Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 42

cd;sl ksIamdÈ;h" úhou" wdodhu iy

2
fiajd kshqla;sh

2'1 iuia; ksÍlaIK

Y%S ,xld wd¾Ólh" fldúâ-19 jix.;fhka wd¾Ól yd iudchSh lghq;=j,g fmr fkdjQ úrE ndOd we;s
jQ miqìul" fmr jirg idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 3'6lska my; jegqKs' jix.;h fukau th
md,kh lsÍu i|yd mek jQ iSudjka o fya;=fjka f,dj mqrd wd¾Ólhkaf.a j¾Okh my; jegqKq w;r"
Y%S ,xldjg o bka w;añ§ug fkdyels úh' Y%S ,xld uy nexl=j úiska iïmdokh lrkq ,nk jHdmdr
wfmalaId ms<sn| we;eï o¾Yl" 2020 jif¾ §" úfYaIfhkau fojk ld¾;=fõ §" rgmqrd n,meje;ajqKq
iudc yd wd¾Ól lghq;= iSud lsÍfuka we;s jQ wys;lr n,mEu ms<sìUq lrñka" tajdfha my<u w.hka
jd¾;d lrk ,§' jix.; ;;a;ajh" ixpdrl l¾udka;h jgd f.dvke.S we;s wd¾Ól moaO;shg fukau
fN!;sl iyNd.s;ajh wjYH jk bÈlsÍï" ksIamdok l¾udka; iy m%jdykh jeks wd¾Ól l%shdldrlï
flfrys o ±ä f,i n,mdk ,§' ta wkqj" bÈlsÍï iy ksIamdok l¾udka; lghq;=j, olakg ,enqKq
miqnEu" l¾udka; lghq;=j, my; jeàug uQ,slju fya;= jQ w;r" fiajd lghq;= my; jeàu flfrys
m%jdykh" fjk;a fm!oa.,sl fiajd iy kjd;eka yd wdydrmdk iemhqï fiajd my< hEu m%Odk jYfhka
n,mdk ,§' fï w;r" iudc yd wd¾Ól lghq;= iSud lrk ,o ld,iSudj, § mjd mej;s Èß.kajkiq`M
m%;sm;a;s fya;=fjka fndfyda lDIsld¾ñl lghq;= wLKavj mj;ajdf.k .sh o jir ;=< § iuia; lDIsld¾ñl
lghq;=j, my; jeàula jd¾;d lrk ,§' jix.;fhka miq foaYShj yd f.da,Sh jYfhka wd¾Ólh m%lD;su;a
ùug .;jk ld,h ms<sn| mej;s wúksYaÑ;;djh yuqfõ 2020 jif¾ § wdfhdack úhoï my; jegqKq
w;r mßfNdack úhofuys o wvq j¾Okhla olakg ,enq◊‚' jix.;h iu`. f,djmqrd wd¾Ólhka ÿ¾j,
ùu fya;=fjka úfoaYSh b,a¨u o jir ;=< § my; jegq◊‚' tfia jqjo" jir ;=< § wmkhk my; jeàu
uOHfha Y=oaO úfoaYSh b,a¨fuys we;s jQ miqnEu hï;dla ÿrlg md,kh lsÍug w;HjYH fkdjk wdkhk
wffO¾hu;a lsÍu WmldÍ úh' 2019 jirg idfmalaIj 2020 jir ;=< § cd;sl b;=reïj, olakg ,enqKq
ishhg 3'6l my; jeàu yuqfõ jqjo wdfhdack úhou ie,lsh hq;= f,i my< hEu fya;=fjka o< foaYSh
ksIamdÈ;fha m%;sY;hla f,i cd;sl b;=reï-wdfhdack mr;rh wvq úh' fldúâ-19 jix.;h wd¾Ól
l%shdldrlï flfrys we;s l< wys;lr n,mEug iu.dój" jHQyd;aul .eg¨ iy wiudk;djka ;jÿrg;a
;Sj% lrñka" Y%u fj<|fmd< ;=< È.= l,la ;siafia mj;akd wia:djrhka iy wúksYaÑ;;djka ksrdjrKh
úh' ta wkqj" 2020 jif¾ § l=gqïN wdodhï flfrys wys;lr f,i n,mdñka" fiajd úhqla;s wkqmd;slh"
2009 jißka miqj jd¾;d jQ by<u w.h jk ishhg 5'5la olajd by< .sh w;r" m%Odk jYfhka" ia;%S
Y%u n,ld iyNd.s;ajfha my< hEu fya;=fjka Y%u n,ldh ie,lsh hq;= f,i my< .sfhah' fï w;r"
wiudk;djka ;jÿrg;a ;Sj% lrñka 2020 jif¾ § ia;%Ska" ;reK ;reKshka iy by< wOHdmk iqÿiqlï,;a
mqoa.,hka w;r fiajd úhqla;s wkqmd;slh ie,lsh hq;= f,i by< .sfhah' óg wu;rj" fldúâ-19 jix.;h
me;sÍu;a iu`. úfoaY /lshd i|yd msg;aj hEï ;shqKq f,i my; jegqKq w;r" úfoaY /lshdj, kshq;=
Y%S ,dxlsl Y%ñlhka flfrys o jix.;h ±ä f,i n,mdk ,§'
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

2'2 o< foaYSh ksIamdÈ;h ^o'foa'ks'&1" o< cd;sl j¾Okhg idfmalaIj remsh,a ì,shk 9"530'6la
wdodhu ^o'cd'wd'& iy tal mqoa., o'foa'ks' olajd ishhg 3'6lska my; jegq‚' fï w;r" mj;akd
2020 jif¾ § fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka fj<|fmd< ñ, ^mj;akd ñ,& wkqj o'foa'ks' 2020
we;s jQ wys;lr n,mEu fmkakqï lrñka ia:djr jif¾ § remsh,a ì,shk 14"973'0 ^t'c' fvd,¾
fj<|fmd< ñ, ^ia:djr ñ,& wkqj weia;fïka;= ì,shk 80'7& la f,i weia;fïka;= lr we;s w;r
l< o'foa'ks'" 2019 jifr§ jd¾;d l< ishhg 2'3l th 2019 jif¾ § jd¾;d l< remsh,a ì,shk 15"013'0
^t'c' fvd,¾ ì,shk 84'0& l w.h yd iei£fï §

2
1 ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j úiska ksIamdok" úhoï iy
wdodhï hk m%fõY ;=k hgf;a o'foa'ks' weia;fïka;= lrkq ,nhs' ishhg 0'3l my; jeàuls' ta wkqj" o'foa'ks' .uH

2'1 ixLHd igyk


l¾udka; uQ,h wkqj o< foaYSh ksIamdÈ;h ^2010 ia:djr ñ, wkqj& ^w&^wd&

o'foa'ks' ys j¾Okhg o'foa'ks' g


wd¾Ól lghq;=
j¾Okh ^]&
odhl;ajh ^]& odhl;ajh ^]&

2019 ^we& 2020 2019 ^we& 2020 2019 ^we& 2020


lDIsl¾udka;h" jk j.dj yd ëjr l¾udka;h 1.0 - 2.4 0.1 - 0.2 6.9 7.0
OdkH j.dj ^ù yer& - 10.5 41.3 - 0.01 0.04 0.1 0.2
ù j.dj 5.4 5.7 0.04 0.04 0.8 0.8
t<j¿ j.dj - 3.6 10.1 - 0.02 0.05 0.5 0.6
Wla j.dj" ÿïfld< j.dj iy fjk;a nyqjd¾Isl fkdjk fNda. 9.9 17.0 0.00 0.00 0.0 0.0
m,;=re j.dj 8.5 6.2 0.05 0.04 0.6 0.7
f;,a iys; m,;=re fNda. j.dj ^fmd,a" ;eô,s iy Ths,a *dï j.dj& 17.7 - 10.2 0.11 - 0.07 0.7 0.6
f;a j.dj - 1.3 - 7.1 - 0.01 - 0.05 0.7 0.6
fjk;a mdkSh fNda. j.djka ^fldams" fldfldajd wd§& - 25.8 21.6 - 0.00 0.00 0.0 0.0
l=Ω¿nvq" iqj| fok fNda." fnfy;a iy T!Iëh me<Eá j.dj - 1.0 3.3 - 0.01 0.02 0.7 0.7
rn¾ j.dj - 9.5 4.6 - 0.02 0.01 0.2 0.3
fjk;a nyqjd¾Isl fNda. j.dj 0.5 1.8 0.00 0.00 0.2 0.2
lsß" ì;a;r" uia iy fjk;a i;a;aj ksIamdokhka 2.1 - 4.9 0.01 - 0.03 0.7 0.6
me, fndalsÍu iy lDIsld¾ñl ^by;ska i|yka& lghq;= i|yd jk
wdOdrl ld¾hhka - 9.2 - 0.5 - 0.01 - 0.00 0.1 0.1
jk j.dj" .ia lemSu yd jkdka;r wdY%s; ksIamdok - 0.1 - 8.1 - 0.00 - 0.05 0.6 0.6
ëjr l¾udka;h - 4.3 - 16.6 - 0.05 - 0.19 1.1 1.0
l¾udka; 2.6 - 6.9 0.7 - 1.8 26.4 25.5
m;,a yd leŒï l¾udka;h 2.8 - 12.5 0.07 - 0.29 2.3 2.1
ksIamdok l¾udka; 1.8 - 3.9 0.28 - 0.60 15.6 15.5
úÿ,sh" .Eia" jdIam yd jdhq iólrK iemhSu 4.0 - 1.6 0.04 - 0.02 1.1 1.1
c,h msßisÿ lsÍu iy fnodyeÍu 5.5 4.8 0.01 0.01 0.2 0.2
u,dmjyk lghq;=" li, l<ukdlrKh iy tu øjH m%;spl%ShlrKh 7.3 - 1.0 0.02 - 0.00 0.3 0.3
bÈlsÍï l¾udka;h iy tu fiajdjka 4.0 - 13.2 0.27 - 0.91 6.9 6.2
fiajdjka 2.2 - 1.5 1.3 - 0.8 57.5 58.7
fj<|du" m%jdyk fiajdjka" kjd;eka iemhSu iy wdydrmdk
iemhSfï fiajdjka 1.7 - 5.0 0.40 - 1.15 23.0 22.7
f;dr;=re iy ikaksfõok lghq;= ms<sn| fiajdjka 15.7 13.7 0.10 0.10 0.7 0.9
uQ,H" rlaIKh yd ksjdi whs;sh iy foam< fj<|du 2.4 5.0 0.34 0.71 14.2 15.4
jD;a;Shuh fiajdjka iy fjk;a fm!oa.,sl fiajdjka 2.2 - 5.9 0.25 - 0.67 11.4 11.1
rdcH mßmd,kh" cd;sl wdrlaIdj" wOHdmkh" fi!LH iy iudc
wdrlaIK fiajdjka 2.3 2.0 0.19 0.17 8.1 8.6
uQ,sl ñ, wkqj iuia; tl;= l< w.h 2.2 - 3.1 2.0 - 2.8 90.8 91.2
NdKav yd fiajd u; wh flfrk nÿ - iykdOdr 2.4 - 8.0 0.22 - 0.74 9.2 8.8
fj<|fmd< ñ, wkqj o< foaYSh ksIamdÈ;h ^o'foa'ks'& 2.3 - 3.6 2.3 - 3.6 100.0 100.0
úfoaYSh Y=oaO m%d:ñl wdodhu - 6.3 - 44.2
fj<|fmd< ñ, wkqj o< cd;sl wdodhu 2.1 - 5.0
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a lrk ,o o'foa'ks' weia;fïka;= u; mokï fõ' uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
^wd& ;djld,sl
^we& ixfYdaê;

38
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

2'1 rEm igyk


2020 jif¾ cd;sl ksIamdÈ;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh ixlaIsma;hla f,i

4.5
3.6 3.3
o'foa'ks' mj;akd uOH jd¾Isl
fj<|fmd< ñ, wkqj ck.ykh
uQ¾; 2.3 ^mqoa.,hka oyia&
re' ì,shk 14,973
wd¾Ól t'c' fvd,¾ ì,shk 80.7 21,919
j¾Ok

2
fõ.h
] tAl mqoa., o'foa'ks'
re' 683,106
-3.6 t'c' fvd,¾ 3,682
2016 2017 2018 2019 2020

ksIamdok m%fõYh úhoï m%fõYh wdodhï m%fõYh


lDIsl¾udka;h o< foaYSh m%d.aOk Y=oaO wmkhk ia:djr m%d.aOk ksIamdokh u;
7.0% iïmdokh fjk;a nÿ-iykdOdr
-6.4% mßfNdackh
nÿ-iykdOdr l¾udka; 25.2% 7.2% nÿ-iykdOdr 0.2%
8.8% 25.5% 5.7%
ñY% wdodhï fiajl
wdodhï
6.1% 30.7%
ia:djr ^2010& iuia; tl;= mj;akd fj<|fmd< mj;akd fj<|fmd<
ñ, wkqj l< w.h ñ, wkqj ñ, wkqj
91.2%

fiajd
58.7% rdcH mßfNdackh fm!oa.,sl
10.4% mßfNdackh
o< foaYSh 70.7% Y=oaO fufyhqï w;sßla;h o< fufyhqï w;sßla;h
úhou
50.2% 63.4%

fiajd -1.5% fm!oa.,sl mßfNdackh 1.0% fiajl wdodhï 2.6%


m%jdyk lghq;= my; jeàu m%Odk wdydr i|yd jQ úhou by< hdu
jYfhka fya;= úh' m%Odk jYfhka odhl úh'
o< fufyhqï w;sßla;h 0.7%
l¾udka; - 6.9% rdcH mßfNdackh 9.8%
bÈlsÍï lghq;= my; jeàu fi!LH iy k;S h
s yd iduh i|yd jQ Y=oaO fufyhqï w;sßla;h 0.8%
úhou by< hdu mO% dk jYfhka odhl úh
m%Odk jYfhka fya;= úh
ñY% wdodhï 1.5%
lDIsl¾udka;h -2.4% o< foaaYSh m%d.aOk iïmdokh -6.2%
o< foaYSh ia:djr m%d.aOk
ëjr lghq;= my; jeàu
iïmdok my; jeàu m%Odk jYfhka ia:djr m%d.aOk mßfNdackh -1.1%
m%Odk jYfhka fya;= úh'
odhl úh
nÿ-iykdOdr -8.0% Y=oaO wmkhk -3.5% ksIamdokh u; fjk;a nÿ-iykdOdr -55.8%
wmkhk jákdlu jeä jYfhka
my; jeàu n,mdk ,§
NdKav yd fiajd wmkhk -28.5%
NdKav yd fiajd wdkhk -21.8%

Y%u fj<|fmd< o¾Yl

ñ,shk 8.273 5.5%


(2020) (2020)
ñ,shk 7.832 Y%u n,ld 4.8% úfoaY /lshd i|yd
Y%u n,ldh (2019) iyNd.s;aj wkqmd;slh fiajd kshqla; ck.ykh (2019) msg;aj hEï
ñ,shk 8.592 wd¾Ól jYfhka 52.3% ñ,shk 8.181 fiajd úhqla;s 203,087
(2019) il%Sh fkdjk ck.ykh (2019) (2019) wkqmd;slh (2019)

ñ,shk 8.467 50.6% ñ,shk 7.999 53,713


(2020) (2020) (2020) (2020)

39
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

2'2 rEm igyk 2'3 rEm igyk


jd¾Isl o'foa'ks' j¾Ok wkqmd;slh ^w& 2020 jir ;=<§ wdh;ksl wxY wkqj iuia; tl;= l<
w.fhys m%;sY;d;aul odhl;ajh
7 ^mj;akd fj<|fmd< ñ, wkqj& ^w&
5
18.0 23.1
3
64.1 10.1
34.1
ishhg

1 iuia; 16.5
tl;= 48.6

2
l< w.h 82.0 1.6
-1
6.4 50.3
10.9 34.2
-3

l¾udka;

fiajd
lDIsl¾udka;
-5

-7
2016 2017 2018 2019 2020

lDIsl¾udka; l¾udka; fiajd o'foa'ks' uQ,H fkdjk wxYh .Dy tall yd ,dN wfmalaIdfjka
f;drj fiajh imhk wdh;k
uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
uQ,H wxYh rdcH wxYh
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a lrk ,o o'foa'ks weia;fïka;= u; mokï fõ'
uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a lrk ,o o'foa'ks weia;fïka;= u; mokï fõ'

ñ, wjOuklh 2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg


2'7l isg 2020 jif¾ § ishhg 3'4la olajd by< tall iy ,dN wfmalaIdfjka f;drj .Dy tall
hk ,§' i|yd fiajh i,ik wdh;k wxYh ishhg 0'4l
o'foa'ks'g Y=oaO úfoaYSh m%d:ñl wdodhu iq`M j¾Okhla jd¾;d lrñka wd¾Ólfha iuia;
.e,mSu u.ska weia;fïka;= lrkq ,nk o'cd'wd' tl;= l< w.h i|yd ishhg 48'6l odhl;ajhla
mj;akd ñ, wkqj 2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg olajk ,§' fï w;r" uQ,H fkdjk wdh;k wxYh
4'9l j¾Okhg idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg ishhg 2'5l my; jeàula jd¾;d l< w;r" rdcH
0'1l iq`M my< hEula jd¾;d lrk ,§' o'cd'wd'ys wxYh iy uQ,H wdh;k wxYh ms<sfj<ska ishhg
fuu my; jeàu flfrys Y=oaO úfoaYSh m%d:ñl 7'7lska iy ishhg 17'7lska j¾Okh úh' 2020
wdodhfuys j¾Okh yuqfõ jqjo mj;akd ñ, wkqj jif¾ § m%Odk wd¾Ól lghq;= i|yd wdh;ksl
o'foa'ks'ys my; jeàu fya;= úh' wxYj, odhl;ajh ie,lSfï §" .Dy tall iy
tal mqoa., o'foa'ks'" 2019 jif¾ § mej;s remsh,a ,dN wfmalaIdfjka f;drj .Dy tall i|yd fiajh
688"573 ^t'c' fvd,¾ 3"852& l w.h yd iei£fï § i,ik wdh;k wxYh lDIsld¾ñl iy fiajd
2020 jif¾ § remsh,a 683"106 ^t'c' fvd,¾ 3"682& la lghq;=j, tl;= l< w.h i|yd ;jÿrg;a jeäu
f,i jd¾;d úh' remsh,a jákdlu wkqj tal mqoa., odhl;ajh imhk ,o w;r uQ,H fkdjk wdh;k
o'foa'ks'ys my; jeàu flfrys mj;akd ñ, wkqj wxYh l¾udka; lghq;=j, tl;= l< w.h i|yd
o'foa'ks'ys my< hEu uQ,slju n,mdk ,o w;r" jeäu odhl;ajhla imhk ,§'
t'c' fvd,¾ w.h wkqj .Kkh l< tal mqoa.,
o'foa'ks'ys my; jeàu i|yd mj;akd ñ, wkqj
2'4 ksuejqu" m%;sm;a;s" wdh;ksl myiqlï iy
o'foa'ks'ys my; jeàu fukau jd¾Isl idudkH
.eg¨
moku u; t'c' fvd,rhg idfmalaIj foaYSh uqo,a
tallh wjm%udKh ùu o n,mdk ,§' fï w;r"
lDIsl¾udka;h
2019 jif¾ § remsh,a 668"748 ^t'c' fvd,¾ 3"741& la
jQ tal mqoa., o'cd'wd' 2020 jif¾ § remsh,a 664"620 ëjr lghq;=" f;,a iys; m,;=re fNda.
^t'c' fvd,¾ 3"582& la f,i weia;fïka;= lr we;' ^fmd,a we;=`Mj& j.dj" f;a j.dj" jk j.dj iy
i;a;aj ksIamdok we;=`M we;eï m%Odk lDIsld¾ñl
2'3 wdh;ksl wxYhkays odhl;ajh lghq;=j, olakg ,enqKq ie,lsh hq;= my; jeàu
2020 jif¾ § mj;akd ñ, wkqj weia;fïka;= fya;=fjka lDIsl¾udka;fha tl;= l< w.h 2019
l< wd¾Ólfha iuia; tl;= l< w.h i|yd .Dy jif¾ § jd¾;d l< ishhg 1'0l j¾Okhg idfmalaIj
tall iy ,dN wfmalaIdfjka f;drj .Dy tall 2020 jif¾ § ishhg 2'4l my; jeàula jd¾;d
i|yd fiajh i,ik wdh;k wxYh ;jÿrg;a jeäu lrk ,§' lDIsld¾ñl lghq;=j, fuu my; jeàu
odhl;ajh olajd we;' ta wkqj" 2020 jif¾ § .Dy flfrys fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka we;eï j.d

40
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

lghq;= iy ëjr lghq;= flfrys we;s l< wjysr;d 2'2 ixLHd igyk

fndfyda ÿrg fya;= úh' fuys§ jix.; ;;a;ajh" lDIsl¾udka; ksIamdok o¾Yl
^2007-2010 } 100&
úfYaIfhkau ud¾;= udih ;=< § tys m<uq /,a,
fya;=fjka f;a ksIamdokh flfrys iy m<uq /,a, j¾Ok fõ.h ^]&
whs;uh 2019 ^w& 2020 ^wd&
;=< § fukau fojeks /,a,;a iu`. jif¾ wjidk 2018$19 ^w& 2019$20 ^wd&

ld¾;=fõ § o ëjr lghq;= flfrys wys;lr f,i lDIsld¾ñl iy u;aiH 126.0 129.0 -0.1 2.3
n,mdk ,§' fï w;r;=r lDIsld¾ñl lghq;=j,g 1' lDIsld¾ñl 120.8 129.1 1.0 6.9

2
1'1 lDIsld¾ñl fnda. 113.3 124.0 0.7 9.5
Okd;aul odhl;ajhla imhñka t<j`M" ù" OdkH ù 122.8 136.9 16.9 11.5
j¾." m<;=re iy l=`Mnvq fnda. j.djka jir f;a 96.3 89.5 -1.3 -7.1
rn¾ 55.7 58.3 -9.5 4.6
;=< § ie,lsh hq;= f,i j¾Okh jQ w;r
fmd,a 108.9 98.6 17.6 -9.5
Èß.kajkiq`M m%;sm;a;s" rch úiska y÷kajd ÿka wfkl=;a fnda. 136.3 167.9 -10.8 23.2
úfYaIs; l%shdud¾. fukau ys;lr ld,.=◊K thsk"a t<j¿Ω 123.0 142.7 -15.3 16.0
m,;=re 150.1 199.6 -18.4 33.0
;;a;ajh o jix.;h ksid lDIsld¾ñl lghq;=j, fjk;a fCIa;%
we;s jQ miqnEu wju lsÍug odhl úh' fnda. 118.9 141.1 -11.4 18.6
1'2 mY= iïm;a 180.5 169.5 2.3 -6.1
2' u;aiH 151.6 128.5 -4.0 -15.2
lDIsld¾ñl ksIamdokh
^w& ixfYdaê; uQ,h( YS% ,xld uy nexl=j
^wd& ;djld,sl
lDIsld¾ñl yd u;aiH wxYfha ksuejqu muKla
ukskq ,nk lDIsl¾udka; ksIamdok o¾Ylh"2 2020 ñ,shk 3'3lg iudk jk w;r" th o< jYfhka
jif¾ § ù" rn¾ iy wfkl=;a fnda.j,g ^fjk;a udi 17l foaYSh iy,a b,a¨u imqrd,Sug m%udKj;a
lafIa;% fnda." t<j¿ iy m,;=re& wod< Wm o¾Yl jkq we;ehs weia;fïka;= lr we;'3
by< hEu fya;=fjka ishhg 2'3l j¾Okhla jd¾;d
lf<ah' flfia jqj o" f;a" fmd,a" mY= iïm;a iy 2019 jif¾ § fukau" 2020 jif¾ § o ù
ëjr lghq;= Wm o¾Yl fmr jirg idfmalaIj ksIamdokh by< hdula isÿ jqj o" fmr jirg
my< .sfhah' idfmalaIj 2020 jif¾ § újD; fj<|fmdf<a ù
ñ, .Kka by< uÜgul mej;s‚' 2020 jif¾ §
ù kdvq ù i|yd újD; fj<|fmd< ù ñf,ys
idudkHh lsf,da.%Euhlg remsh,a 47'73la olajd
hym;a ld,.=‚l ;;a;ajh iy ys;lr
rdcH m%;sm;a;s u.ska ,o iydh fya;=fjka 2020 jd¾Isl ,laIHuh moku u; ishhg 11'0lska by<
jif¾ § ù ksIamdokfhys fuf;la jd¾;d jQ .sh w;r" iïnd ù i|yd újD; fj<|fmd< ù ñf,ys
by<u w.h jd¾;d úh' 2019 jif¾ § b;d by< idudkHh o lsf,da.%Euhlg remsh,a 50'56la olajd
wiajekakla jd¾;d l< ù ksIamdokh" 2020 ishhg 18'2lska by< .sfhah' rch úiska ù ñ,§
jif¾ § fuá%la fgdka ñ,shk 5'1la olajd ishhg .ekSu i|yd iy;sl lrk ,o ñ, by< kexùu
11'5lska ;jÿrg;a by< .sfhah' iuia; jd¾Isl iy iy;sl l< ñ,g jvd jeä ñ,g ù f;d. ñ,§
ksIamdokfhka ishhg 62lg muK odhl jQ .ekSu i|yd fm!oa.,sl fuda,a ysñhka w;r we;s
2019$2020 uyd lkakfha ksIamdokh ishhg jQ ;r.h ù ñ, .Kka fufia by< hdug fya;=
4'0lska by< .sh w;r" 2020 jif¾ h, lkakfha úh' iïnd iy lSß iïnd ^úh<s& m%fNao i|yd ù
ù ksIamdokh ishhg 26'6lska by< .sfhah' ù j.dj lsf,da.%Euhla ñ,§ .ekSu i|yd rcfha iy;sl
i|yd fkdñf,a fmdfydr iemhSu iy ù i|yd ñ, 2019 jif¾ meje;s remsh,a 41'00l isg 2020
iy;sl l< ñ,la ,nd §u u.ska rch úiska isÿ
jif¾ § remsh,a 50'00la olajd by< kxjk ,o
lrk ,o ueÈy;aùu 2020 jif¾ ù ksIamdokfha
w;r" kdvq ^úh<s& ù lsf,da.%Euhla i|yd tu ñ,
fuu ie,lsh hq;= by< hEug odhl úh' ;jo"
rcfha fuu ueÈy;aùï fya;=fjka ù j.d lrk .Kka 2019 jif¾ § meje;s remsh,a 38'00l isg
f.dú m%cdjf.a .Dy tallj, wdodhu by< .sh 2020 jif¾ § remsh,a 50'00la olajd jeä lrk ,§'
w;r" tu.ska Tjqkaf.a Ôjk ;;a;ajh jeäÈhqKq fï w;r" jeä f;;ukhla iys; ù lsf,da.%Euhla
úh' 2020 jif¾ ù ksIamdokh" iy,a fuá%la fgdka i|yd iy;sl lrk ,o ñ, remsh,a 44'00la úh'

3 .Dy tall wdodhï yd úhoï iólaIKh--2016 u; mokïj .Dy tallhkaf.a


2 lDIsld¾ñl ksIamdok o¾Ylh u.ska jk j.dj" .ia lemSu yd jkdka;r wdY%s; idudkH iy,a mßfNdackh iy 2020 uOH jd¾Isl ck.ykh Ndú; lrñka
ksIamdok wxYh wdjrKh fkdfõ' foaYSh .Dyia; iy,a b,a¨u .Kkh flf¾'

41
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

2'4 rEm igyk f;a


iy,a( iemhqu iy b,a¨u
wys;lr ld,.=‚l ;;a;ajh iy fldúâ-19
3,600 120 jHdma;sh md,kh lsÍug .;a l%shdud¾. fya;=fjka
110
3,200
100
Y%u iemhqug ndOd we;sùu ksid 2020 jif¾ §
m%udKh ^fuá%la fgdka oyia&

2,800 90 f;a ksIamdokh ishhg 7'1lska ie,lsh hq;= f,i

ñ, ^lsf,da.%Euhg remsh,a&
2,400 80
my; jegq‚' f;a ksIamdokh" jif¾ uq,a Nd.fha §
70
2,000
ishhg 18'0l ie,lsh hq;= wvqùula jd¾;d l< o"

2
60
1,600
50 jif¾ fojk Nd.fha § jd¾Isl ,laIHuh moku
1,200 40
u; ishhg 4'9l j¾Okhla o iuÕ h:d ;;a;ajhg
30
800
20 m;aúh' iuia; f;a ksIamdokhg" ms<sfj<ska" ishhg
400
10 22lska" ishhg 17lska iy ishhg 61lska odhl jk
0 0
Wvrg f;a" ueorg f;a yd my;rg f;a ksIamdokh
foaYSh iy,a iemhqu iy,a i|yd jQ idudkH is,a,r ñ,
^ol=Kq wlaIh& 2020 jif¾ §" ms<sfj<ska" ishhg 1'3lska" ishhg
uq¿
Ω iy,a iemhqu
uq¿
Ω .Dyia: iy,a
ù i|yd idudkH ksIamdol ñ, 0'9lska iy ishhg 10'5lska my< .sfhah' fï
b,a¨u ^ol=Kq wlaIh&
uQ,hka( YS% ,xld uy nexl=j
w;r" m%Odk jYfhka f;a j.d lrk m%foaYj,
ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j mej;s kshx ;;a;ajhka fya;=fjka l=vd f;a j;=
YS% ,xld f¾.=j
ysñhkaf.a idudkH wiajekak" 2019 jif¾ §
uyd mßudK iy,a fuda,a ysñhka lsysm fofkl= jd¾;d jQ fylaghdrhlg lsf,da.%Eï 1"938g
i;=j úYd, fj<|fmd< n,hla mej;Su fya;=fjka idfmalaIj 2020 jif¾ § fylaghdrhlg lsf,da.%Eï
iy,a is,a,r ñ, .Kka rch úiska mkjk ,o 1"765la olajd wvq úh'
Wmßu is,a,r ñ,g jvd by< uÜgul mej;=‚'
2019 jif¾ wkqrEm ñ, yd iei£fï §
2019 jif¾ lsf,da.%Euhlg remsh,a 102'29la
fld<U f;a fjkafoaisfha ñ, .Kka jir mqrd
jQ iïnd iy,aj, idudkH is,a,r ñ," 2020 §
lsf,da.%Euhlg remsh,a 104'37la úh' fï w;r" by< uÜgul mej;s‚' fmr jif¾ lsf,da.%Euhlg
2019 jif¾ lsf,da.%Euhlg remsh,a 93'48la jQ kdvq remsh,a 546'67la jQ f;a ñf,ys idudkHh 2020
iy,aj, is,a,r ñf,ys idudkHh" 2020 jif¾ § jif¾ § lsf,da.%Euhlg remsh,a 633'85la olajd
lsf,da.%Euhlg remsh,a 100'01la olajd by< .sfhah' ishhg 15'9lska by< .sfhah' 2020 jif¾ § Wvrg
;jo" by< ksIamdokhg;a" wdkhk iSud lsÍug .;a f;a" ueorg f;a iy my;rg f;a i|yd jQ idudkH
l%shdud¾.j,g;a m%;spdr jYfhka 2020 jif¾ § ñ, .Kka" jd¾Isl ,laIHuh mokñka" ms<sfj<ska"
iy,a wdkhkh" fmr jirg jvd ishhg 34'8l ishhg 15'5lska" ishhg 18'7lska iy ishhg 16'0lska
my< hEula jd¾;d lrñka fuá%la fgdka 15"770la by< .sfhah' ;jo" wuq f;a o¨ i|yd l=vd j;=
olajd my; jegq‚' ysñhka ,o ñ, .Kkaj, idudkHh 2019 jif¾ §
2'3 ixLHd igyk
ù j.d wxYh ms<sn| ixLHdk
2019 ^w& 2020 ^wd&
whs;uh tallh
uy h, tl;=j uy h, tl;=j
jmqrk ,o o< ìï m%udKh fylaghdr oyia 748 369 1,117 752 456 1,208
wiajekak fk<d.kakd ,o o< ìï m%udKh fylaghdr oyia 724 346 1,070 740 451 1,191
wiajekak fk<d.kakd ,o Y=oO
a ìï m%udKh fylaghdr oyia 647 310 958 663 403 1,066
ksIm
a dokh fu' fgd' oyia 3,073 1,519 4,592 3,197 1,924 5,121
nqi,a oyia 147,256 72,822 220,078 153,207 92,218 245,425
fylaghdrhlg M,odj ^we& fylaghdrhg ls'.%E' 4,747 4,896 4,795 4,821 4,770 4,802
fok ,o Kh m%udKh remsh,a ñ,shk 4,471 2,865 7,336 4,230 2,998 7,228
iy,a wdkhkh ^wE& fu' fgd' oyia - - 24 - - 16
iy,a wdkhkhg iudk ù m%udKh ^wE& fu' fgd' oyia - - 35 - - 23
^w& ixfYdaê; uQ,hka( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
^wd& ;djld,sl YS% ,xld f¾.=j
^we& uqΩ¿ ksIamdokh wiajekak fk,d.kakd ,o Y=oaO ìï m%udKfhka fn§fuka fylaghdrhlg M,odj YS% ,xld uy nexl=j
.Kkh lr we;'
^wE& jd¾Isl w.h

