Przeka�niki priorytetowe PR

Sprawca USTERKI uj�ty

Przeka�nik priorytetowy, �gwiazda� telewizyjnego programu USTERKA sprawi� fachowcom

nie lada k�opot. Pr�ba rozwi�zania problemu �zwariowanej� instalacji elektrycznej
bardzo poirytowa�a wezwanych do awarii elektryk�w. Niekt�rzy poczuli si�
zrezygnowani, inni o�mieszeni. Bo �miechu by�o du�o. Ale czy my poradziliby�my
sobie z t� sytuacj�? Jak dzia�a przeka�nik priorytetowy? Gdzie go stosowa�? Nie
dajmy si� zaskoczy� ukrytej kamerze.
Oto podpowied�.

Przeka�niki priorytetowe (PR) stosujemy w obwodach pr�dowych, w kt�rych

pod��czone s� minimum dwa odbiorniki du�ej mocy mog�ce pracowa� niezale�nie, a
jednoczesn� prac� spowodowa�aby zadzia�anie zabezpiecze� nadpr�dowych. Praktycznym
przyk�adem zastosowania przeka�nika mo�e by� zabezpieczenie starych i wys�u�onych
instalacji elektrycznych przed nadmiernym przeci��eniem, kt�re spowodowa� mo�e
przegrzanie przewod�w i jednocze�nie doprowadzi� do zagro�enia po�arowego lub
pora�eniowego. Firmom produkcyjnym, czy us�ugowym pozwalaj� na ograniczenie koszt�w
zwi�zanych z limitem mocy przydzielonej. Uniemo�liwia przekroczenie ustanowionych
limit�w w przypadku niekontrolowanego za��czenia wielu maszyn i urz�dze�
jednocze�nie, co ko�czy si� karnymi op�atami.

Z dawna znane s� elektromechaniczne przeka�niki priorytetowe o okre�lonej

obci��alno�ci i dzia�aj�ce na fabrycznie ustawiony pr�g pr�dowy. Obecnie na rynku
znajduj� si� bardziej zaawansowane konstrukcje. Nowoczesna elektronika pozwala na
stworzenie urz�dze� z mo�liwo�ci� regulacji ich parametr�w, du�� szybko�ci�
dzia�ania oraz z wieloma sposobami pod��cze� w instalacji, co doskonale odpowiada
potrzebom domowych, jak i przemys�owych zastosowa�.
PR-612 (do monta�u na szynie) i PR-602 (do monta�u natablicowego) s�u�� do
sterowania urz�dzeniami jednofazowymi w��czonymi w jeden obw�d o maksymalnym
obci��eniu 16A. Potencjometrem nastawiana jest warto�� poboru pr�du (od 2A do 15A)
w obwodzie priorytetowym, powy�ej kt�rej przeka�nik od��cza obw�d niepriorytetowy.
Spadek poboru pr�du w obwodzie priorytetowym poni�ej nastawionej warto�ci progowej
spowoduje automatyczne za��czenie obwodu niepriorytowego. W przypadku, kiedy
za��czony jest ju� odb. priorytetowy przeka�nik uniemo�liwi za��czenie odb.
niepriorytetowego. Najprostszy przyk�ad obrazuj�cy dzia�anie PR, to uk�ad czajnika
elektrycznego i boilera elektrycznego w��czonych w jednen obw�d. Boiler jako
odbiornik niepriorytetowy jest ci�gle zasilany grzej�c wod�. Pobiera 8A. Czajnik
jest pod��czony do obwodu priorytetowego. Za��czamy go sporadycznie i na kr�tki
czas. Pobiera 6A. Jednoczesna praca spowodowa�aby zadzia�anie 10A zabezpieczenia
nadpr�dowego. Na przeka�niku nastawiamy warto�� pr�du zadzia�ania, czyli warto��,
powy�ej kt�rej zostanie wy��czony odbiornik niepriorytetowy, a za��czony
priorytetowy. Nastawiony pr�d musi by� mniejszy ni� pobierany przez czajnik. W
naszym przypadku wystarczy nastawa 4A. To gwarantuje szybkie od��czenie boilera po
za��czeniu czajnika. Po zagotowaniu si� wody czajnik wy��czy si� automatycznie, a
pr�d obwodu priorytetowego zmaleje do 0, co pozwoli ponownie za��czy� boiler. Inny
przyk�adowy uk�ad dw�ch odbiornik�w to elektryczna mata grzewcza (12A) w �azience
jako odbiornik niepriorytetowy i elektryczny, przep�ywowy podgrzewacz wody (15A)
jako odbiornik priorytetowy. Ka�de za��czenie podgrzewacza spowoduje automatyczne
wy��czenie maty grzewczej. Po wy��czeniu podgrzewacza mata jest automatycznie
za��czana. W przypadku nie zastosowania PR do sterowania urz�dzeniami jednoczesna
ich praca (27A) spowodowa�aby zadzia�anie zabezpiecze� nadpr�dowych.
Te przyk�ady dotyczy�y odbiornik�w nieprzekraczaj�cych 16A obci��enia. Takie
ograniczenie pr�dowe wymusza konstrukcja PR-602 i PR-612, kt�re obci��amy
bezpo�rednio pr�dami sterowanych odbiornik�w. Dla obwod�w o obci��alno�ci wi�kszej
ni� 16A stosujemy prze-ka�niki PR-603, PR-613 oraz PR-615 z kana�em przelotowym O4
pod przew�d pr�dowy odbiornika. Zakres nastawy pr�du zadzia�ania wynosi od 2A do
15A, a dla PR-615 od 4A do 30A. Przew�d poprowadzony jest bezstykowo przez wn�trze
przeka�nika. Najlepszy jest przew�d jedno�y�owy DY. Kana� z przewodem dzia�a jak
przeka�adnik pr�dowy. Pomiar odbywa si� na zasadzie indukcji elektromagnetycznej.
Dlatego pr�d odbiornika priorytetowego mo�e by� wi�kszy ni� 16A, ograniczony jest
jedynie przekrojem przewodu pr�dowego. W przypadku potrzeby zastosowania przewodu
dla wi�kszych obci��e� - o �rednicy zewn�trznej wi�kszej ni� kana� przeka�nika -
mo�emy przewlec odizolowan� �y�� (go�y drut). Jest to bezpieczne, poniewa�
wewn�trzn� izolacj� kana�u stanowi specjalna koszulka z jedwabiu szklanego
impregnowanego kauczukiem o bardzo wysokich parametrach elektroizolacyjnych (min.
oporno�� izolacji: 10 ?; min. napi�cie przebicia: 4,3KV; maks. temperatura pracy:
180�C, klasa H). Uwaga! Nale�y pami�ta�, aby po instalacji przeka�nika z go�� �y��
odpowiednio zaizolowa� odcinki drutu wychodz�ce z kana�u przelotowego do punkt�w
pod��czenia. Tabela poni�ej podaje orientacyjne dane dotycz�ce �rednicy �y�y go�ej
i w izolacji dla r�nych przekroj�w przewod�w DY.

