1

Plant Taxonomy

รศ.ดร. รุ ทธ์ สุทธิศรี

พืชใบเลีย้ งเดี่ยว (monocotyledons)
Family Pandanaceae

- เป็ นไม้ ต้น ไม้ พมุ่ หรื อไม้ เลื ้อย มีเนื ้อไม้ - ผลเป็ นแบบ drupe หรื อเป็ นผลรวม
มักมีรากคํ ้ายัน (prop root) ตามต้ นมี (multiple fruit)

รอยจากใบที่หลุดไปเหมือนเป็ นข้ ออยู่

โดยรอบ
- ใบเรี ยวยาว มีหนามตามขอบและเส้ น
กลางใบ ใบเรี ยงสลับแบบ 3-ranked แต่
ต้ นมักบิดเป็ นเกลียว จึงดูเหมือน spiral
- ดอกเพศเดียว ออกเป็ นช่อ อยูแ่ ยกต้ นกัน
(dioecious) ช่อดอกมักมี bract ขนาด

ใหญ่ห้ มุ
- ช่อดอกตัวผู้ มี stamen จํานวนมาก ช่อ
ดอกตัวเมีย มี pistil จํานวนมาก
ตัวอย่ างพืช: เตยหอม, เตยทะเล

Family Gramineae (Poaceae)

- ลําต้ นกลม กลวง มีข้อ-ปล้ องชัดเจน

- ใบเรี ยวยาว ออกสลับ เรี ยงแบบ 2-ranked
- ใบมีกาบใบแบบเปิ ด (opened leaf sheath) หุ้มลําต้ น มี ligule
- ดอกช่อแบบ spike, panicle หรื อ raceme ช่อดอกย่อย เรี ยก spikelet มี bract แห้ งๆ เรี ยก
glume หุ้มช่อดอกและดอกย่อย
- glume หุ้มดอกมี 2 อัน คือ lemma อันนอก กับ palea อันใน, perianth ลดรู ป, pistil มี stigma

รูปขนนก 2 แฉก
- ผลเป็ นแบบ caryopsis (หรื อ grain)

ตัวอย่ างพืช: ข้ าว, ข้ าวสาลี, ข้ าวโพด, อ้ อย, ไผ่, หญ้ าคา, หญ้ าแพรก
 2

Family Cyperaceae

- พืชพวกกก แห้ ว ลําต้ นเป็ น 3 เหลี่ยมหรื อ

กลม ลําต้ นตัน มีกาบใบแบบปิ ด (closed
leaf sheath) หุ้มรอบต้ น

- ใบเรี ยวยาว เรี ยงสลับแบบ 3-ranked แผ่น

ใบหยักเป็ นลอนพับเหมือนลอนกระเบื ้อง
- ดอกช่อแบบ umbel หรื อ panicle มีชอ่
ย่อยแบบ spikelet
- ผลแบบ achene

ตัวอย่ างพืช: หญ้ าแห้ วหมู, กก

Family Palmae (Arecaceae)

- เป็ นพืชมีเนื ้อไม้ ส่วนใหญ่เป็ นไม้ ยืนต้ นหรื อไม้ พมุ่

- ลําต้ นมีรอยก้ านใบที่หลุดออก ดูคล้ ายมีข้อปล้ อง ไม่แตกกิ่ง
- ใบออกเฉพาะที่ยอดต้ น หรื อปลายกิ่ง เป็ นใบประกอบแบบ pinnate หรื อเป็ นใบเดี่ยวที่มีขอบใบ
หยักเว้ าแบบ palmate
- ดอกช่อแบบ compound spadix มีกาบ (spathe) หุ้มก่อนบาน
- รังไข่มี 3 locules แต่จะเจริญเป็ นผลเพียง locule เดียว ภายในมี 1 ovule
- ผลแบบ drupe
ตัวอย่ างพืช: มะพร้ าว, ตาล, อินทผลัม, saw palmetto, หมาก (มี alkaloid และ tannin)
 3

Family Araceae

- เป็ นไม้ เนื ้ออ่อน มีลําต้ นใต้ ดิน ใบออกเป็ นกอจากดิน บางชนิดเป็ นไม้ เลื ้อย
- มีผลึกรูปเข็มของ calcium oxalate ในเนื ้อเยื่อ
- หลายชนิดมีใบที่มีเส้ นใบแบบร่างแห
- ช่อดอกแบบ spadix มีใบประดับขนาดใหญ่สีสวยหุ้ม เรี ยกว่า spathe
- ดอกมักมีเพศเดียว ไม่มี perianth
- ผลแบบ berry
ตัวอย่ างพืช: เผือก, บอน, หน้ าวัว, สาวน้ อยประแป้ง, บุก (มี glucomannan)

Family Commelinaceae

- เป็ นไม้ เนื ้ออ่อน ลําต้ นฉํ่านํ ้า มักมี

mucilage ในต้ น
- ช่อดอกแบบ cyme มี bract รูปเรื อ หรื อรูป
กาบหอยรองรับ อาจมีสีสวย
- ดอกมีก้านเกสรตัวผู้ที่มีขนคล้ ายด้ ายร้ อย
ลูกปั ด
 4

ตัวอย่ างพืช: ว่านกาบหอย, หญ้ าปั กกิ่ง

Family Liliaceae

- พืชในวงศ์นี ้มีได้ หลายลักษณะ อาจเป็ นไม้ เนื ้ออ่อน ไม้ เลื ้อย มีลําต้ นใต้ ดนิ แบบ bulb, corm หรื อ
rhizome
- ดอกเดี่ยว หรื อดอกเป็ นช่อแบบ raceme แต่ละดอกมี perianth 6 กลีบ แยกเป็ น 2 ชันๆละ
้ 3 กลีบ

- ชันเกสรตั
้ วเมีย superior ovary, 3 locules 3 carpels
- ผลแบบ capsule หรื อ berry

ตัวอย่ างพืช: ดองดึง (มี alkaloid), ว่านหางจระเข้ (มี mucilage และ anthraquinone), white
hellebore (มี stilbene), squill (มี cardiac glycoside), รากสามสิบ (มี saponin)

Family Amaryllidaceae

- มีลําต้ นใต้ ดนิ แบบ bulb

- ช่อดอกแบบ scapose umbel หรื อ compound umbel มีก้านยาว (scape) ขึ ้นมาจากดิน ช่อ
ดอกมี bract รองรับ
- ดอก regular มี 6 กลีบ (perianth) แยกเป็ น 2 ชัน้
- ovary inferior มี 3 locules 3 carpels

ตัวอย่ างพืช: พลับพลึง (มี alkaloid)

 5

Family Agavaceae (Subfamily Agavoideae of Family Asparagaceae)

- มักเป็ นพืชทนแล้ ง (xerophyte) ในเขตร้ อน ต้ นเป็ นกอ มีเนื ้อไม้ หรื อมีลําต้ นเหนือดิน
- ใบมักหนา มีเส้ นใยมาก ใบออกเป็ นกระจุก ปลายแหลม หรื อมีหนามที่ปลาย
- ชนิดที่เป็ นกอ มักมีชอ่ ดอกแบบ panicle ขนาดใหญ่ มีก้านช่อดอก (scape) โผล่ขึ ้นมาจากดิน
- ดอกย่อยลักษณะ regular
ตัวอย่ างพืช: ศรนารายณ์, สับปะรดเทศ (มี saponin)

Family Dioscoreaceae

- เป็ นไม้ เถา ไม่มี tendril อาจมีหนามหรื อครี บตามเถา บางชนิดมีรากสะสมอาหาร เช่น กลอย
- ใบมีเส้ นใบเป็ นร่างแห
- มีลําต้ นพิเศษ เรี ยกว่า bulbil ดูคล้ ายผล
- ดอกเพศเดียว มักอยู่ตา่ งต้ นกัน (dioecious)
- ผลแก่แตกได้ มีปีก 3 ปี ก หรื อเป็ นผลแบบ berry