42
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

jd¾;d jQ lsf,da.%Euhlg remsh,a 80'15l isg 2020 úfYaIfhka" jir wjidkh jk úg f.da,Sh
jif¾ § lsf,da.%Euhlg remsh,a 94'36la olajd fj<|fmd<j, iajdNdúl rn¾ ñ, by< hdfï
by< .sfhah' fmr jif¾ jd¾;d jQ lsf,da.%Euhlg iydh we;sj fld<U rn¾ fjkafoaisfha rn¾ ñ,
t'c' fvd,¾ 4'60la jQ f;a wmkhk ñf,ys by< .sfhah' fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka
^ke'ú'i& idudkHh" 2020 jif¾ § lsf,da.%Euhlg f.da,Sh b,a¨u wvq ùu ksid 2020 wfma%,a isg
t'c' fvd,¾ 4'67la olajd ishhg 1'6lska by< .sfhah' wf.daia;= olajd ld,h ;=< § ÿï .eiQ odr ISÜ rn¾
^RSS1& wf,úhla fld<U rn¾ fjkafoaish yryd
foaYSh ksIamdokh wvq ùu fya;=fjka fld<U f;a

2
isÿ fkdjqK o" 2020 jif¾ § ÿï .eiQ odr ISÜ
fjkafoaish fj; imhkq ,enQ f;a m%udKh my;
rn¾ ^RSS1& ñf,ys idudkHh lsf,da.%Euhlg
jeàu f;a ñ, .Kka by< hEug hï ÿrlg
remsh,a 351'46la olajd ishhg 21'8lska by<
fya;= jQ w;r" fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh fya;=fjka .sfhah' 2020 jif¾ § fla%ma rn¾ ñf,ys
f.da,Sh ;r.lrejkaf.a f;a wmkhkh ie,lsh hq;= idudkHh" lsf,da.%Euhlg remsh,a 359'04la olajd
f,i wvq ùu fya;=fjka foaYSh wmkhklrejkag ishhg 18'8lska by< .sfhah' fï w;r" ÿï .eiQ
idfmalaIj by< ñ, .Kka ,nd .ekSug yels úh' odr ISÜ rn¾ ^RSS1& iy fla%ma rn¾ fjkafoais
ñ, .Kkaj, idudkHh" 2020 foieïn¾ ui §"
rn¾ ms<sfj<ska" lsf,da.%Euhlg remsh,a 440'00la iy
jif¾ fojk Nd.fha mej;s wdl¾IŒh lsf,da.%Euhlg remsh,a 462'17la úh' rn¾j,
fj<|fmd< ñ, .Kka iy ys;lr ld,.=‚l wmkhk ñf,ys ^ke'ú'i'& idudkHh" 2019 jif¾ §
;;a;aj fya;=fjka 2020 jif¾ § rn¾ ksIamdokh jd¾;d jQ lsf,da.%Euhlg t'c' fvd,¾ 1'86g
ishhg 4'6l j¾Okhla jd¾;d lf<ah' fldúâ-19 idfmalaIj 2020 jif¾ § t'c' fvd,¾ 1'91la olajd
ishhg 2'6lska by< .sfhah' jif¾ fojk Nd.fha §
jix.;fha m<uq /,a, ;=< § mkjk ,o ixprK
Ökfha rn¾ b,a¨u h:d ;;a;ajhg m;a ùu" ixprK
iSud yd rn¾ j.d lrk m%foaYj, mej;s úh<s
iSud fya;=fjka ;dhs,ka;fha rn¾ ksIamdokh wvq
ld,.=‚l ;;a;aj uOHfha lsß lemSfï Èk
ùu yd .sksfldKÈ. wdishdfõ rn¾ j.djkays È,Sr
.Kka wvq ùu fya;=fjka 2020 jif¾ uq,a frda.hla me;sÍu f.da,Sh fj<|fmd<j, iajdNdúl
Nd.fha § rn¾ ksIamdokh ishhg 10'1lska my< rn¾ ñ, by< hdug m%Odk jYfhka fya;= úh'
.sh o" jif¾ fojk Nd.fha § idfmalaI jYfhka
hym;a ld,.=‚l ;;a;ajhla mej;Su fya;=fjka fmd,a
rn¾ ksIamdokh ishhg 23'2lska ie,lsh hq;= f,i fmd,a yd fmd,a ksIamdok iemhqu 2020
j¾Okh úh' m%Odk rn¾ ksIamdok ldKavhka jif¾ § my< jegq‚' 2019 jif¾ § m%Odk fmd,a
ie,lSfï § iuia; ksIamdokfhka ishhg 50lg j.d lrk m%foaYj,g m%udKj;a j¾Idm;khla
wdikak odhl;ajhla olajk ISÜ rn¾ ksIamdokh fkd,eîfï miq n,mEu fya;=fjka 2020 jif¾ §
lsf,da.%Eï ñ,shk 39'1la olajd ishhg 4'6lska fmd,a ksIamdokh ishhg 9'5l ie,lsh hq;= wvqùula
j¾Okh úh' flfiafj;;a" iuia; rn¾ fmkakqï lf<ah' fmd,a ksIamdokfha my< hdu
ksIamdokfhka ishhg 17lg odhl jk fla%ma rn¾ iy fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh uOHfha iemhqï
ksIamdokh 2020 jif¾ § lsf,da.%Eï ñ,shk 13'0la oduhkag ndOd isÿùu fmd,a wdY%s; l¾udka;
olajd ishhg 10'2lska my< .sfhah' fï w;r" iuia; flfrys wys;lr n,mEï we;s lf<ah' ta wkqj"
Èis¢ fmd,a ksIamdokh 2019 jif¾ § jd¾;d jQ
ksIamdokfhka wdikak jYfhka ishhg 33la muK
fuá%la fgdka 44"081l isg 2020 jif¾ § fuá%la
jk wfkl=;a ldKavhkays rn¾ ksIamdokh" jir
fgdka 25"255la olajd ie,lsh hq;= f,i wvq úh'
;=< § lsf,da.%Eï ñ,shk 26'1la olajd ishhg 14'0l fmd,a f;,a fuda,a i|yd fmd,a iemhqu iSñ; ùu
ie,lsh hq;= j¾Okhla jd¾;d lf<ah' 2020 jif¾ § fya;=fjka fmd,af;,a ksIamdokh o fuá%la fgdka
foaYSh ld¾ñl wxYfha rn¾ mßfNdackh lsf,da.%Eï 19"759la olajd ishhg 55'7lska ie,lsh hq;= f,i
ñ,shk 112'1la olajd wvq jQ w;r" uq¿ rn¾ wmkhkh" my< .sh w;r" 2020 jif¾ § fkdb÷,a fmd,af;,a
jd¾Isl ,laIHuh moku u;" lsf,da.%Eï ñ,shk (virgin coconut oil) ksIamdokh ishhg 18'1lska
15'8la olajd ishhg 21'3lska by< .sfhah' by< .sfhah' fï w;r" fmd,af;,a wdkhkh 2019

43
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

2'4 ixLHd igyk


m%Odk lDIs fnda.j, Wmk;s

jd¾Isl fjkiaùu ^]&


whs;uh tallh 2019 ^w& 2020 ^wd&
2018$19 ^w& 2019$20 ^wd&
1' f;a
1'1 ksIma dokh ^we& ls'.%E' ñ,shk 300.1 278.9 -1.2 -7.1
1'2 uq¿
Ω j.d ìï m%udKh fylaghdr oyia 200 200 - -

2
1'3 o¨ leãu isÿ lrk ,o ìï m%udKh fylaghdr oyia 193 193 - -
1'4 ksIm
a dok msßjeh ^wE& remsh,a$ls'.%E' 483.79 ,e'fkd' 1.8 -
1'5 idudkH ñ,
- - fld<U fjkafoaihs remsh,a$ls'.%E' 546.67 633.85 -6.0 15.9
- - wmkhk ^ke'ú'i'& remsh,a$ls'.%E' 822.25 866.70 0.2 5.4
1'6 kej; j.d lsÍu fylaghdr 638 907 -37.9 42.2
1'7 w¨;ska j.d lsÍu fylaghdr 296 424 -32.0 43.2
1'8 tl;= l< w.h" o'foa'ks' m%;Y
s ;hla jYfhka ^b& 0.7 0.6
2' rn¾
2'1 ksIm a dokh ls'.%E' ñ,shk 74.8 78.2 -9.4 4.5
2'2 uq¿ Ω j.d ìï m%udKh fylaghdr oyia 138 138 0.4 0.2
2'3 lsß lmk ,o ìï m%udKh fylaghdr oyia 114 117 6.2 3.0
2'4 ksIm a dok msßjeh remsh,a$ls'.%E' 210.00 213.50 2.4 1.7
2'5 idudkH ñ,
- - fld<U fjkafoaih s ^RSS 1& remsh,a$ls'.%E' 288.51 351.46 2.5 21.8
- - wmkhk ^ke'ú'i'& remsh,a$ls'.%E' 332.29 353.84 -8.7 6.5
2'6 kej; j.d lsÍu ^B& fylaghdr 1,040 955 19.5 -8.2
2'7 w¨;ska j.d lsÍu ^B& fylaghdr 1,103 720 12.6 -34.7
2'8 tl;= l< w.h" o'foa'ks' m%;Y s ;hla jYfhka ^b& 0.2 0.3
3' fmd,a
3'1 ksIm a dokh f.ä ñ,shk 3,086 2,792 17.6 -9.5
3'2 uq¿ Ω j.d ìï m%udKh fylaghdr oyia 503 506 0.9 0.5
3'3 ksIm a dok msßjeh f.ählg remsh,a 18.33 ,e'fkd' -2.7 -
3'4 idudkH ñ,
- - ksIm a dok ñ, f.ählg remsh,a 47.04 63.52 -22.5 35.0
- -- wmkhk ^ke'ú'i'& ^W& f.ählg remsh,a 41.60 58.91 -39.1 41.6
3'5 kej; j.d lsÍu$ há j.dj ^W!& fylaghdr 5,931 5,333 -21.4 -10.1
3'6 wÆ;ska j.d lsÍu ^t& fylaghdr 6,842 8,000 -32.8 16.9
3'7 tl;= l< w.h" o'foa'ks' m%;Y s ;hla jYfhka ^b& 0.7 0.6
^w& ixfYdaê; uQ,hka( YS% ,xld f;a uKav,h
^wd& ;djld,sl l=vd f;a j;= ixj¾Ok wêldßh
^we& yß; f;a we;=Ω¿j jeú,s wud;HdxYh
^wE& wuq f;a oÆ iemhqïlrejkaf.a ,dNdxYo we;=<;a fõ' ckf,aLk yd ixLHdf,aLk
^b& j.d lsÍu iy ieliqï lghq;= isÿ l< m%udKh muKs◊' fomd¾;fïka;=j
^B& rn¾ ixj¾Ok fomd¾;fïka;=fõ j.d iyk fhdackd l%uh wkqj j.d l< ìï m%udKh rn¾ ixj¾Ok fomd¾;fïka;=j
^W& m%Odk fmd,a uo ksIamdok ;=k i|yd muKs◊' fmd,a j.d lsÍfï uKav,h
^W!& fmd,a j.d lsÍfï uKav,h úiska fokq ,nk j.d iykdOdr l%uh hg;g wh;a bvï wdjrKh fõ' fmd,a ixj¾Ok wêldßh
^t& fmd,a j.d lsÍfï uKav,h úiska fnod yßk ,o îc me, ixLHdj wkqj wΩ¿;ska j.d l, ìï m%udKh jeú,s iud.ï
.Kkh lr we;' fuys§ fmd,a îc me, 158la ioyd fylaghdr tlla wkqmd;h fhdod f.k we;' Y%S ,xld f¾.=j
YS% ,xld uy nexl=j

jif¾ § jd¾;d jQ fuá%la fgdka 4"628l isg 2020 fmd,a wdY%s; l¾udka; ixj¾Okh lsÍu i|yd
jif¾ § fuá%la fgdka 79"060la olajd ie,lsh hq;= fmd,af;,a wdkhkh fjkqjg len,s lrk ,o
f,i jeä úh' 2020 jir ;=< §" foaYSh fmd,af;,a úh<s fldmamrd wdkhkh lsÍug mshjr .kakd ,§'
l¾udka;hg iydh ùfï wruq‚ka" rch úiska 2019 jirg idfmalaIj" 2020 jif¾ § fldmamrd iy
fmd,a f.ä wmkhk" ms<sfj<ska" ishhg 72'4lska
fmd,af;,a" fkdb÷,a fmd,af;,a iy mdï f;,a iy ishhg 25'2lska my< .sfhah' fmd,a ksIamdokh
wdkhkh i|yd jQ úfYaI fjf<| NdKav noao wvq jqj o" fmd,a l%Sï iy fmd,a lsß ksIamdokh
wjia:d lsysmhl § ixfYdaOkh lrk ,§' ;jo" 2020 jif¾ § j¾Okh jQ w;r" msál< fmd,a lsß
foaYSh fmd,af;,a ksIamdolhska wdrlaId lsÍu iy ksIamdokh my; jegq‚'

44
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

foaYSh fmd,a ksIamdokh wvq ùu ksid .Dyia; 8'2lska by< .sfhah' 2020 jif¾ § l=re÷ ksIamdokh
mßfNdackh yd l¾udka;j, Ndú;h i|yd oeä fuá%la fgdka 20"866la olajd iq¿ jYfhka by<
fmd,a ysÕhla we;sùu fya;=fjka" 2020 jif¾ § .sh w;r" mqjla ksIamdokh fuá%la fgdka 20"526la
fmd,a yd fmd,a wdY%s; ksIamdokj, ñ, by< olajd ishhg 15'7lska j¾Okh úh' fï w;r" 2020
.sfhah' ta wkqj" fmd,a f.ähl is,a,r ñf,ys jif¾ § m%udo jQ fnda. pl% (crop cycles) fya;=fjka
idudkHh fmr jirg idfmalaIj remsh,a 73'82la wiajkq fk<Su m%udo ùu ksid lrdnq keá iy
olajd ishhg 45'8lska by< .sfhah' fld<U fmd,a idÈlald ksIamdokh fuá%la fgdka 3"512la iy

2
fjkafoaisfha fmd,a f.ähl fjkafoais ñf,ys fuá%la fgdka 2"751la olajd" ms<sfj<ska" ishhg
idudkHh 2019 jif¾ § mej;s remsh,a 27'55l isg 26'6lska iy ishhg 46'3lska my< .sfhah'
2020 jif¾ § remsh,a 48'89la olajd by< .sfhah'
fj<|fmd< fmd,a ñ, .Kka by< hEu fmd,a wdY%s; fjk;a lafIa;% fnda.
ksIamdokj, msßjeh jeä ùug fya;= úh' ta wkqj" foaYSh ksIamdolhdg by< ñ, .Kka ,nd
2020 jif¾ § fmd,af;,a ñ,s ,Sg¾ 750 fnda;,hl foñka foaYSh ksIamdokh ie,lsh hq;= f,i by<
ñf,ys idudkHh" remsh,a 343'18la olajd ishhg kxjd .ekSu i|yd f;dard.;a fjk;a lafIa;% fnda.
31'9lska by< .sh w;r" foaYSh fj<|fmdf<ys Èis¢ ^OFCs& wdkhkh lsÍu u; mkjd we;s iSud fya;=
fmd,a lsf,da.%Euhl ñf,ys idudkHh" 2019 jif¾ § úh' ta wkqj" fjk;a lafIa;% fnda.j, iuia;
jd¾;d jQ remsh,a 251'03l isg 2020 jif¾ § ksIamdokh 2020 jif¾ § fuá%la fgdka 664"380la
remsh,a 447'56la olajd by< .sfhah' ;jo" jir ;=< § olajd jd¾Isl ,laIHuh moku u; ishhg 21'7lska
Èis¢ fmd,a wmkhfkys ishhg 36'5l wvq ùula by< .sfhah' fuh 2019$2020 uy lkakfha
olakg ,enqKq w;r" Èis¢ fmd,a wmkhk ñ, ishhg ishhg 13'8l j¾Okhla iy 2020 h, lkakfha
37'3lska by< .sfhah' 2020 jif¾ iema;eïn¾ ishhg 38'2l j¾Okhl taldnoaO m%;sM,h úh'
udifha § rch úiska" fmd,a f.äj, jg m%udKh u; miq.sh jir yd ii|k l<" 2020 jif¾ § nvbßÕ="
mokïj" f.ählg remsh,a 60'00 isg remsh,a l=rlalka" f,dl= `MEKq" r;= `MEKq" uqx weg" W÷"
70'00la olajd Wmßu is,a,r ñ,la kshu l< o" rg lcq" bo,a bßÕ= iy lõms ksIamdokh by<
iSñ; iemhqu fya;=fjka md,s; ñ,g jvd by< .sfhah' fï w;r" 2019 jif¾ § ishhg 33'7lska
ñ,lg foaYSh fj<|fmdf<ys fmd,a wf,ú úh' wvq jQ f,dl= `MEKq ksIamdokh jir ;=< §
ishhg 131'2l ie,lsh hq;= j¾Okhla jd¾;d lrñka
iq¿ wmkhk fnda.
h:d ;;a;ajhg m;a úh' flfia jqj;a" 2020 jif¾ §
wmkhk lDIsl¾u fomd¾;fïka;=fõ fuá%la fgdka 265"863la olajd ishhg 10'7lska f,dl=
;djld,sl weia;fïka;=j,g wkqj" 2020 jif¾ § `MEKq wdkhkh by< .sfhah' ;jo" 2020 jif¾ §
iq¿ wmkhk fnda.j, l%shdldß;ajh ishhg 23'6l w¾;dm,a ksIamdokh fuá%la fgdka 65"085la olajd
j¾Okhla jd¾;d lrñka h:d ;;a;ajhg m;a ishhg 36'0lska my< .sh w;r" w¾;dm,a wdkhkh o
úh' jir ;=< § bÕ=re" ly" l=re÷" .ïñßia" ishhg 10'8lska my< .sfhah' wdkhk i|yd we;s
fldfldajd" tkid,a iy mqjla ksIamdokh by< b,a¨u wvq lrñka fjk;a lafIa;% fnda.j, foaYSh
.sh w;r" lrdnq keá iy idÈlald iy jidjdis iemhqu by< hEfuka tjka ksIamdok Ndú;
ksIamdokh my< .sfhah' bÕ=re" .ïñßia iy ly lrk foaYSh l¾udka;j,g iydhla jkq we;ehs
jeks wmkhk lDIsld¾ñl fnda. ksIamdok i|yd wfmalaId flf¾' foaYSh wdydr iqrlaIs;;dj
rch úiska mkjd we;s wdkhk iSud fya;=fjka" Yla;su;a lsÍu i|yd îc ksIamdokh m%j¾Okh
f.dúfhda tjeks fnda. j.d lsÍug ie,lsh hq;= lsÍu" m<sfndaO l<ukdlrKh" .nvd Odß;dj
Wkkaÿjla oelajQy' ta wkqj" 2020 jif¾ § wuq ly mq¿,a lsÍu" foaY.=‚l ;;a;ajhkag Tfrd;a;=
ksIamdokh fuá%la fgdka 25"506la olajd ishhg fok lDIsl¾udka;hla i|yd iqÿiqu Ndú;hka
170'9l lemS fmfkk j¾Okhla jd¾;d l< w;r" wkq.ukh lsÍu iy jvd fyd| ñ,la ,nd .ekSu
bÕ=re ksIamdokh fuá%la fgdka 22"705la olajd i|yd úúO fj<|fmd< i|yd m%fõYh mq¿,a lsÍu
ishhg 64'7lska by< .sfhah' jir ;=< § .ïñßia u.ska ish¨u fjk;a lafIa;% fnda. iemhqu jeä
ksIamdokh o fuá%la fgdka 23"970la olajd ishhg lsÍu i|yd ;jÿrg;a m%h;ak ±ßh hq;=h'

45
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

t<j¿ fj<|fmd< jeäÈhqKq lsÍu i|yd" úfYaIfhkau"


ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=fõ lDIsld¾ñl fhojqï Ndú;h iy wiajkq fk<Su
weia;fïka;=j,g wkqj" fldúâ-19 iïnkaO iemhqï iïnkaOfhka hym;a lDIsld¾ñl ms<sfj;a
odu wjysr;d uOHfha jqjo" 2020 jif¾ § t<j¿ m%j¾Okh" ksIamdolhka yd wmkhklrejka w;r
ksIamdokh" fuá%la fgdka ñ,shk 1'7la olajd ishhg Rcq iïnkaO;d we;s lsÍu iy .súiqï.; j.d
13'0lska j¾Okh úh' fuu jeä ùu" 2019$2020 l%uh ;jÿrg;a jeäÈhqKq lsÍu jeo.;a fõ'
uy lkakfha ksIamdokh ishhg 7'0l jeä ùu

2
iSks
iy 2020 h, lkakfha ksIamdokh ishhg 20'7l
j¾Okh ksid isÿ úh' flfia jqjo" fldúâ-19 Wla j.d lrk ,o N+ñ m%udKh iy wUrk ,o
fya;=fjka iudc wd¾Ól lghq;= iSud lsÍu yd Wla m%udKh by< hEu fya;=fjka" 2020 jif¾ §
ixprK iSud mekùu fya;=fjka iemhqï oduj,g iSks ksIamdokh fuá%la fgdka 59"869la olajd ishhg
we;s jQ wjysr;d ksid jir mqrdu t<j¿ ñ, 14'5lska by< .sfhah' .,aTh iy fijk., iSks
.Kkaj, úYd, WÉpdjpkhla mej;s‚' tu l¾udka;Yd,djkays ksIamdokh fuá%la fgdka
ksid" lDIs ksIamdok wd¾Ól uOHia:dk fj; 20"173la iy fuá%la fgdka 16"114la olajd" ms<sfj<ska"
m%jdykh m%udo jQ w;r" ta fya;=fjka is,a,r ishhg 81'3lska iy ishhg 0'6lska by< .sfhah'
fj<|fmdf<a ksrka;r ñ, WÉpdjpkhka we;s flfia fj;;a" úh<s ld,.=‚l ;;a;ajhkaf.a
lrñka f.dúm< ;=< § iy wd¾Ól uOHia:dkj, § n,mEfuka Wla wiajekak my< hEu iy iSks ,nd
isÿjk miq wiajkq ydksùï idfmalaIj by< .ekSfï m%;sY;h4 wvq ùu fya;=fjka" iuia; foaYSh
.sfhah' 2020 jir ;=< § t'c' fvd,¾ ñ,shk 36'6la iSks ksIamdokfhka ishhg 39lg muK odhl;ajhla
jákd t<j¿ fuá%la fgdka 33"206la wmkhkh imhk me,aj;a; iSks l¾udka;Yd,dfõ ksIamdokh"
l< w;r t'c' fvd,¾ ñ,shk 352'9la jákd 2020 jif¾ § fuá%la fgdka 23"582la olajd ishhg
t<j¿ fuá%la fgdka 716"494la wdkhkh lrk 6'3lska my< .sfhah' lka;f,a iSks l¾udka;
,§' fï w;r" f.dúhkaf.a wdodhu by< kexùu" Yd,dfõ ksIamdok lghq;= iy Wla j.d lghq;=
mdßfNda.slhka wdrlaId lsÍu yd fuu wxYfha ;sridr kej; wdrïN lsÍu ms<sn| idlÉPd jir ;=< §
nj jeä lsÍu i|yd .nvdlrK yd fnodyeÍu ;j ÿrg;a isÿ flß‚' fï w;r" kqÿre wkd.;fha §
jeäÈhqKq lsÍu" fmdfydr yd m<sfndaOkdYl jeks ksIamdok lghq;= wdrïN lsÍfï wruq‚ka"
lDIsld¾ñl fhojqïj, m%Yia; Ndú;h" foaY.=‚l iSudiys; we;suf,a ^mqoa.,sl& iud.u hgf;a kj
jYfhka iqyqre iy ;sridr lDIsld¾ñl Ndú;hka iSks l¾udka;Yd,djla Wla j.d lghq;= wdrïN
fhdod .ekSu w;HdjYH fõ' lf<ah' iuia;hla jYfhka .;a úg" fmr jif¾
ishhg 7'2la jQ iSks ,nd .ekSfï m%;sY;h" 2020
m,;=re
jif¾ § ishhg 6'8la olajd my< .sh w;r" 2020
wU" flfi,a" .ia,nq" fmar yd flduvq jif¾ § foaYSh iSks ksIamdokh rfÜ iuia; iSks
ksIamdokh ie,lsh hq;= f,i by< hEu;a iuÕ" b,a¨fuka ishhg 9la muK imqrd,Sug m%udKj;a
fmr j¾Ifha § jd¾;d jQ ishhg 3'1l wvqùu yd úh' úfYaIfhka 2020 Tlaf;daïn¾ udifha § iSks
ii|k úg" 2020 jif¾ § m,;=re ksIamdokh wdkhkh i|yd jQ úfYaI fj<| NdKav noao wvq
ishhg 3'1lska jeä úh' ksÍlaIKh lrk ,o lsÍfuka miqj" 2020 jif¾ iSks wdkhkh fuá%la
jir ;=< §" t'c' fvd,¾ ñ,shk 33'1la jákd fgdka 682"553la olajd ishhg 22'7lska by< .sfhah'
m,;=re fuá%la fgdka 38"725la wmkhkh lrk foaYSh iSks ksIamdokh mq¿,a lsÍfï yelshdj iy
,o w;r" t'c' fvd,¾ ñ,shk 58'1la jákd wem,a" iSks wdkhkh lsÍfï § ie,lsh hq;= úfoaY úksuh
uekavßka" fodvï iy ñÈ we;=¿ m,;=re fuá%la m%udKhla jehùu ie,ls,a,g .ksñka" kùk
fgdka 52"778la wdkhkh lrk ,§' foaYSh m,;=re ;dlaIKh Ndú;h" by< wiajekakla ,nd fok Wla
iy t<j¿ i|yd ys;lr wmkhk b,a¨ula m%fNao Ndú;h iy jvd hym;a fnda. l<ukdlrK
mej;=K;a" wLKavj úYd, m%udKj,ska fyd| l%fudamdh iuÕ iSks l¾udka;hg mqk¾Ôjkhla
;;a;ajfha m,;=re iemhSug foaYSh ksIamdolhkag ,nd §u b;d jeo.;a fõ'
fkdyels ùu m,;=re wmkhk wxYfha ixj¾Okh 4 iSks ,nd .ekSfï m%;sY;h = iSks ksIamdokh x 100
i|yd m%Odk ndOdjlaj mj;S' m,;=re wmkhk wUrk ,o Wla m%udKh

46
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

mY= iïm;a iÔù i;=ka wdkhkh i|yd mkjd we;s iSud ksid
2020 jif¾ § lsß ksIamdokh yereKq úg" 2020 jif¾ § fn%dhs,¾ udmsh i;=ka wdkhkh
foaYSh mY= iïm;a wxYfha ksIamdokh my< .sfhah' wvq jQfha fj<|fmdf<a Èkla jhie;s fn%dhs,¾
ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=fõ l=l=¿ megjqka iSñ; lrñks' flfia jqjo" ì;a;r
weia;fïka;=j,g wkqj" 2020 jif¾ § iuia; ksIamdokhg fhdod .kakd l=l=¿ megjqka i|yd
lsß ksIamdokh ,Sg¾ ñ,shk 492la olajd" jd¾Isl b,a¨u jeä ùu ksid" tu i;=ka ckkh lsÍug
,laIHuh mokñka" ishhg 9'8l ie,lsh hq;= wjYH udmsh i;=ka wdkhkh by< f.dia ;sfí'

2
j¾Okhla fmkakqï lf<ah' Èhr lsß i|yd fï w;r" 2020 jif¾ § yrla uia" W!re uia yd t¿
f.dùkag wdl¾IŒh ñ, .Kka ,eîu" lsß uia ksIamdokh" ms<sfj<ska" fuá%la fgdka 13"580la"
tl;=lrkakkaf.ka Èhr lsß i|yd we;s b,a¨u jeä fuá%la fgdka 8"580la yd fuá%la fgdka 1"610la
ùu iy jix.; ld,mßÉfþoh ;=< § w¾O ld,Sk olajd" ms<sfj<ska" ishhg 54'5lska" ishhg 4'7lska
f.dùka úiska i;aj md,kh i|yd il%Shj iïnkaO iy ishhg 11'0lska wvq ù we;' jix.;h wdrïNh;a
ùu" lsß ksIamdokh jeä ùug fya;= úh' 2019 iuÕ úfõlh i|yd myiqlï imhk wxYfhka
jif¾ remsh,a 48'32la jQ lsß ,Sgrhla ksIamdokh we;s b,a¨u wvq ùu iy iudc l%shdldrlï iSud
lsÍu i|yd oeÍug isÿjk idudkH msßjeh" 2020 lsÍu" foaYSh mY= iïm;a wxYfha j¾Okh i|yd
jif¾ § remsh,a 49'28la olajd by< .sfhah' l=l=¿ wys;lr f,i n,mEfõh'
uia yd ì;a;r l¾udka;h iïnkaOfhka .;a
ëjr
l," ì;a;r ksmoùu i|yd jd‚cuh jYfhka
we;s lrk ,o i;=ka ksis l,g fmr ueÍu 2020 jif¾ § u;aiH ksIamdok wxYh miqnEula
iy i;=kag ,nd fok wdydr øjHj, iSñ; nj fmkakqï lf<ah' uq`M u;aiH ksIamdokfhka
ksid we;s jQ ksIamdok w,dN fya;=fjka 2020 ishhg 76lg odhl jk uqyqÿ u;aiH ksIamdokh
jif¾ § ì;a;r ksIamdokh ishhg 10'3lska my; jeàu 2020 jif¾ § iuia; u;aiH ksIamdokh
my< .sfhah' ;jo" i;aj ksIamdok yd fi!LH ishhg 15'2lska my< hEug uQ,sl jYfhka fya;=
fomd¾;fïka;=fõ ;djld,sl o;a;j,g wkqj" úh' úfYaIfhkau" u;aiH iemhqï cd,h ;=<
l=l=¿ uia ksIamdokh fuá%la fgdka 216"160la fldúâ-19 fmdl=rla ìysùu;a iuÕ jix.; ld,h
olajd ishhg 3'5lska my< .sfhah' fn%dhs,¾ udmsh ;=< § uiqka we,a,Sfï lghq;= yd wfkl=;a iemhqï
i;ajhska foaYSh jYfhka ìys lsÍu by< .sh w;r" odu l%shdldrlï u; mkjd we;s iSud iy ks;r
ks;r u;= jQ ld,.=‚l ndOd" .eUqre uqyqÿ iy
2'5 ixLHd igyk fjr< wdY%s; uiqka we,a,Sfï lghq;=j,g ie,lsh
mY= iïm;a wxYh ms<sn| ixLHdk hq;= n,mEula lf<ah' Bg yd;amiskau fjkiaj"
2019 2020 jd¾Isl fjkiaùu ^]& ñßÈh c,dY wdY%s; u;aiH iy l+ksiaika j.d

Wm wxYh
^w& ^wd& 2018$19 ^w& 2019$20 ^wd& wxYfha ksIamdokh fya;=fjka iuia; ñßÈh u;aiH
1' uqΩ¿ .jhka ixLHdj ksIamdokfhys ishhg 12'7l j¾Okhla jd¾;d úh'
^ñ,shk& 1.4 1.4 -2.5 3.0
t< .jhka 1.1 1.1 -2.2 1.6 2'6 ixLHd igyk
ó.jhka 0.3 0.3 -3.4 8.2
u;aiH ksIamdokh
2' cd;sl lsß ksIamdokh
^,Sg¾ ñ,shk& 447.6 491.5 -6.3 9.8 fu'fgd'oyia
374.0 413.6 -4.5 10.6
t< lsß
ó lsß 73.6 77.9 -3.4 5.9

