I KOLOKVIJUM – ISTORIJA – II DIO

- dio iz kojeg nema pitanja – ( FRANAČKA )

* Feudaliazam – društveno – ekonomska formacija koja se suštinski razlikuje od društveno –
ekonomskih formacija koje su joj prethodile , kao i onih koje su nastale poslije nje.Taj period se
naziva srednji vijek.U dugoj istoriji feudalizma razlikujemo tri faze : rani ( država stvorena putem
osvajanja , etnički heterogena , bez bliskih ekonomskih i kulturnih veza između pokorenih naroda i
zemalja ) , razvijeni (klasični –formiraju se dvije klase u društvu : feudalci i kmetovi , staleška
monarhija kao oblik državnog uređenja , moć plemstva ima korijen u feudalnim imanjima na kojima
plemići uživaju imunitet ) i kasni feudalizam (do francuske buržoaske revolucije , dominantan oblik
državnog uređenja je apsolutna monarhija , monarh postaje najvažniji organ vlasti – njegova vlast
se uzima kao data od Boga , kmetovi napuštaju sela i pretvaraju se u gradsku sirotinju)

Feudalno društvo karakteriše postojanje zatvorenih društvenih grupa – staleža među kojima
postoji pravna nejednakost , brakovi se sklapaju između pripadnika istih društvenih slojeva ali je i
dolazilo do odstupanja pa se ti brakovi nazivaju marganatski brakovi.

Podjela staleža : povlašćeni( sveštenstvo i plemstvo – posjeduju zemlju koja se dobija od vladara )
i potčinjeni ( kmetovi – obrađuju zemlju – svojim feudalnim gospodarima duguje rente – 3 vrste :
radna ili kuluk- kmet izvjestan broj dana u nedjelji radi za feudalca ; naturalna renta- određenu
količinu gotovih proizvoda mora dati feudalcu ; novčana renta – obavezuje kmetove da jedan dio
proizvoda iznesu na tržište i daju izvjesnu sumu novca feudalnom gospodaru ).

Krupni zemljišni posjed ili feud ( franačka – beneficium ) u rukama je vladara i crkvenog i
svjetovnog plemstva.Alodijum – dio feuda koji feudalac zadržava za sebe i obrađuje ga u
sopstvenoj režiji – najplodniji dio zemlje gdje se nalazi feudalčev dvorac- zamak. Najvažnija
privredna grana je poljoprivreda a potom i trgovina , zanatstvo , rudarstvo...Religija je hrišćanstvo.

Na čelu države je vladar koji nije bio samo vrhovni organ vlasti nego i vrhovni sopstvenik
cjelokupne državne teritorije.

Vazalni odnos – je odnos zavisnosti gdje su feudalci obavezni da sa određenim brojem

stanovnika pođu u rat kao zahvalnost za posjed koji su dobili od vladara.

Sizeren – najznačajniji senior.Njegova osnovna obaveza je da brani vazala od napada na njegovu

ličnost i imovinu , brine o njegovoj udovici , njegovimmaloljetnim naslednicima , kao i da mu pruži
sudsku zaštitu.Izvori prava u srednjem vijeku dijele se na : izvore opšteg prava i izvore
partikularnog prava.

Franačka država traje blizu 400 godina – dva perioda – merovinški ( vladar raspolaže državnom i
imovinom kao svojom očevinom tj. Patrimonijumom – patrimonijalna monarhija. Mejodrom-
upravnik dvora. karolinški.

