Specijalisticki Rad

SPECIJALISTIČKI RAD KOCOVIĆ ZORAN
UVOD
Kada treba povući granicu između naučnog i stručnog rada i dela nije je lako povući. Za
to je potrebno pažljivo i nužno razmatranje i ispitivanje.
Naukom obično se naziva sređeno, sistematizovano i provereno saznanje o nečemu. To je
postignuto metodičnim, savesnim i pažljivim istraživanjem i razmatranjem. Istraživanje je
sistematsko traganje za činjenicama iz kojih se može izvući izvesni naučni principi i zakonitosti.
Nauku znači čine rezultati, zakoni do kojih se dolazi putem istraživanja.
Možemo zaključiti iz gornjeg dela ovog teksta da rad koji hoće da dobije kvalifikativ
naučnoistraćivački treba da polazi od jednog određenog problema, da se zasniva na činjenicama
do kojih se dolazi istraživanjem. Rad ne može biti čistog spekulativnog karakera, ne može se
zasnivati na praznom, jalovom spekulisanju i teorisanju, bez podloge i solidnih činjenica, bez
određenog činjeničnog materijala.
Činjenice na kojima se zasniva naučni rad moraju biti valjane, tj. tačne, proverene i
naročito crpljene najvećim delom i prve ruke. Nebitno je da li su one pojava prirode, rezultati
eksperimenta, istorijski dokument, književni tekstovi itd. Jer samo direktni i živ dodir sa
autentičnim činjenicama može radu dati naučnu osnovu, naučni karakter. Delo se nesme
zasnivati samo na činjenicama iz druge ruke, tj. na sekundarnim izvorima, na literaturi o
predmetu. Ono u tom slučaju neće imati naučni karakter u pravom smislu reči. To ne znači da
takav rad neće biti zanimljiv, vredan i koristan zahvaljujući nekim svojim drugim vrednostima
(novom pristupu, novoj intrrpretaciji činjenica, itd.)
Iz dosadašnjeg izlaganja proizilazi da se osnovna svojstva nekog naučnoistraživačkog
rada mogu grosso modo svesti na sledeće tri tačke:
 Rad mora da polazi od jednog određenog, novog dodatnog neistraženog i nerešenog, ili
barem delimično rešenog problema. Da se pomoću njegove temeljne analize (hipoteza)
dolazi do novih rezultata, novog saznanja, novih zakona, nove norme. Naučno
istraživački rad treba da bude orginalan. Ta orginalnost može da se manifestuje izborom
potpuno novog problema, nove teme, tretiranjem odrađenog problema, ali čiji način
obrade nije zadovoljio ili se nije došlo do potpunog rešenja.
1
 Činjenice i ideje koje se iznose, na kojia se zasniva naučnoistraživački rad, moraju biti
pouzdane, pažljivo i u dovoljnom broju prikupljane, kritički razmotrene i proverene.
Takođe moraju biti pravilno analizirane i intrepretirane jednom rečju takve da se na njih
čitalac može osloniti i da ih sam može proveriti.
 U radu saglasno karakteru problema i istraživanja kao i izvora informacija, treba da se
primeni najpodesniji naučni metod.
Naučni metod naziva se skup raznih postupaka i procesa pomoću kojih se dolazi do
naučnih saznaja i istina.
Teoretičari obično razlikuju tri osnovne, „standardne“, naučnoistraživačke metode:
normativnu, eksperimentalnu i istorijsku.
Svaka od njih karakteristična je za razne grupe nauka, koje se s obzirom na metod
istraživanja koje se u njima najčešće primenjuju mogu podeliti nas: normativne, eksperimentalne
i istorijske nauke.
Svaki naučni rad ima svoje osobene kvalitete. O osobinama dobrog naučnog rada može
se govoriti samo uopšteno. Može se ukazati na izvesne osobine koje mogu biti zajedničke za više
naučnih radova dobrog kvaliteta.
Kada je reč o osobinama karakterističnim za neki dobar naučni rad, na prvom mestu treba
istaći da kvalitet nekog naučnog rada ne zavisi od njegovog obima. Poznato je da neka epohalna
otkrića saopštena na malom broju stranica (npr. Ajnštanova teorija relativiteta).
Rad ne mora da obuhvati i reši odjednom sva pitanja. Zato je poželjno da na početku u
predgovoru ili uvodu iskreno istaći, eventualno u zaključku ukazati na najvažnija pitanja koja su
preostala da se obrade.
2
1.NAUČNI RAD
Pod naučnim radom se podrazumeva ono delo koje j nastalo primenom naučnih metoda i
postupaka i koje otkriva nove činjenice i ideje da toda nepoznate ili na novi način objašnjava
zakonitost između pojava, procesa i odnosa.1
Svaki naučni rad sadrži elemente originalnih rezultata istraživanja koji, u određenoj
meri, doprinose proširenju naučnog saznanja.
U naučne radove spadaju: monografije, naučni članci, izlaganja na naučnim skupovima,
naučni projekti odnosno naučne studije, rasprave.
2.METODOLOGIJA NAUČNOG ISTRAŽIVANJA
Metodologija kao nauka o metodama naučnog istraživanja, odnosno nauka o

celokupnosti svih oblika i postupaka naučnih istraživanja pomoću kojih se dolazi do
sistematskog i objektivnog naučnog znanja, ili naučna disciplina u kojoj se kritički ispituju i
eksciplitno izlažu različite opšte i posebne naučne metode, za svakog naučnika, istraživača,
nastavnika, student, stvaratelja, inovatora, obrazovnog čoveka... predstavlja uslov bez koga se
nemože nešto učiniti.2
2.1.Pojam metodologije naučnog istraživanja
Metodologija uopšteno, pa i metodologija naučnog istraživanja definiše se na ratličite

načine. Nasjjednostavnija definicija metodologije je (grčki methodos + logod = reč, govor,
nauka o metodama naučnog istraživanja) da je to nauka o metodama naučnog istraživanja. Kada
se gleda u širem smislu metodologija je nauka o celokupnosti svih oblika i postupaka istraživanja
pomoću kojih se dolazi do sistemskog i objektivnog naučnog znanja ili naučna disciplina u kojoj
se kritički ispituju i ekslicitno izlažu različite opšte i osobne naučne metode, naziva se
metodologija.U leksikografiji metodologija je nauka o logičkim formama procesa spoznavanja i
1
Dubić,S.,:Uvođenje u naučni rad (nauka i naučni metod), Zavod za izdavanje udžbenika Sarajevo, 1970.str.22.
2
Zelenika,M.,: Metodologija i tehnologija izrade znanstvenog i stručnog djela, Ekonomski fakultet u Rijeci, Rijeka,
2000., str.309.
3
njihovoj primeni u nauci, u naučnom istraživanju, odnosno metodologija je nauka o metodama

koje se primenjuju u naučnom istraživanju pri izlaganju rezultata takvih istraživanja.
U nauci razlikujemo opštu metodologiju od metodologije posebnih naučnih područja,
odnosno naučnih disciplina.
Opšta metodologija je deo logike. Proučava probleme naučnog saznanja i usko je
povezana sa gnoseologijom - epistemologijom. Osnovna metodološka načela logičke
metodologije mogu se svrstati u tri grupe:
 Načelo nužnosti i mogućnosti dijalektičke obrade problema gnoseološke metodologije
 Načelo zakonitosti dijalektičke metodologije saznanja;
 Načelo primenjene spomenutih opštih dijalektičkih postavki i zakona i analize
savremenog naučnog saznanja.
Tako da za metodologiju možemo reći da je nauka o logičkim oblicima procesa saznanja.

Važna su dva procesa: u jednom procesu otkrivaju se naučne spoznaje, pa je to u stvari proces
naučnog istraživanja. U drugom procesu rezultati istraživanja i otkrića na određen način
preporučuju se onima koji sa tim rezultatima nisu upoznati.
Metodologiju naučnog istraživanja možemo posmatrati sa tri stajališta:
 Teorijskog stajališta;
 Tehničkog stajališta i
 Organizacijskog stajališta.
Naučna metodologija ima tri osnovne funkcije:

 tvrdnje treba iznositi jasno, precizno, jezički, stilski i tehnološki ispravno;
 naučne spoznaje moraju biti obrazložene i povezane sa drugim spoznajama; jedni stavovi
izvode se iz drugih u skladu sa logičkim pravilima koja imaju objektivni društveni
karakter;
 sve rezultate naučnog istraživanja treba proveriti u praksi.
Neke aktivnosti i oblici spoznaja, kao npr: definicija, klasifikacija, analiza, sinteza,
hipoteza, dokaz, indukcija, dedukcija... zajedničke su svim naučnim područjima (disciplinama) –
one predstavljaju predmet izučavanja opšte metodologije naučnog istraživanja.
4
2.1.1. Klasifikacija metodologije naučnog istraživanja
Metodologiju naučnog istraživanja možemo klasifikovati u dve grupe:

 Opšta metodologija naučnog istraživanja i
 Posebna metodologija naučnog istraživanja.
2.2.Pojam naučne metode
Meoda (grči metodos = put, način istraživanja) uopšteno znači planski postupak
istraživanja neke pojave, način rada za ostvarivanje nekog cilja na filozofskom, naučnom,
političkom ili praktičnom području. Termin metoda uglavnom se primenjuje u dva značenja, koja
se delimično ukrštaju i to:3
 Metoda znači gotov model, proceduru redosled (šemu) po kojoj se odvija neka praktična
delatnost, kao što su npr: proizvodne metode, metode igre, nastave, politička aktivnost,
umetničkog stvaralaštva....;
 Metoda znači misaoni postupak primenjen da se lakše i što tačnije otkriju i sistematski
obrade naučne činjenice, podaci i informacije.
Metoda u nauci znači način istraživanja i izlaganja predmeta (stvari ili pojave) koji nauka
istražuje. Naučna metoda je skup različitih postupaka kojima se nauka koristi u
naučnoistraživačkom radu da bi istražila rezultate naučnog istraživanja u određenom
naučnompodručju ili naučnoj disciplini. Istovremeno naučna metoda je i put istraživanja
kojim se oblikuje i izgrađuje nauka. Naučnom metodom naziva se i svaki način naučnog
istraživanja koje osigurava sigurno, sređeno, sistemski i tačno znanje.4
Postupci kojima se dolazi do znanja, a koji predstavljaju najšire osnove naučne metode
su: opažanja, eksperimenti i zaključivanje.5
3
2000., str.312.
4
2000., str.314.
5
Dubić,S.,:Uvođenje u naučni rad (nauka i naučni metod), Zavod za izdavanje udžbenika Sarajevo, 1970, str.77.
5
Za metodu možemo reći da nije ništa drugo nego primenjena teorija, jer se svaka teorija
može određenim postupkom pretvoriti u metodu, odnosno svaka teorija može se izraziti u obliku
načela i normativa koji onda određuju način njihove upotrebe.
Vrlo blizak pojmovno izrazima metoda i metodologija je i izraz metodika. Izraz metodika
bliži je izrazu metoda nego metodologija. Izraz metodika ima nešto drugačije značenje: bavi se
izučavanjem i priumenom metoda u naučnim i praktičnim aktivnostima.
U metodologiji naučnog istraživanja ne mogu se izračunati ni metode ni metodologija bez
logike. Šta je logika? Logika (grčki logos = razum, mišljenje, prosuđivanje, odnosno nauka o
načelima mišljenja, razumnost, pravilnost i unutrašnja zakonomernost) je nauka o pravilnom
mišljenju što vodi istini (tzv. formalna logika) ili nauka o istinitom mišljenju (tzv. sadržajna
logika, spoznajna teorija).6
3.OSNOVNE FUNKCIJE NAUČNIH METODA
Osnovne funkcije naučnih metoda kojima se istražuju i okrivaju naučne spoznaje jesu:
objektivnost, pouzdanost, preciznost, sistematičnost i opštost.
3.1.Objektivnost
Objektivnost je značajna funkcija spoznaje uopšte pa samim tim i naučnih metoda.