Dla pr�d�w odbiornika priorytetowego wy�szych ni� mo�liwe maksymalne obci��enie

przeka�nika (PR-602, PR-612) lub przewodu przewlekanego (PR-603, PR-613)
praktycznym rozwi�zaniem jest zbocznikowanie PR poprzez rezystancj�. Jest to bardzo
prosty spos�b: wystarczy rozga��zienie przewodu priorytetowego. Zgodnie z prawem
Kirchoffa pr�dy w rozga��zieniach s� mniejsze ni� w przewodzie g��wnym i zale�� od
rezystancji przewod�w. Z prostego wzoru mo�emy obliczy� pr�d ga��zi PR:
IPR=IO/(1+SB/SPR), gdzie Io pr�d odbiornika priorytetowego; SB przekr�j przewodu
zbocznikowanego; SPR przekr�j przewodu przeka�nika przy za�o�eniu, �e przewody s�
z tego samego materia�u i maj� t� sam� d�ugo��. B��d pomiaru pr�du przy tej
kombinacji wynosi do 10%. Nale�y pami�ta�, �e r�wnie� zmienia si� warto�� nastawy
progu zadzia�ania. Je�eli pr�d PR zmniejszymy trzykrotnie, to warto�� nastawy na
skali r�wnie� zmniejszy si� trzykrotnie. Nale�y to wzi�� pod uwag� przy regulacji
progu zadzia�ania, aby przeka�nik reagowa� na rzeczywist� warto�� pr�du odbiornika
priorytetowego.

Je�eli chcemy kontrolowa� odbiorniki o zdecydowanie wi�kszej mocy i

obci��eniach przekraczaj�cych bezpo�rednie pod��czenie (np. 100A, 200A i wi�cej)
nale�y zastosowa� PR-614 przystosowany do wsp�-pracy z przek�adnikiem pr�-dowym,
kt�rego wej�cie jest w��czone w obw�d priorytetowy, a wyj�cie do zacisk�w
pomiarowych PR. Maksymalny zakres mierzonego pr�du b�dzie zale�ny od przek�adni
przek�adnika, np. od 20A do 150A przy przek�adni 10:1. Z du�ymi pr�dami odbiornik�w
niepriorytetowych nie ma du�ego problemu. W takich przypadkach tworzymy uk�ad
sterowania stycznika za��czanego poprzez styk przeka�nika.
Mo�na zauwa�y�, �e wszystkie typy PR maj� zakres nastawy pr�du od 2A. A co
zrobi�, je�eli chcemy wykry� mniejsze pr�dy, np. 1A? Nale�y zastosowa� PR-603 lub
PR-613. Przew�d pr�dowy kilkukrotnie przewlec przez kana� przelotowy. Ka�dy zw�j to
zwi�kszenie warto�ci mierzonej o warto�� pr�du odbiornika priorytetowego. I tak,
je�eli wymagany jest pr�g prze��czenia ok. 1A to przewlekamy przez kana� przew�d
trzykrotnie (3 zwoje). Dla pr�du 1A warto�� mierzona wyniesie ok. 3A. Przy nastawie
2A nast�pi natychmiastowe prze��czenie.
Wszystkie PR stosowa� mo�emy dla sieci tr�jfazowej i odbiornik�w
tr�jfazowych. W przypadku odbiornika o obci��eniu symetrycznym wystarczy pod��czy�
tylko jeden przeka�nik PR do dowolnej fazy. Dla odbiornika o obci��eniu
niesymetrycznym nale�y stosowa� po jednym przeka�niku na ka�d� z faz z odpowiednio
ustawionym progiem zadzia�ania zale�nym od obci��enia
danej fazy.

Wszystkie wymienione przeka�niki charakteryzuj� si� kr�tkim czasem zadzia�ania.

Daje to pewno��, �e po przekroczeniu warto�ci nastawy pr�du na odb. priorytetowym
natychmiast zostanie od��czony odb. niepriorytetowy i nie zadzia�aj� zabezpieczenia
nadpr�dowe. Dlatego te� do obwod�w z PR zalecane jest stosowanie zabezpiecze�
nadpr�dowych z d�u�szym czasem zadzia�ania tak, aby nie wyprzedza�y reakcji
przeka�nika.