Professional Documents
Culture Documents
CD SL Ksiamdè H" Úhou" Wdodhu Iy Fiajd Kshqla SH: 2'1 Iuia Ksílaik
CD SL Ksiamdè H" Úhou" Wdodhu Iy Fiajd Kshqla SH: 2'1 Iuia Ksílaik
2
fiajd kshqla;sh
Y%S ,xld wd¾Ólh" fldúâ-19 jix.;fhka wd¾Ól yd iudchSh lghq;=j,g fmr fkdjQ úrE ndOd we;s
jQ miqìul" fmr jirg idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 3'6lska my; jegqKs' jix.;h fukau th
md,kh lsÍu i|yd mek jQ iSudjka o fya;=fjka f,dj mqrd wd¾Ólhkaf.a j¾Okh my; jegqKq w;r"
Y%S ,xldjg o bka w;añ§ug fkdyels úh' Y%S ,xld uy nexl=j úiska iïmdokh lrkq ,nk jHdmdr
wfmalaId ms<sn| we;eï o¾Yl" 2020 jif¾ §" úfYaIfhkau fojk ld¾;=fõ §" rgmqrd n,meje;ajqKq
iudc yd wd¾Ól lghq;= iSud lsÍfuka we;s jQ wys;lr n,mEu ms<sìUq lrñka" tajdfha my<u w.hka
jd¾;d lrk ,§' jix.; ;;a;ajh" ixpdrl l¾udka;h jgd f.dvke.S we;s wd¾Ól moaO;shg fukau
fN!;sl iyNd.s;ajh wjYH jk bÈlsÍï" ksIamdok l¾udka; iy m%jdykh jeks wd¾Ól l%shdldrlï
flfrys o ±ä f,i n,mdk ,§' ta wkqj" bÈlsÍï iy ksIamdok l¾udka; lghq;=j, olakg ,enqKq
miqnEu" l¾udka; lghq;=j, my; jeàug uQ,slju fya;= jQ w;r" fiajd lghq;= my; jeàu flfrys
m%jdykh" fjk;a fm!oa.,sl fiajd iy kjd;eka yd wdydrmdk iemhqï fiajd my< hEu m%Odk jYfhka
n,mdk ,§' fï w;r" iudc yd wd¾Ól lghq;= iSud lrk ,o ld,iSudj, § mjd mej;s Èß.kajkiq`M
m%;sm;a;s fya;=fjka fndfyda lDIsld¾ñl lghq;= wLKavj mj;ajdf.k .sh o jir ;=< § iuia; lDIsld¾ñl
lghq;=j, my; jeàula jd¾;d lrk ,§' jix.;fhka miq foaYShj yd f.da,Sh jYfhka wd¾Ólh m%lD;su;a
ùug .;jk ld,h ms<sn| mej;s wúksYaÑ;;djh yuqfõ 2020 jif¾ § wdfhdack úhoï my; jegqKq
w;r mßfNdack úhofuys o wvq j¾Okhla olakg ,enq◊‚' jix.;h iu`. f,djmqrd wd¾Ólhka ÿ¾j,
ùu fya;=fjka úfoaYSh b,a¨u o jir ;=< § my; jegq◊‚' tfia jqjo" jir ;=< § wmkhk my; jeàu
uOHfha Y=oaO úfoaYSh b,a¨fuys we;s jQ miqnEu hï;dla ÿrlg md,kh lsÍug w;HjYH fkdjk wdkhk
wffO¾hu;a lsÍu WmldÍ úh' 2019 jirg idfmalaIj 2020 jir ;=< § cd;sl b;=reïj, olakg ,enqKq
ishhg 3'6l my; jeàu yuqfõ jqjo wdfhdack úhou ie,lsh hq;= f,i my< hEu fya;=fjka o< foaYSh
ksIamdÈ;fha m%;sY;hla f,i cd;sl b;=reï-wdfhdack mr;rh wvq úh' fldúâ-19 jix.;h wd¾Ól
l%shdldrlï flfrys we;s l< wys;lr n,mEug iu.dój" jHQyd;aul .eg¨ iy wiudk;djka ;jÿrg;a
;Sj% lrñka" Y%u fj<|fmd< ;=< È.= l,la ;siafia mj;akd wia:djrhka iy wúksYaÑ;;djka ksrdjrKh
úh' ta wkqj" 2020 jif¾ § l=gqïN wdodhï flfrys wys;lr f,i n,mdñka" fiajd úhqla;s wkqmd;slh"
2009 jißka miqj jd¾;d jQ by<u w.h jk ishhg 5'5la olajd by< .sh w;r" m%Odk jYfhka" ia;%S
Y%u n,ld iyNd.s;ajfha my< hEu fya;=fjka Y%u n,ldh ie,lsh hq;= f,i my< .sfhah' fï w;r"
wiudk;djka ;jÿrg;a ;Sj% lrñka 2020 jif¾ § ia;%Ska" ;reK ;reKshka iy by< wOHdmk iqÿiqlï,;a
mqoa.,hka w;r fiajd úhqla;s wkqmd;slh ie,lsh hq;= f,i by< .sfhah' óg wu;rj" fldúâ-19 jix.;h
me;sÍu;a iu`. úfoaY /lshd i|yd msg;aj hEï ;shqKq f,i my; jegqKq w;r" úfoaY /lshdj, kshq;=
Y%S ,dxlsl Y%ñlhka flfrys o jix.;h ±ä f,i n,mdk ,§'
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
2'2 o< foaYSh ksIamdÈ;h ^o'foa'ks'&1" o< cd;sl j¾Okhg idfmalaIj remsh,a ì,shk 9"530'6la
wdodhu ^o'cd'wd'& iy tal mqoa., o'foa'ks' olajd ishhg 3'6lska my; jegq‚' fï w;r" mj;akd
2020 jif¾ § fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka fj<|fmd< ñ, ^mj;akd ñ,& wkqj o'foa'ks' 2020
we;s jQ wys;lr n,mEu fmkakqï lrñka ia:djr jif¾ § remsh,a ì,shk 14"973'0 ^t'c' fvd,¾
fj<|fmd< ñ, ^ia:djr ñ,& wkqj weia;fïka;= ì,shk 80'7& la f,i weia;fïka;= lr we;s w;r
l< o'foa'ks'" 2019 jifr§ jd¾;d l< ishhg 2'3l th 2019 jif¾ § jd¾;d l< remsh,a ì,shk 15"013'0
^t'c' fvd,¾ ì,shk 84'0& l w.h yd iei£fï §
2
1 ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j úiska ksIamdok" úhoï iy
wdodhï hk m%fõY ;=k hgf;a o'foa'ks' weia;fïka;= lrkq ,nhs' ishhg 0'3l my; jeàuls' ta wkqj" o'foa'ks' .uH
38
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
4.5
3.6 3.3
o'foa'ks' mj;akd uOH jd¾Isl
fj<|fmd< ñ, wkqj ck.ykh
uQ¾; 2.3 ^mqoa.,hka oyia&
re' ì,shk 14,973
wd¾Ól t'c' fvd,¾ ì,shk 80.7 21,919
j¾Ok
2
fõ.h
] tAl mqoa., o'foa'ks'
re' 683,106
-3.6 t'c' fvd,¾ 3,682
2016 2017 2018 2019 2020
fiajd
58.7% rdcH mßfNdackh fm!oa.,sl
10.4% mßfNdackh
o< foaYSh 70.7% Y=oaO fufyhqï w;sßla;h o< fufyhqï w;sßla;h
úhou
50.2% 63.4%
39
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
1 iuia; 16.5
tl;= 48.6
2
l< w.h 82.0 1.6
-1
6.4 50.3
10.9 34.2
-3
l¾udka;
fiajd
lDIsl¾udka;
-5
-7
2016 2017 2018 2019 2020
lDIsl¾udka; l¾udka; fiajd o'foa'ks' uQ,H fkdjk wxYh .Dy tall yd ,dN wfmalaIdfjka
f;drj fiajh imhk wdh;k
uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
uQ,H wxYh rdcH wxYh
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a lrk ,o o'foa'ks weia;fïka;= u; mokï fõ'
uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a lrk ,o o'foa'ks weia;fïka;= u; mokï fõ'
40
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
lghq;= iy ëjr lghq;= flfrys we;s l< wjysr;d 2'2 ixLHd igyk
fndfyda ÿrg fya;= úh' fuys§ jix.; ;;a;ajh" lDIsl¾udka; ksIamdok o¾Yl
^2007-2010 } 100&
úfYaIfhkau ud¾;= udih ;=< § tys m<uq /,a,
fya;=fjka f;a ksIamdokh flfrys iy m<uq /,a, j¾Ok fõ.h ^]&
whs;uh 2019 ^w& 2020 ^wd&
;=< § fukau fojeks /,a,;a iu`. jif¾ wjidk 2018$19 ^w& 2019$20 ^wd&
ld¾;=fõ § o ëjr lghq;= flfrys wys;lr f,i lDIsld¾ñl iy u;aiH 126.0 129.0 -0.1 2.3
n,mdk ,§' fï w;r;=r lDIsld¾ñl lghq;=j,g 1' lDIsld¾ñl 120.8 129.1 1.0 6.9
2
1'1 lDIsld¾ñl fnda. 113.3 124.0 0.7 9.5
Okd;aul odhl;ajhla imhñka t<j`M" ù" OdkH ù 122.8 136.9 16.9 11.5
j¾." m<;=re iy l=`Mnvq fnda. j.djka jir f;a 96.3 89.5 -1.3 -7.1
rn¾ 55.7 58.3 -9.5 4.6
;=< § ie,lsh hq;= f,i j¾Okh jQ w;r
fmd,a 108.9 98.6 17.6 -9.5
Èß.kajkiq`M m%;sm;a;s" rch úiska y÷kajd ÿka wfkl=;a fnda. 136.3 167.9 -10.8 23.2
úfYaIs; l%shdud¾. fukau ys;lr ld,.=◊K thsk"a t<j¿Ω 123.0 142.7 -15.3 16.0
m,;=re 150.1 199.6 -18.4 33.0
;;a;ajh o jix.;h ksid lDIsld¾ñl lghq;=j, fjk;a fCIa;%
we;s jQ miqnEu wju lsÍug odhl úh' fnda. 118.9 141.1 -11.4 18.6
1'2 mY= iïm;a 180.5 169.5 2.3 -6.1
2' u;aiH 151.6 128.5 -4.0 -15.2
lDIsld¾ñl ksIamdokh
^w& ixfYdaê; uQ,h( YS% ,xld uy nexl=j
^wd& ;djld,sl
lDIsld¾ñl yd u;aiH wxYfha ksuejqu muKla
ukskq ,nk lDIsl¾udka; ksIamdok o¾Ylh"2 2020 ñ,shk 3'3lg iudk jk w;r" th o< jYfhka
jif¾ § ù" rn¾ iy wfkl=;a fnda.j,g ^fjk;a udi 17l foaYSh iy,a b,a¨u imqrd,Sug m%udKj;a
lafIa;% fnda." t<j¿ iy m,;=re& wod< Wm o¾Yl jkq we;ehs weia;fïka;= lr we;'3
by< hEu fya;=fjka ishhg 2'3l j¾Okhla jd¾;d
lf<ah' flfia jqj o" f;a" fmd,a" mY= iïm;a iy 2019 jif¾ § fukau" 2020 jif¾ § o ù
ëjr lghq;= Wm o¾Yl fmr jirg idfmalaIj ksIamdokh by< hdula isÿ jqj o" fmr jirg
my< .sfhah' idfmalaIj 2020 jif¾ § újD; fj<|fmdf<a ù
ñ, .Kka by< uÜgul mej;s‚' 2020 jif¾ §
ù kdvq ù i|yd újD; fj<|fmd< ù ñf,ys
idudkHh lsf,da.%Euhlg remsh,a 47'73la olajd
hym;a ld,.=‚l ;;a;ajh iy ys;lr
rdcH m%;sm;a;s u.ska ,o iydh fya;=fjka 2020 jd¾Isl ,laIHuh moku u; ishhg 11'0lska by<
jif¾ § ù ksIamdokfhys fuf;la jd¾;d jQ .sh w;r" iïnd ù i|yd újD; fj<|fmd< ù ñf,ys
by<u w.h jd¾;d úh' 2019 jif¾ § b;d by< idudkHh o lsf,da.%Euhlg remsh,a 50'56la olajd
wiajekakla jd¾;d l< ù ksIamdokh" 2020 ishhg 18'2lska by< .sfhah' rch úiska ù ñ,§
jif¾ § fuá%la fgdka ñ,shk 5'1la olajd ishhg .ekSu i|yd iy;sl lrk ,o ñ, by< kexùu
11'5lska ;jÿrg;a by< .sfhah' iuia; jd¾Isl iy iy;sl l< ñ,g jvd jeä ñ,g ù f;d. ñ,§
ksIamdokfhka ishhg 62lg muK odhl jQ .ekSu i|yd fm!oa.,sl fuda,a ysñhka w;r we;s
2019$2020 uyd lkakfha ksIamdokh ishhg jQ ;r.h ù ñ, .Kka fufia by< hdug fya;=
4'0lska by< .sh w;r" 2020 jif¾ h, lkakfha úh' iïnd iy lSß iïnd ^úh<s& m%fNao i|yd ù
ù ksIamdokh ishhg 26'6lska by< .sfhah' ù j.dj lsf,da.%Euhla ñ,§ .ekSu i|yd rcfha iy;sl
i|yd fkdñf,a fmdfydr iemhSu iy ù i|yd ñ, 2019 jif¾ meje;s remsh,a 41'00l isg 2020
iy;sl l< ñ,la ,nd §u u.ska rch úiska isÿ
jif¾ § remsh,a 50'00la olajd by< kxjk ,o
lrk ,o ueÈy;aùu 2020 jif¾ ù ksIamdokfha
w;r" kdvq ^úh<s& ù lsf,da.%Euhla i|yd tu ñ,
fuu ie,lsh hq;= by< hEug odhl úh' ;jo"
rcfha fuu ueÈy;aùï fya;=fjka ù j.d lrk .Kka 2019 jif¾ § meje;s remsh,a 38'00l isg
f.dú m%cdjf.a .Dy tallj, wdodhu by< .sh 2020 jif¾ § remsh,a 50'00la olajd jeä lrk ,§'
w;r" tu.ska Tjqkaf.a Ôjk ;;a;ajh jeäÈhqKq fï w;r" jeä f;;ukhla iys; ù lsf,da.%Euhla
úh' 2020 jif¾ ù ksIamdokh" iy,a fuá%la fgdka i|yd iy;sl lrk ,o ñ, remsh,a 44'00la úh'
41
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
ñ, ^lsf,da.%Euhg remsh,a&
2,400 80
my; jegq‚' f;a ksIamdokh" jif¾ uq,a Nd.fha §
70
2,000
ishhg 18'0l ie,lsh hq;= wvqùula jd¾;d l< o"
2
60
1,600
50 jif¾ fojk Nd.fha § jd¾Isl ,laIHuh moku
1,200 40
u; ishhg 4'9l j¾Okhla o iuÕ h:d ;;a;ajhg
30
800
20 m;aúh' iuia; f;a ksIamdokhg" ms<sfj<ska" ishhg
400
10 22lska" ishhg 17lska iy ishhg 61lska odhl jk
0 0
Wvrg f;a" ueorg f;a yd my;rg f;a ksIamdokh
foaYSh iy,a iemhqu iy,a i|yd jQ idudkH is,a,r ñ,
^ol=Kq wlaIh& 2020 jif¾ §" ms<sfj<ska" ishhg 1'3lska" ishhg
uq¿
Ω iy,a iemhqu
uq¿
Ω .Dyia: iy,a
ù i|yd idudkH ksIamdol ñ, 0'9lska iy ishhg 10'5lska my< .sfhah' fï
b,a¨u ^ol=Kq wlaIh&
uQ,hka( YS% ,xld uy nexl=j
w;r" m%Odk jYfhka f;a j.d lrk m%foaYj,
ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j mej;s kshx ;;a;ajhka fya;=fjka l=vd f;a j;=
YS% ,xld f¾.=j
ysñhkaf.a idudkH wiajekak" 2019 jif¾ §
uyd mßudK iy,a fuda,a ysñhka lsysm fofkl= jd¾;d jQ fylaghdrhlg lsf,da.%Eï 1"938g
i;=j úYd, fj<|fmd< n,hla mej;Su fya;=fjka idfmalaIj 2020 jif¾ § fylaghdrhlg lsf,da.%Eï
iy,a is,a,r ñ, .Kka rch úiska mkjk ,o 1"765la olajd wvq úh'
Wmßu is,a,r ñ,g jvd by< uÜgul mej;=‚'
2019 jif¾ wkqrEm ñ, yd iei£fï §
2019 jif¾ lsf,da.%Euhlg remsh,a 102'29la
fld<U f;a fjkafoaisfha ñ, .Kka jir mqrd
jQ iïnd iy,aj, idudkH is,a,r ñ," 2020 §
lsf,da.%Euhlg remsh,a 104'37la úh' fï w;r" by< uÜgul mej;s‚' fmr jif¾ lsf,da.%Euhlg
