6ο ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

Αθήνα | 29-31 Μαρτίου 2018

6ο Τακτικό Συνέδριο της ΕΚΕ
“H Κοινωνιολογία και ο Δημόσιος Ρόλος της στην Εποχή της Μεταμόρφωσης του Κόσμου”

Διοργανωτής:
Ελληνική Κοινωνιολογική Εταιρεία | http://www.hellenicsociology.gr

Με την υποστήριξη της Σχολής Περιβάλλοντος, Γεωγραφίας & Εφαρμοσμένων Οικονομικών

Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο | https://www.hua.gr

Επιμέλεια Πρακτικών Συνεδρίου:

Απόστολος Γ. Παπαδόπουλος

Μορφοποίηση Κειμένων:
Αθανάσιος Λακριντής & Ντορίνα Καλέμη

Γραφιστική Επιμέλεια:
Δημήτρης Φραγκουλάκης

© Ελληνική Κοινωνιολογική Εταιρεία, 2018

ISBN: 978 960 9596 04 6

1
 ο
6 ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

Χαιρετισμός Προέδρου ΕΚΕ

Η Ελληνική Κοινωνιολογική Εταιρεία (ΕΚΕ) διοργανώνει το 6ο Τακτικό Συνέδριό

της στην Αθήνα την περίοδο 29-31 Μαρτίου 2018 στους χώρους του
Χαροκοπείου Πανεπιστημίου με βασικό θέμα: “Η κοινωνιολογία και ο
Δημόσιος ρόλος της στην Εποχή της Μεταμόρφωσης του Κόσμου”.
Η κοινωνιολογία ως κοινωνική επιστήμη που διδάσκεται σε πανεπιστημιακό επίπεδο
έχει παρουσία πλέον των τριών δεκαετιών στην Ελλάδα, ενώ τα πρώτα τμήματα
κοινωνιολογίας άρχισαν να ιδρύονται σε διάφορες αναπτυγμένες χώρες από τα τέλη
του 19ου αιώνα. Η σημαντική αυτή καθυστέρηση στην ακαδημαϊκή παρουσία της
κοινωνιολογίας στην Ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση οφείλεται σε μια σειρά από
λόγους που θα έπρεπε κάποια στιγμή να συζητηθούν εκτενέστερα, αλλά παράλληλα
χρειάζεται να υπογραμμιστεί ότι σήμερα η επιστήμη της κοινωνιολογίας καλείται να
ανταποκριθεί στις διαρκώς μεταβαλλόμενες προκλήσεις και ανάγκες της κοινωνίας.
Εντός του εθνικού πλαισίου όπου η κοινωνική έρευνα αλλά και ευρύτερα οι έρευνες
των κοινωνικών επιστημόνων θεωρούνται στην καλύτερη περίπτωση ‘πολυτέλεια’, η
πρόσφατη επιτυχημένη διοργάνωση του 13ου Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής
Κοινωνιολογικής Εταιρείας (European Sociological Association) με τίτλο: “(Un)Making
Europe: Capitalism, Solidarities, Subjectivities” από την Ελληνική Κοινωνιολογική
Εταιρεία το καλοκαίρι του 2017 στην Αθήνα πρόσφερε ποικίλες ευκαιρίες για
ανάδειξη της σημασίας και του ρόλου της ακαδημαϊκής κοινότητας των
κοινωνιολόγων και των κοινωνικών επιστημόνων ευρύτερα, τόσο στην Ευρώπη όσο
και στην Ελλάδα.
Στόχος του 6ου Συνεδρίου της ΕΚΕ είναι να αναδείξει τον σύγχρονο προβληματισμό
και τις διαφορετικές προκλήσεις που συνδέονται με τον ρόλο των κοινωνιολόγων και
των κοινωνικών επιστημόνων στην παρούσα εποχή της ‘μεταμόρφωσης του κόσμου’
όπου σημειώνεται μια ανατροπή τόσο του πλαισίου κατανόησης όσο και των
πρακτικών και δράσεων των ατόμων.
Το θέμα του συνεδρίου αποτελεί το έναυσμα προκειμένου να παρουσιαστεί, να
συζητηθεί και να αξιολογηθεί η συνεισφορά των κοινωνικών επιστημόνων,
ακαδημαϊκών, ερευνητών και νέων επιστημόνων στην κοινωνική σκέψη και την
κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ειδικότερος στόχος μας είναι να
ενθαρρυνθούν οι νέοι επιστήμονες να παρουσιάσουν την δουλειά τους και να
ενδυναμωθεί ο διάλογος μεταξύ παλαιότερων και νεότερων επιστημόνων.
Κάθε συνέδριο άλλωστε καλείται να εμπλέξει τους νέους και να συσπειρώσει τους
παλαιότερους προς την κατεύθυνση της προσφοράς στον δημόσιο διάλογο και την
βελτίωση της κοινωνίας.

Απόστολος Γ. Παπαδόπουλος
Καθηγητής Χαροκοπείου Πανεπιστημίου
Πρόεδρος Ελληνικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας

3
 ο
6 ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

Η κοινωνία των πολιτών και οι εχθροί της: Aνθρωπιστικές οργανώσεις και εξτρεμιστική δεξιά
στην Ελλάδα της κρίσης
Θανάσης Θεοφιλόπουλος α
α
Πάντειο Πανεπιστήμιο, Σωματείο Colour Youth Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας.

Περίληψη:
Κατά την περίοδο της κοινωνικοοικονομικής κρίσης, η κοινωνία των πολιτών - και ιδίως οι ανθρωπιστικοί φορείς -
παρά τις αντιξοότητες, αναπτύχθηκε και κατάφερε να υποστηρίξει σε σημαντικό βαθμό τις πιο ευάλωτες
πληθυσμιακές ομάδες οι οποίες ήταν τα πρώτα και μεγαλύτερα θύματα της κρίσης. Το ξέσπασμα της προσφυγικής
κρίσης έκανε ακόμα πιο αναγκαία την παρέμβαση των ανθρωπιστικών φορέων.
Όμως, την ίδια περίοδο, η εξτρεμιστική δεξιά, απέκτησε σημαντική και σταθερή εκλογική εκπροσώπηση, ενώ το
φαινόμενο της οργανωμένης ρατσιστικής βίας έλαβε ιδιαίτερα ανησυχητικές διαστάσεις. Εργαζόμενοι, εθελοντές και
μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων - και κάθε υπερασπιστής ανθρωπίνων δικαιωμάτων – είναι επίσης θύματα αυτής
της βίας. Είναι οι υπερασπιστές των «ανεπιθύμητων» ή/και «κατώτερων» Άλλων. Τα τελευταία έτη κι ενώ η
κοινωνικοοικονομική και η προσφυγική κρίση εξακολουθούν, το φαινόμενο δείχνει να αυξάνεται. Η Πολιτεία μπορεί
και πρέπει να λάβει μέτρα πρόληψης και προστασίας, ακολουθώντας σχετικές συστάσεις διεθνών φορέων καθώς και
προτάσεις ειδικών.
Λέξεις κλειδιά: κοινωνία πολιτών, εξτρεμιστική δεξιά.

Civil society and its enemies: Humanistic organizations and extreme right in crisis Greece
Thanasis Theofilopoulosα
α
Panteion University of Social and Political Sciences, NGO Colour Youth Athens LGBTQ Youth Community

Abstract
During the socio-economic crisis, civil society – and, in particular, humanitarian organizations – despite the difficulties,
has managed to develop and support the most vulnerable population groups which were the first and biggest victims
of the crisis. The outbreak of the refugee crisis has made the humanitarian intervention even more necessary.
However, during the same period, extreme right has gained a substantial and stable electoral representation while the
phenomenon of organized racist violence has become particularly alarming. Employees, volunteers and members of
humanitarian organizations – as well as every human rights defender - are the victims of this violence too. They are the
defenders of the “unwanted” and / or “inferior” Others. In recent years and while the socio-economic and refugee
crisis continues, the phenomenon seems to grow. The State can and should take prevention and protection measures,
following relevant recommendations from international bodies as well as experts’ suggestions.
Key words: civil society, extreme right.

