywanym przypadku ilość godzin o temperaturze
powietrza powyżej granicy komfortu cieplnego sportowca (18°C) stanowi absolutnie dominującą
część w stosunku do wszystkich godzin w miesiącu (95,8-98,8%).

Tabela 5. Ilość godzin o temperaturze powietrza wewnętrznego w przedziale komfortu cieplnego oraz
powyżej przyjętej wartości granicznej dla całego miesięcznego okresu analizy

przedział temperatur 14-18°C wartość graniczna 18°C

liczba godzin o wartość procentowa w liczba godzin o wartość procentowa
temperaturze stosunku do liczby temperaturze w stosunku do
warianty symulacji
powietrza godzin w powietrza liczby godzin w
wewnętrznego analizowanym wewnętrznego analizowanym
14-18°C miesiącu (744h) >18°C miesiącu (744h)

wariant 1 9,0 1,2% 735 98,8%

wariant 2 12,0 1,6% 732 98,4%
wariant 3 24,0 3,2% 720 96,8%
wariant 4 16,0 2,1% 728 97,8%
wariant 5 31,0 4,2% 713 95,8%

W przedziale temperatur komfortowych 14-18°C mieści się zaledwie 1,2-4,2% ze wszystkich 744 h.
Odrobinę korzystniej, spośród przyjętych opcji wypada tylko wariant piąty, z zastosowaniem łamaczy
światła oraz nieprzepuszczalnych rolet usytuowanych po stronie zewnętrznej. W tym przypadku
liczba godzin o temperaturze powietrza mieszczącej się w przedziale komfortu cieplnego jest o 3%
wyższa w porównaniu z najgorszym przypadkiem, tj. wariantem 1. Zmiana parametrów rolet w
wariancie 4 zwiększyła wprawdzie prawie dwukrotnie ilość godzin w przedziale komfortu cieplnego,
w stosunku do podstawowego wariantu 1, ale są to nadal efekty mało znaczące i praktycznie
nieodczuwalne dla użytkownika.
Rozkład wartości wskaźnika PMV dla wyselekcjonowanego tygodniowego bilansu symulacyjnego
przedstawiono na Fig. 14. Powiększono dodatkowo wykres dla trzech wybranych dni w celu
dokładniejszej analizy przyjętych wariantów.
 Figure 14. Rozkład wartości wskaźnika PMV dla wybranego tygodnia

Najniższe wartości wskaźnika przewidywanej oceny średniej występują w przypadku wariantu 5

(przerywany wykres czerwony), najwyższe w przypadku wariantu 2 (wykres szary). Różnica w
wartościach PMV dla wariantów skrajnych to ok. 0,2. Zastosowanie łamaczy światła oraz usytuowanie
rolet po zewnętrznej stronie i całkowite ograniczenie przepuszczalności promieniowania słonecznego
okazało się najskuteczniejsze. Podobnie jak w przypadku temperatury, modyfikacja charakterystyki
rolet w opcji 4 nie wpłynęła znacząco na zwiększenie godzin komfortu cieplnego.
Liczba godzin, dla których warunki mieszczą się w przedziale komfortu cieplnego dla wariantu 2 i
wariantu 1 jest taka sama i wynosi zaledwie 4 h. Nieznacznie tylko różnią się dla poszczególnych
wariantów ilości godzin o wskaźniku PMV>2,0, (tab. 6). Nawet w opcji najkorzystniejszej, tj. w
wariancie 5, w którym liczba godzin mieszczących się w przedziale -0,5<PMV<+0,5 jest największa
(24h), stanowi ona zaledwie 3,2% wszystkich 744 godzin w miesiącu. Można zatem wnioskować, że w
najlepszej opcji tylko jeden dzień w miesiącu jest w pełni komfortowy, a w trakcie pozostałych dni
użytkownicy odczuwają silny dyskomfort spowodowany przegrzewaniem się budynku.