2019 jif¾ lsf,da.%Euhlg remsh,a 93'48la jQ kdvq remsh,a 546'67la jQ f;a ñf,ys idudkHh 2020
iy,aj, is,a,r ñf,ys idudkHh" 2020 jif¾ § jif¾ § lsf,da.%Euhlg remsh,a 633'85la olajd
lsf,da.%Euhlg remsh,a 100'01la olajd by< .sfhah' ishhg 15'9lska by< .sfhah' 2020 jif¾ § Wvrg
;jo" by< ksIamdokhg;a" wdkhk iSud lsÍug .;a f;a" ueorg f;a iy my;rg f;a i|yd jQ idudkH
l%shdud¾.j,g;a m%;spdr jYfhka 2020 jif¾ § ñ, .Kka" jd¾Isl ,laIHuh mokñka" ms<sfj<ska"
iy,a wdkhkh" fmr jirg jvd ishhg 34'8l ishhg 15'5lska" ishhg 18'7lska iy ishhg 16'0lska
my< hEula jd¾;d lrñka fuá%la fgdka 15"770la by< .sfhah' ;jo" wuq f;a o¨ i|yd l=vd j;=
olajd my; jegq‚' ysñhka ,o ñ, .Kkaj, idudkHh 2019 jif¾ §
2'3 ixLHd igyk
ù j.d wxYh ms<sn| ixLHdk
2019 ^w& 2020 ^wd&
whs;uh tallh
uy h, tl;=j uy h, tl;=j
jmqrk ,o o< ìï m%udKh fylaghdr oyia 748 369 1,117 752 456 1,208
wiajekak fk<d.kakd ,o o< ìï m%udKh fylaghdr oyia 724 346 1,070 740 451 1,191
wiajekak fk<d.kakd ,o Y=oO
a ìï m%udKh fylaghdr oyia 647 310 958 663 403 1,066
ksIm
a dokh fu' fgd' oyia 3,073 1,519 4,592 3,197 1,924 5,121
nqi,a oyia 147,256 72,822 220,078 153,207 92,218 245,425
fylaghdrhlg M,odj ^we& fylaghdrhg ls'.%E' 4,747 4,896 4,795 4,821 4,770 4,802
fok ,o Kh m%udKh remsh,a ñ,shk 4,471 2,865 7,336 4,230 2,998 7,228
iy,a wdkhkh ^wE& fu' fgd' oyia - - 24 - - 16
iy,a wdkhkhg iudk ù m%udKh ^wE& fu' fgd' oyia - - 35 - - 23
^w& ixfYdaê; uQ,hka( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
^wd& ;djld,sl YS% ,xld f¾.=j
^we& uqΩ¿ ksIamdokh wiajekak fk,d.kakd ,o Y=oaO ìï m%udKfhka fn§fuka fylaghdrhlg M,odj YS% ,xld uy nexl=j
.Kkh lr we;'
^wE& jd¾Isl w.h
42
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
jd¾;d jQ lsf,da.%Euhlg remsh,a 80'15l isg 2020 úfYaIfhka" jir wjidkh jk úg f.da,Sh
jif¾ § lsf,da.%Euhlg remsh,a 94'36la olajd fj<|fmd<j, iajdNdúl rn¾ ñ, by< hdfï
by< .sfhah' fmr jif¾ jd¾;d jQ lsf,da.%Euhlg iydh we;sj fld<U rn¾ fjkafoaisfha rn¾ ñ,
t'c' fvd,¾ 4'60la jQ f;a wmkhk ñf,ys by< .sfhah' fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka
^ke'ú'i& idudkHh" 2020 jif¾ § lsf,da.%Euhlg f.da,Sh b,a¨u wvq ùu ksid 2020 wfma%,a isg
t'c' fvd,¾ 4'67la olajd ishhg 1'6lska by< .sfhah' wf.daia;= olajd ld,h ;=< § ÿï .eiQ odr ISÜ rn¾
^RSS1& wf,úhla fld<U rn¾ fjkafoaish yryd
foaYSh ksIamdokh wvq ùu fya;=fjka fld<U f;a
2
isÿ fkdjqK o" 2020 jif¾ § ÿï .eiQ odr ISÜ
fjkafoaish fj; imhkq ,enQ f;a m%udKh my;
rn¾ ^RSS1& ñf,ys idudkHh lsf,da.%Euhlg
jeàu f;a ñ, .Kka by< hEug hï ÿrlg
remsh,a 351'46la olajd ishhg 21'8lska by<
fya;= jQ w;r" fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh fya;=fjka .sfhah' 2020 jif¾ § fla%ma rn¾ ñf,ys
f.da,Sh ;r.lrejkaf.a f;a wmkhkh ie,lsh hq;= idudkHh" lsf,da.%Euhlg remsh,a 359'04la olajd
f,i wvq ùu fya;=fjka foaYSh wmkhklrejkag ishhg 18'8lska by< .sfhah' fï w;r" ÿï .eiQ
idfmalaIj by< ñ, .Kka ,nd .ekSug yels úh' odr ISÜ rn¾ ^RSS1& iy fla%ma rn¾ fjkafoais
ñ, .Kkaj, idudkHh" 2020 foieïn¾ ui §"
rn¾ ms<sfj<ska" lsf,da.%Euhlg remsh,a 440'00la iy
jif¾ fojk Nd.fha mej;s wdl¾IŒh lsf,da.%Euhlg remsh,a 462'17la úh' rn¾j,
fj<|fmd< ñ, .Kka iy ys;lr ld,.=‚l wmkhk ñf,ys ^ke'ú'i'& idudkHh" 2019 jif¾ §
;;a;aj fya;=fjka 2020 jif¾ § rn¾ ksIamdokh jd¾;d jQ lsf,da.%Euhlg t'c' fvd,¾ 1'86g
ishhg 4'6l j¾Okhla jd¾;d lf<ah' fldúâ-19 idfmalaIj 2020 jif¾ § t'c' fvd,¾ 1'91la olajd
ishhg 2'6lska by< .sfhah' jif¾ fojk Nd.fha §
jix.;fha m<uq /,a, ;=< § mkjk ,o ixprK
Ökfha rn¾ b,a¨u h:d ;;a;ajhg m;a ùu" ixprK
iSud yd rn¾ j.d lrk m%foaYj, mej;s úh<s
iSud fya;=fjka ;dhs,ka;fha rn¾ ksIamdokh wvq
ld,.=‚l ;;a;aj uOHfha lsß lemSfï Èk
ùu yd .sksfldKÈ. wdishdfõ rn¾ j.djkays È,Sr
.Kka wvq ùu fya;=fjka 2020 jif¾ uq,a frda.hla me;sÍu f.da,Sh fj<|fmd<j, iajdNdúl
Nd.fha § rn¾ ksIamdokh ishhg 10'1lska my< rn¾ ñ, by< hdug m%Odk jYfhka fya;= úh'
.sh o" jif¾ fojk Nd.fha § idfmalaI jYfhka
hym;a ld,.=‚l ;;a;ajhla mej;Su fya;=fjka fmd,a
rn¾ ksIamdokh ishhg 23'2lska ie,lsh hq;= f,i fmd,a yd fmd,a ksIamdok iemhqu 2020
j¾Okh úh' m%Odk rn¾ ksIamdok ldKavhka jif¾ § my< jegq‚' 2019 jif¾ § m%Odk fmd,a
ie,lSfï § iuia; ksIamdokfhka ishhg 50lg j.d lrk m%foaYj,g m%udKj;a j¾Idm;khla
wdikak odhl;ajhla olajk ISÜ rn¾ ksIamdokh fkd,eîfï miq n,mEu fya;=fjka 2020 jif¾ §
lsf,da.%Eï ñ,shk 39'1la olajd ishhg 4'6lska fmd,a ksIamdokh ishhg 9'5l ie,lsh hq;= wvqùula
j¾Okh úh' flfiafj;;a" iuia; rn¾ fmkakqï lf<ah' fmd,a ksIamdokfha my< hdu
ksIamdokfhka ishhg 17lg odhl jk fla%ma rn¾ iy fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh uOHfha iemhqï
ksIamdokh 2020 jif¾ § lsf,da.%Eï ñ,shk 13'0la oduhkag ndOd isÿùu fmd,a wdY%s; l¾udka;
olajd ishhg 10'2lska my< .sfhah' fï w;r" iuia; flfrys wys;lr n,mEï we;s lf<ah' ta wkqj"
Èis¢ fmd,a ksIamdokh 2019 jif¾ § jd¾;d jQ
ksIamdokfhka wdikak jYfhka ishhg 33la muK
fuá%la fgdka 44"081l isg 2020 jif¾ § fuá%la
jk wfkl=;a ldKavhkays rn¾ ksIamdokh" jir
fgdka 25"255la olajd ie,lsh hq;= f,i wvq úh'
;=< § lsf,da.%Eï ñ,shk 26'1la olajd ishhg 14'0l fmd,a f;,a fuda,a i|yd fmd,a iemhqu iSñ; ùu
ie,lsh hq;= j¾Okhla jd¾;d lf<ah' 2020 jif¾ § fya;=fjka fmd,af;,a ksIamdokh o fuá%la fgdka
foaYSh ld¾ñl wxYfha rn¾ mßfNdackh lsf,da.%Eï 19"759la olajd ishhg 55'7lska ie,lsh hq;= f,i
ñ,shk 112'1la olajd wvq jQ w;r" uq¿ rn¾ wmkhkh" my< .sh w;r" 2020 jif¾ § fkdb÷,a fmd,af;,a
jd¾Isl ,laIHuh moku u;" lsf,da.%Eï ñ,shk (virgin coconut oil) ksIamdokh ishhg 18'1lska
15'8la olajd ishhg 21'3lska by< .sfhah' by< .sfhah' fï w;r" fmd,af;,a wdkhkh 2019
43
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
2
1'3 o¨ leãu isÿ lrk ,o ìï m%udKh fylaghdr oyia 193 193 - -
1'4 ksIm
a dok msßjeh ^wE& remsh,a$ls'.%E' 483.79 ,e'fkd' 1.8 -
1'5 idudkH ñ,
- - fld<U fjkafoaihs remsh,a$ls'.%E' 546.67 633.85 -6.0 15.9
- - wmkhk ^ke'ú'i'& remsh,a$ls'.%E' 822.25 866.70 0.2 5.4
1'6 kej; j.d lsÍu fylaghdr 638 907 -37.9 42.2
1'7 w¨;ska j.d lsÍu fylaghdr 296 424 -32.0 43.2
1'8 tl;= l< w.h" o'foa'ks' m%;Y
s ;hla jYfhka ^b& 0.7 0.6
2' rn¾
2'1 ksIm a dokh ls'.%E' ñ,shk 74.8 78.2 -9.4 4.5
2'2 uq¿ Ω j.d ìï m%udKh fylaghdr oyia 138 138 0.4 0.2
2'3 lsß lmk ,o ìï m%udKh fylaghdr oyia 114 117 6.2 3.0
2'4 ksIm a dok msßjeh remsh,a$ls'.%E' 210.00 213.50 2.4 1.7
2'5 idudkH ñ,
- - fld<U fjkafoaih s ^RSS 1& remsh,a$ls'.%E' 288.51 351.46 2.5 21.8
- - wmkhk ^ke'ú'i'& remsh,a$ls'.%E' 332.29 353.84 -8.7 6.5
2'6 kej; j.d lsÍu ^B& fylaghdr 1,040 955 19.5 -8.2
2'7 w¨;ska j.d lsÍu ^B& fylaghdr 1,103 720 12.6 -34.7
2'8 tl;= l< w.h" o'foa'ks' m%;Y s ;hla jYfhka ^b& 0.2 0.3
3' fmd,a
3'1 ksIm a dokh f.ä ñ,shk 3,086 2,792 17.6 -9.5
3'2 uq¿ Ω j.d ìï m%udKh fylaghdr oyia 503 506 0.9 0.5
3'3 ksIm a dok msßjeh f.ählg remsh,a 18.33 ,e'fkd' -2.7 -
3'4 idudkH ñ,
- - ksIm a dok ñ, f.ählg remsh,a 47.04 63.52 -22.5 35.0
- -- wmkhk ^ke'ú'i'& ^W& f.ählg remsh,a 41.60 58.91 -39.1 41.6
3'5 kej; j.d lsÍu$ há j.dj ^W!& fylaghdr 5,931 5,333 -21.4 -10.1
3'6 wÆ;ska j.d lsÍu ^t& fylaghdr 6,842 8,000 -32.8 16.9
3'7 tl;= l< w.h" o'foa'ks' m%;Y s ;hla jYfhka ^b& 0.7 0.6
^w& ixfYdaê; uQ,hka( YS% ,xld f;a uKav,h
^wd& ;djld,sl l=vd f;a j;= ixj¾Ok wêldßh
^we& yß; f;a we;=Ω¿j jeú,s wud;HdxYh
^wE& wuq f;a oÆ iemhqïlrejkaf.a ,dNdxYo we;=<;a fõ' ckf,aLk yd ixLHdf,aLk
^b& j.d lsÍu iy ieliqï lghq;= isÿ l< m%udKh muKs◊' fomd¾;fïka;=j
^B& rn¾ ixj¾Ok fomd¾;fïka;=fõ j.d iyk fhdackd l%uh wkqj j.d l< ìï m%udKh rn¾ ixj¾Ok fomd¾;fïka;=j
^W& m%Odk fmd,a uo ksIamdok ;=k i|yd muKs◊' fmd,a j.d lsÍfï uKav,h
^W!& fmd,a j.d lsÍfï uKav,h úiska fokq ,nk j.d iykdOdr l%uh hg;g wh;a bvï wdjrKh fõ' fmd,a ixj¾Ok wêldßh
^t& fmd,a j.d lsÍfï uKav,h úiska fnod yßk ,o îc me, ixLHdj wkqj wΩ¿;ska j.d l, ìï m%udKh jeú,s iud.ï
.Kkh lr we;' fuys§ fmd,a îc me, 158la ioyd fylaghdr tlla wkqmd;h fhdod f.k we;' Y%S ,xld f¾.=j
YS% ,xld uy nexl=j
jif¾ § jd¾;d jQ fuá%la fgdka 4"628l isg 2020 fmd,a wdY%s; l¾udka; ixj¾Okh lsÍu i|yd
jif¾ § fuá%la fgdka 79"060la olajd ie,lsh hq;= fmd,af;,a wdkhkh fjkqjg len,s lrk ,o
f,i jeä úh' 2020 jir ;=< §" foaYSh fmd,af;,a úh<s fldmamrd wdkhkh lsÍug mshjr .kakd ,§'
l¾udka;hg iydh ùfï wruq‚ka" rch úiska 2019 jirg idfmalaIj" 2020 jif¾ § fldmamrd iy
fmd,a f.ä wmkhk" ms<sfj<ska" ishhg 72'4lska
fmd,af;,a" fkdb÷,a fmd,af;,a iy mdï f;,a iy ishhg 25'2lska my< .sfhah' fmd,a ksIamdokh
wdkhkh i|yd jQ úfYaI fjf<| NdKav noao wvq jqj o" fmd,a l%Sï iy fmd,a lsß ksIamdokh
wjia:d lsysmhl § ixfYdaOkh lrk ,§' ;jo" 2020 jif¾ § j¾Okh jQ w;r" msál< fmd,a lsß
foaYSh fmd,af;,a ksIamdolhska wdrlaId lsÍu iy ksIamdokh my; jegq‚'
44
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
foaYSh fmd,a ksIamdokh wvq ùu ksid .Dyia; 8'2lska by< .sfhah' 2020 jif¾ § l=re÷ ksIamdokh
mßfNdackh yd l¾udka;j, Ndú;h i|yd oeä fuá%la fgdka 20"866la olajd iq¿ jYfhka by<
fmd,a ysÕhla we;sùu fya;=fjka" 2020 jif¾ § .sh w;r" mqjla ksIamdokh fuá%la fgdka 20"526la
fmd,a yd fmd,a wdY%s; ksIamdokj, ñ, by< olajd ishhg 15'7lska j¾Okh úh' fï w;r" 2020
.sfhah' ta wkqj" fmd,a f.ähl is,a,r ñf,ys jif¾ § m%udo jQ fnda. pl% (crop cycles) fya;=fjka
idudkHh fmr jirg idfmalaIj remsh,a 73'82la wiajkq fk<Su m%udo ùu ksid lrdnq keá iy
olajd ishhg 45'8lska by< .sfhah' fld<U fmd,a idÈlald ksIamdokh fuá%la fgdka 3"512la iy
2
fjkafoaisfha fmd,a f.ähl fjkafoais ñf,ys fuá%la fgdka 2"751la olajd" ms<sfj<ska" ishhg
idudkHh 2019 jif¾ § mej;s remsh,a 27'55l isg 26'6lska iy ishhg 46'3lska my< .sfhah'
2020 jif¾ § remsh,a 48'89la olajd by< .sfhah'
fj<|fmd< fmd,a ñ, .Kka by< hEu fmd,a wdY%s; fjk;a lafIa;% fnda.
ksIamdokj, msßjeh jeä ùug fya;= úh' ta wkqj" foaYSh ksIamdolhdg by< ñ, .Kka ,nd
2020 jif¾ § fmd,af;,a ñ,s ,Sg¾ 750 fnda;,hl foñka foaYSh ksIamdokh ie,lsh hq;= f,i by<
ñf,ys idudkHh" remsh,a 343'18la olajd ishhg kxjd .ekSu i|yd f;dard.;a fjk;a lafIa;% fnda.