Εισαγωγή
Η ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης (2010-2018).
Πριν το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης – αν θεωρήσουμε ως έναρξη αυτής την υπογραφή της πρώτης
δανειακής σύμβαση (Μνημόνιο) το 2010 - η κοινωνία των πολιτών1 δεν ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη,
καθώς κυριαρχούσαν οι κομματικές παρατάξεις σε συνδικαλιστικές και φοιτητικές οργανώσεις και ενώσεις
ή Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις2 (στο εξής ΜΚΟ) που διατηρούσαν σχέσεις πατρωνίας με Υπουργεία
(Sotiropoulos 2014: 3). Επίσης, η δύναμη των οικογενειακών δεσμών δυσχέραινε την εμπιστοσύνη προς
φορείς εκτός του συγγενικού/οικογενειακού περίγυρου (Sotiropoulos 2014: 3). Οι μόνοι ανεπτυγμένοι
τομείς της κοινωνίας των πολιτών αφορούσαν ενώσεις ελεύθερων επαγγελματιών και δημοσίων
υπαλλήλων (Sotiropoulos 2014:3).

173
 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Το 2010, οι ΜΚΟ δέχτηκαν ισχυρό πλήγμα, όταν η κυβέρνηση στο πλαίσιο λήψης οικονομικών μέτρων,
έδωσε τέλος στις φοροαπαλλαγές για τους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, ενώ το 2012, πάγωσαν όλα
τα κρατικά κονδύλια που προορίζονταν για φορείς της κοινωνίας των πολιτών (Sotiropoulos 2014: 16). Εν
τω μεταξύ, η οικονομική κρίση χτυπούσε με σφοδρότητα τον μεταναστευτικό πληθυσμό και τα
χαμηλότερα οικονομικά στρώματα των Ελλήνων πολιτών (Sotiropoulos 2014: 14). Οι ΜΚΟ μαζί με άτυπες
ομάδες και όσες πηγές πόρων τους είχαν απομείνει, προσέφεραν υποστηρικτικές υπηρεσίες σε ανέργους,
άστεγους, φτωχούς (Sotiropoulos 2014: 16).
Οι δράσεις αυτές προκάλεσαν το ενδιαφέρον των ΜΜΕ και οι δωρεές προς αυτούς τους φορείς αυξήθηκαν
πολύ περισσότερο από ό,τι αναμενόταν (Sotiropoulos 2014: 16). Η ανάγκη για κοινωνικές υπηρεσίες,
φαγητό και ένδυση άρχισαν να καλύπτονται – ως ένα βαθμό - από δίκτυα άτυπων οργανώσεων και
πρωτοβουλιών (Sotiropoulos 2014: 16). Η υποχώρηση του κράτους λόγω των μέτρων λιτότητας άφησε
χώρο για δραστηριοποίηση φορέων της κοινωνίας των πολιτών και, τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια της
κρίσης (έως το 2013), τα άτυπα δίκτυα και ομάδες έδειξαν να εκμεταλλεύονται περισσότερο αυτή την
ευκαιρία σε σχέση με τις οργανωμένες ΜΚΟ (Sotiropoulos 2014: 29). Εντούτοις, οι τελευταίες, παρά τις
αντιξοότητες που συνάντησαν με το ξέσπασμα της κρίσης – όπως ο τερματισμός των κρατικών
χρηματοδοτήσεων – επιβίωσαν και προσφέρουν βοήθεια σε ανθρώπους που τη χρειάζονται (Sotiropoulos
2014: 30).
Μάλιστα, η έρευνα των Αφουξενίδη και Γαρδίκη κατέληξε σε 6217 φορείς της κοινωνίας των πολιτών, εκ
των οποίων οι 263 ήταν ΜΚΟ, τις οποίες ορίζουν ως «φορείς που έχουν ένα συγκεκριμένο πλαίσιο
χρηματοδοτούμενης δραστηριοποίησης και νομικά κατοχυρωμένη υπόσταση» (Αφουξενίδης και Γαρδίκη
2015: 36, 42, 48). Οι ανθρωπιστικοί φορείς συγκροτούσαν τη μεγαλύτερη αριθμητικά ομάδα: 2951 ή 47%
(Αφουξενίδης και Γαρδίκη 2015: 49).
Υπό συνθήκες κρίσης, η ανάγκη για τις υπηρεσίες αυτών των φορέων έγινε πιο πιεστική. Χωρίς διακρίσεις,
προσπάθησαν να στηρίξουν πολλές διαφορετικές αλλά ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες. Παράλληλα,
ρατσιστικές ομάδες της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής, επέδραμαν σε γειτονιές με μεταναστευτικό
πληθυσμό και συχνά άσκησαν βία κατά μεταναστών ενώ η ίδια οργάνωση άρχισε να διοργανώνει και
διανομές αγαθών με ρατσιστικά κριτήρια (Sotiropoulos 2014: 26).
Αντικείμενο του κειμένου αυτού είναι η βίαιη δράση οργανώσεων της εξτρεμιστικής δεξιάς, 3 όχι κατά των
«Άλλων», αλλά κατά υπερασπιστών αυτών και, συγκεκριμένα, των ανθρωπιστικών φορέων,4 της κοινωνίας
των πολιτών.

Εξτρεμιστική δεξιά βία κατά ανθρωπιστικών φορέων της κοινωνίας των πολιτών.
Σύμφωνα με έρευνα (2017) του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής
FRA) στα κράτη-μέλη της ΕΕ, «οι κυριότερες προκλήσεις για την εξασφάλιση ενός ασφαλούς χώρου για την
κοινωνία των πολιτών είναι οι ενέργειες εκφοβισμού και βίας από μη κρατικούς φορείς και δυσφημιστικές
εκστρατείες» (FRA 2017: 47). Φορείς της κοινωνίας των πολιτών που υπερασπίζονται ανθρώπινα
δικαιώματα έρχονται συχνά αντιμέτωποι με διαδικτυακή ρητορική μίσους, λεκτικές επιθέσεις, απειλές,
άσκηση φυσικής βίας, φθορά περιουσιακών στοιχείων (FRA 2017: 47).
Όσον αφορά ειδικά τις βίαιες ενέργειες εξτρεμιστικών δεξιών οργανώσεων κατά ανθρωπιστικών φορέων
στην Ελλάδα από 01/01/2010 έως 31/03/2018, από την έρευνα μου κυρίως σε πρωτογενείς πηγές -
αρχειακή έρευνα (δικαστικά έγγραφα ποινικής δίωξης Χρυσής Αυγής), ημιδομημένες συνεντεύξεις (των
δύο έως τώρα βοηθών Συντονιστριών του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας – ΔΚΠΡΒ
Ελένης Τάκου και Τίνας Σταυρινάκη),5 έρευνα σε άλλες πρωτογενείς πηγές (όπως ιστοσελίδες
ανθρωπιστικών φορέων της κοινωνίας των πολιτών και οργανώσεων του εξτρεμιστικού δεξιού χώρου,
εκθέσεις του ΔΚΠΡΒ και διεθνών φορέων) - προέκυψαν τα εξής δεδομένα: σε τέσσερις τουλάχιστον
περιπτώσεις βίαιων ενεργειών κατά ανθρωπιστικών φορέων εμπλέκεται η Χρυσή Αυγή (3 κατά των
Γιατρών του Κόσμου τα έτη 2012, 2013 και 20146 μία κατά του Ελληνικού Παρατηρητηρίου Συμφωνιών του
Ελσίνκι - ΕΠΣΕ το 20167), ενώ υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για εμπλοκή σε βίαιες ενέργειες κατά χώρου

