-zwigkszenie bazy monetarnej Kraywa LM preesuwa sig w prawo (LMO -> LMi). Dochéd rosnie (YO -> Y1), stopa procentowa maleje (RO > Ri). Efektem towarzyszacym ekspansywnej polityce monetarnej - poza warostem dochodu - jest spadek stopy procentowe} Restrykcyjna polityka pienigzna ‘Zmniejszenie realne} podaty pieniadza, np. “zwigkszenie stopy rezerw gotéwkowych bankow -awigkszenie stopy dyskontowe} -zmniejszenie bazy monetarne} ‘krzywa LM praesuwa sig w lewo (LMO -> LM2). Dochéd maleje (YO -> ¥2), stopa procentowa rosnie (RO -> R2). Restrykcyjna polityka monetarna prowadzi do zmniejszenia dochodu i podwy2szenia poziomu stép procentowych, COdpowiednia kombinacja ekspansywnej politykifiskalnej (1) i monetarnej (2) mode prowadzié do werostu dochodu przy nie ‘zmienionym poziomie stp procentowych (nie ma tlumienia i wypierania) Im nitszy stopiet efektu thimienia tym rognie skutecznogé polityki monetarnej, im wy2szy tym bardzie] maleje, Im niiszy stopiet efektu wypierania tym warasta skutecznos¢ polityki fiskalne}. -SkutecznoSé politykifiskalne] uzale2niona jest od nachylenia krzywej LM. Im bardzie] plaska jest krzywa tym bardziej -skuteczna jest polityka fiskalna, Im bardziej stroma-tym mnie skuteczna, -Latwo sprawdzié na wykresie modelu IS-LM, 2e efekt politykl fiskalnej (wzrost dochodu) jest tym wigkszy im bardzie] ptaske jest kreywa LM. Jednoczesnie zmiany stopy procentowej sq wtedy wzglednie niewielkie. Méwimy wtedy, 2e polityka fiskalna jest relatywnie bardziej skutecana. Analogicznie, skuteczno8é polityki monetarnej rognie tym bardzie im bardziej ptaska jest kr2ywa IS. -Zmiany stop procentowych sa waglednie mate, a zmiany dochodu duze. -Oznacza to, 4e polityka fiskalna i monetarna sq ze soba powigzane. ‘Model dlugookresowego wzrostu Solowa Zalotenia: gospodarka zamknigta, bez zmian technologicznych, staly prayrostsily roboczej (1% rocznie ~ robocza 2wigksza sig 0 0,01N nk - wielkosé inwestycii niezbednych do utrzymania zréwnowazonego werostu ~ 2wigzek migdzy inwestycjami i oszczednosciami amortyzacja) Oszezgdnosci netto = stopa oszczednosci SY=S*Y=n*k=k/Y=S/n K/Y = wspétczynnik kapitatochtonnosci (wartosé wszystkich fabryk {ich wyposazenia/wielkoS¢ produkcji) Gdy obie strony rosna w jednakowym tempie wzrost jest zréwnowazony. Nawet gdyby gospodarka nie znajdowata sie na Scleice zréwnowatonego rozwoju (k/¥=5/n) to dziataja w nie] naturalne sity, ktére automatycznie dostosowuja wartose ‘wspétczynnika kapitatochtonnosci do wartosci S/n ido stopy warostu odpowiadajacej te] Sciezce. Dowéd: Zaloimy, Ze SY > nk = kapitat rognie szybcie] niz praca. W miare jak kazdy robotnik zuzywa coraz wigce) kapitatu, wspétezynnik kapitalochtonnosci k/Y zwigksza sig at do zréwnania z S/n i gospodarka wraca na scie#ke zréwnowazonego wzrostu. Podobnie jest w odwrotnej sytuacj. Zatem nawet w sytuacii braku réwnowagi wspélczynnik kapitalochtonnosci bedzie sig zmieniat aé do przywrécenia stanu réwnowagi. W warunkach wzrastu zréwnowazonego stopa warostu produkcji jest niezalezna od stopy ‘oszczednoéci. Poniewa? wspélezynnik kapitatochtonnosci jest staly, stopa werostu produkcj jest réwna stopie przyrosty kapitatu, zatem praca, kapitat i produkcja rosng w takim samym tempie. Co drieje sie gdy oszczednosci rosng? Stopa oszczednoéci rosnie z 0,02 do 0,04 (zamiast 0,2¥ oszczedzamy 0,4Y). Dotychezas zgodnie z réwnaniem, wspéiczynnik kapitalochtonnogci wynost 2 (s=0,02, n=0,01, k/Y = 2) teraz ta réwnowaga sie zalamuje (k/Y = 2 < s/n=4). Zgodnie z dowodem stabilnosci Solowa kapitat wzrosnie bardziej nit praca oraz w zawigzku z malejqca produktywnoscia kapitatu, werosnie \wspélczynnik kapitatochtonnosei, a? do chwili gdy osiagnie wartosé 4. Wystapi jednak okres przejéciowy, gdy stopa w2rosty gospodarczego bedzie wigksza ni stopa wzrostu zréwnowazonego, po czym wréci ona do poziomu réwnowagi. Tym samym, 2godnie z modelem Solowa zwiekszone oszczednosci oddziatuja pozytywnie na gospodarke przed podniesienie poziomu prayszlego PKB, ale nie przez 2wigkszenie dlugookresowej stopy werostu. Podsumowanie: 1. Zréwnowatony wzrost ma miejsce wtedy, gdy sita robocza, zas6b kapitatu produkcja rosna w tym samym czasi. 2. Na Sciedce zréwnowadonego rozwoju (werostu zréwnowazonego) stosunek kapitatu do produkcj est r6wny stosunkowi stopy oszcz@dnosci do stopy prayrostu sity robocze}. 3, Solow wykazal, de Sciedke zréwnowatonego wzrostu cechuje stabilnosé, gdy gospodarka zostaje 2 niej wytracona w spossb naturalny powréci na nia, 4. Wyisza stopa oszczednosci zwiekszy ~ 2godnie z analiza dlugookresowa ~ PKB, nie podniesie jednak trwale stopy w2rostu Model niedoskonatej informacji Lucasa = dotyczy niedaskonatego dostosowywania sig cen i plac -nie uwaglednia sig osobnego rynku pracy 0,01). Co roku sita 1westycje netto = N*K inwestyeje netto sa réwne oszczednosciom netto (oszczgdnosci ~(5) Werost dochodu i produkeji (¥ 7) (6) Werost popytu na pieniadz (Mm? 4) (7) Warost stopy procentowej (R, (8) Spadek konsumpci i inwestyeli (CA + 1) (9) Zmniejszenie popytu globalnego (AD V) (10) Spadek dochodu i produkeii(y W Efekt wypierania -wypieranie polega ne ograniczeniu wielkosct popytu konsumpcyjnego I inwestycyinego sektora prywatnego Pod wplywem werostu wydatkow pafstwa, kt6re powodula zwiekszenie popyts ‘slobalnego iw konsekwengji werost stopy %, {warost wydatkéw budietowych wypiera poza budzetowe wydath) MECHANIZM EFEKTU WYPIERANI (1) Werost wydatkéw parstwa (64) (2) Wzrost popytu globalnego (AD 4S) (3) Werost dochodu i produkeji (Y 4) (4) Werost popytu na pienigdz (IM? 4) (5) Warost stopy procentowej (R, 4) (6) Spadek konsumpaji inwestycji (CW +L) (7) Zmniejszenie popytu globalnego (AD W) (8) Spadek dochodu i produkgji (YY) = Linia AD : AB rear ostarecany! AD AD, > av, %>% Yo Yo Ys Dochéd ‘est to tzw. niepeine wypieranie w modelu keynesowskim. Pelne gdy LM jest pionowa ‘BEZROBOCIE - ROWNOWAGA NA RYNKU PRACY. ~ krzywa LO pokazuje popyt na prace,KONIUNKTURA GOSPODARCZA (WAHANIA) - zmiany sytuacii gospodarcze] powtarzajace sie w czasie, charakteryzujace sie okreslong regulamoscia. Koniunkture gospodarcza charakteryzuje ruch rozmiaréw produkcji, dochodu, cen, odsetek, kursu apierow wartosciowych, plac, dywidend itp. CYKL KONIUNKTURALNY ~{przejawiajace sig okreslonym nastepstwem czasowym warosty | spadki aktywnosci gospodarcze} rzejawiajace sig wahaniem produkcji zatrudnienia woks! dlugookresowych trendéw}: = trendy —zmiany dlugookresowe -wahania cykliczne (koniekturalne)- powtarzajace sie ze wagledna regularnoscia zmiany aktywnosci gospodarcrei, wyratajace sig fluktuacjach wokét trendu, powtarzajace sie co pewien czas -wahania sezonowe- zmiany aktywnosci gospodarczej wystepuiace w ciagu okreslonego okresu (zmiany 2wigzane 2 porami roku) -wahania przypadkowe ~ spowodawane jednorazowymi zdarzeniami o charakterze losowyin (wojny, powodzie itp.) Cechy: ~dtugosé okrestana przez okresy wystepujace migdzy punktami zwrotaymi; dlugose fazy spadkowe} wraz 2 dlugoscia fazy warostowej -czgstotliwosé_informuje ile cykl lub jaka czgSé cyklu wystepuje w prayjetel jednostce czasu -amplituda -réznica migdzy skrajnymni wartosciami pewnych elementw wystepujacych w danym okresie -intensywnosé oznacza stg tendencji zwy2kowych lub znitkowych wystepujacych w poszczeg6lnych fazach -symetrycznoéé -informuje o relacii pomigdzy amplituda poszczegélnych faz oraz o zaleénosciach w zakresie ich dhugosci Rodzaje cykli: scechy cyklu_(-klasycany wspélezesny) -zasigg geograficany —-cyk| Swiatowy -cyk! regionalny -cykl narodowy -dlugosé cyklu. -krétkie (Kitchina) - §rednie (Juglara)- dlugie (Kondratiewa) -teoria wyjasniajaca cykl-cykle pochodzenia endogenicenego- cykle pochodzenia egzogenicznego Rodzaje cykli: 2)krétkie (Kitchina) - cykl od 3mies. Do roku, powodem zmiany w kapitale obrotowym, Joseph Kitchin w 1923 roku opisal kr6tsze cykle, migdzy dwoma kryzysami gléwnymi, wystepujgcymi 2godnie 2 cyklem Juglara oykl trwal Srednio 3,5 lat (39-40 mmiesigcy). zaobserwowano je tylko w USA do II drugie] wojny Swiatowe}, prayczyna wystepowania cykli mniejszych sq zmiany zapas6w, cykle Kitchina koricza sie w lagodny sposéb (tagodne punkty zwrotne) 2}Srednie (Jurgala) Clemens Juglar ~ojciec teoril cyklu koniunkturalnego okres cyklu Juglara waha sie od 6 do 10 lat, a Srednia jego dlugosé wynosi 8 lat ~przyczyna (zmiany w kapitale trwalym) fluktuacli sq inwestycje w kapitale trwalym (zmiany wyposaéenia technicznego rodukeji) ~cykle Juglara koricza sig zwykle gwaltownie, np. panika na rynkach (ostre punty zwrotne} -wystepowaly 2 duta regularnoscia we wszystkich gospodarkach od roku 1825 do roku1939 (poczatek Anglia 1825, nastepnie: 1836, 1847, 1857, 1866, 1873, 1882, 1890, 1900, 1907, 1920, 1929, 1937) 3)Dlugie (Kondratiewa) —teoria fal Kondratiewa ‘Teorie cykli-wyjasniaja powstawanie cykli gospodarczych; réénice — c2ynniki ksztaftujgce koniunkture “Teorie egzogenicane (zewnetrzne) - cyklu koniunkturalnego szukaja przyczyn sprawczych cyklu w zewngtranych czynnikach w stosunku do danego systemu gospodarczego ( preyczyny: wojny, rewolucje, wybory, ceny surowcéw, innowacje, plamy na sloricu) Prayklady “Meteorologicana teoria(teoria plam na sloricu) W.SJevensona ‘Teoria cyklu politycznego M.Kalecki “Teorie endogeniczne (wewngtrzne) ich prayceyng jest wewnetrzna niestabilnosé systemu gospodarczego. Teorie te poszukuja ‘mechaniamu cyklu wewnatrz systemu gospodarczego. Prayklady endogenicenych teori cykii “Teorie pienigéne (1.S.Mill, A.Marshall, RG. Hawtrey, K. Wicksell} prayczyna cyklu bledy w poltyce pienigéne}. “Teorie popytowe (E.F.laderdale, T.R Malthus) prayczyna cyklu sq nadmierne oszczednosci “Teorie inwestycyine ( A-Siethoffa, 1. Schumpetera,M.Kaleckiego) prayczyng cykli sq wahania inwestycji wynikajace z wahahi w stople zysku, stopie procentowe] i sprawnosci kapitatu. (Charakterystyezne elementy ~ Pkt zwrotne (gémy — najwigksza produkcja potem juz tylko spadek, w danym cyklu, dolny-najniésza produkcja, pater jut tylko werost) ~€2as trwania (pomigdzy 2 gérnymi lub dolnymi pkt zwrotnymi) ~ fazy cyklu amplituda wahah woké} lini trendy FAZY 1) kryzysu (recesii) gweltowne zatamanie gospodarcze, dysproporcje migdzy podata a popytem, 2) depresja (dno) ~ produkeja osiaga najniészy poziom, ceny sie stabilizujaTeza: obserwowana poczatkowo przez producenta zmiana ceny produktu moze byé wzgledne — dotyczy tylko danego produktu lub taczna, ale poczatkowo producent nie wie o kt6ry rodzaj zmian chodzi. \W warunkach doskonalejinformacii producent obserwuje ogélny poziom cen. Wartosé produkcj réwna sig nakladow pracy. Catkowita u2ytecznosé dla konsumenta pray danym poziomie cen, kazde] kolejne] jednostki produktu spada. Z tego wynike, 2e konsument wybiera taki produkt, w ktérym naklad pracy @ co za tym idzie cena waglgdna maleje. Dia producenta oznacza to, de wraz ze warostem ceny rosnie pracochlonnosé wyrobu. Konsument zwigkszy sw6j popyt jes calosé produkcji(dochodu) jest, wigksza, Ato oznacza, 4e popyt rognie jesl cena danego produktu jest niska w stosunku do innych cen oraz gdy konsument ma \wyisze preferencje wobec tego produktu. 'Wwarunkach informaci nledoskonale| producenci obserwuia tyko ceny swoich débr. Brak znajomosci waglednej ceny naszego produktu, Producent preyimuje swoja cene 2a pewnik, obserwuje popyt. To sprawadza si jezeli nie dochodzi do nadzwyczajaych zmian (wstrzaséw pieniginych, szok6w popytowych). Odchylenie produkcj od je] normalinego poziomu rosnie raz ze werostem niespodziewanych zmian poziomu cen. Umiarkowana inflacja mote byé dobra dla gospodarki.Jeéeli na skutek prowadzenia tagodne} politykipienigzne] podat pienigdza wzrosnie spowodule to wzrost globalnego popytu. Poniewat producenci obserwuja tylko swoje produkty nie widza wzrostu popytu na inne tylko na swoje, wéwczas zwigkszaja produkcji ale tylko wtedy gdy uznaja ten warost za stay ane za jednorezowa fanaberig. Gdy uznaja, 4 warost nie est staly wéwezas nie amienia wielkosci produkcjia zmiany popytu globalnego przetota sig tylko na wzrost cen. Podsumowanie: Szok popytowy (wzrost popytu globalnego) powoduje warost produkt | wy2szy nit oczeklwany wzrost cen. Zatem istieje dodatni zwigzek migdzy wzrastem produkcjaInflacia. Podmioty gospodarcze tylko w matym stopni praenoszq woiosk!z praeszlosci w prayszlosé Ich oczekiwania moga by¢ wynikiem zmian polityki gospodarczej i powoduja inne reakeje gospodark! nit preewidula politycy. Krytyka Lucasa: zmian nalety dokonywa€ powoll a nie radykalni Model niedoskonatej Konkurenc{i Zalozenia: Wiele podmiotéw ale kaédy wytwarza inne dobro ijest jego jedynym producentem, wielu monopolist6w. Kady Ustala cene, s@ sktonni dostosowa¢ sig do niewielkich 2mian popytu, podstawowym czynnikiem wytwérczym jest praca. Wielko$é produkcji wytworaonej jest mniejsza nit wielkoS€ optymalna. Sq wyésze ceny 2 powodu ktérych popyt jest rieefektywnie risk. Skutki wahaf koniunktury dla ogéInego dobrobytu sq niesymetrycane. Jezeliw gospodarce bedzie c2ywiene to produkca werosnie i zblity sie do optimum. W recesiispadnie. Istnienie zbyt matej produkeji w warunkach réwmowagi powoduje, ze decyzje cenowe beda wywolywaly tyiko efekty zewnetrane. Ceny maleja,realna podat pieniqdza rosnie, Oznacza to warost PKB, warasta placa realna, skutk tych zmian: poczatkowo dany konsument nie jest ani nabywea rnetto sity robocte ani ted jego dostawea netto wigc w krétkim okresie wzrost PB nle wywotuje zmiany realnego dobrobytu. W okresie Srednim pod wplywem spadku cen rosnie globalny popyt Taka sytuacja jest i dla konsument6w i dla preedsigbiorstw. Zwigkszaja one wydatk! inwestycyine, rosnie produkcjz, dochéd i dobrobytspoteczerstwa. W warunkach riiedoskonatej konkurencji decyzje cenowe wywoluja efekty zewngtrzne, ktére dziataja przez ogélny popyt na warost gospodarczy. Model warostu endogenicanego Zalotenia: kapitalludzk, infrastruktura,polityka rzadu Wyksztatcenie i wiedza nie sq na Swiatowrym rynku stad brak wyréwnywania szans migdzy krajami i powolny rozwej krajéw stabszych. Infrastruktura tez nie jest na Swiatowym rynku. Polityka mate wywieraé wplyw na werost gospodarczy. Mote on popedzaé sam siebie nawet prry braku postepu technicznego. \Wynika to zrozsadnych praychodéw skali. Tworza sig one na skutek rosnacego kapitalu ludzkiego. Gay zostanie uiyta wighsza ioe kapitalu ludzkiego jego kraricawa produktywnoS¢ pozostaje stala. Nie