Kralj je imao nekoliko ovlašćenja.Mandium – pravo da , slično ocu porodice , zapovijeda , ali i
dužnost da štiti svoje podanike i da rješava njihove sporove. Putem mundijuma kralj istupa kao
sudija , zaštitnik i pomiritelj , takođe ima nekontrolisana ovlašćenja. Drugo kraljevo ovlašćenje je
banus – pravo kojim može narediti ili zabraniti pod prijetnjom kazne.Kraljeve zapovijesti ne mogu
biti suprotne odredbama običajnog prava.Pomoćni kraljev organ je Dvorsko vijeće.Postoje i
Narodna skupština i Sabor plemića.
Franačka je bila podijeljena na na vojvostva na čijem čelu se nalazio vojvoda ili duks- vojni
zapovjednik. Manje jedinice od vojvodstava su grofovije , južno od Loare nazivaju se
provincijama , a u germanskim oblastima – pagus da bise u vrijeme posljednih Merovinga
nazivali – comitatius. Na njihovom čelu nalazi se comes ili grafio ( grof ). Grofa je imenovao
kralj , imao je upravna i sudska ovlašćenja a nadzirao je i ubiranje poreza.

Grofovije su se djelile na centene – koje su uglavnom imale sudsku nadležnost. Na čelu centene
nalazio se tugin- koga je birala skupština slobodnih ljudi centene.Najmanja lokalna jedinica je
marka.U njoj su uglavnom živjeli ljudi povezani srodničkim vezama.U vrijeme Karolinga uvedene
su iz vojnih razloga posebne granične oblasti – makrogrofovije. Na njihovom čelu stoji makrogrof
sa nešto širim ovlašćenjima od ostalih grofova.

Varvarski zakoni – nastaju zapisivanje običajnog prava prilikom njihovog kontakta sa različitim
civilizacijama.Najpoznatiji varvarski zakoni koji su primjenjivani na teritoriji franačkog kraljevstva
su: Salijski , Ripuarski , Vizigotski i Burgundski zakon.

VIZANTIJA – istočno rimsko carstvo

Proces feudalizacije odvija se znatno sporije nego na Zapadu.Za razliku od evropskih

ranofeudalnih država u kojima je poljoprivreda predstavljala osnovnu privrednu djelatnost , dok su
trgovina i zanatstvo bili vrlo slabo razvijeni , u Vizantiji poljoprivredna proizvodnja ide uporedo sa
ostalim privrednim granama. Seljaci su vlasnici zemljišnih dionica i sav prihod od obrade pripada
njima , jedino su obavezni da državi plaćaju porez. Uslijed nemogućnosti plaćanja sve većih
poreza , seljaci postaju kmetovi – parici.

Vizantija je bila aristokratska – despotska monarhija na čelu koje se nalazio car.On je posjedovao
velike posjede koji su nazvani carskim domenima.Vizantijski feudalni sistem odlikovao se
uvođenjem pronija.

Pronija – feudalni posjed koji je vladar davao slobodnim ljudima – pronijarima kao nagradu za
vršenje vojne službe. Dobija se doživotno i ispočetka je bila neotuđiva i nenasljediva.Naseljena je
poluslobodnim stanovnicima – paricima.Pronijar je od parika ubirao dažbine koje su ti seljaci ranije
davali državi.Z a razliku od evropskog prava , vizantijsko pravo nije bilo partikularno , već
jedinstveno.

Za vrijeme carske vlasti , car ima svoje savjetodavne organe: savjet ( konzistorija )- zakonodavni
organ , razmatra rad uprave i najvažnije sudske sporove u zemlji i senat ( sinklit) – zasijeda
samo kada ga car sazove.

Najviše lokalne zajednice su bile prefekture , prefekture su se dijelile na dieceze , a dieceze na

provincije u kojima su bile strogo odvojene civilna i vojna vlast.