ตัวอย่ างพืช: กลอย และพืชสกุล Dioscorea (มี alkaloid และ saponin)

Family Zingiberaceae

- มีลําต้ นใต้ ดนิ แบบ rhizome มีกลิ่นเฉพาะ

 6

- มีกาบใบหุ้มซ้ อนกันเป็ นลําต้ นส่วนเหนือดิน

- ใบเดี่ยว ออกสลับแบบ 2-ranked ใบมี ligule
- ดอก irregular ออกเป็ นช่อ มี bract รองรับ
- stamen ที่สมบูรณ์มีเพียง 1 อัน ขนาดใหญ่ แข็งแรง คอยช่วยพยุงก้ านเกสรตัวเมีย

- มีเกสรตัวผู้ที่เป็ นหมัน คือ ไม่มี anther แต่มีสีสวยคล้ ายกลีบดอก เรี ยก petaloid staminode
- ผลเป็ นแบบ capsule
ตัวอย่ างพืช: ขมิ ้นชัน (มี curcuminoid), ไพล, ว่านชักมดลูก, ขิง, ข่า (มี lignan), กระชาย, กระวาน,
กระทือ (ส่วนใหญ่มี volatile oil ซึง่ มี monoterpenoid, sesquiterpenoid และ phenylpropanoid เป็ น
องค์ประกอบ)

Family Orchidaceae

- ส่วนใหญ่เป็ น epiphyte (เกาะบนต้ นไม้ อื่นโดยไม่เป็ นกาฝาก)

- มักพบมีลําต้ นแบบ pseudobulb
- ดอกมีรูปทรงแบบ orchidaceous กลีบดอกชันในมี ้ 3 กลีบ โดยมี 1 กลีบที่มีรูปร่ างและสีสน
ั ต่างไป
เรี ยกว่า labellum ทําให้ ดอกมีลกั ษณะ zygomorphic
- stamen และ pistil ติดอยู่ด้วยกัน (gynandrous) บนแกน (column) เดียวกัน
- ละอองเกสรตัวผู้ (pollen) เกาะกันเป็ นก้ อน เรี ยก pollinium (พหูพจน์ = pollinia)
- ผลแบบ capsule เมล็ดมีจํานวนมาก ขนาดเล็ก

ตัวอย่ างพืช: กล้ วยไม้ ตา่ งๆ (หลายชนิดมีอนุพนั ธ์ของ stilbene), วานิลลา

 7

พืชใบเลีย้ งคู่ (dicotyledons) - Apetalae

Family Piperaceae

- เป็ นไม้ เลื ้อย มีรากอากาศ ช่วยปี นป่ าย (climbing root) บางชนิดเป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ล้มลุก
- ใบเดี่ยว ขอบเรี ยบ ออกสลับ มีกลิ่นหอมหรื อฉุน ในเนื ้อเยื่อมีตอ่ มนํ ้ามัน (pearl gland หรื อ
pellucid dot) บริ เวณข้ อที่ใบออกมักโป่ ง โคนก้ านใบมีกาบ (winged petiole) หุ้มเถา
- ดอกออกเป็ นช่อ ส่วนมากเป็ นแบบ spike ออกตรงข้ ามกับใบ แต่อาจพบที่เป็ นช่อดอกแบบ
raceme ได้ บ้าง
- ดอกเล็ก ไม่มีกลีบดอก superior ovary มี 1 locule
- ผลแบบ drupe บางครัง้ ฝั งติดกับแกนก้ านช่อดอก
ตัวอย่ างพืช: พริ กไทยและดีปลี (มี alkaloid และ monoterpenoid), พริ กหาง (มี lignan), kava (มี
styrylpyrone), พลู

Family Fagaceae

- เป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ยืนต้ น

- ใบเดี่ยว ออกสลับ
- ดอกเพศเดียว (unisexual) ออกเป็ นช่อแบบ catkin
- ดอกตัวเมีย มี inferior ovary
- ผลแบบ nut มีเมล็ดเดียว มี bract คล้ ายถ้ วยหุ้มอยูร่ อบนอก

ตัวอย่ างพืช: เกาลัด, ก่อ (สมุนไพรจากพืชวงศ์นี ้ เช่น nutgall มี tannin)

 8

Family Moraceae

- ส่วนมากเป็ นไม้ ยืนต้ น และไม้ พมุ่ มักมียางขาว (milky sap)

- ใบเดี่ยวเรี ยง alternate หรื อ spiral ขอบใบเรี ยบ หรื อเว้ า (lobed) หรื อจักแหลม (toothed) มี
stipule ซึง่ ร่วงเร็ ว ทิ ้งเป็ นรอย (scar) ให้ เห็น

- ดอกเพศเดียว อาจอยูต่ ้ นเดียวกัน หรื อแยกต้ นกันขึ ้นกับชนิดพืช ออกเป็ นช่อยาวตามปรกติ หรื อ
เป็ นช่อห้ อยลง (catkin) หรื อเป็ นหัวกลม (head) หรื อในฐานรองช่อดอกรูปกลม หรื อกลมรี
(syconium)
- ผลเป็ นผลรวม (multiple fruit) แบบ sorosis เช่น ขนุน หรื อแบบ syconium เช่น มะเดื่อ โดยมี
ผลย่อยเป็ นแบบ achene หรื อ drupe
ตัวอย่ างพืช: ขนุน, สาเก, สา, หม่อน, มะเดื่อ, ยางอินเดีย, มะหาด (มี stilbene), ยางน่อง (มี cardiac
glycoside)

Family Urticaceae

- มักเป็ น herb หรื อไม้ พมุ่ เล็ก (undershrub) อาจมียางใส

- ผิวใบและกิ่งอ่อนมักมี stinging hair เมื่อสัมผัส จะหลัง่ สารที่ทําให้ เกิดอาการแพ้
- ใบเดี่ยว ออกตรงข้ าม หรื อสลับ
- ดอกเพศเดียว ขนาดเล็ก ออกเป็ นช่อ
ตัวอย่ างพืช: ตําแย, ตะลังตังช้ าง, stinging nettle (Urtica dioica)
 9

Family Cannabaceae

- เป็ นไม้ ล้มลุก ไม้ พมุ่ หรื อไม้ เลื ้อย มีกลิ่นเฉพาะต้ น
- ใบเดี่ยวขอบใบ deeply lobed หรื อใบประกอบแบบ palmate
- ดอกเพศเดียว ดอกตัวผู้กบั ตัวเมียอยูแ่ ยกต้ นกัน (dioecious) มี bract เห็นได้ ชดั
- กลีบเลี ้ยง 5 กลีบ, stamen 5 อัน
- ผลแบบ achene

ตัวอย่ างพืช: กัญชา (มี monoterpenoid), ฮอป (Humulus lupulus)

Family Aristolochiaceae

- เป็ น stem climber

- ใบเดี่ยว ออกสลับ รู ปหัวใจ (cordate)
ไม่มีหใู บ
- ดอกเดี่ยว หรื อออกเป็ นช่อแบบ raceme
ดอกมีขนาดใหญ่ กลีบมักแผ่คล้ ายระฆัง
สีสวยงาม มีทงแบบ
ั้ regular และ
irregular
- ผลแบบ septicidal capsule