Objektivnost predstavlja nepristrastan, neutralan, stvaran i pravedan odnos prema određenoj
pojavi, predmetu ili objektu, koji postaji nezavisno od subjekta, njegovih opažanja i mišljenja.
Objektivnost predstavlja i objektivnu stvarnost tj. materiju, pojavu, prirodu, sve ono što postoji
nezavisno od spoznaje istraživača i objektivnu istinu, tj. spoznaju koja održava stvarnost onakvu
kakvu jeste.
Ocenu da li je neko naučno ili stručno delo utemeljeno na načelu objektivnosti moguće je
saznati tek nakon toga što se dotično delo podvrgne javnom uvidu i kritičkom razmatranju kako
bi iznete rezultati drugi mogli proveriti, usvojiti, korigovati, konstruktivno kritikovati i
argumentovano pobijati.
3.2.Pouzdanost
6
2000., str.315.
6
Pouzdanost je takođe bitna funkcija naučne spoznaje. Načelo pouzdanosti naučnih

metoda zahteva od istraživača da svaki stav i svaki sud moraju biti dovoljno obrazloženi,
potkrepljeni argumentima, dokazani odgovarajućim logičkim postupcima.
3.3.Preciznost
Načelo preciznosti naučnih metoda u najužoj je vezi sa načelima objektivnosti i

pouzdanosti. Zato što jedno načelo pretpostavlja drugo, a drugo uslovljava treće i obrnuto. Sve
faze naučnoistraživačkog rada trebaju biti objavljene s potpunom preciznošću. Kada se obrađuju
rezultati u naučnoistraživačkom radu primenjuju se filozofske, logičke, tehničke i ostale metode.
Svaka nepreciznost u radu može značajno uticati na konačne rezultate.
Preciznost nije apsolutno načelo. Ono se posebno u društvenom i humanističkom
naučnom području ne može dosledno i u potpunosti primenjivati.7
3.4.Sistematičnost
Naučne metode od istraživača traže da u njihovoj izradi i izradi stručnih dela nastoji raditi
po načelima teorije sistematičnosti, sistematski. Sistem je apstraktan pojam koji omogućuje
istraživanje i razumevanje veza i zaknitosti između pojava i događaja sveta u kome živimo.
Istraživač treba imati na umu nekoliko obeležja sistema i to: 8 cilj, aktivnost, strukturu, ulaz i
izlaz varijabli, okruženje, pravila ponašanja, informacije, dinamičnostr, složenost, rezultat itd.,
bez kojih se nemože sistematski misliti i sistematično oblikovati naučno i stučno delo. Takođe
treba imati na umu da sturkturu sistema čini skup međusobno povezanih i dopunjujućih
elemenata i veza između pojedinih pojava, ali sposobnih za međusobno delovanje. Struktura i
funkcija sistema su dva dela jedne celine. Svaka promena u jednom uslovu uslovljuje promenu u
drugom delu sa težnjom njihovog usklađivanja.
3.5.Opštost
7
2000., str.318.
8
2000., str.320.
7
Nauka se sastoji od više ili manje uopštenih pojmova i generalizacija. Zato i metode u
naučnoistraživačkom radu trebaju omogućiti otkrivanja, istraživanja izučavanja opštih osobina
pojava, odnosa, zajedničkih i bitnih obeležja određenih pojava i odnosa, koji se ponavljaju,
usmerenih na otkrivanje neke zakonitosti, tendencije, naučne spoznaje.
4.PRIKUPLJANJE INFORMACIJA
Prvi zadataka koji se nameće u procesu izrade jednog naučnog rada jeste prikupljanje
građe. Tu građu je jednim delom autor prikupio pre nego što je izvršio izbor teme.
Prikupljanje dokumentacije može početi sa nekim večim ili manje više ucrtanim, tačnim
ili netačnim, idejama i hioptezama o delu. Neretko se dešava da se počne sa izvesnom
određenom svrhom, sa nekim preciznim ciljem da se neko stanovište ili postavka dokaže, neka
misao opravda. Ta postavka, misao nisu još izvesni: oni čine neku vrstu pretpostavke, radne
hipoteze, koja će postati istinita samo pod uslovom da se pokaže tačna, proverena. Ako se to ne
uradi ona će ostati samo proizvoljna pretpostavka, tvrdnja, predrasuda. Istraživač u tu svrhu
izvodi eksperimente za koje unapred smatra da će doneti željene rezultate, informacije, činjenice.
Ove radne hipotreze imaju veliki značaj u oblasti naučnog istraživanja:“mnoštvo pojava tako je
veliko za svaki predmet koji teži ka objašnjenju, a ne samo deskripciji, da se njemu ne može sa
uspehom prići bez hipoteze, uokvirene potrebom naučne mašte“.9
Naučne hipoteze daju istraživanju pravac, predstavljaju glavne smernice. Istraživač
netreba da se ustručava da te naučne hipoteze modifikuje ako je nužno ili ih sasvim napusti ako
je nužno, ako ga no podstiču činjenice, rezultati istraživanja. Hipoteza mora da se prilagođava
činjenici a ne obrnuto, činjenice podešavati prema unapred postavljenoj hipotezi. U ovakvim
slučajevima pravac prikupljanja informacija biće u znatnoj meri olakšan.
Hipoteza je od naročitog značaja u eksperimentalnim naukama. Hipoteze
eksperimentatoru služe kao ideja vodilja u istraživanju i bez njih nebi mogao vršiti plodna
istraživanja i selekciju činjenica.
Svoj rad na temi istraživač obično počinje obradom literaure o predmetu: prirodno i
nužno je da se on pre nego što počne sopstvena, samostalna istraživanja upozna se sa
„savremenim stanjem studija“ o nekom problemu.
9
Šamić. M.,: Kako nastaje nučno delo, Svjetlost, Sarajevo, 1988. str.55.
8
Prvu stvar koju kandidat treba da obradi kada je reč o informacijama, jesu najbolja i
najnovija dela i napisi iz nekih oblasti. U tome mu pored profesora, mogu poslužiti kao putokaz i
kritički prikazi dela u časopisima. Pošto je obrađena stučna literatura o predmetu, pristupa se
sopstvenim istraživanjima - obradi primarnih izvora.
Pomenuti red obrade dokumenata netreba shvatiti suviše kruto. Prikupljanje
dokumentacije obuhvata dve faze:
 Čitanje i kritiku tekstova i
 Pisanje zabeleški.
Obe ove faze međusobno se prepliću i teku vrlo često istovremeno.

Kada je građa prikupljena - a ona će se u toku rada manje ili više dopunjavati završena je
važna i nimalo laka etapa u procesu izrade dela. Prilikom organizacije i rasporeda građe, treba
posebno voditi računa o nekim momentima, od kojih su značajni sledeći:10
 Sličnost - Slične stvari treba skupiti i međusobno povezati na jednom mestu. Ako se
predmet sastoji od više pitanja ne sme se govoriti čas o jednom čas o drugom. O svakom
od njih treba raspravljati po nekom utvrđenom redu.
 Logički sled - Između pojedinih elemenata treba stalno pronalaziti neke logičke odnose:
vremenske, uzročne i posledične i dr.
 Srazmer delova - Svakom sastavnom delu radu (poglavlju, paragrafu...) treba dati onoliko
prostora koliko ga činjenice i ideje koje ono sadrži zaslužuje po svojoj važnosti.
5.METODE NAUČNOG ISTRAŽIVANJA
U naučnoistraživačkom radu, odnosno naučnom istraživanju najvaćnije su sledeće naučne

metode: induktivna i deduktivna metoda; metoda analize i sinteze; metoda apstrakcije i
10
Šamić, M.,:Kako nastaje naučno delo, Šamić. M.,: Kako nastaje nučno delo, Svjetlost, Sarajevo, 1988., str.68.
9
konkretizacije; metoda generalizacije i specijalizacije; metoda dokazivanja i opovrgavanja;

metoda klasifikacije; metoda deskripcije; metoda komplikacije; komparativna metoda;
statistička metoda; matematička metoda; metoda modeliranja; kibernetička metoda;
eksperimentalna metoda; dijalektička metoda; istorijska metoda; genetička metoda;
teorija sistema kao metoda; aksiomatska metoda; metoda idealnih tipova; empirijska
metoda; metoda studija slučaja; metoda anketiranja; metoda intervjuisanja; metoda
posmatranja; metoda brojenja; metoda merenja; Delfi metoda; metoda „mozaika“; i ostale
naučne metode.
5.1.Induktivna i deduktivna metoda

5.1.1.Induktivna metoda
Treba praviti razliku između indukcije kao metode i indukcije kao načina zaključivanja.
Činjenica je da nema induktivne metode bez induktivnog zaključka. Induktivna metoda je
sistematska i dosledna primena induktivnog načina zaključivanja, gde se na temelju pojedinačnih
ili posebnih činjenica dolazi do zaključka o opštem sudu, zapažanje konkretnih pojedinačnih
slučajeva i dolazi se do opštih zaključaka, od poznatih pojedinačnih slučajeva polazi se
nepoznatim opštem, od izučenog neizučenom, od većeg broja pojedinačnih pojava vrše se
uopštavanja.
Induktivni način zaključivanja omogućuje da se na temelju pojedinačnih činjenica i
saznanja, dolazi do uopštavanja i formiranja zakonitosti, odnosno spoznaje novih činjenica i
novih zakonitosti. Vrednost induktivnog zaključka direktno zavisi od četiri faktora: 11 vrednost
induktivnog zaključka raste sa povećanjem broja istraženih činjenica i slučajeva; činjenice
reprezentativne za određenu pojavu imaju veće značenje od slučajnih i nevažnih činjenica;
vrednost induktivnog zaključka povećava se ako je njegovo značenje provereno i verifikovano i
vrednost induktivnog zaključka povećava se ako se temelji na opštim načelima naučne
metodologije.U razmatranju induktivne metode ne može se isključiti fundamentalni element
svakog induktivnog zaključivanja, a to je, odnos deo klase - cela klasa ili relacija posebno -
opšte. Indukcija ima više vrsta spomenućemo samo one najvažnije:
 potpuna indukcija,
11
2000., str.323.
10
 nepotpuna indukcija,
 predikativna indukcija,
 analoška indukcija,
 univerzalna indukcija,
 kauzalna indukcija.
Induktivna metoda oslanja se na druge metode, kao što su: posmatranje, eksperiment,
brojenje, merenje i one se smatraju pomoćnim metodama indukcije. Njavažniji elementi
induktivne metode jesu postupci metoda analize, sinteze, apstrakcije, generalizacije i
specijalizacije. Kod složenijih induktivnih zaključivanja koriste se metode posmatranja,
eksperimentalna i statistička metoda. Induktivna metoda pretežno se upotrebljava u početnim
stadijumima nauke.
5.1.2.Deduktivna metoda
Određene razlike postoje između deduktivnog zaključivanja i deduktivne metode. Kada

se dosledno primenjuju deduktivni zaključci, koji dovode do naučne spoznaje, radi se o
deduktivnoj metodi, što nije slučaj sa upotrebom deduktivnog zaključka. Deduktivna metoda je
sistemska i dosledna primena deduktivnog načina zaključivanja u kome se iz opštih stavova
izvode posebni, pojedinačni, iz opštih postavki dolazi se do konkretnih pojedinačnih zaklučaka,
iz jedne ili više tvrdnji izvodi se neka nova tvrdnja koja proizilazi iz prethodnih tvrdnji. Ovaj
način zaključivanja ima veliko značenje u nauci zato što omogućuje da se na temelju opštih
sudova izvode pojedinačni sudovi, pojedinačni zaključci, pojedinačne tvrdnje, odnosno otkriju,
spoznaju ili dokažu nove činjenice, nove zakonitosti ili naučne istine.12
Najvažniji elementi deduktivne metode jesu postupci metoda analize, sinteze, apstrakcije,
generalizacije i specijalizacije.
Deduktivna metoda u širem smislu služi u nauci za različit svrhe, a posebno: za
objašnjenje činjenica i zakona; za predviđanje budućih događaja; za otkrivanje novih činjenica i
zakona; za dokazivanje postavljenih teza; za proveravanje hipoteza i za naučna izlaganja.
12
2000., str.325.
11
Deduktivno zaključivanje i deduktivne metode ima izuzetno veliko značenje u

naučnoistraživačkom radu naročito u kibernetici.
Dijalektičko jedinstvo indukcije i dedukcije
Induktivna i deduktivna metoda čine dijalektičko jedinstvo dve suprotne metode. To
znači da nemogu da se upotrebljavaju jedna bez druge. Kada se upotrebaljavju odvojeno svaka
za sebe nisu efikasne i njihovi rezultati nisu pouzdani. Zato se moraju kombinovati u
naučnoistraživačkom radu
5.2.Metoda analize i sinteze