Wm wxYh 2019 2020 ^w&
jd¾Isl fjkiaùu ^]&

3' lsß ksIamdok 2018$19 2019$20 ^w&


^,Sg¾ ñ,shk& ^we& 220.3 ,e'fkd' - - uqyÿq u;aiH 415 327 -5.4 -21.3
4' ksIamdok ñ, - t<lsß fjr< yd l,mq wdY%; s 243 183 -2.6 -24.7
^re'$,Sg¾& 69.96 74.62 4.6 6.7
.eUqre uqyÿq u;aiH 173 144 -9.2 -16.5
5' ì;a;r ksIamdokh
ñßÈh u;aiH 90 102 3.0 12.7
^ñ,shk& 2,084.2 1,869.7 5.7 -10.3
6' l=l=Ω¿ uia ksIamdokh ñßÈh c,dY 73 84 3.1 15.1
^fu'fgd'oyia& 224.0 216.2 4.6 -3.5 c,Ôù j.dj 11 10 26.1 -5.3
^w& ixfYdaê; uQ,hka( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk biaika j.dj 6 7 -21.8 15.0
^wd& ;djld,sl fomd¾;fïka;=j
^we& i;a;aj ksIamdok yd fi!LH i;a;aj ksIamdok yd tl;=j 506 429 -4.0 -15.2
fomd¾;fïka;=fõ o;a; j,g wkqj fi!LH fomd¾;fïka;=j ^w& ;djld,sl uQ,h( ëjr wud;HdxYh

47
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

ñßÈh u;aiH ksIamdokh ie,lsh hq;= f,i jeä fuá%la fgdka 193"322la muK ksl=;a lr we;' ;jo"
ùu i|yd ñßÈh c,dYj,g u;aiH megjqka uqod 2020 h, lkakfha isg l=Uqre fylaghd¾ foll
yeÍu iy tf,i uqod yeÍfï ms<sfj;a l%udkql+,j Wmßu N+ñ m%udKhla i|yd f.dùkag fkdñf,a
isÿ lsÍu odhl úh' fï w;r" foaYSh iy f.da,Sh fmdfydr ,nd §ug rch úiska ;SrKh lrk ,o
jYfhka iudc wd¾Ól lghq;= iSud lsÍfï mshjr w;r" 2020 h, lkakfha § fmdfydr fuá%la fgdka
fya;=fjka n,mEug ,la jQ .Dy tallj, yd 131"309la ksl=;a lrk ,§' f.dùka i|yd iy;sl
fydag,a wxYj, foaYSh u;aiH mßfNdackh iy ñ,la ,eîu ;yjqre lsÍu iy fj<|fmd< ;=< ù

2
u;aiHhka ffjria jdylfhl= fj;ehs u;= jQ ìh ñ, ia:djr lsÍu i|yd iy;sl ñ,g ù ñ,§ .ekSfï
jir mqrdu ñ, .Kka WÉpdjpkh ùug fya;=
jevigyk l%shd;aul lsÍug rch mshjr .;af;ah'
úh' ñ, .Kka ie,lSfï §" jir ;=< idudkHhla
ù wf,ú uKav,h úiska 2019$2020 uy lkakfha
jYfhka" l=vd u;aiH m%fNaoj, ñ, ishhg 19'2l
wiajekafkka ù f;d. fuá%la fgdka 26"000la
jeä ùula jd¾;d l< w;r" úYd, u;aiH m%fNaoj,
muK ñ,§ .;a kuq;a" fj<|fmdf<a mj;sk ñ,
ñ, ishhg 0'4l iq¿ wvq ùula jd¾;d lf<ah' fï
.Kka ù wf,ú uKav,h úiska ,nd ÿka iy;sl
w;r" m%Odk wmkhk .ukdka;hkaf.a b,a¨u wvq
ùu iy f.da,Sh iemhqï oduj, we;s jQ wjysr;dj, lrk ,o ñ, .Kkaj,g jvd jeä neúka 2020
m%;sM,hla f,i" 2020 jif¾ § uqyqÿ wdydr h, lkakfha § fuá%la fgdka 4"000la muK ñ,§
wmkhkh ishhg 29'5lska wvq úh' f.k we;' fï w;r" ù m¾fhaIK yd ixj¾Ok
wdh;kh úiska kshÕhg Tfrd;a;= §u i|yd
lDIsld¾ñl m%;sm;a;s iy wdh;ksl iydh jeäÈhqKq lrk ,o" flá ld,hla ;=< wiajekak
ù ksIamdokh jeäÈhqKq lsÍu iy ù ñ, ,efnk kj fouqyqka iy,a m%fNao ksmojk ,§'
ia:djr lsÍu i|yd rch úiska mshjr lsysmhla ;jo" lDIsl¾u wud;HdxYh foaY.=‚l iqyqre
l%shd;aul lrk ,§' ta wkqj" fmdfydr iykdOdr lDIsld¾ñl l%ufõohka m%p,s; lrñka úfYaI
jevigyk hgf;a" 2019$2020 uy lkakfha § ueÈ lkakfha j.d jevigykla l%shd;aul lrk
fmdfydr lsf,da.%Eï 50l nE.hla remsh,a 500'00la w;r;=r" fnda. jHdma;s fiajd" fnda. rlaIKh iy
jeks iyk ñ,lg f.dùkag ,nd fok ,§' tu m<sfndaO l<ukdlrKh we;=¿ wdOdrl fiajd o
i|yka lrk ,o lkakfha § f.dùkag fmdfydr wLKavj mj;ajd f.k .sfhah'
2'7 ixLHd igyk
m%Odk wdydr øjHhkaf.a iq,N;djh

2010 2019 2020 ^w&


talmqoa.,
tallh talmqoa., talmqoa., wdydr
wdydr
ksIamdokh wdkhk ksIamdokh wdkhk wdydr iq,N;djh ksIamdokh wdkhk iq,N;djh
iq,N;djh
^jirlg ls'.%E'& ^jirlg ls'.%E'&
^jirlg ls'.%E'&
iy,a ^wd& fu'fgd'oyia 3,011 126 152 3,214 24 149 3,585 16 164
bß`.= fu'fgd'oyia 162 16 9 246 118 17 314 44 16
;sß`.= fu'fgd'oyia - 1,051 51 - 1,159 53 - 1,404 64
f,dl= ¿ΩEKq fu'fgd'oyia 59 158 10 19 240 12 43 266 14
iSks fu'fgd'oyia 31 548 28 52 556 28 60 683 34
w¾;dm,a fu'fgd'oyia 52 130 9 102 142 11 65 127 9
udΩ¿ fu'fgd'oyia 385 14 19 506 19 24 429 13 20
t<lsß ,Sg¾ ñ,shk 192 - 9 ^we& 374 - 17 ^we& 414 - 19 ^we&
fmd,af;,a fu'fgd'oyia 65 3 3 45 5 2 20 79 5
^w& ;djld,sl uQ,hka( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
^wd& ù fuá%la fgdka 1la" iy,a fuá%la fgdka 0'7 lg iudk fõ' YS% ,xld f¾.=j
^we& jirlg ,Sg¾ iSudiys; ,xld iSks ^mqoa.,sl& iud.u ¡
fijk., tallh
iSudiys; ,xld iSks ^mqoa.,sl& iud.u ¡
me,aj;a; tAllh
iSudiys; .,aTh ^ysÕ=rdk& iSks l¾udka;dh;kh
ëjr wud;HxYh
fmd,a ixj¾Ok wêldßh

48
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

Y%S ,xld f;a uKav,h" l=vd f;a j;= jeä lrk ,§' rn¾ j.d lsÍu" ieliqï lghq;= iy
ixj¾Ok wêldßh iy f;a m¾fhaIK wdh;kh ksIamdok ixj¾Okh hk ish¨u wxY ms<sn|j rn¾
M,odhs;dj iy ;dlaI‚l jeäÈhqKq lsÍï wruqKq m¾fhaIK wdh;kh ish m¾fhaIK yd ixj¾Ok
lr.;a ixj¾Ok lghq;= wLKavj isÿ lf<ah' lghq;= wLKavj isÿ lf<ah' ta wkqj" l=vd mßudK
jix.; ld,mßÉfþoh ;=< § f;a fjkafoais lsÍu j.dlrejka" uOHu mßudK j.dlrejka" m%dfoaYSh
idïm%odhsl fN!;sl l%ufõofhka neyerj úoHq;a j;= iud.ï$j;= iy lsß lemSu w;yer oud
fjkafoais l%uhla njg mßj¾;kh jQ w;r" tys § we;s j.dlrejka hk ldKav y;r hgf;a rn¾

2
.ekqïlrejkag ÿria: m%foaYj, isg ,xiq ;eîug j.dlrejka i|yd úfYaI ixj¾Ok jevigyka
yels úh' ta wkqj" i,ld ne,Sug ,la lrk ,o rn¾ m¾fhaIK wdh;kh úiska wdrïN lrk
ld,mßÉfþoh ;=< § f;a lsf,da.%Eï ñ,shk 200lg ,§' rn¾ ;dlaI‚l úoHd.dr jeäÈhqKq lsÍu yd
jeä m%udKhla úoHq;a fjkafoais l%u u.ska wf,ú m%;S;kh lsÍu" fmdfydr wvq fõ.hlska mig tla
lrk ,§' fï w;r" jeú,s lafIa;%fha mj;sk §¾> ùu yd iïnkaO ;dlaIKh m%j¾Okh lsÍu iy
ld,Sk jegqma iïnkaO .eg¨ úi£u i|yd mä mdßißl jYfhka ;sridr l¾udka;hla f,i rn¾
md,l iNd yryd j;= lïlrejkaf.a ffoksl l¾udka;h m%j¾Okh lsÍu jeks l%shdldrlï rn¾
jegqm remsh,a 1"000'00la olajd jeä lsÍug rch m¾fhaIK wdh;kh úiska isÿ lrk ,§'
;SrKh lf<ah' uOHu m%udKfha f;a j;= i|yd fmd,a ksIamdok yd fmd,a wdY%s; ksIamdok
wdo¾Y f;a j;= wlalrhlg remsh,a ñ,shkhla l¾udka; i|yd iydh ±laùu ms‚i rch úiska
ne.ska ,nd foñka wdo¾Y f;a j;= j.d jHdmD;shla fmd,a ksIamdok wxYh ;=< mshjr lsysmhla
Y%S ,xld f;a uKav,h úiska wdrïN lrk ,§' l%shd;aul lrk ,§' úh<s ld,.=‚l ;;a;aj iy
2020 jif¾ §" Y%S ,xld f;a uKav,fha f;a wxYh fj<|fmd<j,a jid ;eîï ksid wmf;a hdu by<
mqk¾Ôjkh yd kùlrK lsÍfï jevigyk hgf;a" hEu" Y%u ysÕh iy iemhqï ÿIalr;d jeks ixprK
f;a l¾udka;Yd,d 56la i|yd remsh,a ñ,shk 168la iSud fya;=fjka u;= jQ iemhqï odu ndOd" 2020
,nd § we;' l=vd f;a j;= ixj¾Ok wêldßh úiska jif¾ § fmd,a l¾udka; wxYhg wys;lr f,i
f;a me< kej; isgqùfï yd kj j.d jevigyka n,mEfõh' tneúka" fmd,a ixj¾Ok wêldßh
fukau fnda. j.d kej; k.d isgqùfï iykdOdr fldúâ-19 jix.;h u.ska fmd,a ksIamdok
jevigyka i|yd wLKavj iyfhda.h olajk ,§' l¾udka;hg isÿ lrk ,o n,mEu wju lrk
2020 jif¾ §" f;a bvï fylaghd¾ 648la muK w;r;=r" jix.;h md,kh lsÍu i|yd .kakd ,o
kej; j.d lr kj bvï fylaghd¾ 424la f;a l%shdud¾. uOHfha ksIamdok lghq;= isÿ lsÍug
bvï njg mßj¾;kh lrk ,o w;r" f;a bvïj, mshjr .;af;ah' wf,úlrK l%shdj,sh wLKavj
md¿ isgqùu ^refilling& i|yd f;a me< ñ,shk 2'1la mj;ajd .ekSug iydh §u iy idOdrK ñ, .Kka
Ndú; lrk ,§' mj;ajd .ekSu i|yd fmd,a ixj¾Ok wêldßh úiska
úoHq;a- fjkafoais myiqlï wdrïN lrk ,§' ;sridr
M,odhs;dj jeäÈhqKq lsÍu iy rn¾ j.d fmd,a j.d l%fudamdhka ia:dms; lsÍfï wruq‚ka"
lrk N=ñ m%udKh mq¿,a lsÍu i|yd rn¾ ixj¾Ok fmd,a j.d lsÍfï uKav,h úiska l%udkql+, j.d
fomd¾;fïka;=j iy rn¾ m¾fhaIK wdh;kh lghq;= iy f.j;= j.dj i|yd îc fmd,a ,nd §ug
úiska mshjr lsysmhla l%shd;aul lrk ,§' ta wkqj" iyk ñ,la ^me<hla remsh,a 100'00lg& y÷kajd
2020 jif¾ § kj j.d jevigyk hgf;a" kj §u" l%udkql+, jdßud¾. moaO;shla l%shd;aul
bvï fylaghd¾ 720l rn¾ j.d lghq;= isÿ lrk lsÍu iy frda. yd m<sfndaO md,kh i|yd uQ,H
,§' fï w;r" jir ;=< §" M,odhs;dj jeäÈhqKq wdOdr iemhSu" mqyqKq jevigyka meje;aùu
lsÍfï jevigyk hgf;a" fylaghd¾ 815l N+ñ jeks l%shdldrlï isÿ lrk ,§' fï w;r" fmd,a
m%udKhla jeäÈhqKq lrk ,o w;r" fylaghd¾ m¾fhaIK wdh;kh úiska by< wiajekakla iys;
955l N+ñ m%foaYhl rn¾ kej; j.d lrk ,§' zlmaiqjhZ fouqyqka fmd,a j.d m%fNaoh j.d lsÍu
2020 jif¾ §" lsß lemSfï lghq;= isÿ fkdl< i|yd l=reKE., jeú,s iud.u iuÕ taldnoaOj
bvï fylaghdr 300la lsß lemSfï uÜgug f.k kj îc fmd,a ksIamdok WoHdkhla msysgqùug
tk ,§' fï w;r" 2020 jif¾ § l=vd j;= ysñhka mshjr .ksñka" jeä wiajekakla iy blau‚ka u,a
iy wdh;ksl hk fo wxYhu i|yd rn¾ j.djkays yg.kakd ,laIK iys; zCRISL 2020Z kj fouqyqka
jeis wdjrK iú lsÍu i|yd ,nd fok iykdOdrh fmd,a m%fNaoh 2020 jif¾ § y÷kajd fok ,§'

49
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

fldúâ-19 jix.;h jHdma;sh yuqfõ y÷kajd §fï jevigykla Wla m¾fhaIK wdh;kh
j.dlrejka" f;d. tl;=lrkakka" msßieliqïlrejka úiska wdrïN lrk ,§' ;jo" uQ,sl jYfhka yl=re
iy wmkhklrejka we;=¿ wmkhk lDIsld¾ñl yd me‚ ksIamdokh i|yd ls,sfkdÉÑ m%foaYfhys
wxYfha md¾Yajlrejkag wmkhk lDIsl¾u Wla j.dj jHdma; lsÍug mshjr f.k ;sfí' jjqkshd
fomd¾;fïka;=j úiska iyfhda.h ,nd fok ,§' iy je,sTh m%foaYj, kj iSks l¾udka;Yd,d
ta wkqj" oekg mj;sk j.dj, wiajekak jeä msysgqùu i|yd Wla m¾fhaIK wdh;kh úiska kj
ÈhqKq lrk w;r;=r" kj j.d lghq;= mq¿,a lrñka wdfhdaclhskag ;dlaI‚l f;dr;=re iy iydh

2
wmkhk lDIsld¾ñl fnda. ksIamdokh jeä lsÍu ,nd fok ,§'
i|yd mshjr lsysmhla y÷kajd fok ,§' wmkhk
cd;sl mY= iïm;a .yKh yd M,odhs;dj
lDIsl¾u fomd¾;fïka;=j úiska .ïñßia f.dùka
jeäÈhqKq lsÍu i|yd i;a;aj ksIamdok yd fi!LH
Èß.ekaùu i|yd fnda.j,g jeä w.hla tl;=
fomd¾;fïka;=j úiska 2020 jif¾ § ixj¾Ok
lsÍfï jevigyka lsysmhla l%shd;aul l< w;r"
jevigyka lsysmhla l%shd;aul lrk ,§' mY=
2021 jir jk úg lyj,ska iajhxfmdaIs; Ndjh
iïm;a ^lsß& wNsckk jHdmD;sh hgf;a" foaYSh
<Õd lr .ekSfï wruq‚ka zfõ.j;a ly j.d
lsß ksIamdokh by< kexùu i|yd mj;sk .j
ixj¾Ok jevigyklaZ wdrïN lrk ,§'
.yKh jeäÈhqKq lsÍu ms‚i lD;%su isxpk fiajd
2020-2022 ld,mßÉfþoh i|yd wdydr l%shd;aul lsÍu" lD;su isxpk uOHia:dk jeäÈhqKq
ksIamdok cd;sl jevigyk u.ska fnda. lsÍu yd kv;a;= lsÍu" iajdNdúl wNsckkh i|yd
úúOdx.SlrKh yd M,odhs;dj by< kexùfï jiq megjqka f;dard .ekSu iy ;DK ìï ixj¾Ok
l%shdud¾. ;=<ska nv bßÕ=" `MEKq iy w¾;dm,a jeks jevigyka mj;ajk ,§' ta wkqj" 2020 jif¾ §
fnda.j,ska rg iajhxfmdaIs; lsÍu we;=¿ b,lal m%dfoaYSh mY= ffjoH ld¾hd, yryd t< .jhka yd
lsysmhla flfrys wjOdkh fhduq lr we;' ta ó .jhka i|yd lD;%su isxpk 202"516la isÿ lr we;'
wkqj" lDIsl¾u fomd¾;fïka;=j úiska hym;a lafIa;% uÜgñka mY= ffjoH fiajd jeäÈhqKq lsÍfï
lDIsld¾ñl mqreÿ m%p,s; lsÍu" fjk;a lafIa;% jevigyk ;=<ska mY= iïm;a wxYfha ixj¾Okh
fnda. j.d hgf;a we;s j.d ìï m%udKh mq¿,a i|yd wdh;ksl iyfhda.h wLKavj ,nd fok ,§'
lsÍu" mi ixrlaIKh ;yjqre lsÍu" ld¾hlaIu iam¾Yfhka fndajk frda. yd ixl%dó frda. md,kh
fnda. l<ukdlrK l%ufõo jeäÈhqKq lsÍu" by< lsÍfï jHdmD;sh hgf;a" 2020 jif¾ § l=r yd uqL
wiajekakla iys; îc Ndú;h ;yjqre lsÍu iy frda.h i|yd i;=ka 410"459la o" ld, .d;% frda.h
c, l<ukdlrKh jeäÈhqKq lsÍu i|yd wLKavj i|yd i;=ka 178"243la o" rla;md; jix.;h i|yd
m%h;ak ork ,§' tmuKla fkdj" fjk;a lafIa;% i;=ka 279"407la o m%;sYla;slrKh i|yd tkak;a
fnda. j.d ksIamdokh jeäÈhqKq lsÍfï wruq‚ka" lr we;'
lDIsl¾u wud;HdxYh úiska wdydr ksIamdok
ëjr wxYh ms<sn| rcfha m%;sm;a;suh mshjr
cd;sl jevigyk hgf;a fmdaIKh ms<sn| ixfõ§
u.ska biau;= fjñka mj;sk wNsfhda. yuqfõ u;aiH
.Dy f.j;= j.d jevigyk iy fmdl=re .ïudk
ksIamdokh by< kexùfï wjYH;dj wjOdrKh
ixj¾Ok jevigyk wLKavj isÿ lrk ,§'
flß‚' c, uQ,dY% ksis f,i l<ukdlrKh lsÍu
flfiafj;;a" j.d lrk N+ñ m%udKh jeä lsÍu
iy u;aiH f;d. jeäÈhqKq lsÍu ;=<ska ñßÈh
;=<ska muKla wdydr iajhxfmdaIs; nj <Õd lr
u;aiH ksIamdokh by< kexùug cd;sl c,Ôù
.ekSu i|yd W;aidy lsÍu fjkqjg" ld¾hlaIu
j.d ixj¾Ok wêldßh u.ska .kakd ,o m%h;ak
lDIsld¾ñl fhojqï Ndú;h" foaY.=‚l iqyqre
wLKavj bÈßhg f.k .sfhah' Wiia ;;a;ajfha uõ
l%ufõo iy miq wiajkq l%ufõo ;=<ska ish¨u
u;aiH f;d. ksIamdokh lsÍu" u;aiH megjqkaf.a
wdydr ldKav iïnkaOfhka M,odhs;dj by<
.=Kd;aulNdjh by< kexùu iy foaYSh úfYaIj,
kexùu i|yd rg ;=< ukd iïnkaëlrKhlska
kj m%fNao ixj¾Okh lsÍu wruqKq lr .ksñka
hq;=j mq¿,a m%fõYhla wkq.ukh l< hq;=h'
bÈ flreKq oUq,a, u;aiH cdk ixj¾Ok
foaYSh iSks ksIamdokh by< kexùu wruqKq uOHia:dkfha lghq;= 2020 jif¾ § wjika lrk
lr.;a m¾fhaIK lghq;= iy jHdma;s fiajd ,§' i,ld ne,Sug ,la lrk ,o ld,mßÉfþoh
lsysmhla Wla m¾fhaIK wdh;kh úiska jir ;=< § ;=< § cd;sl c,Ôù j.d ixj¾Ok wêldßh úiska
l%shdjg kxjk ,§' ta wkqj" jd‚c j.dj i|yd" iSks ñßÈh biaika megjqka ñ,shk 77'7la iy u;aiH
jeä m%udKhla ksmoúh yels wdkhksl Wla m%fNao megjqka ñ,shk 92'9la c,dYj,g uqod yßk ,§'

50
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

tmuKla fkdj" fmdf<dkakrefõ úis;=re u;aiH ksIamdok l¾udka;


wNsckk uOHia:dkhla wdrïN lsÍu" yïnkaf;dg 2019 jif¾ § ishhg 1'8l j¾Okhla jd¾;d
ll=¿ wNsckk k.r folla msysgqùu" ;%sl=Kdu,fhys l< ksIamdok l¾udka;j, tl;= l< w.h
fudaod uiqka (sea bass) we;s lsÍu i|yd uyd mßudK jix.;h ksid mekke.=Kq wjysr;d fya;=fjka
wNsckkd.drhla wdrïN lsÍu iy ls,sfkdÉÑh 2020 jif¾ § ishhg 3'9lska my; jegqKs'
iy hdmkh m%foaYj, uqyqÿ lelsß wNsckkd.dr 2020 jif¾ ud¾;= udifha ueo Nd.fha § muK
.ïudk msysgqùu we;=¿ mshjr lsysmhla wmkhk Y%S ,xldj ;=< me;sr hdug mgka.;a fldúâ-19

2
ëjr wxYh m%j¾Okh lsÍu i|yd l%shd;aul lrk jix.; ;;a;ajh iy th ue`v,Su i|yd mkjkq
,§' óg wu;rj" mq;a;,u m%foaYfhys fõlal ud¿ ,enQ ±ä iSud" úfYaIfhkau jif¾ uq,a Nd.fha §
(Milkfish) wNsckkd.drhla bÈlsÍu wdrïN lrk ksIamdok l¾udka; flfrys wys;lr f,i n,mdk
,§' c, m%;spl%SlrK l%uhla y÷kajd§u iy ëjr ,§' fuhg wu;rj jix.;fha f.da,Sh n,mEu
m%foaYj, ffcj iqrlaIs;;dj by< kexùu ;=<ska fya;=fjka Y%S ,xldfõ m%Odk fj<| md¾Yajldr
jhU m<df;a l+ksiaika j.d lghq;= jeäÈhqKq rgj, we;s jQ wys;lr ;;a;ajhka o Y%S ,xldjg
lsÍug cd;sl c,Ôù j.d ixj¾Ok wêldßh mshjr n,mdk ,§' fuys§" ÿ¾j, úfoaYSh b,a¨u fukau
.;af;ah' flfiafj;;a" wdfhdack fkdue;slu" fhojqïj, f.da,Sh iemhqï cd, flfrys n,mE
ëjr lghq;= i|yd kùk ;dlaIKh wvqfjka Ndú; wjysr;d o iuia;hla f,i ksIamdok l¾udka;
lsÍu" c,Ôù j.d jHdmD;s i|yd N+ñ m%foaY iy wdh;kj, Odß;d Wmfhdackh iy ksIamdok
uqyqÿ m%foaY nÿ jYfhka ,nd .ekSug m%udo ùï mßudj ;jÿrg;a my< hEu flfrys n,mdk ,§'
iy wmkhkj, tl;= l< w.h u; jákdlu wvq ta wkqj" ksIamdok l¾udka;j, fojeks úYd,;u
ùu hkdÈh ëjr lafIa;%fha jHdma;shg ndOl f,i ldKavh jk frÈms<s" ksñ we÷ï yd iï wdY%s;
mj;S' ksIamdok ldKavfhys" úfYaIfhkau jif¾ fojk
ld¾;=j ;=< § ie,lsh hq;= my< hEula olakg
l¾udka;
,enKs' ;jo" 2020 jif¾ § ksIamdok l¾udka;j,
m%Odk jYfhka bÈlsÍï" ksIamdok l¾udka; iuia; miqnEu flfrys tys wfkl=;a fndfyda
iy m;,a yd leŒï lghq;= flfrys fldúâ-19 WmldKavj, my; jeàu o fya;= úh' flfia
jix.;fha wys;lr n,mEï ms<sìUq lrñka jqjo" ksIamdok l¾udka;j, úYd,;u WmldKavh
l¾udka; lghq;=j, tl;= l< w.h 2019 jif¾ § jk wdydr" îu iy ÿïfld< ksIamdokh 2020
jd¾;d l< ishhg 2'6l j¾Okhg idfmalaIj jif¾ § j¾Okhla jd¾;d lrk ,§' ksIamdok
2020 jif¾ § ishhg 6'9lska my; jegqKs' fuys§ l¾udka; wdY%s; o¾Yl i,ld ne,Sfï §" ckf,aLk
jix.;fha wys;lr ;;a;ajhka fya;=fjka m%Odk 2'5 rEm igyk
wmkhk fj<|fmd<j, b,a¨u my; jeàu ksIamdok wxYfhys .ekqï l<ukdlrejkaf.a o¾Ylh ^w&
Y%S ,xldjg n,mdk ,o w;r fuu ;;a;ajh
80
úfYaIfhkau frÈms<s iy ksñ we÷ï wdY%s; ksIamdok 70
l¾udka; flfrys n,mdk ,§' fï w;r;=r úÿ,sh" 60
.Eia" jdIam yd jdhq iólrK iemhSfï lghq;= iy 50
o¾Yl w.h

u,dmjyk lghq;=" li, l<ukdlrKh yd tu 40

øjH m%;spl%ShlrKh wdY%s; lghq;= jir ;=< § 30

20
iq`M jYfhka my; jegqKs' flfia jqjo" c,h /ia
10
lsÍu" msßisÿ lsÍu iy fnod yeÍfï lghq;= 2020 0
ck'-19
fmn'-19
ud¾'-19
wfma%'-19
uehs-19
cqks-19
cQ,s-19
wf.da'-19
iema'-19
Tla'-19
fkdje'-19
foie'-19
ck'-20
fmn'-20
ud¾'-20
wfma%'-20
uehs-20
cqks-20
cQ,s-20
wf.da'-20
iema'-20
Tla'-20
fkdje'-20
foie'-20

jif¾ § l¾udka; lghq;= flfrys Okd;aulj


odhl úh' l¾udka; lghq;=j, olakg ,enqKq
.ekqï l<ukdlrejkaf.a o¾Ylh ksIamdok o¾Ylh
fuu my; jeàu ms<sìUq lrñka" Y%S ,xld uy
uQ,h( Y%S ,xld uy nexl=j
nexl=j úiska ld¾;=uh mokfuka mj;ajkq ,nk ^w& .ekqï l<ukdlrejkaf.a o¾Ylh" fmr udihg idfmalaIj i,ld n,kq ,nk
udih ;=< § isÿ≥jQ j¾OkSh ;;a;ajhka ms<sn|j úuiSug ,la lrkq ,nk ixcdkk
jHdmdr wfmalaId ms<sn| iólaIKfhys l¾udka; iólaIKhla u; mokïj we;' 0 isg 100 olajd mrdih ;=< úysfok úirK
o¾Ylhla (Diffusion Index) jk fuys o¾Yl w.h tys lvbï uÜgu f,i .efkk
lghq;=j,g wod< b,a¨u yd ksIamdokh Wm o¾Yl o¾Yl w.h jk 50g jvd jeä kï wod, ls%hdldrlfuys j¾Okhla o o¾Yl w.h
50g jvd wvq kï tys my; jeàula o fmkakqï flf¾'
jir ;=< iuia;hla f,i my; jegq◊Ks'

51
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j úiska iïmdokh 2'7 rEm igyk


Odß;d Wmfhdackh
lrkq ,nk ld¾ñl ksIamdok o¾Ylh 2020
jif¾ § my< hEula jd¾;d lrk ,§' fï w;r" 100
90
fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh ksIamdok l¾udka; 80
flfrys we;s l< wys;lr n,mEu ms<sìUq lrñka 70

Y%S ,xld uy nexl=j úiska udislj iïmdokh lrkq 60

ishhg
50
,nk ksIamdok wxYfha .ekqï l<ukdlrejkaf.a

2
40
o¾Ylh 2020 jif¾ wfm%a,a udifha § wvqu o¾Yl 30
20
w.h jd¾;d lrk ,o w;r" th f;jk ld¾;=fõ
10
isg kej; h:d ;;a;ajhg m;a jkq olakg ,enq‚' 0

19 ld¾;= 1

19 ld¾;= 2

19 ld¾;= 3

19 ld¾;= 4

20 ld¾;= 1

20 ld¾;= 2

20 ld¾;= 3

20 ld¾;= 4
ld¾ñl ksIamdol o¾Ylh

fldúâ-19 jix.;h me;sÍu fya;=fjka wdydr ksIamdok ^35'2]& weÕ¨ï ksIAmdok ^19'8]&
f,dayuh fkdjk Lksc ksIamdok rn¾ iy ma,diaála ksIamdok
m%Odk ksIamdok wxY jßka jr jid oeóug isÿ jQ ^7'8]& ^5'7]&
w`.=re iy msßmyÿ l< Lksc
neúka ld¾ñl ksIamdok o¾Ylfha iuia; jd¾Isl îu j¾. ^3'8]&
f;,a ksIamdok ^7'4]&
fjk;a ^20'3]& iuia; Odß;d Wmfhdackh
l%shdldß;ajh ie,lsh hq;= f,i my; jegqK o"
uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
jif¾ fojk Nd.fha § tys ie,lsh hq;= wdldrfha
h:d ;;a;ajhg m;aùula ksÍlaIKh úh' ld¾ñl jHdma;sh md,kh lsÍu i|yd §m jHdma;j iudc
ksIamdok o¾Ylfhka ms<sìUq jk mßÈ" ksIamdok wd¾Ól lghq;= iSud lsÍu iy fjk;a ixprK iSud
wxYfha l%shdldrlï" 2019 jif¾ § jd¾;d jQ mekùu fya;=fjka" 2020 jif¾ fojk ld¾;=fõ §
ishhg 1'3l j¾Okhg idfmalaIj" 2020 § ishhg ksIamdok lghq;= ie,lsh hq;= f,i wvd, jQ kuq;a"
10'2lska wvq úh' 2020 jif¾ § we;eï m%Odk ixprK iSud ,sys,a lsÍu;a" wd¾Ólh l%ufhka h:d
Wm wxYj, ksIamdok lghq;= wvd, jQ kuq;a" ;;a;ajhg m;a ùu;a iuÕ 2020 jif¾ cQ,s udih
wdydr øjH ksIamdok" uQ,sl T!IO ksIamdok iy jkúg ksIamdok lghq;= mQ¾j jix.; uÜgug
T!IO iïnkaO ieliSï ksIamdok" iy uqøKh <Õd ù ;snq‚' l¾udka;Yd,d wdY%s;j fldúâ-19
iy má.; lrk ,o udOH ksIamdokh lsÍu hk jix.;h me;sÍu we;=¿ ndOd /il n,mEug ,la
Wm wxYj, l%shdldrlï j¾Okh ùula jd¾;d jQ weÕ¨ï wxYfha ÿ¾j, l%shdldß;ajh" f;jk yd
úh' wdydr ksIamdok iy uQ,sl T!IO ksIamdok isõjk ld¾;=j, § ld¾ñl ksIamdok o¾Ylfha
ldKavj, jd¾;d ù we;s j¾Okhg fya;= ù we;af;a jd¾;d jQ iq`M wvq ùug fndfyda ÿrg fya;= úh'
fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh ;=< fuu wxYj, fuu ndOd uOHfha" 2020 jif¾ Tlaf;dan¾ iy
mej;s w;HjYH iajNdjhhs' fldúâ-19 jix.; fkdjeïn¾ udij, § ksIamdok l%shdldrlï ÿ¾j,
2'6 rEm igyk l%shdldß;ajhla fmkakqï l< o" jd¾Isl ,laIHuh
ld¾ñl ksIamdok o¾Ylh moku u;" 2020 foieïn¾ udifha § Okd;aul
^2015 } 100&
ld¾h idOkhla jd¾;d lf<ah'
120
ksIamdokj, w;HjYH iajNdjh ksid"
110
fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh fya;=fjka we;s jQ ndOd
100
u.ska wdydr ksIamdok wxYhg wvq n,mEula we;s
o¾Yl w.h