zmniejsza sie jak to ma miejsce w preypadku czynnikéw produkcyjnych. Inwestowanie w kapitatludzki powoduje, 2 og6inie rzecz biorg malejace praychody skaliz czynnik6w tradyeyinych nie wystepuja. To oznacza, e gospodarka mode osiggnaé werost nawet pray pozostalych czynnikach niezmienionych a postep technicany zwigzany 2 edukacja | kapitalem ludzkim staje sig czynnikiem endogenicznym. Efekty zewnetrane: prey rosnacych praychodach skalirognie wynagrodzenie czynnikSw produkcjiije2eli pracownicy otrzymuja ‘wynagrodzenie na poziomie ich kraficowych produkcyjnosci to mote sig okazaé, te warost wynagrodzer preekroczy wartosé produkcj. Aby firma sig utrzymala powinna korzystaé z dodatnich efektéw zewngtranych. Pojawiala sig one wtedy gdy dziatania jednego podmiotu maja wplyw na bogactwo i zachowanie innych a jednoczesnie nie wystepuje wynagrodzenie w postaci ceny rynkowe ‘Mechanizm transmisyjny: 2wigkszenie podaty pieniadza powodule spadek stopy procentowe}, zwigkszenie popytu globalnego (AD0 401) oraz werost dochodu i produkci (YO ->Y1}. Efekttlumlenia- w miare werostu dochodu zwigksza sig popyt na pieniadz, co powoduje wzrost stopy procentowe}, praesunigcie nieco w dat kreywe) popytu globalnego (AD1 -> AD2) oraz spadek dochodu i produkcji(¥1 > ¥2) PEENY MECHANIZM WYGLADA NASTEPUJACO: (1). Werostrealnej podaty pieniqdza (Mt 1) (2) Spadek stopy procentowe) Ry V) (3) Warost konsumpejiinwestygii(C +1) (4), Werast popytu globainego (AD “N) Polityka matych krokéw.Czynniki zwigkszajace popyt globalny (przesuwajgce kraywa popytu globalnego w gére) powoduja przesunigcie krzywej IS w prawo. Czynniki zmniejszajace popyt glabalny (przesuwajace krzywa popytu globalnego w dét) powoduja przesunigcie kreywej IS w lewo. Pray stalym poziomie stopy procentowej przesunigcie w prawo krzywe] IS oznacza podwyiszente dochodu narodowego, a w Jewo—jego pomniejszenie. Na potozenie krzywe] 1S wplyw maja: -wielkosé wydatkéw rzgdowych, ~ poziom stopy podatkowe] = wielkogé podatkéw autonomicenych. ielkost eksportu | importu = wartoSci wydatk6w prywatnych \Warost/spadek stopy podatkowe] przesuwa krzywa IS w lewo/prawo. \Warost/spadek podatkéw autonomicznych przesuwa krzywa IS w lewo/prawo. Warost/spadek relacji konsumpcji do oszczednosci (C/S) przesuwa kraywa IS w prawo/lewo. Warost/spadek wydatkow konsumpeyjnych autonomicznych przesuwa kraywa IS w prawo/lewo. Is, 1 1. dlugookresowa funkeja oszczgdnosci (Poniewat dlugookresowa sklonnosé do oszczedzania (s) jest mniejsza niz 100% (np. 20%), to kat nachylenia funkcji bedzie mniejszy nié 45°. Funkcja opisana jest rownaniem S(¥] = s V, na prayktad S(¥) = 0,2 - ¥) 2. warunek réwnowagi na rynku débr (warunek rownowagi (réwnos¢ inwestycjii oszczednosci) jest obrazowany na wykresie przez linig 45). 3. zaleénoéé inwestycj od stopy procentowel (wraz ze wzrostem stopy procentowej inwestycje maleja, a przy tym maleje ich wradliwos na zmiany stopy procentowej) Sktadamy funkcje: Aby wyprowadzié analitycanie krzywa IS, potrzebne sq nastepujace zaleznosci (réwnania): Y=C+1+G+NX at e(Lt}Y funkeja inwestyci wydatki radowe funkcja eksportu netto NX(V,r) = NXj= mY nr Podstawiajac zaleznosci do pierwszego réwnania oraz oznaczajac AD, = C, +,+ G+ NK,otreymujemy réwnanie krzywe] 5S (galetnosé porigdzy stopa procentowa i dochadem}: 1 AD, eile ise _adzie o. jest mnodnikiem wydatkéw autonomicznych, Krzywa LM to zbiér punktéw, obrazujacych rézne kombinacje wytwarzanego w gospodarce dochodu i stopy procentowej, pr2y ktérych rynek pienigdza znajduje sie w stanie réwnowagi. (LM to wykres na ktérym popyt na zasoby pieniadza w wyrazeniu realnym L jest réwny podaty realnych zasobéw pienigdza M.) Punkty leace poza krzywa LM oznaczaja stany nieréwnowagi rynku pieniadza.: -pkt po lewej - nadwyika popytu nad podaéa. —_-pkt po prawe|~nadwyika podaty nad popytem Podai>Popytu Popyt > Podaiy0 us y uw as MT coe seen wie Y litycanie krzywa LM, potrzebna jest nastepujaca zaleznosé (réwnanie): k-- wspétcaynnik wradliwoSei popytu transakcyjnego na zmiany dochodu hh wspélezynnik wradliwosci popytu spekulacyjnego na zmiany stopy procentowe} P- poziom cen Praeksztatcajac otreymujemy réwnanie kr2ywej LM (zaletnos¢ pomiedzy stopa procentows i dochodem): 1M Bézie M/P oznacza reaing poda? pienigdza rY)==-Y-—-— eer POLITYKA FISKALNA PRZESUNIECIE KRZYWEJ IS Polityka fiskalna (budzetowa) to decyzje paristwa dotyczace wydatkéw i podatkéw. W wiekszoéci krajéw europejskich paristwo zakupuje bezposrednio ok.1/5 cate] produ krajowej. Mniej wigcej drugie tyle stanowig wydatki paristwa na Swiadczenia spoteczne(ptatnoscitransferowe). Zrédtem finansowania obu tych rodzajéw ‘wydatkéw sq nakladane preez paristwo podathi. Nadwy2ke wydatk6w paristwa nad jego dochodami nazywamy- deficytem budietowym. Deficyt oznacza, 2e pafistwo wydaje wigce|, nit wynosza jego dochody. .cyina-obejmuje dzialania paristwa zmierzalace do utrzymanie produkcjiblisko poziomu produkeji Polityka fiskalna pray statej podady pieniqdza ma charakter mnie} ekspansywny nit prey zatoteniu wzrostu podaty pienigdze, ktérego celem jest mimo rosnacego dochodu—utrzymanie stopy% na stalym poziomie. Ekspansywna polityka fiskalna (celem jest zwiekszenie dochodu narodowego.) -zwigkszenie wydatk6w pafstwowych, -zmniejszenie podatkéw Kraywa IS praesuwa sig w prawo ('SO 3151). Dochéd oraz stopa procentowa rosna (YO -> ¥1, RO -> Ri). Efektem towarzyszacym ekspansywnej polityce fiskalne] - poza wzrostem dachodu - jest werost stopy procentowe] oraz tzw. efekt wypierania Restrykcyjna polityka fiskalna (zmierza do zmniejszenia dochodu narodowego.) -amniejszenie wydatk6w partstwowych, ~zwigkszenie podatkow Krzywa IS przesuwa sig w lewo (ISO > 152) Dochéd oraz stopa procentowa maleja (YO -> ¥2, RO -> R2). Restrykcyina polityka fiskalna prowadzi do zmniejszenia dochodu i stopy procentowe). Wydatki paristwa dotycza: -transfery socjaine (emerytury, zasiki, etc.) -inwestycje publicene -koszty biezace funkcjonowania sektora publicznego (tzw. budzetwki) -zatrudnienie i place w sektorze publicenym -dotacje POLITYKA PIENIE2NA PRZESUNIECIE KRZYWEI LM Ekspansywna polityka pienigina 2wigkszenie realnej podazy pieniadza, np. -obnitenie stopy rezerw gotéwkowych bankow -obnitenie stopy dyskontowe}Krzywa Philipsa ~ dowodzi ze wy2szej stopie inflacji towarzyszy nisza stopa bezrobacia | odwrotnie. Sugeruje to Ze moiemy wybraé niésze bezrobocie za ceng wytszej inflacii lub odwrotnie. Krzywa ta obrazuje odwrotna zaleznosé migdzy wy2szq inflagja a niészym bezrobociem. Dlugookresowa krzywa przebiega pionowo. Jetell ludzie sq w stanie w pelni dostosowaé sig do inflacj, to nie wywiera ona 2adnego wplywu na zmiany realne. Gospodarka powraca do swej naturalnej stopy bezrobocia niezaleénie od stopy inflacji ‘Wysokosé, na ktérej praebiega krétkookresowa krzywa zaledy praede wszystkim od tempa wzrostu iloéci pieniadza oraz ‘oczekiwaf inflacyjnych. Jezeli paristwo chce przesunaé krzywa w dét musi przekonaé ludz, 4e inflacja obnity sie w preyszlosci Krétkookresowa krzywa praedstawia odwrotna zaleinosé migdzy inflacja a bezrobociem istniejaca preejéciowo, gdy gospodarka dostosowuje sie do zmian popytu globalnego. Przebieg