ตัวอย่ างพืช: ไก่ฟ้า, กระเช้ าถุงทอง, กระเช้ าผีมด

 10

Family Polygonaceae

- ส่วนใหญ่เป็ นไม้ พมุ่ มีบางชนิดเป็ นไม้ เลื ้อย ไม้ ล้มลุก หรื อไม้ ยืนต้ น
- ใบเดี่ยว ออกสลับ มี ochreate stipule
- ดอกเดี่ยว หรื อเป็ นดอกช่อ raceme สีขาว หรื อสีชมพูแดง
- กลีบเลี ้ยง 3-6 กลีบ คงทน ไม่ร่วงง่าย (persistent) และมักขยายใหญ่ขึ ้น เมื่อดอกเจริ ญเป็ นผล
- stamen 6-9 อัน, ovary superior

- ผลแบบ nut รูปสามเหลี่ยม

ตัวอย่ างพืช: โกฐนํ ้าเต้ า (มี anthraquinone), ผักแพว, พวงชมพู

Family Amaranthaceae

- เป็ นไม้ ล้มลุก หรื อไม้ พมุ่

- ใบเดี่ยว ขอบเรี ยบ ไม่มีหใู บ
- ดอกออกตามซอกใบ (axillary) เป็ นดอกช่อแบบ dichasium cyme ที่ดคู ล้ าย spike หรื อเป็ นรูป
หัวกลม (head) ช่อดอกมักมี scarious bract ลักษณะบาง แห้ ง โปร่งใส
- ดอกสมบูรณ์เพศ มี perianth 4-5 กลีบ stamen 1-5 อัน ติดกันที่ฐานซึง่ เป็ นระยางค์ของชันเกสร
้
ตัวผู้
- ovary superior มี 1 locule
 11

- ผลแก่แห้ ง แตกตามขวาง (pyxis หรื อ circumcissile capsule) หรื อเป็ น nut

ตัวอย่ างพืช: ผักโขม, หงอนไก่

Family Basellaceae

- เป็ นไม้ เลื ้อยล้ มลุก ฉํ่ านํ ้า (succulent

climbing herb)
- ใบเดี่ยว ออกสลับ
- ดอกเป็ นช่อแบบ raceme หรื อ spike
- perianth เชื่อมติดกัน สีสดใส (เป็ น
pataloid calyx) ผลแบบ drupe

ตัวอย่ างพืช: ผักปลัง

พืชใบเลีย้ งคู่ (dicotyledons) - Polypetalae

Family Cactaceae

- เป็ นพืชฉํ่านํ ้า มักมีหนาม (จากใบที่ลด

รูปไป) ลําต้ นสีเขียว สังเคราะห์แสงแทน
ใบได้ (phylloclade)
- ลําต้ นมียางใส หรื อยางขาว
- ดอกเดี่ยว สวยสะดุดตา (showy)
สมบูรณ์เพศ, regular มีกลีบดอกและ
กลีบเลี ้ยงจํานวนมาก ลักษณะคล้ ายกัน
(perianth)

- stamen มาก เรี ยงแบบ spiral บนฐานรองดอกรู ปถ้ วย (hypanthium) จํานวนแฉกของ stigma
เท่ากับจํานวน carpel
- inferior ovary ภายในมี 1 locule หลาย carpel
- ผลเป็ นแบบ berry
 12

ตัวอย่ างพืช: กระบองเพชร, แก้ วมังกร, peyote (มี alkaloid)

Family Nymphaeaceae

- เป็ นพืชนํ ้า ใบแบบ peltate มักมีก้านยาวและลอยนํ ้าได้ มียาง (latex) มี rhizome

- ดอกเดี่ยว regular สมบูรณ์เพศ ก้ านดอกยาว มีกลีบเลี ้ยง 3-6 กลีบ มีกลีบดอกจํานวนมาก
บางครัง้ กลีบเลี ้ยงและกลีบดอกคล้ ายกันมาก
- stamen มีมาก หันเข้ าหาแกนกลางของดอก
- รังไข่มี 8 carpels ขึ ้นไป carpel อาจเชื่อมติดกันเป็ นรังไข่ที่มีหลาย locule (syncarpous) หรื อ
แยกกันเป็ นหลายรังไข่ (apocarpous) ฝั งอยูใ่ นฐานรองดอกรูปฝั กบัว
Subfamily Nymphaeoideae: รังไข่เดียว อยูส
่ งู หรื อตํ่ากว่าฐานรองดอกก็ได้ , syncarpous, laminar
placentation เช่น บัวสาย

Subfamily Nelumboideae: มีหลาย carpel แยกกัน (apocarpous), ovary superior เช่น บัว

หลวง (มี alkaloid) ปั จจุบนั ย้ ายไปเป็ น Family Nelumbonaceae

Family Annonaceae

- เป็ นไม้ ยืนต้ น ไม้ พมุ่ หรื อไม้ เลื ้อย เนื ้อไม้ และใบมีกลิ่นหอม
- ใบเดี่ยว ออกสลับ มักเห็นเป็ น 2-ranked ไม่มี stipule
- ดอกสมบูรณ์เพศ, regular แต่ละชันเป็้ น trimerous โดยชัน้ calyx มี 3 กลีบ valvate, ชัน้
corolla มี 3-6 กลีบ valvate หรื อ imbricate
- stamen มาก เรี ยงแบบ spiral
 13

- pistil มาก (apocarpous) เกาะบนแกนที่พองออก (thalamus), superior ovary

- ผลเป็ นแบบ berry หรื อเป็ นผลกลุม่ ที่ดเู หมือนผลเดี่ยว (จากหลายรังไข่รวมกันโดยมีแกนกลาง
ร่วมกัน) เช่น น้ อยหน่า
- เมล็ดมี ruminate endosperm (เป็ นลาย)

ตัวอย่ างพืช: น้ อยหน่า, ทุเรี ยนเทศ, การเวก, ลําดวน, นมแมว พืชวงศ์นี ้หลายชนิดมี alkaloid, บางชนิด
เช่น พืชในสกุล Goniothalamus มีสารกลุม่ styrylpyrone

Family Myristicaceae

- เป็ นไม้ ยืนต้ น หรื อไม้ พมุ่ เนื ้อไม้ และใบมีกลิ่นหอม มีนํ ้ายางสีแดง (red sap)
- ใบเดี่ยว ออกสลับ ไม่มี stipule
- ดอกเล็ก มีเพศเดียว, regular ไม่มีกลีบดอก กลีบเลี ้ยงมี 2-4 กลีบ บางครัง้ เชื่อมติดกัน
- ดอกตัวผู้มีmonadelphous stamen โดยที่สว่ น anther หันออกจากแกน
- ผลแบบ drupe แตกได้ 2 แนว เมล็ดใหญ่ มักมี aril สีแดงปกคลุม เช่น ดอกจันทน์ จากผล
จันทน์เทศ
- เมล็ดมี ruminate endosperm
ตัวอย่ างพืช: จันทน์เทศ (มี simple phenylpropanoid, lignan)

Family Magnoliaceae

- เป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ยืนต้ น มีกลิ่นหอม

 14

- ใบเดี่ยว ออกสลับ มี sheathing stipule ขนาดใหญ่ ร่วงง่าย

- ดอกเดี่ยว ขนาดใหญ่ สมบูรณ์เพศ, regular ส่วน perianth เรี ยง cyclic หรื อ spiral กลีบเลี ้ยง
และกลีบดอกเป็ นจํานวน X 3 บางครัง้ ดูคล้ ายๆ กัน
- stamen มีจํานวนมาก เรี ยง spiral
- pistil จํานวนมาก อยูแ่ ยกกัน (apocarpous) เรี ยงแบบ spiral อยูบ
่ นแกน gynophore, ovary
superior แต่ละรังไข่มี 1 locule 1 carpel