Tabela 6. Godzinowy rozkład wskaźnika PMV dla przyjętych wariantów symulacji

ilość godzin w ilość godzin o

ilość godzin o
warianty symulacji przedziale komfortu wskaźniku PMV >
wskaźniku PMV > 0,5
cieplnego 2,0
wariant 1 4 740 96
wariant 2 4 740 104
wariant 3 11 733 67
 wariant 4 5 739 96
wariant 5 24 720 41

W związku z otrzymanymi wynikami i wyraźnym dyskomfortem dla wszystkich zastosowanych

opcji osłon przeciwsłonecznych, wykonano dodatkowe symulacje. Istotne wątpliwości budził bowiem
przyjęty na podstawie wywiadu nieracjonalny, niezależny od warunków, harmonogram opuszczania
rolet. Dlatego też w kolejnych analizach, uzależniono sposób używania rolet od wartości temperatury
wewnątrz oraz natężenia promieniowania słonecznego. Przyjęto następujące wersje:
 wariant 1: założenia takie jak w punkcie 3.2. rolety zasłanianie 9.00-15.00 (za wyjątkiem sobót) – ta
opcja została tu uwzględniona tylko po to, aby móc porównać zastosowane modyfikacje z
rzeczywistym użytkowaniem obiektu
 wariant 2 – rolety opuszczane, kiedy temperatura powietrza wewnętrznego > 18°C
 wariant 3 – rolety opuszczane, kiedy temperatura powietrza wewnętrznego > 21°C
 wariant 4 – rolety opuszczone, gdy natężenie promieniowania słonecznego >100 W/m2
 wariant 5 – rolety opuszczone, gdy natężenie promieniowania słonecznego >200 W/m2
Uwzględnione w analizie wartości natężenia promieniowania słonecznego, ustalono w oparciu o
dane Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej IMGW oraz literatury. W okresie letnim, typowy
zakres zmienności natężenia promieniowania na płaszczyznę horyzontalną (poziomą) wynosi od 100
do 800 W/m2 [35]. Przeanalizowano przedział wartości 100-400 W/m2 oraz skontrolowano
odpowiadające im godziny w letnim okresie analizy. Stwierdzono, że ochrona przed nadmiernymi
zyskami ma sens jedynie od wczesnych godzin rannych, dlatego w szczegółowych symulacjach
pozostawiono progową wartość 100 W/m2 (występującą już ok. godz. 4.00) oraz 200 W/m 2 (ok.
godz.6.00).
Rozkład temperatury powietrza wewnętrznego dla wybranego tygodnia przedstawia rysunek 15.
Ogólnie należy stwierdzić, że uzależniając sterowanie osłonami od warunków otoczenia nie uzyskano
oczekiwanej znaczącej poprawy warunków w hali. Poszczególne warianty także mało się różnią
między sobą. Chwilowe różnice w otrzymanych wynikach są bardzo małe i wynoszą maksymalnie
0,7°C.
 Figure 15. Rozkład temperatury powietrza wewnętrznego dla wybranego tygodnia

Wariant, w którym zasłanianie rolet uzależniono od maksymalnej wartości natężenia

promieniowania słonecznego równego 200 W/m2 jest najmniej korzystny dla analizowanego letniego
okresu i generuje najwyższe temperatury w hali (pomarańczowy wykres Fig. 15). Dwa spośród pięciu
zastosowanych wariantów praktycznie się pokrywają w rozkładzie tygodniowym. Wykres żółty
(natężenie promieniowania >100 W/m2) oraz szary przerywany (ta>21°C) nie wykazują znaczących,
wzajemnych różnic w przebiegu temperatury w hali, są jednak korzystniejsze w stosunku do wariantu
wyjściowego. Wykres niebieski, odzwierciedlający stosowany w rzeczywistości harmonogram
zasłaniania osłon w godzinach 9.00-15.00 nie jest, jak widać na rysunku 14, najlepszym rozwiązaniem
w ograniczaniu promieniowania bezpośredniego. Najniższe wartości temperatury, obserwuje się dla
wariantu 2 (wykres zielony), kiedy rolety opuszczone są przy temperaturze t a>18°C. Warto jednak
ponownie zauważyć, że różnice w wartościach temperatury wewnętrznej, pomiędzy wszystkimi
wariantami są znikome i nieodczuwalne dla użytkownika hali.
Analiza warunków wewnętrznych dla założonych wariantów dotyczy również wskaźnika
przewidywanej oceny średniej PMV, Fig. 16. Na jej podstawie należałoby zrezygnować ze stałego
harmonogramu zasłaniania rolet wewnętrznych (wykres niebieski), a ich wykorzystanie uzależnić od
temperatury powietrza wewnętrznego (wykres zielony = górna granica zakresu komfortu sportowca).
 Figure 16. Rozkład wskaźnika przewidywanej oceny średniej dla wybranego tygodnia

Warto podkreślić, że żadna z przyjętych opcji nie poprawia znacząco warunków mikroklimatu
wewnątrz hali, a chwilowe różnice wartości wskaźnika PMV w poszczególnych przypadkach są na tyle
małe (max. 0,2), że nawet najlepszy wariant nie ograniczy dyskomfortu cieplnego.