31'9lska by< .sh w;r" foaYSh fj<|fmdf<ys Èis¢ ^OFCs& wdkhkh lsÍu u; mkjd we;s iSud fya;=
fmd,a lsf,da.%Euhl ñf,ys idudkHh" 2019 jif¾ § úh' ta wkqj" fjk;a lafIa;% fnda.j, iuia;
jd¾;d jQ remsh,a 251'03l isg 2020 jif¾ § ksIamdokh 2020 jif¾ § fuá%la fgdka 664"380la
remsh,a 447'56la olajd by< .sfhah' ;jo" jir ;=< § olajd jd¾Isl ,laIHuh moku u; ishhg 21'7lska
Èis¢ fmd,a wmkhfkys ishhg 36'5l wvq ùula by< .sfhah' fuh 2019$2020 uy lkakfha
olakg ,enqKq w;r" Èis¢ fmd,a wmkhk ñ, ishhg ishhg 13'8l j¾Okhla iy 2020 h, lkakfha
37'3lska by< .sfhah' 2020 jif¾ iema;eïn¾ ishhg 38'2l j¾Okhl taldnoaO m%;sM,h úh'
udifha § rch úiska" fmd,a f.äj, jg m%udKh u; miq.sh jir yd ii|k l<" 2020 jif¾ § nvbßÕ="
mokïj" f.ählg remsh,a 60'00 isg remsh,a l=rlalka" f,dl= `MEKq" r;= `MEKq" uqx weg" W÷"
70'00la olajd Wmßu is,a,r ñ,la kshu l< o" rg lcq" bo,a bßÕ= iy lõms ksIamdokh by<
iSñ; iemhqu fya;=fjka md,s; ñ,g jvd by< .sfhah' fï w;r" 2019 jif¾ § ishhg 33'7lska
ñ,lg foaYSh fj<|fmdf<ys fmd,a wf,ú úh' wvq jQ f,dl= `MEKq ksIamdokh jir ;=< §
ishhg 131'2l ie,lsh hq;= j¾Okhla jd¾;d lrñka
iq¿ wmkhk fnda.
h:d ;;a;ajhg m;a úh' flfia jqj;a" 2020 jif¾ §
wmkhk lDIsl¾u fomd¾;fïka;=fõ fuá%la fgdka 265"863la olajd ishhg 10'7lska f,dl=
;djld,sl weia;fïka;=j,g wkqj" 2020 jif¾ § `MEKq wdkhkh by< .sfhah' ;jo" 2020 jif¾ §
iq¿ wmkhk fnda.j, l%shdldß;ajh ishhg 23'6l w¾;dm,a ksIamdokh fuá%la fgdka 65"085la olajd
j¾Okhla jd¾;d lrñka h:d ;;a;ajhg m;a ishhg 36'0lska my< .sh w;r" w¾;dm,a wdkhkh o
úh' jir ;=< § bÕ=re" ly" l=re÷" .ïñßia" ishhg 10'8lska my< .sfhah' wdkhk i|yd we;s
fldfldajd" tkid,a iy mqjla ksIamdokh by< b,a¨u wvq lrñka fjk;a lafIa;% fnda.j, foaYSh
.sh w;r" lrdnq keá iy idÈlald iy jidjdis iemhqu by< hEfuka tjka ksIamdok Ndú;
ksIamdokh my< .sfhah' bÕ=re" .ïñßia iy ly lrk foaYSh l¾udka;j,g iydhla jkq we;ehs
jeks wmkhk lDIsld¾ñl fnda. ksIamdok i|yd wfmalaId flf¾' foaYSh wdydr iqrlaIs;;dj
rch úiska mkjd we;s wdkhk iSud fya;=fjka" Yla;su;a lsÍu i|yd îc ksIamdokh m%j¾Okh
f.dúfhda tjeks fnda. j.d lsÍug ie,lsh hq;= lsÍu" m<sfndaO l<ukdlrKh" .nvd Odß;dj
Wkkaÿjla oelajQy' ta wkqj" 2020 jif¾ § wuq ly mq¿,a lsÍu" foaY.=‚l ;;a;ajhkag Tfrd;a;=
ksIamdokh fuá%la fgdka 25"506la olajd ishhg fok lDIsl¾udka;hla i|yd iqÿiqu Ndú;hka
170'9l lemS fmfkk j¾Okhla jd¾;d l< w;r" wkq.ukh lsÍu iy jvd fyd| ñ,la ,nd .ekSu
bÕ=re ksIamdokh fuá%la fgdka 22"705la olajd i|yd úúO fj<|fmd< i|yd m%fõYh mq¿,a lsÍu
ishhg 64'7lska by< .sfhah' jir ;=< § .ïñßia u.ska ish¨u fjk;a lafIa;% fnda. iemhqu jeä
ksIamdokh o fuá%la fgdka 23"970la olajd ishhg lsÍu i|yd ;jÿrg;a m%h;ak ±ßh hq;=h'
45
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
2
iSks
iy 2020 h, lkakfha ksIamdokh ishhg 20'7l
j¾Okh ksid isÿ úh' flfia jqjo" fldúâ-19 Wla j.d lrk ,o N+ñ m%udKh iy wUrk ,o
fya;=fjka iudc wd¾Ól lghq;= iSud lsÍu yd Wla m%udKh by< hEu fya;=fjka" 2020 jif¾ §
ixprK iSud mekùu fya;=fjka iemhqï oduj,g iSks ksIamdokh fuá%la fgdka 59"869la olajd ishhg
we;s jQ wjysr;d ksid jir mqrdu t<j¿ ñ, 14'5lska by< .sfhah' .,aTh iy fijk., iSks
.Kkaj, úYd, WÉpdjpkhla mej;s‚' tu l¾udka;Yd,djkays ksIamdokh fuá%la fgdka
ksid" lDIs ksIamdok wd¾Ól uOHia:dk fj; 20"173la iy fuá%la fgdka 16"114la olajd" ms<sfj<ska"
m%jdykh m%udo jQ w;r" ta fya;=fjka is,a,r ishhg 81'3lska iy ishhg 0'6lska by< .sfhah'
fj<|fmdf<a ksrka;r ñ, WÉpdjpkhka we;s flfia fj;;a" úh<s ld,.=‚l ;;a;ajhkaf.a
lrñka f.dúm< ;=< § iy wd¾Ól uOHia:dkj, § n,mEfuka Wla wiajekak my< hEu iy iSks ,nd
isÿjk miq wiajkq ydksùï idfmalaIj by< .ekSfï m%;sY;h4 wvq ùu fya;=fjka" iuia; foaYSh
.sfhah' 2020 jir ;=< § t'c' fvd,¾ ñ,shk 36'6la iSks ksIamdokfhka ishhg 39lg muK odhl;ajhla
jákd t<j¿ fuá%la fgdka 33"206la wmkhkh imhk me,aj;a; iSks l¾udka;Yd,dfõ ksIamdokh"
l< w;r t'c' fvd,¾ ñ,shk 352'9la jákd 2020 jif¾ § fuá%la fgdka 23"582la olajd ishhg
t<j¿ fuá%la fgdka 716"494la wdkhkh lrk 6'3lska my< .sfhah' lka;f,a iSks l¾udka;
,§' fï w;r" f.dúhkaf.a wdodhu by< kexùu" Yd,dfõ ksIamdok lghq;= iy Wla j.d lghq;=
mdßfNda.slhka wdrlaId lsÍu yd fuu wxYfha ;sridr kej; wdrïN lsÍu ms<sn| idlÉPd jir ;=< §
nj jeä lsÍu i|yd .nvdlrK yd fnodyeÍu ;j ÿrg;a isÿ flß‚' fï w;r" kqÿre wkd.;fha §
jeäÈhqKq lsÍu" fmdfydr yd m<sfndaOkdYl jeks ksIamdok lghq;= wdrïN lsÍfï wruq‚ka"
lDIsld¾ñl fhojqïj, m%Yia; Ndú;h" foaY.=‚l iSudiys; we;suf,a ^mqoa.,sl& iud.u hgf;a kj
jYfhka iqyqre iy ;sridr lDIsld¾ñl Ndú;hka iSks l¾udka;Yd,djla Wla j.d lghq;= wdrïN
fhdod .ekSu w;HdjYH fõ' lf<ah' iuia;hla jYfhka .;a úg" fmr jif¾
ishhg 7'2la jQ iSks ,nd .ekSfï m%;sY;h" 2020
m,;=re
jif¾ § ishhg 6'8la olajd my< .sh w;r" 2020
wU" flfi,a" .ia,nq" fmar yd flduvq jif¾ § foaYSh iSks ksIamdokh rfÜ iuia; iSks
ksIamdokh ie,lsh hq;= f,i by< hEu;a iuÕ" b,a¨fuka ishhg 9la muK imqrd,Sug m%udKj;a
fmr j¾Ifha § jd¾;d jQ ishhg 3'1l wvqùu yd úh' úfYaIfhka 2020 Tlaf;daïn¾ udifha § iSks
ii|k úg" 2020 jif¾ § m,;=re ksIamdokh wdkhkh i|yd jQ úfYaI fj<| NdKav noao wvq
ishhg 3'1lska jeä úh' ksÍlaIKh lrk ,o lsÍfuka miqj" 2020 jif¾ iSks wdkhkh fuá%la
jir ;=< §" t'c' fvd,¾ ñ,shk 33'1la jákd fgdka 682"553la olajd ishhg 22'7lska by< .sfhah'
m,;=re fuá%la fgdka 38"725la wmkhkh lrk foaYSh iSks ksIamdokh mq¿,a lsÍfï yelshdj iy
,o w;r" t'c' fvd,¾ ñ,shk 58'1la jákd wem,a" iSks wdkhkh lsÍfï § ie,lsh hq;= úfoaY úksuh
uekavßka" fodvï iy ñÈ we;=¿ m,;=re fuá%la m%udKhla jehùu ie,ls,a,g .ksñka" kùk
fgdka 52"778la wdkhkh lrk ,§' foaYSh m,;=re ;dlaIKh Ndú;h" by< wiajekakla ,nd fok Wla
iy t<j¿ i|yd ys;lr wmkhk b,a¨ula m%fNao Ndú;h iy jvd hym;a fnda. l<ukdlrK
mej;=K;a" wLKavj úYd, m%udKj,ska fyd| l%fudamdh iuÕ iSks l¾udka;hg mqk¾Ôjkhla
;;a;ajfha m,;=re iemhSug foaYSh ksIamdolhkag ,nd §u b;d jeo.;a fõ'
fkdyels ùu m,;=re wmkhk wxYfha ixj¾Okh 4 iSks ,nd .ekSfï m%;sY;h = iSks ksIamdokh x 100
i|yd m%Odk ndOdjlaj mj;S' m,;=re wmkhk wUrk ,o Wla m%udKh
46
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
mY= iïm;a iÔù i;=ka wdkhkh i|yd mkjd we;s iSud ksid
2020 jif¾ § lsß ksIamdokh yereKq úg" 2020 jif¾ § fn%dhs,¾ udmsh i;=ka wdkhkh
foaYSh mY= iïm;a wxYfha ksIamdokh my< .sfhah' wvq jQfha fj<|fmdf<a Èkla jhie;s fn%dhs,¾
ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=fõ l=l=¿ megjqka iSñ; lrñks' flfia jqjo" ì;a;r
weia;fïka;=j,g wkqj" 2020 jif¾ § iuia; ksIamdokhg fhdod .kakd l=l=¿ megjqka i|yd
lsß ksIamdokh ,Sg¾ ñ,shk 492la olajd" jd¾Isl b,a¨u jeä ùu ksid" tu i;=ka ckkh lsÍug
,laIHuh mokñka" ishhg 9'8l ie,lsh hq;= wjYH udmsh i;=ka wdkhkh by< f.dia ;sfí'
2
j¾Okhla fmkakqï lf<ah' Èhr lsß i|yd fï w;r" 2020 jif¾ § yrla uia" W!re uia yd t¿
f.dùkag wdl¾IŒh ñ, .Kka ,eîu" lsß uia ksIamdokh" ms<sfj<ska" fuá%la fgdka 13"580la"
tl;=lrkakkaf.ka Èhr lsß i|yd we;s b,a¨u jeä fuá%la fgdka 8"580la yd fuá%la fgdka 1"610la
ùu iy jix.; ld,mßÉfþoh ;=< § w¾O ld,Sk olajd" ms<sfj<ska" ishhg 54'5lska" ishhg 4'7lska
f.dùka úiska i;aj md,kh i|yd il%Shj iïnkaO iy ishhg 11'0lska wvq ù we;' jix.;h wdrïNh;a
ùu" lsß ksIamdokh jeä ùug fya;= úh' 2019 iuÕ úfõlh i|yd myiqlï imhk wxYfhka
jif¾ remsh,a 48'32la jQ lsß ,Sgrhla ksIamdokh we;s b,a¨u wvq ùu iy iudc l%shdldrlï iSud
lsÍu i|yd oeÍug isÿjk idudkH msßjeh" 2020 lsÍu" foaYSh mY= iïm;a wxYfha j¾Okh i|yd
jif¾ § remsh,a 49'28la olajd by< .sfhah' l=l=¿ wys;lr f,i n,mEfõh'
uia yd ì;a;r l¾udka;h iïnkaOfhka .;a
ëjr
l," ì;a;r ksmoùu i|yd jd‚cuh jYfhka
we;s lrk ,o i;=ka ksis l,g fmr ueÍu 2020 jif¾ § u;aiH ksIamdok wxYh miqnEula
iy i;=kag ,nd fok wdydr øjHj, iSñ; nj fmkakqï lf<ah' uq`M u;aiH ksIamdokfhka
ksid we;s jQ ksIamdok w,dN fya;=fjka 2020 ishhg 76lg odhl jk uqyqÿ u;aiH ksIamdokh
jif¾ § ì;a;r ksIamdokh ishhg 10'3lska my; jeàu 2020 jif¾ § iuia; u;aiH ksIamdokh
my< .sfhah' ;jo" i;aj ksIamdok yd fi!LH ishhg 15'2lska my< hEug uQ,sl jYfhka fya;=
fomd¾;fïka;=fõ ;djld,sl o;a;j,g wkqj" úh' úfYaIfhkau" u;aiH iemhqï cd,h ;=<
l=l=¿ uia ksIamdokh fuá%la fgdka 216"160la fldúâ-19 fmdl=rla ìysùu;a iuÕ jix.; ld,h
olajd ishhg 3'5lska my< .sfhah' fn%dhs,¾ udmsh ;=< § uiqka we,a,Sfï lghq;= yd wfkl=;a iemhqï
i;ajhska foaYSh jYfhka ìys lsÍu by< .sh w;r" odu l%shdldrlï u; mkjd we;s iSud iy ks;r
ks;r u;= jQ ld,.=‚l ndOd" .eUqre uqyqÿ iy
2'5 ixLHd igyk fjr< wdY%s; uiqka we,a,Sfï lghq;=j,g ie,lsh
mY= iïm;a wxYh ms<sn| ixLHdk hq;= n,mEula lf<ah' Bg yd;amiskau fjkiaj"
2019 2020 jd¾Isl fjkiaùu ^]& ñßÈh c,dY wdY%s; u;aiH iy l+ksiaika j.d
Wm wxYh
^w& ^wd& 2018$19 ^w& 2019$20 ^wd& wxYfha ksIamdokh fya;=fjka iuia; ñßÈh u;aiH
1' uqΩ¿ .jhka ixLHdj ksIamdokfhys ishhg 12'7l j¾Okhla jd¾;d úh'
^ñ,shk& 1.4 1.4 -2.5 3.0
t< .jhka 1.1 1.1 -2.2 1.6 2'6 ixLHd igyk
ó.jhka 0.3 0.3 -3.4 8.2
u;aiH ksIamdokh
2' cd;sl lsß ksIamdokh