krétkookresowe} kreywe] zalety jednak od polotenia punktu, w ktérym przecina ona pionowa dlugookresowa krzywa. Punkt ten oznacza tempo warostu podaty pieniadza i stope inflacji, odpowiadajace] réwnowadze dtugookresowe. Stagflacja oznacza wspétuystepowanie wysokiej inflacji i dutego bezrobocia. Czesto jest ona spowodowana przez ujemny wistras podaiowy. Krzywa obrazuje tempo inflacji, bedace wynikiem takiego wyboru: wy2szy popyt globalny wywiera presje na werost plac i cen i prowadzi do wytsze] inflacji, dajgc w zamian nizsze bezrobocie. Teoria ta byla bardzo na reke éwczesnym raqdom o orienta: kKeynesowskiej. Rzady mialy wybraé okresiony punkt na krzywej i nastepnie ustalaly zestaw érodkdw polityki fiskalnej i pienigéne), aby osiagnat odpowiedni poziom popytu globalnego i odpowiedni poziom bezrobocia. W latach ’70 wierzono, ie dyby bezrobocie wzrosto w UK do 2,5 % to infiacja spadia by do zera. Po 1970 bezrobocie werosto powyte| 10% a kraywa przestala odpowiadat faktom. Jesli proces dostosowywania sig cen i plac trwa dtuzej, to po pierwsze wyisze ceny spowoduia spadek realne] wartosci pienigdza i werost stopy procentowei, co wymusi spadek popytu na realne zasoby pienigdza. Popyt globalny zacanie spadaé, a bezrobocie werastaé. Po drugie tempo wzrostu cen i plac staje sig coraz wolniejsze. Krzywa Philipsa nie jest ilustracja trate] zaleznosci odwrotne] miedzy inflacja a bezrobociem, lecz wskazuje zaleznos¢ przejéciowa, pojawiajaca sig w okresie dostosowywania sie gospodarki do gwattownie zmienionego poziomu popytu globalnego. Werost tacznego Popytu wymusza preejéciowa inflacje, ktéra powoduje spadek realnych zasob6w pieniadza i sprawia, Ze popyt globalny z powrotem ustala sig na poziomie odpowiadajacym stanowi pelnego zatrudnienia. Szybkos, z jaka gospodarka przesuwa sie wadtut tej kreywej, zalezy od gietkosci plac nominalnych, a zatem i cen. Wedtug skrajnych monetarystéw ich dostosowanie jest biyskawicane, wigc fakt, 2 gospodarka nie znajduje sig ciagle w stanie réwnowagi dtugookresowe] jest spowodowany jedynie tym, Ze pracownicy zawieraja przez caly rok obowiazujace porozumienia placowe. Zmiany popytu globalnego, ktérych nie przewidziano w chwili ustalania wysokosci plac oznaczaja, Ze poziom plac nominalnych | cen przejéciowo uniemodliwia odpowiednie dostosowanie sig realnej podaty pieniadza i tym samym zréwnanie popytu globalnego z produkcja potencjalna. Takie bledy sq korygowane podczas kolejnych negocjacji placowych. Z kolel model, zaktadajacy pewna ocieialosé w dostosowywaniu sig cen i plac, oznacza, Ze gospodarka potrzebuje o wiele wigce) czasu, Zeby dostosowa¢ sie do gwattownych zmian popytu globalnego. Ruchy wedtu2 krzywej trwaja 0 wiele dluée}. Zalotenia powyészego rozumowania: -réwnowage dlugookresowa oznacza m.in. stalosé nominalnej podazy pieniadza i brak inflacji; - wszelkie wstrzasy dotykaja globalnego Popytu, @ nie podaty; - naturalna stopa procentowa jest stala. Pionowa dlugookresowa kraywa Philipsa Nominalna podat pienigdza moie sig zmienia¢ w dtugim okresie. Gdy ceny | nominalna poda? warastaja w tym samym tempie, realna podaé plenigdza jest stata i réwna sig wielkosci popytu na reaine zasoby pienigdza. Wedlug Miltona Friedmana, réinica pomigdzy ‘wielkoscia produkcji, zatrudnienia i bezrobocia w praypadku stanu réwnowagi dtugookresowel, a poziomu tych zmiennych, gy nie wystepowataby inflacja, powinna byé niewielka. Jesli mamy do czynienia z réwnowaga dlugaokresowa, ktére} towarzysz inflacja, to place Powinny rosnaé w tym samym tempie, co ceny. Inflacja nie obniéa ani reaine] podaty pieniadza, ani plac realnych. Jesli zas ominalna stopa % warasta proporcjonalnie do poziomu inflacii utraymujac niezmieniony poziom realnej stopy procentowej, ‘to ani potyczkodawcy ani pozyczkobiorcy nie zyskuja ani nie traca w wyniku inflaci. Friedman zasugerowal, Ze odpowiadajace stanowi réwnowagi dlugookresowej wielkosci petnego zatrudnienia, produkcji potencjalnej, plac realnych i bezrobocia nie zaleta od tempa infiacji. Poniewaz wszystkie zmienne sq w stanie dostosowywaé sie, | utraymaé na niezmienionym poziomie ‘wartosé odpowiadajacych im zmiennych realnych, wartosci tych zmiennych nie ulegna zmianie pod wplywem inflacji w dtugim cokresie, edy istnieje mo2liwosé petnego dostosowania sie podmiotéw gospodarczych do warunkéw wyznaczanych przez tempo inflaci, ktére odpowiada réwnowadze. Ostatecznie gospodarka powraca do naturalne] stopy bezrobocia, na ktéra nie ma wplywu inflacja. Kaédy impuls wywotujacy wzrost popytu globalnego zmniejszy przejéciowo bezrobocie i zwigkszy presja ne podwyzke plac | cen, a2 preejsciowy okres dodatkowej inflaci, w trakcie ktérego ceny werastajq szybcie] nit nominalna podaz pienigdza, zmniejszy realna podaz pieniadza i zwigkszy popyt globalny do poziomu odpowiadajacego petnemu zatrudnieniu Moina zatem narysowaé krétkookresowa krzywa Philipsa, na ktdrej lety punkt odpowiadajacy stanowi réwnowagi Gtugookresowej (przecina sig z pionowa prosta ilustrujaca rozumowanie Fried mana; rysunek 28.7) W krétkim okresie werost popytu globalnego spowoduje w2rost bezrobocia i spadek inflacji, jednak wywotana presja na wzrost cen i plac spowoduje spadek realne] podaty pienigdza oraz tacznego popytu | spowoduje powrdt do sytuacji wyjéciowe). | odwrotnie — spadkowi Popytu poczatkowo towarzysz spadek bezrobocia i wzrost inflacji, Krétkookresowa krzywa Philipsa ilustruje sytuacje praystosowywania sie gospadarki do zmian popytu globainego,+ _polscy turysci, ktdray zamierzaja preebywaé w USA, ‘Warost popytu na polskie towary i uslugi przy kaédym poziomie kursu walutowego (na prayklad na skutek wejécia PL do UE w maju 1994 r,- wzrasta popyt na 2lotéwhk prey katdym poziomie kursu walutowego — kreywa DO preesuwa sig do D1 2) w systemie plynnego kursu walutowego ~ kurs walutowy wzroSnie do et (aprecfaci) b) pray statym kursie walutowym — aby utrzymaé kurs ‘walutowy na poziomie e0 bank centralny musi zaoferowaé brakujacq odaé fotéwek w wielkosci AB (przy kursie e0 wystepuje nadwyska popytu nad podaza na rynku walutowym, presja na wrest ‘ursu walutowego), dochodz do interwencj BC Ktéry aby zaspokoté zwiekszony popyt na iotéwki emituje dodatkowy iad (2) i spraedaje go (2, 2a dolary - w wyniku czego zwi¢ksza sie podai pieniqdza krajowego izwigkszajq sie rezerwy dewizowe BC. Kurs zlotego jest podwartosciowy— niaszy niz ten, ktéry zostatby uksztattowany na podstawie swobodnej ,gry” popytu podaty Sadek popytu ~ krzywa DO praesuwa sie do D2 2) przy ptynnym kursie walutowym —kurs walutowy ulega obnizeniu do e2 (depreciacia) +b) pray statym kursie walutowym — aby utraymaé kurs walutowy na poziomie €0 bank centralny musi zgtosié dodatkowy Popyt na zlotéwki w wielkoSel AC (pray kursie e0 wystepuje nadwyéka podaty nad popytem, presja na obnisenie kurse walutowege), dochodzi do interwengji BC, KtSy za dolary skupuje nadwyéke walt krajowe] w wryni tego obnizesi¢ pod? Pienigdea krojowego zmniejszajq sig rezerwy dewizowe BC. Kurs 2otego jest nadwartosciowy -wyiszy nis ten, tory 2ostalby uksztaltowany na podstawie swobodne} .gry” popytu i podaty 3_Warost podaty zlotéwek przy kaédym poziomie kursu walutowego ~ praesuniecie SO do $1 (importerzy chcq wymieniaé wigce| lotéwek na dolary prey kazdym poziomie kursu walutowego) a) przy plynnym kursie walutowym — kurs walutowy (2lotéwii) lege ebnitentu w stosunku do $ (depreciacia) do poziomu et ») ray stalym kursie walutowym ~ aby zapobiec obnizeniu kursu do eli utraymat e0 ~ BC mus interweniowad zgteseaigc dodatkowy popyt na zlotéwki w wielkoéci AB. Oznacza to amniejszenie podaty plenlgdza krajowego | obnidenie posionte rezerw dewizowych BC. 4) Spadek podaty ~ przesunigcie 50 do $2, pr katdym poziomie kursu walutowego b) pray plynnym kursie walutowym — kurs zlotego werosnie do e? (apreciacia) 2) pry stalym kursie walutowym ~ aby utrzymaé kurs na poziomie e0 — BC mus interweniowaé dostarczajee dodatkow podat zlotéwek, w wielkoSci AC, ponlewad pray e0 i S2 wystepuje nadwyéka popytu na zlotéwki. W wyniku interwere} 2wieksza sie pods pienigdza krajowego i ulegala wigkszeniu rezerwy dewizowe BC.3) Faza o2ywienia (ekspansi) - inwestycje, odnowa aparatu wytwérczego, 4) Fava rozkwitu (szczyt, boom) dalszy wzrost produkcjiizatrudnienia, przewyisza produkcje praed kryzysu Lub 1) stabilizacja, depresja ozywienie 1) oiywienie, recesja BILANS PLATNICZY ~ jest to usystematyzowane zestawienie wszystkich transakeji zawieranych pomigdzy mieszkaficami danego kraju a zagranica, prayjmujac 2e Wielka Brytania to kraj ojezysty, 2 USA zagranica to wszystkie transakcje 2 zagranica powodujace naplyw funtéw do Wielkie] Brytanii zapisujemy po stronie Me w bilansie platniczym Wielkiej Brytanil, natomiast odplywy funtow z kraju jako Winien. Sktadniki: Bilans obrotéw biezacych — saldo eksport-import, obroty towarowe i ustugowe; strumienie platnosci transferowych; strumienie dochodéw majatkowych 2 wiasnosci. Bilans obrotéw kapitalowych — obejmuje sprzedat i zakup aktywow oraz zmiany poziomu oficjalnych rezerw dewizowych paristwa, Hipoteza bliéniaczych deficytéw ~ wyjasnienie deficytu bilansu obrot6w biezacych i deficytu bilansu sektora budéetu w USA; jJeteli_nastepuje werost deficytu to prowadzi to do wzrostu rynkowych stép procentowych; warost deficytu finanséw Publicenych prowadz! do werostu rynkowych stép%, skoro rosna stopy % to do kraju naplywa kapitat spekulacyjny, rosnie Popyt na walute danego kraju (np. 21}, roSnie kurs walutowy, wplywa to na handel zagranicany, zlotéwki drozeja — eksport ‘maleje, import rosnie co powoduje warost deficytu w handlu zagranicanym. System statego kursu walutowego W tym systemie rzad jest zobowigzany do obrony nominalnego kursu walutowego a zatem réwnowaga wewnetrana 1 zewnetrana w gospodarce w tych warunkach bedzie wystepowaé tylko wtedy gdy stopa inflacji w kraju i za granica beda takie ‘Sterylizacja rynku ~ operacje otwartego rynku migdzy krajowym pieniadzem i krajowymi papierami wartoSciowymi, stosowana w celu eliminacji wplywu jaki majq nadwyZka lub deficyt w bilansie ptatniceym na rozmiary krajowej podazy plenigdza, Ceny lekkie ~ zmieniaja sie powoll, w krétkim okresie wzrost nominalne] podazy pienigdza spowoduje werost realne] podaty pieniadza, a skoro stopy % spacing to nastapi odptyw kapitalu (niebezpieczne), przy statym kursie walutowym rzad musi uznaé koniecznos¢ istnienia takiej podazy pienigdza prey kt6rej stopa % w kraju osiaga poziom Swiatowy. Rzad moze ustalié rozmiary Podady Krajowe} plenigdza i dostosowaé do niej kurs lub ustalié kurs i dostosowat do tego podai. Nie dziala mechanizm sterylizacji w tych warunkach, Polityka pienigina pray statym kursie jest nie skutecena. Polityka fiskalna w krdtkim okresie jest dosé skuteczna, dziala siiniej w gospodarce otwarte] nit w gospodarce zamknigtej, nastepuje w2rost popytu globalnego, w Gutszym okresie zwigkszony popyt globalny wywotuje nacisk na werost cen i plac a wyésze ceny powoduja spadek konkurenc}i i spadek eksportu (netto}, spad bilans handlowy, spada popyt globalny, trwa to ai do osiagniecia réwnowagi wewnetrzne}. Aby Ja osiagnaé politykg fiskaing ustalamy tak aby uzgodnié wlascive wydatki paristwa jednak brak rownowagi zewnetrzne}. Efekt dewaluacji~ spadek kursu walut Krétkl okres — gdy ceny i place dostosowuja sie powoli natychmiastowym skutkiem dewaluacji jest wzrost cen w kraju, @ spadaja ceny towar6w zagranicenych (spada eksport) nastepuje wzrost konkurencyjnosci towardw (w2rost importu towardw krajowych, pray tej samej jakoSci wlasne towary s9 tarisze ) Sredni okres (3 miesiace) ~ dewaluacja zwigksza popyt na eksport, zwiekszenie produkcj, spadek bezrobocia przymusowego, JeSli nie ma bezrobocia ~ nie mona 2wiekszyé produkcii,czyli zwigkszamy ceny (w2rost plac cen pracownikdw produkcyjnych) nnastepuje werost cen, spada konkurencyjnoS¢ naszych produktow. Dlugi okres ~ wzrost cen surowcéw importowanych stuzacych do produkcji débr i uslug spowoduje warost cen sprzedawanych w kraju i za granica, okazuje sig, ze dewaluacja nie preyniosta efektOw ~ wartosci nominalne nie zmienily sie, realne tylko troche. Ptynny kurs walutowy Polityka pienigina ~ zatoienia: nie ma infiacj, stopa % utraymuje sig na poziomie éwiatowym, réwnowaga zewnetrzna | \wewnetrzna, ceny i place na stalym poziomie, spekulanci zakladaja, te utrzyma sig tak dlugo. Bank Centralny zastosuje restrykcyjna polityke ~ jednorazowy trwaly spadek podaiy pienigdza. W krétkim okresie nominalny ‘spadek podaiy pienigdza oznacza realny spadek podaty pienigdza, r w2rosnie, stanowi to zachgte do naplywu kapitalu ‘spekulacyjnego, aby go zatrzymat treba podniesé kurs ~ wzrost kursu walutowego, W srednim i dlugim okresie ceny i place zaczynaja sig dostosowywat, realna podaé pieniadza rosnie, stopa% spada skoro maleje r to polski rynek praestaje bye interesujacy dla spekulantéw, to moze spasé kurs walutowy - mote tet spa€ przez reakcje rynku. Polityka pienigéna jest skuteczna_przy plynnym kursie walutowym (obnitka podaiy pieniadza, r spada i zapoblega to naptywowi kepitaly spekulacyjnego, ceny spadly ~ spadek inflaci). Polityka fiskalna jest nieskuteczna (mnie] skuteczna) rzad_ stosuje tagodna, Polityke, zwigksza wydatki, wzrost popytu globalnego, wzrost popytu na pieniadz, wzrost stopy %, warost kursu walutowego, wyészy kurs pogarsza warunki wymiany — eksport podroial, mnie] oséb chce go kupié, eksport netto spada, kankurencyjnose ‘pada, spadek popytu globalnego. Prawo Okuna -opisuje ono zale2nosé, jaka wystepuje w cyklu koniunkturalnym miedzy zmianami produkcji 1 bezrobocia, ‘Spadkowym tendencjom w produkeji towarzyszy wzrost bezrobocia, natomiast w2rostowi produkcii - spadek bezrobocia, przy czym wagledne (procentowe) zmiany produkcji 39 silniejsze od weglednych zmian bezrobocia. Wyniki empirycene dla krajéw zachodnich (USA, Wielka Brytania) wskazuja, Ze obnizenie bezrobocia 0 1% wymaga przecigtnie silniejszego, bo a2 2,5%Fealnego werostu PKB. (w okresach warostu gospodarczego bezrobacie nie musi szybko spadaé a warasta gdy gospodark okazuje tendencje spadkowe, pray czym spadek bezrobocia jest wolniejszy ni werost PNB PULAPKA PLYNNOSCI (WG KEYNESA) Ziawisko putapki plynnosci (poziomy odcinek funkeji popytu na pieniadz) opisuje sytuacje, w ktérej popyt na pienigdz wywolany motywem spekulacyjnym jest doskonale wradliwy na zmiany stopy