174
 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Ο ρατσισμός στις ποικίλες εκδοχές του και η συγκρότηση μιας κοινωνίας βιολογικά/φυλετικά ομοιογενούς
και «καθαρής» από «αδύναμους» και «κατώτερους», βρίσκεται στον πυρήνα της ιδεολογίας πολλών
εξτρεμιστικών δεξιών οργανώσεων, όπως και η εγκαθίδρυση ενός μονοκομματικού, αυταρχικού κράτους.
Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, η βία είναι ένα πλήρως αποδεκτό μέσο. Στην κοινωνία αυτή, τα
ανθρώπινα δικαιώματα παύουν ουσιαστικά να υφίστανται. Οι ανθρωπιστικοί φορείς και οι υπερασπιστές
ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι επόμενο να αντιμετωπίζονται με εχθρότητα, λόγω των αρχών και αξιών
που εκφράζουν και εφαρμόζουν και της προώθησης μιας ανοιχτής, δημοκρατικής κοινωνίας, όπου τα
ανθρώπινα δικαιώματα προστατεύονται.
Υπάρχουν όμως και περιστάσεις, υπό τις οποίες μπορεί να ξεσπάσει ένα κύμα εξτρεμιστικής δεξιάς βίας. Η
πρόσφατη εξάρθρωση εξτρεμιστικών δεξιών οργανώσεων15 συνοδεύτηκε από τη δεύτερη βίαιη ενέργεια
κατά της ΕλΕΔΑ εντός του 2018 (βλ. παραπάνω) και από ενέργειες κατά της Αφγανικής Κοινότητας και της
Κίνησης Απελάστε το Ρατσισμό.16 Η ένταση μπορεί να ερμηνευτεί όχι μόνο ως πράξη αντεκδίκησης αλλά
ως δήλωση – σε «φίλους» και προς την Πολιτεία - ότι ο χώρος παραμένει ενεργός και δραστήριος και ως
μια προσπάθεια εσωτερικής συσπείρωσης και ταυτόχρονα υποβάθμισης της επιτυχίας της Αστυνομίας.
Παρομοίως, ο Παπαγιαννάκης θεωρεί ότι επιθέσεις όπως στα γραφεία της Αφγανικής Κοινότητας «είναι
μία επίδειξη δύναμης» των μελών της «Κρυπτείας», «σε μία προσπάθεια να πάρουν τον ρόλο των
οργανώσεων που εξαρθρώθηκαν πρόσφατα, καθώς έχει δημιουργηθεί ένα κενό σε αυτό το ακροδεξιό
βίαιο κομμάτι», ενώ επίσης «Δείχνει ότι δεν φοβήθηκαν από την εξάρθρωση των υπολοίπων οργανώσεων,
δεν αγχώθηκαν, δεν ανησύχησαν, τους ενδυνάμωσε αυτό και είπαν "έτσι είστε, τώρα θα δείτε"»
(παρατίθεται στο Μαραγκίδου 22 Μαρτίου 2018).
Η εκδήλωση βίας προς αυτούς τους φορείς και υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, γίνεται πιο
πιθανή εντός γενικευμένου εχθρικού κλίματος εναντίον τους. «Ο εχθρικός δημόσιος λόγος», σύμφωνα με
τον FRA, «συμπεριλαμβανομένου αυτού από κρατικούς αξιωματούχους και πολιτικούς, έχει αρνητικές
συνέπειες» γι’ αυτούς τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών, διότι, πρώτον, «υπονομεύει την
εμπιστοσύνη του κοινού» σε αυτούς τους φορείς - «γεγονός που καθιστά λιγότερο πιθανό να συσχετιστούν
οι πολίτες με αυτούς τους οργανισμούς, να τους υποστηρίξουν, να δώσουν κεφάλαια ή να τους
αντιμετωπίσουν ως αξιόπιστες πηγές πληροφοριών» - και, δεύτερον, διότι «αποθαρρύνει το προσωπικό
και μειώνει την ικανότητά τους να λειτουργούν αποτελεσματικά» (FRA 2017: 49). Ο FRA, εκτιμά ότι ίσως
υπάρχει «μια σύνδεση μεταξύ του εχθρικού δημόσιου λόγου και των σωματικών επιθέσεων» (FRA 2017:
49).
Μάλιστα, το Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού για την
Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη έχει ήδη επισημάνει ότι: «Γενικά, οι εκστρατείες στιγματισμού
και συκοφάντησης, δημιουργούν μια ατμόσφαιρα που προκαλεί λεκτικές ή σωματικές επιθέσεις εναντίον
υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ενθαρρύνει την παρενόχληση και τη δίωξη τους,
θέτοντας έτσι την ασφάλειά τους σε κίνδυνο» (OSCE/ODIHR 2014: 65). Όπως και στην έκθεση του FRA:
«Ένας εχθρικός δημόσιος λόγος δημιουργεί συχνά την εντύπωση ότι οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων είναι «νόμιμοι στόχοι» παρενόχλησης και εκφοβισμού» (FRA 2017: 49).
Από την έρευνα του FRA προέκυψε ότι παρατηρείται μια αύξηση των αρνητικών αναφορών στον δημόσιο
και στον πολιτικό λόγο κατά ακτιβιστών και φορέων της κοινωνίας των πολιτών (FRA 2017: 49). Οι
αναφορές αυτές περιλαμβάνουν κατηγορίες όπως σωματέμποροι, κατάσκοποι και κίνδυνος για την
ασφάλεια (FRA 2017: 49). Παρατηρήθηκε επίσης μια τάση διαχωρισμού των φορέων της κοινωνίας των
πολιτών σε «καλούς» και «κακούς» (FRA 2017: 49). Η εξέλιξη αυτή ασκεί ιδιαίτερη επιρροή σε φορείς της
κοινωνίας των πολιτών που ασχολούνται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι οποίοι υποβαθμίζονται έναντι
των «πραγματικά χρήσιμων» και «καλών» φορέων που παρέχουν υπηρεσίες (FRA 2017: 49).
Στην Ελλάδα – με περιορισμένα σχετικά στοιχεία - δημοσκοπικά ευρήματα δείχνουν ότι η εμπιστοσύνη των
πολιτών προς τις ΜΚΟ είναι εξαιρετικά χαμηλή (διαΝΕΟσις Φεβρουάριος 2016: 106, διαΝΕΟσις Μάρτιος
2017: σ. 268, διαΝΕΟσις Μάρτιος 2018: σ. 434).
Ερωτηθείσα σχετικά, η Τάκου απάντησε ότι η στάση της ελληνικής κοινωνίας είναι αρνητική απέναντι στις
ανθρωπιστικές οργανώσεις για δύο αλληλοσυνδεόμενους λόγους (Τάκου 13/03/2018). Ο πρώτος λόγος