5.2.1.Metoda analize
Metod analize je postupak naučnog istraživanja i objašnjenja putem rasčlanjivanja složeni

misaonih tvorevina (pojmova, sudova i zaključka) na njihove jednostavnije sastavne delove i
elemente, i izučavanje svakog dela (elementa) za sebe u odnosu na druge delove - celine. 13 Pri
tome zanemaruju se one pojave, svojstva i odnosi koji na određenom stepenu istraživanja
otežavaju ispitivanje predmeta izučavanja. Ova metoda omogućava uočavanje, otkrivanje i
izučavanje naučne istine.
Razni filozofi i naučnici davali su razne definicije pojma analiza: „Analiza je prema
Hegelu, postupak mišljenja u kretanju od posebnog ka opštem“ „Analiza je rastavljanje složenog,
odnosno neke celine na svoje elemente i delove“...14
Postoji više vrsta analiza ali ovde se spominju samo one najvažnije:
 Prema gnoseološkoj funkciji postoje dve vrste: deskriptivna i eksplitivna;
 Prema složenosti analiza se može podeliti na: elementrnu, kauzalnu i funkcionalnu,
 Prema cilju odnosno usmerenosti analize mogu biti: strukturalne, genetičke,
komparativne,
 Prema naučnom polju u kome se primenjuju analize mogu biti: ekonomske, istorijske,
matematičke, tehnologija prometa itd.
13
Zelenika,M.,: Metodologija i tehnologija izrade znanstvenog i stručnog djela, Ekonomski fakultet u Rijeci,
Rijeka, 2000., str.327.
14
Rijeka, 2000., str.328..
12
5.2.2.Metoda sinteze
Metod sinteze je postupak naučnog istraživanja i objašnjavanja stvarnosti putem spajanja,

sastavljanja jednostavnih misaonih tvorevina u složene i složenijih u još složenije, povezujući
izdvojene elemente, pojave, procese i odnose u jedinstvenu celinu u kojoj su njezini delovi
uzajamno povezani.
Za pojam sinteze postoje brojne definicije od kojih ćemo spomenuti samo neke: „Sinteza
je proces uopštavanja u ome nastaju sve apstraktniji pojmovi u upoređivanju sa prethodnim
pojmovima. Sinteza je proces spajanja delova i elemenata u celinu. To je najjednosatvnija i
najprimenjenija definicija sinteze“.
Sinteze ima više vrsta: Prema gnoseološkoj funkciji postoji: deskriptivna i
eksplikativna sinteza; Prema složenosti razlikujemo: elementrnu, kauzalnu i funkcionlnu
sintezu; Prem cilju odnosno usmerenoti spoznaje sineta može biti: genetička i strukturalna;
Prema prirodi objekta sinteze treba razlikovati: materijalnu i idealnu; Prema karakteru
delatnosti subjekta sinteze mogu biti: reprouktivna i produktivna. Prema naučnom polju u
kome se primenjuje sinteza, sinteze mogu biti: ekonomska, istorijska, filozofska itd.
Dijalektički analitičko – sintetiki metod

Dijalektička analiza sinteza ne razlikuju se apsolutno, metafizički. Analiza i sinteza imaju
zajednički predmet uopšte, a naročito složeni dinamički sistemi koji predstavljaju jedinstvo
pojedinačnih, posebnih i opštih odredaba, ako i razlika, suprotnosti i protivurečnosti. Analiza i
sinteza, s obzirom na zajednički predmet istraživanja, imaju jedinstven konačan cilj istraživanja:
to je saznanje složenih pojava bilo koje vrste. Najdublju vezu između analize i sinteze čini to što
se one sadrže jedna u drugoj. Dijalektička analiza i sinteza samo su dva dijalektički suprotna ali
jedinstvena metodska postupka jedinstvene složene osnovne analitičko - sintetičke metode
saznanja. Ta metoda je osnovna posebna metoda saznanja. Na njoj se zasnivaju, kao na svojoj
najdubljoj osnovi svi drugi metodski postupci i posebne metode saznanja, kao što su apstrakcija
i konkretizacija, generalizacija i specijalizacija itd.
5.3.Metoda apstrakcije i kokretizacije
13
Apstrakcija i konkretizacija nisu ništa drugo do primene metodskih postupaka analize i

sinteze na saznanje opšteg i posebnog.
5.3.1.Apstrakcija
Dijalektička logika shvatanja apstrakcije kao misaoni proces svakog izdvajanja - bilo
izdvajanja opšteg i odbacivanja posebnog, bilo kao misaoni proces izdvajanja posebnog,
individualnog, zanemarivanjem opšteg. Apstrakcija ovde ima dvostruk smisao; ona je stvarno
dvojaka: apstrakcija opšteg i apstrakcija posebnog. Apstrakcija nužno mora imati ovaj dvojaki
karakter.
Kao metodski postupak apstrakcije je analiza i izdvajanje posebnog ili opšteg u
konkretnom dijalektičkom jedinstvu posebnog i opšteg, kakvo jedinstvo predstavlja konkretan i
realan predmet. Apstrakcija se kao poseban metodski postupak primenjuje u svim oblicima i
metodama saznanja predmeta ukoliko se u njima radi o izdvajanju izvesnih svojstava (bilo
opštih, bilo posebnih, bilo nužnih, bilo slučajnih) iz realnog kompleksa njihove svestrane
povezanosti, zanemarujući sve ostale njihove odredbe. Apstrakcija igra značajnu ulogu u
obrazovanju svakog pojma svakog naučnog zakona, jer bez apstrakcije nema ni generalizacije,
kao što bez apstrakcije i konkretizacije nije moguće izgraditi teorijske i praktične modele pojava
koje se istražuju.
5.3.2.Konkretizacija
Konkretizacija je misaoni postupak suprotan apstrakciji. Konkretizacija je približavanje

stvarnom, realnom, konkretnom jedinstvu predmeta. Ona može biti dvojaka: shvatanje jedinstva
apstraktno - opšteg u posebnom i individualnom i shvatanje jedinstva apstraktno - posebnog sa
opštim u svakom predmetu ili pojavi.
Kao posebni metodski postupak konkretizacija je sinteza apstraktnog opšteg sa posebnim
i individualnim ili apstraktnog posebnog sa opštim. Da je konkretizacija u osnovi sinteza, to je
jasno već i otuda što svaki konkretan predmet predstavlja određeni kompleks veza (jedinstvo
raznovrsnosti) a veza i jedinstvo saznaju se sintezom.15
15
Rijeka, 2000., str.313.
14
5.4.Metoda generalizacije i specijalizacije

5.4.1.Metoda generalizacije
Generalizacija je uopštavanje, i ona znači misaoni prelaz od saznanja pojedinačnih i

posebnih svojstava određene grupe predmeta ka njihovim opštim odredbama. Generalizacija ima
izvanredno veliku primenu u naučnom saznanju. Primena ove metode zahteva opreznost u
uopštavanju, jer se neodgovorno primenjuju pojedinačni slučajevi na sve slučajeve.
5.4.2.Metoda specijalizacije
Metoda specijalizacije je misaoni postupak takođe kojim se od opšteg pojma dolazi do

novog pojma, užeg po opsegu a bogatijeg po sadržaju. Specijalizacija se kao metoda zasniva na
analitičko - sintetičkoj metodi i apstraktno - konkretizovanoj metodi. Da bi se ovom metodom
došlo do opštog do posebnog poterbno je izvršiti: konkretizaciju tog opšteg u posebno, tj.
sintezu; apstrakciju posebnog iz opšteg; analizu stvarnog opšte.
Metode generalizacije i specijalizacije čine jedinstvo, kao što opšti i posebni elementi
čine određeno jedinstvo u konkretnom realnom predmetu, tj. stvari, pojavi, pojmu, zakonu,
teoriji, spoznaji. Ove metode imaju veliku primenu u naučnoistraživačkom radu.
5.5.Metoda dokazivanja i opovrgavanja

5.5.1.Metoda dokazivanja
Dokazivanje je jedna od najvažnijih naučnih metoda u kojoj su inkorporirane

skoro sve metode i skoro svi posebni postupci kao i svi oblici mišljenja, poimanja, zaključivanja.
Dokazivanje je izvođenje istinitosti pojedinih stavova na temelju naučnih činjenica ili na temelju
ranije utvrđenih istinitih stavova. Svrha ove metode je utvrditi tačnost neke spoznaje. To je
misaono-sadržajni postupak kojim se utvrđuje istinitost pojedinih spoznaja, stavova ili teorija.
15
Kod dokazivanja poznata je teza, a to je zapravo izvedeni sud i traže se argumenti za tu tezu. Ti
argumenti su neke pretpostavke koje treba da opravdaju tezu. Pri dokazivanju se pretpostavlja da
je data teza tačna (istinita). Na temelju takve pretpostavke analiziraju se okolonosti, istražuju se
razlozi i argumenti za tu tezu i pomoću njih se dokazuje da je teza istinita. Dokazivanje može se
vršiti induktivnim i deduktivnim putem. Kod induktivnog dokazivanja navode se određeni
posebni stavovi kao argumenti koji služe kao dokaz za unapred zadatu tezu. Kod deduktivnog
dokazivanja navode se određeni opšti stavovi koji služe kao argumenti za jedan poseban stav kao
tezu.
Demonstacijom nazivamo postupak pokazivanja veze između argumenata i teze. To je
misaono izlaganje argumentacije.16 Dokazivati se može teorijski (gde se polazi od teorijskih
spoznaja od opštih istina ili obrnuto) i eksperimentlno (ovo dokazivanje polazi od naučnih
činjenica, od pojedinih sudova u kojim se izražavaju iskustva, koja se stiču direktno u dodiru sa
predmetima ili u praktičnim odnosima prema takvim predmetima. Bitni elementi u dokazivanju
jesu: teza, načela, argumenti i demonstracija.
Dokazivati se može direktno ili indirektno.
Prema Šešiću pri dokazivanju koriste se određena osnovna pravila i to: 17 Teze moraju
imati određeno značenje za naučne spoznaje; Teze moraju biti određene jasno i precizno
formulisane; Stavovi - argumenti teze moraju biti: po svom značenju jasni, precizno formulisani i
naučno vrednovani, tj. istiniti ili verovatni; Stavovi-argumenti dokaza teze moraju biti nezavisni
od same teze; Dokazivanje mora biti u skaldu sa pravilima dokazivanja u sistemu logike; U
celom postupku dokazivanja teza treba da ostane nepromenjena.
5.5.2.Metoda opovrgavanja
Ovaj postupak je suprotan u odnosu na postupak dokazivanja. To je zapravo metodski

postupak kojim se umesto dokazivanja teza one odbacuju i pobijaju. Opovrgavati se može
direktno i indirektno.
Kod opovrgavanja se pretpostavlja isključivanje teze i antiteze, odnosno radi se o
nemogućnosti istovremene istinitosti oba suprotna stava. Jedan od njih ili teza ili antiteza, mora
biti istinit stav, a drugi neistinit.
16
Rijeka, 2000., str.334.
17
Šešić,B.,: Opšta metodologija, Nun nig Beogr, Beogr, 1980., str.142.
16
5.6.Metoda klasifikacije
Za metodu klasifikacije smatra se da je najstarija i najjednostavnija naučna metoda.

Nauka zapravo počinje klasifikacijom. Na osnovu spoznaje o prirodi stvari, klasifikacija
predstavlja sisteme skup predmeta ili raspodele niza srodnih pojava.18
Klasifikacija se može definisati kao postupak određivanja mesta nekog pojma u sistemu
pojmova. Najjednostavniji način klasifikacije je podela pojmova. Klasifikacije mogu biti:
prirodne i veštačke.
Prema Zaječarnoviću19 postoje utvrđena pravila klasifikacije: Pojam ili predmet koji se
klasifikuje mora biti jasno određen; Klasifikacija se mora obaviti na temelju jedinstvenog načela;
Klasifikacija mora biti potpuna, odnosno iscrpna i adekvatna; Najviši pojam klasifikacije rod,
mora predstavljati karakteristiku sadržaja vrste.
5.7.Metoda deskripcije
Ova metoda je metoda jednostavnog opisivanja ili ocrtavanja činjenica, procesa i

predmeta u prirodi i društvu te njihovih empirijskih potvrđivanja odnosa i veza, ali bez naučnog
tumačenja i objašnjenja. Ova metoda primenjuje se u početnoj fazi naučnog istraživanja,ali ima
veću vrednost ako je jednostavno opisivanje povezano sa objašnjenjima o uočenim važnijim
obeležjima opisivanih činjenica, predmeta i procesa, njihovih zakonitosti i uzročnih veza i
odnosa.
5.8.Metoda kompilacije
Metoda kompilacije je postupak preuzimanja tuđih rezultata naučnoistraživačkog rada.