4. Discussion of results

Kryterium niskiego zużycia energii w wyjątkowo szczelnych i dobrze zaizolowanych budynkach

pasywnych, często powoduje przegrzewanie wnętrza, stwarzając spore problemy ekonomiczne i
eksploatacyjne. Obiekty sportowe, to powierzchnie o specyficznych wymaganiach mikroklimatycznych
z uwagi na wymaganą temperaturę eksploatacji oraz aktywność fizyczną użytkowników. Zapewnienie
komfortu termicznego jest w nich szczególnie istotne, ponieważ może wpływać na wydajność i
zdrowie sportowców. Poszukując prostych rozwiązań ograniczania przegrzewania analizie poddano
urządzenia zacieniające, wymagające głównie wiedzy i staranności na etapie projektowania budynku.
Większą część wspomnianych budynków sportowych stanowią hale wielofunkcyjne, w których
wykonywanych jest kilka aktywności o zmiennym tempie metabolizmu. Zatem określenie środowiska
termicznego, które jest równie komfortowe dla wszystkich sportowców, jak i widzów jest trudne i
może prowadzić do przeszacowania wrażeń termicznych u niektórych sportowców. W artykule
analizowano warunki dla sportowców o niższej aktywności. W związku z tym można przypuszczać, że
odczucie dyskomfortu u reprezentantów tej drugiej grupy byłoby jeszcze większe.
Analizowana sala sportowa w Słomnikach jest zorientowana zgodnie z założeniami budownictwa
pasywnego podłużną osia budynku na kierunku wschód-zachód, mimo to letnie zyski od
promieniowania słonecznego przez pionowe oszklenia na fasadzie południowej stwarzają ryzyko
przegrzewania. Zewnętrzne łamacze światła, jakie zastosowano w hali, są w stanie wprawdzie
ograniczyć dostęp promieni słonecznych do pomieszczeń, jednak nie na tyle, żeby zagwarantować
komfort cieplny wewnątrz.
 Z przeprowadzonych analiz wynika, że najmniejsze miesięczne łączne zyski solarne występują w
przypadku zastosowania łamaczy o wysięgu 2 m i wynoszą 1868,2 kWh (wariant 3), a największe,
występujące w wariancie 2, w którym nie zastosowano łamaczy i wynoszą 2607,7 kWh. Zmniejszenie
zasięgu łamaczy do 1 m, zwiększa zyski od promieniowania jednak tylko o 6,8%. Jeżeli nie zastosuje się
łamaczy, wartość niepożądanej latem energii wzrasta o 28,4% w stosunku do wariantu z łamaczami.
Ograniczenie zysków słonecznych nie przekłada się zatem na znaczącą poprawę warunków
termicznych w analizowanym obiekcie. Różnica w średnich wartościach temperatury powietrza
wewnętrznego dla zastosowanych wariantów jest niewielka i wynosi 0,1-0,6°C. Te relatywnie małe
różnice są wynikiem, dominujących w bilansie, zysków cieplnych od napływającego powietrza
zewnętrznego.
Analizując ilość godzin o temperaturze przekraczającej górną wartość graniczną komfortu
cieplnego sportowca 18°C, można zauważyć, że każda z przyjętych opcji daje złe rezultaty (ponad 95%
czasu poza warunkami komfortu). W przedziale komfortu cieplnego mieści się maksymalnie 4,2%
ilości godzin całego miesiąca. Zachowując jednak sposób eksploatacji budynku zgodny z pomiarami,
można bez zaskoczenia stwierdzić, iż najkorzystniejszym rozwiązaniem jest zastosowanie łamaczy
światła oraz nieprzepuszczalnych rolet usytuowanych po stronie zewnętrznej. W tym przypadku
liczba godzin o temperaturze powietrza mieszczącej się w przedziale komfortu cieplnego jest nieco
wyższa w porównaniu z wariantem wyjściowym. Wartości wskaźnika PMV dla wszystkich opcji
odbiegają jednak znacznie od przedziału odpowiadającemu komfortowi cieplnemu. W
najkorzystniejszym wariancie piątym (łamacze światła + rolety) występuje najwięcej dni z przedziału
komfortu, ale jest to zaledwie 3,2% czasu analizowanego miesiąca. Wynik ten jest kompletnie
nieadekwatny do poniesionych kosztów związanych z samymi osłonami i nieodczuwalny wręcz dla
użytkownika.
Na podstawie otrzymanych wyników można stwierdzić, że same popularne przesłony