90

80
l< o" 2020 jif¾ § îu j¾. ksIamdok lghq;=
70
miqnEulg ,la úh' ld¾ñl ksIamdok o¾Ylfha
60
úYd,;u Wm wxYh jk wdydr øjH ksIamdok Wm
50 wxYh" 2020 jif¾ § ishhg 3'3l j¾Okhla jd¾;d
40 l< w;r" wdydr ksIamdokj, w;HjYH iajNdjh
iy jix.; ;;a;ajh w;r;=r mdßfNda.slhska
uehs

cqks

cQ,s
ck

fmn

ud¾

wfma%

iema

Tla

fkdje

foie
wf.d

wdydr f;d. .nvd lsÍu fya;=fjka b,a¨u jeä ùu


2019 2020
fuhg m%Odk jYfhka fya;= úh' lsß msá" ;sßÕ= msá"
uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
fhda.Ü iy ìialÜ j¾. ksIamdokh jeä ùu fuu

52
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

2'8 rEm igyk 2'8 ixLHd igyk


2020 j¾Ifha § ld¾ñl ksIamdok o¾Ylfha m%Odk ld¾ñl ksIamdok o¾Ylh
ldKavj, jd¾Isl fjkiaùug odhl;ajh 2015 } 100

5 -1.4
jd¾Isl
-1.6
0
2019 2020
fjkiaùu
]
ldKavh ^w&
^wd&
-5 2018$19 2019$20
-10
^wd&
ishhg

-10.1

2
1' wdydr øjH ksIm a dokh ^35'2]& 105.6 109.1 -0.4 3.3
-15
2' îu j¾. ksIm a dokh ^3'8]& 103.4 96.5 3.6 -6.7
-20 3' ÿïfld< wdY%; s øjH ksIm a dokh
-25 ^1'7]& 81.0 72.1 -12.6 -11.0

-30
4' frÈ ksIm a dokh ^3'3]& 108.3 102.2 -1.7 -5.6
-28.6
5' we`.¨ï ksIm a dokh ^19'8]& 117.2 81.2 1.9 -30.8
-35
ld¾;= 1 ld¾;= 2 ld¾;= 3 ld¾;= 4 6' iï iy iïnkaO øjH
ksIma dokh ^0'3]& 116.7 77.6 -0.2 -33.5
wdydr øjH fjk;a f,day fkdjk Lkscuh
øjH 7' .Dy NdKav yer" ±j yd ,Sfhka
rn¾ iy ma,diaála ksIamdÈ; lrk ,o ksIm a dok" msÿrej,ska
w.=re iy msßmyÿ≥l< Lksc
we.¨ï f;,a øjH ksIamdokh yd f.d;k ,o øjH ksIm a dokh
o¾Ylfha j¾Okh wfkl=;a ^0'2]& 101.9 71.8 3.3 -29.5
uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j 8' lvodis iy lvodis øjH
ksIma dokh ^1'7]& 96.7 81.8 11.4 -15.5

wxYfha Okd;aul l%shdldß;ajhg uq,a úh' fuhg 9' uqøKh iy má.; lrk ,o
udOH ksIm a dokh ^1'4]& 102.9 112.6 -3.4 9.4
jvd fjkia l%shdldß;ajhla fmkakqï lrñka" îr"
10' w`.r = e iy msßmyÿ≥l< Lksc
wrlal= iy isis,a îu ksIamdokh wvq ùu fya;=fjka f;,a øjH ksIm a dokh ^7'4]& 106.8 97.2 9.6 -9.0
îu j¾. ksIamdok Wm wxYh jir ;=< § ishhg 11' ridhksl iy ridhksl
øjH ksIm a dokh ^4'1]& 102.2 94.2 10.3 -7.8
6'7l wvq ùula jd¾;d lf<ah' wjkay,a iy u;ameka 12' uQ,ls T!IO iy T!IO yd
wf,úie,a jid oeóu" fydag,a wxYfhka mej;s iïnkaO ieliSï ksIamdokh
^0'1]& 98.2 104.7 -2.0 6.6
b,a¨u wvq ùu iy úfkdaodiajdo lghq;= wvq ùu îu
13' rn¾ iy ma,diaála øjH
j¾. ksIamdokhg wys;lr n,mEï t,a, lr we;' ksIm a dokh ^5'7]& 106.4 75.8 -5.0 -28.7
flfiafj;;a" wd¾Ól l%shdldrlï h<s j¾Okh 14' fjk;a f,day fkdjk
Lkscuh øjH ksIm a dokh ^7'8]& 117.8 111.7 8.2 -5.2
ùu;a iuÕ îu j¾. ksIamdok l%shdldrlïj," 15' uQ,ls f,day j¾.
2020 jif¾ m<uq Nd.fha § olakg ,enqKq ishhg ksIm a dokh ^2'4]& 124.2 110.7 -3.2 -10.9
23'9l wvq ùug idfmalaIj" 2020 jif¾ fojk 16' msßilik ,o f,day ksIm a dokh
^hka;i % ;
Q % iy WmlrK yer&
Nd.fha §" ishhg 11'5l ie,lsh hq;= j¾Okhla ^1'3]& 110.7 100.9 -11.7 -8.9
olakg ,enq‚' jif¾ fojk w¾O Nd.h ;=< § 17' úÿ,s WmlrK ksIm a dokh ^2'0]& 86.9 67.5 6.3 -22.3

fuu wxYh h:d ;;a;ajhg m;a ùu" 2019 jif¾ 18' hka;i% ;
Q % yd WmlrK
ksIm
a dokh ^fjk;a ;ekl
wkqrEm ld,mßÉfþoh ;=< § jd¾;d jQ ishhg 1'8l i|yka fkdjk& ^0'7]& 99.3 102.9 -2.6 3.6
iq¿ j¾Okh yd iei|Sfï §" ie,lsh hq;= j¾Okhla 19' .Dy NdKav ksIm a dokh ^0'8]& 90.3 77.0 -0.4 -14.8
f,i ±laúh yelsh' 20' wfkl=;a ksIm a dok ^0'3]& 66.0 65.7 -30.7 -0.5
ld¾ñl ksIm
a dok o¾Ylh 108.1 97.1 1.3 -10.2
f.da,Sh iemhqï odu wvd, ùu" rg ;=< ixprK uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
iSud mekùu fya;=fjka Y%ñlhska iSñ; ùu fukau" ^w& tla tla wxYhg wod< jk nr;eîï jryka ;=< olajd we;'
^wd& ;djld,sl
foaYSh jYfhka wuqøjH iq,Nj fkdmej;Su 2020
jif¾ § weÕ¨ï yd frÈms<s ksIamdok l¾udka;hg
jeàu fuhg m%Odk jYfhka fya;= úh' wfma%,a
wys;lr n,mEï t,a, lf<ah' ld¾ñl ksIamdok
o¾Ylfhka ms<sìUq jk mßÈ weÕ¨ï ksIamdok udih ;=< § Èjhsk mqrd mkjd ;snQ iudc wd¾Ól
wxYh" miq.sh jif¾ jd¾;d l< ishhg 1'9l lghq;= iSud lsÍfï l%shdud¾. fya;=fjka tu udih
j¾Okhg idfmalaIj" 2020 jif¾ § ishhg 30'8l ;=< § fuu wxYh ;shqKq miqnEulg ,laúh' flfia
my< hEula jd¾;d l< w;r" fldúâ-19 jix.; fj;;a" uehs udifha w. Nd.fha isg l¾udka;
jHdma;sh md,kh lsÍug wkq.ukh l< mshjr Yd,d l%ufhka idudkH fufyhqï uÜgï lrd
iy wmkhk .ukdka;j,ska ,o weKjqï my; kej; <Õdùu;a iuÕ fuu ksIamdok wxYh ;=<

53
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

fõ.j;a h:d ;;a;ajhg m;aùula ksÍlaIKh úh' msßmyÿ l< Lksc f;,a øjH ksIamdok fj; we;s
kuq;a fojk wdidok /,a, fya;=fjka fuu wxYh b,a¨u wvq ùu ksid fmg%,a" iqÿ ãi,a" oeú f;,a iy
;=< l%shd;aul jQ flá ld,Sk jid oeóï lsysmhl ;dr ksIamdokh wvq ùu iy 2020 jif¾ fmnrjdß
m%;sM,hla f,i ld¾ñl ksIamdokfhys läka ui 15 jk Èk isg Èk 45l ld,hla i|yd i|yd
lv my; jeàï olakg ,enq‚' tlai;a ckmoh ,xld Lksc f;,a kS;s.; ixia:dfõ f;,a msßmyÿj
iy hqfrdamSh fj<|fmd< b,lal lrñka m%Odk w¾O jYfhka jid oeóu fya;= úh'
weÕ¨ï ksIamdolhska lsysm fofkl= mqoa.,sl

2
2020 jif¾ § ÿïfld< ksIamdok Wm wxYfha
wdrlaIl WmlrK ^Personal Protective Equipment& l%shdldß;ajh wLKavj ÿ¾j, uÜgul mej;=‚'
ksIamdokhg fhduqùu fya;=fjka weÕ¨ï ksIamdok ta wkqj" ÿïfld< ksIamdok Wm wxYfha 2018 iy
wxYfha my; jeàu hï m%udKhlg iSud úh' 2019 jirj, § olakg ,enqKq wvq ùfï m%jK;dj
frÈms<s ksIamdok wxYh iuia;hla f,i jir ;=< § wkq.ukh lrñka 2020 jif¾ § o ishhg 11'0l
ixfldapkh ùula jd¾;d l< o" 2020 jif¾ fojk wvqùula jd¾;d lf<ah' ÿïfld< ksIamdok u;
Nd.fha § fuu wxYh ishhg 11'9l j¾Okhla mkjd we;s by< nÿ iy fldúâ-19 jix.;
jd¾;d lr we;af;a wd¾Ól l%shdldrlï idudkH ;;a;ajfha m%;sM,hla f,i mdßfNda.sl b,a¨u wvq
;;a;ajhg m;a ùu iy úfYaIfhkau mqoa.,sl ùu 2020 jif¾ § ÿïfld< ksIamdokh wvq ùug
wdrlaIl WmlrK jeks fi!LH wxYh fj;ska fya;=úh'
mek ke.=Kq kj wjYH;d iemsÍu i|yd ksIamdok rn¾ iy ma,diaála øjH ksIamdok" iï iy
úúOdx.SlrKh ùu fmkakqï lrñks' ksñ frÈms<s ta yd iïnkaO øjH ksIamdok" iy ridhksl yd
yd fldyq fl¢ ksIamdokh iy frÈ uqøK lghq;= ridhksl øjH ksIamdok Wm wxYj, l%shdldß;ajh
jeä ùu 2020 jif¾ fojk Nd.fha § fmkakqï 2020 jif¾ § my< .sfhah' cd;Hka;r fj<|fmd<
lrk ,o j¾Okh i|yd fndfyda ÿrg odhl úh' wjYH;d imqrd,k rn¾ ISÜ" ma,diaála fnda;,a"
fjk;a f,day fkdjk Lkscuh ksIamdok" gh¾" rn¾ fnda;,a iy ismr ^zippers) ksIamdokh
uQ,sl f,day ksIamdok iy msßilik ,o f,day my; jeàu rn¾ iy ma,diaála øjH ksIamdok Wm
ksIamdok Wm wxY 2020 jif¾ § iuia;hla f,i wxYfha ukao.dó l%shdldß;ajhg fya;= úh' ksñ iï"
wvq ùula jd¾;d l< o" jif¾ fojk Nd.fha § iï nE.a" mdi,a im;a;= iy iï lnd ksIamdokh
wvq ùu fya;=fjka iï iy ta yd iïnkaO øjH
h:d ;;a;ajhg m;a ùfï iajNdjhla ksÍlaIKh
ksIamdok Wm wxYh 2020 jif¾ § ishhg 33'5l
l< yels úh' msÕka .fvd,a ^floor tiles), fmdaisf,aka
wvq ùula jd¾;d lf<ah' ;Ska;" fmdfydr iy
msÕka NdKav iy ùÿre fnda;,a ksIamdokh wvq ùu
wdia;rK u¨ ksIamdokh wvq ùu fya;=fjka" 2020
fjk;a f,day fkdjk Lkscuh ksIamdok Wm wxYfha
jif¾ uq,a Nd.fha § ridhksl yd ridhksl øjH
ukao.dó l%shdldß;ajhg fndfyda ÿrg odhl úh'
ksIamdok Wm wxYfha ishhg 23'2l wvq ùula olakg
foaYSh bÈlsÍï wxYfhka iy f.da,Sh fj<|fmdf<ka
,enqK o" rg mqrd wd¾Ól yd iudc lghq;=j,g
mej;s b,a¨u wvq ùu fukau" wdkhk iSud
mkjd ;snQ iSud ,sys,a lsÍu;a iuÕ wd¾Ól
mekùu o fjk;a f,day fkdjk Lkscuh ksIamdok l%shdldrlï h:d ;;a;ajhg m;aùu fya;=fjka
Wm wxYfha l%shdldß;ajh wvq ùug odhl úh' 2020 jif¾ fojk Nd.fha § fuu wxYh ishhg
b,a¨u wvq ùu fya;=fjka" Bhï iy we¨ñkshï 6'7l j¾Okhla jd¾;d lr we;'
o`vq ksIamdokh wvq ùu" uQ,sl f,day j¾. iy
msßilik ,o f,day ksIamdok Wm wxYj, iuia; uQ,sl T!IO iy T!IO yd iïnkaO øjH
l%shdldß;ajh wvq ùug odhl úh' ksIamdok Wm wxYh 2020 jif¾ § j¾Okhla
fmkakqï lf<ah' fldúâ-19 jix.; jHdma;sh;a
wÕ=re iy msßmyÿ l< Lksc f;,a øjH iuÕ T!IO iy fi!LH wdY%s; wfkl=;a ksIamdok
ksIamdok Wm wxYh 2020 jif¾ uq,a Nd.fha § i|yd jQ b,a¨fuys jeä ùug m%;spdr jYfhka
ishhg 20'3l wvq ùula jd¾;d l< kuq;a jif¾ lemaishq, iy wdhq¾fõo ndï ksIamdokfha ie,lsh
fojk Nd.fha § ishhg 1'6l j¾Okhla jd¾;d hq;= jeä ùula ksÍlaIKh úh' 2024 jir jkúg
lf<ah' uq,a ld,fha § olakg ,enqKq fuu foaYSh T!IO b,a¨fuka wvla imqrd,Sfï rcfha
ukao.dó l%shdldß;ajh i|yd foaYSh fj<|fmdf<a b,lalh fya;=fjka fuu Wm wxYfha j¾Ok fõ.h

54
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

wLKavj mj;skq we;ehs wfmalaId flf¾' foaYSh iudc fldgia w;r úoHd idlaIr;djh m%j¾Okh
T!IO wxYhg" foaYSh jYfhka T!IO ksIamdokhg lsÍug W;aidy flßK' rdcH wxYfha /lshd
iy yïnkaf;dg" wkqrdOmqr iy fydrK hk ,nd § we;s wvq wdodhï,dNS mjq,aj, kqmqyqKq
m%foaYj, kj T!IO ksIamdok l,dm msysgqùug mqoa.,hka 100"000la i|yd" rdcH wud;HdxYh
rch olajk lemùu ;=<ska bÈß ld, iSudj úiska cd;sl wdOqksl;aj iy ld¾ñl mqyqKq lsÍï
;=< § fuu l¾udka;hg iydhla ,efnkq we;ehs wêldßh yryd nyqld¾h ixj¾Ok ld¾h idOl
wfmalaIs;h' n,ld mqyqKq jevigyk wdrïN lrk ,§' fï

2
ld¾ñl ksIamdok o¾Ylfha lvodis iy w;r" l¾udka; wud;HdxYh úiska" wod< rdcH
lvodis øjH" oej ksIamdok ^.Dy NdKav yer&" ksfhdað;dh;k" m%uqL fmf<a l¾udka;lrejka
úÿ,s WmlrK" hka;%iQ;% yd WmlrK" iy iy lafIa;%fha jD;a;slhkaf.a o iydh we;sj" Y%S
.Dy NdKav ksIamdokh hk lafIa;%j,g wod< ,xldfõ fudag¾ r: ksIamdok" tl,ia lsÍu iy
Wm wxY 2020 jif¾ § ukao.dó l%shdldß;ajhla wu;r fldgia ksIamdok l¾udka; i|yd iïu;
fmkakqï lr we;' /<s iys; lvodis ^corrugated fufyhqï mámdá ud¾f.damfoaY ieliSu isÿ lrk
paper&" ldâfndaâ fmÜá" lvodis nE.a iy wNHdi ,§' tu f,aLkfha olajd we;s úêúOdk l%shd;aul
fmd;a ksIamdokh wvq ùu fya;=fjka 2020 jif¾ § lsÍu i|yd 2021 jir wdrïNfha § wud;H
lvodis yd lvodis øjH ksIamdok Wm wxYfha uKav,fha wkque;sh ysñúh'
l%shdldß;ajh ÿ¾j, úh' j¾Okh fjñka mj;sk ksIamdok wd¾Ólhla ks¾udKh lsÍfï wruq‚ka"
mdßfNda.sl moku iy l,a mj;sk mdßfNda.sl fjk;a rcfha wdh;k lsysmhla o foaYSh l¾udka;
NdKav wxYh ;=< foaYShj ksmojk úoHq;a wxYh m%j¾Okh lsÍu yd Yla;su;a lsÍu i|yd
WmlrKj, fj<|fmd< fldgi by< hEu uOHfha mshjr .;af;ah' cd;sl jHjidh ixj¾Ok wêldßh
jqj o" fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh fya;=fjka úÿ,s úiska laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHjidhlhskag
WmlrK iy .Dy NdKav ksIamdok wxYj, j¾Ok fj<|fmd< m%fõYh myiq lsÍu i|yd 2020 jif¾ §
fõ.h jir ;=< § wvd, úh' B-jd‚c fj<| msúiqula (E-Commerce Trade Portal)
ia:dmkh lrk ,§' fuu jHdmD;sh ;=<ska úisreKq
ld¾ñl m%;sm;a;s iy wdh;ksl iydh yd ;ks ;ksj l%shd;aul jk jHjidhlhskaf.a
2020 jif¾ § fldúâ-19 jix.; jHdma;sh fj<|fmd< m%fõYh jeäÈhqKq lsÍu;a" Tjqkaf.a
yuqfõ ukao.dó jqj o" ld¾ñl lghq;= wëlaIKh l%shdldrlï ux.; fõÈldjla ;=< taldnoaO lsÍu
lrk rdcH wdh;kj, l%shdldrlï wLKavj ;=<ska tu jHjidhhka kùlrKh lsÍu;a wfmalaId
l%shd;aul úh' ksmqK;d ixj¾Ok" jD;a;Sh flf¾' cd;sl jHjidh ixj¾Ok wêldßh úiska
wOHdmk" m¾fhaIK yd kj ksmehqï rdcH fláld,Sk Odß;d ixj¾Ok mqyqKq" uQ,H WmfoaYk"
wud;HdxYh iy mßir wud;HdxYh Lksc iïm;a fj<|fmd< myiqlï iemhSfï iy ;j;a jHjidh
ms<sn| cd;sl m%;sm;a;sh ilia lsÍfï fh§ ixj¾Ok fiajd iemhSfï jevigyka lsysmhla
isáfhah' Lksc Wmfhda.S lr.kakd l¾udka;j,g o uq¿ Èjhsku wdjrKh jk mßÈ mj;ajk ,§'
Tjqkaf.a ksIamdokj, w.h tl;= lsÍfï mrdih 2020 jif¾ § cd;sl jHjidh ixj¾Ok wêldßh
mq¿,a l< yels mßirhla fuu m%;sm;a;s rduqj úiska jHjidhlhska 4"855la mqyqKq l< w;r"
u.ska ks¾udKh flfrkq we;ehs wfmalaId flf¾' f;dard.;a l¾udka; fmdl=re lsysmhla i|yd
ksmqK;d ixj¾Ok" jD;a;Sh wOHdmk" m¾fhaIK ixj¾Ok jevigyka o l%shd;aul lrk ,§'
iy kj ksmehqï rdcH wud;HdxYh úiska" úfoaY cd;sl M,odhs;d f,alï ld¾hd,h l=vd mßudK
/lshd wud;HdxYfha iydh o we;sj" foaYSh yd jHjidhlhska i|yd M,odhs;dj by< kexùfï
úfoaYSh /lshd fj<|fmd<j, fjkiajk wjYH;d jevigyka o wLKavj l%shd;aul lf<ah' ;jo"
imqrd,sh yels mßÈ jD;a;Sh wOHdmk wjia:d mq¿,a cd;sl jHjidh ixj¾Ok wêldßh úiska foaYSh
lsÍug o mshjr f.k ;sfí' ;jo" wud;HdxYh úiska ksIamdokj, iïNjh iy wjHdcnj ;yjqre lsÍug
2020 jif¾ ud¾;= udifha § ‘Inno Tech 2020’ -;dlaIK ‘Made in Sri Lanka’ ikakduh t<solajk ,o w;r"
yd kfjda;amdok cd;sl m%o¾Ykh fydaud.u § iEu m<d;lu ;dlaI‚l fmrjevqu uOHia:dk
id¾:lj mj;ajk ,§' fuu m%o¾Ykh u.ska ish¨ ^Incubation and Technology Transfer Centres-ITTC)

55
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

msysgqùug mshjr .kakd ,§' fï w;r" wmkhkh" fldúâ-19 jix.; jHdma;sh ksid we;s jQ
wdkhk wdfoaYkh" foaYSh w.h tl;= lsÍu iy ndOd uOHfha foaYSh l¾udka; wxYh m%j¾Okh
/lshd W;amdokh i|yd by< úNjhla iys; foaYSh lsÍu i|yd l¾udka; uKav, iy fjk;a wod<
l¾udka; i|yd wdOdr lsÍu wruqKq lr.;a" rcfha wdh;k úiska mshjr /ila .kakd ,§' Y%S ,xld
cd;sl m%;sm;a;s rduqjg wkql+,j ld¾ñl ixj¾Ok cd;sl jd‚c uKav,h úiska 2020 jif¾ § mqyqKq
uKav,h úiska" l¾udka; wud;HdxYfha iy rdcH jevigyka meje;aùu ;=<ska laIqø" l=vd yd uOH
nexl=jl o iydh we;sj" ‘Made in Sri Lanka’ Kh mßudK jHjidhlhska oekqïj;a lsÍug yd kÕd

2
fhdackdl%uh Èh;a lrk ,§' foaYSh ksIamdokj, isgqùug wLKavj W;aidy lrk ,§' Y%S ,xld
.=Kd;aulnj ÈhqKq lrk w;ru" wmkhk wruqKq cd;sl jd‚c uKav,h" Y%S ,dxlsl wmkhklrejka
lr.;a iy wdkhk wdfoaYl ksmojk foaYSh f.da,Sh fj<|fmd< iuÕ iïnkaO flfrk
jHjidhhkays ixj¾Okhg fuu Kh jevigyk jHdmdr-jHdmdr w;r lghq;= isÿflfrk fõÈldjla
bjy,a jkq we;ehs wfmalaId flf¾' tu jHdmdrj, ^business-to-business (B2B& platform& y÷kajd §u
i|yd m%Odk ld¾hNdrhla bgqlf<ah' uQ,H myiqlï
;sridr nj ;yjqre lsÍu ms‚i rdcH nexl=j u.ska
fj<|fmd< yd ;dlaIKh i|yd m%fõYh iïnkaO
úfYaIs; uQ,H iydhla ,nd fok w;r" ld¾ñl
.eg¨ we;=¿ jHjidhlhka uqyqK fok m%Odk
ixj¾Ok uKav,h úiska Bg wjYH ;dlaI‚l yd
.eg¨j,g úi÷ï ,ndfoñka" Èia;%sla yd m<d;a
l<ukdlrK iydh ,nd fokq we;ehs wfmalaIs;h'
uÜgñka laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHjidhlhska
2020 jir wjika jk úg fuu úfYaI Kh
ixj¾Okh lsÍfï jevigyka l%shd;aul lsÍug
fhdackd l%uh i|yd laIqø" l=vd yd uOH mßudK
Y%S ,xld cd;sl jd‚c uKav,h wLKavj lghq;=
jHjidhlhska 600la muK ,shdmÈxÑ ù we;' l=vd yd
lf<ah' tlsfklg fjkia úúO jHdmdßl wxY
uOH mßudK foaYSh wdydr ksIamdolhska Èß.ekaùu
w;r iyfhda.S;dj jeäÈhqKq lsÍu ms‚i" l¾udka;
ms‚i" kj ksIamdok mÍlaId lsÍu iy jeäÈhqKq ix.ï iy m%dfoaYSh uKav, iuÕ Y%S ,xld cd;sl
lsÍu ms<sn|j wjOdkh fhduq lrñka ld¾ñl jd‚c uKav,h wjfndaO;d .súiqï lsysmhlg
ixj¾Ok uKav,h úiska" l¾udka; wud;HdxYfha t<Uq‚' fï w;r" wd¾Ólh h<s k.disgqùu fõ.j;a
iydh we;sj" lgqneoao m%foaYfha § m%;S;kh lrk lsÍu ms<sn| fhdackd lsysmhla rchg bÈßm;a lrk
,o wdydr ridhkd.drhla o msysgqjk ,§' fuu w;ru" fj<| yd wdfhdack lghq;= m%j¾Okh lsÍu
jHdmD;sh ;=<ska wdydr ksIamdok idïm, 246la i|yd fj<|du wdY%s; mqyqKq jevigyka" wka;¾cd,
i|yd ridhkd.dr jd¾;d ,nd § we;s w;r" l=vd iïuka;%K iy fj<| l;sldj;a i|yd myiqlï
yd uOH mßudK jHjidhlhska 112lg muK fiajd ie,iSug ,xld jd‚c uKav,h wLKavj lghq;=
imhd we;' fï w;r" ld¾ñl ;dlaIK wdh;kh lf<ah' fldúâ-19 jix.;fhka n,mEug ,lajQ
úiska fldúâ-19 jix.;h ;=<ska y÷kd.;a kj jHdmdr" laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHjidhj,
wjYH;d imqrd,Su ms‚i j¾Ih ;=< § Ydlidr iy jHjidhlhska ±kqïj;a lsÍu" n,.ekaùu iy
ksIamdok j¾. úiaila iy wdydr ksIamdok j¾. úYajdih by< kexùu i|yd ,xld jd‚c uKav,h
oyhla ksmojk ,§' oE;a msßisÿ lsÍug fhdod.kakd úiska wka;¾cd, iïuka;%K ud,djla mj;ajk ,§'
úIîckdYl Èhr ksIamdokhg wod< ;dlaIKh" fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh yuqfõ m%Odk rdcH
ld¾ñl ;dlaIK wdh;kh fj;ska l=vd mßudK wdh;k úiska imhkq ,nk fj<| fiajd ms<sn|j
jHjidhlhka fj; ,ndfok ,§' Y%S ,xld kefkda mqoa.,sl wxYh hdj;ald,Sk lsÍu i|ydu ieliQ
;dlaIK wdh;kh fï olajd fmagkaÜ n,m;% ‘Trade Watch’ fjí wvúh ,xld jd‚c uKav,h
myf<djla i|yd whÿï lr we;s w;r" 2020$21 úiska Èh;a lrk ,§'
jir i|yd fï jkúg fmagkaÜ n,m;% y;lg iudc wd¾Ól lghq;= iSud lsÍu uOHfha
wod< lghq;= isÿfjñka mj;S' wdodhï W;amdokh jHjidhj, jHdmdr fufyhqï lghq;= wLKavj
lrk jHdmD;s i|yd m%uqL;dj ,ndfoñka" Y%S ,xld isÿùu iy;sl lsÍu i|yd wmkhk ixj¾Ok
kefkda ;dlaIK wdh;kh úiska 2020 jif¾ § uKav,h iy wdfhdack uKav,h tlaj úúO
m¾fhaIK jHdmD;s 100lg wêl m%udKhla we.hSug l%shdud¾. l%shd;aul lf<ah' iudc wd¾Ól
,la lrk ,§' lghq;= iSud lrk ,o ld, iSudj ;=< § fufyhqï

56
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

lghq;=j,g wod< úuiSï i|yd meh 24 mqrd yd wmkhk ,shú,s ilia lsÍfï l%ufõohla
l%shd;aul Wmldrl ljq¿jla wmkhk ixj¾Ok wdfhdack uKav,h úiska ia:dmkh lrk ,§'
uKav,h úiska msysgqjk ,§' wod< n,OdÍka yd rn¾ Ndú;fhka ilia flfrk ksIamdokj, foaYSh
taldnoaOj iudc wd¾Ól lghq;= iSud lsÍfï ld, w.h tl;= lsÍu j¾Okh lsÍu ms‚i" t'c' fvd,¾
iSudj ;=< § NdKav m%jdykh i|yd myiqlï ñ,shk 550l Rcq úfoaY wdfhdack wdl¾IKh
ie,iSug wmkhk ixj¾Ok uKav,h ueÈy;a lr .ekSug wfmalaId flfrk m%Odk jHdmD;s
úh' ;jo" wmkhk ixj¾Ok uKav,h úiska follg wdfhdack uKav,h úiska myiqlï