176
 ο
6 ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

είναι ότι παρά το γεγονός ότι οι ανθρωπιστικές οργανώσεις ασχολούνται με ένα πολύ ευρύ πεδίο
δραστηριοτήτων και ζητημάτων, «η δημόσια σφαίρα κυριαρχείται από το προσφυγικό», κάτι που «έχει
οδηγήσει στην ταύτιση των οργανώσεων αυτών με την παροχή υπηρεσιών προς μετανάστες και
πρόσφυγες» (Τάκου 13/03/2018). Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με «μια κόπωση» του κόσμου - δηλαδή,
«έχουν δοκιμαστεί κάπως οι αντοχές του» από «την ανικανότητα του κρατικού μηχανισμού να παρέχει
κάποιες λύσεις» - εξηγεί την αρνητική στάση των πολιτών (Τάκου 13/03/2018). Όπως χαρακτηριστικά
δηλώνει η ίδια, «όταν το κράτος δεν είναι εκεί και είναι οι οργανώσεις στο πεδίο, ο άνθρωπος θα τα πει και
θα στοχοποιήσει αυτούς που βλέπει», καθώς «Είναι μια πολύπλοκη σκέψη να πει ότι “τι φταίνε αυτοί,
αφού δεν είναι εκεί το κράτος;”. Δεν μπορεί να την κάνει» (Τάκου 13/03/2018). Ο δεύτερος λόγος – τον
οποίο θεωρεί ακόμα πιο βασικό – είναι μια έντονη αρνητική φημολογία περί των χρηματοδοτήσεων των
οργανώσεων, που έχει κάνει «μεγάλη μερίδα του κόσμου» να «είναι αρνητικά διακείμενη» (Τάκου
13/03/2018).
Η Σταυρινάκη θεωρεί ότι υπάρχει «μια ευρύτερη καχυποψία» - με αρνητικές τάσεις - απέναντι στις
ανθρωπιστικές οργανώσεις (Σταυρινάκη 13/03/2018). Και αυτή θα υποστηρίξει ότι η πηγή της αρνητικής
αυτής στάσης των πολιτών μπορεί να αναζητηθεί στο πεδίο των χρηματοδοτήσεων αυτών των
οργανώσεων – ιδίως στη διαχείριση πόρων κρατικής προέλευσης (Σταυρινάκη 13/03/2018). Επισήμανε
επίσης ότι αυτή η στάση είχε διαμορφωθεί κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης κι έγινε ακόμα πιο
αρνητική με την προσφυγική κρίση, με αποτέλεσμα την στοχοποίηση των οργανώσεων (Σταυρινάκη
13/03/2018). Η στοχοποίηση αυτή γίνεται ιδιαίτερα ορατή στα νησιά του Αιγαίου όπου
δραστηριοποιούνται έντονα ανθρωπιστικοί οργανώσεις, καθώς αρκετοί πολίτες θεωρούν ότι τα μέλη του
προσωπικού αυτών των οργανώσεων «επωφελούνται από τη διαχείριση του προσφυγικού επειδή
εργάζονται σε αυτές τις οργανώσεις» (Σταυρινάκη 13/03/2018). Τέλος, σημείωσε ότι, οι δυσαρεστημένοι -
με την δράση των οργανώσεων υπέρ των προσφύγων – πολίτες, δεν συνειδητοποιούν τι θα συνέβαινε αν
οι οργανώσεις έπαυαν να στηρίζουν τον προσφυγικό πληθυσμό (Σταυρινάκη 13/03/2018).
Διεθνείς φορείς έχουν προχωρήσει σε συστάσεις για την προστασία όσων υπερασπίζονται ανθρώπινα
δικαιώματα. Ο ΟΗΕ έχει προτρέψει τα κράτη-μέλη «να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για να αντιμετωπίσουν
το ζήτημα της ατιμωρησίας για επιθέσεις, απειλές και ενέργειες εκφοβισμού από κρατικούς και μη
κρατικούς φορείς - συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων βίας λόγω φύλου - κατά των υπερασπιστών
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των συγγενών τους, μεταξύ άλλων διασφαλίζοντας ότι καταγγελίες από
υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων διερευνούνται αμέσως και αντιμετωπίζονται με διαφανή,
ανεξάρτητο και υπεύθυνο τρόπο» (United Nations 10 April 2012: Resolution A/RES/66/164). Επιπλέον, έχει
καλέσει «ηγέτες σε όλους τους τομείς της κοινωνίας και στις αντίστοιχες κοινότητες,
συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών, κοινωνικών και θρησκευτικών ηγετών και των ηγετών στις
επιχειρήσεις και στα μέσα ενημέρωσης, να εκφράσουν δημόσια την υποστήριξή τους για τον σημαντικό
ρόλο των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη νομιμότητας της εργασίας τους» (United
Nations 12 April 2013: Resolution A/HRC/RES/22/6).
Επίσης, το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει ζητήσει από τα κράτη-μέλη «να διασφαλίσουν τον πλήρη σεβασμό
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών των υπερασπιστών ανθρωπίνων
δικαιωμάτων», «να σταματήσουν να κατηγορούν τους υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως
εξτρεμιστές ή πράκτορες ξένων συμφερόντων εκτός αν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία για τον σκοπό
αυτό», «να ενθαρρύνουν και να υποστηρίξουν την ανάπτυξη ζωντανών κοινωνιών των πολιτών και να
επιδείξουν δημόσια αναγνώριση του έργου των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» (Council of
Europe 27 June 2012: Resolution 1891). Τέλος, ο FRA, προτείνει τη συγκέντρωση αξιόπιστων δεδομένων
σχετικά με τις επιθέσεις, τις απειλές και τις πράξεις εκφοβισμού κατά των φορέων της κοινωνίας των
πολιτών καθώς, η απουσία συστηματικής συλλογής δεδομένων δυσχεραίνει την προστασία των
θεμελιωδών δικαιωμάτων της κοινωνίας των πολιτών, μειώνει την πιθανότητα τα περιστατικά να φτάσουν
στην προσοχή του κοινού και περιορίζει τον βαθμό κατανόησης του αποτελέσματος αυτών των επιθέσεων
και την ικανότητα των κυβερνήσεων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών να εντοπίζουν τις
τάσεις και τα μοτίβα καταχρήσεων και παραβιάσεων (FRA 2017: 50).