^,Sg¾ ñ,shk& 447.6 491.5 -6.3 9.8 fu'fgd'oyia
374.0 413.6 -4.5 10.6
t< lsß
ó lsß 73.6 77.9 -3.4 5.9
Wm wxYh 2019 2020 ^w&
jd¾Isl fjkiaùu ^]&
47
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
ñßÈh u;aiH ksIamdokh ie,lsh hq;= f,i jeä fuá%la fgdka 193"322la muK ksl=;a lr we;' ;jo"
ùu i|yd ñßÈh c,dYj,g u;aiH megjqka uqod 2020 h, lkakfha isg l=Uqre fylaghd¾ foll
yeÍu iy tf,i uqod yeÍfï ms<sfj;a l%udkql+,j Wmßu N+ñ m%udKhla i|yd f.dùkag fkdñf,a
isÿ lsÍu odhl úh' fï w;r" foaYSh iy f.da,Sh fmdfydr ,nd §ug rch úiska ;SrKh lrk ,o
jYfhka iudc wd¾Ól lghq;= iSud lsÍfï mshjr w;r" 2020 h, lkakfha § fmdfydr fuá%la fgdka
fya;=fjka n,mEug ,la jQ .Dy tallj, yd 131"309la ksl=;a lrk ,§' f.dùka i|yd iy;sl
fydag,a wxYj, foaYSh u;aiH mßfNdackh iy ñ,la ,eîu ;yjqre lsÍu iy fj<|fmd< ;=< ù
2
u;aiHhka ffjria jdylfhl= fj;ehs u;= jQ ìh ñ, ia:djr lsÍu i|yd iy;sl ñ,g ù ñ,§ .ekSfï
jir mqrdu ñ, .Kka WÉpdjpkh ùug fya;=
jevigyk l%shd;aul lsÍug rch mshjr .;af;ah'
úh' ñ, .Kka ie,lSfï §" jir ;=< idudkHhla
ù wf,ú uKav,h úiska 2019$2020 uy lkakfha
jYfhka" l=vd u;aiH m%fNaoj, ñ, ishhg 19'2l
wiajekafkka ù f;d. fuá%la fgdka 26"000la
jeä ùula jd¾;d l< w;r" úYd, u;aiH m%fNaoj,
muK ñ,§ .;a kuq;a" fj<|fmdf<a mj;sk ñ,
ñ, ishhg 0'4l iq¿ wvq ùula jd¾;d lf<ah' fï
.Kka ù wf,ú uKav,h úiska ,nd ÿka iy;sl
w;r" m%Odk wmkhk .ukdka;hkaf.a b,a¨u wvq
ùu iy f.da,Sh iemhqï oduj, we;s jQ wjysr;dj, lrk ,o ñ, .Kkaj,g jvd jeä neúka 2020
m%;sM,hla f,i" 2020 jif¾ § uqyqÿ wdydr h, lkakfha § fuá%la fgdka 4"000la muK ñ,§
wmkhkh ishhg 29'5lska wvq úh' f.k we;' fï w;r" ù m¾fhaIK yd ixj¾Ok
wdh;kh úiska kshÕhg Tfrd;a;= §u i|yd
lDIsld¾ñl m%;sm;a;s iy wdh;ksl iydh jeäÈhqKq lrk ,o" flá ld,hla ;=< wiajekak
ù ksIamdokh jeäÈhqKq lsÍu iy ù ñ, ,efnk kj fouqyqka iy,a m%fNao ksmojk ,§'
ia:djr lsÍu i|yd rch úiska mshjr lsysmhla ;jo" lDIsl¾u wud;HdxYh foaY.=‚l iqyqre
l%shd;aul lrk ,§' ta wkqj" fmdfydr iykdOdr lDIsld¾ñl l%ufõohka m%p,s; lrñka úfYaI
jevigyk hgf;a" 2019$2020 uy lkakfha § ueÈ lkakfha j.d jevigykla l%shd;aul lrk
fmdfydr lsf,da.%Eï 50l nE.hla remsh,a 500'00la w;r;=r" fnda. jHdma;s fiajd" fnda. rlaIKh iy
jeks iyk ñ,lg f.dùkag ,nd fok ,§' tu m<sfndaO l<ukdlrKh we;=¿ wdOdrl fiajd o
i|yka lrk ,o lkakfha § f.dùkag fmdfydr wLKavj mj;ajd f.k .sfhah'
2'7 ixLHd igyk
m%Odk wdydr øjHhkaf.a iq,N;djh
48
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
Y%S ,xld f;a uKav,h" l=vd f;a j;= jeä lrk ,§' rn¾ j.d lsÍu" ieliqï lghq;= iy
ixj¾Ok wêldßh iy f;a m¾fhaIK wdh;kh ksIamdok ixj¾Okh hk ish¨u wxY ms<sn|j rn¾
M,odhs;dj iy ;dlaI‚l jeäÈhqKq lsÍï wruqKq m¾fhaIK wdh;kh ish m¾fhaIK yd ixj¾Ok
lr.;a ixj¾Ok lghq;= wLKavj isÿ lf<ah' lghq;= wLKavj isÿ lf<ah' ta wkqj" l=vd mßudK
jix.; ld,mßÉfþoh ;=< § f;a fjkafoais lsÍu j.dlrejka" uOHu mßudK j.dlrejka" m%dfoaYSh
idïm%odhsl fN!;sl l%ufõofhka neyerj úoHq;a j;= iud.ï$j;= iy lsß lemSu w;yer oud
fjkafoais l%uhla njg mßj¾;kh jQ w;r" tys § we;s j.dlrejka hk ldKav y;r hgf;a rn¾
2
.ekqïlrejkag ÿria: m%foaYj, isg ,xiq ;eîug j.dlrejka i|yd úfYaI ixj¾Ok jevigyka
yels úh' ta wkqj" i,ld ne,Sug ,la lrk ,o rn¾ m¾fhaIK wdh;kh úiska wdrïN lrk
ld,mßÉfþoh ;=< § f;a lsf,da.%Eï ñ,shk 200lg ,§' rn¾ ;dlaI‚l úoHd.dr jeäÈhqKq lsÍu yd
jeä m%udKhla úoHq;a fjkafoais l%u u.ska wf,ú m%;S;kh lsÍu" fmdfydr wvq fõ.hlska mig tla
lrk ,§' fï w;r" jeú,s lafIa;%fha mj;sk §¾> ùu yd iïnkaO ;dlaIKh m%j¾Okh lsÍu iy
ld,Sk jegqma iïnkaO .eg¨ úi£u i|yd mä mdßißl jYfhka ;sridr l¾udka;hla f,i rn¾
md,l iNd yryd j;= lïlrejkaf.a ffoksl l¾udka;h m%j¾Okh lsÍu jeks l%shdldrlï rn¾
jegqm remsh,a 1"000'00la olajd jeä lsÍug rch m¾fhaIK wdh;kh úiska isÿ lrk ,§'
;SrKh lf<ah' uOHu m%udKfha f;a j;= i|yd fmd,a ksIamdok yd fmd,a wdY%s; ksIamdok
wdo¾Y f;a j;= wlalrhlg remsh,a ñ,shkhla l¾udka; i|yd iydh ±laùu ms‚i rch úiska
ne.ska ,nd foñka wdo¾Y f;a j;= j.d jHdmD;shla fmd,a ksIamdok wxYh ;=< mshjr lsysmhla
Y%S ,xld f;a uKav,h úiska wdrïN lrk ,§' l%shd;aul lrk ,§' úh<s ld,.=‚l ;;a;aj iy
2020 jif¾ §" Y%S ,xld f;a uKav,fha f;a wxYh fj<|fmd<j,a jid ;eîï ksid wmf;a hdu by<
mqk¾Ôjkh yd kùlrK lsÍfï jevigyk hgf;a" hEu" Y%u ysÕh iy iemhqï ÿIalr;d jeks ixprK
f;a l¾udka;Yd,d 56la i|yd remsh,a ñ,shk 168la iSud fya;=fjka u;= jQ iemhqï odu ndOd" 2020
,nd § we;' l=vd f;a j;= ixj¾Ok wêldßh úiska jif¾ § fmd,a l¾udka; wxYhg wys;lr f,i
f;a me< kej; isgqùfï yd kj j.d jevigyka n,mEfõh' tneúka" fmd,a ixj¾Ok wêldßh
fukau fnda. j.d kej; k.d isgqùfï iykdOdr fldúâ-19 jix.;h u.ska fmd,a ksIamdok
jevigyka i|yd wLKavj iyfhda.h olajk ,§' l¾udka;hg isÿ lrk ,o n,mEu wju lrk
2020 jif¾ §" f;a bvï fylaghd¾ 648la muK w;r;=r" jix.;h md,kh lsÍu i|yd .kakd ,o
kej; j.d lr kj bvï fylaghd¾ 424la f;a l%shdud¾. uOHfha ksIamdok lghq;= isÿ lsÍug
bvï njg mßj¾;kh lrk ,o w;r" f;a bvïj, mshjr .;af;ah' wf,úlrK l%shdj,sh wLKavj
md¿ isgqùu ^refilling& i|yd f;a me< ñ,shk 2'1la mj;ajd .ekSug iydh §u iy idOdrK ñ, .Kka
Ndú; lrk ,§' mj;ajd .ekSu i|yd fmd,a ixj¾Ok wêldßh úiska
úoHq;a- fjkafoais myiqlï wdrïN lrk ,§' ;sridr
M,odhs;dj jeäÈhqKq lsÍu iy rn¾ j.d fmd,a j.d l%fudamdhka ia:dms; lsÍfï wruq‚ka"
lrk N=ñ m%udKh mq¿,a lsÍu i|yd rn¾ ixj¾Ok fmd,a j.d lsÍfï uKav,h úiska l%udkql+, j.d
fomd¾;fïka;=j iy rn¾ m¾fhaIK wdh;kh lghq;= iy f.j;= j.dj i|yd îc fmd,a ,nd §ug
úiska mshjr lsysmhla l%shd;aul lrk ,§' ta wkqj" iyk ñ,la ^me<hla remsh,a 100'00lg& y÷kajd
2020 jif¾ § kj j.d jevigyk hgf;a" kj §u" l%udkql+, jdßud¾. moaO;shla l%shd;aul
bvï fylaghd¾ 720l rn¾ j.d lghq;= isÿ lrk lsÍu iy frda. yd m<sfndaO md,kh i|yd uQ,H
,§' fï w;r" jir ;=< §" M,odhs;dj jeäÈhqKq wdOdr iemhSu" mqyqKq jevigyka meje;aùu
lsÍfï jevigyk hgf;a" fylaghd¾ 815l N+ñ jeks l%shdldrlï isÿ lrk ,§' fï w;r" fmd,a
m%udKhla jeäÈhqKq lrk ,o w;r" fylaghd¾ m¾fhaIK wdh;kh úiska by< wiajekakla iys;
955l N+ñ m%foaYhl rn¾ kej; j.d lrk ,§' zlmaiqjhZ fouqyqka fmd,a j.d m%fNaoh j.d lsÍu
2020 jif¾ §" lsß lemSfï lghq;= isÿ fkdl< i|yd l=reKE., jeú,s iud.u iuÕ taldnoaOj
bvï fylaghdr 300la lsß lemSfï uÜgug f.k kj îc fmd,a ksIamdok WoHdkhla msysgqùug
tk ,§' fï w;r" 2020 jif¾ § l=vd j;= ysñhka mshjr .ksñka" jeä wiajekakla iy blau‚ka u,a
iy wdh;ksl hk fo wxYhu i|yd rn¾ j.djkays yg.kakd ,laIK iys; zCRISL 2020Z kj fouqyqka
jeis wdjrK iú lsÍu i|yd ,nd fok iykdOdrh fmd,a m%fNaoh 2020 jif¾ § y÷kajd fok ,§'
49
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
fldúâ-19 jix.;h jHdma;sh yuqfõ y÷kajd §fï jevigykla Wla m¾fhaIK wdh;kh
j.dlrejka" f;d. tl;=lrkakka" msßieliqïlrejka úiska wdrïN lrk ,§' ;jo" uQ,sl jYfhka yl=re
iy wmkhklrejka we;=¿ wmkhk lDIsld¾ñl yd me‚ ksIamdokh i|yd ls,sfkdÉÑ m%foaYfhys
wxYfha md¾Yajlrejkag wmkhk lDIsl¾u Wla j.dj jHdma; lsÍug mshjr f.k ;sfí' jjqkshd
fomd¾;fïka;=j úiska iyfhda.h ,nd fok ,§' iy je,sTh m%foaYj, kj iSks l¾udka;Yd,d
ta wkqj" oekg mj;sk j.dj, wiajekak jeä msysgqùu i|yd Wla m¾fhaIK wdh;kh úiska kj
ÈhqKq lrk w;r;=r" kj j.d lghq;= mq¿,a lrñka wdfhdaclhskag ;dlaI‚l f;dr;=re iy iydh
2
wmkhk lDIsld¾ñl fnda. ksIamdokh jeä lsÍu ,nd fok ,§'
i|yd mshjr lsysmhla y÷kajd fok ,§' wmkhk
cd;sl mY= iïm;a .yKh yd M,odhs;dj
lDIsl¾u fomd¾;fïka;=j úiska .ïñßia f.dùka
jeäÈhqKq lsÍu i|yd i;a;aj ksIamdok yd fi!LH
Èß.ekaùu i|yd fnda.j,g jeä w.hla tl;=
fomd¾;fïka;=j úiska 2020 jif¾ § ixj¾Ok
lsÍfï jevigyka lsysmhla l%shd;aul l< w;r"
jevigyka lsysmhla l%shd;aul lrk ,§' mY=
2021 jir jk úg lyj,ska iajhxfmdaIs; Ndjh
iïm;a ^lsß& wNsckk jHdmD;sh hgf;a" foaYSh
<Õd lr .ekSfï wruq‚ka zfõ.j;a ly j.d
lsß ksIamdokh by< kexùu i|yd mj;sk .j
ixj¾Ok jevigyklaZ wdrïN lrk ,§'
.yKh jeäÈhqKq lsÍu ms‚i lD;%su isxpk fiajd
2020-2022 ld,mßÉfþoh i|yd wdydr l%shd;aul lsÍu" lD;su isxpk uOHia:dk jeäÈhqKq
ksIamdok cd;sl jevigyk u.ska fnda. lsÍu yd kv;a;= lsÍu" iajdNdúl wNsckkh i|yd
úúOdx.SlrKh yd M,odhs;dj by< kexùfï jiq megjqka f;dard .ekSu iy ;DK ìï ixj¾Ok
l%shdud¾. ;=<ska nv bßÕ=" `MEKq iy w¾;dm,a jeks jevigyka mj;ajk ,§' ta wkqj" 2020 jif¾ §
fnda.j,ska rg iajhxfmdaIs; lsÍu we;=¿ b,lal m%dfoaYSh mY= ffjoH ld¾hd, yryd t< .jhka yd
lsysmhla flfrys wjOdkh fhduq lr we;' ta ó .jhka i|yd lD;%su isxpk 202"516la isÿ lr we;'
wkqj" lDIsl¾u fomd¾;fïka;=j úiska hym;a lafIa;% uÜgñka mY= ffjoH fiajd jeäÈhqKq lsÍfï
lDIsld¾ñl mqreÿ m%p,s; lsÍu" fjk;a lafIa;% jevigyk ;=<ska mY= iïm;a wxYfha ixj¾Okh
fnda. j.d hgf;a we;s j.d ìï m%udKh mq¿,a i|yd wdh;ksl iyfhda.h wLKavj ,nd fok ,§'
lsÍu" mi ixrlaIKh ;yjqre lsÍu" ld¾hlaIu iam¾Yfhka fndajk frda. yd ixl%dó frda. md,kh
fnda. l<ukdlrK l%ufõo jeäÈhqKq lsÍu" by< lsÍfï jHdmD;sh hgf;a" 2020 jif¾ § l=r yd uqL
wiajekakla iys; îc Ndú;h ;yjqre lsÍu iy frda.h i|yd i;=ka 410"459la o" ld, .d;% frda.h