Pravni istoričari razlikuju tri etape u razvoju vizantijskog prava:

1. Justinijanovo doba i njegovo zakonodavstvo

2. Ikonoboračko zakonodavstvo
3. Zakonodavstvo makedonske dinastije

Za vrijeme vladavina careva ikonoboraca donijeto je nekoliko zbirki zakona među kojima je
najvažniji Ekloga i Zemljoradnički zakon.Ekloga je kratak , prerađen i uprošćen Justinijanov
zbornik. Zemljoradnički zakon reguliše agrarne odnose na selu.Ozakonio je običajno pravo
vizantijskog sela.Njegov postanak u direktnoj vezi je sa naseljavanjem Slovena na vizantijskoj
teritoriji pa se naziva „ slovenskim zakonom „

ARABLJANSKA DRŽAVA

Na čelu plemena nalazio se poglavica šeik. Struktura stanovništva : muslimani (pripadnici starijih
arapskih plemena i njihovih potomaka.Mavili –pokoreni narodi koji primaju islam i time se u svojim
pravima u priličnoj mjeri izjednačavaju sa arapskim osvajačem. Zimije- pokoreni narodi koji ne
primaju islam.

Kalifat –predstavlja teokratsku državu na čelu koje je stajao kalif –nasljednik proroka (Muhamed
).Kalif je teološki gledano samo izvršilac božije volje i nadzornik islamske zajednice a osnovna
funkcija mu je čuvanje i odbrana islama , bio je istovremeno šef države i vrhovni poglavar islamske
zajednice. Bio je i vrhovni komadant vojske , vrhovni zakonodavac i sudija.

Vezir – glavni vladarev pomoćnik , bavi se svjetovnim funkcijama: dodjeljuje plate , nagrade ,
penzije...Imam je upravljao molitvama , emir vojskom , kadije su sudile , provincijski guverneri uz
pomoć amila – posebnih i nezavisnih činovnika , bili su zaduženi za skupljanje poreza.

* Šerijetsko- arabljansko pravo – pravni sistem koji potiče od vjerskih zakonika islama. Imao je
univerzalni karakter i prihvaćen je u svim muslimanskim zemljama. Šerijat – put koji ljudima
ukazuje bog.

* Suna- (tradicija , običaj) –dopuna Kurana , Muhamedove izreke , njegovo ponašanje , životne
navike...Hadisi , djelovi koji su zapisani u Kuranu a koje je Muhamed rekao a ne Alah.

* Idžma ul umut – mišljenje islamskih pravnika o nekim vjerskim i pravnim pitanjima.

* Kijas – sudski precedent gdje se nepredviđeni pravni odnosi podvode pod postojeće pravne
propise koji regulišu sličan odnos.

* Adet – običajno pravo.

Vlada poligamija. Muškarac može sklopiti 4 braka s tim što svakoj ženi mora obezbjediti pristojan
život.Postoji više vrsta brakova: stalni , privremeni i brak sa robinjom. Mehr – bračni poklon kojim
žena raspolaže.I žene su zakonski nasljednici imovine.

Kazne koje propisuje Šerijatsko pravo : krađa – odsijecanje desne ruke ; razbojništvo –
odsijecanjem obje ruke ;preljuba – kamenovanjem; lazna optuzba za preljubu i upotreba vina ili
drugih alkoholnih pica – 40 udaraca bičem.

ENGLESKA

Na čelu države stajao je vladar , koji je biran od kraljevskih sinova – najstariji sin po principu
primogeniture- vrhovni feudalac , komadant vojske i vrhovni sudija.

Najveći engleski vazali , baroni , nisu imali krupne kompaktne posjede.

Magna carta Libertatum ( Velika povelja slobode ) – povelja kojom je okončan sukob između
kralja i feudalnog plemstva koje se s oružjem u ruci suprostavljalo apsolutizmu engleskih vladara.

Parlamet se u Engleskoj konstituiše 1265.god i dijeli se na : Gornji dom (Dom lordova ) i Donji
dom (Predstavnički dom ).
Pravni sistem Engleske bio je i ostao originalan , nije se razvijalo na tradicijama rimskog pravnog
sistema , već se nastavljalo na germansku pravnu tradiciju.U proces stvaranja jedinstvenog prava
odlučujuću ulogu su odigrali:

1. Opšte uobičajno pravo ( Common law ) – običajno pravo

2. Zakoni ( Statue law ) – stvara ga kralj kao zakonodavac
3. Sistem pravičnosti (Equity law )

51. Specifičnosti stvarnog prava u Engleskoj , srednji vijek

U oblasti stvarnog prava , centaralno mjesto zauzima pravo svojine. S tim što u engleskom pravu
se ne razlikuje podjela stvari na pokretne i nepokretne . Svojina se zapravo dijeli na : realnu i
personalnu.