procentowej i catkowicie niewrazliy na zmiany dochodu, a kaédy preyrost podaiy pieniadza jest wchlaniany przez werost zasobéw pienigdza spekulacyinego. Pray wysokiej stopie procentowej (wigkszej od r1) dua c2esé zasobéw finansowych sektora prywatnego zostaje ulokowana w ‘oprocentowanych aktywach, @ popyt na gotéwke utrzymywang z motywu spekulacyjnego jest niewielki. Poczatkowo jest on rownied mato elastycany w2gledem zmian stopy procentowel, a staje sie coraz bardziej elastycany, gdy ona sig obniza. W skrainym praypadku, gdy funkcja popytu na pieniadz jest pionowa, popyt na pieniadz spekulacyjny jest réwny zero i w ogéle nie reaguje na zmiany stopy procentowej (w takiej sytuacji stopy procentowe utrzymuja sig na maksymalnym poziomie, a ceny obligac{i ~ na minimalnym — ludzie kupuja wigc tanie obligacje za catoSé posiadanych przez siebie zasobéw gotéwhi). Jest to sytuacja doktadnie odwrotna do zjawiska putapki ptynnoéci (pozioma funkcja popytu na pieniadz) ‘Warost podazy pieniadza (2 potozenia MS1 do MS2, a nastepnie do MS3) powoduje spadek stopy procentowej réwnowatace] rynek pienigény. Nigszy poziom stopy procentowej powoduje, ze coraz wiecej ludzi decyduje sig utrzymywaé swoje zasoby majatkowe w gotowce. Nie chca nabywaé nowych obligadji sadzac, ze w obecnej sytuacji wzrost stopy procentowej jest o wiele bardzie| prawdopodobny nis jej dalszy spadek, a wigc boja sig straty kapitatowej w wyniku spadku ceny rynkowel obligacii (rosnacq stopa procentowa spowoduje obnizenie cen rynkowych obligacji). Taka sytuacja powtarza sig ai do mamentu, w Ktérym przy podazy pieniadza MS3 stopa procentowa spada do poziomu r3. Dalsze zwigkszanie podaty pieniadra przez bank centralny nie ma w ogéle wplywu na popyt na biezaco emitowane papiery wartosciowe (ich cena nie ulega zmianie), poniewat ludzie utrzymuja calosé swoich oszczednosci w gotdwee. Dzieje sig tak dlatego, te wszystkie podmioty gospodarcze oczekuja warostu stopy procentowej nikt juz nie spodziewa sie jej spadku. Putapka plynnosci wystapita w czasie Wielkiego Kryzysu (lata 1929-1933) oraz w Japonii w latach 90. ubiegtego wieku nd - ree types RYNEK WALUTOWY Podstawowe pojeci ‘Kurs walutowy (wymienny) ~ cena, po ktérej dokonuje sig wymiany jednej waluty na druga. ste usie walutowym. w celu obrony ustalanego poziomu kursu walutowego preeprowadzane sa interwencje na Fynku walutowym zwane operacjami wyréwnawezymi. Prowadza one do zmian poziomu rezerw dewizowych, co jednoczesnie Prowadzi do zmian poziomu podaty pieniadza krajowego. Przeprowadzalacy operacle wyréwnaweze bank centralny kontrolujac poziom kursu walutowego traci wtedy kontrole nad poziomem podaty pieniqdza krajowego (jest to wybér typu 4608 za c08" trade off). Pezy plynnym kursie walutowym- kurs walutowy ksztaltuje sie swobodnie pod wplywem zamian popytu | padaty na rynku walutowym. Bank centralny nie preeprowadza operacji wyréwnawczych- rezygnujac z kontrolowania kursu mote on kontrolowaé poziom podaty pienigdza krajowego. Wniosek: bank centralny mote kontrolowa¢ albo poziom kursu walutowego, albo podat pienigdza krajowego- nie ma ‘moiliwosci kontroll jednoczesnie obu wielkosci (co zostanie pokazane ponize/ na wykresach) Oprécz systeméw stalego i plynnego kursu walutowego w praktyce czesto stasowane sa posrednie rodzaje systeméw walutowych np. kurs plynny kierowany, kurs staty dostosowywany okresowo. urs ot 11. moga wynikaé ze swobodnej interakc}i popytu i podaty na rynku walutowym przy plynnym kursie walutowym: APRECIACIA. oznacza werost kursu waluty krajowej wobec weluty obcej lub koszyka walut; DEPRECIACIA ~ spadek kursu waluty krajowej wobec waluty obcej lub koszyka walut. 2. Pray statvm kursie walutowym wynikaja z urzedowych decyzii o zmianie poziomu kursu walutowego: DEWALUACIA- to urzedowe obnizenie kursu waluty krajowe] wobec waluty obcej lub koszyka walut; REWALUACIA- urzqdowe podwyiszer 1) Popyt na walute (zt) D~ zgtaszaja: + eksporterzy, kt6rzy chea wymienié otrzymane dolary (jako zaplate) na zlotowki, ‘+ __mieszkaricy USA, ktérzy chca kupié polskie aktywa (akcje, bony skarbowe), = turysci 2 USA, ktérzy zamierzaja preebywa¢ w Polsce, 2) Podaé waluty (xtotdwek) S~ zglaszaja: © importerzy, ktérzy chea zmienié ztotdwki na dolary, aby kupié dobra i ustugi w USA,Rynek pienigdza znajduje sig w réwnowadze, gdy popyt na realne zasoby pienigdza jest réwny realne] podazy pieniadza Réwnowaga na rynku pieniqdza wystepule, edy popyt na pieniadz (L) jest réwny podazy pieniadza (M), stad nazwa krzywe] LM Nachylenie kraywej LM Kraywa LM ma nachylenie dodatnie. W stanie réwnowagi na rynku pienigdza wyiszemu dochodowi musi towarayszyé wyisza stopa procentowa. -Stromosé kr2ywe] LM zalezy od wrailiwosci popytu na pienigd na zmiany dochodu oraz stopy procentowej. Gay zmiany dochodu wywoluja niewielkie przesunigcia krzywe] popytu na pienigdz, wowezes stopa procentowa ‘odpowiadajaca warunkom réwnowagi zmieni sig nieznacznie i krzywa IS bedzie dosyé ptaska - Im bardzie| stroma jest kreywa popytu na pieniadz, tym kreywa LM ma wigksze nachylenie, Pray wyaszym dochodzie nie abedna jest wyisza stopa %, aby nie dopuscit do w2rostu popytu na pieniads i utraymat rynek plenigény w réwnowadze przy niezmienione] podazy pieniadza. Im silnie dany prayrost dochodu oddziatuje na werost popyty na pienigdz, tym wiekszy bedzie warost stopy% konieczny do zachowania réwnowagi na rynku pieniadza i tym bardzie) stroma bedzie kreywa LM. -Im slab} reaguje popyt pieniads na dany prayrost stopy% tym sini musi werosna¢ stopa%, aby zneutralizowaé dodatkowy popytna pieniadz wywolany danym prayrostem dochodu i tym bardzij stroma bedzie krzywa LM. -Im silniejsza reakcja popytu na pienigdz na zmiany stopy% lub im stabsza jest ta reakcja na zmiany dochodu tym bardzie} plaska bedze kraywa LM. krzywej LM w prawo (1) rozumiemy jako werost realnej podaty pieniadza(stopa% zapewniajaca réwnowage jest nitsza pray kazdym poziomie dochodu lub pray katde] stopie % koniecany jest wyiszy dochéa) (ekspansywna polityka monetarna). Praesunigcie krzywej LM w lewo (2) rozumiemy jako spadek realne] podaty pieniadza (zapewnlenie réwnowagi wymaga wyisze|stopy% pray kaédym poziomie dochodu (restrykcyina polityka monetarna). Wszystkie punkty powy2ej krzywej LM oznaczaja praewage popytu nad podata na pieniadz (bo aby je osiggna€ treeba ~wigkszyé poda? pienigdza), 226 pod kraywa nadwytke podaty. -pkt po lewe] ~nadwyka popytu nad podaia. _-pkt po prawe| -nadwy2ka podaiy nad popytem Podai>Popytu Popyt> Caynmniki, kt6re zmieniaja wielkoSé realnej podaty pienigdza, przesuwaja takée kreywa LM. -Czynniki zwigkszajace realna podat pieniadza (przesuwalace kreywa podaty pieniadza w prawo) powoduja preesunigcie krzywej LM w prawo. -Caynniki zmniejszajace realna podat pienigdza (przesuwajace krzywa podaty pieniadza w lewo) powoduia preesuniecie krzywej LM w lewo. ‘Aby wyprowadzié graficanie krzywa LM, potrzebne sq nastepujgce zaleénosei (wykresy): 1. funkcja popytu na pieniadz transakcyiny (Wraz ze werostem dochodu popyt na pieniadz transakcyiny rosnie, na ogétjednck \w tempie wolniejszym nit sam dochéd (wspéiczynnik kierunkowy jest mniejszy nié 1), np. M'(Y) = 0,2 -Y) 2. réwnowaga popytu na pienigdz (transakcyiny i spekulacyjny) | podaty pieniadza (.) (Lina (L) oznacza pode pieniadza. Jezeli ma zachodzi¢ réwnowaga, to popyt na pieniadz og6tem musi réwna€ sie podaty, czyli M'+ M'= L. Zalednoééta jest obrazowana przez funkcie liniowa (dla danego 1) nachylong pod katem 45’ jak na rysunku. Wzrost podaty pieniadza oznacza przesunigcie kraywe] w prawo (1),) 3. zaletnosé popytu (inwestycji) spekulacyjnego od stopy procentowej (Wraz ze werostem stopy procentowe} popyt spekulacyiny ma pieniadz maleje podobnie jak w preypadku inwestycji w ogéle.