c, l<ukdlrKh jeäÈhqKq lsÍu i|yd wLKavj i|yd i;=ka 178"243la o" rla;md; jix.;h i|yd
m%h;ak ork ,§' tmuKla fkdj" fjk;a lafIa;% i;=ka 279"407la o m%;sYla;slrKh i|yd tkak;a
fnda. j.d ksIamdokh jeäÈhqKq lsÍfï wruq‚ka" lr we;'
lDIsl¾u wud;HdxYh úiska wdydr ksIamdok
ëjr wxYh ms<sn| rcfha m%;sm;a;suh mshjr
cd;sl jevigyk hgf;a fmdaIKh ms<sn| ixfõ§
u.ska biau;= fjñka mj;sk wNsfhda. yuqfõ u;aiH
.Dy f.j;= j.d jevigyk iy fmdl=re .ïudk
ksIamdokh by< kexùfï wjYH;dj wjOdrKh
ixj¾Ok jevigyk wLKavj isÿ lrk ,§'
flß‚' c, uQ,dY% ksis f,i l<ukdlrKh lsÍu
flfiafj;;a" j.d lrk N+ñ m%udKh jeä lsÍu
iy u;aiH f;d. jeäÈhqKq lsÍu ;=<ska ñßÈh
;=<ska muKla wdydr iajhxfmdaIs; nj <Õd lr
u;aiH ksIamdokh by< kexùug cd;sl c,Ôù
.ekSu i|yd W;aidy lsÍu fjkqjg" ld¾hlaIu
j.d ixj¾Ok wêldßh u.ska .kakd ,o m%h;ak
lDIsld¾ñl fhojqï Ndú;h" foaY.=‚l iqyqre
wLKavj bÈßhg f.k .sfhah' Wiia ;;a;ajfha uõ
l%ufõo iy miq wiajkq l%ufõo ;=<ska ish¨u
u;aiH f;d. ksIamdokh lsÍu" u;aiH megjqkaf.a
wdydr ldKav iïnkaOfhka M,odhs;dj by<
.=Kd;aulNdjh by< kexùu iy foaYSh úfYaIj,
kexùu i|yd rg ;=< ukd iïnkaëlrKhlska
kj m%fNao ixj¾Okh lsÍu wruqKq lr .ksñka
hq;=j mq¿,a m%fõYhla wkq.ukh l< hq;=h'
bÈ flreKq oUq,a, u;aiH cdk ixj¾Ok
foaYSh iSks ksIamdokh by< kexùu wruqKq uOHia:dkfha lghq;= 2020 jif¾ § wjika lrk
lr.;a m¾fhaIK lghq;= iy jHdma;s fiajd ,§' i,ld ne,Sug ,la lrk ,o ld,mßÉfþoh
lsysmhla Wla m¾fhaIK wdh;kh úiska jir ;=< § ;=< § cd;sl c,Ôù j.d ixj¾Ok wêldßh úiska
l%shdjg kxjk ,§' ta wkqj" jd‚c j.dj i|yd" iSks ñßÈh biaika megjqka ñ,shk 77'7la iy u;aiH
jeä m%udKhla ksmoúh yels wdkhksl Wla m%fNao megjqka ñ,shk 92'9la c,dYj,g uqod yßk ,§'
50
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
2
ëjr wxYh m%j¾Okh lsÍu i|yd l%shd;aul lrk jix.; ;;a;ajh iy th ue`v,Su i|yd mkjkq
,§' óg wu;rj" mq;a;,u m%foaYfhys fõlal ud¿ ,enQ ±ä iSud" úfYaIfhkau jif¾ uq,a Nd.fha §
(Milkfish) wNsckkd.drhla bÈlsÍu wdrïN lrk ksIamdok l¾udka; flfrys wys;lr f,i n,mdk
,§' c, m%;spl%SlrK l%uhla y÷kajd§u iy ëjr ,§' fuhg wu;rj jix.;fha f.da,Sh n,mEu
m%foaYj, ffcj iqrlaIs;;dj by< kexùu ;=<ska fya;=fjka Y%S ,xldfõ m%Odk fj<| md¾Yajldr
jhU m<df;a l+ksiaika j.d lghq;= jeäÈhqKq rgj, we;s jQ wys;lr ;;a;ajhka o Y%S ,xldjg
lsÍug cd;sl c,Ôù j.d ixj¾Ok wêldßh mshjr n,mdk ,§' fuys§" ÿ¾j, úfoaYSh b,a¨u fukau
.;af;ah' flfiafj;;a" wdfhdack fkdue;slu" fhojqïj, f.da,Sh iemhqï cd, flfrys n,mE
ëjr lghq;= i|yd kùk ;dlaIKh wvqfjka Ndú; wjysr;d o iuia;hla f,i ksIamdok l¾udka;
lsÍu" c,Ôù j.d jHdmD;s i|yd N+ñ m%foaY iy wdh;kj, Odß;d Wmfhdackh iy ksIamdok
uqyqÿ m%foaY nÿ jYfhka ,nd .ekSug m%udo ùï mßudj ;jÿrg;a my< hEu flfrys n,mdk ,§'
iy wmkhkj, tl;= l< w.h u; jákdlu wvq ta wkqj" ksIamdok l¾udka;j, fojeks úYd,;u
ùu hkdÈh ëjr lafIa;%fha jHdma;shg ndOl f,i ldKavh jk frÈms<s" ksñ we÷ï yd iï wdY%s;
mj;S' ksIamdok ldKavfhys" úfYaIfhkau jif¾ fojk
ld¾;=j ;=< § ie,lsh hq;= my< hEula olakg
l¾udka;
,enKs' ;jo" 2020 jif¾ § ksIamdok l¾udka;j,
m%Odk jYfhka bÈlsÍï" ksIamdok l¾udka; iuia; miqnEu flfrys tys wfkl=;a fndfyda
iy m;,a yd leŒï lghq;= flfrys fldúâ-19 WmldKavj, my; jeàu o fya;= úh' flfia
jix.;fha wys;lr n,mEï ms<sìUq lrñka jqjo" ksIamdok l¾udka;j, úYd,;u WmldKavh
l¾udka; lghq;=j, tl;= l< w.h 2019 jif¾ § jk wdydr" îu iy ÿïfld< ksIamdokh 2020
jd¾;d l< ishhg 2'6l j¾Okhg idfmalaIj jif¾ § j¾Okhla jd¾;d lrk ,§' ksIamdok
2020 jif¾ § ishhg 6'9lska my; jegqKs' fuys§ l¾udka; wdY%s; o¾Yl i,ld ne,Sfï §" ckf,aLk
jix.;fha wys;lr ;;a;ajhka fya;=fjka m%Odk 2'5 rEm igyk
wmkhk fj<|fmd<j, b,a¨u my; jeàu ksIamdok wxYfhys .ekqï l<ukdlrejkaf.a o¾Ylh ^w&
Y%S ,xldjg n,mdk ,o w;r fuu ;;a;ajh
80
úfYaIfhkau frÈms<s iy ksñ we÷ï wdY%s; ksIamdok 70
l¾udka; flfrys n,mdk ,§' fï w;r;=r úÿ,sh" 60
.Eia" jdIam yd jdhq iólrK iemhSfï lghq;= iy 50
o¾Yl w.h
20
iq`M jYfhka my; jegqKs' flfia jqjo" c,h /ia
10
lsÍu" msßisÿ lsÍu iy fnod yeÍfï lghq;= 2020 0
ck'-19
fmn'-19
ud¾'-19
wfma%'-19
uehs-19
cqks-19
cQ,s-19
wf.da'-19
iema'-19
Tla'-19
fkdje'-19
foie'-19
ck'-20
fmn'-20
ud¾'-20
wfma%'-20
uehs-20
cqks-20
cQ,s-20
wf.da'-20
iema'-20
Tla'-20
fkdje'-20
foie'-20
51
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
ishhg
50
,nk ksIamdok wxYfha .ekqï l<ukdlrejkaf.a
2
40
o¾Ylh 2020 jif¾ wfm%a,a udifha § wvqu o¾Yl 30
20
w.h jd¾;d lrk ,o w;r" th f;jk ld¾;=fõ
10
isg kej; h:d ;;a;ajhg m;a jkq olakg ,enq‚' 0
19 ld¾;= 1
19 ld¾;= 2
19 ld¾;= 3
19 ld¾;= 4
20 ld¾;= 1
20 ld¾;= 2
20 ld¾;= 3
20 ld¾;= 4
ld¾ñl ksIamdol o¾Ylh
fldúâ-19 jix.;h me;sÍu fya;=fjka wdydr ksIamdok ^35'2]& weÕ¨ï ksIAmdok ^19'8]&
f,dayuh fkdjk Lksc ksIamdok rn¾ iy ma,diaála ksIamdok
m%Odk ksIamdok wxY jßka jr jid oeóug isÿ jQ ^7'8]& ^5'7]&
w`.=re iy msßmyÿ l< Lksc
neúka ld¾ñl ksIamdok o¾Ylfha iuia; jd¾Isl îu j¾. ^3'8]&
f;,a ksIamdok ^7'4]&
fjk;a ^20'3]& iuia; Odß;d Wmfhdackh
l%shdldß;ajh ie,lsh hq;= f,i my; jegqK o"
uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
jif¾ fojk Nd.fha § tys ie,lsh hq;= wdldrfha
h:d ;;a;ajhg m;aùula ksÍlaIKh úh' ld¾ñl jHdma;sh md,kh lsÍu i|yd §m jHdma;j iudc
ksIamdok o¾Ylfhka ms<sìUq jk mßÈ" ksIamdok wd¾Ól lghq;= iSud lsÍu iy fjk;a ixprK iSud
wxYfha l%shdldrlï" 2019 jif¾ § jd¾;d jQ mekùu fya;=fjka" 2020 jif¾ fojk ld¾;=fõ §
ishhg 1'3l j¾Okhg idfmalaIj" 2020 § ishhg ksIamdok lghq;= ie,lsh hq;= f,i wvd, jQ kuq;a"
10'2lska wvq úh' 2020 jif¾ § we;eï m%Odk ixprK iSud ,sys,a lsÍu;a" wd¾Ólh l%ufhka h:d
Wm wxYj, ksIamdok lghq;= wvd, jQ kuq;a" ;;a;ajhg m;a ùu;a iuÕ 2020 jif¾ cQ,s udih
wdydr øjH ksIamdok" uQ,sl T!IO ksIamdok iy jkúg ksIamdok lghq;= mQ¾j jix.; uÜgug
T!IO iïnkaO ieliSï ksIamdok" iy uqøKh <Õd ù ;snq‚' l¾udka;Yd,d wdY%s;j fldúâ-19
iy má.; lrk ,o udOH ksIamdokh lsÍu hk jix.;h me;sÍu we;=¿ ndOd /il n,mEug ,la
Wm wxYj, l%shdldrlï j¾Okh ùula jd¾;d jQ weÕ¨ï wxYfha ÿ¾j, l%shdldß;ajh" f;jk yd
úh' wdydr ksIamdok iy uQ,sl T!IO ksIamdok isõjk ld¾;=j, § ld¾ñl ksIamdok o¾Ylfha
ldKavj, jd¾;d ù we;s j¾Okhg fya;= ù we;af;a jd¾;d jQ iq`M wvq ùug fndfyda ÿrg fya;= úh'
fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh ;=< fuu wxYj, fuu ndOd uOHfha" 2020 jif¾ Tlaf;dan¾ iy
mej;s w;HjYH iajNdjhhs' fldúâ-19 jix.; fkdjeïn¾ udij, § ksIamdok l%shdldrlï ÿ¾j,
2'6 rEm igyk l%shdldß;ajhla fmkakqï l< o" jd¾Isl ,laIHuh
ld¾ñl ksIamdok o¾Ylh moku u;" 2020 foieïn¾ udifha § Okd;aul
^2015 } 100&
ld¾h idOkhla jd¾;d lf<ah'
120
ksIamdokj, w;HjYH iajNdjh ksid"
110
fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh fya;=fjka we;s jQ ndOd
100
u.ska wdydr ksIamdok wxYhg wvq n,mEula we;s
o¾Yl w.h
90
80
l< o" 2020 jif¾ § îu j¾. ksIamdok lghq;=
70
miqnEulg ,la úh' ld¾ñl ksIamdok o¾Ylfha
60
úYd,;u Wm wxYh jk wdydr øjH ksIamdok Wm
50 wxYh" 2020 jif¾ § ishhg 3'3l j¾Okhla jd¾;d
40 l< w;r" wdydr ksIamdokj, w;HjYH iajNdjh
iy jix.; ;;a;ajh w;r;=r mdßfNda.slhska
uehs
cqks
cQ,s
ck
fmn
ud¾
wfma%
iema
Tla
fkdje
foie
wf.d
52
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
5 -1.4
jd¾Isl
-1.6
0
2019 2020
fjkiaùu
]
ldKavh ^w&
^wd&
-5 2018$19 2019$20
-10
^wd&
ishhg
-10.1
2
1' wdydr øjH ksIm a dokh ^35'2]& 105.6 109.1 -0.4 3.3
-15
2' îu j¾. ksIm a dokh ^3'8]& 103.4 96.5 3.6 -6.7
-20 3' ÿïfld< wdY%; s øjH ksIm a dokh
-25 ^1'7]& 81.0 72.1 -12.6 -11.0
-30
4' frÈ ksIm a dokh ^3'3]& 108.3 102.2 -1.7 -5.6
-28.6
5' we`.¨ï ksIm a dokh ^19'8]& 117.2 81.2 1.9 -30.8
-35
ld¾;= 1 ld¾;= 2 ld¾;= 3 ld¾;= 4 6' iï iy iïnkaO øjH
ksIma dokh ^0'3]& 116.7 77.6 -0.2 -33.5
wdydr øjH fjk;a f,day fkdjk Lkscuh
øjH 7' .Dy NdKav yer" ±j yd ,Sfhka
rn¾ iy ma,diaála ksIamdÈ; lrk ,o ksIm a dok" msÿrej,ska
w.=re iy msßmyÿ≥l< Lksc
we.¨ï f;,a øjH ksIamdokh yd f.d;k ,o øjH ksIm a dokh
o¾Ylfha j¾Okh wfkl=;a ^0'2]& 101.9 71.8 3.3 -29.5
uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j 8' lvodis iy lvodis øjH
ksIma dokh ^1'7]& 96.7 81.8 11.4 -15.5
wxYfha Okd;aul l%shdldß;ajhg uq,a úh' fuhg 9' uqøKh iy má.; lrk ,o
udOH ksIm a dokh ^1'4]& 102.9 112.6 -3.4 9.4
jvd fjkia l%shdldß;ajhla fmkakqï lrñka" îr"
10' w`.r = e iy msßmyÿ≥l< Lksc
wrlal= iy isis,a îu ksIamdokh wvq ùu fya;=fjka f;,a øjH ksIm a dokh ^7'4]& 106.8 97.2 9.6 -9.0
îu j¾. ksIamdok Wm wxYh jir ;=< § ishhg 11' ridhksl iy ridhksl
øjH ksIm a dokh ^4'1]& 102.2 94.2 10.3 -7.8
6'7l wvq ùula jd¾;d lf<ah' wjkay,a iy u;ameka 12' uQ,ls T!IO iy T!IO yd
wf,úie,a jid oeóu" fydag,a wxYfhka mej;s iïnkaO ieliSï ksIamdokh
^0'1]& 98.2 104.7 -2.0 6.6
b,a¨u wvq ùu iy úfkdaodiajdo lghq;= wvq ùu îu
13' rn¾ iy ma,diaála øjH
j¾. ksIamdokhg wys;lr n,mEï t,a, lr we;' ksIm a dokh ^5'7]& 106.4 75.8 -5.0 -28.7
flfiafj;;a" wd¾Ól l%shdldrlï h<s j¾Okh 14' fjk;a f,day fkdjk
Lkscuh øjH ksIm a dokh ^7'8]& 117.8 111.7 8.2 -5.2
ùu;a iuÕ îu j¾. ksIamdok l%shdldrlïj," 15' uQ,ls f,day j¾.