Realna svojina – podrazumijeva pravo na zamljišne dionice i predmete vezane za nju.

Personalna svojina – podrazumijeva svojinu nad tjelesnim stvarima koje se nalaze u posjedu , na
tužbene zahtjeve , potom na autorska prava , pravo na naknadu štete...

Trast –je prenošenje sopstvene imovine drugome u svojinu uz uslov da će je pribavilac koristiti ili
u interesu prenosioca ili po njegovim uputstvima.

52. Šta je Common law ?

Common law je nastalo stapanjem anglosaksonskog i germanskog običajnog prava. Predstavlja

osnovni izvor prava u Engleskoj.U početku sudski sistem nije bio jedinstven za sve kategorije
stanovništva .Kraljevskim vazalima sudio je kraljevski sud , kmetovima i slobodnim ljudima sudio
je lokalni sud.Tako da jedinstveno opšte pravo počinje da se formira kada su kraljevski sudovi
dobili prednost nad lokalnim.Sudije su sudile bez ikakve pisane norme , vodeći se „ pravom zemlje
2 tj. Običajnim pravom.

53. Šta je sistem pravičnosti ?

Sistem pravičnosti nastaje kao rezultat stranaka koje traže zaštitu koju nisu mogle da dobiju od
sudova opšteg prava , uglavnom zbog toga što takve predmete ovi sudovi do tada nisu rješavali ali
i zbog toga što je Common law bio krut i formalan , tako da se spor mogao izgubiti zbog malog
propusta u proceduri. Takvih slučajeva je bilo sve više , pa ih je kralj davao kancelaru koji se nije
obazirao na opšte pravo , već ih je sudio po pravičnosti.

54. Šta je kancelarev sud ?

Kancelarev sud je sud koji sudi po pravičnosti dok preostala dva suda sude po Opštem i
Zakonskom pravu , karakteristika je da izgrađuje sopstvena prava pravičnosti koja su često
pronalažena u rimskom pravu i engleskom srednjevjekovnom pravu.
* Osnovna svojstva građanskog društva Novog vijeka : ( kapiatalizam )

 Sloboda građana , mnogo više nego zavisnih i vezanih

 Jednakost , građansko društvo se zasniva na ravnopravnosti
 Buržoaski sistem nije ukinuo eksploataciju , nego se ona sada vrši pomoću ekonomske
prinude , a ne silom kao u feudalizmu
 Neograničena privatna svojina
 Dominacija robno – novčane privrede , zbog čega novac postaje najmoćniji činilac
 Zakonodavna aktivnost je vrlo aktivna , veliki broj zakona i kodifikacija.

* Osnovna obilježja liberalizma :

 Suverenost – potpunost državne vlasti unutar granica države i njena nazivsnost u odnosu
na sve druge države
 Ustavnost – način na koji je društvo organizovano.
 Građanska sloboda
 Parlamentarizam
 Političke partije

* Obilježja imperijalizma :

o Dostignuće u nauci i tehnici

o Kolonijalno i nacionalno ugnjetavanje postaje oštrije
o Ratovi
o Imovina je podjelena na pokretnu i nepokretnu (bestjelesna)
o Napredak trgovačkog prava
o Porast broja ljudi i dobara
o Razvoj međunarodnog prava

* Obilježja kapitalizma :

 Monopolizacija svjetske kapitalističke ekonomije

 Država ograničava prava raspolaganja privatnom svojinom
 Međuzavisnost države i privatnog kapitala
 Država je u rukama buržoaske klase

55.Kad je donesen prvi ustav u Engleskoj , kako se zove , ko ga je donio , osobine tog
ustava ?