- ผลเป็ นผลกลุม่ (aggregate fruit) โดยผลย่อยเป็ น follicle

ตัวอย่ างพืช: จําปี , จําปา, บางชนิด เช่น Magnolia officinalis, Schisandra chinensis มี lignan, พืช
วงศ์นี ้บางชนิดมี alkaloid

Family Lauraceae

- เป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ยืนต้ น เปลือกต้ นและใบมีกลิ่นหอม เช่น อบเชย
- ใบเดี่ยว ออกตรงข้ าม เส้ นใบหลักเป็ นแบบขนาน (ในพืชสกุล Cinnamomum)
- ดอกเล็ก สีเขียวๆ, regular, perianth มีชนละ
ั ้ 3 ดูคล้ ายกลีบเลี ้ยง และอยูท่ น (persistent)
- stamen เรี ยงเป็ น 2-3 แถว
- ผลแบบ drupe มักมี fleshy hypanthium หรื อฐานรองดอกรูปถ้ วยรองรับ

ตัวอย่ างพืช: อบเชย (มี simple phenylpropanoid, coumarin), การบูร (มี monoterpenoid),
sassafras, avocado

Family Menispermaceae

- เป็ นไม้ เลื ้อยที่มีเนื ้อไม้

 15

- ใบเดี่ยว ออกสลับ ไม่มีหใู บ

- ดอกเล็กมาก เพศเดียว อยูแ่ ยกต้ นกัน (dioecious)
- stamen 3-6 อัน
- superior ovary
- ผลเป็ นแบบ drupe หรื อ achene
- เมล็ดเป็ นรู ปพระจันทร์ เสี ้ยว (moon seed)

ตัวอย่ างพืช: บอระเพ็ด (มี diterpenoid), โคคลาน (มี sesquiterpenoid), พืชในวงศ์นี ้หลายชนิด เช่น
ขมิ ้นเครื อ, แห้ ม, Chondrodendron tomentosum มี alkaloid

Family Papaveraceae

- เป็ นไม้ ล้มลุกอายุหลายปี (perennial herb) ที่มีนํ ้ายางสีขาว หรื อสีอื่น

- ใบเดี่ยว ออกสลับ อาจหยักเว้ าแบบ pinnate หรื อ palmate
- ดอกเดี่ยว สวยสะดุดตา (showy), มี 2 เพศ, regular
- perianth มี 2 ชัน้ โดยกลีบเลี ้ยง 2-3 อัน ร่วงง่าย, กลีบดอกแบ่งเป็ น 2 วง มักยับยูย่ ี่ (crumpled)
เมื่อเป็ นดอกตูม
- stamen จํานวนมาก มีหลายวง
- ovary superior มี 1 locule หลาย carpel, parietal placentation มีแฉกของ stigma เท่า
จํานวน carpel
- ผลแบบ capsule มีเมล็ดมาก แตกโดยมีรูเปิ ดใต้ stigma (poricidal) หรื อแตกตามรอยตะเข็บ
carpel
 16

ตัวอย่ างพืช: ฝิ่ น, Sanguinaria canadensis (มี alkaloid)

Family Cruciferae (Brassicaceae)

- เป็ นพืชล้ มลุก มีนํ ้ายางใสซึง่ มีกลิ่นฉุน (pungent) มักมี forked หรื อ stellate unicellular hair
- ใบเดี่ยว ออกสลับ ออกจากโคนต้ น
- ดอกมี 2 เพศ, regular มีกลีบเลี ้ยงและกลีบดอกอย่างละ 4 กลีบ โดยกลีบดอกเรี ยงแบบ
cruciform
- stamen สัน้ 2 อัน ยาว 4 อัน (tetradynamous)

- ovary superior, parietal placentation มี 1 locule แต่มี false septum ทําให้ ดเู หมือนมี 2
locules
- ผลเป็ นแบบ silique หรื อ silicle

ตัวอย่ างพืช: ผักคะน้ า, ผักกาด, ผักกวางตุ้ง, กะหลํ่าปลี, กะหลํ่าดอก, กะหลํ่าดาว, มัสตาร์ ด, วาซาบิ (มี
isothicyanate glycoside), พืชบางชนิดในสกุล Brassica มี lignan

Family Rosaceae

- เป็ นไม้ ยืนต้ น ไม้ พมุ่ หรื อไม้ ล้มลุก บางครัง้ ลําต้ นมีหนาม
- ใบเดี่ยว หรื อใบประกอบ หูใบร่วงง่าย หรื อหูใบติดกับโคนก้ านใบ
- ดอกมี hypanthium รูปถ้ วย เป็ น perigynous หรื อ epigynous flower
- stamen มาก แยกจากกัน
- ชันเกสรตั
้ วเมียประกอบด้ วย 1 carpel หรื อหลาย carpel ไม่ตดิ กัน (apocarpous)
 17

- ผลมักไม่แตก มีหลายแบบ เช่น pome, drupe, drupelets

ตัวอย่ างพืช: กุหลาบ (มี monoterpenoid), แอปเปิ ล, strawberry, raspberry, เชอร์ รี่, peach (ท้ อ),
plum, apricot เมล็ดของพืชเหล่านี ้หลายชนิดมี cyanogenic glycoside, quillaja (มี saponin)

Family Fabaceae (Leguminosae)

Subfamily Mimosoideae (Family Mimosaceae)

- มักเป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ยืนต้ น

- ใบมักเป็ นใบประกอบแบบ bipinnate บางครัง้ ลดรูปเป็ น phyllode
- ช่อดอกมักเป็ นแบบ raceme หรื อ head (capitate)
- ดอก regular กลีบดอกเรี ยงแบบ valvate
- จํานวน stamen เท่าจํานวนกลีบเลี ้ยง หรื อมีจํานวนมาก
- ผลแบบ legume ซึง่ มักมีก้าน บางชนิดเป็ น loment
ตัวอย่ างพืช: สีเสียดลาว (มี tannin), กระถิน, กระถินณรงค์, จามจุรี, ไมยราบ, ผักกระเฉด, acacia
Subfamily Caesalpinoideae (Family Caesalpiniaceae)

- มักเป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ยืนต้ น

- ใบมักเป็ นใบประกอบแบบ pinnate หรื อ bipinnate มีหใู บ
- ดอก irregular หรื อกึ่ง regular (subactinomorphic) กลีบดอกเรี ยงแบบ imbricate มี upper
petal อยู่ด้านใน มี stamen 10 อัน
 18

- ovary superior มี 1 locule 1 carpel

- ผลแบบ legume

ตัวอย่ างพืช: มะขามแขก, ชุมเห็ดเทศ, ชุมเห็ดไทย, ขี ้เหล็ก, แสมสารและคูน (มี anthraquinone), ฝาง,
ชงโค, ส้ มเสี ้ยว, หางนกยูง, นนทรี ย์, ประดู่

Subfamily Papilionoideae (Family Papilionaceae)

- มีทงที
ั ้ ่เป็ นไม้ ล้มลุก ไม้ พมุ่ ไม้ ยืนต้ น และไม้ เลื ้อย
- ใบ มีทงทีั ้ ่เป็ นใบประกอบแบบ pinnate และ palmate หรื อเป็ นใบเดี่ยว มี stipule
- ดอก irregular มาก เป็ น papilionaceous form ชันกลี
้ บดอกประกอบด้ วย standard 1 กลีบ
ใหญ่สดุ อยูน่ อกสุด, wing และ keel อย่างละ 2 กลีบ
- stamen มี 10 อันเป็ น monadelphous หรื อ diadelphous
- ผลแบบ legume
ตัวอย่ างพืช: ถัว่ เหลือง, กวาวเครื อและเถาวัลย์เปรี ยง (มี flavonoid), tonka bean และ sweet clover
(มี coumarin), มะกลํ่าตาหนู (มี triterpenoid), ลูกซัดและชะเอมเทศ (มี saponin)