wewnętrzne nie odgrywają znaczącej roli w kształtowaniu mikroklimatu wewnątrz i ochronie przed
promieniowaniem słonecznym. Jednak osłony ulokowane po stronie wewnętrznej umożliwiają płynną
regulację natężenia wpadającego światła, dlatego mogą być uwzględniane przez projektantów jako tani
sposób zaciemnienia wnętrza, ochrony przed olśnieniem czy jako element nowoczesnej dekoracji.
Należy także dodać, że w rozpatrywanym obiekcie zaprojektowano wentylację mechaniczną,
której zadaniem było dostarczanie świeżego powietrza na wymaganym i kontrolowanym poziomie,
niezależnie od warunków zewnętrznych. W praktyce można było stwierdzić, że sposób eksploatacji
badanego budynku daleko odbiegał od założeń projektowych. W trakcie pomiarów nie korzystano z
udostępnionej możliwości wentylowania mechanicznego, co mogło mieć wpływ na otrzymane wyniki
pomiarów i symulacji. Efektywnym zabiegiem ograniczania przegrzewania obiektów pasywnych jest
także nocne przewietrzanie. W hali w Słomnikach próbowano redukować nadmiar energii poprzez
otwieranie okien we wczesnych godzinach porannych i wieczornych, co nie było jednak wystarczające
do schłodzenia tak dużej objętości obiektu. Przewietrzanie nocne nie było realizowane z uwagi na
ryzyko włamania. Analizy wpływu nocnego schładzania pojemności cieplnej budynku poprzez
intensywną wentylację są przedmiotem odrębnych artykułów [1,36]
W przypadku analizy obiektu sportowego w Słomnikach nie uwzględniono adaptacyjnego
modelu komfortu cieplnego zawartego w normie amerykańskiej ASHRAE 55 [37] oraz normie
europejskiej PN-EN 16798-1:2019-06 [25]. Model ten zakłada, że poziom komfortu termicznego będzie
się zmieniał w zależności od klimatu zewnętrznego. Uwzględnia on również możliwość kontrolowania
parametrów tego komfortu przez użytkowników oraz dopasowanie izolacyjności ich odzieży [38].
Adaptacyjny model ma zastosowanie w pomieszczeniach bez mechanicznego chłodzenia, gdzie
wewnętrzne warunki cieplne są regulowane poprzez otwieranie okien. Zgodnie z przeprowadzonymi
w Stanach Zjednoczonych [39] oraz w Wielkiej Brytanii [40] wynikami badań, użytkownicy takich
obiektów skłonni są zaakceptować mniej korzystne warunki bądź aktywnie się do nich dostosować.
Użytkownicy charakteryzują się jednak niewielką aktywnością fizyczną, bliską siedzącej i
metabolizmem na poziomie 1,0-1,3 met [25]. Z uwagi na wyższy poziom aktywności badanej hali
sportowej w Słomnikach oraz zastosowany tam system mechanicznej wentylacji, obiektu tego nie
można analizować według kryterium adaptacyjnego. W obecnie szeroko propagowanym
budownictwie niskoenergetycznym projektuje się mechaniczny systemem wentylacji, który
teoretycznie wyklucza adaptacyjną koncepcję komfortu cieplnego. Aplikacja badań naukowych do
rzeczywistych trendów budowlanych jest zatem ciągle trudna do bezpośredniego przełożenia na
praktykę projektową i eksploatacyjną [41]. W planowanych obiektach można wprawdzie zastosować
podejście pośrednie z tzw. wentylacją hybrydową, łączącą wentylację mechaniczną z wentylacją
naturalną, aby próbować zoptymalizować komfort cieplny, jakość powietrza i oszczędność energii. Nie
mniej jednak, w budynkach z wentylacją mieszaną, opieranie się na podejściu adaptacyjnym, możliwe
jest tylko tam, gdzie wszystkie wymagania kryterium na to pozwalają.
Przeprowadzone analizy pokazują wyraźnie, iż należy sugerować projektantom stosowanie osłon
przeciwsłonecznych jako jednego z kilku sposobów ograniczania przegrzewania latem. Samoistnie nie
odgrywają one jednak wystarczającej roli w kształtowaniu komfortu cieplnego i dopiero w połączeniu
z innymi rozwiązaniami, które są tematem analizy odrębnych publikacji autorki, mogą dać oczekiwane
rezultaty.