Uzimanje tuđih opažanja, stavova, zaključaka, spoznaje. Ova metoda temelji se na oponašanje
drugih, pri čemu se često preuzimaju delovi tuđeg rada. Kompilacija ponekad prelazi i u plagijat
18
Rijeka, 2000., str.336
19
Zaječarnović,G.,: op.cit.str.113-115.
17
za šta plagijator snosi određene sankcije. Ali metoda kompilacije može se veoma korisno
upotrebiti u kombinaciji sa drugim metodama, tako da delo nosi u što većoj meri lični pečat
autora kompilatora, koji će uz lični pristup pisanju naučnog ili stučnog rada konkretno i na
uobičajan način citiratri sve ono što je od drugih preuzeto.
5.9.Komparativna metoda
Komparativna metoda je postupak upoređivanja istih ili srodnih činjenica, pojava,

procesa i odnosa, odnosno utvrđivanje njihove sličnosti u ponašanju i intezitetu i razlika među
njima.
Poređenje između dve stvari, dve pojave, dva događaja, kreće se tako da se prvo utvrde
njihove zajedničke funkcije, a zatim sve one po kojima se razlikuju. Poređenjem se treba postići
ono što je zajedničko ili ono što je različito. Bitna uloga komparativne metode sastoji se u tome
što bez poređenja nije moguće utvrditi ni sličnosti ni suprotnosti osobina stari ili pojava. Bez
ovakvih konstatacija nije moguće istražiti i otkriti naučnu spoznaju.
6.STATISTIČKA METOD
6.1.Relevantna obeležja statističke metode
Statistička metoda je u XX veku postala jedna od najvažnijih naučnih metoda. O statistici

odnosno statističkoj metodi postoji brojna literatura i više definicija te naučne metode. Ovde ću
pomenuti dve definicije. Prema Serdaru Statistika je nauka o metodama za istraživanje
masovnih pojava pomoću brojčanog izražavanja. Prema Čavalu Staistika je nauka o
metodama pomoću kojih analiziramo pojave koje nas okružuju, tako da pomoću grafikona
i izračunatih pokazatelja otkrivamo njihove strukture, karakteristike i zakonitosti u
pojedinim vremenskim intervalima te uzročnosti-posledične veze između tih pojava.20
Najveće gnoseološko značenje statističke metode sastoji se u tome što se jedino pomoću
ove metode mogu na relativno egzaktan način saznati opšta određenost, pravilnost i zakonitost
masovnih pojava.
20
2000., str.341.
18
U naučnom radu u svim naučnim područjima i disciplinama uspešno se upotrebljavaju

brojne metode i statistički postupci. Ovde se spominju oni najvažniji:
 Analiza atributivnih i geografskih nizova;
 Analiza numeričkih nizova posebno aritmetička sredina, medijan, mod, momenti, mere
disperzije, mere asimetrije, mere zaobljenosti;
 Analiza vremenskih nizova i mere sezonskih oscilacija;
 Teorije razvoda;
 Metoda uzroka;
 Grafičko prikazivanje statističkih podataka i koleracija.
Od svih metodiskih statističkih postupaka u naučno istraživačkom radu posebno značenje

imaju: metoda uzroka i grafičko prikazivanje statističkih podataka, odnosno istraživačkih
rezultata.
6.1.1.Metoda uzoraka
Ispitivanje dela skupa na temelju slučajnog izbora jedinica naziva se metoda uzoraka.
Osnovni cilj obrade podataka iz uzoraka, odnosno njegove analize sastoji se u tome da se,
primenom statističkih metoda ocene nepoznati parametri statističkog skupa iz koga je uzorak
izabran. Ili da se na temelju podataka o jedinicama iz uzorka proveri istinitost nekih pretpostavki
(hipoteza) o određenoj karakteristici osnovnog skupa. Kod primene metode uzoraka posebnu
pažnju treba posvetiti: načinu izbora uzorka; statističkoj oceni na temelju uzorka i statističkim
testovima na temelju uzorka.
6.1.2. Grafičko prikazivanje statističkih podataka
U naučnoistraživačkomk radu često se primenjuje grafičko prikazivanje podataka.

Opširne deskripcije mogu se zameniti raznim vrstama grafičkog prikaza. Iz podataka najbolje
konsturisanih tablica obično nije moguće brzo, sigurno i kvalitetno upoređivanje dve ili više
pojava. Da bi s brojčani podaci prikazani u tablicama bili shvatljivi, jasni i pristupačni statistika
te podatke prikazuje u obliku grafikona. Grafičkim prikazivanjem statističkih podataka
19
omogućuje se interpretacija rezultata statističkog istraživanja. Rezultati naučnog istraživanja

reprezentuju se na četiri načina: opisno, primenom naučnog insturmenta opisivanja i
prezentovanja rezulztata; statističkim tablicama; matematičkim izrazima i grafičkim prikazima.
Postoji više načina grafičkog prikazivanja naučnoistraživačkog rada:
 Grafičko prikazivanje strukture pojava;
 Grafičko prikazivanje kretanja statističke mase;
 Grafičko prikazivanje prostornog razmeštaja statističke mase;
 Grafičko prikazivanje raspodela frekvencija.
Serdar sve grafičke prikaze svrstava u tri grupe:21

 Površinski grafikoni;
 Kartogrami;
 Linijski grafikoni.
Svi grafički prikazi gore nabrojani svrstavaju se u dve grupe: grafički prikaz izvan
koordinatnih sistema i grafički prikaz u koordinatnim sistemima.
6.2.Matematička metoda
Matematička metoda je naučni sistemski postupak koji se sastoji u primeni matematičke

logike, formula, simbola i brojnih matematičkih operacija i uopšte matematičkog načina
zaključivanja u naučnoistraživačkokm radu. U naučnoistraživačkom radu posebno se primenjuje
ekonomske metode i matematički modeli i metode stimulacije.
6.3.Metoda modeliranja
Metoda modeliranja je sistematski istraživački postupak pomoću kojeg se izgrađuje neki

stvarni ili idealni znakovni sistem (model) sposoban: da zamenjuje predmet koji se istražuje; da
21
2000., str.346.
20
zameni predmet koji daje određenu informaciju o modelu. Napokon to je sistem na kome je
zahvaljujući navedenim svojstvima moguće eksperimentalno istraživati proračune ili logičku
analizu, da bi se na taj način dobijeni podaci proširili na pojavu koji se istražuje, kako bi se o njoj
stekla pouzdana spoznaja. Osnovni cilj metode modeliranja je da se što tačnije i potpunije
spozanju stvari, pojave i postupci, odnosno njihove strukture, funkcije i ponašanja.
Predmet modeliranja može biti svaka stvar ili pojava, odnosno svaki predmet fizičke,
organske, psihičke, društvene i misaone stvarnosti. Strukturu modeliranja čine četiri činilaca:
pasivni objektivni činioc, predmet modeliranja; aktivni subjektivni činioc; sredstva ili
oruđa; položaj u objektivnoj stvarnosti i uslovi u kojima se model gradi. Iako je metoda
modeliranja jedna od najmlađih metoda savremene nauke koja se oslanja na klasičnu metodu
analaogije, ona se vrlo mnogo koristi u teorijskom i praktičnom radu. Osnovne faze postupka
modeliranja su: postavljanje zadataka; izbor i stvaranje modela; istraživanje modela i prenos
saznanja sa modela na original stvari ili pojava.22
6.4.Kibernetička metoda
Pojam kibernetike potiče od grčke reči kybernaộ što u slobodnom prevodu znači:
upravljati, vladati, kormilariti. U teoriju i praksu pojam kibernetike uveo je Norbet Wiener.
Najprimenjeniju i sveobuhvatniju definicija o kibernetici dala je Nemačka akademija nauke:
Kibernetika je nauka o upravljanju sistemima i procesima svih vrsta.23
Danas je nemoguće zamisliti naučnoistraživački rad bez primene kibernetičkih načela i
zakonitosti. Sa gledišta tehnologije naučnog istraživanja za kibernetiku su važne sledeće tri
specifične metode:24
 Metoda crne kutije – (black box). Temeljna odrednica ove metode je saznanje da se
može delovati na sistem ili proces a da se pri tome ne poznaju unutrašnja struktura i
funkcija sistema (procesa). Pod crnom kutijom podrazumevamo sistem kod kojeg su
spoljnem posmatraču dostupne samo ulazne i izlazne veličine, dok mu je unutrašnje
22
2000., str.350.
23
2000., str.350.
24
2000., str.352-353.
21
ustrojstvo nepoznato. Metoda crne kutije je posebno važna za izračunavanje ponašanja

složenijih sistema. Ta metoda je temeljna metoda za proučavanje kibernetskih sistema,
jer su po pravilu oni vrlo složeni. U teoriji i praksi primenjuju se termini siva kutija,
kada su struktura, procesi i funkcije delimično poznati i bela kutija, kada su struktura,
procesi i funkcije poznate.
 Metoda modela - Osnovna svrha i cilj ovog modela je što tačnije i potpunije shvate stvari,
pojave postupci, odnosno njihove sturkture, funkcije i ponašanje. Postoje mnogi modeli
npr.realni, idealni, konkretni, statički, analitički.... Koji se tip modela primenjuje zavisi
od predmeta istraživanja i znanja i veštine istraživača.
 Metoda povratne sprege ili metoda povratne veze. Ovaj metod čiji dijalektički proces
međusobnog delovanja ulaznih i izlaznih efekata (varijabli), predstavlja osnovnu
pretpostavku samoregulišućih dinamičkih sistema.
Kibernetički sistemi mogu se i matematički modelirati. Kibernetička metoda spada među

najmlađe metode, ali se ipak efikasno primenjuje u naučnoistraživačkom radu, više ili manje u
svim naučnim područjima.
6.5.Eksperimentalna metoda
Eksperimentalna metoda je postupak posmatranja pojave koja se ispituje pod tačno

određenim uslovima koji dopuštaju da se prati tok pojave i da se ona svaki put uz ponavljanje tih
uslova ponovo izazove. Ona se zasniva na eksperimentu, kontrolisanom posmatranju i
proveravanju nekog zakona. Da bi eksperiment dao valajne rezultate treba ispuniti dva osnovna
uslova: preciznu kontrolu relevantnih predmeta i dovoljnan broj obavljenih eksperimenata.
Osnovni činioci eksperimentalne metode su: eksperimentator; predmeti eksperimenta;
sredstva i oruđa eksperimenta; eksperimentalni postupak; postavka razrada i
proveravanje određenih hipoteza; stvarni rezultati eksperimenta; objašnjenje stvarnih
rezultata eksperimenta i analiza tih rezultata.
22
6.6.Dijalektička metoda
Dijalektička metoda temelji se na dijalektičkom materijalizmu kao filozofskom i

znanstvenom pogledu na svet odnosno nauke o najopštijim zakonima kretanja i razvitka prirode,
ljudskog društva i mišljenja. Primena osnovnih postavki dijalektičkog materijalizma na
istraživanje istorije društva, jeste istorija materijalizm, koji istorija shvata kao razvojni proces
čovečanstva u kome su osnovne pokretačke snage promene načina proizvodnje i klasna borba.
Uloga dijalektičkih modela sastoji se u tome što one predstavljaju konceptualne prilazne šeme
predmetima istraživanja, kao i teorijsku osnovu za postavljanje hipoteza o strukturi, funkciji ili o
ponašanju predmeta istraživanja kao dijalektičkih sistema.
6.7.Istorijska metoda
Ova metoda temelji se na raznovrsnim dokumentima i dokaznim materijalima. Njima se

može saznati šta se u prošlosti dogodilo, i po mogućnosti zašto i kako se dogodilo. U upotrebi
ove metode uzimaju se u obzir naročito hronologija, razvoj i uzročno-posledične veze o
predmetu istraživanja.
6.8.Teorija sistema kao metoda
Teorija sistema je nova naučna disciplina, nastala je u okiru kibernetike kao nauci o
upravljanju i informacijama. U smislu teorije sistema pod pojmom sistem podrazumeva se
ukupnost međusobno, svrsishodno povezanih i međuuticajnih elemenata:25 stvari, pojava i
pojmova i odnosa u stalnom kretanju, menjanju i razvoju u prirodi, tehnici i društvu koji se
karakterišu određenim ciljevima i povratnim spregama kao uslovu postojanja i funkcionisanja
ukupnosti. Sve ono što se nalazi izvan sistema predstavlja okruženje sistema ili sistem višeg
reda. Za razliku od nekih drugih naučnih metoda, za teoriju sistema kao naučnu metodu
karakteristično je da ona preferira izučavanje celine formulisane na odnosima među
podsistemima i sistemima. Teorija sistema je formalna naučna disciplina kada se upoređuje sa
25
2000., str.359.
23
drugim naučnim disciplinama kao što je npr. matematika, informatika, logika. Ali kada se teorija
sistema primenjuje u drugim naučnim područjima i disciplinama ona se koristi kao naučna
metoda.
6.9.Aksiomatska metoda
Ova metoda se razvila iz klasične metode dedukcije. Ovo je savremeni oblik deduktivne
metode i razlikuje se od nje po tome što ova metoda polazi od aksioma koje se shvataju kao
osnovne istine. Sve istine koje su u sistemu sadržane trebaju biti izvedene iz aksioma, što znači
da se pretpostavlja da su one sadržane u aksiomama. Na ovakvim postavkama stvoreni su razni
sistemi aksiomatskog karaktera, posebno u aritmetici i geometriji.
Aksiomatksa metoda važna je gnoseološka metoda kojom se postiže egzaktnost i
sistematičnost naučnih spoznaja. Ali stvarna aksiomatska metoda je samo induktivno –
deduktivna aksiomatska konkretno dijalektička metoda.
6.10.Metoda idealnih tipova
Sa stajališta savremenih teorija modela idealni tip jeste apstraktni teroijski model
određene vrste društvene pojave, kao npr. tipa ljudske zajednice, ili tipa vlasti, ili tipa
proizvodnje. Ova metoda ima ograničenu primenu u naučnoistraživačkom radu.
6.11. Empirijska metoda
Empirijska metoda je postupak koji se zasniva samo na iskustvu radi otkrivanja