Family Passifloraceae

- เป็ นไม้ ล้มลุก หรื อไม้ พมุ่ มักเลื ้อยพันโดยอาศัย tendril ซึง่ ออกตรงซอกใบ
- ใบเดี่ยว ออกสลับ ขอบใบหยักแบบ palmately lobed
 19

- ดอกเป็ นดอกเดี่ยว แต่ออกเป็ นคูต่ รงซอกใบ เป็ น perigynous flower

- กลีบเลี ้ยงหนา 5 กลีบ อาจดูคล้ ายกลีบดอก, กลีบดอก 5 กลีบ ขนาดใหญ่
- มี corona (เกิดจาก sterile stamen) อยูร่ ะหว่างชันกลี
้ บดอกกับ stamen อาจมีแถวเดียวหรื อ
หลายแถว
- stamen มี 5 อัน ติดบน androgynophore
- ovary superior มี 1 locule 3-5 carpels, parietal placentation

- ผลแบบ capsule หรื อ berry มีเมล็ดมาก เมล็ดมี aril เป็ นเมือกหุ้ม

ตัวอย่ างพืช: เสาวรส, กะทกรก, Passiflora incarnata (มี flavonoid)

Family Guttiferae (Clusiaceae)

- เป็ นไม้ พมุ่ ไม้ ยืนต้ น หรื อไม้ เลื ้อยที่มีเนื ้อไม้ มียางสีเหลืองหรื อสีขาว
- ใบเดี่ยว หนา ขอบใบเรี ยบ ออกตรงข้ าม หรื อออกรอบข้ อ ไม่มีหใู บ
- ดอกมีเพศเดียว หรื อ 2 เพศ กลีบเลี ้ยงและกลีบดอกมีอย่างละ 4-5 กลีบ
- stamen มีมาก มักติดกันที่ฐานเป็ นกลุม
่ ๆ
- stigma เป็ นแบบ peltate มีแฉกเท่าจํานวน locule หรื อ carpel

- ผลแบบ capsule, berry หรื อ drupe เมล็ดมี aril หุ้ม

ตัวอย่ างพืช: มังคุด (มี xanthone), กระทิง (มี coumarin), ชะมวง, ส้ มแขก, มะดัน
 20

Family Dipterocarpaceae

- เป็ นไม้ ยืนต้ นขนาดใหญ่ มักมียาง

- ใบเดี่ยว ออกสลับ มีเส้ นใบที่แยกจากแกนกลางขนานชัด มีหใู บขนาดใหญ่ห้ มุ ยอดอ่อน
(sheathing stipule) แต่ร่วงง่าย

- กลีบเลี ้ยงมี 5 กลีบ อยู่คงทน (persistent) และจะขยายเป็ นปี กในผล

- กลีบดอกมี 5 กลีบ มักมีกลิ่นหอม
- stamen มี 10 อันขึ ้นไป ไม่ติดกัน
- รังไข่เจริ ญเป็ นผลแบบ nut ที่มีเมล็ดเดียว และมีปีก 2-5 อันที่เกิดจากการขยายของชัน้ calyx

ตัวอย่ างพืช: พิมเสน (มี monoterpenoid), ยางนา, เต็ง, รัง, พะยอม, จันทน์กะพ้ อ

Family Malvaceae

- เป็ นไม้ ล้มลุก หรื อไม้ พมุ่

- มี stellate hair, ในส่วนที่ยงั อ่อน มักมีเมือก (mucilage)
- ใบเดี่ยว ออกสลับ มี stipule, มีเส้ นใบแบบ palmate
- ดอกเดี่ยว, showy, สมบูรณ์เพศ, actinomorphic
- มี bract ที่เรี ยกว่า epicalyx รองรับชันกลี
้ บเลี ้ยงซึง่ ติดกันบางส่วน
- กลีบดอก 5 กลีบ ติดกับ staminal column
- stamen monadelphous, มี anther รูปไต (reniform) pollen grain เป็ นหนามและใหญ่
 21

- ovary superior มี 5 locules, 5 carpels ขึ ้นไป ส่วนยอดของ pistil แยกแฉกเท่ากับหรื อเป็ น 2

เท่าของจํานวน carpel
- ผลแบบ capsule เมล็ดอาจมีขนคลุม (comose seed)

ตัวอย่ างพืช: ชบา,พูร่ ะหง, พุดตาน,โพทะเล, กระเจี๊ยบมอญ (มี mucilage), กระเจี๊ยบแดง, ฝ้าย (มี
sesquiterpenoid)

Family Erythroxylaceae

- เป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ยืนต้ นขนาดเล็ก

- ใบเดี่ยว ขอบเรี ยบ ออกสลับ มีหใู บแบบ intrapetiolar ที่ร่วงง่ายหุ้ม bud ไว้
- ดอกเดี่ยว ออกเป็ นกระจุกตรงซอกใบ, สมบูรณ์เพศ, regular
- กลีบดอก 5 กลีบ ร่วงง่าย มีระยางค์ (appendage) รูป bifid ligulate อยูด่ ้ านในกลีบ
- stamen มี 10 อัน
- ovary superior มี 3 carpels (สังเกตได้ จากที่มี 3 style) แต่เจริ ญเพียง 1 locule
- ผลแบบ drupe หรื อ berry

ตัวอย่ างพืช: โคคา (มี alkaloid)

Family Rutaceae

- เป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ยืนต้ น มักมีหนาม ส่วนดอกและผลมีกลิ่น (aromatic)

- ใบมีนํ ้ามันหอมระเหย เห็นเป็ นจุดใส (translucent หรื อ pellucid dot) อยูท่ วั่ แผ่นใบ ใบมักเป็ นใบ
ประกอบ หรื อลดรูปจนดูคล้ ายใบเดี่ยว
 22

- ดอก regular, สมบูรณ์เพศ มี disc อยูร่ ะหว่าง stamen กับรังไข่

- กลีบเลี ้ยงและกลีบดอกมีอย่างละ 4-5 กลีบ
- stamen ไม่ตด
ิ กัน หรื อติดกันเป็ นหลายมัด (polyadelphous)
- ovary superior มี disc รองรับ

- ผลแบบ drupe, capsule หรื อhesperidium

ตัวอย่ างพืช: พืชสกุล Citrus เช่น ส้ ม, มะนาว, มะกรูด มี flavonoid, coumarin, limonoid, mono- และ
sesquiterpenoid, ส้ มโอ (มี pectin), พืชสกุล Pilocarpus (มี alkaloid)

Family Simaroubaceae

- เป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ยืนต้ น เปลือกและเนื ้อ

ไม้ มกั มีรสขมจัด
- ใบเป็ นใบประกอบแบบ pinnate ออก
สลับ ไม่มีหใู บ
- ดอกมักมีเพศเดียว อยู่ตา่ งต้ นกัน
(dioecious) หรื อมีทงดอกสมบู
ั้ รณ์เพศ
และดอกเพศเดียวบนต้ นเดียวกัน
(polygamous) มักมีฐานรองดอกรู ป

จานกลม (annular disc) หรื อรูปถ้ วย

(cup shaped)

- stamen ติดบน disc, มีจํานวน 1-2 เท่าของกลีบดอก

- pistil มี 2-5 carpels apocarpous หรื อ syncarpous, ovary superior

- ผลเป็ นแบบ capsule อาจมีปีก หรื อแบบ drupe

ตัวอย่ างพืช: ราชดัด, ประทัดใหญ่, ปลาไหลเผือก (มี triterpenoid)