2
wmkhklrejka iuÕ kj wjia:d ms<sn| laI‚l imhk ,§' t'c' fvd,¾ ñ,shk 100l Wm,íê
f;dr;=re jd¾;d fnod .ekSu ms‚i" úfoaY wdfhdack jákdlula we;s fudag¾ r: f¾äh,a
lghq;= wud;HdxYh iuÕ i;sm;d ux.; /iaùï gh¾ ^Passenger Car Radial (PCR) tyres& ksIamdokh
ixúOdkh lsÍu i|yd wmkhk ixj¾Ok uKav,h lsÍfï jHdmD;shl m<uq wÈhr 2020 jif¾ § ksu
úiska úfoia rgj, isák Y%S ,dxlsl ¥; uKav, lrk ,o w;r" tys fufyhqï lghq;= 2021 jif¾
iuÕ il%Shj iïnkaëlrK lghq;= isÿ lrk ,§' ckjdß udifha § wdrïN lrk ,§' tu jHdmD;sfha
whÿïm;a bÈßm;a lsÍu i|yd ux.; hdka;%Khla fojk wÈhr 2022 jif¾ ud¾;= udifha ueo Nd.h
ia:dms; lsÍu ;=<ska" iy;sl lrk ,o wmkhk jk úg wjika lsÍug wfmalaId flfrhs' fï w;r"
weKjqï i|yd w;HjYH wuqøjH ñ,§ .ekSug wjYH yïnkaf;dg cd;Hka;r jrdh ;=< wlalr 121l
myiqlï ie,iSug o wmkhk ixj¾Ok uKav,h N+ñ m%udKhl úysÿkq" gh¾ ksIamdok lïy,la
lghq;= lf<ah' ikakdulrKh" wf,úlrKh iy bÈlsÍu i|yd 2020 jif¾ fkdjeïn¾ udifha §
uQ,H .eg¨ ms<sn|j wmkhklrejka iy laIqø" .súiqula w;aika lrk ,§' fuu jHdmD;sh u.ska
l=vd yd uOH mßudK jHjidhhka oekqïj;a lsÍu t'c' fvd,¾ ñ,shk 300l Rcq úfoaY wdfhdack
i|yd ux.; jHdmdr-jHdmdr w;r isÿ flfrk wdl¾IKh lr .ekSug wfmalaId flfrhs'
^B2B& m%j¾Ok jevigyka iy ksrka;r wka;¾cd,
iïuka;%K meje;aùug wmkhk ixj¾Ok rch" Y%S ,xld uy nexl=fõ iyfhda.h o
uKav,h lghq;= lf<ah' fï w;r" rg ;=<g we;sj" fldúâ-19 jix.;fhka oeä n,mEug
meñfKk iy rfgka msg;g .uka lrk m%j¾Ok ,lajQ l=vd yd uOH mßudK jHdmdr" iajhx
¥; fufyhqï i|yd Rcq n,mEï we;s lrñka /lshdj, kshq;= whg iy mqoa.,hskag Kh iyk"
ixprK iSud mekùu;a iuÕ" wdfhdack uKav,h Kh jdßl f.ùu mud lsÍfï iykh iy ldrl
ish m%j¾Ok Wmdhud¾.h i|yd w;:H udOH m%d.aOk Kh myiqlï we;=¿ mq¿,a iyk meflachla
fhdod.kakd ,§' fldúâ-19 jix.;fha m%;sM,hla y÷kajd ÿkafkah' fldúâ-19 jix.;h wdY%s;
f,i we;eï ksIamdok i|yd fjkiajk iy by< ndOdj,ska oeäf,i n,mEug ,la jQ jHdmdr i|yd
hk b,a¨u imqrd,Su ms‚i w;sf¾l ksIamdokj, ldrl m%d.aOk Kh ,nd §u ms‚i uy nexl=j úiska
ksr; ùug wdfhdack uKav,h hgf;a we;s jHdmdr fi!Nd.Hd fldúâ-19 mqkreo Kh iyk myiqlu
i|yd wjir ,nd fok ,§' 2020 jif¾ § wdfhdack wÈhr ;=kla hgf;a y÷kajd fok ,§' fuu myiqlu
uKav,h úiska iud.ï 50la i|yd w;sf¾l hgf;a iyNd.S jk nexl=j,g uy nexl=j úiska
l%shdldrlula f,i mqoa.,sl wdrlaIK WmlrK iykodhS fmd,S wkqmd;hlg wruqo,a imhk w;r"
ksIamdokfha kshe,Sug wkque;sh ,nd fok ,§' tu jd‚c nexl= úiska fuu wruqo,a udi 6l iyk
l,dmSh jHjidhhka i|yd myiqlï imhkakd ld,hla o iys;j wdmiq f.ùfï ld,h udi 24la
f,i" wd¾Ól yd iudc lghq;= iSud lrk ,o jk mßÈ ishhg 4'0l jd¾Isl fmd,S wkqmd;hlg
ld,h ;=< § jHdmdr fufyhqï lghq;= kej; hg;aj Kh ,nd §ug fhdod .; hq;=h' ta wkqj jir
wdrïN lsÍu i|yd wod< n,OdÍkaf.ka wjYH wjidk jk úg" fldúâ-19 jix.;fhka n,mEug
wkque;sh ,nd .ekSug iydh ùu i|yd wdfhdack ,la jQ jHdmdrj,ska ,o Kh whÿïm;a 59"854la
uKav,h úiska úúO l%shdud¾. .kakd ,§' Y%S ,xld i|yd remsh,a ì,shk 173'9l Kh uqo,a m%udKhla
f¾.=fõ Wmfoia we;sj" wdfhdack uKav,h hgf;a wkqu; lr we;' ;jo" wdishdkq ixj¾Ok nexl=j
isák wmkhklrejka i|yd ks¾f,aLk wdkhk úiska wruqo,a imhkq ,nk" l=vd yd uOH mßudK

57
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

jHjidh Kh fhdackd l%uh iy msheis u; iQ¾h úÿ,sh" c,h iy wmøjH l<ukdlrKh


n,Yla;s W;amdokh lsÍu i|yd jQ Kh fhdackd úÿ,sh" c,h iy wmøjH l<ukdlrK
l%uh 2020 jif¾ § o wLKavj l%shd;aul úh'
lghq;=j, tl;= l< w.h 2019 jif¾ § jd¾;d l<
2020 jir wjidkh jkúg fuu Kh fhdackd l%u
ishhg 4'9l j¾Okhg idfmalaIj 2020 jif¾ §
fol hgf;a remsh,a ì,shk 32'8l Kh ,nd § we;'
wd¾Ólfha mej;s wvq l%shdldß;ajh fya;=fjka
;jo" ztkag%m%hsia Y%S ,xldZ Kh jevigyk i|yd
ishhg 0'8l iq`M my< hEula jd¾;d lrk ,§'
2020 jif¾ § rcfha iuia; iykdOdr f.ùu

2
fuys úYd,;u Wm ldKavh jk úÿ,sh" .Eia" jdIam
remsh,a ì,shk 6'0la úh'
yd jdhq iólrK iemhSfï lghq;= 2019 jif¾ §
bÈlsÍï iy m;,a yd leŒï jd¾;d l< ishhg 4'0l j¾Okhg idfmalaIj 2020
jif¾ § ishhg 1'6l my< hEula jd¾;d lrk ,§'
2019 jif¾ § ms<sfj<ska ishhg 4'0lska iy
úÿ,sh W;amdokhg wod< o;a; i,ld ne,Sfï §"
ishhg 2'8lska j¾Okh jQ bÈlsÍï iy m;,a yd
úfYaIfhkau jif¾ fojk ld¾;=j ;=< § wd¾Ól
leŒï lghq;= 2020 jif¾ § jix.; ;;a;ajh yd
iïnkaO fi!LH .eg¨ u; we;s jQ wys;lr n,mEï l%shdldrlï wvq uÜgul mej;Su fya;=fjka
fya;=fjka ms<sfj<ska ishhg 13'2lska iy ishhg l¾udka; wxYfhka úÿ,sh i|yd mej;s b,a¨u wvq
12'5lska my< hk ,§' fuys§" m%Odk jYfhka jQ neúka 2020 jif¾ § iuia; úÿ,s W;amdokh iq`M
je,s leŒï we;=`M bÈlsÍï lghq;= i|yd wuqøjH jYfhka my; jegq‚' fuu ldKavfhys wfkl=;a
imhk leŒï lghq;=j,g wu;rj ue◊‚la leŒï Wm wd¾Ól lghq;= ie,lSfï §" 2020 jif¾ § c,h
iy fjk;a leŒï lghq;=j,ska m;,a yd leŒï /ia lsÍu" msßisÿ lsÍu iy fnod yeÍfï lghq;=j,
lghq;= iukaú; fõ' fldúâ-19 jix.;h iy tl;= l< w.h ishhg 4'8l j¾Okhla jd¾;d l<
ta wdY%s;j mek jQ ixprK iSud fya;=fjka bÈlsÍï w;r" u,dmjyk lghq;=" li, l<ukdlrKh yd
lghq;=j,g jQ wys;lr n,mEu m;,a yd leŒï tu øjH m%;spl%ShlrKh lsÍfï lghq;=j, tl;=
lghq;=j, miqnEu flfrys m%Odk jYfhka fya;= ù l< w.h ishhg 1'0l my< hEula jd¾;d lrk ,§'
we;' 2020 jif¾ § bÈlsÍï lghq;=j, we;s jQ fuu
miqnEu" rfgys iuia; isfuka;s WmfhdacH;dj fiajd
ishhg 11'5lska ie,lsh hq;= f,i my< hEu ;=<ska fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka úfYaIfhka
ms<sìUq úh' ;jo" wdkhk wdfoaYk l¾udka; f;dr;=re ;dlaIK iy úÿ,s ixfoaY wdY%s; fiajd
Èß.ekaùu i|yd wkq.ukh lrk ,o m%;sm;a;suh we;=`M we;eï fiajd lghq;=j, j¾Okhla olakg
l%shdud¾. o fya;=fjka f.dvke.s,s øjH wdkhkh
,enqK o ixprKh yd ne÷Kq fiajd lghq;= fukau
o my< hk ,§' flfia jqjo" tu.ska bÈlsÍï
ixpdrl l¾udka;h flfrys o we;s jQ ±ä ndOd
wdY%s; foaYSh ksIamdok i|yd jQ b,a¨u by<
yuqfõ iuia; fiajd lghq;= 2019 jif¾ § jd¾;d
hk ,§' fï w;r" jif¾ wjidk Nd.fha §
l< ishhg 2'2l j¾Okhg idfmalaIj 2020 jif¾ §
bÈlsÍï lghq;=j, o ta wdY%s; m;,a yd leŒï
ishhg 1'5lska my; jegqKs' jix.; ;;a;ajh
lghq;=j, o l%ñl j¾Okhla ms<sìUq lrñka"
n,m;%,dNS jd◊‚c nexl= u.ska mqoa.,sl ksjdi fya;=fjka 2020 jif¾ ud¾;= udifha ueo Nd.fha
bÈlsÍï lghq;= o we;=<;a bÈlsÍï lghq;= i|yd isg l%shd;aul jQ ixprK iSud yuqfõ ixpdrlhkaf.a
,nd fok ,o Kh m%udKh 2020 jif¾ foieïn¾ meñŒu ±ä f,i my; jeàu ixpdrl l¾udka;h
ui wjidkh jk úg ie,lsh hq;= f,i j¾Okh wdY%s; fiajdjka flfrys úYd, f,i n,mEï
úh' fï flfrys wvq fmd,S wkqmd;sl o fya;= úh' we;s lrk ,§' ta wkqj" mkjk ,o ixprK iSud
fï w;r" Y%S ,xld uy nexl=j úiska mj;ajkq ,nk uOHfha m%jdyk fiajd" fjk;a fm!oa.,sl fiajd
bÈlsÍï wxYh yd iïnkaO jHdmdr iólaIKj,ska iy kjd;eka yd wdydrmdk iemhSfï fiajd
o wkdjrKh jQ mßÈ jix.;h;a iu`.u we;s jQ oeäf,i mSvdjg m;aùu" iuia; fiajd lghq;=j,
fi!LHh yd iïnkaO .eg¨ fya;=fjka bÈlsÍï fuu miqnEu i|yd úYd, jYfhka fya;= úh' tfia
wdh;k nyq;rhl l%shdldrlï" úfYaIfhka jif¾ jqjo" jix.;h yuqfõ äðg,a fiajd yd ikaksfõok
fojk ld¾;=fõ § wvq uÜgul mej;=‚◊' myiqlï i|yd jQ b,a¨u by< hEu;a iu`.

58
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

2'9 rEm igyk W;aij iuhkays § fldúâ-19 jix.;h md,kh


fiajd wxYfhys .ekqï l<ukdlrejkaf.a o¾Ylh ^w&
i|yd mkjkq ,enQ ixprK iSud lsÍï 2020 jif¾
80 fj<| lghq;=j, fuu wvq j¾Okh i|yd m%Odk
70
jYfhka fya;= úh' fj<| lghq;= i|yd we;s
60

50
wjldYh iSud lrñka" fmr jif¾ o my< hEula
o¾Yl w.h

40 jd¾;d l< iuia; wdkhk mßud o¾Ylh fuu


jif¾ § ;jÿrg;a my< hk ,§' wdkhk mßud

2
30

20
o¾Ylfhys Wm o¾Yl ie,lSfï §" mdßfNda.sl
10

0
NdKav wdkhk mßud o¾Ylh ;jÿrg;a my< .sh
ck'-19
fmn'-19
ud¾'-19
wfma%'-19
uehs-19
cqks-19
cQ,s-19
wf.da'-19
iema'-19
Tla'-19
fkdje'-19
foie'-19
ck'-20
fmn'-20
ud¾'-20
wfma%'-20
uehs-20
cqks-20
cQ,s-20
wf.da'-20
iema'-20
Tla'-20
fkdje'-20
foie'-20
w;r fï i|yd m%Odk jYfhka wdydruh fkdjk
mdßfNda.sl NdKav wdkhkfha isÿ jQ my; jeàu
.ekqï l<ukdlrejkaf.a o¾Ylh jHdmdr l%shdldrlïys o¾Ylh
uQ,h( Y%S ,xld uy nexl=j
fya;= úh' fï w;r" wka;¾ NdKav iy wdfhdack
^w& .ekqï l<ukdlrejkaf.a o¾Ylh" fmr udihg idfmalaIj i,ld n,kq ,nk
udih ;=< § isÿ≥jQ j¾OkSh ;;a;ajhka ms<sn|j úuiSug ,la lrkq ,nk ixcdkk
NdKav wdkhk mßud o 2020 jif¾ § my<
iólaIKhla u; mokïj we;' 0 isg 100 olajd mrdih ;=< úysfok úirK
o¾Ylhla (Diffusion Index) jk fuys o¾Yl w.h tys lvbï uÜgu f,i .efkk
.sfhah'
o¾Yl w.h jk 50g jvd jeä kï wod, ls%hdldrlfuys j¾Okhla o o¾Yl w.h
50g jvd wvq kï tys my; jeàula o fmkakqï flf¾'
m%jdykh iy .nvd myiqlï
f;dr;=re ;dlaIK iy ikaksfõok fiajd j¾Okh
u.S yd NdKav m%jdyk fiajd iy .nvd myiqlï
úh' tfiau" uQ,H fiajd" f;d. yd is,a,r fj<odu"
iemhSfï lghq;=j, tl;= l< w.h 2019 jif¾ §
fi!LH fiajd iy rdcH mßmd,k lghq;= o jir
jd¾;d l< ishhg 1'4l j¾Okhg idfmalaIj 2020
;=< § j¾Okh úh' jix.;h fya;=fjka fiajd
jif¾ § ishhg 6'7lska my; jegqKq w;r fï i|yd
lghq;=j, olakg ,enqKq iuia; miqnEu ms<sìUq
m%Odk jYfhka fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka
lrñka Y%S ,xld uy nexl=j úiska iïmdokh lrkq
mek jQ ixprK iSud iy ixpdrl l¾udka;fha
,nk fiajd wxYfha .eKqï l<ukdlrejkaf.a
we;s jQ miqnEu fya;= úh' m%jdyk lghq;= i|yd
o¾Ylh fldúâ-19 jix.;h rgg ±ä f,i n,mEï
we;s jQ fuu ndOdjka ta wdY%s; o¾Yl u.ska o
we;s l< udij, § udisl mokñka my< hEula
;yjqre úh' f.dvìï m%jdyk lghq;= ie,lSfï §
fmkakqï lrk ,§' ;jo" jHdmdr wfmalaId ms<sn|
nia r: u.ska iy Y%S ,xld ÿïßh fiajh u.ska
iólaIKfhys" fiajd lghq;=j,g wod< b,a¨u
fufyhjk ,o u.S lsf,daóg¾ m%udKh 2019 jirg
iy úl=Kqï iïnkaO Wm o¾Yl jir ;=< lvbï
idfmalaIj 2020 jif¾ § ie,lsh hq;= ;rï wvq úh'
uÜgug jvd my< w.hla jd¾;d lrk ,§' tfiau" .+.,a iud.u úiska ksl=;a lrkq ,nk Y%S ,xldfõ
m%cd ixprKh ms<sn| .+.,a iud.fï jd¾;d (Google fmdÿ m%jdykhg wod< m%cd ixprKh ms<sn| jd¾;d
Mobility Reports) u.ska o 2020 jif¾ § we;eï u.ska o fuu my< hEu ms<sìUq úh' fï w;r" .=jka
m%Odk fiajd lghq;=j, isÿ jQ miqnEu ms<sìUq lrk m%jdyk lghq;= o fuu jif¾ § ie,lsh hq;= f,i
,§' wvq jQ w;r ta i|yd m%Odk jYfhka jix.;h
md,kh Wfoid 2020 jif¾ ud¾;= ueo Nd.fha isg
f;d. iy is,a,r fj<|du
Y%S ,xldfõ .=jka f;dgqfmd<j, fufyhqï lghq;=
wvq uÜgul mej;s b,a¨u iy ixprK iSud iSud lsÍu fya;= úh' ta wkqj" jir ;=< § Y%S ,xlka
lsÍï yuqfõ 2020 jif¾ § f;d. iy is,a,r .=jka fiajh u.ska fufyhjkq ,enQ u.S lsf,daóg¾
fj<|dfï tl;= l< w.h" 2019 jif¾ jd¾;d m%udKfhys ie,lsh hq;= my; jeàula olakg
l< ishhg 3'0l j¾Okhg idfmalaIj ishhg ,enq‚' c,h wdY%s; m%jdyk lghq;= yd iïnkaO
1'4l wvq j¾Okhla muKla jd¾;d lrk ,§' o¾Yl ie,lSfï §" Y%S ,xld jrdhhka u.ska
b,a¨fï we;s jQ wvq j¾Okhg wu;rj w;HjYH yiqrejkq ,enQ nyd¨ï m%udKh ^wä 20g iudk
fkdjk NdKav wdkhk iSud lsÍu i|yd .kq nyd¨ï tallj,ska& fukau keõ nvq m%udKh o
,enQ m%;sm;a;suh l%shdud¾. iy úfYaIfhkau 2019 jirg idfmalaIj fuu jif¾ § my< hk ,§'

59
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

kjd;eka iy wdydrmdk iemhSfï fiajdjka wdY%s; lghq;= 2020 jif¾ § ishhg 0'6lska iq`M
2019 jif¾ § ishhg 4'6lska my< .sh kjd;eka jYfhka j¾Okh jQ w;r ksjdi whs;sh iy foam<
iemhSu iy wdydrmdk iemhSfï fiajdj, tl;= fj<odu wdY%s; lghq;= fuu jif¾ § ishhg 1'2l
l< w.h ixpdrl meñŒïj, olakg ,enqKq my< hEula jd¾;d lrk ,§'
my; jeàu;a iu`. 2020 jif¾ § ishhg 39'4lska
f;dr;=re iy ikaksfõokh
ie,lsh hq;= f,i ;jÿrg;a my; jegqKs' mdial=
bßod m%ydr fya;=fjka 2019 jif¾ § n,mEug ,la iudc ≥ÿria:Ndjh mj;ajd .ekSu i|yd

2
jQ ixpdrl meñŒï 2020 jif¾ § jix.; ;;a;ajh .kakd ,o l%shdud¾. yuqfõ úÿ,s ixfoaY iy
md,kh i|yd mkjk ,o ixpdrl meñŒï iSud f;dr;=re ;dlaIK fiajd i|yd mej;s b,a¨u
lsÍu fya;=fjka ishhg 73'5lska ;jÿrg;a wvq jir mqrd j¾Okh ùfï m%;s,dN ,nñka tu fiajd
úh' ta wkqj" ixpdrl bmehSï fukau ixpdrl 2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 16'2l j¾Okhg
ixj¾Ok wêldßfha wkque;sh iys; fY%a◊‚.; idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 14'1lska ie,lsh
fydag,aj, ldur Wmfhdack wkqmd;fha idudkHh hq;= f,i j¾Okh úh' úfYaIfhkau fldúâ-19
fmr jirg idfmalaIj 2020 jif¾ § ie,lsh jix.;h md,kh i|yd ixprK iSud lsÍfï iy
hq;= f,i my; jegq◊‚' ;jo" ixprKh iy ck fN!;sl ÿria:Ndjh wdrlaId lsÍfï wjYH;djh
tla/iaùïj,g n,meje;afjk ,o iSudlsÍï fya;=fjka" fndfyda fiajd ia:dk iy wOHdmk
fya;=fjka foaYSh jYfhka o fydag,a yd wdmkYd,d wdh;k u.ska ksjfia isg rdcldÍ lsÍfï lghq;=
wdY%s; fiajd i|yd jQ b,a¨u ;jÿrg;a my< hk iy bf.kSï lghq;= lsÍug wkq.; ùu;a iu`.
,§' ikaksfõok fiajd úiska mq`M,a ld¾hNdrhla bgq
lsÍu fya;=fjka" úÿ,s ixfoaY fiajd 2019 jif¾
uQ,H" rlaIKh iy ksjdi whs;sh yd foam< fj<|du
jd¾;d l< ishhg 17'2l j¾Okhg idfmalaIj
uQ,H" rlaIKh" ksjdi whs;sh iy foam< 2020 jif¾ § ;jÿrg;a ishhg 15'4l j¾Okhla
fj<|du wdY%s; lghq;=j, tl;= l< w.h 2019 jd¾;d lrk ,§' fï w;r" jHdmdr" rdcH yd iudc
jif¾ § jd¾;d l< ishhg 2'4l j¾Okhg wxYj, wLKav l%shdldß;ajh yd iyiïnkaO;dj
idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 5'0lska j¾Okh mj;ajdf.k hEu ;yjqre lsÍfuys,d wka;¾cd,h
jQ w;r" fï flfrys m%Odk jYfhka jir mqrd wdY%s; jd◊‚c fiajd yd äðg,a fiajd jeks f;dr;=re
mj;ajdf.k hkq ,enQ ,sys,a uqo,a m%;sm;a;s ia:djrh ;dlaIKh mokï lr.;a fiajd i|yd by< hñka
hgf;a uQ,H fiajdj, isÿ jQ ie,lsh hq;= j¾Okh mj;sk b,a¨u ms<sìUq lrñka mß.Kl jevigyka
fya;= úh' ta wkqj" 2019 jif¾ § ishhg 2'0l iy f;dr;=re ;dlaIKh wdY%s; fiajd o" 2019 jif¾
j¾Okhla jd¾;d l< uQ,H yd uQ,H w;rueÈ fiajd jd¾;d lr ;snQ ishhg 13'1l j¾Okhg idfmalaIj
iy ta wdY%s; fjk;a fiajd 2020 jif¾ § ishhg
;jÿrg;a 2020 jif¾ § o ishhg 10'0l by<
10'9lska j¾Okh úh' uQ,H fiajd yd iïnkaO o¾Yl
j¾Okhla fmkakqï lrk ,§'
ie,lSfï §" 2020 jif¾ § nexl= iy nexl= fkdjk
uQ,H wdh;kj, o< Kh iy w;a;sldrïj, tl;=j wfkl=;a fiajd lghq;=
fmr jirg idfmalaIj j¾Okh úh' fuu j¾Okh
jHdmdr wfmalaId ms<sn| iólaIKfhys nexl= Kh wfkl=;a fiajd lghq;= ie,lSfï §" jix.;fha
i|yd jQ b,a¨u Wm o¾Ylfha by< hEu u.ska o wys;lr n,mEu fya;=fjka fjk;a fm!oa.,sl
ms<sìUq úh' tfiau" Y%S ,xld uy nexl=j ld¾;=uh fiajd iy jD;a;Shuh fiajdj, my< hdula
mokfuka mj;ajkq ,nk Kh iemhqu ms<sn| olakg ,enqKq w;r" rdcH mßmd,kh" wOHdmkh
iólaIKfhka o Kh §u i|yd nexl=j, we;s iy fi!LH wdY%s; fiajd 2019 jirg idfmalaIj
leue;a; 2020 jir ;=< § by< hkq olakg ,enq◊‚' 2020 jif¾ § j¾Okh úh' uyck fi!LH
;jo" mj;sk wvq fmd,S wkqmd;sl jd;djrKh iïnkaO .eg¨" ixprK yd iudc ÿria:Ndjh
hgf;a jqjo nexl= lafIa;%fha iy nexl= fkdjk iïnkaO iSud fya;=fjka úfkdaodiajdo lghq;=
uQ,H wdh;kj, iuia; ;ekam;= m%udKh o 2020 yd rEm,djkH lghq;= jeks fjk;a fm!oa.,sl
jif¾ § j¾Okh úh' fï w;r;=r rlaIKh" fiajd i|yd we;s b,a¨u jir ;=< § wvq úh'
m%;srlaIKh iy úY%du wruqo,a l<ukdlrKh tfukau" ixpdrl lghq;=j, my< hEu fya;=fjka

60
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

fydag,a yd wdmkYd,d wdY%s; fm!oa.,sl fiajd i|yd hq;= f,i wys;lr n,mEug ,la jQ Y%S ,xldfõ
mej;s b,a¨u o my< hk ,§' ta wkqj" 2019 jif¾ § wmkhk .ukdka;j, ;snQ wvq b,a¨u ms<sìUq
ishhg 2'1l j¾Okhla jd¾;d l< fjk;a lrñka" 2019 jirg idfmalaIj 2020 jif¾ §
fm!oa.,sl fiajd 2020 jif¾ § ishhg 6'5lska my; NdKav yd fiajd wmkhk ishhg 28'5lska ie,lsh
jegq◊‚' fï w;r" jD;a;Shuh fiajd o jir ;=< § hq;= f,i my; jegq◊‚' fï w;r;=r §" w;HjYH
ishhg 2'7lska my< .sfhah' tfia jqjo" úfYaIfhka fkdjk wdkhk ;d¾lSlrKh lsÍu iy wdkhk
jix.;h uevmeje;aùu ms‚i jir mqrd rdcH wdfoaYl l¾udka; Èß.ekaùug wod<j .kakd ,o

2
wxYfhys jQ ueÈy;aùu odhl fldgf.k rdcH l%shdud¾. fya;=fjka 2019 jirg idfmalaIj NdKav
mßmd,kh" cd;sl wdrlaIdj iy iudc wdrlaIKh yd fiajd wdkhk ishhg 21'8lska my; jeàu Y=oaO
wdY%s; lghq;= 2020 jif¾ § ishhg 1'6lska o úfoaYSh b,a¨u flfrys hym;a f,i odhl úh'
fi!LH wdY%s; fiajd ishhg 4'3lska o j¾Okh úh' ta wkqj" mj;akd ñ, wkqj Y=oaO úfoaYSh b,a¨u
;jo" wOHdmk lghq;= 2020 jif¾ § ishhg 0'9lska 2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 13'4l j¾Okhg
j¾Okh úh' idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 3'5lska my;
jegq◊‚' fuys iuia; m%;sM,hla f,i o'foa'ú' yd
2'5 úhou Y=oaO úfoaYSh b,a¨fuka ieÿï,;a o'foa'ks' 2019
mßfNdack iy wdfhdack úhofuka iukaú; jif¾ § mj;akd ñ, wkqj jd¾;d l< ishhg 5'1l
jk o< foaYSh úhou ^o'foa'ú'& mj;akd ñ, wkqj j¾Okhg idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 0'3lska
2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 3'8l j¾Okhg iq`M jYfhka my; jegq‚' fï w;r ia:djr ñ,
idfmalaIj 2020 jif¾ § ;jÿrg;a j¾Okhla wkqj ie,lSfï § o o'foa'ú' 2019 jif¾ § jd¾;d
jd¾;d fkdlrk ,§' fuys§" 2019 jirg idfmalaIj l< ishhg 0'7l iq`M my; jeàug idfmalaIj 2020
mj;akd ñ, wkqj wdfhdack úhou ishhg 6'2lska jif¾ § mßfNdack fukau wdfhdack úhoï o
my; jegqKq w;r mßfNdack úhou ishhg 2'1l my; jeàu fya;=fjka ishhg 4'6l jeä fõ.hlska
ukao.dó fõ.hlska j¾Okh úh' úfoaYSh wxYh my< .sfhah' wmkhkj, olakg ,enqKq ie,lsh
ie,l+ úg" fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka ie,lsh hq;= my; jeàu yuqfõ jqjo" wdkhk iSud lsÍfï
2'9 ixLHd igyk
iuia; b,a¨u ^w&
remsh,a ñ,shk

whs;uh
mj;akd fj<|fmd< ñ, wkqj 2010 ia:djr ñ, wkqj
2018 ^wd& 2019 ^wd&^we& 2020 ^we& 2018 ^wd& 2019 ^wd&^we& 2020 ^we&
1' foaYhS b,aÆu
mßfNdackh 11,086,732 11,902,168 12,146,234 7,453,373 7,739,402 7,556,276
^] fjki& 10.0 7.4 2.1 3.2 3.8 -2.4
o< foaYhS m%d.aOk iïmdokh 4,266,053 4,030,195 3,778,482 3,487,278 3,122,105 2,806,894
^] fjki& 1.3 -5.5 -6.2 3.6 -10.5 -10.1
uq¿
Ω foaYhS b,aÆu 15,352,785 15,932,363 15,924,716 10,940,651 10,861,507 10,363,170
^] fjki& 7.4 3.8 0.0 3.3 -0.7 -4.6

2' úfoaYh
S b,aÆu
NdKav iy fiajd wmkhk 3,292,414 3,472,337 2,483,056 1,722,275 1,845,686 1,668,855
^] fjki& 13.2 5.5 -28.5 0.5 7.2 -9.6
NdKav iy fiajd wdkhk 4,354,292 4,391,746 3,434,777 2,997,547 2,823,843 2,501,420
^] fjki& 12.4 0.9 -21.8 1.8 -5.8 -11.4
Y=oO
a úfoaYh
S b,aÆu -1,061,878 -919,410 -951,721 -1,275,272 -978,157 -832,565
^] fjki& -10.3 13.4 -3.5 -3.5 23.3 14.9

3' uq¿
Ω b,aÆu 14,290,907 15,012,953 14,972,995 9,665,379 9,883,350 9,530,606

^] fjki& 7.2 5.1 -0.3 3.3 2.3 -3.6


^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a lrk ,o o'foa'ks' weia;fïka;= u; mokï fõ' uQ,hka( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
^wd& ixfYdaê; YS% ,xld uy nexl=j
^we& ;djld,sl

61
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

l%shdud¾. ;=<ska ,o Okd;aul odhl;ajh fya;=fjka 2019 jif¾ § ishhg 7'3lska j¾Okh jQ
ia:djr ñ, wkqj Y=oaO úfoaYSh b,a¨u ishhg iuia; fm!oa.,sl mßfNdack úhou 2020 jif¾ §"
14'9lska j¾Okh úh' fuu ;;a;ajhkays m%;sM,hla fldúâ-19 jix.;h mdßfNda.sl yeisÍu flfrys
we;s l< wys;lr n,mEu ms<sìUq lrñka ishhg 1'0l
f,i ia:djr ñ, wkqj o'foa'ks' 2019 jif¾ § jd¾;d
iq`M j¾Okhla muKla jd¾;d lf<ah' jix.;h
l< ishhg 2'3l j¾Okhg idfmalaIj 2020 jif¾ fya;=fjka ixprK iSud mekùu" ksjdij, isg
§ ishhg 3'6lska my; jegq◊‚' fiajhkays kshqla; ùug lghq;= lsÍu iy wfkl=;a

2
fi!LHdrlaIs; mshjr .ekSu fya;=fjka fndfyda
mßfNdackh fj<|fmd< flfrys wys;lr n,mEï we;s lrñka
2020 jif¾ § mj;akd ñ, wkqj wd¾Ólfha mdßfNda.slhka fj<|ie,a lrd fhduq ùu wvq jQ
w;r tfyhska m%jdykh" fydag,a yd wdmkYd,d iy
iuia; úhofuka ishhg 81'1la jQ mßfNdack úhou"
we֕ me<֕ yd mdjyka jeks fndfyda fm!oa.,sl
2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 7'4l j¾Okhg mßfNdack úhoï ldKavj, my< hEula olakg
idfmalI a j 2020 jif¾ § ishhg 2'1l wvq j¾Okhla ,enq◊‚' flfia jqjo" jix.; ;;a;ajhla hgf;a
jd¾;d lrk ,o w;r" fï i|yd fldúâ-19 jix.;h jqjo w;HjYH NdKav yd fiajd jk wdydr yd
fya;f= jka iudc yd wd¾Ól lghq;= iSud lsÍu iy uOHidr fkdjk mdkSh øjH" ksjdi l=,S" c,h"
wdodhï ud¾. wúksYÑ a ; ùu ksid mdßfNda.l s hska ish úÿ,sh" .Eia yd wfkl=;a n,Yla;s" fi!LHh iy
úhoï ms<n s |j jvd ie,ls,us ;a ùu fya;= úh' fuu wvq ikaksfõokh jeks ldKavj,g wh;a fm!oa.,sl
mßfNdack úhoï jir ;=< § j¾Okh úh'
j¾Okh flfrys m%Odk mßfNdack úhoï ldKavh jk
fm!oa.,sl mßfNdack úhofï olakg ,enqKq ie,lsh mj;akd ñ, wkqj rcfha mßfNdack úhou
hq;= wvq j¾Okh m%Odk jYfhka fya;= jQ w;r" jir 2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 8'1l j¾Okhg
idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 9'8l by<
;=< § fndfyda mdßfNda.l s NdKavj, ñ, .Kka
fõ.hlska j¾Okh úh' wOHdmk iy fi!LH fiajd
o by< uÜgul mej;=‚◊' fï w;r;=r §" rcfha úhoï wvx.= jk rcfha mqoa., mßfNdack úhou
mßfNdack úhou fmr jirg idfmalaIj 2020 2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 28'0l j¾Okhg
jif¾ § ishhg 9'8l by< fõ.hlska j¾Okh úh' idfmalaIj 2020 jif¾ § ;jÿrg;a ishhg 17'8l