objašnjavanja nekih pojava, sudova i zaključaka. Ova metoda omogućuje pristup istraživanjima i
izvođenje eksperimenata bez postavljanja hipoteza ili nastojanja da se one dokažu. Rezultati do
kojih se dolazi ovom metodom su vrlo važni. Pre svega važni su za praktičnu primenu ali i za
nauku, jer najčešće predstavljaju fazu prikupljanja naučnih činjenica na temelju kojih se utvrđuju
24
zakonitosti. Istraživanja koja se sprovode ovom metodom smatraju se prethodnim

eksperimentima, na osnovu kojih se mogu postavljati radne hipoteze i preduzimati nova naučna
istraživanja kako bi se te hipoteze verifikovale.
6.12.Metoda studija slučaja
Studija slučaja je postupak kojim se izučava neki pojedinačni slučaj iz određenog

naučnog područja. Ova metoda nije u pravom smislu naučna, ona je samo prva faza u naučnoj
metodi, jer se samo na osnovu rezultata posmatranja više slučajeva mogu izvući određene
zakonitosti.
7.METODA ANKETIRANJA
Metoda anketiranja je postupa kojim se na temelju anketnog upitnika istražiju i

prikupljaju podaci, informacije, stavovi i mišljenja o predmetu istraživanja. Ova metoda je
pouzdana u tolikoj meri u kolikj su meri pouzdane informacije prikupljene tom metodom.
Pouzdansot informacije u nekim slučajevima može biti potpuna. Međutim mogućnosti ove
metode najčešće su ograničene. Razlog tome treba tražiti u njenim nedostacima.
7.1.Vrste, prednosti i nedostaci ankete
Razna mišljena u literaturi postoje oko toga da li je anketiranje metoda ili tehnika. Anketa
u širem značenju označava istraživački postupak kojim se direktno, iz prve ruke, prikupljaju
podaci i informacije o raznim osobinama ljudi i ljdske zajednice. Podaci i informacije mogu se
prikupljati studiranjem dokumentacije, raznim vrstama opažanja, razgovorima s pojedincima ili
grupama ljudi ili društvene zajednice.
Anketa predstavlja metodološki postupak odnosno sredstvo za prikupljanje podataka o
pojavama.26 One daju dve vrste saznanja: činjenice i mišljenja. Kao metodološki postupak
preuzeta je iz drugih društvenih nauka. U sociologiji se koristi u obliku anketnog lista, upitnika,
u kome su unapred definisana pitanja. Pitanja mogu biti konstruisana na dva načina: zatvorena i
otvorena.. Svaka od ovih vrsta ima prednosti i mane.
26
2000., str.367.
25
Kod ankete pitanja se obično postavljaju u pismenoj formi, a izuzetno se mogu postaviti i
u usmeno. Međutim, odgovori se uvek moraju dati u pismenoj formi. To je i jedna od bitnih
razlika koje postoje između ankete i intervjua. 27
Pripremljeni upitnik sa pitanjima dostavlja se ispitanicima, bilo direktno od strane
ispitivača (anketara), bilo posredno (putem pošte, štampe i sl.). Mnogo je bolje kada se to čini
direktno, uz prisustvo ispitivača ili obučenih anketara. Oni mogu da daju određena objašnjenja,
ukoliko to ispitanici zatraže.
Za uspeh ankete veoma je važna dužina anketnog lista. Suviše dug anketni list, za čije
popunjavanje je potrebno mnogo vremena, može da destimuliše ispitanika.
Sledeći važan faktor za uspeh ankete je formulacija i raspored pitanja. Formulacija
pitanja mora da bude precizna, jasna, nedvosmislena. Ispitanik treba da zna da li se od njega traži
da iznese svoje mišljenje ili mišljenje sredine, da li da iznese svoj stav o tome kakvo treba da
bude stanje ili kakvo ono faktički jeste itd.
Formulacija pitanja ne bi trebalo da bude suviše stručna, da je ispitanici ne bi mogli
shvatiti, niti pak suviše elementarno, čto bi moglo da ih potcenjuje i vređa. Raspored pitanja
mora da bude dat određenim logičkim i psihološkim redosledom.
Pošto pitanja u upitniku tretiraju više problema, ili jedan problem sa različitih aspekata,
to bi ona trebala da budu grupisana tako da čine logičke celine „baterije“ pitanja. Bitno je da
budu tako postavljena da ispitanika postepeno uvode u problem, polazeći od prostog ka
složenom, od lakšeg ka težem. Pri tom je bitno zadobiti poverenje ispitanika. Oni bi trebali da
shvate pravu nameru, da ne sumnjaju u postojanje nekih skrivenih ciljeva ankete.
To se može obezbediti tako što će anketar ukratko, pre nego što se počne sa
popunjavanjem upitnika, objasniti nameru i cilj ankete. Ili, što je takođe, veoma često, na samom
početku upitnika ukratko se napiše ko sprovodi anketu i u koju svrhu će biti korišćeni podaci.
Zbog objektivnosti podataka, često se sprovodi anonimna anketa. To treba reći na samm
početku, naglasiti da je anketa anonimna i da je ne treba potpisivati.
Da bi se videla valjanost pripremljenog upitnika, obično se sprovodi probno ispitivanje
na jednom manjem uzorku, takozvana pilot anketa. To je „generalna proba“ za istraživanje. Na
bazi tih saznanja vrše se potrebne korekcije i sastavlja se konačna verzija upitnika.
27
Petković,V.,: Metodologija naučnog istraživanja, Beograd, PEP, 2010, str.113.
26
U cilju istraživanja određene pojave može se vršiti prikupljanje podataka o njoj samo uz
pomoć ankete, a može se istovremeno koristiti i neki drugi način (intervju, posmatranje i sl.).
Recimo anketom se prikupe podaci, a intervjuom se proverava njihova objektivnost ili pojedini
aspekti na koje ukazuju prikupljeni podaci.
Anketa ima svoje prednosti i nedostatke. Prednosti su u tome što se određeni podaci
mogu prikupiti relativno brzo, lako, jeftino, bez mnogobrojnih posrednika. Međutim anketom se
teško mogu prikupiti poverljivi, intimni podaci. Ona nemože tako duboko da obuhvati istraživani
problem, kao što to može recimo intervjz. Ne treba je koristiti za prikupljanje podataka koji već
postoje (u dokumentaciji), za neka skoro beznačajna saznanja, ili pak, za saznanja za koja se
unapred zna da će biti neobjektivna i neupotrebljiva.
7.2.Metoda intervjuisanja
Prema Miliću intervju je naučni razgovor. On po naučnim razgovorom ili intervjuom

podrazumeva svako prikupljanje podataka i informacija razgovorom, ali sa ciljem da se dobijene
spoznaje upotrebe u naučne svrhe.
Metoda intervjuisanja slična je metodi anketiranja. Intervju ili razgovor predstavlja
određeni metodološki postupak za saznavanje mišljenja ispitanika. On se shvata i kao način
komuniciranja između dva lica u cilju pribavljanja određenih podataka odnosno mišljenja o
nekoj pojavi, prema unapred utvrđenom planu.
Osnovne su četiri vrste intervjua:
 Slobodni intervju;
 Standardizovani intervju;
 Individualni intervju i
 Grupni intervju.
Prednosti i nedostaci intervjua su identični ili slični onim u anketiranu: znatno

poskupljene istraživanja, ne mogu se osigurati standardni uslovi, intervjui moraju biti pažljivo
odabrani i bolje pripremljeni nego za pismenu anketu...
27
Intervju predstavlja veoma human i dostojanstven način prikupljana naučnih podataka.

Za uspešnost intervjua veoma je važno ko, kada, kako, gde i pod kojim okolnostima ga vodi.
Zato je za uspeh intervjua neophodno da se obave dobre pripreme.
7.3.Metoda posmatranja
Prema Žugaju posmatranje (opažanje) je prva i osnovna metoda svakog

naučnoistraživačkog rada, njime se na direktan način istraživač upoznaje sa predmetom,
pojavama i procesima.28 Pomoću ove metode prikupljaju se podaci i informacije o činjenicama,
pojavama i procesima i upoznaju se odnosi i veze među njima. Posmatranje predstavlja temeljnu
i važnu predpostavku za istraživanje i otkrivanje objektivnih saznanja, stavova, zakona i teorija o
pojavama i procesima.
Organizovanim i sistematskim posmatranjem istražuju se i otkrivaju pozitivni i negativni
uticaji pojedinačnih činilaca i uslova, kao i objektivne i subjektivne smetnje i prednosti čiunioca
i uslova. Posmatranje da bi bilo naučno - spoznajno vredno mora biti: što objektivnije, što
svestranije i što potpunije, što preciznije i što strože, što sistematizovanije. Posmatranje se
temelji na daljem spoznajnom procesu a to je deskripcija ili opis pojave, sređivanje empirijskih
podataka i eksperimenti. Podatke i informacije dobijene metodom posmatranja treba tačno
evidentirati i obraditi, odnosno sistematizovati po tačno unapred utvrđenom planu.
Svako naučno istraživanje počinje i završava se posmatranjem.
Prema Pečuliću29 posmatranje može biti: direktno posmatranje ili posmatranje u užem
smislu; indirektno posmatranje u širom smislu; obično posmatranje i sistematsko posmatranje.
Mada metoda posmatranja ima brojne prednosti u odnosu na neke druge naučne metode ima i
određene nedostatke. Tako bi na primer trebalo imati na umu nekoliko pitanja:Mogu li se
posmatrati događaji iz prošlosti? Je li moguće posmatrati događaje u budućnosti? Mogu li se
posmatrati unutrašnji psihološki događaji pojedinaca ili grupe? Odgovori na ova pitanja imaju
samo negativno i samo ogračničeno značenje.
Rezultati metode posmatranja najdirektnije zavise od znanja, sposobnosti i veštine
posmatrača i istraživača.
28
2000., str.382.
29
Pečulič, M.,: Metodologija društvenih nauka, drugo izdanje, Savremena administracija, Beograd, str.489.
28
7.4.Metoda brojanja
Brojanje je metodski postupak kojim se utvrđuje broj elemenata ili članova nekog skupa
ili klase. Ovo nije moguće kod kontinuiranih celina nego samo tamo gde ima više različitih
predmeta. To znači da brojanje pretpostavlja postojanje klasa, tj. postojanje predmeta koji su
različiti, a ipak u nečemu slični.
Brojanje je metodski postupak naučnog otkrića, jer brojanjem se može doći do korisnih
podataka potrebnih za koncipiranje teorijskog podešavanja. Prikupljanje podataka i informacija
izuzetno je važna faza procesa otkrića. Time se iz temelja uspostavljaju ili usavršavaju ili
menjaju teorijske strukture, a ne radi se o dokazivanju njene ispravnosti. Brojanje je takođe
metodski postupak verifikacije naučnog otkrića, jer brojanjem se može proveriti ono što je u
prethodnim fazama otkriveno. Odnosno može se proveriti održivost prethodno postavljenih
tvrdnji.
7.5.Metoda merenja
Galileo Galilej je istakao: „Brojim ono što se može brojati, merim ono što se može meriti,
a što nije merljivo učinim merljivim“30
Brojanje i merenje osnova su za sva merljiva istraživanja, i sreću se u svim područjima i
delatnostima ljudskog stvaralaštva: proizvodnji, prometu, tokovima robe i kapitala, zanja...
Predmet merenja su sva svojstva, stanja i odnosi. Jedino se intezivno svojstvo ili kvaliteta ne
može konzistentno meriti i brojčano izraziti. Da bi se dobili rezultati koji se mogu međusobno
upoređivati, potrebno je da jedna od dve istovrsne veličine budu poznate. Takva poznata veličina
naziva se merna jedinica. Pretpostavka za svako merenje je usvajanje merne jedinice.
30
2000., str.384.
29
U naučnoistraživačkom radu isključivo je u upotrebi Međunarodni sistem mernih jedinica