177
 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Ως προς τη λήψη ειδικότερων μέτρων στην Ελλάδα – και ειδικά για μέτρα πρόληψης και προστασίας από
τη βίαιη δραστηριότητα ακροδεξιών οργανώσεων - η Τάκου επισήμανε την ανάγκη νομοθετικής
πρόβλεψης για την προστασία των υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Τάκου 13/03/2018). Επίσης,
η απάντηση της Πολιτείας θα μπορούσε να είναι πιο αποτελεσματική σε περιπτώσεις στοχοποίησης
εγκαταστάσεων οργανώσεων: για παράδειγμα, φύλαξη αυτών, στέλνοντας έτσι το μήνυμα ότι η Πολιτεία
έχει αποφασίσει να προστατέψει αυτές τις υποδομές (Τάκου 13/03/2018). Όμως, τόνισε ότι η πιο
σημαντική ενέργεια της Πολιτείας πρέπει να «αφορά το πλαίσιο λειτουργίας των οργανώσεων και του
κράτους και τη σχέση τους», δηλαδή, «το κράτος δεν προστατεύει τις οργανώσεις επειδή δεν παρέχει ένα
σαφές πλαίσιο λειτουργίας για τη δουλειά τους και άρα τις αφήνει εκτεθειμένες σε κάθε λογής βίας μεταξύ
αυτών και την ακροδεξιά, ρατσιστική βία» (Τάκου 13/03/2018). Τέλος, συμπλήρωσε ότι και οι οργανώσεις
οφείλουν «να σκεφτούν κι αυτές την ταυτότητά τους, να αποκτήσουν ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα (…)
ποιο είναι το πλαίσιο λειτουργίας τους και να διεκδικήσουν συγκεκριμένα πράγματα σε ό,τι αφορά την
προστασία τους» (Τάκου 13/03/2018).
Η Σταυρινάκη αναφέρθηκε επίσης στην ανάγκη δημιουργίας ενός νομοθετικού πλαισίου – ορισμός και
προστασία - για τους υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Σταυρινάκη 13/03/2018). Επιπλέον,
πρότεινε να δημιουργηθεί ένας «μηχανισμός επείγουσας ανταπόκρισης» σε περιπτώσεις που κινδυνεύουν
υπερασπιστές ανθρώπινων δικαιωμάτων, σύμφωνα με «τις διεθνείς συστάσεις και όργανα» – κατά κύριο
λόγο του ΟΗΕ (Σταυρινάκη 13/03/2018). Σκοπός της γρήγορης αυτής αντίδρασης θα είναι η προστασία των
στοιχείων και του ίδιου του θύματος (Σταυρινάκη, 13/03/2018). Για να ενισχύσει την πρόταση-θέση της,
αναφέρθηκε στο παράδειγμα των υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων που δραστηριοποιούνται στα
νησιά του Αιγαίου για το προσφυγικό ζήτημα, οι οποίοι όχι μόνο εργάζονται εκεί αλλά διαμένουν στην
περιοχή ενώ ταυτόχρονα οι επιθέσεις εναντίον τους λειτουργούν και ως ένας είδος τοπικής εκτόνωσης της
δυσαρέσκειας για τη διαχείριση του προσφυγικού ζητήματος, άρα είναι διαρκώς εκτεθειμένοι σε νέα
περιστατικά βίας (Σταυρινάκη, 13/03/2018). Ακόμα, τόνισε ότι θα πρέπει οι ανθρωπιστικές οργανώσεις να
λαμβάνουν μέτρα προστασίας τόσο για τους εργαζόμενους τους όσο και για τους ωφελούμενους των
υπηρεσιών τους (Σταυρινάκη, 13/03/2018). Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι ο FRA έχει
διαπιστώσει ότι οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών πιάνονται συχνά απροετοίμαστοι μπροστά σε βίαιες
ενέργειες, καθώς έχουν συνηθίσει να υπερασπίζονται άλλους ανθρώπους αλλά όχι τους εαυτούς τους (FRA
2017: 47). Τέλος, η Σταυρινάκη υπογράμμισε ότι η αστυνομία θα πρέπει να λάβει υπόψη της – σε επίπεδο
πρόληψης αλλά και κατά την επέμβαση - τους κινδύνους ασφαλείας με τους οποίους έρχονται
αντιμέτωποι οι υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις (Σταυρινάκη,
13/03/2018).

Συμπέρασμα
Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί περιστατικά οργανωμένης εξτρεμιστικής δεξιάς βίας κατά ανθρωπιστικών
φορέων της κοινωνίας των πολιτών. Παρατηρείται μια ανησυχητική αύξηση αυτών των περιστατικών,
χωρίς να συνυπολογίζονται βίαια περιστατικά κατά άλλων φορέων ή περιστατικά με δράστες
μεμονωμένους πολίτες. Νομοθετικές παρεμβάσεις, ειδικοί σχεδιασμοί της αστυνομίας, μέτρα προστασίας
από τους ίδιους τους φορείς-στόχους είναι μόνο μερικά από τα προτεινόμενα μέτρα. Σε αυτά θα πρέπει να
προστεθεί η αναστροφή του γενικού κλίματος καχυποψίας και αρνητικής φημολογίας κατά των φορέων
αυτών, το οποίο δύναται να λειτουργήσει ως θερμοκήπιο βίας, οργανωμένης ή μη.

Σημειώσεις
1
Φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών είναι «άτομα και ομάδες που συμμετέχουν οικειοθελώς σε μορφές δημόσιας
συμμετοχής και δράσης γύρω από κοινά συμφέροντα, σκοπούς ή αξίες που είναι συμβατές με τους στόχους του ΟΗΕ:
τη διατήρηση της ειρήνης και της ασφάλειας, την υλοποίηση της ανάπτυξης και την προώθηση και τον σεβασμό των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Παραδείγματα φορέων κοινωνίας των πολιτών είναι υπερασπιστές ανθρωπίνων
δικαιωμάτων, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οργανώσεις ατόμων με αναπηρία, ομάδες μεταναστών κ.λπ. Οι
φορείς μπορεί να είναι τοπικοί, εθνικοί, περιφερειακοί ή διεθνείς (στο United Nations - Office of the United Nations