2020 jif¾ m<uq Nd.fha § olakg ,enqKq ishhg ksIm a dokh ^2'4]& 124.2 110.7 -3.2 -10.9
23'9l wvq ùug idfmalaIj" 2020 jif¾ fojk 16' msßilik ,o f,day ksIm a dokh
^hka;i % ;
Q % iy WmlrK yer&
Nd.fha §" ishhg 11'5l ie,lsh hq;= j¾Okhla ^1'3]& 110.7 100.9 -11.7 -8.9
olakg ,enq‚' jif¾ fojk w¾O Nd.h ;=< § 17' úÿ,s WmlrK ksIm a dokh ^2'0]& 86.9 67.5 6.3 -22.3
fuu wxYh h:d ;;a;ajhg m;a ùu" 2019 jif¾ 18' hka;i% ;
Q % yd WmlrK
ksIm
a dokh ^fjk;a ;ekl
wkqrEm ld,mßÉfþoh ;=< § jd¾;d jQ ishhg 1'8l i|yka fkdjk& ^0'7]& 99.3 102.9 -2.6 3.6
iq¿ j¾Okh yd iei|Sfï §" ie,lsh hq;= j¾Okhla 19' .Dy NdKav ksIm a dokh ^0'8]& 90.3 77.0 -0.4 -14.8
f,i ±laúh yelsh' 20' wfkl=;a ksIm a dok ^0'3]& 66.0 65.7 -30.7 -0.5
ld¾ñl ksIm
a dok o¾Ylh 108.1 97.1 1.3 -10.2
f.da,Sh iemhqï odu wvd, ùu" rg ;=< ixprK uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
iSud mekùu fya;=fjka Y%ñlhska iSñ; ùu fukau" ^w& tla tla wxYhg wod< jk nr;eîï jryka ;=< olajd we;'
^wd& ;djld,sl
foaYSh jYfhka wuqøjH iq,Nj fkdmej;Su 2020
jif¾ § weÕ¨ï yd frÈms<s ksIamdok l¾udka;hg
jeàu fuhg m%Odk jYfhka fya;= úh' wfma%,a
wys;lr n,mEï t,a, lf<ah' ld¾ñl ksIamdok
o¾Ylfhka ms<sìUq jk mßÈ weÕ¨ï ksIamdok udih ;=< § Èjhsk mqrd mkjd ;snQ iudc wd¾Ól
wxYh" miq.sh jif¾ jd¾;d l< ishhg 1'9l lghq;= iSud lsÍfï l%shdud¾. fya;=fjka tu udih
j¾Okhg idfmalaIj" 2020 jif¾ § ishhg 30'8l ;=< § fuu wxYh ;shqKq miqnEulg ,laúh' flfia
my< hEula jd¾;d l< w;r" fldúâ-19 jix.; fj;;a" uehs udifha w. Nd.fha isg l¾udka;
jHdma;sh md,kh lsÍug wkq.ukh l< mshjr Yd,d l%ufhka idudkH fufyhqï uÜgï lrd
iy wmkhk .ukdka;j,ska ,o weKjqï my; kej; <Õdùu;a iuÕ fuu ksIamdok wxYh ;=<
53
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
fõ.j;a h:d ;;a;ajhg m;aùula ksÍlaIKh úh' msßmyÿ l< Lksc f;,a øjH ksIamdok fj; we;s
kuq;a fojk wdidok /,a, fya;=fjka fuu wxYh b,a¨u wvq ùu ksid fmg%,a" iqÿ ãi,a" oeú f;,a iy
;=< l%shd;aul jQ flá ld,Sk jid oeóï lsysmhl ;dr ksIamdokh wvq ùu iy 2020 jif¾ fmnrjdß
m%;sM,hla f,i ld¾ñl ksIamdokfhys läka ui 15 jk Èk isg Èk 45l ld,hla i|yd i|yd
lv my; jeàï olakg ,enq‚' tlai;a ckmoh ,xld Lksc f;,a kS;s.; ixia:dfõ f;,a msßmyÿj
iy hqfrdamSh fj<|fmd< b,lal lrñka m%Odk w¾O jYfhka jid oeóu fya;= úh'
weÕ¨ï ksIamdolhska lsysm fofkl= mqoa.,sl
2
2020 jif¾ § ÿïfld< ksIamdok Wm wxYfha
wdrlaIl WmlrK ^Personal Protective Equipment& l%shdldß;ajh wLKavj ÿ¾j, uÜgul mej;=‚'
ksIamdokhg fhduqùu fya;=fjka weÕ¨ï ksIamdok ta wkqj" ÿïfld< ksIamdok Wm wxYfha 2018 iy
wxYfha my; jeàu hï m%udKhlg iSud úh' 2019 jirj, § olakg ,enqKq wvq ùfï m%jK;dj
frÈms<s ksIamdok wxYh iuia;hla f,i jir ;=< § wkq.ukh lrñka 2020 jif¾ § o ishhg 11'0l
ixfldapkh ùula jd¾;d l< o" 2020 jif¾ fojk wvqùula jd¾;d lf<ah' ÿïfld< ksIamdok u;
Nd.fha § fuu wxYh ishhg 11'9l j¾Okhla mkjd we;s by< nÿ iy fldúâ-19 jix.;
jd¾;d lr we;af;a wd¾Ól l%shdldrlï idudkH ;;a;ajfha m%;sM,hla f,i mdßfNda.sl b,a¨u wvq
;;a;ajhg m;a ùu iy úfYaIfhkau mqoa.,sl ùu 2020 jif¾ § ÿïfld< ksIamdokh wvq ùug
wdrlaIl WmlrK jeks fi!LH wxYh fj;ska fya;=úh'
mek ke.=Kq kj wjYH;d iemsÍu i|yd ksIamdok rn¾ iy ma,diaála øjH ksIamdok" iï iy
úúOdx.SlrKh ùu fmkakqï lrñks' ksñ frÈms<s ta yd iïnkaO øjH ksIamdok" iy ridhksl yd
yd fldyq fl¢ ksIamdokh iy frÈ uqøK lghq;= ridhksl øjH ksIamdok Wm wxYj, l%shdldß;ajh
jeä ùu 2020 jif¾ fojk Nd.fha § fmkakqï 2020 jif¾ § my< .sfhah' cd;Hka;r fj<|fmd<
lrk ,o j¾Okh i|yd fndfyda ÿrg odhl úh' wjYH;d imqrd,k rn¾ ISÜ" ma,diaála fnda;,a"
fjk;a f,day fkdjk Lkscuh ksIamdok" gh¾" rn¾ fnda;,a iy ismr ^zippers) ksIamdokh
uQ,sl f,day ksIamdok iy msßilik ,o f,day my; jeàu rn¾ iy ma,diaála øjH ksIamdok Wm
ksIamdok Wm wxY 2020 jif¾ § iuia;hla f,i wxYfha ukao.dó l%shdldß;ajhg fya;= úh' ksñ iï"
wvq ùula jd¾;d l< o" jif¾ fojk Nd.fha § iï nE.a" mdi,a im;a;= iy iï lnd ksIamdokh
wvq ùu fya;=fjka iï iy ta yd iïnkaO øjH
h:d ;;a;ajhg m;a ùfï iajNdjhla ksÍlaIKh
ksIamdok Wm wxYh 2020 jif¾ § ishhg 33'5l
l< yels úh' msÕka .fvd,a ^floor tiles), fmdaisf,aka
wvq ùula jd¾;d lf<ah' ;Ska;" fmdfydr iy
msÕka NdKav iy ùÿre fnda;,a ksIamdokh wvq ùu
wdia;rK u¨ ksIamdokh wvq ùu fya;=fjka" 2020
fjk;a f,day fkdjk Lkscuh ksIamdok Wm wxYfha
jif¾ uq,a Nd.fha § ridhksl yd ridhksl øjH
ukao.dó l%shdldß;ajhg fndfyda ÿrg odhl úh'
ksIamdok Wm wxYfha ishhg 23'2l wvq ùula olakg
foaYSh bÈlsÍï wxYfhka iy f.da,Sh fj<|fmdf<ka
,enqK o" rg mqrd wd¾Ól yd iudc lghq;=j,g
mej;s b,a¨u wvq ùu fukau" wdkhk iSud
mkjd ;snQ iSud ,sys,a lsÍu;a iuÕ wd¾Ól
mekùu o fjk;a f,day fkdjk Lkscuh ksIamdok l%shdldrlï h:d ;;a;ajhg m;aùu fya;=fjka
Wm wxYfha l%shdldß;ajh wvq ùug odhl úh' 2020 jif¾ fojk Nd.fha § fuu wxYh ishhg
b,a¨u wvq ùu fya;=fjka" Bhï iy we¨ñkshï 6'7l j¾Okhla jd¾;d lr we;'
o`vq ksIamdokh wvq ùu" uQ,sl f,day j¾. iy
msßilik ,o f,day ksIamdok Wm wxYj, iuia; uQ,sl T!IO iy T!IO yd iïnkaO øjH
l%shdldß;ajh wvq ùug odhl úh' ksIamdok Wm wxYh 2020 jif¾ § j¾Okhla
fmkakqï lf<ah' fldúâ-19 jix.; jHdma;sh;a
wÕ=re iy msßmyÿ l< Lksc f;,a øjH iuÕ T!IO iy fi!LH wdY%s; wfkl=;a ksIamdok
ksIamdok Wm wxYh 2020 jif¾ uq,a Nd.fha § i|yd jQ b,a¨fuys jeä ùug m%;spdr jYfhka
ishhg 20'3l wvq ùula jd¾;d l< kuq;a jif¾ lemaishq, iy wdhq¾fõo ndï ksIamdokfha ie,lsh
fojk Nd.fha § ishhg 1'6l j¾Okhla jd¾;d hq;= jeä ùula ksÍlaIKh úh' 2024 jir jkúg
lf<ah' uq,a ld,fha § olakg ,enqKq fuu foaYSh T!IO b,a¨fuka wvla imqrd,Sfï rcfha
ukao.dó l%shdldß;ajh i|yd foaYSh fj<|fmdf<a b,lalh fya;=fjka fuu Wm wxYfha j¾Ok fõ.h
54
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
wLKavj mj;skq we;ehs wfmalaId flf¾' foaYSh iudc fldgia w;r úoHd idlaIr;djh m%j¾Okh
T!IO wxYhg" foaYSh jYfhka T!IO ksIamdokhg lsÍug W;aidy flßK' rdcH wxYfha /lshd
iy yïnkaf;dg" wkqrdOmqr iy fydrK hk ,nd § we;s wvq wdodhï,dNS mjq,aj, kqmqyqKq
m%foaYj, kj T!IO ksIamdok l,dm msysgqùug mqoa.,hka 100"000la i|yd" rdcH wud;HdxYh
rch olajk lemùu ;=<ska bÈß ld, iSudj úiska cd;sl wdOqksl;aj iy ld¾ñl mqyqKq lsÍï
;=< § fuu l¾udka;hg iydhla ,efnkq we;ehs wêldßh yryd nyqld¾h ixj¾Ok ld¾h idOl
wfmalaIs;h' n,ld mqyqKq jevigyk wdrïN lrk ,§' fï
2
ld¾ñl ksIamdok o¾Ylfha lvodis iy w;r" l¾udka; wud;HdxYh úiska" wod< rdcH
lvodis øjH" oej ksIamdok ^.Dy NdKav yer&" ksfhdað;dh;k" m%uqL fmf<a l¾udka;lrejka
úÿ,s WmlrK" hka;%iQ;% yd WmlrK" iy iy lafIa;%fha jD;a;slhkaf.a o iydh we;sj" Y%S
.Dy NdKav ksIamdokh hk lafIa;%j,g wod< ,xldfõ fudag¾ r: ksIamdok" tl,ia lsÍu iy
Wm wxY 2020 jif¾ § ukao.dó l%shdldß;ajhla wu;r fldgia ksIamdok l¾udka; i|yd iïu;
fmkakqï lr we;' /<s iys; lvodis ^corrugated fufyhqï mámdá ud¾f.damfoaY ieliSu isÿ lrk
paper&" ldâfndaâ fmÜá" lvodis nE.a iy wNHdi ,§' tu f,aLkfha olajd we;s úêúOdk l%shd;aul
fmd;a ksIamdokh wvq ùu fya;=fjka 2020 jif¾ § lsÍu i|yd 2021 jir wdrïNfha § wud;H
lvodis yd lvodis øjH ksIamdok Wm wxYfha uKav,fha wkque;sh ysñúh'
l%shdldß;ajh ÿ¾j, úh' j¾Okh fjñka mj;sk ksIamdok wd¾Ólhla ks¾udKh lsÍfï wruq‚ka"
mdßfNda.sl moku iy l,a mj;sk mdßfNda.sl fjk;a rcfha wdh;k lsysmhla o foaYSh l¾udka;
NdKav wxYh ;=< foaYShj ksmojk úoHq;a wxYh m%j¾Okh lsÍu yd Yla;su;a lsÍu i|yd
WmlrKj, fj<|fmd< fldgi by< hEu uOHfha mshjr .;af;ah' cd;sl jHjidh ixj¾Ok wêldßh
jqj o" fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh fya;=fjka úÿ,s úiska laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHjidhlhskag
WmlrK iy .Dy NdKav ksIamdok wxYj, j¾Ok fj<|fmd< m%fõYh myiq lsÍu i|yd 2020 jif¾ §
fõ.h jir ;=< § wvd, úh' B-jd‚c fj<| msúiqula (E-Commerce Trade Portal)
ia:dmkh lrk ,§' fuu jHdmD;sh ;=<ska úisreKq
ld¾ñl m%;sm;a;s iy wdh;ksl iydh yd ;ks ;ksj l%shd;aul jk jHjidhlhskaf.a
2020 jif¾ § fldúâ-19 jix.; jHdma;sh fj<|fmd< m%fõYh jeäÈhqKq lsÍu;a" Tjqkaf.a
yuqfõ ukao.dó jqj o" ld¾ñl lghq;= wëlaIKh l%shdldrlï ux.; fõÈldjla ;=< taldnoaO lsÍu
lrk rdcH wdh;kj, l%shdldrlï wLKavj ;=<ska tu jHjidhhka kùlrKh lsÍu;a wfmalaId
l%shd;aul úh' ksmqK;d ixj¾Ok" jD;a;Sh flf¾' cd;sl jHjidh ixj¾Ok wêldßh úiska
wOHdmk" m¾fhaIK yd kj ksmehqï rdcH fláld,Sk Odß;d ixj¾Ok mqyqKq" uQ,H WmfoaYk"
wud;HdxYh iy mßir wud;HdxYh Lksc iïm;a fj<|fmd< myiqlï iemhSfï iy ;j;a jHjidh
ms<sn| cd;sl m%;sm;a;sh ilia lsÍfï fh§ ixj¾Ok fiajd iemhSfï jevigyka lsysmhla
isáfhah' Lksc Wmfhda.S lr.kakd l¾udka;j,g o uq¿ Èjhsku wdjrKh jk mßÈ mj;ajk ,§'
Tjqkaf.a ksIamdokj, w.h tl;= lsÍfï mrdih 2020 jif¾ § cd;sl jHjidh ixj¾Ok wêldßh
mq¿,a l< yels mßirhla fuu m%;sm;a;s rduqj úiska jHjidhlhska 4"855la mqyqKq l< w;r"
u.ska ks¾udKh flfrkq we;ehs wfmalaId flf¾' f;dard.;a l¾udka; fmdl=re lsysmhla i|yd
ksmqK;d ixj¾Ok" jD;a;Sh wOHdmk" m¾fhaIK ixj¾Ok jevigyka o l%shd;aul lrk ,§'
iy kj ksmehqï rdcH wud;HdxYh úiska" úfoaY cd;sl M,odhs;d f,alï ld¾hd,h l=vd mßudK
/lshd wud;HdxYfha iydh o we;sj" foaYSh yd jHjidhlhska i|yd M,odhs;dj by< kexùfï
úfoaYSh /lshd fj<|fmd<j, fjkiajk wjYH;d jevigyka o wLKavj l%shd;aul lf<ah' ;jo"
imqrd,sh yels mßÈ jD;a;Sh wOHdmk wjia:d mq¿,a cd;sl jHjidh ixj¾Ok wêldßh úiska foaYSh
lsÍug o mshjr f.k ;sfí' ;jo" wud;HdxYh úiska ksIamdokj, iïNjh iy wjHdcnj ;yjqre lsÍug
2020 jif¾ ud¾;= udifha § ‘Inno Tech 2020’ -;dlaIK ‘Made in Sri Lanka’ ikakduh t<solajk ,o w;r"
yd kfjda;amdok cd;sl m%o¾Ykh fydaud.u § iEu m<d;lu ;dlaI‚l fmrjevqu uOHia:dk
id¾:lj mj;ajk ,§' fuu m%o¾Ykh u.ska ish¨ ^Incubation and Technology Transfer Centres-ITTC)
55
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
msysgqùug mshjr .kakd ,§' fï w;r" wmkhkh" fldúâ-19 jix.; jHdma;sh ksid we;s jQ
wdkhk wdfoaYkh" foaYSh w.h tl;= lsÍu iy ndOd uOHfha foaYSh l¾udka; wxYh m%j¾Okh
/lshd W;amdokh i|yd by< úNjhla iys; foaYSh lsÍu i|yd l¾udka; uKav, iy fjk;a wod<
l¾udka; i|yd wdOdr lsÍu wruqKq lr.;a" rcfha wdh;k úiska mshjr /ila .kakd ,§' Y%S ,xld
cd;sl m%;sm;a;s rduqjg wkql+,j ld¾ñl ixj¾Ok cd;sl jd‚c uKav,h úiska 2020 jif¾ § mqyqKq
uKav,h úiska" l¾udka; wud;HdxYfha iy rdcH jevigyka meje;aùu ;=<ska laIqø" l=vd yd uOH
nexl=jl o iydh we;sj" ‘Made in Sri Lanka’ Kh mßudK jHjidhlhska oekqïj;a lsÍug yd kÕd
2
fhdackdl%uh Èh;a lrk ,§' foaYSh ksIamdokj, isgqùug wLKavj W;aidy lrk ,§' Y%S ,xld