(SI).31 Osnovna funkcija tog sistema je potpuna koherentnost svih mernih jedinica, a mogu se
koristiti i decimalni iznosi svake jedinice. SI je izgrađen od sedam osnovnih jedinica za sedam
osnovnih fizičkih veličina od kojih su prve tri opšte a druge četiri jedinice su za određena
područja. Tih sedam osnovnih jedinica su: metar za dubinu; kilogram za masu; sekunda za
vreme; amper za jačinu električne energije; kelvinza termodinamiku, kandela za intenzitet
svetlosti i mol za količinu materije.
8.DELFI METODA
Delfi metoda (Delph Metho ii ephi Technique) spada u grupu intuitivnih metoda.
Ova metoda uspešno se primenjuje kod predviđanja brojnih ekonomskih fenomena.
Osnovna premisa Delfi metode je u tome da se ona temelji na pretpostavci i nužnosti primene
interdisciplinarnih nauka a vrlo često i multidisciplinarnih, trandisciplinarnih i pluridiscipliranih
nauka, u procesu donošenja strateških odluka.32 Ova metoda sastoji se u organizovanom i
sistemskom prikupljanju predviđanja tima eksperata pa shodno tome ona predstavlja
metodologiju sistemske primene naučnog mišljenja u postupku donošenja važnih odluka o
budućnosti različitih pojava i različitih fenomena.
Primena Delfi metoda uključuje sistematsko i organizovano prikupljanje pojedinačnih
predviđanja grupe eksperata, u cilju dobijanja tražene prognoze. Nakon definisanja problema za
koji se traži prognoza, formira se grupa eksperata koji bi trebalo da činbe ovu grupu. Obično se
preporučuje da to bude grupa od 10 do 15 lica. Pri tome, treba težiti izboru „pravih“ eksperata, tj.
onih koji najbolje poznaju proučavani fenomen. Kontakti sa ekspertima obavljaju se serijom
upitnika preko kojih se od njih traže prognoze i daju raznovrsne informacije, pri čemu je njihova
anonimnost obezbeđena.33
U prvoj seriji upitnika, eksperztima se daju neophodne informacije, a od njih se traži da
daju svoju prognozu i potkrepe je odgovarajućim argumentim. U drugoj seriji upitnika,
ekspertima se šalju izračunata prosečna prognoza i meri preciznost prognoza, i od nih traži da
31
2000., str.384-385.
32
2000., str.386-387.
33
Petović, V.,: Metooogi nunog itrživn, PEP, Beograd, 2010.
30
preispitaju i, eventualno, koriguju svoju prvobitnu prognozu. Proces se obavlja u više iteracija, a
konačna prognoza dobija se kao srednja vrednost prognoza iz zadnje serije upitnika.
Delfi metodom izbegava se direktna diskusija i konfrotacija ljudi i mišljenja, a koji
klasični način dobijanja zajedničkog predviđanja grupe eksperata na otvorenom sastanku čine
neobjektivnim. Otvorena diskusija omogućava afirmaciju predviđanjja grupe ili pojedinca, zboog
njihove kompetetnosti, društvene pozicije ili sposobnosti da dobro argumentuju i brane svoje
mišljenje. Svi ovi faktori izbegnuti su Delfi metodom, pa je to jedna od njenih osnovnih
prednosti. Sprovođenje Delfi metode predstavlja prilično složen postupak, naročito u fazi
pripreme, ali, s druge strane, može se reći da je ovaj metod prilično jeftin u odnosu na druge.
Nedostatak Delfi metode ogleda se u nemogućnosti da se odredi optimalna veličina grupe
eksperata. Naime, čini se da bi veća grupa eksperata povećala tačnost predviđanja.
Osim od veličine i kompetentnosti grupe, rezultati dobijeni Delfi metodom zavise i od
načina na koji je sprovedena metoda, zatim od vrste i broja upitnika, informacija koje se šalju
ekspertima, uvažavanja argumenata kojima eksperti obrazlažu svoje prognoze, itd.
Primena Delfi metoda 34
Postupak primene Delfi metoda mogao bi se prikazati na sledeći način:
 Definisati problem - predviđanje budućnosti određenog problema;
 Formiranje tima eksperata (10-15 članova), specijalista za definisan problem;
 Odrediti horizont u kome će se vršiti predviđanje;
 U prvoj seriji upitnika, od svakog eksperta pojedinačno tražiti određenu prognozu i
argumente prognoze;
 Dobijene prognoze urediti u rastući niz odrediti medijanu i donji i gornji kvartil;
 U drugoj seriji upitnika, ekspertima treba poslati informacije o vrednostima medijane i
donjeg i gornjeg kvartila, i od njih tražiti da imajući u vidu dobijene informacije,
preispitaju i, eventualno, koriguju svoje prognoze. Naravno potrebno je da ih
argumentuju;
 U zadnoj seriji upitnika, pored slanja potrebnih informacija ekspertima, od njih se traži da
daju svoju konačnu prognozu.
34
Petović, V.,: Metooogi nunog itrživn, PEP, Beograd, 2010.
31
Do sada najobimnije futurološko ispitivanje Delphi metodom sprovedeno je u okviru

japanskog tehno-ekonomskog društva.
8.1.Metoda mozaika i ostale naučne metode
Metoda mozaika nije nova naučna metoda. Slično umetniku koji od raznobojnih
kamenčića stvara umetničko delo - mozaik, naučnici na isti način, istom metodologijom i
tehnologiom pripremau i objavluju svoja dela.Kada pojedinac primenue metodu mozaia, on ima
određene prednosti u onou n metodologiju i tehnoogiju pripremanja i objavljivanja opširnog dela
u celini istovremeno. Te prednosti imaju dvojako značenje:
 Jednostvnije se, brže i uz neuporedivo manje truda i napora može napisati i objaviti kraće
delo nego mnogo opširnije delo;
 Za pripremu i objavljivanje opsežnog dela potreban je kontinuirani rad nekoiko godina sa
mnogo neizvesnosti u kojima se javljaju brojni problemi i poteškoće.
U literaturi se sreće više posebnih, pomoćnih, dopunsikih, izvedenih (iz drugih metoda) i
sličnih metoda, koje se samo povremeno po pravilu i vrlo retko primenjuu u naučnim
istraživanjima. Primera radi, prof. Žugaj kada obrazlaže Metodu kauzalne indukcije navodi i
objašnjava: metodu slaganja, metodu razlike, kombinovanu metodu slaganja i razlike, metodu
ostatka i metodu popravnih (zajedničkih) promena. Isti autor u istom delu obradio je četrnaest
naučnih metoda: metodu poređenja u parovima, sliku radnog dana, metodu sintetičkih
standardnih vremena, vrednosnu analizu, metodu maksimalne mesečne proizvodne, metodu
AON (metodu čvorova), metodu Precedence, konjukturna ogledala, metodu mišljenja žirija
rukovodioca, metoda korena trave, metodu standardnih popravki, metodu tražena i otklanjanja
slabih mesta na sredstvima za rad, metodu retrospektivne kontrole i metodu kontrole kvaliteta za
proizvodnju bez grešaka i škarta.
U ostale naučne metode mogu se ubrajati i sledeće: metode strateških igara, scenario
metoda, Brainstroming metoda (tzv. Oluja mozgova), Monte Carlo metoda, metoda kolektivnog
generisanja ideja (tzv.“mozgovni udar“), metoda troškova i koristi (tj.Cost-benefit Analysis“),
metoda troškovne efikasnosti (t.Cost-effectiveness Analysis)....
32
9.TEHNOLOGIJA NAUČNOG ISTRAŽIVANJA
Ako respektujemo i drugačija mišljena o tehnologiji uopšteno 35 i tehnologiji naučnog

istraživanja, moglo bi se reći da je tehnologija na današnjem stepenu razvoja nauke, tehnike,
proizvodnih snaga, prizvodnih i društvenih odnosa interdisciplinarna i multidisciplinarna nauka
koja izučava i primenjuje zakonitosti postupaka odnosno procesa, metoda i transformacije u
naučnim područjima: prirodnih tehničkih (posebno), biomedicinskih, biotehničkih, društvenih i
humanističkih nauka.
Osim tehnolgoie kao nauke i tehnologije kao aktivnosti u naučnoistraživačkom radu
ponekad se ishitreno koristi i izraz tehnika u vrlo različitim značenjima. Najčešće se taj izraz
povezuje sa pojmom metoda. Tako se često sreću formulacije metode i tehnike. Čini se da je
nepotrebno i suvišno pojmu „metoda“ dodavati izraz „tehnika“ jer je nesporno da u naučnom
istraživanju pojma „metoda“ sadrži i relevantne elemente izraza „tehnika“, iako izraz „tehnika“
ima svoje vlastito značenje.
Na pitanje šta je tehnika moglo bi se reći da je tehnika na današnjem stepenu razvoja
nauke, tehnolgoije, prozvodnih sbaga, proizvodnih i druptvenih odnosa... nauka koja proučava i
primenjuje zakonitosti projektovanja, konstruisanja, izgradnje i izrade raznih proizvoda,
poluproizvoda, stvari ... u naučnim poljima. Tako definisan izraz tehnika predstavlja i praktičnu
sposobnost rada za ostvarivanje nekog određenog cilja potrebnim sredstvima za rad.
U naučnoistraživačkom radu, naučnom istraživanju, tehnologiji naučnog istraživanja i
metodologiji naučnog istraživanja primerenije je dosledno koristiti izraz metoda, bez izraza
tehnika.
Na osnovu uopštenog poimanja tehnologije kao nauke i tehnologije kao aktivnosti moglo
bi se utvrditi da tehnologija naučnog istraživanja istovremeno sjedinjuje i jedno i drugo.
Šta je tehnologija naučnog istraživanja?
Na ovo pitanje može se jednostavno odgovoriti: tehnologija naučnog istraživanjaje
interdisciplinarna i multidisciplinarna nauka koja izučava i primenjuje zakonitosti metodoloških
35
2000., str.408-409.
33
postupaka i intelektualnih aktivnosti pri transformaciji ideje u pisano delo. 36 Da bi se uspešno

transformisala ideja u delo, treba imati na umu mnogo činioca od kojih su tri najvažnija:
 Da svaka ideja nije prava ideja;
 Da između tehnologije naučnog istraživanja i metodologije naučnog istraživanja postoji
čvrsta interakcijska sprega;
 Da nije svejedno kojim redosledom se primenjuju bitne faze u procesu naučnog
istraživanja.
U skladu sa prethodno navedenim tvrdnjama, postavkama i spoznajama tehnologije

naučnog istraživanja treba sistematizovano prezentovati u više tematskih jedinica i to:
 Uočavanje naučnog problema i njegove formulacije;
 Postavljanje hipoteze;
 Izbor i analiza teze (naslova);
 Izrada orjentacionog plana naučnog istraživanja;
 Sastavljanje radne biografije;
 Prikupljanje, proučavanje i sređivanje literarne građe i naučnih informacija;
 Strukture ili kompozicije naučnog rada;
 Rešavanje postavljenog naučnog problema;pismeno formulisanje rezultata istraživanja;
 Primena rezultata istraživanja i
 Kontrola primene rezultata istraživanja.
10.PREZENTOVANJE NAUČNIH INFORMACIJA
Izraz informacija je višesmislen pojam. Informacija potiče od italijanske reči informare

(dati oblik, oblikovati, predočiti) u značenju obavešetenje, saopštenje o nečemu ili nekome. To
znači da je informacija primljena obavest koja povećava znanje o nečemu ili nekome,
informacija je primljena onda ako se pomoću primljene obavesti sazna nešto što se pre primanja
nije znalo. Kvalitetna informacija predstavlja temeljnu osnovu za određivanje naučnih činjenica.
36
Rijeka, 2000., str.409-410.
34
Naučno relevantna informacija može biti bilo koji skup podataka koji su prošli rigoroznu
proveru naučnog metoda. Ta informacija može biti korektan i koncizan opis pojava, procesa i
sistema interesantnih nauci ili karakteristika modela koji ih objašnjava.
Kvalitetno prezentovanje naučne informacije predstavljaju temeljnu pretpostavku za
naučno istraživački rad.
Prikupljene informacije u izradi naučnog rada prezentuju se logično i prema pravilima
pisanja rada.
Prezentovanje rezultata rada široj populaciji – naučna informacija širi se prostorno i
vremenski.
Prezentovanje naučnih informacija može biti pismeno, tabelarno, u vidu grafikona,
slika ... Razumljivo je da je pisana reč osnov za izlaganje i prikazivanje relevantnih informacija.
Ali sve te informacije moraju se prezentovati u skladu sa zadatom hipotezom u naučnom radu.
Prikupljene informacije prezentuju se dosledno sa uvažavanjem datih činjenica u naučnom delu.
Prukupljene informacije treba planski prezentovati kroz ceo rad. Treba se pridržavati pravila da
se date informacije ne ponavljaju bespotrebno u toku rada. Treba ih sistematizovano koristiti
prateći hipotezu naučnog rada.
ZAKLJUČAK
Metodologija je naučna discilpina koja proučava naučni metod.