178
 ο
6 ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

High Commissioner for Human Rights (2014). CIVIL SOCIETY SPACE AND THE UNITED NATIONS HUMAN RIGHTS
SYSTEM. A Practical Guide for Civil Society, Geneva, Office of the High Commissioner for Human Rights, σ. 3-5.
Ανακτήθηκε από:
http://www.ohchr.org/Documents/AboutUs/CivilSociety/CS_space_UNHRSystem_Guide.pdf).
2
«(…) οι ΜΚΟ είναι εθελοντικοί, αυτοδιοικούμενοι φορείς ή οργανώσεις που έχουν συσταθεί για να επιδιώξουν τους
ουσιαστικά μη κερδοσκοπικούς στόχους των ιδρυτών ή των μελών τους. Δεν περιλαμβάνουν πολιτικά κόμματα».
Επιπλέον, «περιλαμβάνουν φορείς ή οργανώσεις που έχουν συσταθεί τόσο από μεμονωμένα άτομα (φυσικά ή
νομικά) όσο και από ομάδες τέτοιων προσώπων» και δύνανται να βασίζονται ή όχι στην εγγραφή μελών. Επίσης,
μπορούν να είναι «εθνικές ή διεθνείς στη σύνθεσή τους και στη σφαίρα λειτουργίας τους» (στο Council of Europe
(2007). Recommendation CM/Rec(2007)14 of the Committee of Ministers to member states on the legal status of non-
governmental organisations in Europe. Ανακτήθηκε από:
https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=09000016805d534d).
3
Ο Mudde διακρίνει μεταξύ λαϊκιστικής ριζοσπαστικής δεξιάς και άκρας (εξτρεμιστικής) δεξιάς. Όσον αφορά τη
δεύτερη και σε σύγκριση με την πρώτη, η πιο σημαντική διαφορά είναι ότι «η ριζοσπαστική δεξιά είναι (κατ’ όνομα)
δημοκρατική, έστω και αν αντιτίθεται σε κάποιες θεμελιώδεις αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας (…), ενώ η
ακροδεξιά είναι κατ’ ουσία αντιδημοκρατική, αντιτιθέμενη σε θεμελιώδεις αρχές λαϊκής κυριαρχίας» (στο Mudde, C.
(2011). Λαϊκιστικά Ριζοσπαστικά Δεξιά Κόμματα στην Ευρώπη, προλ. και επιμ. Π. Παπασαραντόπουλος, μτφρ. Θ.
Αθανασίου, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, σ. 74). Μορφές της άκρας (εξτρεμιστικής) δεξιάς, είναι ο νεοφασισμός
και ο νεοναζισμός. Τα ακροδεξιά κόμματα, σύμφωνα πάντα με τον Mudde, είναι «αντιδημοκρατικά και συχνά
ελιτίστικα» ενώ, τα κόμματα της λαϊκίστικης ριζοσπαστικής δεξιάς είναι «(κατ’ όνομα) δημοκρατικά και λαϊκιστικά»
(στο ίδιο, σ. 97).
Τέλος, «(...) τα δεξιά εξτρεμιστικά κόμματα είναι φιλό-φασιστικά και φιλό-ναζιστικά, τα οποία επικροτώντας
αναθεωρητικές εκδοχές της ιστορίας του ναζισμού ή και αρνούμενοι καθ’ ολοκληρίαν τις πιο βάρβαρες πτυχές αυτής
της ιστορίας (Ολοκαύτωμα), καλλιεργούν νοσταλγία για τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, τους ηγέτες και τις ιδεολογικές
πλαισιώσεις των καθεστώτων αυτών» (Γεωργιάδου, Β., Καφέ, Αν., Νέζη, Ρ., και Πιερίδης, Κ. (Ιούνιος 2012). Από τον
ΛΑΟΣ στη Χρυσή Αυγή – Αιτίες της ενίσχυσης της άκρας δεξιάς στις πρόσφατες εκλογές, The Athens Review of Books,
τεύχος 30, σ. 30).
4
Για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας, ως ανθρωπιστικοί φορείς της κοινωνίας των πολιτών ορίζονται μη
κερδοσκοπικοί φορείς με νομική μορφή, επίκεντρο της δράσης των οποίων είναι ο άνθρωπος, η κάλυψη βασικών
αναγκών του, η βελτίωση της ζωής του, η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του. Άμεσα ωφελούμενοι των
φορέων αυτών είναι κυρίως μέλη διάφορων ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων, δηλαδή άτομα που είναι κοινωνικά
αποκλεισμένα ή βρίσκονται σε κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού. Δεν συμπεριλαμβάνονται φορείς κοινοτικού –
εθνικού ή θρησκευτικού – χαρακτήρα.
5
Τα συγκεκριμένα άτομα επιλέχθηκαν διότι συντονίζουν ένα ευρύ δίκτυο 42 ανθρωπιστικών φορέων της κοινωνίας
των πολιτών, στο οποίο συμμετέχουν μερικές από τις μεγαλύτερες (σε υποδομές, δράσεις, προσωπικό)
ανθρωπιστικές οργανώσεις. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. http://rvrn.org/
6
Για τις επιθέσεις στους Γιατρού του Κόσμου και την απάντηση της Χρυσής Αυγής βλ.: Εφετείο Αθηνών – Ειδικό
Ανακριτικό Τμήμα (19 Φεβρουαρίου 2014). ΠΡΟΣ τον κ. Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων (Διά του κ. Εισαγγελέως
Εφετών Αθηνών) – Θέμα: Άρση ασυλίας Βουλευτών της Χρυσής Αυγής, Αριθμ. Πρωτ. 305, σ. 91-92 / Γιατροί του
Κόσμου (8 Φεβρουαρίου 2013). Δελτίο Τύπου – «Παρουσία της Χρυσής Αυγής στο Πολυιατρείο των ΓτΚ στο Πέραμα».
Ανακτήθηκε από: http://mdmgreece.gr/parousia-tis-chrisis-avgis-sto-poliiatrio-ton-gtk-sto-perama/ / Χρυσή Αυγή (8
Φεβρουαρίου 2013). «Τα ψέματα συνεχίζονται: Φανταστικές επιθέσεις της Χρυσής Αυγής εναντίον γιατρών του
κόσμου». Ανακτήθηκε από: http://www.xryshaygh.com/enimerosi/view/ta-psemata-sunechizontai-fantastikes-
epitheseis-ths-chrushs-aughs-stous-gia / Γιατροί του Κόσμου (11 Απριλίου 2014). Δελτίο Τύπου - «Παρουσία της
Χρυσής Αυγής στο Πολυιατρείο των Γιατρών του Κόσμου στο Πέραμα την Πέμπτη 10 Απριλίου». Ανακτήθηκε από:
http://mdmgreece.gr/parousia-tis-chrisis-avgis-sto-poliiatrio-ton-giatron-tou-kosmou-sto-perama-tin-pempti-10-
apriliou/ / Χρυσή Αυγή (11 Απριλίου 2014). «Γιατροί του Κόσμου» ή «γιατροί σε παράκρουση»;. Ανακτήθηκε από:
http://www.xryshaygh.com/enimerosi/view/giatroi-tou-kosmou-h-giatroi-se-parakroush
7
Για την υπόθεση και την ανάληψη ευθύνης από τη Χρυσή Αυγή βλ.: Κόμμα Ισότητας, Ειρήνης και Φιλίας (21
Δεκεμβρίου 2016). «ΚΟΙΝΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΚΙΕΦ ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ ΤΟΥ
ΕΛΣΙΝΚΙ ΓΙΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΕΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ». Ανακτήθηκε από:
http://www.debpartisi.org/indexGR1.php?s=detayGR&id=4859 / Χρυσή Αυγή (12 Δεκεμβρίου 2016). «ΘΡΑΚΗ ΓΗ