~ kr2ywa LF pokazuje zasoby sity roboczej, krzywa AJ przedstawia licebe pracownik6w sklonnych do podjgcia pracy prey réinych stawkach placy realne} Kraywa LD posiada nachylenie ujemne, poniewat przedsigbiorstwa planuja zatrudnié tym wigksza licebe pracownikow, im niszy jest poziom placy realne). Krzywa AJ nie pokrywa sig z linia (LF) obrazulaca zasoby sity rabocze}, poniewa? zawsze istnieje pewna grupa oséb, ktére zmieniaja prace, a poza tym, nie wszyscy pozostajacy bez pracy zaakceptuja dany poziom placy realnej. Niektorzy byliby chetni podjaé prace za wyisza tylko place. Punkt przecigcia krzywych Al i LD (E) obrazuie panujaca na rynku pracy rownowage, odcinek EF wyznacza poziom bezrobacia naturalnego-czyliliczbe os6b, ktére nie sq zainteresowane podjeciem pracy prey danym poziomie ptacy realne] (w*) i czekaja na wzrost proponowanego wynagrodzenia. Innymi stowy, naturalna stopa bezrobocia oznacza taki jego poziom przy jakim rynek pracy jest zréwnowazony. Ukazuje ono w dute| mierze bezrobocie dobrowolne, w ktdrego sktad mozna wliczyé wymienione wczesniej bezrobacie frykcyjne i bezrobacie strukturalne, Wyasza stopa bezrobocia od naturalnej czesto rodai frustracje oraz ubodenie czeéci spoteczeristwa, nitsza satomiast moze prowadzié do inflacji plac. Tak wiec polityka ekonomiczna w nawigzaniu do rynku pracy powinna obrat sobie za cel utrzymanie stopy bezrobocia na poziomie stopy naturalnej lub bardzo do niej zblizonego. Zasoby sity robocze} obejmuja wszystkich tych kt6rzy jako pracownicy najemni wykonuja jakié zaw6d lub sq zarejestrowani Jako cheacy i bedacy w stanie podajac prace. Stopa aktywnosci zawodowe] to odsetek ludnosci w wieku produkcyinym, ktéra podjeta decyzi¢ o weigciu w skiad sity roboczej ‘Stopa bezrobocia jest to odsetek sity robocze ktdra nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako cheaca i bedaca w stanie pracowaé. RODZAJE BEZROBOCIA = frykcyjne — niemodliwy do obnizenia, minimalny poziom bezrobocia wystepujacy w kaédym dynamicenym spoteczeristwie, to osoby 0 ulomnosciach fizycanych lub psychicenych, ktére praktycenie uniemodliwiaja im podjgcie pracy zawodowe}, Do te] kategorii zalicza sie te? osoby chwilowo pozbawione pracy ze wzgledu na zmiang zawodu ~ strukturalne- dotyczy takiego rodzaju bezrobocia, ktére powstaje ze wagledu na rozbieznos¢ ludzkich kwalifikaci i rodzaju ‘oferowane] pracy w warunkach zmieniajacego sig popytu i produkcj - wynikajace z niedostatku popytu na produkty pewnych dzialéw gospadarki — bezrobocie typu keynesowskiego. Powstaje, edy popyt globalny zmniejszyt sig, a place i ceny nie zdazyly dostosowa€ sie, co przeszkodzilo praywréceniu petnego zatrudnienia ( ze spadkiem popytu mamy do c2ynienia wéwezas, edy jest on nizszy od poziomu zapewniajacego peine zatrudnienie = Klasyezne- rodzaj bezrobocia pojawiajacy sig wtedy, kiedy placa jest rozmyésinie utrzymywana powyie| poziomu, pray ktSrym krzywe podaay pracy i popytu na nig sie preecinajg. Mote to byé spowodowane dziatalnoscig zwigakéw zawodowych albo ustawodawstwem, ktére powoduje, ze place minimalne utreymywane sq na poziomie wyészym od poziomu réwnowagi Innym typem bezrobocia jest bezrobocie koniunkturalne zwigzane z okresowym oslabieniem ogéine] aktywnosct gospodarcze}. Ostabienie to znajduje wyraz w og6Inym spadku albo spowolnionym weroscie produkcji, pociaga takie za soba amniejszenie popytu_na prace i werost bezrobocia. Innymi slowy, gdy popyt na dobra i ustugi nagle spada, pojewiaja sie problemy ze sprzedaza wyprodukowanych débr, co powoduje zmniejszenie produkcji, w konsekwengji zwolnienia i naslenie bezrobocia. Bezrobocie to zwane jest take cyklicenym, poniewat pojawia sie najczesciej gdy cata gospodarka lub jej gatezie wchodza w faze recesii, nastgpnie wraz z rozwojem w fazie ekspansiistopniowo zmniejsza sie, by wreszcie zupetnie zniknaé. Tego typu bezrobocie jest czesto taccone z nazwiskiem J.M.Keynesa, ktéry dutq uwage na zwiazek bezrobocia z wahaniami koniunktury. \Naturalna stopa bezrobocia to stopa bezrobocia wystepujaca wowezas, edy rynek pracy 2najduje sie w réwnowadze. Korzysci bezrobotnego = wolny czas, zasitek, szkolenia, dotacje, ubezpieczenie Koszty bezrobocia: 1. koszty prywatne ~ (efekt zniechgconego pracownika, depresja, wstyd, Mopoty finansowe, utrata znajomychiplaca utracona 2 powodu nie podjgcia pracy. ~ bezrobocie dobrowoine — Jeéell ludzie sq bezrobotni dobrowolnie, to znaczy, Ze uwatala, #e lepiej pozostaé bezrobotnym nia prayjaé oferte pracy za obowiqzujaca na rynku stawke plac prywatne korayci(raslek,iosé czasu wolnego) s@ wyisze nit koszt prywatny, 29S 0s6b oczekuje takte, Ze po przeliciowym okresie pozostawania na zasitku anajdzie lepsza prace ~ bezrobocie praymusowe ~ Ludzie bezrobotni przymusowo cheieliby pracowaé za obowiazujaca place, jednak nie moga maledé pracy ze wzgledu na nadmierna podai sity robocze| przy tej pracy, co ma wplyw na pogorszenie ich sytuacj materialnej, koszt prywatny bardzo wysoki, obnizenie poziomu 2ycia, poczucie mniejszej wartosci, utrata kwalifikacji 2. Koszty spoteczne: ~ bezrobocie dobrowolne ~ zasiki sq nieefektywnym rodzajem alokacii zasobéw, moga prowadzié do nadmiernie wysakiego bezrobocia dobrowolnego.POPYT GLOBALNY A ST % ‘Warost stopy procentowej zmniejsza popyt globalny. St.%6 P ADL (wysoka stopa procentowa zmniejsza popyt inwestycyjny przedsigbiorstw oraz popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (drogie kredyty); Wzrost stopy procentowe] powoduje przesunigcie krzywe] popytu globalnego w dét Spadek stopy procentowej zwieksza popyt globalny. St.