5. Conclusions
Przeprowadzone symulacje, dotyczące wpływu osłon przeciwsłonecznych na kształtowanie
komfortu cieplnego w pasywnej hali sportowej latem, pozwoliły na sformułowanie następujących
wniosków:
 Budynek powinien być zabezpieczony od strony południowej zewnętrznymi łamaczami światła,
o odpowiednio dobranym wysięgu. Z uwagi na różny kąt padania promieni słonecznych (zależny
od pory roku, pory dnia oraz intensywności nasłonecznienia) na etapie projektowania budynku
można uwzględnić zastosowanie ruchomych lameli, umożliwiających dostosowanie nachylenia
osłony w zależności od kąta promieniowania.
 Zewnętrzne łamacze światła, są w stanie nawet o 30% ograniczyć dostęp promieni słonecznych do
pomieszczeń jednak to nie wystarczy, żeby zagwarantować komfort cieplny wewnątrz;
 Rolety wewnętrzne nie odgrywają znaczącej roli w kształtowaniu mikroklimatu wewnątrz i
ochronie przed promieniowaniem słonecznym. Chwilowe różnice wartości wskaźnika PMV dla
różnych schematów opuszczania rolet (zależnie od temperatury wewnętrznej lub wartości
natężenia promieniowania), wynoszą maksymalnie 0,2;
 W celu płynnej regulacji natężenia wpadającego do wnętrza budynku promieniowania należy
jednak uwzględniać w projektowaniu dodatkowo rolety usytuowane po stronie wewnętrznej lub
zewnętrznej, stanowiące prosty sposób zacienienia wnętrza i ochrony przed olśnieniem.
 W projektowaniu budynku i jego instalacji należy uwzględniać możliwość naturalnego nocnego
przewietrzania, w celu zredukowania zgromadzonego nadmiaru solarnych i wewnętrznych
zysków energii. W budynkach o dużej kubaturze pomieszczeń (np. hala sportowa) otwieranie
okien we wczesnych godzinach porannych i wieczornych, nie jest wystarczające do schłodzenia
tak dużej objętości obiektu i skutecznego ograniczenia przegrzewania.
 Zaleca się stosowanie możliwie prostych rozwiązań materiałowo-konstrukcyjnych,
poprawiających warunki termiczne w budynku, uwzględniających jednocześnie ograniczanie
zużycia energii oraz nakładów inwestycyjnych, wspierając w ten sposób zrównoważony rozwój
budownictwa.
W ramach kontynuacji poruszonego problemu przegrzewania obiektów sportowych i nie tylko,
planowane są między innymi analizy innych pasywnych środków ochrony wykorzystujących
właściwości akumulacyjne budynków oraz wentylację nocną wnętrza, a także analizy orientacji bryły
w odniesieniu do głównych założeń budownictwa pasywnego. W kolejnych artykułach planuje się
także analizę wpływu różnych rozwiązań konstrukcyjnych i materiałowych (np. gruntowe wymienniki
ciepła, stropy aktywowane termicznie) na ograniczanie dyskomfortu latem.

Funding: This research was funded by the grant L-1/337/2014/DS-M from the Faculty of Civil
Engineering, Cracow University of Technology.