179
 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ! Παρέμβαση της Χρυσής Αυγής σε τουρκική φιέστα στην αίθουσα της ΕΣΗΕΑ - BINTEO, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ».
Ανακτήθηκε από: http://www.xryshaygh.com/enimerosi/view/thrakh-gh-ellhnikh-parembash-ths-chrushs-aughs-se-
tourkikh-fiesta-sthn-aith
8
Την ίδια περίοδο, στην ίδια περιοχή πρωτοστατούσαν στις διαμαρτυρίες μέλη της Χρυσής Αυγής με επικεφαλής
βουλευτή της (στο Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας (4 Απριλίου 2017). «Ετήσια Έκθεση 2016», σ.
12. Ανακτήθηκε από: http://rvrn.org/wp-content/uploads/2017/04/Report_2016gr.pdf).
9
Για το περιστατικό και το κάλεσμα της Χρυσής Αυγής και των Ανένταχτων Πατριωτών για συγκέντρωση έξω από το
Ναυτοδικείο βλ. World Organisation Against Torture (26 Οκτωβρίου 2011). «Greece: Threats and abusive and racist
messages against Messrs. Thanassis Tartis and Panayote Dimitras». Ανακτήθηκε από: http://www.omct.org/human-
rights-defenders/urgent-interventions/greece/2011/10/d21465/ / Χρυσή Αυγή (20 Σεπτεμβρίου 2011).
«Αποδοκιμασίες κατά Θ. Πλεύρη στο Ναυτοδικείο – Αναβολή δίκης για τις 16 Δεκεμβρίου». Ανακτήθηκε από;
https://web.archive.org/web/20110922115726/http://xryshaygh.wordpress.com/2011/09/20/%CE%B1%CF%80%CE%
BF%CE%B4%CE%BF%CE%BA%CE%B9%CE%BC%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B5%CF%82-
%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC-%CE%B8-%CF%80%CE%BB%CE%B5%CF%8D%CF%81%CE%B7-
%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%BD%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%BF/ / Χρυσή Αυγή (19 Σεπτεμβρίου 2011).
«Συμπαράσταση στους βατραχανθρώπους – Δικάζουν την Ελλάδα». Ανακτήθηκε από:
https://web.archive.org/web/20110922115629/http://xryshaygh.wordpress.com/2011/09/19/%CE%B4%CE%B9%CE%
BA%CE%AC%CE%B6%CE%B5%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82-
%CE%B2%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B1%CF%87%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%8E%CF%80%CE%BF%CF%8
5%CF%82-%CF%84%CE%BF-%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CE%B5/ / Στόχος (19 Σεπτεμβρίου 2011). «ΚΑΛΕΣΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΑΥΡΙΑΝΗ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΥΤΟΔΙΚΕΙΟ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΝΕΝΤΑΧΤΟΥΣ ΠΑΤΡΙΩΤΕΣ». Ανακτήθηκε από:
http://www.stoxos.gr/2011/09/blog-post_9999.html
10
Για την υπόθεση και την ανάληψη ευθύνης από την «Απέλλα» βλ. Απέλλα (10 Ιουνίου 2017). «Απέλλα: Παρέμβαση
ενάντια στο Gay Pride!». Ανακτήθηκε από:
http://hellenicns.gr/2017/06/10/%CE%B1%CF%80%CE%AD%CE%BB%CE%BB%CE%B1-
%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%AD%CE%BC%CE%B2%CE%B1%CF%83%CE%B7-
%CE%B5%CE%BD%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%BF-gay-pride/
Colour Youth – Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας (12 Ιουνίου 2017). Δελτίο Τύπου «Eκφοβιστική ενέργεια νεοναζιστικής
ομάδας στο Athens Pride 2017». Ανακτήθηκε από: https://www.colouryouth.gr/2017/06/12/ekfovistiki-energeia-
neonazistikis-omadas-sto-athens-pride-2017/
11 ο
Για τις υποθέσεις αυτές βλ. Συνέντευξη Τίνας Σταυρινάκη, 13/03/2018 και ειδικά για το 2 περιστατικό κατά της
ΕλΕΔΑ βλ. Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (22 Μαρτίου 2018). Δελτίο Τύπου «Σημερινές απειλές
της Κρυπτείας κατά της ΕλΕΔΑ». Ανακτήθηκε από:
http://www.hlhr.gr/%CF%83%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BD%CE%AD%CF%82-
%CE%B1%CF%80%CE%B5%CE%B9%CE%BB%CE%AD%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-
%CE%BA%CF%81%CF%85%CF%80%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC/
12
Βλ. παραπάνω υποσημειώσεις.
13
Πρόκειται για τον Πέτρο Κωνσταντίνου ο οποίος είναι και δημοτικός σύμβουλος στο Δ. Αθηναίων. Θύμα της
επίθεσης ήταν και ο Πρόεδρος της Πακιστανικής Κοινότητας (Βλ. ΠΡΟΣ τον κ. Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων (Διά
του κ. Εισαγγελέως Εφετών Αθηνών) – Θέμα: Άρση ασυλίας Βουλευτών της Χρυσής Αυγής, όπ. π., σ. 77-79). Για την
υπόθεση της δικαστικής παρενόχλησης του Δημητρά βλ. World Organisation Against Torture (30 Ιανουαρίου 2014).
«Greece: Ongoing judicial harassment against human rights defender Mr. Panayote Dimitras». Ανακτήθηκε από:
http://www.omct.org/human-rights-defenders/urgent-interventions/greece/2014/01/d22535/
14
Για την υπόθεση βλ.: Συνέντευξη Τίνας Σταυρινάκη, 13/03/2018 / Χρυσή Αυγή (1 Νοεμβρίου 2017). «Μια απάντηση
στην “Χρυσαυγιάδα” της ημέρας και την μαζική υστερία κομμάτων και καναλιών κατά των Ελλήνων Εθνικιστών»,.
Ανακτήθηκε από: http://www.xryshaygh.com/enimerosi/view/mia-apanthsh-sthn-chrusaugiada-ths-hmeras-kai-thn-
mazikh-usteria-kommatwn-k / Χρυσή Αυγή (2 Νοεμβρίου 2017). «ΠΡΟΣΟΧΗ FAKE NEWS: Δεν είναι συνήγορος
πολιτικής αγωγής στην δίκη της Χρυσής Αυγής η Ε. Κουνιάκη! ΒΙΝΤΕΟ». Ανακτήθηκε από:
http://www.xryshaygh.com/enimerosi/view/prosochh-fakenews-den-einai-sunhgoros-politikhs-agwghs-sth-dikh-ths-
chrushs / ΕΡΤ – WEBTV, «Ευγενία Κουνιάκη: Πώς και γιατί με ξυλοκόπησαν τα μέλη της Χρυσής Αυγής». Ανακτήθηκε

180
 ο
6 ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

από: http://webtv.ert.gr/ert1/themata/evgenia-kouniaki-pos-ke-giati-me-xylokopisan-ta-meli-tis-chrysis-
avgis__trashed/
15
Για τη δράση των οργανώσεων και τις συλλήψεις των μελών τους, υπάρχουν πολλά αποκαλυπτικά δημοσιεύματα.
Βλ. ενδεικτικά: Σουλιώτης, Γ. (6 Μαρτίου 2018). «Εκρηκτικά, μαχαίρια και ρόπαλα στις «γιάφκες» της ακροδεξιάς
οργάνωσης «Combat 18»», Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Ανακτήθηκε από:
http://www.kathimerini.gr/952196/article/epikairothta/ellada/ekrhktika-maxairia-kai-ropala-stis-giafkes-ths-
akrode3ias-organwshs-combat-18 / ΤΑ ΝΕΑgr (6 Μαρτίου 2018). «Απίστευτα ευρήματα στην ακροδεξιά τρομοκρατική
οργάνωση Combat 18». Ανακτήθηκε από: http://www.tanea.gr/news/greece/article/5524240/apisteyta-eyrhmata-
sthn-akrodeksia-tromokratikh-organwsh-combat-18/ / Μπασκάκης, Γ. και Δήμα, Μ. (7 Μαρτίου 2018). «Εν ονόματι
του Χίτλερ», Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε από: https://www.efsyn.gr/arthro/en-onomati-toy-hitler /
Ψαρράς, Δ. (9 Μαρτίου 2018). «Λυσσούσαν να κάψουν μετανάστες ζωντανούς», Εφημερίδα των Συντακτών.
Ανακτήθηκε από: https://www.efsyn.gr/arthro/lysoysan-na-kapsoyn-metanastes-zontanoys / Δήμα, Μ. (10 Μαρτίου
2018). «Προφυλακιστέοι τέσσερις της Combat 18 Hellas», Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε από:
https://www.efsyn.gr/arthro/profylakisteoi-tesseris-tis-combat-18-hellas
16
Οι ανακοινώσεις των φορέων-στόχων: Ελληνικό Φόρουμ Προσφύγων (22 Μαρτίου 2018). Δελτίο Τύπου «ΦΑΣΙΣΤΙΚΗ
ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΑΦΓΑΝΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» / Διεθνιστική
Εργατική Αριστερά - Κίνηση "Απελάστε το Ρατσισμό" (23 Μαρτίου 2018). «Νέα απειλητική προειδοποίηση από την
Κρυπτεία στη ΔΕΑ και την ΚΑΡ», RProject. Ανακτήθηκε από:https://rproject.gr/article/nea-apeilitiki-proeidopoiisi-apo-
tin-krypteia-sti-dea-kai-tin-kar