2'10 ixLHd igyk


mj;akd fj<|fmd< ñ, wkqj fm!oa.,sl mßfNdack úhofï ixhq;sh ^w&

uqΩ¿ fm!oa.,sl mßfNdack úhoug


ldKavh odhl;ajh ^]&
j¾Okh ^]&

2018 ^wd& 2019 ^wd&^we& 2020 ^we& 2019 ^wd&^we& 2020 ^we&
1' wdydrmdk iy uoHidr fkdjk mdkSh øjH 29.2 28.0 30.9 2.6 11.5
2' uoHidr" ÿïfld< ksIamdok iy fjk;a u;aøjH 3.5 3.6 3.4 9.9 - 4.0
3' we֕-me<֕ iy mdjyka 4.1 4.2 3.6 10.1 - 13.2
4' ksjdi l=,S" c,h" úÿ,sh" .Eia iy wfkl=;a n,Yla;s Ndú;hka 10.3 10.2 10.4 6.4 3.5
5' .DyNdKav" .Dy WmlrK iy ffoksl ksjdi w¨;ajeähdjka 1.1 1.0 1.0 2.8 - 2.1
6' fi!LHh 2.7 2.8 2.9 14.0 2.1
7' m%jdykh 23.8 24.2 20.2 9.3 - 15.9
8' ikaksfõokh 0.9 0.7 0.8 - 11.3 2.5
9' l%Svd" úfkdaodxY iy ixialD;sl lghq;= 1.7 1.7 1.8 4.9 5.3
10' wOHdmkh 1.2 1.2 1.4 9.8 9.8
11' fydag,a iy wdmkYd,d myiqlï 4.2 4.0 2.6 0.1 - 34.2
12' fjk;a ;ekl i|yka fkdjk úúO NdKav yd fiajd ,nd.ekSu 21.8 21.6 21.5 6.4 0.5
13' Y%S ,dxlslhska tf;r§ lrk úhoï 2.9 2.9 1.4 9.0 - 52.3
14' wvq l<d( úfoaYslhska fuf;r§ lrk úhoï 7.3 6.2 1.7 - 9.4 - 72.5
uqΩ¿ fm!oa.,sl mßfNdack úhou 100.0 100.0 100.0 7.3 1.0
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a lrk ,o o'foa'ks' weia;fïka;= u; mokï fõ' uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
^wd& ixfYdaê;
^we& ;djld,sl

62
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

ie,lsh hq;= j¾Okhla jd¾;d lrñka rcfha jeks m%Odk o< foaYSh ia:djr m%d.aOk iïmdol
iuia; mßfNdack úhofuys j¾Okhg odhl úh' ldKavj, j¾Okh 2020 jif¾ § my; jegq‚'
;jo" rcfha m%Odk mßfNdack úhoï ldKavh jk fuys§" m%Odk;u wdfhdack úhoï ldKavh jk
wdrlaIdj" fmdÿ uyck fiajd yd iudc wdrlaIKh bÈlsÍï lghq;=" jix.; ;;a;ajh wdY%s;j we;s jQ
jeks m%cdjla f,i iuia;hgu m%;s,dN f.k fok úúO wjysr;d fya;=fjka ±ä miqnEulg ,la jQ
rcfha iuQy mßfNdack úhou 2019 jif¾ § jd¾;d w;r th wdfhdack lghq;=j, my< hEu flfrys
l< ishhg 0'2l iq`M j¾Okhg idfmalaIj 2020 ie,lsh hq;= f,i n,mdk ,§' flfia jqjo"

2
jif¾ § ishhg 5'8lska j¾Okh úh' fldúâ-19 f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK WmlrK iy
jix.;h uevmeje;aùu i|yd jQ rcfha ueÈy;aùu" nqoaêuh foam< i|yd jQ wdfhdack úhoïj, fmr
úfYaIfhkau fi!LHh" kS;sh yd iduh iy jirg idfmalaIj j¾Okhla olakg ,enq◊‚' ;jo"
wdrlaIdj jeks ldKav i|yd jQ rcfha mßfNdack jir ;=< § f;d.$mßf,aLk fjkiaùïys wvq ùula
úhou by< hEu flfrys odhl úh' jd¾;d úh'

wdfhdack wdfhdack uKav,h hgf;a we;s iud.ïj,g


,enqKq" Kh o we;=<;a" úfoaYSh Rcq wdfhdack
jix.; ;;a;ajh ksid foaYSh fukau f.da,Sh m%udKh" 2019 jif¾ § jd¾;d jQ t'c' fvd,¾
jYfhka o wd¾Ól lghq;= h:d ;;a;ajhg m;aùug ñ,shk 1"188'7 yd iei£fï § 2020 jif¾ § t'c'
.;jk ld,h ms<sn|j mej;s wúksYaÑ; ;;a;ajh fvd,¾ ñ,shk 687'0la5 olajd ishhg 42'2lska wvq
fya;=fjka mj;akd ñ, wkqj wdfhdack úhou 2019 úh' úfoaYSh wdfhdackj, wvq ùu iEu wxYhlu
jif¾ § jd¾;d l< ishhg 5'5l my; jeàug olakg ,enq‚' fï w;r" 1978 wxl 4 ork
idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 6'2lska ;jÿrg;a wdfhdack uKav, mkf;a 16 iy 17 j.ka;s hgf;a"
my; jegq◊‚' fï flfrys" 2019 jif¾ § ishhg
2020 jif¾ § wdfhdack uKav,h úiska wkqu;
8'1lska j¾Okh jQ o< foaYSh ia:djr m%d.aOk
5 fuhg Y%S ,xld wdfhdack uKav,fhys ,shdmÈxÑ iud.ï fj; ,enqKq" Kh o
iïmdokh 2020 jif¾ § ishhg 6'4lska ie,lsh we;=<;a jQ" ,eîï wh;a jk w;r" fuu weia;fïka;= 5jk mßÉfþofha olajd
hq;= f,i my; jeàu m%Odk jYfhka fya;= úh' we;s úfoaY Rcq wdfhdack weia;fïka;=j,g iudk fkdfõ' 5jk mßÉfþofha
i|yka mßÈ 2020 jif¾ § t'c' fvd,¾ ñ,shk 670la jQ iuia; úfoaY Rcq
ta wkqj" 2019 jif¾ § Okd;aul odhl;ajhka wdfhdack weia;fïka;=jg wdfhdack uKav,fha ,shdmÈxÑ fkdjQ iud.ïj,g
olajk ,o bÈlsÍï" m%jdyk WmlrK iy hka;%iQ;% ,enqKq Rcq wdfhdack o we;=<;a ùu fuu fjkig fya;=jhs'

2'11 ixLHd igyk


Y%S ,xld wdfhdack uKav,h iy l¾udka; wud;HdxYh hgf;a
,shdmÈxÑ jQ jHjidhj, wdfhdack iy fiajd kshqla;sh

jHdmD;s weia;fïka;=.;
weia;fïka;=.; wdfhdack ^re' ñ,shk&
ixLHdj fiajd kshqla;sh

2019 2020 2019 ^w& 2020 ^wd& 2019 2020


^w& ^wd& úfoaYSh foaYSh tl;=j úfoaYSh foaYSh tl;=j ^w& ^wd&
wdfhdack uKav,h ^1978 wxl 4 ork mk; hgf;a&
wkqu; l< jHdmD;s 160 155 4,586,993 145,675 4,732,667 283,800 122,527 406,327 32,654 14,221
17 jk j.ka;h
s hgf;a ^we& 150 154 4,583,193 145,444 4,728,638 282,427 122,527 404,954 32,348 14,101
16 jk j.ka;hs hgf;a 10 1 3,800 230 4,030 1,373 - 1,373 306 120
17 jk j.ka;sh hgf;a .súi.;a jHdmD;s ^we& 107 122 4,518,594 118,278 4,636,872 131,342 165,858 297,201 24,485 15,856

17 jk j.ka;sh hgf;a ±kg lr we;s wdfhdack ^wE& ^b& 2,004 1,979 2,223,472 1,608,440 3,831,912 2,224,159 1,738,639 3,962,798 521,428 ,e'fkd'
jdKsc lghq;j
= , ksr;jQ jHdmD;s ^wE& 2,610 2,651 549,087 851,050 1,400,137 606,527 975,024 1,581,551 425,154 441,936
17 jk j.ka;h s hgf;a ^we& 2,061 2,116 523,067 842,023 1,365,090 580,734 966,286 1,547,021 395,760 413,280
16 jk j.ka;h s hgf;a 549 535 26,020 9,027 35,048 25,793 8,738 34,530 29,394 28,656
l¾udka; wud;HdxYh
,shdmosxÑ jQ iud.ï ^wE& 2,876 3,020 - - 207,996 - - 208,934 ,e'fkd' ,e'fkd'

^w& ixfYdaê; uQ,hka( YS% ,xld wdfhdack uKav,h


^wd& ;djld,sl l¾udka; wud;HdxYh
^we& mqΩ¿,a l< jHdmD;s o we;=<;aj
^wE& j¾Ih wjidkfha iuqÉÑ; w.h
^b& iuqÉÑ; ienE wdfhdack w.hka olajd we;'
igyk( wdfhdack uKav, mkf;a 17 jk j.ka;sh hgf;a wkqu; l< yd .súi.;a jHdmD;s" wdfhdack Wmßuhka
fyda fjk;a kï lrk ,o úfYaIs; wjYH;djkag hg;aj ;Srenÿ iy úksuh md,k úêúOdkj,ska
ksoyia fõ'

63
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

úfYaI igyk 2
wdfhdacl wdl¾IKh Wfoid f.da,Sh fY%a‚.; lsÍï

Y%S ,xldfõ há;, myiqlï iy mqoa.,sl wxYfha meñŒuls' lafIa;% 10la flakaø lr.;a fuu o¾Ylfha
jHdmdrj,g wÞ< uyd mßudK ixj¾Ok jHdmD;s i|yd Y%S ,xldjg wÞ< iuia; w.h 61'8la f,i
úfoaYSh wdfhdaclhkaf.a iyNd.s;ajh miq.sh oYlh jd¾;d úh' tfukau" f,dal wd¾Ól iuq`Mj úiska
;=< úfYaIfhkau lemS fmkq‚' tfia jqjo" b;sßlsÍï iïmdokh lrkq ,nk f.da,Sh ;rÕldß;ajh ms<sn|

2
iy wdfhdack w;r ld,hla uq`M,af,a mj;sk mr;rh o¾Ylfhys2 rgj,a 141la w;ßka 84 jeks ia:dkh ,nd
yuqfõ" m%udKj;a úfoaY wdfhdack wdl¾IKh lr .ekSug Y%S ,xldj 2019 jif¾ § iu;a jQ w;r" th
.ekSfï ÿIalr;d" rfÜ ixj¾Ok fõ.h wvd, lrk o fmr jir yd iei|Sfï § tla ia:dkhlska bÈßhg
m%Odk ndOlhla njg m;aj we;' tu ÿIalr;d rfÜ meñŒuls' by; o¾Yl folgu wÞ< jd¾;d u.ska
wd¾Ól j¾Okh" fiajd kshqla;sh iy wdÞhï fn§hdu wdfhdacl úYajikSh;ajhg yd ;r.ldß;ajhg ndOd
flfrys nyqúO n,mEï we;slr ;sfí' j;auka ;;a;ajh t,a, flfrk Y%S ,xld wd¾Ólfha úúO lafIa;%
i,ld ne,Sfï §" úfYaIfhkau" f.da,Sh jix.;h;a iuÕ ms<sn|j lreKq biau;= fldg we;' ta wkqj"
ne÷Kq wkd.;h ms<sn| wúksYaÑ;;d fya;=fldgf.k úfoaY wdfhdaclhka wdl¾IKh lr.ekSu
ueÈ yd È.= ld,Sk wd¾Ól j¾Okh iy ia:dhS;dj fukau foaYSh wdfhdackj,g myiqlï ie,iSu
mj;ajd .ekSu i|yd" wêl f,i úfoaY Kh u; i|yd wjOdkhg fhduq úh hq;= iy ld,Sk
hemSu wju lr.ekSu we;=`M ±ä wNsfhda. /ilg m%;sjHqy.; lsÍïj,g ,la úh hq;= m%Odk
uqyqK §ug Y%S ,xldjg isÿj ;sfí' fujeks miqìula lafIa;% my; mßÈ ±laúh yelsh' ^rEm igyk ú'i' 2'1&
;=<" Kh fkdjk úfoaY úksuh .,d tafï m%Odk
m%Njhla jYfhka Rcq úfoaY wdfhdack (FDI) rEm igyk ú'i' 2'1
m%j¾Okh lsÍug Y%S ,xldj ork W;aidyh fo.=K wdfhdacl wdl¾IKh by< kexùu i|yd jeäÈhqKq
fldg ;sfí' tys§" Y%S ,xldfõ f.da,Sh fY%a‚.; lsÍï l< hq;= lafIa;%
^ixLHd igyk ú'i' 2'1& jeäÈhqKq lsÍu flfrys
wjOdkh fhduq fldg úúO iudc wd¾Ól me;slv
Tiafia úfoaY wdfhdaclhskag jvd;a wdl¾IŒh jk id¾j
rdcH
wd¾Ól
whqßka Y%S ,xlfõ wdfhdack mßirh jeäÈhqKq lsÍu ia:dhS;dj
m%;sm;a;s
b;d jeo.;a fõ'

ixLHd igyk ú'i' 2'1 kS;suh Y%u fj<|


nÿ jHqyh
l%shdoduhka fj<|fmd< újD;Ndjh
wdfhdaclhka i|yd jeo.;a jk o¾Yl lsysmhla
Y%S ,xldj f;dr;=re há;,
o¾Ylh m%Yia;u
^kj;u fY%a‚.; lsÍu& ;dlaIKhg myiqlï
jHdmdr mj;ajdf.k hdfï wkq.; ùu cd,h
myiqj ms<sn| o¾Ylh
99$190 kjiS,ka;h 1$190
(Ease of Doing Business
Index) - 2020
f.da,Sh ;r.ldß;ajh ms<sn|
o¾Ylh id¾j wd¾Ól ia:dhS;dj
84$141 isx.mamQrej 1$141
(Global Competitiveness
Index) - 2019 wvq iy ia:djr WoaOukh we;=`M id¾j wd¾Ól
¥IK ixcdkk o¾Ylh
fvkaud¾lh 1$180
ia:dhS;dj mj;ajd .ekSu" wdfhdaclhska wdl¾IKh
(Corruption Perception 94$180
Index) - 2020
kjiS,ka;h lr .ekSu i|yd mQ¾j wjYH;djls' wia:djr wd¾Ól
jd;djrKhla ;=< jHdmdrhl wkd.; ld¾hidOkh
iy ,dNÞhs;ajh ms<sn|j ksjerÈ mqfrdal:k ieliSu
f,dal nexl=j úiska iïmdokh lrkq ,nk
ÿIalrh' úfoaYSh yd rdcH uQ,H wxYj, l%shdldß;ajh
jHdmdr mj;ajdf.k hdfï myiqj ms<sn|
wkqj id¾j wd¾Ól ia:djr;ajhla mj;ajd .ekSu
o¾Ylfhys1 rgj,a 190la w;ßka 99 jk ia:dkh ,nd
wNsfhda.d;aul jqjo" miq.sh jir lsysmh ;=< Y%S ,xld
.ekSug 2020 jif¾ § Y%S ,xldj iu;a jQ w;r" th
uy nexl=j úiska wkq.ukh lrk ,o úplaIKYS,S
2019 jir yd iei|Sfï § tla ia:dkhlska bÈßhg
uQ,H m%;sm;a;sfha iydh we;sj WoaOukh ueo
1 jHdmdr mj;ajdf.k hdfï myiqj ms<sn| o¾Ylh f,dal nexl=j úiska
iïmdokh lrkq ,nhs' tys kj;j jd¾;dj https://www.doingbusiness. 2 f.da,Sh ;r.ldß;ajh ms<sn| o¾Ylh f,dal wd¾Ól iuq`Mj úiska iïmdokh
org/en/reports/global-reports/doing-business-2020 fhduqj yryd ,nd .; lrkq ,nhs' tys kj;u jd¾;dj https://www.weforum.org/reports/global-
yelsh' competitiveness-report-2019 fhduqj yryd ,nd .; yelsh'

64
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

;ks w.h uÜgfï mj;ajdf.k hdug yels úh' .;a l," 2020 jif¾ § rgj,a 180la w;ßka fvkaud¾lh
flfia jqjo" Kh .;slhka i|yd ,o wju ,l=Kq m%Odk iy kjiS,ka;h wju ¥IK iys; rgj,a f,i kï
jYfhka fya;=fldgf.k" 2019 jif¾ § Y%S ,xldj lr we;s ¥IK ixcdkk o¾Ylh ;=< Y%S ,xldj ,nd
f.da,Sh ;r.ldß;ajh ms<sn| o¾Ylfha zid¾j wd¾Ól we;af;a 94 jk ia:dkhhs' tneúka" wdfhdacl ys;ldó
ia:dhS;djZ hgf;a 118 jk ia:dkhg m;a úh' fujeks mßirhla we;s lsÍfï § ¥IKh uevmeje;aùu i|yd
f.da,Sh fY%a‚.; lsÍï ;=< Y%S ,xldjg by< ia:dkhla ork wLKav W;aidyh Yla;su;a lsÍu o ;SrKd;aul
ysñ lr .ekSfï § cd;sl m%;sm;a;s kHdh m;%fha idOlhla njg m;a fõ'
wfmalaId lrk mßÈ ±ä rdcH uQ,H úkhla mj;ajdf.k

2
hdug lemùu w;HjYH fõ' nÿ jHqyh
ir, yd M,ÞhS nÿ l%uhla mej;Su" jHdmdr mj;ajdf.k
Y%u fj<|fmd<
hdu i|yd rglg we;s wdl¾IKh by< kexùug bjy,a
Y%u fj<|fmdf<ys mj;akd l=i,;d iy /lshd fõ' Y%S ,xldfõ nÿ jHqyh ksrka;r fjkiaùïj,g
w;r fkd.e,mSu" by< hk Y%u msßjeh" jD;a;Sh n÷kaùu" È.=ld,Sk jHdmdr ie,iqïlrKfha §
iñ;slrKh iy lïlre kS;s wkqj by< jkaÈ wdfhdaclhka uqyqK fok ;SrKd;aul .eg¨jls'
f.ùug isÿùu jeks Y%u fj<|fmd< wkuH;d Y%S ,xldfõ jHdmdrhla úiska jd¾Islj isÿ lrk nÿ
úfoaYSh wdfhdaclhskaf.a ±ä wjOdkh fhduq jk f.ùï ixLHdj 36la jk w;r" nÿ f.ùu i|yd jeh
;j;a lreKls' f.da,Sh ;r.ldß;ajh ms<sn| o¾Ylfha lrkq ,nk jd¾Isl idudkH ld,h meh 129ls' ta wkqj"
zY%u fj<|fmd<Z wkqj Y%S ,xldj fï jkúg /£ 2020 jif¾ § jHdmdr mj;ajd f.k hEfï myiqj
isákafka 118 jk ia:dkfhah' ta i|yd m%Odk ms<sn| o¾Ylfha znÿ f.ùïZ hgf;a Y%S ,xldj 142 jk
jYfhka fya;= ù we;af;a úfoaYSh Y%ñlhska n|jd ia:dkhg m;aj we;' Y%S ,xldfõ nÿ l%uh uE;l §
.ekSfï myiqj" wNHka;r Y%u ixp,;dj iy fiajh jvd;a ir, jHqyhla iys;j hdj;ald,Sk lrk ,o
w;aysgqùfï § wod, jk msßjeh i|yd wvq ,l=Kq w;r" jHdmdr j¾Okhg bjy,a jk mßÈ j;auka nÿ
m%udKhla ysñlr .ekSuhs' mj;akd lïlre kS;s m%;sm;a;sh ueÈld,Skj ixfYdaOkj,ska f;drj mj;ajd
hgf;a" n,d;aulj mj;akd .súiqï wjika lsÍfï f.k hdug Y%S ,xld rch Wkkaÿ fõ' nÿ jd¾;d f.dkq
§" úfoaY wdfhdaclhkag ÿIalr;djkag uqyqK §ug lsÍu iy wfkl=;a fiajd kùlrKh lsÍu i|yd kùk
isÿjk w;r" wNHka;r Y%u ixp,;dj kd.ßl yd ;dlaIKh y÷kajd §u" nÿ l%u ir, lsÍug WmldÍ
Wmkd.ßl m%foaYj,g muKla iSud ù ;sîu fya;=fjka jkjd fukau meyer yeÍulska f;drj ksis l,g
Y%u iemhqfï ysÕ;djla o mj;S' Y%u n,ldh f.ùï lsÍug nÿ f.jkakka fm<Uùug o wkqn,hla
iqrlaIs; lsÍu w;HjYH jk w;ru" úfoaY wdfhdack fõ' ;jo" wdÞhï mßmd,k yd l<ukdlrK f;dr;=re
wdl¾IKh lr.ekSu iy foaYSh wdfhdack jeäÈhqKq moaO;sh (RAMIS) u.ska nÿ f.ùfï § ;dlaIKh Ndú;
lsÍu ;=<ska /lshd W;amdokh lsÍu o ta yd iudkj lsÍu by< kexùu i|yd ork wLKav W;aidyhka
jeo.;a fõ' úfYaIfhkau" bÈßfha § Y%S ,xldj by< o wdfhdacl wdl¾IKh i|yd jdisÞhl jkq we;'
wd¾Ól j¾Ok udj;lg msúiSug we;s iQÞku;a iuÕ fufia" nÿ l%uh yels ;rï ir, lsÍu i|yd wjYH
l=i,;d l,a;shd y÷kd .ekSu iy úúO jD;a;Sh mqyqKq m%;sixialrK f.k taug n,OdÍka ±kgu;a l%shd;aul
jevigyka m%j¾Okh lsÍu i|yd rch ±kgu;a ù we;s kuqÿ ie,lsh hq;= jev fldgila ksu lsÍug
l%shd;aul lr we;s jevigyka jvd;a M,ÞhS jkq we;' kshñ;j mj;S'
tfukau" Y%u fj<|fmd< m%;sixialrK o fld<U
jrdh k.rh ia:dms; lsÍu iy ta wdY%s; ixj¾Ok fj<| újD;Ndjh
jHdmD;s weröu iuÕ rgg m%;s,dN w;alr §ug Þhl ;Srenÿ jHqyfha ixlS¾K;ajh" ;Srenÿ fkdjk
jkq we;' ndOl mej;Su iy foaYiSud ksIaldYk lghq;=j,
mj;akd wvq ld¾hlaIu;dj fya;=fjka" f.da,Sh
rdcH m%;sm;a;s
;r.ldß;ajh ms<sn| o¾Ylfha rgj,a 141la w;ßka"
rgl wd¾Ól yd úfoaY m%;sm;a;s" tu rg iïnkaOfhka b;d wvq fj<| újD;Ndjhla we;s rgla jYfhka
wdfhdaclhskaf.a u;h ;SrKh ùug Rcqju n,mdk Y%S ,xldj 140 jk ia:dkhg m;aj we;' l,dmSh
idOlhls' tfukau" wdfhdacl in|;d i|yd Yla;su;a fj<| in|;d we;s lr.ekSfï § Y%S ,xldfõ mj;akd
mokula we;s lsÍug iaÓr m%;sm;a;s iys; ia:djr miq.dó l%shdldß;ajh fya;=fldgf.k" f.da,Sh iemhqï
yd Yla;su;a rchla mej;Su ieuúgu m%fhdackj;a Þu cd,hka yd iïnkaO ùfï § wjdisÞhl ;;a;ajhla
fõ' mj;akd jHdmD;s yd .súiqï wj,x.= lsÍï u.ska we;s ù ;sfí' rcfha m%;sm;a;shg wkql+,j ish¨ úfoaY
úfoaY wdfhdack ms<sn| ia:djrh ks;r fjkia lsÍu" fj<| .súiqï fï jkúg kej; i,ld n,ñka ;sfnk
úfoaY wdfhdack iïnkaOfhka Y%S ,xldfõ m%;srEmhg w;r" Y%S ,xldfõ m%Odk fj<| md¾Yajlrejka iuÕ
ydks muqKqjkq we;' óg wu;rj" f,dj mqrd fndfyda oaúmd¾Yaúl fj<| fYaIhka jeäÈhqKq lsÍu i|yd wjYH
rchkag fmdÿ úfõpkhla jk ¥IKh iïnkaOfhka fjkialï isÿ lsÍug wfmalaIs;h'

65
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIKhg wkq.; ùu há;, myiqlï cd,h


Y%S ,xldj" kùk ikaksfõok ;dlaIKhg wkq.; ùu há;, myiqlï hkq wdfhdackhg myiqlï i,ik
wLKavj isÿ lrk kuq;a" l¾udka; wxYfha lghq;= wfkl=;a ish¨u wx. tlg ne| ;nk b;d jeo.;a
i|yd f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIKh Ndú;d wx.hls' ta wkqj" ud¾. cd,hka yd wfkl=;a kùk
lsÍu m%YxikSh uÜgul fkdmj;S' fldúâ¡-19 jix.; u.S m%jdyk l%u" w;s kùk jrdh yd .=jkaf;dgqm<"
ld,fha § rdcH wxYh ;=< f;dr;=re yd ikaksfõok m%udohka yd ndOdjkaf.ka f;drj Wmfhda.S;d myiqlï
;dlaIK Ndú;fha ie,lsh hq;= ÈhqKqjla isÿ jqjo" th

2
iemhSu wdfhdack wdl¾IKh i|yd b;d jeo.;a fõ'
;ju;a mqoa.,sl wxYh yd iudk ;;a;ajhl fkdmj;S'
miq.sh oYlh ;=< Y%S ,xldj há;, myiqlï cd,h
f.da,Sh ;r.ldß;ajh ms<sn| o¾Ylfha" zf;dr;=re yd
jeäÈhqKq lsÍu fõ.j;a l< w;r" tu.ska f.da,Sh
ikaksfõok ;dlaIKhg wkq.; ùuZ iïnkaOfhka
Y%S ,xldj 107 jk ia:dkhg m;a ù we;s w;r" fn%daânEkaâ" ;r.ldß;ajh ms<sn| o¾Ylfha zhá;, myiqlïZ
*hsn¾ iy wka;¾cd, ;dlaIKhka Ndú;h idfmalaIj iïnkaOfhka 61 jk ia:dkh ,nd .ekSug Y%S ,xldjg
wvq uÜgul mej;Su fï i|yd fya;= ù we;' Y%S ,xldj yels ù ;sfí' tfia jqjo" ud¾. iïnkaO;dj" m%jdyk
úiska cd;Hka;r ;,fha f;dr;=re ;dlaIK jD;a;slhka fiajdj, ld¾hlaIu;dj iy Wmfhda.S;d myiqlï ,nd
fukau cd;Hka;r jHdmD;sj, ksr; jk iud.ï .ekSfï myiqj ms<sn|j ;jÿrg;a .eg¨ mj;S' fuu
ìys lr we;' tneúka" ikaksfõok ;dlaIK moaO;s .eg¨ ksrdlrKh lsÍu" wkd.;fha § wdfhdaclhska
jeäÈhqKq lsÍu foaYSh jYfhka isÿ lsÍfï yelshdj furgg jvd;a wdl¾IKh lr .ekSug fya;= jkq we;'
Y%S ,xldj i;=j mj;S' tu.ska foaYSh jD;a;slhkag
bvm%ia:d ie,fik w;r nqoaê .,kh o je<elafjkq bÈß ±lau
we;' rdcH-¡fm!oa.,sl yjq,aldß;ajhka u.ska
Y%S ,xldjg Rcq úfoaY wdfhdack f.kajd .ekSu
uE;ld,Skj ia:dms; lrk ,o f;dr;=re ;dlaIK
i|yd n,OdÍka úiska isÿ lrk ,o wdfhdacl iuq`M
l¾udka; l,dm ^f;dr;=re ;dlaIK WoHdk& iy
wfkl=;a b,lal.; jHdmD;s" f;dr;=re ;dlaIK iy wfkl=;a fndfyda wdfhdack m%j¾Ok
Ndú;fha iuia; uÜgu jeäÈhqKq lsÍu i|yd Þhl ù l%shdldrlïj, § f.da,Sh wdfhdacl m%cdfjka ,enqKq
we;s w;r" fujeks W;aidyhka jvd;a Yla;su;a lsÍu Okd;aul m%;spdr wkqj fmkS hkafka" N+f.da,Sh
wdfhdack wdl¾IKh i|yd m%fhdackj;a jkq we;' msysàu wkqj ysñj we;s iqúfYaIS jdisÞhl ;;a;ajh;a
iuÕ jvd;a wdl¾IŒh wdfhdack mßY%hla f,i
kS;suh l%shdÞuhka Y%S ,xldj y÷kdf.k we;s njhs' tf,i wdfhdacl
kS;suh lreKla úi£u i|yd Èk 1"318l idudkH m%cdfjka Okd;aul m%;spdr ,enqK o" by; idlÉPd
ld,hla iys;j jHdmdr mj;ajdf.k hEfï myiqj l< ÿ¾j,;d fya;=fjka m%udKj;a ;rï úfoaY
ms<sn| o¾Ylfha zffk;sl .súiqï n,d;aul wdfhdack .,dtaï isÿ ù fkdue;' jHdmdr mj;ajdf.k
lsÍuZ hgf;a Y%S ,xldj 164 jk ia:dkhg m;a ù hdfï myiqj ms<sn| o¾Ylfha Y%S ,xldjg wÞ< fY%a‚.;
we;' wêlrK l%shdÞuhka läkï lsÍu i|yd lsÍu jeäÈhqKq lsÍfï jevms<sfj<la rch úiska
;dlaIKh Ndú;d lsÍug uE;ld,Skj mshjr f.k ;sfí' ±kgu;a wdrïN lr we;s w;r" Y%S ,xldjg wÞ< wfkl=;a
B¡-Widú (e-courts) y÷kajd §ug;a" È.= l,la f.da,Sh fY%a‚.; lsÍï jeäÈhqKq lsÍug o th WmldÍ
;siafia mj;akd kvq ksYaÑ; ld,rduqjla ;=< jkq we;' tfukau" wdfhdack i|yd wÞ< ish¨ myiqlï
úNd. lsÍu läkï lsÍug;a wjYH uQ,sl lghq;= ie,iSfï ;ks ia:dkhla (One-Stop Shop) ia:dmkh
isÿflfrñka mj;S' tfia jqjo" kS;suh l%shdÞuhka lsÍu o wkd.; wdfhdaclhka Èß.ekaùu i|yd jQ rcfha
jeäÈhqKq lsÍu i|yd ie,lsh hq;= jev fldgila ;jÿrg;a W;aidyhg wkqn,hla jkq we;' fï w;r" fld<U jrdh
l< hq;=j mj;S' bvï ,shdmÈxÑ lsÍfï l%shdj,sfha k.r fldñIka iNdj msysgqùu Tiafia f,dj wfkl=;a
mj;akd wkuH iajNdjh iy bvï ysñldß;ajhg wÞ<
wdfhdack u¾uia:dk yd iudk jQ jHdmdr mj;ajdf.k
h,amek.sh kS;s fya;=fjka úúO jHdmD;s i|yd bvï
hdfï mßirhla ks¾udKh ùfuka Y%S ,xldjg Rcq úfoaY
ksoyia lr .ekSfï § wdfhdaclhskag ÿIalr;dj,g
wdfhdack .,dtau m%Yia; uÜgulg <Õd jkq we;ehs
uqyqK §ug isÿ fõ' tneúka wdfhdack i|yd myiqlï
ie,iSug kS;s moaO;sh m%;sjHqy.; lsÍu wjYH wfmalaId flf¾' fï wkqj" fldúâ-¡19 jix.;h;a
fõ' jHdmdßlhkaf.a iy wdfhdaclhkaf.a laI‚l iuÕ we;s jQ ixlS¾K wNsfhda. ch .kakd w;ru"
úi÷ï ,nd Èh hq;= kvq úi£u i|yd fíreïlrK Wmdhud¾.sl wdfhdack yjq,alrejka iuÕ ;sridr
uOHia:dkhla iy w;sf¾l jd‚c wêlrK msysgqùu wdfhdack in|;d we;s lr.ekSu Wfoid" by; y÷kd.;a
o iuia; kS;s moaO;sfha ld¾hlaIu;dj by< kexùug ÿ¾j,;d uÕyrjd .ekSu b,lal lr.;a l%ufõohla
m%fhdackj;a jkq we;' Tiafia wLKav W;aidyhl ksr; úh hq;=h'