Metodologija je oslonjena na logiku i posebno na empistemologiju kao filozofsku
disciplinu koja proučava mogućnost i kriterijume naučnog saznanja. Dok epistemiologija
postavlja pitanje o mogućnosti naučnog saznanja, dotle metodologija uzima pozitivan odgovor
na pitanje postulativno: nauka može steći valjano saznanje, nauka je moguća.
Naučni metod predstavlja put, način kojim se postiže osnovni cilj nauke, naučno
saznanje.
Metodologija je nauka o metodama, načinu naučnog istraživanja. Osnovne metode
saznanja:
35
Metodologija je grana logike koja proučava i razvija logičke okvire naučnog saznanja,
proučava metod, razvija njegova logička načela, nastoji da sistematizira i ocijeni istraživačko
iskustvo jedne nauke. Njena primarna funkcija je u logičko-epistemološkoj kritici čitave naučno-
istraživačke prakse. Ona ispituje i tehniku istraživanja . Metodologiji je neophodna i kritička
analiza i uopćavanje tehničkih iskustava. Logička saznanja su temelj metodologije, ali u nju
pored logičkih ulaze i tehnički i heuristički elementi.
Metodologija = logičko-epistemološki + operativno-tehnički + heuristički momenat.
U svakoj potpunije razvijenoj metodološkoj zamisli mogu se izdvojiti tri glavne grupe
problema:
 logički
 tehnički
 naučno - strategijski.
Metodologija je nauka o načinima i putevima istinitog saznavanja sveta, materijalnog

jednako kao i društvenog i duhovnog. Ona je mišljenje o mišljenju, meta-mišljenje.
Osnovni cilj ove nauke je da se pojmi suština naučnog znanja i da se nauče osnovni
principi u njegovom sticanju i kritičkom preispitivanju. Cilj metodologije je takođe da nas nauči
kojim sredstvima i postupcima treba da se služimoda bismo došli do što istinitije spoznaje svog
predmeta istraživanja. S druge strane, ona nas uči da posmatramo samo mišljenje, kako tuđe,
tako i naše vlastito, i da o njemu kritički sudimo: kojim principima se vodi; koje procedure
koristi; kojim tehnikama se služi; koliko je dosledno, logički ispravno i istinito? Moramo, dakle,
naučiti da se u pravomsmislu reči krećemo kroz mišljenje: gore-dole (po nivoima zaključivanja i
apstrakcije); tamo-ovamo (po metodima kojima se služi); napred-nazad (po vremenskoj osi, da
bismouočili i istražili njegovu genezu). Koji su ciljevi univerzitetskog izučavanja metodologije?
Bliže (operacionalno) određenje ovih ciljeva moguće je dati jedino ako se oni razdvoje po
nivoima studiranja. S druge strane, ovi ciljevi se mogu bolje razumeti ako se izlože i sredstva i
krajni ”proizvod” univerzitetskog obrazovanja.
Naučno-istraživački rad je definisan u dokumentima svih institucija koje se bave
finansiranjem takve delatnosti. Nama, međutim, takva birokratska odrednica ne bi bila od
36
naročite koristi. Iako su domeni i ciljevi istraživanja specifični za različite oblasti nauke, u svim
oblastima se nužno koristi isti naučni metod
Najbitniji zadatak naučno-istraživačkog rada je da proizvede novu naučno relevantnu
informaciju.
Naučno relevantna informacija može biti bilo koji skup podataka koji su prošli rigoroznu
proveru naučnog metoda. Ta informacija može biti korektan i koncizan opis pojava, procesa i
sistema interesantnih nauci ili karakteristika modela koji ih objašnjava.
Svako istraživanje mora sadržavati prepostavljeni teorijski model. To ne mora nužno da
bude teorija. Naš je zadatak da proverimo kako se novi empirijski podaci uklapaju u postojeći
model i da na taj način i sam model podvrgnemo naučnom sudu. Rušenje teorijskih modela, tj.
ustanovljavanje njihovih praktičnih ograničenja, zapravo je pravi put ka saznanju i konstruisanju
boljih modela i teorija.
Postojanje proveriljivih hipoteza je osnova istraživačkog rada. Koristeći logiku i
empirijske podatke u stanju smo da proveravamo hipoteze ispitujući uspešnost njihovih
predikcija, odnosno kako se predikcije slažu sa novim podacima i modelima. Mogućnost
testiranja hipoteze je najbitnija karakteristika istraživačkog rada. Hipoteze koje se ne mogu
testirati nisu predmet bavljenja nauke.
Naučno-istraživački rad je empirijsko, kontrolisano, sistematsko i kritičko ispitivanje
hipoteza o pretpostavljenim relacijama izmedu fenomena, procesa i sistema u prirodi, društvu i
apstraktnim modelima
LITERATURA
1.Dubić,S.,:Uvođenje u naučni rad (nauka i naučni metod), Zavod za izdavanje

udžbenika Sarajevo, 1970.
37
2.Kukić, S.. Markić, B. Metodologija društvenih znanosti, Ekonomski fakultet Sveučilišta

u Mostaru, 2006.
3.Petović, V.,: Metooogi nunog itrživn, PEP, Beograd, 2010.
4.Šamić. M.,: Kako nastaje nučno delo, Svjetlost, Sarajevo, 1988.
5.Zelenika,M.,: Metodologija i tehnologija izrade znanstvenog i stručnog djela,
Ekonomski fakultet u Rijeci, Rijeka, 2000.
PRILOZI
Prilog 1. Jeдinstvena carinska isprava (JCI)
38
Prilog 2. Prikaz istraživanja bolesti oka

Tabela 3. Tip ambliopije u odnosu na vidnu oštrinu
39
Tip ambliopije Broj %
Teška 4 12
Srednja 8 27
Laka 18 61
Ukupno 30 100
Grafikon 3. Tip ambliopije u odnosu na vidnu oštrinu
18
16
14
12
Laka
10
8
6
4
2
0
Teška Srednja Laka
Table 6. Refrakcione anomalije u uzorku
Refrakciona anomalija Broj %
Hypermetropija 15 50
Myopija 7 23
Astigmatismuzs 8 27
Ukupno 30 100
Grafikon 6. Refrakcione anomalije u uzorku
40
16
14
12
10 Hypermetropija
8 Myopija
Astigmtismuzs
6
4
2
0
Podaci su preuzeti iz Stručnog rada Stanković Katarine, Prirodno matematički fakultet u

Novom Sadu, Odsek Fizika, koji je odbranjen ove godine u novembru mesecu, Tema rada je bila
Ambliopija.
Prilog 3.
41
Tabela 4.Prikaz sistema prevoza - principi tehnološke prednosti i upotrebljivosti
SISTEM PREVOZA PRINCIP TEHNOLOŠKE PREDNOSTI POLJE UPOTREBLJIVOSTI
ŠINSKI Minimalna sila otpora, fleksibilnost, Masovan, kargo tran.međugradski, minimalna vrednost
pouzdanost, bezbednost. Mali otpori, za kratki međustanični trans. Za masovne prevoze
brzina,ekonomičnost,masovn. neelastičnost. tereta i putnika (tokovi sa istovrs. Zahtevima)
DRUMSKI Fleksibilnost, posebno pravaca kretanja, Individualni prevoz, takođe robni i generalni transport
brzina i laka pokretljivost u sred. veličine i kvantiteta, u službi prikupljanja i
intraterminalnom i lokalnom prevozu. dostavljanja, intrater. transport, kraći i srednji
Elastičnost, kraće vreme putovanja, međugradski snabdevački saobraćaj. Disperzivni
jednostavna organizacija prevoza, mali saobraćaj, gde su izraženi različiti pojedinačni zahtevi
početno završni troškovi, složena po vremenima polazaka ,količini, brzini.
organizacija prometa,manja bezbednost.
VODNI Visoka nosivost u odnosu na nisku Spor prevoz rasutog tereta, nižih razreda tamo gde ima
pogonsku snagu po toni (NTM/KS po toni). plovnih puteva, generalni prevoz tereta tamo gde brzina
Mali otpori puta, jeftino kretanje, male nije važna ili gde nema drugih mogućnosti. Najsporiji,
brzine, velika nosivost, sporost, teško najmasovniji, najjeftiniji vid prevoza tereta. U prevozu
primenljiv van prir. plovnih puteva, osetljiv putnika uglavnom za putovanja.
na klimatske uticaje.
VAZDUŠNI Velike brzine. Mali otpori kretanja kroz Kretanje i saobraćaj gde je vreme važan faktor, za
vazduh, te velike brzine, jeftino kretanje. srednja i velika rastojanja, saobraćaj kod koga cena
Troškovi uspostavljanja saobraćaja bitno zavisi od težine tereta. U sredinama gde je vreme
nezavisni od dužine relacije i relat. niski, skupo, i u nerazvijenim zemljama velikih prostranstava
mala zavisnost od konfiguracije terena, te bez saobraćajne infr.
kraće vreme putovanja.
CEVNI Kretanje i saobraćaj gde je vreme važan Transport tečnosti gde je ukupna i dnev. količina
faktor, za srednja i velika rastojanja, maximalna, i zahteva se kontinuitet isporuke.
saobraćaj kod koga cena bitno zavisi od Potencijalna buduća primena kod transportačvrstih
težine tereta. U sredinama gde je vreme suspenzija.
skupo, i u nerazvijenim zemljama velikih Masa kontinualnog istovrsnog tereta, koji se može
prostranstava bez saobraćajne infr. transportovati cevima (tečnosti, usitnjenečvrste
materije u mlazu vode ili vazduha...)
Prilog 4.
42
3.1.5.Želežnički saobraćaj i infrasturktura
Slika 3. Prikaz Paraćina u železničkoj infrastrukturi Srbije
Glavni pravac železničkog saobraćaja predstavlja međunarodna magistralna pruga

Beograd-Mladenovac-Niš-Preševo-državna granica (E70, odnosno E85), kao deo panevropskog
saobraćajnog koridora H. Ukupna dužina magistralne pruge na teritoriji opštine iznosi 17,25 km.
Pruga je najvišeg tehnološkog nivoa u zemlji i Paraćin povezuje sa Evropom i razvojnom
kičmom Republike – koridorom H.
Pruga II reda Paraćin - Popovac, u dužini od 15,8 km, nije elektrifikovana i služi za
prevoz robe.
43
Na teritoriji grada postoje tri industrijska koloseka koje opslužuje stanica Paraćin
(„štofara“, „staklara“ i „vojna rampa“), ukupne dužine 1,35km.
Ukupna dužina železničkih pruga na teritoriji opštine iznosi 34,40 km.
Koridori ukinutih pruga uzanog koloseka Paraćin - Zaječar i Paraćin - Ćuprija - Senjski
Rudnik imaju ukupnu dužinu oko 15 km, i mogu se ponovo upotrebiti, pre svega kao veza
potencijalnih industrijskih zona sa železničkom stanicom Paraćin.
Osim železničke stanice Paraćin, na području opštine se nalazi i stanica Popovac (na
pruzi II reda), kao i stajališta Sikirica-Ratari i Drenovac (na magistralnoj pruzi).
Ukrštanja drumskih saobraćajnica sa magistralnom železničkom prugom, i prugom II
reda, nisu denivelisana.
Ocena je da je železnički saobraćaj jedan od značajnih elemenata saobraćajnog sistema u
opštini. Osnovna razvojna šansa Paraćina u železničkom saobraćaju je buduća modernizacija
železničkog saobraćaja u Republici.
Tabela 6. Promet robe i putnika u železničkom saobraćaju
Opština Udeo opštine u ukupnom prometu u okrugu (%) Okrug