Βιβλιογραφία
Αφουξενίδης, Α., και Γαρδίκη, Μ. (2015). Χαρτογραφώντας την κοινωνία πολιτών στην Ελλάδα σήμερα:
προβλήματα και προοπτικές. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 143(143), 33-53. Ανακτήθηκε από:
https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/ekke/article/view/7566
διαΝΕΟσις (Φεβρουάριος 2016). Τι πιστεύουν οι Έλληνες - Πανελλαδική έρευνα- έκθεση αποτελεσμάτων –
Απρίλιος 2015. Ανακτήθηκε από: https://www.dianeosis.org/wp-
content/uploads/2016/02/Posotiki_Apriliou_Spreads.pdf
διαΝΕΟσις (Μάρτιος 2017). Τι πιστεύουν οι Έλληνες - Πανελλαδική έρευνα- έκθεση αποτελεσμάτων
Δεκέμβριος 2016. Ανακτήθηκε από: https://www.dianeosis.org/wp-
content/uploads/2017/03/ti_pistevoun_oi_ellines_final_version.pdf
διαΝΕΟσις (Μάρτιος 2018). Τι πιστεύουν οι Έλληνες - Πανελλαδική έρευνα- έκθεση αποτελεσμάτων
Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2018. Ανακτήθηκε από: https://www.dianeosis.org/wp-
content/uploads/2018/03/beliefs_2018_AB_parts.pdf
Μαραγκίδου, Μ. (22 Μαρτίου 2018). Τι Ξέρουμε για την Ακροδεξιά «Κρυπτεία» και την Εμπρηστική
Επίθεση στην Αφγανική Κοινότητα, VICE, 22 Μαρτίου 2018. Ανακτήθηκε από:
https://www.vice.com/gr/article/d35vvy/ti-3eroyme-gia-thn-akrode3ia-krypteia-kai-thn-emprhstikh-
epi8esh-sthn-afganikh-koinothta
Council of Europe - Parliamentary Assembly (28 April 2009). Resolution 1660 on Situation of human rights
defenders in Council of Europe member states. Ανακτήθηκε από:
http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17727&lang=en
Council of Europe - Parliamentary Assembly (27 June 2012). Resolution 1891 on The situation of human
rights defenders in Council of Europe member States. Ανακτήθηκε από:
http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=18948&lang=en
European Union Fundamental Rights Agency – FRA (2017). Challenges facing civil society organisations
working on human rights in the EU, Luxembourg, Publications Office of the European Union. Ανακτήθηκε
από: http://fra.europa.eu/en/publication/2018/challenges-facing-civil-society-orgs-human-rights-eu

181
 ο
6 ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

φιλοξενίας προσφύγων και εργαζόμενων ανθρωπιστικών οργανώσεων σε αυτές το 2016, 8 και σε επίθεση
κατά στελεχών του ΕΠΣΕ το 2011, έξω από το Ναυτοδικείο Πειραιά, όπου διεξαγόταν δίκη κατά στελεχών
ειδικών δυνάμεων για ρατσιστική συνθηματολογία.9 Ακόμα σε ένα περιστατικό εμπλέκεται η οργάνωση
«Απέλλα» (κατά της Colour Youth Κοινότητας LGBTQ Νέων Αθήνας το 2017),10 και σε πέντε η οργάνωση
«Κρυπτεία» το 2018: μία κατά της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, μία κατά της Εθνικής
Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου – γραφείο συντονίστριας ΔΚΠΡΒ, δύο κατά της Ελληνικής
Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου – ΕλΕΔΑ και μία κατά του Ελληνικού Συμβουλίου για τους
Πρόσφυγες.11
Οι ενέργειες αφορούσαν κυρίως ύβρεις και απειλές. Ως προς την ταυτοποίηση των δραστών, αυτή
στηρίζεται κυρίως στις μαρτυρίες των θυμάτων – οι οποίοι είτε αναγνώρισαν συγκεκριμένα πρόσωπα
ανάμεσα στους δράστες τα οποία συνδέονται με συγκεκριμένες οργανώσεις είτε/και ανέφεραν ότι οι
δράστες χρησιμοποίησαν συνθηματολογία ή/και σύμβολα συγκεκριμένων οργανώσεων. Επίσης, «Απέλλα»
και «Κρυπτεία» προχώρησαν σε ανάληψη ευθυνών (για όλα τα παραπάνω περιστατικά), ενώ και η Χρυσή
Αυγή υπερηφανευόταν για το παραπάνω περιστατικό κατά του ΕΠΣΕ το 2016.12
Δεν έλειψαν και βίαιες ενέργειες – «αυθόρμητες» ή μη - και παρενοχλήσεις από μεμονωμένα άτομα του
ίδιου ιδεολογικού χώρου: το 2012, βουλευτής της Χρυσής Αυγής επιτέθηκε κατά μέλους της Κίνησης
Ενωμένοι Ενάντια στο Ρατσισμό και τη Φασιστική Απειλή, ενώ, το 2014, ο Κώστας Πλεύρης παρενόχλησε
δικαστικά στέλεχος του ΕΠΣΕ.13 Τέλος, το 2017 δικηγόρος, μέλος της πολιτικής αγωγής στη δίκη της Χρυσής
Αυγής και συνεργάτιδα ανθρωπιστικού φορέα, όταν προσπάθησε να προστατέψει αλλοδαπό ο οποίος
καταδιωκόταν μέλη της Χρυσής Αυγής, δέχτηκε επίθεση από αυτά - δεν είναι σαφές αν στοχοποιήθηκε
λόγω της ιδιότητάς της.14
Ζητήθηκε από την πρώην (2012-2015) Βοηθό Συντονίστρια του ΔΚΠΡΒ Ελένη Τάκου και τη νυν (2015 έως
σήμερα) Βοηθό Τίνα Σταυρινάκη, να αξιολογήσουν το επίπεδο κινδύνου ασφάλειας για τις εγκαταστάσεις
και το προσωπικό των ανθρωπιστικών οργανώσεων από τη δραστηριότητα ακροδεξιών οργανώσεων στη
χώρα.
Η Τάκου, εμφανίστηκε ανήσυχη για την ασφάλεια των εγκαταστάσεων αυτών αλλά κυρίως για τους
εργαζόμενους στο πεδίο - καθώς οι επιθέσεις κατευθύνονται πλέον (και) σε δομές στήριξης, ενώ
παρατήρησε ότι η τάση απειλών κατά ανθρωπιστικών οργανώσεων από ακροδεξιές οργανώσεις είναι
διεθνής (Τάκου 13/03/2018). Τόνισε ακόμα ότι, οι οργανώσεις, είναι όλο και πιο εκτεθειμένες στο πεδίο: οι
εργαζόμενοι αυτών, παρέχουν υποστηρικτικές υπηρεσίες στην πρώτη γραμμή και μπορούν να
αναγνωριστούν/εντοπιστούν ακόμα πιο εύκολα και να πέσουν θύματα βίας ακροδεξιών ομάδων (Τάκου
13/03/2018).
Η Σταυρινάκη εμφανίζεται λίγο πιο καθησυχαστική ως προς την στοχοποίηση οργανώσεων και του
προσωπικού τους από ακροδεξιές οργανώσεις. Θεωρεί ότι, ως τώρα, στοχοποιούνται κυρίως άτυπες, πιο
χαλαρές κινήσεις/ομάδες, ενώ παρά τη δημοσίευση στοιχείων από το ΔΚΠΡΒ για τη ρατσιστική βία και τον
αντίκτυπο αυτών, οι οργανώσεις δεν στοχοποιήθηκαν από την εξτρεμιστική δεξιά (Σταυρινάκη
13/03/2018). Βέβαια, η ίδια σημειώνει ότι η κατάσταση αυτή μπορεί να αλλάξει, αναλόγως με την
αντίδραση της Πολιτείας (Σταυρινάκη 13/03/2018).
Όμως, ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης, Αντιδήμαρχος Αθηναίων, πρόεδρος του Συμβουλίου Ένταξης
Μεταναστών του Δήμου και μέλος του Δ.Σ. της ΕλΕΔΑ, σε δήλωση σε ΜΜΕ εξέφρασε έντονη ανησυχία του
τόσο για την ασφάλεια της ΕλΕΔΑ όσο και γενικότερα των οργανώσεων, ιδίως δε των μεταναστευτικών
(παρατίθεται στο Μαραγκίδου 22 Μαρτίου 2018).

Ερμηνείες και προτάσεις

Μια - μάλλον προφανής - ερμηνεία του φαινομένου της στοχοποίησης και της βίας ανθρωπιστικών
φορέων από τις οργανώσεις της εξτρεμιστικής δεξιάς, είναι η ίδια η κοσμοθεωρία αυτών των οργανώσεων
και τα μέσα πραγμάτωσης της.

175