Family Meliaceae

- เป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ยืนต้ น เนื ้อไม้ มกั มีกลิ่นหอม บางชนิดมียาง
- ใบประกอบแบบ pinnate ออกสลับ ฐานใบเบี ้ยว (oblique) ไม่มีหใู บ
- ดอก regular สมบูรณ์เพศ มีกลีบเลี ้ยงและกลีบดอกอย่างละ 4-6 กลีบ กลีบเลี ้ยงมีขนาดเล็ก
- stamen มี 10 อัน ติดกันเป็ นหลอด (monadelphous) มี anther ติดที่ปลาย
 23

- ovary superior 2-5 locules มี stigma รูปจานกลม (discoid) หรื อหัวกลม (capitate)
- ผลแบบ berry, capsule หรื อ drupe

ตัวอย่ างพืช: สะเดาและสะเดาอินเดีย (มี triterpenoid), กระท้ อน, ลางสาด, เลี่ยน, มะฮอกกานี

Family Euphorbiaceae

- เป็ นวงศ์ใหญ่ มีพืชทุกขนาด มักมียางสีขาว

- ใบเดี่ยว ออกสลับ
- ดอก regular, เพศเดียว ดอกตัวผู้และดอกตัวเมียอาจอยู่ต้นเดียวกัน (monoecious) หรื อต่างต้ น
(dioecious) ก็ได้

- ช่อดอกแบบ cyme, raceme, spike หรื อแบบผสม, ในสกุล Euphorbia ช่อดอกเป็ นแบบ
cyathium
- pistil มี superior ovary ซึง่ มี 3 locules, มี style 3 อัน แต่ละอันแยกเป็ น 2 แฉก
- ผลเป็ น regma หรื อ drupe มีจํานวนพู X3, เมล็ดมี caruncle เห็นได้ ชดั

ตัวอย่ างพืช: เปล้ าน้ อยและสลอด (มี diterpenoid), ละหุง่ (มี alkaloid), ลูกใต้ ใบ, ยางพารา, โป๊ ยเซียน

Family Lythraceae

- มีทงไม้
ั ้ ล้มลุก ไม้ พมุ่ และไม้ ยืนต้ น กิ่งอ่อนมักเป็ นสี่เหลี่ยม
- ใบเดี่ยว ออกตรงข้ าม หรื อออกรอบข้ อ (whorl)
 24

- ดอกขนาดเล็ก-กลาง สมบูรณ์เพศ, regular ดอกมี hypanthium รูปหลอด (tubular) หรื อรูป

ระฆัง (campanulate)
- ช่อดอกแบบ raceme หรื อ panicle
- กลีบเลี ้ยงเรี ยงแบบ valvate, กลีบดอกรู ป clawed (โคนกลีบแคบ) ติดอยู่บนขอบกลีบเลี ้ยง ยับยู่ยี่
(crumpled) เมื่อดอกตูม
- stamen มี 4-5 อัน หรื อมีมาก, ติดบนหลอดของ calyx, ในดอกตูมจะโค้ งลง

- ovary superior (perigynous) มี ovule มาก

- ผลแบบ capsule มีเมล็ดมาก
ตัวอย่ างพืช: เทียนกิ่ง (มี naphthoquinone), ทับทิม (มี alkaloid, tannin), อินทนิลนํ ้า, ตะแบก

Family Combretaceae

- เป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ยืนต้ น อาจตังตรง

้ หรื อเลื ้อย
- ใบเดี่ยว ออกสลับ หรื อตรงข้ าม ไม่มีหใู บ
- ดอกมักมีขนาดเล็ก มี discออกเป็ นช่อแบบ raceme
- กลีบเลี ้ยงและกลีบดอกอย่างละ 4-5 กลีบ กลีบเลี ้ยง valvate, คงทน (persistent), เชื่อมติดกัน
เป็ นหลอด กลีบดอกติดบน calyx tube
- stamen 4-10 อัน, filament โค้ งงอเมื่อเป็ นดอกตูม
- ovary inferior มี 1 locule 2-5 carpels

- ผลเป็ นแบบ drupe หรื อ capsule มักมีสนั หรื อปี ก 2-5 ปี ก

 25

ตัวอย่ างพืช: เล็บมือนาง, สะแกนา, หูกวาง, สมอไทย, สมอพิเภก (พืชหลายชนิดในวงศ์นี ้มี tannin),
Combretum caffrum (มี stilbene)

Family Myrtaceae

- เป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ยืนต้ น

- ใบเดี่ยว ออกตรงข้ าม หรื อออกสลับ ไม่มีหใู บ มีตอ่ มนํ ้ามันหอมระเหย (glandular punctate)
- ดอก regular, สมบูรณ์เพศ, มี disc
- กลีบเลี ้ยงและกลีบดอกอย่างละ 4-5 กลีบ กลีบเลี ้ยงอาจ persistent, กลีบดอกเรี ยงแบบ
imbricate
- stamen มีจํานวนมาก ผอมยาว โค้ งเมื่อเป็ นดอกตูม
- ovary inferior มี 1-หลาย locule

- ผลเป็ นแบบ berry, drupe หรื อ capsule อาจมี persistent calyx ติดอยูท่ ี่ผล
ตัวอย่ างพืช: ฝรั่ง, ชมพู,่ หว้ า, แปรงล้ างขวด, เสม็ด, ยูคาลิปตัส (มี volatile oil), กานพลู (มี simple
phenylpropanoid, chromone)

Family Balsaminaceae

- เป็ นพืชล้ มลุก ลําต้ นฉํ่านํ ้า และโปร่งแสง

- ใบออกตรงข้ าม หรื อออกสลับ
- ดอกสมบูรณ์เพศ, irregular
 26

- กลีบเลี ้ยงมี 3 กลีบ, petaloid กลีบล่างสุดมีขนาดใหญ่ที่สดุ ยาวไปด้ านหลังเป็ นต่อมนํ ้าหวานรูป

เดือย (spur)
- กลีบดอกมี 5 กลีบ กลีบด้ านบนสุด (anterior) มีขนาดใหญ่ที่สดุ
- stamen มี 5 อัน filament สัน้ anther เชื่อมติดกันที่ปลาย (syngenesious) ล้ อมรังไข่ไว้
- ผลแบบ capsule แตกแบบ elastic ออกเป็ น 5 ชิ ้น

ตัวอย่ างพืช: เทียนบ้ าน (มี naphthoquinone)

Family Anacardiaceae

- เป็ นไม้ ยืนต้ น มียางใสที่มีฤทธิ์กดั ซึง่ จะเปลี่ยนเป็ นสีดําเมื่อถูกอากาศ

- ใบเดี่ยว หรื อใบประกอบแบบ pinnate ออกสลับ ไม่มีหใู บ
- ช่อดอกแบบ panicle มีดอกขนาดเล็ก สีเขียว ขาว หรื อชมพู
- ดอกมีฐานรองดอกรู ป disc ที่เป็ นต่อม (glandular)
- stamen มี 10 อัน เรี ยงเป็ น 2 วง
- ovary superior มี 1 locule 3 carpels แต่เจริ ญเพียง carpel เดียว ภายในมี 1 ovule
- ผลเป็ นแบบ drupe (เช่น มะม่วง มะปราง) หรื อ nut (เช่น มะม่วงหิมพานต์)
ตัวอย่ างพืช: มะม่วงหิมพานต์, มะกอก, มะปราง, มะม่วง (มี xanthone)

Family Sapindaceae

- เป็ นไม้ พมุ่ ไม้ ยืนต้ น หรื อไม้ เลื ้อยที่มี tendril
- ใบเป็ นใบประกอบแบบ pinnate หรื อ palmate ออกสลับ ไม่มีหใู บ
 27

- ดอกมีขนาดเล็ก ออกเป็ นช่อแบบ panicle หรื อ compound dichasium มักเป็ น polygamous