% J, AD niska stopa procentowa zwigksza popyt inwestycyjny przedsigbiorstw oraz popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych {tanie kredyty). Spadek stopy procentowe] powoduje przesunigcie kraywe] popytu globalnego w g6rg Model ISLM to model opisujacy réwnowage w gospodarce na rynku débr ina rynku pi Model wyprowadza sig w sposdb analityczny (réwnania) i graficany (krzywe w ukladzie wspétrzednych) Graficanie, kreywe IS i LM konstruuje i analizuje sig w uktadzie wspétragdnych wyznaczonych przez dach6d i stope procentowa Krzywa IS to zbiér punktéw, obrazujacych réine kombinacje dochodu I stopy procentowej, przy kt6rych rynek débr znajduje sig w stanie réwnowagi. Punkty letace poza kraywa IS oznaczajastany nieréwnowagirynku débr gospodarki: pkt po lewej ~nadwyika popytu nad podata. _-pkt po prawej—nadwy#ka podaty nad popytem Popyt> Podaiy Podai>Popytu Rynek débr znajduje sie w réwnowadze wéwezas, edy popyt globalny i faktyczny dachéd sq rowne. Réwnowaga na rynku débr wystepule, gdy oszczednosci (5) sq réwne inwestycjom (I), stad nazwa krzywej IS Nachylenie kreywej IS -Krzywa IS ma nachylenie ujemne. W stanie réwnowagi na rynku débr wy2szej stopie procentowe] musi towarzyszyé nizszy dochéd. ~Stromosé krzywej 1S zalezy od wrazliwosci popytu globalnego na zmiany stopy procentowel, -Gdy zmiany stopy procentowej wywotuja niewielkie przesuniecia krzywej popytu globalnego, wéwczas poziom dochodu odpowiadajacy warunkom réwnowagi zmieni sig nieznacznie i krzywa IS bedzie bardzo stroma. Nachylenie (elastycznosé) kraywej IS zalety od: —wrailiwosci poziomu inwestyc]i na stope procentowa Preesunigcia kreywel IS Wszystkie czynniki poza stopa procentowa, ktére powoduja preesunigcie kreywe| popytu globalnego, wywotuja takée przesunigcie krzywej IS. Ruch po krzywej IS informuje o zmianach dochodéw zapewniajacego rownowage spowodowanych preesunigciem kreywej popytu globalnego (AD) bedacymi konsekwencja wylacanie amian stopy %. Wszystkie inne powody reesunigcia AD mozna pokazaé jako zmiany polozenia IS. Praesuniecie wvkresu AD w g6re prey nie zmienionelstopie % powoduia ~ pozytywne oczekiwania przedsiebiorstw co do ksztattowania sig zyskéw w przysztosci, - optymizm gospodarstw domowych co do ich przysztych dochodéw, = awigkszenie wydathéw paristwa, skutkiem jest wzrost dochodu (Y) zapewniajgcego réwnowage prey danej stopie % i praesunigcie krzywej IS w prawo {interpretacja przesunigcia: obecnie dochéd zapewniajacy rownowage jest wyészy przy danym poziomie stopy%) Przesunigcie krzywe] IS w prawo (1) rozumiemy jako wzrost popytu (ekspansywna polityka fiskalna). Praesuniecie krzywej IS w lewo (2) rozumiemy jako spadek popytu (restrykcyjna polityka fiskalna), "wszystkie punkty powyte] (po prawel) kraywej IS ozmaczaja przewage podaty nad popytem (bo aby je osiggna¢ traeba zwigkszyé popyt), za pod krzywa (po lewel) nadwy2ke popytu. -pkt po lewej~nadwyika popytu nad podata. —_-pkt po prawe] — nadwy2ka podaty nad popytem Popyt > Podaiy Podai>Popyty~ bezrobocie praymusowe — koszt niewykorzystanych mozliwoscl produke|i débr i ustug, na og6t wysoki Platnosci transferowe( zasiki) nie sq karzySciq dla spoleczeristwa jako catoéci. Moga uliyé sumieniu rbiorowosci, nie sq to jednak platnosci za dostarczone dobra badé ustugl, ktére inni c2tonkowie spoleczeristwa mogliby skonsumowa¢. Zmuszenie ludzi do preejécia przez crysciec bezrobocia jest ponadto jednym ze sposobéw, za pomocg ktérych spoteczeristwo dokenuje realokacji sity roboczej, Kierujac ja do bardzie] odpowiednich miejse pracy i zwigkszajac w ten spos6b produkejg catkowita w dlugim okresie. Bezrobocie praymusowe powoduje wigce] ludzkiego clerpienia i strat psychicenych niz bezrobocie dobrowoine. Inflacja — to warost przecigtnego poziomu cen i débr w jakimé okresie. Czysta inflacja jest preypadkiem szczeg6Inym, kt6ry pojawia sig wtedy, Kiedy wszystkie ceny débr i czynnikéw produkeji warastaja w tym samym tempie. Koszty Inflacji Nominaina stopa procentowa zwykle rosnie w tempie inflacji, co sprawia, Ze realna stopa procentowa pozostaje stala. Jeteli 2zatem inflacja wrasta, luzie traymaja mniejsze zasoby pienigzne, Kiedy wysoka nominaina stopa procentowa sklania ludzi do zmniejszenia realnych zasobéw pienigénych, spoleczeristwo 2ubywa wigcej zasobéw, zawierajac transakcjg, a zatem mniejsza ich ilosé morze preeznaczyé na produkcje oraz konsumpcle débr i ustug. Méwimy wtedy 0 kosztach zdzieranych zeléwek, spowodowanych przez warost inflac Koszt zdzieranych zeléwek symbolizuja caly dodatkowy czas i wysitek wktadany przez ludzi w zawieranie transakeli wowczas, 8¢y prébuja oni poradzi¢ sobie za pomocg mniejszych zasobéw realnego pieniadza.. Koszty zmienianych jadtospis6w. Kiedy ceny werastaja, trzeba zmieniaé wywieszki z cenami. Na przyktad, jadtospisy w restauraciach musza byé wydrukowane na nowo, aby klienci widzieli o wyZszych cenach potraw. Koszty zmienianych jadtospiséw, spowodowane inflacja, odpowiadaja realnym zasobom zutywanym po to, aby wydrukowae owe metkiz cenami wowezas, gdy te w2rastaja(lub spadaja). Im wy2sze jest tempo zmian cen, tym czeSciej nalezy drukowaé nowe karty dat, jezeli tylko ceny realne maja pozostaé state. POLITYKA PIENIEZNA fagodzi wstrzas, jezeli zmiana cen wywoluje reakcje paristwa, ktére dostosowuje wielkoS¢ nominalne} podaiy pienigdza, a by w krétkim okresie uniknaé zmiany jego realne] podaiy. ‘Stopa inflacji = w2rost nominalnej podaty pracy pieniadza - wzrost realnego popytu na pienigdz ipotezy Fishera w2rostowi inflacjio 1% towarzyszy wzrost stopy pracentowej o 1%. line podaty pienigdza — wzrost realnego popytu na pienigdz. Z.teoriilosciowe} wynika, Ze gdy warost realnego popytu na pieniadz wynosi zero, stopa inflacii réwna sig stopie wzrostu nominalnej wartosci pieniadza. Skutek taki nie sprawdza sie, gdy zmienia sig realny. popyt na pieniadz, Poniewa? zazwyczaj dochdéd realny i stopa procentowa zmieniaja o kilka punktéw procentowych rocznie, takie realny popyt na pieniadz zmienia sig powoll. Jezeli nominalna wartoéé pienigdza warasta szybko, musi ja zrekompensowaé szybki wzrost cen. Wtedy realna podai pieniadza zmienia sig nieznacznie w stosunku do podaéy nominalne| i cen. Kraje, w ktérych wystepuje wysoka inflacja maja réwnied wysokie stopy procentowe. Wedtug hipoteay Fischera wzrostowi inflacjio 19% towarzyszy wzrost stopy procentowel take 0 1%, Reaina stopa procentowa = nominalna stopa procentowa - stopa inflacji Histeraza —ozn. Ze zmiany stanu wyléciowego uktadu wywolane zmianami czynnikéw wew., zaleza od stanu ukladéw oprzedzajacych ten stan przejéciowy Rodzaje inflacji ze wzgledu na preyczyny powstania -Inflacja ciagniona przez popyt (popytowa- nagly werost globalnego popytu)-inflacje nabywcéw- wystepuje wtedy gdy calkowita wielkoSé planowanych wydatkéw w2rasta szybciej niz catkowita wielkoSé produkcjl. (jak stlumié..restrykcyjna polityka fiskalna-zmniejszenie wydatkow rzadowych-podnoszenie podatkow-ograniczanie ulg podatkowych-wprowadzanie nowych-restrykcyjna polityka monetarna-pol dochodawa) -Inflacja pchana przez koszty (podatowa-wzrost kosztéw produkcii np. wzrost kosztéw pensji bez werostu produkeii)- inflacja dostawcaw- wystepuje wtedy gdy cena jecnego lub kilku zasob6w ulega zwiekszeniu oraz w sytuacli gdy natotone sa ‘ograniczenia na podaz jednego lub kilku zasobow (jak stlumi¢...dywersyfikacja portfela-poszukiwanie roznych dostaw, wlasnych zasobow, kontrola posrednia i bezposrednia podazy oraz cenkluczowych zasobow) Anflacja strukturalna —wystepuje wtedy edy producenci nie sa w stnie nadazyc za zmianami struktury popytu i pojawiaja sie nnledobory najbardzie) poszukiwanych produktow. (jak stlumi...transfer technologi-usprawnienie przeplywu pracownikow 2, jednej galezi do drugiej) Inflacia ze wagledu tempa wzrostu poxiomu cen inflacja pelzajaca do 5% w skali roku, malutka, w polsce -inflacja kroczqca od 5 do 10% rocznie wigksza, rzqd mode ja powstrzymaé, -mega inflacja od 15 do 50% racznie, ~inflacja galopujaca od 50 do 100% w skali roku, szybka zmiana cen, doSé duée problemy w gospodarce -hiperinflacja powyzej 100% w skali roku, Nierncy-wielki kryzys, twarda polityka pieniedna i fiskalna, treba wymienié walute