Prvi usvojeni ( ujedno i poslednji ) pisani ustav u istoriji Engleske je Kromvelov ustav koji se još
zove „ Instrument o upravljanju „ , donesen je 1653. God , poslije propasti Malog parlamenta
.Osobine : zakonodavna vlast pripada Parlamentu i novoosvojenoj funkciji šefa države – lordu –
protektoru koji ima doživotni mandat.Izvršnu vlast vršio je lord sa državnim savjetnikom čije
članove je imenovao sa. Protektor je zajedno sa Parlamentom vršio zakonodavnu vlast
.Kromvelov protektorat značio je , u stvari , vladavinu vojne oligarhije. Engleska je bila podijeljena
na 11 oblasti kojima su upravljali Kromvelovi generali.U parlamentu pored engleskih poslanika
zasijedaju škotski i irski
 ENGLESKA BURŽOASKA DRŽAVA I PRAVO
* Razdoblje dinastije Tjudor ( 1485 -1603) :

a. Jedna od najrazvijenijih evropskih zemalja

b. Manufaktura se pretvara u industriju
c. Novac postaje mjerilo bogatstva , ugleda i privilegije
d. Kraljevi teže apsolutizmu i ograničenju Parlamenta
e. Pospješenje trgovine , naročito prekomorske

* Razdoblje dinastije Stjuart :

Između Škotske i Engleske stvara se personalna unija

Pojava puritanizma kao pravca koji se protivi stavovima anglikanske crkve

56. Šta je Civila lista ? objasniti

Civila lista je iznos novca koji se godišnje izdvaja zakonom iz javnog budžeta radi pokrivanja
troškova vezanih za službene funkcije.

57.Ko su vigovci , a ko torijevci ?

Torijevci su grupacija ljudi koja pomaže kralju i njegovim težnjama ka osamostaljivanju sa

oživljnjem teze o „ božanskom porijeklu „ kraljevske vlasti , naziv su dobili po irskim ferilcima koji
su pljackali „Tery“. Vigovci – naziv dobili od svojih protivnika – „Wiggamore „ – zavjerenik.Oni su
bili pobornici jačanja uloge parlamenta.

58. Bill of rights

Bill of rights – kako se još naziva deklaracija prava ili povelja o pravima , je lista najvažnijih prava
građana jedne zemlje.Predstavlja zakon Engleskog Parlamenta koji tačno reguliše odnose , prava
i obaveze među građanima i propisuje ko može biti naslednik krune.Napisan 16. Decembra
1689.god. Ograničava ovlašćenja monarha i utvrđuje prava Parlamenta , uz obavezu redovnog
sazivanja parlamenata , slobode izbora i slobode govora u Parlamentu. Zabranjuje okrutno i
neuobičajno kažnjavanje i dozvoljava uzimanje oružja za svoju odbranu.

59.Zakon o nasljeđivanju

Ovaj zakon je jedna od prelomnih tačaka u nastajanju parlamentarne vlade. Iz straha da se na

prijesto ne bi vratili Stjuarti , ovim zakonm je propisan red nasljeđivanja prijestola poslije smrti
Oranskih koji nisu imali potomka.Uvodi se još jedna ustanova , premapotpisa – prema kojoj
nijedna odluka kralja ne može biti pravno važeća ukoliko pored kralja nije potisana i od ministra
koji ga je savjetovao.10 godina kasnije, od kad je ustanovljena premapotpisa , Parlament donosi
odluku da za poslove vlade odgovara nadležni ministar . Osim toga , ovaj Zakon je uveo stalnost
sudija koje vladar više ne može smjenjivati po svojoj volji , već se oni imenuju na neograničen
vremenski period.

60. Šta je disolucija ?

Disolucija - predstavlja raspuštanje , raskidanje ili raspadanje nekod državnog organa.