66
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

2'10 rEm igyk 2'12 ixLHd igyk


wdfhdack uKav,fha ,shdmÈxÑ jHjidhj, iïm;a ixhq;sh iy Wmfhdackh
úfoaYSh Rcq wdfhdack ^w& ^mj;akd fj<|fmd< ñ, wkqj& ^w&^wd&
^t'c'fvd,¾ ñ,shk&
m%;sY;d;aul
j¾Okh ^]&

whs;uh odhl;ajh ^]&

lDIsld¾ñl 1.3 2019 ^we& 2020 2019 ^we& 2020


0.8
1' iïm;a

2
ksIamdok 319.5 o< foaYh
S ksIm
a dÈ;h 77.4 81.3 5.1 -0.3
l¾udka; 191.8
NdKav iy fiajd wdkhk 22.6 18.7 0.9 -21.8
tl;=j 100.0 100.0 4.1 -5.1
224.2
fiajd
111.0 2' Wmfhdackh
mßfNdackh 61.3 66.0 7.4 2.1
há;, 643.7
o< foaYh
S ia:djr m%d.aOk
myiqlï 383.4
iïmdokh 21.0 20.7 8.1 -6.4

2019 2020
f;d.$mßf,aLk fjkiaùï
iy jákdfoa w;am;a lr
^w& Kh o we;=<;aj uQ,h( Y%S ,xld wdfhdack uKav,h .ekSï iy w;yeÍu -0.2 -0.2 -108.0 -22.2
NdKav iy fiajd wmkhk 17.9 13.5 5.5 -28.5
tl;=j 100.0 100.0 4.1 -5.1
lrk ,o jHdmD;sj, uq¿ jákdlu" remsh,a ì,shk
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a uQ,hka( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk
406'3la jQ w;r" th 2019 jirg idfmalaIj ishhg lrk ,o o'foa'ks' weia;fïka;= u; fomd¾;fïka;=j
mokï fõ' YS% ,xld uy nexl=j
91'4l wvqùuls' wdfhdack uKav, mkf;a 16 iy ^wd& ;djld,sl
^we& ixfYdaê;
17 j.ka;s hgf;a jd‚c fufyhqï wdrïN l<
2'11 rEm igyk
jHdmD;sj, weia;fïka;=.; wdfhdack jákdlu"
2020 jif¾ wd¾Ólh ^mj;akd fj<|fmd< ñ, wkqj& ^w&
ms<sfj<ska" remsh,a ì,shk 1"547'0la iy remsh,a
NdKav yd fiajd iemhqu
ì,shk 34'5la jQ w;r" th fmr jirg idfmalaIj ^re' ì,shk 18"408&
ishhg 13'0l iuia; wvq ùuls' bÈlsÍï NdKav yd fiajd u;
f;d. iy is,a,r
fj<|du
5'5] whflfrk
9'5]
nÿ-iykdOdr
4'7] m%jdyk fiajdjka
mj;akd iïm;a iy Wmfhdackh úÿ,sh"
c,h iy li, iy .nvd myiqlï
l<uKdlrKh iemhSu
0'9] 8'8]
wd¾Ólfha mj;sk iuia; iïm;a m%udKh kjd;eka iemhSu iy
wdydrmdk

mj;akd ñ, wkqj 2019 jif¾ § jd¾;d l< ksIamdok


l¾udka;
iemhSfï fiajdjka
0'8]
13'2] fiajd f;dr;=re iy
ishhg 4'1l j¾Okhg idfmalaIj 2020 jif¾ § 48'5] ikaksfõok lghq;=
ms<sn| fiajdjka
ishhg 5'1lska my< hk ,§' fï i|yd foaYSh m;,a yd leŒï
0'7]
1'8] uQ,H" rlaIKh
iïm;a jk o< foaYSh ksIamdÈ;h fukau úfoaYSh iy foam< fj<|du
10'0]
jD;a;shuh fiajdjka
iïm;a jk wdkhk o 2019 jirg idfmalaIj ëjr l¾udka;h
0'9] NdKav yd fiajd wdkhk iy fjk;a
18'7] fm!oa.,sl fiajdjka
2020 jif¾ § my; jeàu fya;= úh' ia:djr ñ, lDIs l¾udka;h rdcH mßmd,kh"
9'3]

iy jk j.dj
wkqj o" foaYSh fukau úfoaYSh iïm;aj, my< 5'9]
cd;sl wdrlaIdj"
wOHdmkh" fi!LH
iy iudc wdrlaIK
hEula olakg ,enq‚' mj;akd ñ, wkqj iïm;aj, fiajdjka
9'4]
Wmfhdackh i,ld ne,Sfï § bka jeä m%udKhla NdKav yd fiajd b,a¨u
2020 jif¾ § mßfNdackh i|yd Wmfhdackh ^re' ì,shk 18"408&

rdcH
lrk ,o w;r th m%;sY;hla f,i ishhg 66'0la mßfNdckh
8'5] wdfhdack
úh' flfia jqjo" wdfhdack i|yd Wmfhdackh 20'5]

lrk ,o iïm;a m%udKh 2020 jif¾ § iuia; NdKav yd fiajd wmkhk


13'5]
iïm;a Wmfhdackfhka ishhg 20'5la olajd iq`M fm!oa.,sl
mßfNdackh
jYfhka my< .sfhah' ;jo" wmkhk lghq;= 57'5]

uq,hka( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j


i|yd Wmfhdackh lrk ,o iïm;a m%udKfhys o Y%S ,xld uy nexl=j
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a lrk ,o o'foa'ks weia;fïka;= u; mokï fõ'
my< hEula olakg ,enq◊‚' fï w;r;=r §" m%Odk

67
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

jYfhkau mßfNdack fukau wdfhdackj, olakg o'foa'ks'ys m%;sY;hla f,i ishhg 2'1la jQ cd;sl
,enqKq my; jeàu fya;=fjka ia:djr ñ, wkqj b;=reï-wdfhdack mr;rh" 2020 jif¾ § ishhg
iïm;a Wmfhdackh o my< hk ,§' 1'4la olajd wvq úh'

b;=reï 2'6 wdodhu


wd¾Ólfha foaYSh b;=reï fukau cd;sl o< fufyhqï w;sßla;h wd¾Ólfha wdodhï

2
b;=reï o 2020 jif¾ § mj;akd ñ, wkqj ;jÿrg;a ckkh lrkq ,nk m%Odk ixrplh f,i 2020
my< hk ,§' fm!oa.,sl b;=reïj, olakg ,enqKq jif¾ § o mej;s w;r fiajl wdodhï iy
iq`M j¾Okh fukau" m%Odk jYfhka nÿ≥wvq lsÍu ksIamdokh u; fjk;a nÿ ^iykdOdr wvq l< miq&
iy fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh hgf;a wd¾Ól wdodhï ckkh lrkq ,enQ wfkla ixrpl úh'
lghq;=j, olakg ,enqKq miqnEu;a iu`. rdcH o< fufyhqï w;sßla;h 2020 jif¾ § mj;akd
wdodhfuys my< hEu ;=<ska rcfha ks¾-b;=reï ñ, wkqj o'foa'ks' i|yd ishhg 63'4l odhl;ajhla
ie,lsh hq;= f,i by< hEu o fya;=fjka foaYSh olajñka ishhg 0'7lska iq`M jYfhka j¾Okh
b;=reï 2020 jif¾ § ishhg 9'1lska my< hk ,§' úh' fuu wvq j¾Okh flfrys jir ;=< §
ta wkqj" foaYSh b;=reï o'foa'ks'ys m%;sY;hla f,i Y=oaO fufyhqï w;sßla;fhys olakg ,enqKq
2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 20'7ys isg 2020 ukao.dó j¾Okh m%Odk jYfhka n,mdk ,§'
jif¾ § ishhg 18'9la olajd my< hk ,§' fï w;r" wdodhï ckkh lrkq ,nk wfkl=;a m%Odk
remsh,a jákdlu wkqj Y=oaO m%d:ñl wdodhu iy ixrpl ie,lSfï § jir ;=< § fiajl wdodhïj,
Y=oaO úfoaYSh cx.u ixl%du jir ;=< § j¾Okhla j¾Okhla olakg ,enqKq w;r ksIamdokh u;
jd¾;d l< o" foaYSh b;=reïj, my< hEu fya;=fjka fjk;a nÿ ^iykdOdr wvq l< miq& my< .sfhah'
2020 jif¾ § cd;sl b;=reï ishhg 3'6lska my< wdh;ksl wxY wkqj wdodhï ckkh lsÍu
hk ,§' fï wkqj" 2020 jif¾ § cd;sl b;=reï ie,lSfï §" .Dy tall iy ,dN wfmalaIdfjka
o'foa'ks'ys m%;sY;hla f,i ishhg 23'9la olajd my< f;drj .Dy tall i|yd fiajh i,ik wdh;k
hk ,§' fuf,i" cd;sl b;=reïj, my; jeàula wxYh" uQ,H fkdjk wdh;k wxYh" rdcH wxYh
olakg ,enqK o" wdfhdackj, olakg ,enqKq iy uQ,H wdh;k wxYh ms<sfj<ska iuia; wdodhu
ie,lsh hq;= my< hEu fya;=fjka" 2019 jif¾ § i|yd jeäu odhl;ajhka imhk ,§'

2'13 ixLHd igyk


mßfNdackh" wdfhdack iy b;sßlsÍï ^mj;akd fj<|fmd< ñ, wkqj& ^w&^wd&
o'foa'ks' g
remsh,a ñ,shk j¾Okh ^]&
ldKavh odhl;ajh ^]&
2019 ^we& 2020 2019 ^we& 2020 2019 ^we& 2020
1' fj<|fmd< ñ, wkqj o'foa'ks' 15,012,953 14,972,995 5.1 -0.3 100.0 100.0
2' mßfNdack úhou 11,902,168 12,146,234 7.4 2.1 79.3 81.1
fm!oa.,sl 10,485,180 10,589,745 7.3 1.0 69.8 70.7
rch 1,416,989 1,556,489 8.1 9.8 9.4 10.4
3' wdfhdack 4,030,195 3,778,482 -5.5 -6.2 26.8 25.2
4' foaYh
S b;=reï 3,110,785 2,826,761 -2.9 -9.1 20.7 18.9
fm!oa.,sl 3,001,308 3,238,268 18.2 7.9 20.0 21.6
rch ^wE& -96,162 -169,740 -34.1 -76.5 -0.6 -1.1
5' foaYh
S b;=reï-wdfhdack mr;rh -919,410 -951,721 13.4 -3.5 -6.1 -6.4
6' úfoaYhS Y=oO
a m%d:ñl wdodhu ^b& -432,250 -405,184 -10.9 6.3 -2.9 -2.7
7' úfoaYhS Y=oO
a cx.u ixl%du ^b& 1,030,690 1,154,429 3.1 12.0 6.9 7.7
8' cd;sl b;=reï 3,709,225 3,576,005 -2.7 -3.6 24.7 23.9
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a lrk ,o o'foa'ks' weia;fïka;= u; mokï fõ' uQ,hka( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
^wd& ;djld,sl YS% ,xld uy nexl=j
^we& ixfYdaê;
^wE& uqo,a wud;HdxYfhka ,o o;a;j,g wkqj" rdcH wdodhu" úhou iy rdcH uQ,H fYaIj, ;lafiare w.hkaj,g ysÕ f.ùï i|yd isÿl, .e,mSu we;=<;a lr we;'
^b& fuu w.h f.jqï fYaIfhys weia;fïka;=.; w.hj,ska fjkia jkqfha .Kkh lsÍfï § we;sjk ld, mudj fya;=fjks'

68
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

2'14 ixLHd igyk


mj;akd fj<|fmd< ñ, hgf;a wdh;ksl wxY wkqj wdodhï ixrpl ^w&^wd&
m%;sY;l odhl;ajh ^]&
2019 ^we& 2020
whs;uh
uQ,H .Dy tall yd uQ,H .Dy tall yd
uQ,H rdcH uQ,H rdcH
fkdjk ,d'f;d'.D'fia'wd'* fkdjk ,d'f;d'.D'fia'wd'*
wxYh wxYh wxYh wxYh
wxYh wxYh wxYh wxYh

2
fiajl wdodhï 34.2 6.6 27.9 31.3 32.5 7.9 30.4 29.2
o< fufyhqï w;srl
s ;
a h 35.5 4.9 1.9 57.6 34.7 5.7 1.5 58.1
Y=oO
a fufyhqï w;sßla;h 39.0 5.6 0.6 54.8 37.7 6.4 0.7 55.2
ñY% wdodhu - - - 100.0 - - - 100.0
ia:djr m%d.aOk mßfNdackh 41.4 4.0 12.5 42.1 43.3 5.5 8.7 42.5
ksIm
a dokh u; fjk;a nÿ≥
^wvq l<d tu iykdOdr& 83.7 15.8 - 0.4 85.5 14.2 - 0.3
uQ,l
s ñ, .Kka wkqj iuia;
tl;= l< w.h 35.3 5.5 10.2 48.9 34.1 6.4 10.9 48.6
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a lrk ,o o'foa'ks' weia;fïka;= u; mokï fõ' uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
^wd& ;djld,sl
^we& ixfYdaê;
* ,dN wfmalaIdfjka f;drj .Dy tall i|yd fiajh i,ik wdh;k

2'7 ck.ykh" Y%u n,ldh iy fiajd kshqla;sh odhl;ajhla ,nd fok ,oafoa ms<sfj<ska kef.kysr
iy niakdysr m<d;a jk w;r" wvqu odhl;ajh
ck.ykh jd¾;d jQfha W;=re iy W;=re ueo m<d;aj,sks' fmr
frðiag%d¾ ckrd,a fomd¾;fïka;=j úiska mej;s m%jK;dj wLKavj mj;ajd .ksñka
iïmdokh lrk ,o uOH jd¾Isl ck.yk 2020 jif¾ § o niakdysr m<d; uOH jd¾Isl
weia;fïka;=j,g wkqj" 2020 jif¾ § Y%S ,xldfõ ck.ykfhka by<u fldgi jQ ishhg 28'1lg
uOH jd¾Isl ck.ykh ñ,shk 21'919la f,i ysñlï lshk ,o w;r" ms<sfj<ska uOHu iy ol=Kq
weia;fïka;= lr we;' ta wkqj" 2019 jir ;=< § m<d;a uOH jd¾Isl ck.ykfhka ishhg 12'7lg
ishhg 0'6la f,i jd¾;d jQ ck.yk j¾Ok fõ.h" iy ishhg 12'2lg ysñlï lshk ,§' fï w;r" W;=re
2020 jir ;=< § ishhg 0'5la olajd ;jÿrg;a m<d; fuu jif¾ § o" uOH jd¾Isl ck.ykfhka
my; jegq‚' iuia; ck.yk j¾Okhg jeäu wvqu fldgi jQ ishhg 5'3lg ysñlï lshk ,§'

2'15 ixLHd igyk Y%u n,ldh


m<d;a uÜgfuka ck.ykh wd¾Ól jYfhka il%Sh ck.ykh jk Y%u
iy ck >k;ajh ^w&^wd& n,ldh"6 2019 jif¾ jd¾;d jQ ñ,shk 8'592 isg"
2019 2020 2020 jif¾ § ñ,shk 8'467la olajd my< hk ,§'

m<d; ck.ykh
ck >k;ajh
ck.ykh
ck >k;ajh
ta wkqj" wd¾Ól jYfhka il%Sh fkdjk ck.ykh
mqoa.,hka Z000 mqoa.,hka Z000 2019 jif¾ jd¾;d jQ ñ,shk 7'832 isg" 2020
niakdysr 6,149 1,711 6,165 1,716 jif¾ ñ,shk 8'273la olajd by< hk ,§' wd¾Ól
uOHu 2,766 496 2,781 499 jYfhka il%Sh fkdjk ck.ykfha ie,lsh
ol=K 2,654 493 2,669 496 hq;= j¾Okh i|yd /lshd wysñ jQ mqoa.,hkag
W;=r 1,143 138 1,152 139
/lshdjl kshq;= ùug we;s wjia:d fyda /lshd wjia:d
kef.kysr 1,729 185 1,746 187
il%Sh jYfhka fiùug we;s wjia:d ;djld,slj
jhU 2,551 340 2,563 341
W;=re ueo 1,377 141 1,386 142
wysñ ùu fya;= úh' /lshdjl kshq;= ùug ±la jQ
W!j 1,376 165 1,387 166
Wkkaÿjla fkdue;s iajNdjh i|yd" fldúâ-19
inr.uqj 2,058 418 2,070 421 jix.;h me;sÍu je<elaùu i|yd mek jQ
21,803 348 21,919 350
ixprK iSud" kj /lshd wjia:d wvqùu fya;=fjka
uq¿ tl;=j
we;s jQ wffO¾hu;a ùï iy jix.;h me;sÍu;a iu`.
^w& ;djld,sl uQ,h( frðiag%d¾ ckrd,a fomd¾;fïka;=j
^wd& uOH jd¾Isl ck.yk o;a; we;s jQ fi!LHuh wjodku fndfyda ÿrg fya;= úh'
2012 ck yd ksjdi ix.Kkh
u; mokï fõ' 6 wd¾Ól jYfhka il%h S ck.ykh" tkï i,ld n,k i;shl ld,iSudj ;=<
jhi wjqreÿ 15 iy Bg jeä fiajd kshl
q ;
a iy fiajd úhql;
a ck.ykh wh;a fõ'

69
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

2'16 ixLHd igyk w;r" fldúâ-19 jix.;h yuqfõ mekjQ wdkhk


l=gqïn ck.ykh" Y%u n,ldh iy iSud iy f.da,Sh wdydr iemhqï cd, i|yd we;s jQ
Y%u n,ld iyNd.s;ajh ^w& ndOd uOHfha wdydr iqrlaIs;;dj mj;ajd .ekSu
2020 ^wd& wruqKq fldgf.k rg jid ±uQ ld,mßÉfþofha §

YS¾Ih 2019 m<uq fojk f;jk isõjk jd¾Isl lDIsl¾udka; wxYfha l%shdldrlï wLKavj mj;ajd
ld¾;=j ld¾;=j ld¾;=j ld¾;=j ^we& f.k hdug ,nd fok ,o iyk fï i|yd fndfyda
l=gï
q n ck.ykh ÿrg fya;= úh' ta wkqj" lDIsl¾udka; wxYfha

2
mqo.
a ,hka Z000 16,424 16,690 16,793 16,562 16,913 16,739 fiajd kshqla; ck.ykh 2019 jif¾ mej;s
Y%u n,ldh ishhg 25'3ys isg 2020 jif¾ § ishhg 27'1la
mqo.
a ,hka Z000 8,592 8,504 8,435 8,454 8,473 8,467
olajd j¾Okh úh' fï w;r" l¾udka; wxYfha
fiajd kshl
q ;
a 8,181 8,020 7,977 7,968 8,031 7,999
iy wd¾Ólfha /lshd wjia:d W;amdokh lrk
fiajd úhql;
a 411 483 458 487 442 468
m%uqL;u wxY jk fiajd wxYfha fiajd kshqla;sh"
Y%u n,ld iyNd.s;j a 2019 jif¾ ms<sfj<ska mej;s ishhg 27'6 iy
wkqmd;slh ^wE& 52.3 51.0 50.2 51.0 50.1 50.6
ishhg 47'1 isg 2020 jif¾ § ms<sfj<ska
mqreI 73.0 72.4 71.7 72.5 70.9 71.9
ishhg 26'9 iy ishhg 46'0 olajd my; jegq◊‚'
ia;%S 34.5 32.5 31.6 32.4 31.7 32.1
flfia jqjo" jix.; ld,mßÉfþofha § we;s jQ kj
^w& jhi wjq' 15 iy Bg jeä l=gqïn uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk
ck.ykh fomd¾;fïka;=j b,a¨u fya;=fjka" fm!oa.,sl wdrlaIK Wmdx.
^wd& ;djld,sl
^we& 2020 ld¾;= y;frys idudkHh
ksIamdokh lrkakka iy NdKav m%jdylhka jeks
^wE& Y%u n,ldh" l=gqïn ck.ykfha kj /lshd wjia:d ìys úh' fï w;r" iuia; fiajd
m%;sY;hla f,i
kshqla;sfhka ishhg 42'7l by<u odhl;ajhla
olajñka fm!oa.,sl wxYh Y%S ,xldfõ m%Odk;u
Y%u n,ldfha my< hEu iy wd¾Ól jYfhka /lshd W;amdok wxYh f,i 2020 jif¾ § o
il%Sh fkdjk ck.ykfha by< hEu wkqj" Y%u wLKavj /£ isá w;r" ;udf.au jev lghq;=
n,ldh iy l=gqïN ck.ykh w;r wkqmd;h jk lrkakka o iuia; fiajd kshqla;shg ishhg 33'2l
Y%u n,ld iyNd.s;aj wkqmd;slh" 2019 jif¾ odhl;ajhla olajk ,§'
mej;s ishhg 52'3ys isg 2020 jif¾ § ishhg 50'6la
olajd wvq úh' fï wkqj" 2019 jif¾ § ms<sfj<ska uy nexl=j úiska mj;ajkq ,nk rdcH wxYfha
ishhg 73'0la iy ishhg 34'5la f,i jd¾;d jQ fiajd kshqla;sh ms<sn| iólaIKhg wkqj rdcH
mqreI iy ia;%S Y%u n,ld iyNd.s;aj wkqmd;sl 2020 wxYfha fiajd kshqla;sh 2019 jif¾ jd¾;d jQ
jif¾ § ms<sfj<ska ishhg 71'9la iy ishhg 32'1la ñ,shk 1'467 isg 2020 jif¾ § ñ,shk 1'528la olajd
olajd wvq úh' Y%u n,ldfha È.=ld,Skj mej; j¾Okh úh' wud;HdxY" fomd¾;fïka;=" Èia;%sla
tk ia;%S mqreI Ndjh wkqj we;s wiu;=,s;;djhka f,alï ld¾hd," m%dfoaYSh f,alï ld¾hd," m<d;a
jix.; ;;a;ajh yuqfõ ;jÿrg;a j¾Okh jQ w;r" iNd iy w¾O rdcH wdh;kj, fiajd kshqla;slhka
2019 jif¾ § ishhg 38'5la f,i jd¾;d jQ ia;%S fuu iólaIKhg we;=<;ah' rdcH wxYfha fiajd
mqreI Y%u n,ld iyNd.s;aj mr;rh" 2020 jif¾ § kshqla;sfha olakg ,enqKq j¾Okh i|yd rch
ishhg 39'8la olajd j¾Okh úh' úiska /lshd úrys; WmdêOdÍka 60"000lg iy wvq
wdodhï,dNS mqoa.,hka 100"000lg /lshd ,nd §u
fiajd kshqla;sh fya;= úh'
fiajd kshqla; ck.ykh"7 2019 jif¾ 2'17 ixLHd igyk
jd¾;d jQ ñ,shk 8'181 isg 2020 jif¾ § rdcH wxYfha fiajd kshqla;sh
ñ,shk 7'999la olajd my< .sfhah' fï i|yd
2019 2020 m%;sY; fjki
l¾udka; iy fiajd wxYj, fndfyda ÿrg

wxYh
^w& ^wd& 2020$2019 ^wd&
;djld,sl yd wkshï fiajd kshqla;sfha isÿ jQ my<
rdcH ^we& 1,221,735 1,290,370 5.6
hEu fya;= úh' flfia jqjo" lDIsl¾udka; wxYfha
w¾O rdcH ^wE& 245,273 237,951 -3.0
fiajd kshqla;slhkaf.a j¾Okhla olakg ,enqKq
iuia; rdcH wxYh 1,467,008 1,528,321 4.2
7 wod< fhduq ld,h ;=< fiajlhka" fiajHhka" ;udf.au jevlghq;= lrkakka ^w& ixfYdaê; uQ,h( YS% ,xld uy nexl=j
fyda f.ùï fkd,nk mjqf,a idudðlhka f,i wju mehlaj;a wd¾Ól ^wd& ;djld,sl
lghq;a;l fhÿk mqoa.,hka fiajd kshqla; mqoa.,hka f,i y÷kaajkq ,nhs' ^we& uOHu rch" m<d;a md,k wdh;k iy m<d;a iNd
fuhg wod< fhduq ld,h ;=< wd¾Ól lghq;a;l fh§ fkdisáh;a tu wd¾Ól ^wE& rdcH ixia:d" jHjia:dms; uKav, iy rdcH wêldÍka
lghq;a; iu`. úêu;a ne£ula we;s mqoa.,hka o wh;a fõ'

70
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

úfYaI igyk 3
fldúâ-19 ;=<ska n,.ekajqKq ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùu

ye¢kaùu M,odhs;dj jeäÈhqKq ùu" fiajd ne£u yd fiajd


;Dma;sh jeäÈhqKq ùu iy fiajfhka bj;aj hEï
fldúâ-19 jix.;h u.ska Y%u fj<|fmd< flfrys
wvqùu hkdÈh m%Odk m%;s,dN jYfhka ±laúh yelsh'
fmr fkdjQ wdldrfha n,mEula we;s lrk ,§' jix.;h
óg wu;rj" È.= l,la mqrd my< uÜgul mj;akd

2
me;sÍu je<elaùu i|yd .kq ,enQ l%shdud¾. hgf;a
Y%S ,xldfõ ia;%S Y%u n,ld iyNd.s;ajh by< kexùu
iqmqreÿ /lshd mßY%hka ;=< isg /lshdfõ ksr;
i|yd ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï l%uh iqÿiq
ùug iSud mekjqKq neúka iïu; /lshd p¾hd
úi÷ula nj wLKavj fmkajd § we;' tneúka" ksjfia
yd ms<sfj;a úYd, fjkilg n÷ka úh' ta wkqj"
isg /lshdfõ ksr; ùu" rfÜ Y%u iïm;a Ndú;hg
jix.; ;;a;ajh mej;s ld,iSudfõ §" ksjfia isg
.ekSfï yelshdj mq`M,a lsÍfï l%ufõohla jk
/lshdfõ ksr; ùu (work from home)" kuHYS,S meh
w;r" tu.ska È.=ld,Skj rfÜ wd¾Ól j¾Okh by<
l%uhg fiajfha fh§u iy fiajd uqr l%uh wkqj fiajfha
kxjkq we;' tfukau" jdyk .ukd.ukh wju ùfï
fh§u jeks l%uj,g wdh;k fhduq úh' fuu jix.;hg
m%;sM,hla f,i ldnka úfudapkh wvqùu ;=<ska jdhq
fmr isgu we;eï l¾udka; yd jD;a;Ska úiska ksjfia
¥IKh wvqùu" r: jdyk ;onoh wvqùu yd Lksc
isg /lshdfõ ksr; ùfï l%uh ls%hd;aul l< o"
f;,a wdkhkh wvqùu" iy kd.ÍlrKh wvqùu o"
jix.; ;;a;ajh hgf;a jHdmdr yd fiajd wLKavj ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùu Tiafia rgla jYfhka
mj;ajdf.k hEfï ;djld,sl mshjrla f,i tu l%uh w;alr.; yels wfkl=;a m%;s,dNhkah'
jvd;a ckm%sh úh' tfukau" fldúâ-19 jix.;h"
fiajd kshqla;slhka fiajd ia:dkhg meñŒu" fN!;sl tfia jqjo" ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï l%uh
jYfhka iómj fiajfha fh§u fukau" ld¾hd, mßY% m%dfhda.slj l%shd;aul lsÍfï § hï hï iSud yd
wNsfhda.j,g uqyqK §ug isÿ fõ' uQ,sl jYfhka"
ie,iqï lsÍu hk lreKqj, jeo.;alu ms<sn|j"
ish¨u l¾udka;" jD;a;Ska yd /lshd ld¾hhka i|yd
fndfyda wdh;kj,g kej; is;d ne,Sug fmr fkdjQ
fuu l%uh fhdod.; fkdyelsh' jix.; ld,iSudj
wkaofï wjia:djla i,id fok ,§' ksjfia isg /lshdfõ
;=< úoHq;a ;emE, yryd ikaksfõokh úêu;a lr
ksr; ùfï l%uh iïnkaOfhka mj;sk wNsfhda. wkqj"
;snqK o" úfYaIfhkau" rdcH wxYfha ,smsf,aLk yd
th mq`M,a jYfhka È.=ld,Skj ls%hd;aul lsÍfï §
ld¾hmámdàka ;ju;a mQ¾K jYfhka äðg,alrKh ù
fiajdfhdaclhd iy fiajdodhlhd w;r we;s yjq,a
fkdue;s fyhska" /lshd mßY%fhka neyerj
j.lSu" lemùu iy wfkHdkH wjfndaOh we;=`M
/lshd lghq;=j, ksr; ùfï§ we;sjk w;miqùï yd
fndfyda idOl u; tys id¾:l;ajh r|d mj;akd nj
wld¾hlaIu;d idfmalaI jYfhka by< hd yelsh'
fmkS hhs'
WodyrKhla f,i" f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK
há;, myiqlï" iy f;dr;=re yd ikaksfõok
ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï jdis" wjdis iy wNsfhda.
;dlaIK idlaIr;dj iïnkaOfhka mj;sk .eg¨ iy
ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùu u.ska fiajd iajhxl%Sh fkdjk l%shdj,s iy ld¾hmámdá nyq,j
kshqla;slhkag fukau fiajdfhdachkag o fndfyda mej;Su wdÈh fya;=fjka" fldúâ-19 jix.;h me;sÍu
m%;s,dN ie,fihs' fiajd kshqla;slhd iïnkaOfhka je<elaùfï mshjrla jYfhka Y%S ,xldfõ rdcH wxYh
.;a l," .ukd.uk ld,h yd úhoï wvqùu" /lshdfõ ;=< l%shd;aul lrk ,o ksjfia isg /lshdfõ ksr;
ksr; jk ia:dkhg yd ld,iSudjg wod<j jeä myiqjla ùfï l%uh mQ¾K jYfhka id¾:l m%;sM, ,nd §ug
;sîu" ndOd wju ùu iy /lshdj yd fm!oa.,sl Ôú;h iu;a fkdjq‚' óg wu;rj" rdcH wxYh ;=< ±kg
w;r jeä iunr;djla mj;ajd.; yelsùu wdÈh mj;akd äðg,alrK ;;a;ajh wkqj" idudkH ck;djg
fuu.ska ,efnk m%Odk m%;s,dN fõ' fiajdfhdaclhd imhkq ,nk fiajd fiajlfhl= ksr; ùfukau isÿ
iïnkaOfhka i,ld ne,Sfï § c,h" úÿ,sh jeks l< hq;= neúka" rdcH wxYfha fndfyda rdcldß i|yd
Wmfhda.s;d i|yd msßjeh wvqùu" ld¾hd, mßY%j,g ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï l%uh iqÿiq fkdfõ'
wod< fufyhqï úhoï wvqùu" w;sld, yd m%jdyk §ukd fï wkqj" fuu l%uh id¾:lj l%shd;aul lsÍug
jeks ld¾huKav, úhoï wvqùu" fiajd kshqla;slhkaf.a kï" ksjfia isg /lshdfõ ksr; úh yels l¾udka;"

71
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

jD;a;Ska iy /lshd ld¾hhka meyeÈ,sj y÷kdf.k" f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK há;, myiqlï
ta ms<sn|j ;lafiarejla fldg ta i|yd wjYH kshuhka ia:dms; lsÍu we;=`M Bg wod< úhoïj, j.lSï ork
yd fldkafoais iïnkaOfhka kS;s iïmdokh l< md¾Yajh" ksYaÑ; ikaksfõok myiqlï iy rfÜ
hq;=h' ;jo" fiajlhkaf.a f;dr;=re yd ikaksfõok kS;shg wkql+,j fiajd ld,iSudj iy úfõl ld,h
;dlaIK idlaIr;d uÜgu" fiajlhka i|yd wjYH ms<sn| úêúOdk o ia:dms; l< hq;=h ^cd;Hka;r
wëlaIK uÜgu" fN!;sl há;, myiqlï fukau lïlre ixúOdkh" 2020&'