References

1 Dudzińska A., Kisilewicz T., Alternative Ways of Cooling a Passive School Building in Order to Maintain
Thermal Comfort in Summer, Energies, 2020, Vol. 14, DOI: 10.3390/en14010070
2 Kwasnowski P., Fedorczak-Cisak M., Knap K., Problems of Technology of Energy-Saving Buildings and Their
Impact on Energy Efficiency in Buildings” IOP Conference; Series: Materials Science and Engineering, 2017,
245, DOI:10.1088/1757-899X/245/7/072043.
3 Fantozzi F., Lamberti G., Determination of Thermal Comfort in Indoor Sport Facilities Located in Moderate
Environments: An Overview, Atmosphere, 2019, 10, 769; DOI:10.3390/atmos10120769
4 Kisilewicz, T.; Dudzińska, A. Summer overheating of a passive sports hall building. Arch. Civ. Mech. Eng.
2015, 15, 1193–1201, https://doi.org/10.1016/j.acme.2015.03.002
5 Rajagopalan, P.; Luther, M.B. Thermal and ventilation performance of a naturally ventilated sports hall
within an aquatic centre. Energy Build. 2013, 58, 111–122. https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2012.11.022
6 Bugaj, S.; Kosinski, P. Thermal comfort of the sport facilities on the example of indoor tennis court. In
Proceedings of the IOP Conference Series: Materials Science and Engineering 415, Krakow, Poland, 11–13
September 2018, DOI: 10.1088/1757-899X/415/1/012024
7 Revel, G.M.; Arnesano, M. Perception of the thermal environment in sports facilities through subjective
approach. Build. Environ. 2014, 77, 12–19. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2014.03.017
8 Arnesano, M.; Revel, G.M.; Seri, F. A tool for the optimal sensor placement to optimize temperature
monitoring in large sports spaces. Autom. Constr. 2016, 68, 223–234.
https://doi.org/10.1016/j.autcon.2016.05.012
9 Revel, G.M.; Arnesano, M. Measuring overall thermal comfort to balance energy use in sport facilities.
Measurement 2014, 55, 382–393. https://doi.org/10.1016/j.measurement.2014.05.027
10 Zhai, Y.; Elsworth, C.; Arens, E.; Zhang, H.; Zhang, Y.; Zhao, L. Using air movement for comfort during
moderate exercise. Build. Environ. 2015, 94, 344–352. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2015.08.026
11 Zora, S.; Balci, G.A.; Colakoglu, M.; Basaran, T. Associations between Thermal and Physiological Responses
of Human Body during Exercise. Sports 2017, 5, 97 https://doi.org/10.3390/sports5040097
12 Sivasankar R., Sivasubramanian C., Malarvannan J., Jeganathan M., Balakumari M., Shading passive cooling
and energy conservation in buildings – A case study, Indo – Asian Journal of Multidisciplinary Research
(IAJMR) ISSN: 2454-1370, 2016, 2, p. 911-917, DOI: 10.21276.iajmr.2016.2.6.11
13 Valladares – Rendón L.G., Shang – Lien Lo, Passive shading strategies to reduce outdoor insolation and
indoor cooling loads by using overhang devices on a building, Building Simulations, 2014, 7, p. 671–681, DOI:
10.1007/s12273-014-0182-7
14 Evola G., Gullo F.,Marletta L., The role of shading devices to improve thermal and visual comfort in existing
glazed buildings, Energy Procedia, 2017, 134, p. 346-355 https://doi.org/10.1016/j.egypro.2017.09.543
15 Bellia L., De Falco F., Minichiello F., Effects of solar shading devices on energy requirements of standalone
office buildings for Italian climates, Applied Thermal Engineering, 2013, 54, p. 190-201,
https://doi.org/10.1016/j.applthermaleng.2013.01.039
16 Pomfret L., Hashemi A., Thermal Comfort in Zero Energy Buildings, Energy Procedia, 2017, 134, 825–834.
https://doi.org/10.1016/j.egypro.2017.09.536
17 Bazzocchi F., Ciacci C., Di Naso v., Optimization of Solar Shading for a NZEB Kindergarten in Florence,
Proceedings, 2019, 16(1), 48, https://doi.org/10.3390/proceedings2019016048
18 Śliwińska E., Nowak H., Nowak Ł., Staniec M., Wpływ konstrukcji zacieniającej na komfort cieplny ludzi w
budynkach o dużym stopniu przeszklenia, Czasopismo Techniczne, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej,
2012, Kraków, str. 415-422
19 Fedorczak-Cisak M., M., Gintowt J., Kowalska-Koczwara A., Pachla F., Stypuła K., Tatara T., Thermal and
Vibration Comfort Analysis of a Nearly Zero-Energy Building in Poland, Sustainability, 2018, 10, 3774.
https://doi.org/10.3390/su10103774
20 Projekt architektoniczno-budowlany Hali Sportowej przy Al. 29 Listopada w Krakowie, Architektura