61. Habeas corpus act

Ovako glasi prvi član zakona o nepovrijedivosti čovjekove ličnosti usvojen u Engleskom
parlamentu 1679.god za vladavine Čarlsa II.Traži se od suda da ispita zakonitost pritvaranja
zatvorenika i na taj način sprečava nezakonito i proizvoljno zatvaranje.Cilj donošenja , ovog
zakona je ne zatvaranje nedužnih ljudi.

62.Osobine obligacionog prava u Engleskoj

Specifičnost svojinskih odnosa u anglosaksonskom pravu reflektuje se i na obligacione odnose.

Za razliku od kontinentalnog prava , ugovori i građansko – pravna odgovornost za naknadu štete
predstavljaju dvije zasebne grane prava. Razvijaju se dvije vrste ugovora : formalni – kojim se
zaključuju najvažniji poslovi čiji su predmet bile nepokretnosti i obični ugovori po kojima se tražila
ne samo saglasnost stranaka , nego se obavezno u ugovor unosio i osnov koga kao obavezu
prihvata strana koja treba da je izvrši

63.Parlament u Engleskoj

Engleski parlament vodi porijeklo od Velike povelje sloboda.Dijeli sa Gornji dom ili Dom lordova –
plemićka kuća čije se članstvo nije sticalo izborom, već kraljevim imenovanjem , odobrava porez i
podnosi peticije.Do izbornih reformi u 19.v. Gornji dom je bio najviše ustavno- političko tijelo.

Donji dom , sastavlja predlog zakona , koji je trebao da prihvati i Dom lordova.

SAD
S obzirom na odnose vrhovne izvršne vlasti prema zemlji – matici , kolonije se dijele u 3 grupe :

I. Krunske – najviše ih je , pod direktnom kontrolom krune , odnosno vlade u Londonu :

Virdžinija ,Nju Džersi , Sjeverna i Južna Karolina
II. Vlasničke – pripadaju privatnim sopstvenicima –pojedini vrlo bogati Englezi , vojvoda od
Jorka, lord Baltimor...Merilend , Delaver i Pensilvanija
III. Kompanijske – vlasništvo trgovačkih kompanija: Rod Ajland , Konktikat

U svim kolonijama postojala je skupština kolonije koju su birali punoljetni muškarci -21.god.Dolazi
do sukoba mlade američke buržoazije i metropole , gdje Engleska dozvoljava prodaju velike
količine čaja u kolonijama uz nisku američku carinu.Amerikanci u ovome vide opasnost od
stvaranja monopola na tržištu čaja , pa su brodovi dočekani neprijateljski.Neki su otpremljeni
nazad a neki napadnuti , događaj se zove , Bostonska čajanka.

Bostonski parlament 1774. god donosi 5 zakona koji se nazivaju „ pet nepodnošljivih zakona „.

Deklaracija o nezavisnosti SAD 1776.god – najznačajniji dokument Američke revolucije

na osnovu kojege su utemeljene SAD. Stvorila je postojan poredak , zasnovan na
vladavinama prava.
Američki ustav iz 1787 god. – cilj je bio da se okupe delegati saveznih država radi
razmtranja pitanja o uređenju trgovine među članicama unije.Ustavotvorni Konvent sastao
se 1787.god – učestvovalo je 55 delegata iz 12 dražava .U Ustavu su ponuđene metode za
ostvarivanje jake nacionalne vlade.Sastoji se od 26 amadmana koji se odnose samo na
organizaciju vlasti
„ Crni kodeks“ – Crnačko stanovništvo , koje je radilo na plantažama južnih država i koji
su u SAD nazivali robovima , nije raspolagalo političkim pravima i bilo je u podređenom
položaju u odnosu na bijelece.U južnim , bivšim robovlasničkim državama, poslije
povlačenja sjevernih trupa , počeli su se donositi zakoni u kojima se na svaki način težilo
dovesti crnca u obespravljen položaj. Iz niza tih odredbi stvarani su „ Crni zakonici „ koji su
bili zabranjivani.