2
f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK há;, myiqlï
ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï § we;sjk ndOd
yd WmlrKj, m%udKj;anj yd .=Kd;aulnj"
fya;=fjka /lshd lghq;= ms<sn| wjOdkh" Wkkaÿj yd
fiajlhkaf.a ksfjiaj, mj;akd jd;djrKh iy
M,odhs;dj wvqùu" /lshdfõ j.lSï iy mjqf,a j.lSï
wfkl=;a fm!oa.,sl j.lSï wkqj /lshd mßY%fhka
iïnkaOfhka mekkef.k w¾nqo" .=Kd;aulnj wvq
mßndysrj /lshdfõ ksr;ùug we;s yelshdj iEu
há;, myiqlï yd ikaksfõok cd, myiqlï iy
fiajlfhla i|ydu fjka fjka jYfhka ;lafiare
fiajlhka Rcq wëlaIKhlg ,la fkdùu hkdÈh
l< hq;=h ^cd;Hka;r lïlre ixúOdkh" 2020&'
ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï l%ufha mj;akd
úfYaIfhkau" Y%S ,xldfõ mß.Kl idlaIr;dj
wjdisiy.; ;;a;ajhka fõ' ta wkqj" fiajH-fiajl
ishhg 30'8la yd äðg,a idlaIr;dj ishhg 46'0la
iïnkaO;djfha we;s jk úYd, fjki ie,ls,a,g
jYfhka wvq uÜgïj, mej;Su ^ckf,aLk yd
.ksñka fiajlhkaf.a wNsfm%arK uÜgï iy
ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j" 2020& iy mß.Kl
ld¾hidOkh by< uÜgul mj;ajd f.k hEu i|yd
o;a; wdrlaIKh iïnkaOfhka mj;sk .eg¨
fiajl iyNd.s;ajh ;yjqre lsÍu" l<ukdlrKh"
iy.; ;;a;ajhka fuys§ ie,lsh hq;= m%Odk
md,kh iy ld¾hidOkh uekSu iïnkaOfhka kj
lreKq w;r fõ' tu ksid" ksjfia isg /lshdfõ
ksr; ùfï l%uh È.=ld,Skj mj;ajdf.k hEu l%ufõohka o ia:dms; l< hq;=h' fuys§" idïm%odhsl
i|yd ikaksfõok cd, wdjrKh mq`M,a lsÍu iy úOdk iy l<ukdlrK l%uj,ska neyerj m%;sM,
mß.Kl yd äðg,a idlaIr;dj jeäÈhqKq lsÍu u; mokï jQ l<ukdlrKh ^cd;Hka;r lïlre
w;HjYH fõ' óg wu;rj" ÿria: fiajd kshqla;sfha § ixúOdkh" 2020& iy ksrka;r ikaksfõokh yd mÍlaId
wjYH jk ikaksfõok cd, há;, myiqlï iy lsÍï jeks l%u flfrys fhduq úh yelsh' óg wu;rj"
ihsn¾ wdrlaIdj jeäÈhqKq lsÍu fukau" ,sms f,aLk wdh;k ixialD;sh iy lKavdhï ne£u mj;ajd
lghq;= iy wkqu; lsÍfï l%shdmámdá äðg,alrKh .ekSu i|yd fukau" fiajlhkaf.a udkisl wd;;sh
lsÍu yryd ud¾..; (online) fiajd mßirhla lrd wju lsÍu i|yd kj ikaksfõok yd wka;¾ in|;d
mßj¾;kh ùu o jeo.;a fõ' mj;ajd .ekSfï l%u ia:dms; l< hq;=h' fï w;r"
ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï l%uh È.= ld,Skj
ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùu jeks l%u úêu;aj
fhdod .kafka kï wêl f,i rdcldßj, ksr; ùfuka
l%shd;aul lsÍu i|yd kùk ;dCIKh Ndú;fhka
fiajlhkaf.a YdÍßl yd udkisl fi!LHhg we;s
rdcldß lsÍu" ikaksfõokh lsÍu yd wka;¾ in|;d
úh yels È.= ld,Sk n,mEï j<lajd .ekSug fukau
mj;ajd .ekSu ms<sn|j ksis mqyqKqjla ,nd ;sîu
/lshdfõ j.lSï iy mjqf,a j.lSï w;r we;s úh yels
w;HjYH fõ' tfukau" fuu l%uh l%shdjg kxjk
wiu;=,s;;d j<lajd .ekSug iy È.=ld,Skj m%Yia;
uQ,sl wjia:dfõ § u /lshdfõ ksr; úh hq;= ia:dkh
M,odhs;d uÜgula mj;ajd .ekSu i|yd" fiajd ld,
yd ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùug wod< ld,igyk
fõ,djka ksYaÑ;j fjkafldg y÷kd .ekSug m%uqL;dj
^mQ¾K fyda w¾O& iy ld,h ^ksYaÑ; ld,hla iys; fyda
,nd Èh hq;=h'
rys;& iïnkaOfhka fiajd .súiqfï i|yka kshuhka yd
fldkafoais fjkia lsÍu fyda tu lreKq iïnkaOfhka fiajlhka úiska o m%Yia; M,odhs;d uÜgula mj;ajd
wdh;k m%;sm;a;sj, meyeÈ,s ud¾f.damfoaY we;=<;a .ekSfï § fm!oa.,sl Ôú;h ;=<ska we;s úh yels ndOd
lsÍu b;d w;HjYH fõ ^flaß" 2020&' ;jo" ne|shdjka wju lsÍu i|yd hefmkakkaf.a /ljrKh ;yjqre
w;r .egqï wju fldg m%Yia; M,odhs;d uÜgula <Õd lsÍu we;=`M l=gqïn j.lSï bgq lsÍu i|yd wjYH
lr .ekSu i|yd" fiajd .súiqug we;=<;a kshuhka ksis ie,iqï fh§u ;=<ska ish rdcldß j.lSï yd
yd fldkafoais u.ska fyda wdh;k m%;sm;a;sj,g wod< l=gqïn j.lSï w;r meyeÈ,s iSudjka ;nd .; hq;=h'
ud¾f.damfoaY u.ska" fN!;sl há;, myiqlï yd Bg wu;rj" fiajd lKavdhu iuÕ ksrka;rfhka

72
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

ikaksfõokfha ksr;ùu yd wka;¾ in|;d mj;ajd äðg,a moaO;s iy f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK
.ekSu u.ska udkisl yd YdÍßl fi!LHh ukdj idlaIr;dj iïnkaOj úYd, ;dlaI‚l fjkialï
mj;ajd .ekSu fukau" ksis fN!;sl há;, myiqlï isÿ l< hq;=h' fndfyda fiajdfhdaclhkag t;rï
Ndú; lsÍu o" ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùu u.ska úYajdihla fkd;snQ äðg,a l%ufõo ld¾hd, fiajd
È.= ld,Sk m%Yia; M,odhs;d uÜgula w;alr .ekSu lghq;= i|yd fhdod .ekSu fldúâ-19 jix.;hg
i|yd bjy,a fõ' iu.dój werUqKq w;r" th jeäÈhqKq lr wLKavj
bÈßhg mj;ajdf.k hEu" fiajd kshqla;slhkaf.a

2
bÈß ±lau rdcldß yd fm!oa.,sl Ôú;fha iunr;dj iy ;Dma;sh
jeäÈhqKq lsÍug fukau" wd¾Ólh by< j¾Ok udj;la
fldúâ-19 jix.;h u.ska" ksjfia isg /lshdfõ ksr; lrd fhduq lsÍug;a" ck;djf.a Ôjk ;;a;ajh by<
ùfï l%uh mq`M,a jYfhka Ndú;hg .ekSu ms<sn|j kexùug;a bjy,a jk ;sridr úi÷ula jkq we;'
úuid ne,Su i|yd wjia:dj Wod jQ w;r" fuu idOkSh
mßj¾;kh jix.; ld,fhka miqj;a mj;ajdf.k hEu
uQ,dY%
;=<ska Y%u n,ld iyNd.s;ajh yd b;=reï by< kexùu
1.
Carey (2020), Details of new Telework Law approved by
yryd ueÈ yd È.= ld,Skj by< wd¾Ól j¾Okhla Congress, accessed 03 March 2021 <https://www.carey.cl/en/
w;alr.; yelsjkq we;' flfia fj;;a" ksjfia isg details-of-new-telework-law-approved-by-congress/>
/lshdfõ ksr; ùfï l%uh jvd id¾:l lr.ekSug iy 2. Department of Census and Statistics, Computer Literacy Statistics
- 2020 (First six months), accessed 03 March 2021 <http://www.
tu.ska wfmalaIs; Wmßu m%;s,dN ,nd .ekSug kï" statistics.gov.lk/PressReleases/ComputerLiteracystatistics-2020-
th m%dfhda.slj l%shd;aul lsÍfï § we;s jk ÿIalr;d" Firstsixmonths>
wNsfhda. iy wjdis iy.; ;;a;ajhkag ms<shï fh§u 3. International Labour Organization (2020), An employers' guide
on working from home in response to the outbreak of COVID
w;HjYH fõ' ;jo" rdcH wxYh úiska ksjfia isg 19, accessed 03 March 2021<https://www.ilo.org/wcmsp5/
/lshdfõ ksr; ùfï l%uh M,odhSj fhdod .ekSug kï groups/public/---ed_dialogue/--act_emp/documents/publication/
f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK há;, myiqlï" wems_745024.pdf>

uq,anei.;a wjodkï ;;a;ajhka biau;= ta wkqj" fiajd úhqla; ck.ykh"8 2019 jif¾
lrñka" wúêu;a wxYfha /lshdjka fldúâ-19 jd¾;d jQ ñ,shk 0'411g idfmalaIj 2020 jif¾
jix.;h fya;=fjka ±ä n,mEulg ,la úh' § ñ,shk 0'468la olajd by< hk ,§' jix.;
fldúâ-19 jix.;h me;sÍu je<elaùug .;a iufha § fiajd úhqla;s wkqmd;slh n,dfmdfrd;a;=
l%shdud¾. iu`. wúêu;a wxYfha fiajlhkaf.a
Ôjfkdamdh wjia:djkag ±ä ndOd mekke.Su 8 /lshdjla fidhk yd /lshdjla fkdl< iy miq.sh i;s y;rl ld,h
fya;=fjka fuu wxYh úYd, n,mEulg ,la úh' ;=< /lshdjla fiùug hï mshjrla .;a yd bÈß i;s fol ;=< /lshdjla
,enqKfyd;a Ndr .ekSug yelshdjla we;s mqoa.,hka fiajd úhqla; mqoa.,hka
wúêu;a wxYfha fiajlhka lsisÿ iudc wdrlaIK f,i y÷kajkq ,nhs'
jevigykla ;=<ska wdjrKh fkdjk neúka Tjqka 2'12 rEm igyk
wdmod wjia:djkays § oßø;d uÜgfuka my<g fiajd úhqla;s wkqmd;slh ^]&
jeàug jvd;au wjodkula we;s ksid" fujeks
wjia:dj, § Tjqka ;djld,sl wdodhï iydhla 8.4
wjYH lKavdhula njg m;aj we;' ta wkqj" úYd, 6.6 6.5
7.6
7.0 7.1
7.4
6.5
fiajl m%udKhla we;=<;a jk wúêu;a wxYfha
5.5
fiajlhkaf.a iqNidOkh jeäÈhqKq lsÍu i|yd 4.4 4.3 4.7 4.4 4.2 4.4 4.8

Tjqka b,lal lr.;a iudc wdrlaIK l%shdud¾.j,


±ä wjYH;djla mj;S'

fiajd úhqla;sh
2019 jif¾ ishhg 4'8la f,i jd¾;d jQ
2013

2015

2018

2019

2020
2016

2017
2014

fiajd úhql;a s wkqmd;slh" 2020 jif¾ § ishhg iuia; ia;%S


5'5 olajd by< hk ,o w;r" fï i|yd fldúâ-19 uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk
jix.;fha wys;lr n,mEu uQ,l s jYfhka fya;= úh' fomd¾;fïka;=j

73
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

jQ ;rï by< hEula olakg fkd,enqKs' fï i|yd" 2'13 rEm igyk


ksmqK;d ldKav wkqj úfoaY /lshd i|yd msg;aj hEï
/lshd wysñ jQ mqoa.,hka" mej;s jd;djrKh hgf;a
;djld,slj fyda iaÓr jYfhka /lshd wjia:d 200,000
fiùu k;r lsÍu iy kj /lshd wjia:dj,
fkdfh§u ksid fiajd kshqla; ck.ykfha uq`M 150,000

wvqùu fiajd úhqla; ck.ykhg mßj¾;kh

mqoa.,hka
fkdùu fya;= úh' flfia jqjo" 2020 jif¾ §

2
100,000

W!k fiajd kshqla;sh ie,lsh hq;= f,i by<


.sh w;r" jev lrk ,o uq`M meh .Kk ie,lsh 50,000

hq;= f,i wvqùu ;=<ska fmkakqï l< mßÈ Y%u


n,ldfha M,odhS Odß;dj ksis f,i Wmfhda.S lr 0

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020
fkd.ekSu fï i|yd fya;= ù we;'
kqmqyqKq iy jD;a;Sh iy uOHu" ,smslre yd
fiajd kshqla; ldKavj, we;s wiudk;djhka .Dy fiaúld mqyqKq ta wdY%s; iy w¾O
mqyqKq
;jÿrg;a ;Sj% lrñka" ia;%S" ;reK iy by<
uQ,h( YS% ,xld úfoaY fiajd kshqla;s ld¾hdxYh
wOHdmk iqÿiqlï,;a ldKavj, fiajd úhqla;s
wkqmd;sl 2020 jif¾ § o ie,lsh hq;= f,i yd ta wdY%s;" mqyqKq" w¾O mqyqKq" kqmqyqKq iy .Dy
j¾Okh úh' fï wkqj" 2019 jif¾ ishhg fiaúld hk ish¨ ksmqK;d ldKav hgf;a msg;aj
7'4la jQ ia;%S fiajd úhqla;s wkqmd;slh 2020 hEï 2019 jirg idfmalaIj 2020 jif¾ § my<
jif¾ § ishhg 8'4la olajd j¾Okh úh' fï w;r" hk ,§' fï w;r" 2020 jif¾ § iuia; úfoaY
mqreI fiajd úhqla;s wkqmd;slh o 2019 jif¾ § /lshd i|yd msg;aj hEïj,ska ishhg 82'0lg
odhl fjñka" ueofmrÈ. l,dmh ;jÿrg;a
jd¾;d jQ ishhg 3'3ys isg 2020 jif¾ § ishhg 4'0la
/lshd i|yd úfoia.;ùï iïnkaOfhka m%uqL;u
olajd j¾Okh úh' ia;%S Y%u n,ldfha fiajd kshqla;s
ia:dkfha meje;s‚' tfia jqjo" ueofmrÈ. l,dmfha
ksmqK;dj, §¾>ld,Skj mj;akd .eg¨ iy fiajd
/lshd i|yd msg;aj hEï 2019 jirg idfmalaIj
kshqla;sh iïnkaOfhka ia;%S mqreI Ndjh wkqj we;s 2020 jif¾ § ishhg 74'5lska my; jegq◊‚'
fkd.e,mSï" ia;%S fiajd úhqla;s wkqmd;slh" mqreI
fiajd úhqla;s wkqmd;slh fuka fo.=Khlg;a jvd Y%S ,xldfjka Y%uh ,nd .kakd rgj,a ;=<
fldúâ-19 jix.;h me;sÍu fya;=fjka Y%S ,dxlsl
by< uÜgul mej;Sug fya;= úh'
ixl%u◊‚l Y%ñlhka ±ä n,mEulg ,la úh'
úfoaY fiajd kshqla;sh
fldúâ-19 jix.;fha m<uq /,a, hqfrdamd l,dmh
;=< jHdma; ùu;a iu`. fkdikaiqka jQ Y%S ,dxlsl
fldúâ-19 jix.;h me;sÍu;a iu`. 2019 ixl%u‚l Y%ñlhka" 2020 jir wdrïNfha §
jif¾ 203"087la f,i jd¾;d jQ úfoaY /lshd i|yd b;d,sh" ol=Kq fldßhdj iy wfkl=;a hqfrdamSh
msg;aj hEï 2020 jif¾ § 53"713la olajd ishhg rgj, isg nyq,j Y%S ,xldjg kej; meñfKk
73'6lska ;shqKq f,i my< hk ,§' Y%S ,xld úfoaY ,§' fldúâ-19 jix.;fha jHdma;sh uevmeje;aùu
fiajd kshqla;s ld¾hdxYh úiska ,shdmÈxÑ lrk ,o i|yd meñfKk jd◊‚c .=jka hdkd i|yd .=jka
ixl%u‚◊l Y%ñlhkaf.a msg;aj hEï i|yd mekjQ f;dgqm< jid ±óu;a iu`. ie,lsh hq;= ixl%u◊‚l
;djld,sl ;yku" Y%S ,xldfjka Y%uh ,nd .kakd Y%ñlhka msßila kej; furgg meñŒug
n,dfmdfrd;a;=fjka miq jQ w;r" jix.;h
rgj,a úiska mek jQ ixprK iSud" úfoaY Y%ñlhka
me;sÍu;a iu`. we;s jQ fi!LH wjodku iy wd¾Ól
n|jd .ekSï kj;d ±óu iy ixl%u‚◊l Y%ñlhka
ukao.dó ;;a;aj fya;=fjka fldka;%d;a ld,iSud
i|yd we;s b,a¨u my< hEu fï i|yd fya;= úh'
wjika ùï" /lshd wysñùï yd fõ;k lmamdÿ
2019 jirg idfmalaIj 2020 jif¾ § mqreI iy yuqfõ ixl%u‚◊l Y%ñlhkag furgg meñŒfï
ldka;d úfoaY /lshd i|yd msg;aj hEï ms<sfj<ska wjYH;dj jvd;a ;Sj% úh' fldúâ-19 jix.;fha
ishhg 73'5lska iy ishhg 73'7lska my< hk ,§' n,mEu yuqfõ foaYSh Y%u fj<|fmd< m;aj we;s
úfoaY /lshd i|yd jQ uq`M msg;aj hEïj, my; wjodkï ;;a;ajh fya;=fjka" kej; furgg meñ‚◊
jeàug iu.dój" jD;a;Sh" uOHu uÜgu" ,smslre ixl%u‚◊l Y%ñlhkag iy fuu wjodkï ;;a;ajh

74
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

2'18 ixLHd igyk


úfoaY /lshd i|yd msg;aj hEï
2018 ^w& 2019 ^w& 2020 ^wd&

úfoaY fiajd kshqla;sh
ixLHdj odhl;ajh ] ixLHdj odhl;ajh ] ixLHdj odhl;ajh ]
uqΩ¿ úfoaY /lshd ixLHdj 211,211 100.0 203,087 100.0 53,713 100.0
uQ,hka wkqj
,shdmÈxÑ ksfhdað;hka 66,703 31.6 69,278 34.1 18,304 34.1

2
fjk;a 144,508 68.4 133,809 65.9 35,409 65.9

ia;S%$mqreI wkqj
mqreI 129,712 61.4 122,257 60.2 32,453 60.4
ia;%S 81,499 38.6 80,830 39.8 21,260 39.6

Y%u ldKavh wkqj


jD;a;Sh 9,005 4.3 9,861 4.9 2,929 5.5
uOHu uÜgu 6,530 3.1 5,725 2.8 1,480 2.8
,smslre yd ta wdY%s; 9,434 4.5 9,163 4.5 2,484 4.6
mqyqKq Y%ñl 67,013 31.7 62,711 30.9 16,690 31.1
w¾O mqyqKq Y%ñl 2,769 1.3 2,950 1.5 748 1.4
kqmqyqKq Y%ñl 51,703 24.5 51,188 25.2 13,994 26.1
.Dy fiaúld 64,757 30.7 61,489 30.3 15,388 28.6
^w& ixfYdaê; uQ,h( YS% ,xld úfoaY fiajd kshqla;s ld¾hdxYh
^wd& ;djld,sl

hgf;a ráka msg;aj hEï je<elaùu ksid úfoaY ld¾ñl iu`.sh jeäÈhqKq lsÍu i|yd lïlre
/lshd wjia:d wysñ jQ mqoa.,hkag kj úfoaY /lshd wud;HdxYh9 úiska 2020 jif¾ § mshjr lsysmhla
wjia:d ms<sn|j ksrka;rfhka fidhd ne,Sfuka .kakd ,§' ta wkqj" fuu wNsfhda.d;aul ld,iSudj
kej; fiajfha fhoùu i|yd iqÿiq l%shdud¾. ;=< we;s jQ lïlre .eg¨ úi£u i|yd fiajl
.; hq;=h' tfiau" wkd.;fha § úfoaY /lshd ix.ï iy fiajHhka we;=<;a ld¾hidOl n,ldhla
fj<|fmd< ;=< we;súh yels fujka wdmodjkag lïlre wud;HdxYh úiska ia:dmkh lrk ,§'
uqyqK §ug iqÿiq iudc wdrlaIK mshjr o ia:dms;
fï yryd" fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh fya;=fjka
l< hq;=h'
jev w;aysgqjk ,o wdh;kj, fiajlhka r|jd
lïlre in|;d iy Y%u fj<|fmd< m%;sixialrK .ekSu iïnkaOfhka iy ish¨u fiajlhka fiajhg
le|úh fkdyels wjia:dj, §" fiajlhka ish¨
2020 jif¾ § jev j¾ck fya;=fjka wysñ jQ
fokdg iudkqmd;slj udisl jev ,nd §u i|yd
ñksia Èk .Kk my< .sh w;r" fï i|yd fldúâ-19
fiajduqr l%uhla fyda fjk;a iqÿiq l%ufõohla
jix.;h me;sÍu je<elaùug mej;s iSud fndfyda
ÿrg fya;= úh' ta wkqj" 2019 jirg idfmalaIj 2020 l%shd;aul lsÍu iïnkaOfhka tl`.;djkag
jif¾ § jev j¾ck fya;=fjka wysñ jQ ñksia Èk t<efUk ,§' ;jo" 2020 uehs iy cqks udij,
.Kk ishhg 59'7lska my< .sh w;r" fï i|yd mejÍug m%udKj;a jev fkdue;sùu fya;=fjka
jeú,s wxYfha iy fjk;a fm!oa.,sl wdh;kj,g fiajlhka ksjfia r|jd ;snQ wjia:dj, §" udislj
wod<j isÿ jQ jev j¾ck fya;=fjka wysñ jQ ñksia wjika jrg fiajlhkag f.jk ,o uq`M jegqmg
Èk .Kfka ie,lsh hq;= my< hEu fya;= úh' óg wod< uQ,sl jegqfmka ishhg 50l m%;sY;hla
wu;rj" fjk;a fm!oa.,sl wdh;kj, jev j¾ck fyda remsh,a 14"500la hk foflka fiajlhkag
i|yd iïnkaO jQ fiajlhkaf.a wvqùu fya;=fjka jvd;a jdisodhl úl,amhg wkqj jegqma f.ùu
2019 jirg idfmalaIj 2020 jif¾ § jev j¾ck iïnkaOfhka o tl`.;djhkag t<efUk ,§' fuu
i|yd iïnkaO jQ fiajlhkaf.a ishhg 19'5l tl`.;djh" m<uqj 2020 iema;eïn¾ 30 olajd §¾>
wvqùula olakg ,enq◊‚' flfia jqjo" 2019 jirg l< w;r" bka wk;=rej kej;;a 2020 foieïn¾
idfmalaIj 2020 jif¾ § jd¾;d jQ jev j¾ck
ixLHdj by< .sh w;r" fï i|yd jeú,s wxYfhka 9 ksmqK;d ixj¾Ok" /lsrlaId iy lïlre in|;d wud;HdxYfha ku 2020
wf.daia;= 09 Èk isg n,meje;afjk mßÈ lïlre wud;HdxYh jYfhka
jd¾;d jQ jev j¾ck ixLHdj by< hEu fya;= úh' fjkia lrk ,§'

75
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

2'19 ixLHd igyk


fm!oa.,sl wxYfha l¾udka;j, jev j¾ck

j;= wxYh fjk;a wxY ^w& tl;=j



j¾Ih jev j¾ck iïnkaO jQ wysñ jQ ñksia jev j¾ck iïnkaO jQ wysñ jQ ñksia jev j¾ck iïnkaO jQ wysñ jQ ñksia
ixLHdj fiajl ixLHdj Èk .Kk ixLHdj fiajl ixLHdj Èk .Kk ixLHdj fiajl ixLHdj Èk .Kk

2017 12 1,885 5,643 21 9,027 54,436 33 10,912 60,079


2018 29 6,545 33,212 22 5,610 16,406 51 12,155 49,618

2
2019 ^wd& 9 1,981 28,363 16 5,630 27,689 25 7,611 56,052
m<uq ld¾;=j 4 807 2,521 9 4,748 26,197 13 5,555 28,718
fojk ld¾;=j 2 939 24,393 3 218 420 5 1,157 24,813
f;jk ld¾;=j 2 206 1,304 2 151 302 4 357 1,606
isõjk ld¾;=j 1 29 145 2 513 770 3 542 915
2020 ^we& 13 1,936 9,375 15 4,189 13,215 28 6,125 22,590
m<uq ld¾;=j 1 298 596 4 189 884 5 487 1,480
fojk ld¾;=j 7 862 3,174 3 899 899 10 1,761 4,073
f;jk ld¾;=j 4 682 5,323 7 3,052 11,236 11 3,734 16,559
isõjk ld¾;=j 1 94 282 1 49 196 2 143 478
^w& w¾O rdcH iy wfkl=;a fm!oa.,sl wdh;k we;=<;a fõ' uQ,h( lïlre fomd¾;fïka;=j
^wd& ixfYdaê;
^we& ;djld,sl

31 olajd §¾> lrk ,o w;r" tf,i §¾> lsÍu lïlre flduidßiajrhd úiska isÿ lrk
i|yd ixpdrl wxYh yer wfkl=;a ish¨u wxY mÍlaIK i|yd fmkS isáh hq;= md¾Yj fjkqfjka
i|yd lïlre flduidßiajrhdf.ka wkque;sh kS;s{jrfhl=g fmkS isàug wjia:dj ,nd §u i|yd
,nd .ekSu wksjd¾h flß‚◊' fï w;r" wksjd¾h wjYH kS;suh m%;smdok we;=<;a lrñka" 1950 wxl
wOHdmkh ,eìh hq;= jhia uÜgu by< ±óug 43 ork ld¾ñl wdrjq,a mk; ixfYdaOkh lsÍug
kshñ;j we;' ;jo" fiajlhkaf.a cd;sl wju
iu.dój" 1927 wxl 27 ork wju fõ;k ^bkaÈhdkq
fõ;kh uilg remsh,a 10"000 isg uilg remsh,a
lïlre& ^ixfYdaOk& mk;" 1954 wxl 19 ork idmamq
12"500la olajd by< ±óu i|yd kS;suh m%;smdok
yd ld¾hd,hSh fiajlhka ms<sn| ^fiajH yd fõ;k
we;=<;a lrñka 2016 wxl 03 ork fiajlhkaf.a
úêu;a lsÍfï& ^ixfYdaOk& mk;" 1942 wxl 45 ork cd;sl wju fõ;kh mk; o" w¨;ska n|jd .;a
l¾udka;Yd,d ^ixfYdaOk& mk;" 1956 wxl 47 ork fiajlhka ms<sn| f;dr;=re hï ksYaÑ; ld,
ia;%Ska" ;reK wh iy <uhska fiajfhys fhoùfï mrdihla ;=< lïlre fomd¾;fïka;=jg ,nd §u
mk; hk mk;ays i|yka ù we;s fiajd kshqla;sh wksjd¾h flfrk m%;smdok we;=<;a lrñka 1958
i|yd n,mdk wju jhi wjqreÿ 14 isg 16 olajd wxl 15 ork fiajl w¾:idOl wruqo,a mk; o
by< ouk ,§' ;jo" lïlre kS;s hgf;a we;s kvq ixfYdaOkh lsÍug kshñ;h' tfukau" jhi wjqreÿ
16"000la úNd. lsÍu i|yd ufyaia;%d;a wêlrK 18g wvq ;reK ;re◊‚hka i|yd jk wka;rdodhl
iy lïlre úksYaph iNdj,g wêlrK n,;, /lshdjka ,ehsia;=j hdj;ald,Sk lsÍug 1956 wxl
mejÍu i|yd úfYaI m%;smdok mk;la y÷kaajd 47 ork ia;%Ska" ;reK wh iy <uhska fiajfhys
§ug leìkÜ wud;Hjrekaf.a wkque;sh ,nd fok fhoùfï mk; o" ixfYdaOkh lsÍug kshñ;h' óg
wu;rj" jkaÈ f.ùfï iQ;%hg wkql+, jQ Wmßu jkaÈ
,§' óg wu;rj" ;j;a mk;a lsysmhla ixfYdaOkh
uqo, remsh,a ñ,shk 1'2ys isg remsh,a ñ,shk 2'5
lsÍu i|yd leìkÜ wud;Hjrekaf.a wkque;sh ,nd
olajd by< ouñka 1971 wxl 45 ork lïlrejkaf.a
.;a w;r" ta wkqj" ksfhda. n,d;aul lsÍu i|yd rlaIdj wjika lsÍfï ^úfYaI úêúOdk& mk; iy
lïlre úksYaph iNd n,.ekaùu" hï fiajlfhla fiajlhka fjkqfjka ,nd fok Wmßu jkaÈ uqo,
;udf.a fiajh w;aysgqùu iïnkaOfhka whÿï remsh,a ñ,shk 0'5ys isg remsh,a ñ,shk 2'0 olajd
lrk wjia:dfõ § tu fiajlhd fjkqfjka by< ouñka 1934 wxl 19 ork lïlre jkaÈ wd×
ksfhdað;fhl=g fmkS isàug wjir ,nd §u" mk; ixfYdaOkh lsÍug o kshñ;h'

76
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh

Y%u M,odhs;dj 2'20 ixLHd igyk


m%Odk wd¾Ól wxY wkqj Y%u M,odhs;dj
jev lrk ,o mehlg tl;= l< w.h ^2010 ñ,
YS¾Ih 2019 ^w& 2020 ^wd&
wkqj& jYfhka ukskq ,nk Y%u M,odhs;dj" 2019

ia:djr ^2010& ñ, wkqj
jif¾ jd¾;d jQ remsh,a 513'17ys isg" 2020 jif¾ § o< tl;= l< w.h ^remsh,a ñ,shk& 8,973,108 8,693,114
remsh,a 577'17la olajd ishhg 12'5lska by< hk lDIsl¾udka; 686,412 669,802

,§' Y%u M,odhs;dfõ olakg ,enqKq ie,lsh hq;= l¾udka; 2,608,211 2,427,844
fiajd 5,678,485 5,595,469

2
j¾Okhg" ms<sfj<ska l¾udka; iy fiajd wxYj,
Y%u M,ohs;dj" jev lrk ,o
olakg ,enqKq ishhg 13'2l iy ishhg 22'4l mehla i|yd remsh,a 513.17 577.17 ^we&
j¾Okhka fya;= úh' fï wkqj" l¾udka; iy lDIsl¾udka; 192.46 177.54 ^we&
l¾udka; 540.70 611.89 ^we&
fiajd wxYj, Y%u M,odhs;djhka ms<sfj<ska 2019
fiajd 624.33 764.29 ^we&
jif¾ jd¾;d jQ jev l< mehlg remsh,a 540'70 ^w& ixfYdaê; uQ,hka( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk
iy remsh,a 624'33 isg 2020 jif¾ § ms<sfj<ska ^wd& ;djld,sl fomd¾;fïka;=j
^we& jd¾Isl jev lrk ,o meh .Kk" YS% ,xld uy nexl=j
remsh,a 611'89 iy remsh,a 764'29la olajd j¾Okh 2020 ld¾;= y;frys tl;=j u;
mokï fõ
úh' fuu by< hEu i|yd" jev lrk ,o mehlg
tl;= l< w.fhys olakg ,enqKq idfmalaIj iq`M my< hk ,o w;r" fï i|yd lDIsl¾udka; wxYfha
wvqùu uOHfha jqjo fldúâ-¡19 jix.;h me;sÍu /lshdjkays ksh;
q = mqo.
a ,hka ixLHdj j¾Okh ùu
md,kh lsÍug mkjk ,o iSud fya;=fjka jev lrk uOHfha jev lrk ,o uq`M meh .Kk by< hEu iy
,o meh .Kfka olakg ,enqKq ie,lsh hq;= wvqùu jev lrk ,o mehlg tl;= l< w.fha isÿ jQ my<
m%Odk jYfhka fya;= úh' lDIsl¾udka; wxYfhys hEu fya;= úh' Y%u M,odhs;d uÜgu wkqj" fiajd
Y%u M,odhs;dfjys olakg ,enqKq l%udkql+, by< wxYh" Y%u iïm;a jvd;a ld¾hlaIuj Ndú;d lr
hEu fjkia lrñka" fuu wxYfha 2019 jif¾ we;s wxYh jYfhka jd¾;d jQ w;r" l¾udka; wxYh
jev lrk ,o mehlg remsh,a 192'46la f,i fojk by<u Y%u M,odhs;d uÜgu jd¾;d l< wxYh
jd¾;d jQ Y%u M,odhs;dj 2020 jif¾ § jev lrk f,i;a" lDIsl¾udka; wxYh wju Y%u M,odhs;d
,o mehlg remsh,a 177'54la olajd ishhg 7'8lska uÜgu jd¾;d l< wxYh f,i;a jd¾;d úh'

77
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

78

You might also like