.=Kd;aulnj ÈhqKq lrk w;ru" wmkhk wruqKq cd;sl jd‚c uKav,h" Y%S ,dxlsl wmkhklrejka
lr.;a iy wdkhk wdfoaYl ksmojk foaYSh f.da,Sh fj<|fmd< iuÕ iïnkaO flfrk
jHjidhhkays ixj¾Okhg fuu Kh jevigyk jHdmdr-jHdmdr w;r lghq;= isÿflfrk fõÈldjla
bjy,a jkq we;ehs wfmalaId flf¾' tu jHdmdrj, ^business-to-business (B2B& platform& y÷kajd §u
i|yd m%Odk ld¾hNdrhla bgqlf<ah' uQ,H myiqlï
;sridr nj ;yjqre lsÍu ms‚i rdcH nexl=j u.ska
fj<|fmd< yd ;dlaIKh i|yd m%fõYh iïnkaO
úfYaIs; uQ,H iydhla ,nd fok w;r" ld¾ñl
.eg¨ we;=¿ jHjidhlhka uqyqK fok m%Odk
ixj¾Ok uKav,h úiska Bg wjYH ;dlaI‚l yd
.eg¨j,g úi÷ï ,ndfoñka" Èia;%sla yd m<d;a
l<ukdlrK iydh ,nd fokq we;ehs wfmalaIs;h'
uÜgñka laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHjidhlhska
2020 jir wjika jk úg fuu úfYaI Kh
ixj¾Okh lsÍfï jevigyka l%shd;aul lsÍug
fhdackd l%uh i|yd laIqø" l=vd yd uOH mßudK
Y%S ,xld cd;sl jd‚c uKav,h wLKavj lghq;=
jHjidhlhska 600la muK ,shdmÈxÑ ù we;' l=vd yd
lf<ah' tlsfklg fjkia úúO jHdmdßl wxY
uOH mßudK foaYSh wdydr ksIamdolhska Èß.ekaùu
w;r iyfhda.S;dj jeäÈhqKq lsÍu ms‚i" l¾udka;
ms‚i" kj ksIamdok mÍlaId lsÍu iy jeäÈhqKq ix.ï iy m%dfoaYSh uKav, iuÕ Y%S ,xld cd;sl
lsÍu ms<sn|j wjOdkh fhduq lrñka ld¾ñl jd‚c uKav,h wjfndaO;d .súiqï lsysmhlg
ixj¾Ok uKav,h úiska" l¾udka; wud;HdxYfha t<Uq‚' fï w;r" wd¾Ólh h<s k.disgqùu fõ.j;a
iydh we;sj" lgqneoao m%foaYfha § m%;S;kh lrk lsÍu ms<sn| fhdackd lsysmhla rchg bÈßm;a lrk
,o wdydr ridhkd.drhla o msysgqjk ,§' fuu w;ru" fj<| yd wdfhdack lghq;= m%j¾Okh lsÍu
jHdmD;sh ;=<ska wdydr ksIamdok idïm, 246la i|yd fj<|du wdY%s; mqyqKq jevigyka" wka;¾cd,
i|yd ridhkd.dr jd¾;d ,nd § we;s w;r" l=vd iïuka;%K iy fj<| l;sldj;a i|yd myiqlï
yd uOH mßudK jHjidhlhska 112lg muK fiajd ie,iSug ,xld jd‚c uKav,h wLKavj lghq;=
imhd we;' fï w;r" ld¾ñl ;dlaIK wdh;kh lf<ah' fldúâ-19 jix.;fhka n,mEug ,lajQ
úiska fldúâ-19 jix.;h ;=<ska y÷kd.;a kj jHdmdr" laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHjidhj,
wjYH;d imqrd,Su ms‚i j¾Ih ;=< § Ydlidr iy jHjidhlhska ±kqïj;a lsÍu" n,.ekaùu iy
ksIamdok j¾. úiaila iy wdydr ksIamdok j¾. úYajdih by< kexùu i|yd ,xld jd‚c uKav,h
oyhla ksmojk ,§' oE;a msßisÿ lsÍug fhdod.kakd úiska wka;¾cd, iïuka;%K ud,djla mj;ajk ,§'
úIîckdYl Èhr ksIamdokhg wod< ;dlaIKh" fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh yuqfõ m%Odk rdcH
ld¾ñl ;dlaIK wdh;kh fj;ska l=vd mßudK wdh;k úiska imhkq ,nk fj<| fiajd ms<sn|j
jHjidhlhka fj; ,ndfok ,§' Y%S ,xld kefkda mqoa.,sl wxYh hdj;ald,Sk lsÍu i|ydu ieliQ
;dlaIK wdh;kh fï olajd fmagkaÜ n,m;% ‘Trade Watch’ fjí wvúh ,xld jd‚c uKav,h
myf<djla i|yd whÿï lr we;s w;r" 2020$21 úiska Èh;a lrk ,§'
jir i|yd fï jkúg fmagkaÜ n,m;% y;lg iudc wd¾Ól lghq;= iSud lsÍu uOHfha
wod< lghq;= isÿfjñka mj;S' wdodhï W;amdokh jHjidhj, jHdmdr fufyhqï lghq;= wLKavj
lrk jHdmD;s i|yd m%uqL;dj ,ndfoñka" Y%S ,xld isÿùu iy;sl lsÍu i|yd wmkhk ixj¾Ok
kefkda ;dlaIK wdh;kh úiska 2020 jif¾ § uKav,h iy wdfhdack uKav,h tlaj úúO
m¾fhaIK jHdmD;s 100lg wêl m%udKhla we.hSug l%shdud¾. l%shd;aul lf<ah' iudc wd¾Ól
,la lrk ,§' lghq;= iSud lrk ,o ld, iSudj ;=< § fufyhqï
56
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
lghq;=j,g wod< úuiSï i|yd meh 24 mqrd yd wmkhk ,shú,s ilia lsÍfï l%ufõohla
l%shd;aul Wmldrl ljq¿jla wmkhk ixj¾Ok wdfhdack uKav,h úiska ia:dmkh lrk ,§'
uKav,h úiska msysgqjk ,§' wod< n,OdÍka yd rn¾ Ndú;fhka ilia flfrk ksIamdokj, foaYSh
taldnoaOj iudc wd¾Ól lghq;= iSud lsÍfï ld, w.h tl;= lsÍu j¾Okh lsÍu ms‚i" t'c' fvd,¾
iSudj ;=< § NdKav m%jdykh i|yd myiqlï ñ,shk 550l Rcq úfoaY wdfhdack wdl¾IKh
ie,iSug wmkhk ixj¾Ok uKav,h ueÈy;a lr .ekSug wfmalaId flfrk m%Odk jHdmD;s
úh' ;jo" wmkhk ixj¾Ok uKav,h úiska follg wdfhdack uKav,h úiska myiqlï
2
wmkhklrejka iuÕ kj wjia:d ms<sn| laI‚l imhk ,§' t'c' fvd,¾ ñ,shk 100l Wm,íê
f;dr;=re jd¾;d fnod .ekSu ms‚i" úfoaY wdfhdack jákdlula we;s fudag¾ r: f¾äh,a
lghq;= wud;HdxYh iuÕ i;sm;d ux.; /iaùï gh¾ ^Passenger Car Radial (PCR) tyres& ksIamdokh
ixúOdkh lsÍu i|yd wmkhk ixj¾Ok uKav,h lsÍfï jHdmD;shl m<uq wÈhr 2020 jif¾ § ksu
úiska úfoia rgj, isák Y%S ,dxlsl ¥; uKav, lrk ,o w;r" tys fufyhqï lghq;= 2021 jif¾
iuÕ il%Shj iïnkaëlrK lghq;= isÿ lrk ,§' ckjdß udifha § wdrïN lrk ,§' tu jHdmD;sfha
whÿïm;a bÈßm;a lsÍu i|yd ux.; hdka;%Khla fojk wÈhr 2022 jif¾ ud¾;= udifha ueo Nd.h
ia:dms; lsÍu ;=<ska" iy;sl lrk ,o wmkhk jk úg wjika lsÍug wfmalaId flfrhs' fï w;r"
weKjqï i|yd w;HjYH wuqøjH ñ,§ .ekSug wjYH yïnkaf;dg cd;Hka;r jrdh ;=< wlalr 121l
myiqlï ie,iSug o wmkhk ixj¾Ok uKav,h N+ñ m%udKhl úysÿkq" gh¾ ksIamdok lïy,la
lghq;= lf<ah' ikakdulrKh" wf,úlrKh iy bÈlsÍu i|yd 2020 jif¾ fkdjeïn¾ udifha §
uQ,H .eg¨ ms<sn|j wmkhklrejka iy laIqø" .súiqula w;aika lrk ,§' fuu jHdmD;sh u.ska
l=vd yd uOH mßudK jHjidhhka oekqïj;a lsÍu t'c' fvd,¾ ñ,shk 300l Rcq úfoaY wdfhdack
i|yd ux.; jHdmdr-jHdmdr w;r isÿ flfrk wdl¾IKh lr .ekSug wfmalaId flfrhs'
^B2B& m%j¾Ok jevigyka iy ksrka;r wka;¾cd,
iïuka;%K meje;aùug wmkhk ixj¾Ok rch" Y%S ,xld uy nexl=fõ iyfhda.h o
uKav,h lghq;= lf<ah' fï w;r" rg ;=<g we;sj" fldúâ-19 jix.;fhka oeä n,mEug
meñfKk iy rfgka msg;g .uka lrk m%j¾Ok ,lajQ l=vd yd uOH mßudK jHdmdr" iajhx
¥; fufyhqï i|yd Rcq n,mEï we;s lrñka /lshdj, kshq;= whg iy mqoa.,hskag Kh iyk"
ixprK iSud mekùu;a iuÕ" wdfhdack uKav,h Kh jdßl f.ùu mud lsÍfï iykh iy ldrl
ish m%j¾Ok Wmdhud¾.h i|yd w;:H udOH m%d.aOk Kh myiqlï we;=¿ mq¿,a iyk meflachla
fhdod.kakd ,§' fldúâ-19 jix.;fha m%;sM,hla y÷kajd ÿkafkah' fldúâ-19 jix.;h wdY%s;
f,i we;eï ksIamdok i|yd fjkiajk iy by< ndOdj,ska oeäf,i n,mEug ,la jQ jHdmdr i|yd
hk b,a¨u imqrd,Su ms‚i w;sf¾l ksIamdokj, ldrl m%d.aOk Kh ,nd §u ms‚i uy nexl=j úiska
ksr; ùug wdfhdack uKav,h hgf;a we;s jHdmdr fi!Nd.Hd fldúâ-19 mqkreo Kh iyk myiqlu
i|yd wjir ,nd fok ,§' 2020 jif¾ § wdfhdack wÈhr ;=kla hgf;a y÷kajd fok ,§' fuu myiqlu
uKav,h úiska iud.ï 50la i|yd w;sf¾l hgf;a iyNd.S jk nexl=j,g uy nexl=j úiska
l%shdldrlula f,i mqoa.,sl wdrlaIK WmlrK iykodhS fmd,S wkqmd;hlg wruqo,a imhk w;r"
ksIamdokfha kshe,Sug wkque;sh ,nd fok ,§' tu jd‚c nexl= úiska fuu wruqo,a udi 6l iyk
l,dmSh jHjidhhka i|yd myiqlï imhkakd ld,hla o iys;j wdmiq f.ùfï ld,h udi 24la
f,i" wd¾Ól yd iudc lghq;= iSud lrk ,o jk mßÈ ishhg 4'0l jd¾Isl fmd,S wkqmd;hlg
ld,h ;=< § jHdmdr fufyhqï lghq;= kej; hg;aj Kh ,nd §ug fhdod .; hq;=h' ta wkqj jir
wdrïN lsÍu i|yd wod< n,OdÍkaf.ka wjYH wjidk jk úg" fldúâ-19 jix.;fhka n,mEug
wkque;sh ,nd .ekSug iydh ùu i|yd wdfhdack ,la jQ jHdmdrj,ska ,o Kh whÿïm;a 59"854la
uKav,h úiska úúO l%shdud¾. .kakd ,§' Y%S ,xld i|yd remsh,a ì,shk 173'9l Kh uqo,a m%udKhla
f¾.=fõ Wmfoia we;sj" wdfhdack uKav,h hgf;a wkqu; lr we;' ;jo" wdishdkq ixj¾Ok nexl=j
isák wmkhklrejka i|yd ks¾f,aLk wdkhk úiska wruqo,a imhkq ,nk" l=vd yd uOH mßudK
57
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
2
fuys úYd,;u Wm ldKavh jk úÿ,sh" .Eia" jdIam
remsh,a ì,shk 6'0la úh'
yd jdhq iólrK iemhSfï lghq;= 2019 jif¾ §
bÈlsÍï iy m;,a yd leŒï jd¾;d l< ishhg 4'0l j¾Okhg idfmalaIj 2020
jif¾ § ishhg 1'6l my< hEula jd¾;d lrk ,§'
2019 jif¾ § ms<sfj<ska ishhg 4'0lska iy
úÿ,sh W;amdokhg wod< o;a; i,ld ne,Sfï §"
ishhg 2'8lska j¾Okh jQ bÈlsÍï iy m;,a yd
úfYaIfhkau jif¾ fojk ld¾;=j ;=< § wd¾Ól
leŒï lghq;= 2020 jif¾ § jix.; ;;a;ajh yd
iïnkaO fi!LH .eg¨ u; we;s jQ wys;lr n,mEï l%shdldrlï wvq uÜgul mej;Su fya;=fjka
fya;=fjka ms<sfj<ska ishhg 13'2lska iy ishhg l¾udka; wxYfhka úÿ,sh i|yd mej;s b,a¨u wvq
12'5lska my< hk ,§' fuys§" m%Odk jYfhka jQ neúka 2020 jif¾ § iuia; úÿ,s W;amdokh iq`M
je,s leŒï we;=`M bÈlsÍï lghq;= i|yd wuqøjH jYfhka my; jegq‚' fuu ldKavfhys wfkl=;a
imhk leŒï lghq;=j,g wu;rj ue◊‚la leŒï Wm wd¾Ól lghq;= ie,lSfï §" 2020 jif¾ § c,h
iy fjk;a leŒï lghq;=j,ska m;,a yd leŒï /ia lsÍu" msßisÿ lsÍu iy fnod yeÍfï lghq;=j,
lghq;= iukaú; fõ' fldúâ-19 jix.;h iy tl;= l< w.h ishhg 4'8l j¾Okhla jd¾;d l<
ta wdY%s;j mek jQ ixprK iSud fya;=fjka bÈlsÍï w;r" u,dmjyk lghq;=" li, l<ukdlrKh yd
lghq;=j,g jQ wys;lr n,mEu m;,a yd leŒï tu øjH m%;spl%ShlrKh lsÍfï lghq;=j, tl;=
lghq;=j, miqnEu flfrys m%Odk jYfhka fya;= ù l< w.h ishhg 1'0l my< hEula jd¾;d lrk ,§'
we;' 2020 jif¾ § bÈlsÍï lghq;=j, we;s jQ fuu
miqnEu" rfgys iuia; isfuka;s WmfhdacH;dj fiajd
ishhg 11'5lska ie,lsh hq;= f,i my< hEu ;=<ska fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka úfYaIfhka
ms<sìUq úh' ;jo" wdkhk wdfoaYk l¾udka; f;dr;=re ;dlaIK iy úÿ,s ixfoaY wdY%s; fiajd
Èß.ekaùu i|yd wkq.ukh lrk ,o m%;sm;a;suh we;=`M we;eï fiajd lghq;=j, j¾Okhla olakg
l%shdud¾. o fya;=fjka f.dvke.s,s øjH wdkhkh
,enqK o ixprKh yd ne÷Kq fiajd lghq;= fukau
o my< hk ,§' flfia jqjo" tu.ska bÈlsÍï
ixpdrl l¾udka;h flfrys o we;s jQ ±ä ndOd
wdY%s; foaYSh ksIamdok i|yd jQ b,a¨u by<
yuqfõ iuia; fiajd lghq;= 2019 jif¾ § jd¾;d
hk ,§' fï w;r" jif¾ wjidk Nd.fha §
l< ishhg 2'2l j¾Okhg idfmalaIj 2020 jif¾ §
bÈlsÍï lghq;=j, o ta wdY%s; m;,a yd leŒï
ishhg 1'5lska my; jegqKs' jix.; ;;a;ajh
lghq;=j, o l%ñl j¾Okhla ms<sìUq lrñka"
n,m;%,dNS jd◊‚c nexl= u.ska mqoa.,sl ksjdi fya;=fjka 2020 jif¾ ud¾;= udifha ueo Nd.fha
bÈlsÍï lghq;= o we;=<;a bÈlsÍï lghq;= i|yd isg l%shd;aul jQ ixprK iSud yuqfõ ixpdrlhkaf.a
,nd fok ,o Kh m%udKh 2020 jif¾ foieïn¾ meñŒu ±ä f,i my; jeàu ixpdrl l¾udka;h
ui wjidkh jk úg ie,lsh hq;= f,i j¾Okh wdY%s; fiajdjka flfrys úYd, f,i n,mEï
úh' fï flfrys wvq fmd,S wkqmd;sl o fya;= úh' we;s lrk ,§' ta wkqj" mkjk ,o ixprK iSud
fï w;r" Y%S ,xld uy nexl=j úiska mj;ajkq ,nk uOHfha m%jdyk fiajd" fjk;a fm!oa.,sl fiajd
bÈlsÍï wxYh yd iïnkaO jHdmdr iólaIKj,ska iy kjd;eka yd wdydrmdk iemhSfï fiajd
o wkdjrKh jQ mßÈ jix.;h;a iu`.u we;s jQ oeäf,i mSvdjg m;aùu" iuia; fiajd lghq;=j,
fi!LHh yd iïnkaO .eg¨ fya;=fjka bÈlsÍï fuu miqnEu i|yd úYd, jYfhka fya;= úh' tfia
wdh;k nyq;rhl l%shdldrlï" úfYaIfhka jif¾ jqjo" jix.;h yuqfõ äðg,a fiajd yd ikaksfõok
fojk ld¾;=fõ § wvq uÜgul mej;=‚◊' myiqlï i|yd jQ b,a¨u by< hEu;a iu`.