- มี disc ระหว่างชันกลี
้ บดอกกับเกสรตัวผู้ มักมีตอ่ มนํ ้าหวานซึง่ มีขน อยูบ่ ริ เวณด้ านล่างของกลีบ
ดอกด้ านใน
- stamen มี 8-10 อัน
- ovary superior มี 3 locules
- ผลเป็ นแบบ berry หรื อ capsule เมล็ดมี aril
ตัวอย่ างพืช: เงาะ, ลําไย, ลิ ้นจี่, มะคําดีควาย (มี saponin), guarana (มี alkaloid)

Family Vitaceae

- เป็ นไม้ ล้มลุก หรื อไม้ เลื ้อยที่มีเนื ้อไม้ มี tendril

- ใบเดี่ยว หรื อใบประกอบแบบ pinnate ออกสลับ
- ช่อดอกแบบ cyme, raceme หรื อ panicle อยู่ตรงข้ ามใบ ดอกเล็ก สีเขียวหรื อแดง
- stamen มี 4-5 อัน อยู่ตรงข้ ามกลีบดอก มี disc อยูร่ ะหว่าง stamen กับ ovary
- ovary superior ฝั งอยูใ่ น disc มี 2-6 locules, style สันหรื
้ อไม่มี
- ผลแบบ berry
ตัวอย่ างพืช: องุ่น (มี flavonoid, stilbene), เถาคัน, เพชรสังฆาต

Family Rhamnaceae

- เป็ นไม้ พมุ่ ลําต้ นตังตรง

้ หรื อเป็ นไม้ เลื ้อย มักมีหนาม
 28

- ใบเดี่ยว ออกสลับ มีเส้ นใบหลัก 3-5 เส้ น หรื อเส้ นใบรูป pinnate
- ดอกเล็ก สีขาว เขียวหรื อเหลือง ออกตามซอกใบ ออกเป็ นช่อแบบ cyme
- stamen มี 4-5 อัน เท่ากับจํานวนกลีบเลี ้ยง และอยูต
่ รงข้ ามกลีบดอก มี disc รองรับ
- ovary superior หรื อ inferior มี 3 locules แต่ละ locule มี 1 ovule ติดแบบ basal

- ผลแบบ drupe, capsule หรื อ samara

ตัวอย่ างพืช: พุทรา, cascara และ frangula (มี anthraquinone)

Family Araliaceae

- ส่วนใหญ่เป็ นไม้ พมุ่ หรื อไม้ ยืนต้ น บาง

ชนิดมีนํ ้ามันหอมระเหย
- ใบเดี่ยว หรื อใบประกอบ (pinnate หรื อ
palmate) ออกสลับ
- ใบที่อยูใ่ กล้ ยอดจะมีขนาดใหญ่กว่า โคน
ก้ านใบขยายเป็ นกาบ
- ดอกเล็ก, regular สมบูรณ์เพศ หรื อมี
เพศเดียว โดยอาจพบทังสองแบบในต้
้ น
เดียวกัน (polygamous)

- ช่อดอกเป็ นแบบ head, umbel หรื อ compound spike

- stamen มี 5 อัน หรื อมากกว่า มี disc รองรับ
- ovary inferior มี 1-หลาย locule

- ผลเป็ นแบบ berry หรื อ drupe

ตัวอย่ างพืช: หนุมานประสานกาย, เล็บครุฑ, โสมจีน (มี saponin)

Family Apiaceae (Umbelliferae)

- เป็ นไม้ ล้มลุกอายุสนั ้ หรื ออายุ 2 ปี ลําต้ น รากและผลมีท่อนํ ้ามัน

- ลําต้ นมีรอยย่น (furrowed) และกลวง (hollow)
- ใบออกสลับ มักเป็ นใบประกอบชนิด decompound (ซ้ อนกันเกิน 2 ชัน)
้ โคนก้ านใบแผ่เป็ นกาบ
(sheathing leaf base)
- ดอกเล็ก สมบูรณ์เพศ, regular ส่วนประกอบของดอกมีชนละ
ั ้ 5 กลีบเลี ้ยงมีขนาดเล็กมาก
 29

- ช่อดอกเป็ นชนิด simple หรื อ

compound umbel
- stamen 5 อัน ติดสลับกับกลีบดอก

ออกจาก disc ซึง่ อยูส่ งู กว่า ovary

- ovary inferior มี style 2 อัน, มี 2
locules แต่ละ locule มี 1 ovule
- ผลเป็ นแบบ schizocarp (cremocarp)
เมื่อแก่จะแตกเป็ น 2 mericarp ซึง่ แต่ละ
อันมีทอ่ นํ ้ามัน (vittae) เป็ น 5 สัน (rib)
แต่ละซีกผลเกาะอยูท่ ี่ก้านรู ปตัว Y เรี ยก
carpophore
- เมล็ดมี endosperm ที่เป็ นนํ ้ามัน
ตัวอย่ างพืช: ผักชี, ยี่หร่ า, ขึ ้นฉ่าย, โกฐสอ, เทียนตากบ (พืชเหล่านี ้มี volatile oil และ coumarin),
มหาหิงคุ์ (มี oleogumresin), khella (มี chromone), poison hemlock (มี alkaloid)

พืชใบเลีย้ งคู่ (dicotyledons) - Sympetalae

Family Plumbaginaceae

- กลีบเลี ้ยงมักจะมีขนเหนียวๆ ติดอยู่

(sticky calyx)
- ดอก regular
- pistil มี style 1 หรื อ 5 อัน แต่แยกเป็ น 5
stigma, ovary มี 1 locule และมี 1 ovule

- ผลแบบ capsule

ตัวอย่ างพืช: เจตมูลเพลิง (มี naphthoquinone)

Family Sapotaceae

- พืชในวงศ์นี ้ มักมียางขาว เช่น ในละมุดฝรั่ง, chicle

- ใบเดี่ยว ออกสลับ
 30

- stamen epipetalous และติดตรงข้ ามกลีบดอก อาจมีจํานวนมาก เรี ยง 2-3 ชัน้ หรื ออาจมี
staminode
- ovary มี 4-5 locules

- ผลแบบ berry
ตัวอย่ างพืช: ละมุดฝรั่ง, พิกลุ , สตาร์ แอปเปิ ล

Family Ebenaceae

- เป็ นไม้ ยืนต้ น มักเป็ นไม้ เนื ้อแข็ง อาจมีสีดํา เขียวหรื อแดง
- ใบเดี่ยว ออกสลับ
- ดอกมักมีเพศเดียว
- ovary มี 2-16 locules
- ผลแบบ berry มักมี persistent calyx

ตัวอย่ างพืช: มะเกลือ, ตะโก, พลับ (พืชในสกุล Diospyros หลายชนิดมี triterpenoid)

Family Apocynaceae

- ส่วนใหญ่มีนํ ้ายางขาว
- ใบออกตรงข้ าม แต่มีบางชนิด เช่น รํ าเพย ตีนเป็ ดนํ ้า มีใบออกสลับ
- ดอก regular ดอกตูม มีกลีบดอกเรี ยงแบบ convolute
- ovary มักมี 2 อัน แต่มีเพียง 1 style
- ผลมีได้ หลายแบบ เช่น follicle, drupe, berry
 31

- เมล็ดอาจมีขนเป็ นกระจุก (comose seed) เช่น โมกบ้ าน ยางน่องเครื อ หรื ออาจมีปีก (winged
seed) เช่น ลัน
่ ทม

ตัวอย่ างพืช: แพงพวยฝรั่ง, ระย่อม, กระท่อม, Tabernanthe iboga และพืชสกุล Ochrosia (มี alkaloid),
ชะลูด (มี coumarin), หอมปี นัง, ยี่โถ, รํ าเพย, ตีนเป็ ดและรักดอก (มี cardiac glycoside)