pasywna Pyszczek i Stelmach Sp. J
21 PN-EN 13829:2002, Thermal performance of buildings – Determination of air permeability of buildings – Fan
pressurization method.
22 Fanger P.O., Komfort cieplny, Arkady, Warszawa, 1974
23 Balbis-Morejón M., Rey-Hernández J.M., Amaris-Castilla C., Velasco-Gómez E., San José-Alonso J.F., Rey-
Martínez F.J., Experimental Study and Analysis of Thermal Comfort in a University Campus Building in
Tropical Climate, Sustainability, 2020, 12(21), DOI: 10.3390/su12218886
24 PN-EN ISO 7730:2006, Ergonomics of the thermal environment — Analytical determination and
interpretation of thermal comfort using calculation of the PMV and PPD indices and local thermal comfort
criteria.
25 PN-EN 16798-1:2019-06, Indoor environmental input parameters for design and assessment of energy
performance of buildings addressing indoor air quality, thermal environment, lighting and acoustics
(supersede EN 15251:2007 Indoor environmental input parameters for design and assessment of energy
performance of buildings addressing indoor air quality, thermal environment, lighting and acoustics.
Brussels: CEN (European Committee for Standardization)).
26 Dudzińska A., Kotowicz A., Features of materials versus thermal comfort in a passive building, Procedia
Engineering, ISSN 1877-7058, Cracow 2015, 108-115. https://doi.org/10.1016/j.proeng.2015.06.125
27 PN-EN ISO 7726: 2001, Ergonomics of the thermal environment. Instruments for measuring physical
quantities.
28 Ainsworth B., Herrmann S., Meckes N., Bassett D., Tudor-Locke C., Greer J., Vezina J., Whitt-Glover M., Leon
A., 2011 Compendium of Physical Activities: A Second Update of Codes and MET Values, Med. Sci. Sports
Exerc., 2011, 43, 1575–1581. DOI: 10.1249/MSS.0b013e31821ece12
29 PN-EN 12464-1:2012, Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy, Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach,
PKN, Warszawa
30 http://www.designbuilder.co.uk/
31 Jóźwiak J., Podgórski J., Statystyka od podstaw, PWE, Warszawa 2009.
32 Dziennik Ustaw 2017.2285, Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych
jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, z dnia 14 listopada 2017 roku
33 Jelonek J., Termoregulacja! Co się dzieje z nami podczas biegania?, https://bieganie.pl/, 2014, („Fizjologiczne
podstawy wysiłku fizycznego” pod red. Jana Górskiego, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2001)
34 CIBSE Guide B, Heating, ventilating, air conditioning and refrigeration, 2005, (Facilities Report 02, A
designer’s guide to underfloor heating in sports halls, www.sportscotland.org.uk, 2008)
35 Buriak J., Ocena warunków nasłonecznienia i projektowanie elektrowni słonecznych z wykorzystaniem dedykowanego
oprogramowania oraz baz danych, Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki PG, ISSN 2353-
1290, 2014, 40, str. 29-32
36 Dudzińska A., Kisilewicz T., Efficiency of night ventilation in limiting the overheating of passive sports hall,
MATBUD’2020 – Scientific-Technical Conference: E-mobility, Sustainable Materials and Technologies, 2020,
322, MATEC Web of Conferences, EDP Sciences, DOI: 10.1051/matecconf/202032201031
37 ANSI/ASHRAE Standard 55-2017 (Supersedes ANSI/ASHRAE Standard 55-2013) Includes ANSI/ASHRAE
addenda listed in Appendix N, Thermal Environmental Conditions for Human Occupancy, 2017
38 Buratti C., Ricciardi P., Adaptive analysis of thermal comfort in university classrooms: Correlation between
experimental data and mathematical models, Building and Environment, 2009, 44, 674-687 DOI:
10.1016/J.BUILDENV.2008.06.001
39 De Dear, R. J., Brager, G. S., Developing an adaptive model of thermal comfort and preference. ASHRAE
Transactions, 1998, 104, 145-167
40 Nicol J., Humphreys M., Adaptive thermal comfort and sustainable thermal standards for buildings, Energy
and Buildings, 2002, 34(6), 563-572. https://doi.org/10.1016/S0378-7788(02)00006-3
41 Hellwig R..T., Teli D., Schweiker M., Choi J-H., Lee M.C.J. , Mora R., Rawal R., Wang Z., Al-Atrash F., A
framework for adopting adaptive thermal comfort principles in design and operation of buildings, Energy and
Buildings, 2019 (205). https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2019.109476