Broj železničkih stanica 2 16,67 12
Broj prevezenih putnika 19007 13,30 142904
Broj prevezenih pošiljki 32668 2,50 1307159
Prilog je preuzet sa sajta opštine Paraćin „Prostorni plan opštine Paraćin od 2007-2020.“
44
Prilog 5. Izvor: Monetary Policy Report to the Congress, July 15, 2008, Board of
Governors of the Federal Reserve System
Grafikon 1. Bazni mesečni indeks kretanja desezoniranih i sezoniranih cena nekretnina

na tržištu SAD u periodu od 01.01.1991. – 01.11.2008. godine.
Kao bazni mesec uzet je januar iz 1991. godine, dok se rast cena u ostalim mesecima u
posmatranom periodu poredi sa baznim mesecom. Razlike između sezoniranih i desezoniranih
cena su neznatne.
Na grafiku je primetan konstantan rast sezoniranih i desezoniranih cena nekretnina sve do
juna 2007. godine, kada se trend rasta naglo zaustavio. U periodu od 01.01.1991. godine do
01.06.2007. godine desezonirane cene nekretnina porasle su u proseku za 126%, dok su
sezonirane cene porasle za 124%.
Grafik 2: Procenat kašnjena u izvršavanju obaveza prema bankama od 90 i više dana na

subprimarnom tržištu u periodu od 2001. do jula 2008. godine.
45
U periodu od 2005. godine do jula 2008. godine procenat kašnjenja u izvršavanju

obaveza po osnovu hipotekarnih kredita sa varijabilnom kamatnom stopom porastao je za 20%.
Kod hipotekarnih kredita sa fiksnom kamatnom stopom procenat kašnjenja u izvršavanju
obaveza porastao je za 4% od 2007. do jula 2008. godine.
Grafik 3: Procenat kašnjena u izvršavanju obaveza prema bankama od 90 i više dana na

primarnom tržištu u periodu od 2001. do jula 2008. godine.
46
Prilog 6. Preuzeto sa sajta NBS

Status člana Beogradske berze, na dan 31.12.2010. godine imalo je 68 članova, od toga:
 45 brokersko‐dilerskih društava, sa dozvolom za obavljanje brokerskih i dilerskih
poslova,
 6 brokersko‐dilerskih društava, sa dozvolom za obavljanje brokerskih poslova i
 17 ovlašćenih banaka, sa dozvolom obavljanja brokerskih i dilerskih poslova u
posebnom organizacionom delu banke.
ČLANOVI BERZE na dan 31.12.2010. godine

BROKERSKO DILERSKA DRUŠTVA
1. AB Invest a.d.Beograd 27. Ilirika investments a.d. ,Beograd 27. Ilirika investments a.d. ,Beograd
2. ABC broker a.d.Beograd 28. Imtel trade a.d. ,Beograd 28. Imtel trade a.d. ,Beograd
3. Ac ‐ broker a.d. Beograd 29. InterCapital Securities a.d. Beograd 29. InterCapital Securities a.d. Beograd
4. A broker a.d. Beograd 30. Intercity broker a.d. ,Beograd 30. Intercity broker a.d. ,Beograd
5. AS financial center a.d. Beograd 31. Invest broker a.d. ,Beograd 31. Invest broker a.d. ,Beograd
6. Athena Capital a.d. Beograd 32. Jorgić broker a.d. ,Beograd 32. Jorgić broker a.d. ,Beograd
7. Belgrade Independent broker a.d. Beograd 33. KBC Securities a.d. ,Beograd
8. Beo monet a.d. ,Beograd 34. Kbk broker a.d.,Beograd 34. Kbk broker a.d.,Beograd
9. Broker Point a.d. ,Beograd 35. M&V Investments a.d. ,Novi Sad 35. M&V Investments a.d. ,Novi Sad
10. Capital broker a.d.,Niš 36. Makler invest a.d. ,Beograd 36. Makler invest a.d. ,Beograd
11. Citadel securities a.d. ,Beograd 37. Mediolanum invest a.d. ,Beograd 37. Mediolanum invest a.d. ,Beograd
12. Convest a.d. ,Novi Sad 38. Meridian Invest a.d. ,Beograd 38. Meridian Invest a.d. ,Beograd
13. Delta broker a.d. ,Beograd 39. Momentum Securities a.d. Novi Sad 39. Momentum Securities a.d. Novi Sad
14. Dil broker a.d. ,Beograd 40. Olimpia Invest a.d. ,Beograd 40. Olimpia Invest a.d. ,Beograd
15. Dunav Stockbroker a.d. ,Beograd 41. Probroker a.d.,Beograd 41. Probroker a.d.,Beograd
16. East west invest a.d. ,Beograd 42. Sab Monet a.d. ,Beograd 42. Sab Monet a.d. ,Beograd
17. Emissio broker a.d. ,Beograd 43 Sbd broker a.d. ,Subotica 43 Sbd broker a.d. ,Subotica
18. Energo broker a.d. ,Beograd 44. Sinteza Invest Group a.d.,Beograd 44. Sinteza Invest Group a.d.,Beograd
19. Euro fineks broker a.d. ,Beograd 45. Šumadija broker a.d. ,Kragujevac 45. Šumadija broker a.d. ,Kragujevac
20. Fidelity broker a.d. ,Novi Sad 46. Tandem financial a.d. ,Novi Sad 46. Tandem financial a.d. ,Novi Sad
21. Fima International a.d. ,Beograd 47. TDK broker a.d. ,Čačak 47. TDK broker a.d. ,Čačak
22. Fimaks broker a.d. ,Beograd 48. Tema broker a.d. ,Beograd 48. Tema broker a.d. ,Beograd
23. First Global Brokers a.d. ,Beograd 49. Tezoro broker a.d. ,Beograd 49. Tezoro broker a.d. ,Beograd
24. Galenika broker a.d. ,Beograd 50. Tradeville a.d.,Beograd 50. Tradeville a.d.,Beograd
25. Hypo Alpe‐Adria‐Securities a.d. Beograd 51. Tržište novca a.d. ,Beograd 51. Tržište novca a.d. ,Beograd
26. I2R broker a.d. ,Novi Sad
47
OVLAŠĆENE BANKE
1. Agrobanka a.d. ,Beograd 10. Erste bank a.d. Novi Sad 10. Erste bank a.d. Novi Sad
2. Alpha bank Srbija a.d. ,Beograd 11. Razvojna banka Vojvodine a.d. Novi Sad 11. Razvojna banka Vojvodine a.d. Novi Sad
3. Banca Intesa a.d. ,Beograd 12. Privredna banka a.d. ,Beograd 12. Privredna banka a.d. ,Beograd
4. Banka Poštanska štedionica a.d. ,Beograd 13. Raiffeisen banka a.d. ,Beograd 13. Raiffeisen banka a.d. ,Beograd
5. Čačanska banka a.d. ,Čačak 14. Societe Generale Banka Srbija a.d.Beograd 14. Societe Generale Banka Srbija a.d.Beograd
6. Credy banka a.d. ,Kragujevac 15. UniCredit Bank Srbija a.d. Beograd 15. UniCredit Bank Srbija a.d. Beograd
7. Eurobank EFG a.d.,Beograd 16. Vojvođanska banka a.d. ,Novi Sad 16. Vojvođanska banka a.d. ,Novi Sad
8. Jubmes banka a.d.,Beograd 16. Vojvođanska banka a.d. ,Novi Sad
9. Komercijalna banka a.d. ,Beograd
Prilog 7. Obrazac DOT – EN
Naziv
trošarinskog obveznika: Carinarnica
________________________________ ___________________
Sjedište/prebivalište: Datum prijama:
________________________________ ___________________
OIB:
________________________________
Dnevni obračun trošarine na energente
za razdoblje od ________ do ________
Red.
Datum obračuna trošarine Obračunati iznos trošarine
br
1* 2**
1.
**
Stupac 1 „Datum obračuna trošarine“ popunjava se na način da se upisuju samo oni datumi kada su trošarinski
proizvodi pušteni u potrošnju (članak 12. ZOT).
****
Stupac 2 „Obračunati iznos trošarine“ popunjava se na način da se upisuje iznos trošarine obračunate po
pojedinom datumu obračuna.
48
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.*** UKUPNO:
Red 17. „Ukupno obračunati iznos trošarine“ popunjava se na način da se upisuje zbroj obračunatih iznosa
******
trošarine iskazanih u stupcu 2**
49

Specijalisticki Rad

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Specijalisticki Rad

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Specijalisticki Rad

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SPECIJALISTIČKI RAD KOCOVIĆ ZORAN

2.METODOLOGIJA NAUČNOG ISTRAŽIVANJA

Metodologija kao nauka o metodama naučnog istraživanja, odnosno nauka o

2.1.Pojam metodologije naučnog istraživanja

Metodologija uopšteno, pa i metodologija naučnog istraživanja definiše se na ratličite

njihovoj primeni u nauci, u naučnom istraživanju, odnosno metodologija je nauka o metodama

Tako da za metodologiju možemo reći da je nauka o logičkim oblicima procesa saznanja.

Naučna metodologija ima tri osnovne funkcije:

2.1.1. Klasifikacija metodologije naučnog istraživanja

Metodologiju naučnog istraživanja možemo klasifikovati u dve grupe:

2.2.Pojam naučne metode

3.OSNOVNE FUNKCIJE NAUČNIH METODA

Objektivnost je značajna funkcija spoznaje uopšte pa samim tim i naučnih metoda.

Pouzdanost je takođe bitna funkcija naučne spoznaje. Načelo pouzdanosti naučnih

Načelo preciznosti naučnih metoda u najužoj je vezi sa načelima objektivnosti i

Obe ove faze međusobno se prepliću i teku vrlo često istovremeno.

5.METODE NAUČNOG ISTRAŽIVANJA

U naučnoistraživačkom radu, odnosno naučnom istraživanju najvaćnije su sledeće naučne

konkretizacije; metoda generalizacije i specijalizacije; metoda dokazivanja i opovrgavanja;

5.1.Induktivna i deduktivna metoda

Određene razlike postoje između deduktivnog zaključivanja i deduktivne metode. Kada

Deduktivno zaključivanje i deduktivne metode ima izuzetno veliko značenje u

5.2.Metoda analize i sinteze

Metod analize je postupak naučnog istraživanja i objašnjenja putem rasčlanjivanja složeni

Metod sinteze je postupak naučnog istraživanja i objašnjavanja stvarnosti putem spajanja,

Dijalektički analitičko – sintetiki metod

5.3.Metoda apstrakcije i kokretizacije

Apstrakcija i konkretizacija nisu ništa drugo do primene metodskih postupaka analize i

Konkretizacija je misaoni postupak suprotan apstrakciji. Konkretizacija je približavanje

5.4.Metoda generalizacije i specijalizacije

Generalizacija je uopštavanje, i ona znači misaoni prelaz od saznanja pojedinačnih i

Metoda specijalizacije je misaoni postupak takođe kojim se od opšteg pojma dolazi do

5.5.Metoda dokazivanja i opovrgavanja

Dokazivanje je jedna od najvažnijih naučnih metoda u kojoj su inkorporirane

Ovaj postupak je suprotan u odnosu na postupak dokazivanja. To je zapravo metodski

Za metodu klasifikacije smatra se da je najstarija i najjednostavnija naučna metoda.

Ova metoda je metoda jednostavnog opisivanja ili ocrtavanja činjenica, procesa i

Metoda kompilacije je postupak preuzimanja tuđih rezultata naučnoistraživačkog rada.

Komparativna metoda je postupak upoređivanja istih ili srodnih činjenica, pojava,

Statistička metoda je u XX veku postala jedna od najvažnijih naučnih metoda. O statistici

U naučnom radu u svim naučnim područjima i disciplinama uspešno se upotrebljavaju

Od svih metodiskih statističkih postupaka u naučno istraživačkom radu posebno značenje

6.1.2. Grafičko prikazivanje statističkih podataka

U naučnoistraživačkomk radu često se primenjuje grafičko prikazivanje podataka.

omogućuje se interpretacija rezultata statističkog istraživanja. Rezultati naučnog istraživanja

Serdar sve grafičke prikaze svrstava u tri grupe:21

Matematička metoda je naučni sistemski postupak koji se sastoji u primeni matematičke

Metoda modeliranja je sistematski istraživački postupak pomoću kojeg se izgrađuje neki

ustrojstvo nepoznato. Metoda crne kutije je posebno važna za izračunavanje ponašanja

Kibernetički sistemi mogu se i matematički modelirati. Kibernetička metoda spada među

Eksperimentalna metoda je postupak posmatranja pojave koja se ispituje pod tačno

Dijalektička metoda temelji se na dijalektičkom materijalizmu kao filozofskom i

Ova metoda temelji se na raznovrsnim dokumentima i dokaznim materijalima. Njima se

6.8.Teorija sistema kao metoda

6.10.Metoda idealnih tipova

6.11. Empirijska metoda

Empirijska metoda je postupak koji se zasniva samo na iskustvu radi otkrivanja

zakonitosti. Istraživanja koja se sprovode ovom metodom smatraju se prethodnim

6.12.Metoda studija slučaja

za razdoblje od do