Family Convolvulaceae

- เป็ นไม้ เลื ้อยโดยอาศัยลําต้ นเลื ้อยพัน (stem climber) มีนํ ้ายางขาว
- ดอก regular ดอกตูมมี aestivation แบบ plicate
- ovary มี 2 carpels แต่มก
ั พบ false septum ทําให้ เห็นเป็ น 4 ห้ อง
- ผลแบบ capsule
ตัวอย่ างพืช: ผักบุ้ง, ผักบุ้งทะเล, morning glory, มันเทศ

Family Solanaceae

- ใบออกสลับ ฐานใบมักเบี ้ยว (oblique)

- ส่วนใหญ่ดอก regular ดอกตูมมี aestivation แบบ plicate
- stamen เท่ากับ หรื อน้ อยกว่ากลีบดอก ถ้ าเท่ากันจะติด epipetalous และ alternate กับกลีบ
ดอก
 32

- ผลเป็ นแบบ berry หรื อ capsule มักมี persistent calyx

ตัวอย่ างพืช: มะเขือ, มะเขือเทศ, มะแว้ งเครื อ, พริกหยวก (มี tetraterpenoid), ยาสูบ, พืชสกุล Atropa,
Datura, Hyoscyamus และ Solunum (มี alkaloid)

Family Bignoniaceae

- ส่วนใหญ่เป็ นไม้ ยืนต้ น แต่บางชนิดเป็ นไม้ เลื ้อย

- ใบส่วนใหญ่เป็ นใบประกอบ ออกตรงกันข้ าม ยกเว้ น ใบนํ ้าเต้ าต้ น ซึง่ เป็ นใบเดี่ยว ออกเป็ นกระจุก
(fascicle)
- ดอก irregular พืชวงศ์นี ้บางชนิดมีดอกซึง่ มีลกั ษณะป่ องออกด้ านหนึง่ (gibbous)
- stamen สัน้ 2 ยาว 2 (didynamous)
- ovary เจริ ญมาจาก 2 carpels
- ผลส่วนใหญ่เป็ น capsule เมล็ดมักเป็ น winged seed

ตัวอย่ างพืช: ปี บ, เพกา, ชมพูพนั ธุ์ทิพย์, ศรี ตรัง

Family Acanthaceae

- ใบออกตรงข้ าม และ decussate อาจพบก้ อนผลึกแคลเซียมคาร์ บอเนต (cystolith) ที่ผิวใบ

- ดอก irregular มักพบใบประดับ (bract)
- ผลแบบ capsule ผิวด้ านในมีก้านลักษณะคล้ ายตะขอ (hook) ซึง่ มีเมล็ดติดอยู่ เรี ยกว่า jaculator
เมื่อผลแตกออก ก้ านเหล่านี ้จะช่วยดีดเมล็ดให้ กระจายออกไป
 33

ตัวอย่ างพืช: ฟ้าทะลายโจร (มี diterpenoid), พืชสกุล Justicia (มี lignan), เสนียด, ต้ อยติง่ ,
เสลดพังพอน, พญายอ, ทองพันชัง่ , ใบเงินใบทอง

Family Labiatae (Lamiaceae)

- ส่วนใหญ่เป็ นพืชล้ มลุก มักมีกลิ่น (aromatic)

- ใบเดี่ยว ออกตรงข้ าม ลําต้ นมักเป็ นสี่เหลี่ยม
- ดอก irregular
- ช่อดอกแบบ verticillaster (false whorl) โดยที่แต่ละข้ อมีดอก 2 ชุดๆ ละ 3 ดอกออกตรงข้ ามกัน
ทําให้ ดเู หมือนดอกทังหมดออกเรี
้ ยงรอบข้ อ
- ovary มี 2 carpels 2 ห้ อง (locule) แต่ละห้ องมี 2 ovules แต่ style ติดลึกถึงฐานรองดอก
(gynobasic) ทําให้ ovary แยกเป็ น 4 ห้ องๆ ละ 1 ovule แต่ละห้ องเจริ ญเป็ นผลแบบ nutlet

ตัวอย่ างพืช: กะเพรา, โหระพา, แมงลัก, สะระแหน่, peppermint, lavender, rosemary, thyme (มี
volatile oil ซึง่ มี simple phenylpropanoid, mono- และ sesquiterpenoid เป็ นองค์ประกอบ), Coleus
forskohlii และ Salvia divinorum (มี diterpenoid), หญ้ าหนวดแมว

Family Rubiaceae

- ใบออกตรงข้ าม มีหใู บแบบ interpetiolar แต่ร่วงง่าย จึงอาจพบเฉพาะที่ยอดเท่านัน้

- ดอก regular กลีบดอกมักมี 4-5 กลีบ stamen ติดบนกลีบดอก
 34

- ดอกช่อ ส่วนใหญ่เป็ นแบบ head หรื อ (compound) cyme

- ovary inferior มักมี 2 locules

ตัวอย่ างพืช: ipecac, yohimbe, ซิงโคนา และกาแฟ (มี alkaloid), สีเสียดเทศ (มี tannin), ยอ (มี
iridoid), พุดจีน (มี tetraterpenoid)

Family Cucurbitaceae

- เป็ นไม้ เลื ้อยโดยอาศัย tendril

- ใบเดี่ยว มักเป็ นรูปหัวใจ (cordate) ออกสลับ มี palmately vein
- ดอกเพศเดียว มี stamen 5 อัน มักเชื่อมติดกันเป็ น synandrous
- กลีบดอก 5 กลีบ เชื่อมติดกัน ปลายกลีบอาจเป็ นฝอย
- ovary inferior มี 3 carpels, parietal placentation
- ผลแบบ berry หรื อ pepo
ตัวอย่ างพืช: ขี ้กาเทศ และหล่อฮังก๊ วย (มี triterpenoid), ตําลึง, บวบ, ฟั ก, ฟั กทอง, แตงกวา, แตงโม,
มะระขี ้นก

Family Compositae (Asteraceae)

- ดอกออกเป็ นช่อแบบ head ซึง่ มี bract เรี ยกว่า involucre ติดรอบช่อดอก ทําให้ เรี ยกช่อดอกของ
พืชวงศ์นี ้ว่า involucrate head
 35

- ดอกย่อยในช่อมีได้ 2 แบบ คือ disc floret ซึง่ อยูก่ ลางช่อ เป็ นดอกที่ regular สมบูรณ์เพศ กลีบ
ดอกรูปหลอด (tubular), stamen มีสว่ น anther เชื่อมติดกัน (syngenesious) กับ ray floret ซึง่
อยูร่ อบนอกช่อ เป็ นดอกลักษณะ irregular เพศเดียวหรื อไม่มีเพศ กลีบดอกรูปลิ ้น (ligulate)
- พืชในวงศ์นี ้บางชนิดอาจพบดอกย่อยแบบใดแบบหนึง่ เท่านันก็้ ได้ เช่น หญ้ าดอกขาว มีเฉพาะ disc
floret หรื อเบญจมาศมีเฉพาะ ray floret
- calyx ลดรู ปเป็ นขน เรี ยกว่า pappus ช่วยในการกระจายพันธุ์

- ผลเป็ นแบบ cypsela (achene ที่มาจาก inferior ovary ซึง่ มี 2 carpels)

ตัวอย่ างพืช: milk thistle (มี flavonoid), กะเม็ง (มี coumarin), pyrethrum (มี monoterpenoid),
wormwood, chamomile, feverfew และชิงเฮา (มี sesquiterpenoid), หญ้ าหวาน (มี diterpenoid),
ทานตะวัน, ดาวเรื อง, เบญจมาศ, หญ้ าดอกขาว