58
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
50
wjldYh iSud lrñka" fmr jif¾ o my< hEula
o¾Yl w.h
2
30
20
o¾Ylfhys Wm o¾Yl ie,lSfï §" mdßfNda.sl
10
0
NdKav wdkhk mßud o¾Ylh ;jÿrg;a my< .sh
ck'-19
fmn'-19
ud¾'-19
wfma%'-19
uehs-19
cqks-19
cQ,s-19
wf.da'-19
iema'-19
Tla'-19
fkdje'-19
foie'-19
ck'-20
fmn'-20
ud¾'-20
wfma%'-20
uehs-20
cqks-20
cQ,s-20
wf.da'-20
iema'-20
Tla'-20
fkdje'-20
foie'-20
w;r fï i|yd m%Odk jYfhka wdydruh fkdjk
mdßfNda.sl NdKav wdkhkfha isÿ jQ my; jeàu
.ekqï l<ukdlrejkaf.a o¾Ylh jHdmdr l%shdldrlïys o¾Ylh
uQ,h( Y%S ,xld uy nexl=j
fya;= úh' fï w;r" wka;¾ NdKav iy wdfhdack
^w& .ekqï l<ukdlrejkaf.a o¾Ylh" fmr udihg idfmalaIj i,ld n,kq ,nk
udih ;=< § isÿ≥jQ j¾OkSh ;;a;ajhka ms<sn|j úuiSug ,la lrkq ,nk ixcdkk
NdKav wdkhk mßud o 2020 jif¾ § my<
iólaIKhla u; mokïj we;' 0 isg 100 olajd mrdih ;=< úysfok úirK
o¾Ylhla (Diffusion Index) jk fuys o¾Yl w.h tys lvbï uÜgu f,i .efkk
.sfhah'
o¾Yl w.h jk 50g jvd jeä kï wod, ls%hdldrlfuys j¾Okhla o o¾Yl w.h
50g jvd wvq kï tys my; jeàula o fmkakqï flf¾'
m%jdykh iy .nvd myiqlï
f;dr;=re ;dlaIK iy ikaksfõok fiajd j¾Okh
u.S yd NdKav m%jdyk fiajd iy .nvd myiqlï
úh' tfiau" uQ,H fiajd" f;d. yd is,a,r fj<odu"
iemhSfï lghq;=j, tl;= l< w.h 2019 jif¾ §
fi!LH fiajd iy rdcH mßmd,k lghq;= o jir
jd¾;d l< ishhg 1'4l j¾Okhg idfmalaIj 2020
;=< § j¾Okh úh' jix.;h fya;=fjka fiajd
jif¾ § ishhg 6'7lska my; jegqKq w;r fï i|yd
lghq;=j, olakg ,enqKq iuia; miqnEu ms<sìUq
m%Odk jYfhka fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka
lrñka Y%S ,xld uy nexl=j úiska iïmdokh lrkq
mek jQ ixprK iSud iy ixpdrl l¾udka;fha
,nk fiajd wxYfha .eKqï l<ukdlrejkaf.a
we;s jQ miqnEu fya;= úh' m%jdyk lghq;= i|yd
o¾Ylh fldúâ-19 jix.;h rgg ±ä f,i n,mEï
we;s jQ fuu ndOdjka ta wdY%s; o¾Yl u.ska o
we;s l< udij, § udisl mokñka my< hEula
;yjqre úh' f.dvìï m%jdyk lghq;= ie,lSfï §
fmkakqï lrk ,§' ;jo" jHdmdr wfmalaId ms<sn|
nia r: u.ska iy Y%S ,xld ÿïßh fiajh u.ska
iólaIKfhys" fiajd lghq;=j,g wod< b,a¨u
fufyhjk ,o u.S lsf,daóg¾ m%udKh 2019 jirg
iy úl=Kqï iïnkaO Wm o¾Yl jir ;=< lvbï
idfmalaIj 2020 jif¾ § ie,lsh hq;= ;rï wvq úh'
uÜgug jvd my< w.hla jd¾;d lrk ,§' tfiau" .+.,a iud.u úiska ksl=;a lrkq ,nk Y%S ,xldfõ
m%cd ixprKh ms<sn| .+.,a iud.fï jd¾;d (Google fmdÿ m%jdykhg wod< m%cd ixprKh ms<sn| jd¾;d
Mobility Reports) u.ska o 2020 jif¾ § we;eï u.ska o fuu my< hEu ms<sìUq úh' fï w;r" .=jka
m%Odk fiajd lghq;=j, isÿ jQ miqnEu ms<sìUq lrk m%jdyk lghq;= o fuu jif¾ § ie,lsh hq;= f,i
,§' wvq jQ w;r ta i|yd m%Odk jYfhka jix.;h
md,kh Wfoid 2020 jif¾ ud¾;= ueo Nd.fha isg
f;d. iy is,a,r fj<|du
Y%S ,xldfõ .=jka f;dgqfmd<j, fufyhqï lghq;=
wvq uÜgul mej;s b,a¨u iy ixprK iSud iSud lsÍu fya;= úh' ta wkqj" jir ;=< § Y%S ,xlka
lsÍï yuqfõ 2020 jif¾ § f;d. iy is,a,r .=jka fiajh u.ska fufyhjkq ,enQ u.S lsf,daóg¾
fj<|dfï tl;= l< w.h" 2019 jif¾ jd¾;d m%udKfhys ie,lsh hq;= my; jeàula olakg
l< ishhg 3'0l j¾Okhg idfmalaIj ishhg ,enq‚' c,h wdY%s; m%jdyk lghq;= yd iïnkaO
1'4l wvq j¾Okhla muKla jd¾;d lrk ,§' o¾Yl ie,lSfï §" Y%S ,xld jrdhhka u.ska
b,a¨fï we;s jQ wvq j¾Okhg wu;rj w;HjYH yiqrejkq ,enQ nyd¨ï m%udKh ^wä 20g iudk
fkdjk NdKav wdkhk iSud lsÍu i|yd .kq nyd¨ï tallj,ska& fukau keõ nvq m%udKh o
,enQ m%;sm;a;suh l%shdud¾. iy úfYaIfhkau 2019 jirg idfmalaIj fuu jif¾ § my< hk ,§'
59
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
kjd;eka iy wdydrmdk iemhSfï fiajdjka wdY%s; lghq;= 2020 jif¾ § ishhg 0'6lska iq`M
2019 jif¾ § ishhg 4'6lska my< .sh kjd;eka jYfhka j¾Okh jQ w;r ksjdi whs;sh iy foam<
iemhSu iy wdydrmdk iemhSfï fiajdj, tl;= fj<odu wdY%s; lghq;= fuu jif¾ § ishhg 1'2l
l< w.h ixpdrl meñŒïj, olakg ,enqKq my< hEula jd¾;d lrk ,§'
my; jeàu;a iu`. 2020 jif¾ § ishhg 39'4lska
f;dr;=re iy ikaksfõokh
ie,lsh hq;= f,i ;jÿrg;a my; jegqKs' mdial=
bßod m%ydr fya;=fjka 2019 jif¾ § n,mEug ,la iudc ≥ÿria:Ndjh mj;ajd .ekSu i|yd
2
jQ ixpdrl meñŒï 2020 jif¾ § jix.; ;;a;ajh .kakd ,o l%shdud¾. yuqfõ úÿ,s ixfoaY iy
md,kh i|yd mkjk ,o ixpdrl meñŒï iSud f;dr;=re ;dlaIK fiajd i|yd mej;s b,a¨u
lsÍu fya;=fjka ishhg 73'5lska ;jÿrg;a wvq jir mqrd j¾Okh ùfï m%;s,dN ,nñka tu fiajd
úh' ta wkqj" ixpdrl bmehSï fukau ixpdrl 2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 16'2l j¾Okhg
ixj¾Ok wêldßfha wkque;sh iys; fY%a◊‚.; idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 14'1lska ie,lsh
fydag,aj, ldur Wmfhdack wkqmd;fha idudkHh hq;= f,i j¾Okh úh' úfYaIfhkau fldúâ-19
fmr jirg idfmalaIj 2020 jif¾ § ie,lsh jix.;h md,kh i|yd ixprK iSud lsÍfï iy
hq;= f,i my; jegq◊‚' ;jo" ixprKh iy ck fN!;sl ÿria:Ndjh wdrlaId lsÍfï wjYH;djh
tla/iaùïj,g n,meje;afjk ,o iSudlsÍï fya;=fjka" fndfyda fiajd ia:dk iy wOHdmk
fya;=fjka foaYSh jYfhka o fydag,a yd wdmkYd,d wdh;k u.ska ksjfia isg rdcldÍ lsÍfï lghq;=
wdY%s; fiajd i|yd jQ b,a¨u ;jÿrg;a my< hk iy bf.kSï lghq;= lsÍug wkq.; ùu;a iu`.
,§' ikaksfõok fiajd úiska mq`M,a ld¾hNdrhla bgq
lsÍu fya;=fjka" úÿ,s ixfoaY fiajd 2019 jif¾
uQ,H" rlaIKh iy ksjdi whs;sh yd foam< fj<|du
jd¾;d l< ishhg 17'2l j¾Okhg idfmalaIj
uQ,H" rlaIKh" ksjdi whs;sh iy foam< 2020 jif¾ § ;jÿrg;a ishhg 15'4l j¾Okhla
fj<|du wdY%s; lghq;=j, tl;= l< w.h 2019 jd¾;d lrk ,§' fï w;r" jHdmdr" rdcH yd iudc
jif¾ § jd¾;d l< ishhg 2'4l j¾Okhg wxYj, wLKav l%shdldß;ajh yd iyiïnkaO;dj
idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 5'0lska j¾Okh mj;ajdf.k hEu ;yjqre lsÍfuys,d wka;¾cd,h
jQ w;r" fï flfrys m%Odk jYfhka jir mqrd wdY%s; jd◊‚c fiajd yd äðg,a fiajd jeks f;dr;=re
mj;ajdf.k hkq ,enQ ,sys,a uqo,a m%;sm;a;s ia:djrh ;dlaIKh mokï lr.;a fiajd i|yd by< hñka
hgf;a uQ,H fiajdj, isÿ jQ ie,lsh hq;= j¾Okh mj;sk b,a¨u ms<sìUq lrñka mß.Kl jevigyka
fya;= úh' ta wkqj" 2019 jif¾ § ishhg 2'0l iy f;dr;=re ;dlaIKh wdY%s; fiajd o" 2019 jif¾
j¾Okhla jd¾;d l< uQ,H yd uQ,H w;rueÈ fiajd jd¾;d lr ;snQ ishhg 13'1l j¾Okhg idfmalaIj
iy ta wdY%s; fjk;a fiajd 2020 jif¾ § ishhg
;jÿrg;a 2020 jif¾ § o ishhg 10'0l by<
10'9lska j¾Okh úh' uQ,H fiajd yd iïnkaO o¾Yl
j¾Okhla fmkakqï lrk ,§'
ie,lSfï §" 2020 jif¾ § nexl= iy nexl= fkdjk
uQ,H wdh;kj, o< Kh iy w;a;sldrïj, tl;=j wfkl=;a fiajd lghq;=
fmr jirg idfmalaIj j¾Okh úh' fuu j¾Okh
jHdmdr wfmalaId ms<sn| iólaIKfhys nexl= Kh wfkl=;a fiajd lghq;= ie,lSfï §" jix.;fha
i|yd jQ b,a¨u Wm o¾Ylfha by< hEu u.ska o wys;lr n,mEu fya;=fjka fjk;a fm!oa.,sl
ms<sìUq úh' tfiau" Y%S ,xld uy nexl=j ld¾;=uh fiajd iy jD;a;Shuh fiajdj, my< hdula
mokfuka mj;ajkq ,nk Kh iemhqu ms<sn| olakg ,enqKq w;r" rdcH mßmd,kh" wOHdmkh
iólaIKfhka o Kh §u i|yd nexl=j, we;s iy fi!LH wdY%s; fiajd 2019 jirg idfmalaIj
leue;a; 2020 jir ;=< § by< hkq olakg ,enq◊‚' 2020 jif¾ § j¾Okh úh' uyck fi!LH
;jo" mj;sk wvq fmd,S wkqmd;sl jd;djrKh iïnkaO .eg¨" ixprK yd iudc ÿria:Ndjh
hgf;a jqjo nexl= lafIa;%fha iy nexl= fkdjk iïnkaO iSud fya;=fjka úfkdaodiajdo lghq;=
uQ,H wdh;kj, iuia; ;ekam;= m%udKh o 2020 yd rEm,djkH lghq;= jeks fjk;a fm!oa.,sl
jif¾ § j¾Okh úh' fï w;r;=r rlaIKh" fiajd i|yd we;s b,a¨u jir ;=< § wvq úh'
m%;srlaIKh iy úY%du wruqo,a l<ukdlrKh tfukau" ixpdrl lghq;=j, my< hEu fya;=fjka
60
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
fydag,a yd wdmkYd,d wdY%s; fm!oa.,sl fiajd i|yd hq;= f,i wys;lr n,mEug ,la jQ Y%S ,xldfõ
mej;s b,a¨u o my< hk ,§' ta wkqj" 2019 jif¾ § wmkhk .ukdka;j, ;snQ wvq b,a¨u ms<sìUq
ishhg 2'1l j¾Okhla jd¾;d l< fjk;a lrñka" 2019 jirg idfmalaIj 2020 jif¾ §
fm!oa.,sl fiajd 2020 jif¾ § ishhg 6'5lska my; NdKav yd fiajd wmkhk ishhg 28'5lska ie,lsh
jegq◊‚' fï w;r" jD;a;Shuh fiajd o jir ;=< § hq;= f,i my; jegq◊‚' fï w;r;=r §" w;HjYH
ishhg 2'7lska my< .sfhah' tfia jqjo" úfYaIfhka fkdjk wdkhk ;d¾lSlrKh lsÍu iy wdkhk
jix.;h uevmeje;aùu ms‚i jir mqrd rdcH wdfoaYl l¾udka; Èß.ekaùug wod<j .kakd ,o
2
wxYfhys jQ ueÈy;aùu odhl fldgf.k rdcH l%shdud¾. fya;=fjka 2019 jirg idfmalaIj NdKav
mßmd,kh" cd;sl wdrlaIdj iy iudc wdrlaIKh yd fiajd wdkhk ishhg 21'8lska my; jeàu Y=oaO
wdY%s; lghq;= 2020 jif¾ § ishhg 1'6lska o úfoaYSh b,a¨u flfrys hym;a f,i odhl úh'
fi!LH wdY%s; fiajd ishhg 4'3lska o j¾Okh úh' ta wkqj" mj;akd ñ, wkqj Y=oaO úfoaYSh b,a¨u
;jo" wOHdmk lghq;= 2020 jif¾ § ishhg 0'9lska 2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 13'4l j¾Okhg
j¾Okh úh' idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 3'5lska my;
jegq◊‚' fuys iuia; m%;sM,hla f,i o'foa'ú' yd
2'5 úhou Y=oaO úfoaYSh b,a¨fuka ieÿï,;a o'foa'ks' 2019
mßfNdack iy wdfhdack úhofuka iukaú; jif¾ § mj;akd ñ, wkqj jd¾;d l< ishhg 5'1l
jk o< foaYSh úhou ^o'foa'ú'& mj;akd ñ, wkqj j¾Okhg idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 0'3lska
2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 3'8l j¾Okhg iq`M jYfhka my; jegq‚' fï w;r ia:djr ñ,
idfmalaIj 2020 jif¾ § ;jÿrg;a j¾Okhla wkqj ie,lSfï § o o'foa'ú' 2019 jif¾ § jd¾;d
jd¾;d fkdlrk ,§' fuys§" 2019 jirg idfmalaIj l< ishhg 0'7l iq`M my; jeàug idfmalaIj 2020
mj;akd ñ, wkqj wdfhdack úhou ishhg 6'2lska jif¾ § mßfNdack fukau wdfhdack úhoï o
my; jegqKq w;r mßfNdack úhou ishhg 2'1l my; jeàu fya;=fjka ishhg 4'6l jeä fõ.hlska
ukao.dó fõ.hlska j¾Okh úh' úfoaYSh wxYh my< .sfhah' wmkhkj, olakg ,enqKq ie,lsh
ie,l+ úg" fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka ie,lsh hq;= my; jeàu yuqfõ jqjo" wdkhk iSud lsÍfï
2'9 ixLHd igyk
iuia; b,a¨u ^w&
remsh,a ñ,shk
whs;uh
mj;akd fj<|fmd< ñ, wkqj 2010 ia:djr ñ, wkqj
2018 ^wd& 2019 ^wd&^we& 2020 ^we& 2018 ^wd& 2019 ^wd&^we& 2020 ^we&
1' foaYhS b,aÆu
mßfNdackh 11,086,732 11,902,168 12,146,234 7,453,373 7,739,402 7,556,276
^] fjki& 10.0 7.4 2.1 3.2 3.8 -2.4
o< foaYhS m%d.aOk iïmdokh 4,266,053 4,030,195 3,778,482 3,487,278 3,122,105 2,806,894
^] fjki& 1.3 -5.5 -6.2 3.6 -10.5 -10.1
uq¿
Ω foaYhS b,aÆu 15,352,785 15,932,363 15,924,716 10,940,651 10,861,507 10,363,170
^] fjki& 7.4 3.8 0.0 3.3 -0.7 -4.6
2' úfoaYh
S b,aÆu
NdKav iy fiajd wmkhk 3,292,414 3,472,337 2,483,056 1,722,275 1,845,686 1,668,855
^] fjki& 13.2 5.5 -28.5 0.5 7.2 -9.6
NdKav iy fiajd wdkhk 4,354,292 4,391,746 3,434,777 2,997,547 2,823,843 2,501,420
^] fjki& 12.4 0.9 -21.8 1.8 -5.8 -11.4
Y=oO
a úfoaYh
S b,aÆu -1,061,878 -919,410 -951,721 -1,275,272 -978,157 -832,565
^] fjki& -10.3 13.4 -3.5 -3.5 23.3 14.9
3' uq¿
Ω b,aÆu 14,290,907 15,012,953 14,972,995 9,665,379 9,883,350 9,530,606
61
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
l%shdud¾. ;=<ska ,o Okd;aul odhl;ajh fya;=fjka 2019 jif¾ § ishhg 7'3lska j¾Okh jQ
ia:djr ñ, wkqj Y=oaO úfoaYSh b,a¨u ishhg iuia; fm!oa.,sl mßfNdack úhou 2020 jif¾ §"
14'9lska j¾Okh úh' fuu ;;a;ajhkays m%;sM,hla fldúâ-19 jix.;h mdßfNda.sl yeisÍu flfrys
we;s l< wys;lr n,mEu ms<sìUq lrñka ishhg 1'0l
f,i ia:djr ñ, wkqj o'foa'ks' 2019 jif¾ § jd¾;d
iq`M j¾Okhla muKla jd¾;d lf<ah' jix.;h
l< ishhg 2'3l j¾Okhg idfmalaIj 2020 jif¾ fya;=fjka ixprK iSud mekùu" ksjdij, isg
§ ishhg 3'6lska my; jegq◊‚' fiajhkays kshqla; ùug lghq;= lsÍu iy wfkl=;a
2
fi!LHdrlaIs; mshjr .ekSu fya;=fjka fndfyda
mßfNdackh fj<|fmd< flfrys wys;lr n,mEï we;s lrñka
2020 jif¾ § mj;akd ñ, wkqj wd¾Ólfha mdßfNda.slhka fj<|ie,a lrd fhduq ùu wvq jQ
w;r tfyhska m%jdykh" fydag,a yd wdmkYd,d iy
iuia; úhofuka ishhg 81'1la jQ mßfNdack úhou"
we֕ me<֕ yd mdjyka jeks fndfyda fm!oa.,sl
2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 7'4l j¾Okhg mßfNdack úhoï ldKavj, my< hEula olakg
idfmalI a j 2020 jif¾ § ishhg 2'1l wvq j¾Okhla ,enq◊‚' flfia jqjo" jix.; ;;a;ajhla hgf;a
jd¾;d lrk ,o w;r" fï i|yd fldúâ-19 jix.;h jqjo w;HjYH NdKav yd fiajd jk wdydr yd
fya;f= jka iudc yd wd¾Ól lghq;= iSud lsÍu iy uOHidr fkdjk mdkSh øjH" ksjdi l=,S" c,h"
wdodhï ud¾. wúksYÑ a ; ùu ksid mdßfNda.l s hska ish úÿ,sh" .Eia yd wfkl=;a n,Yla;s" fi!LHh iy
úhoï ms<n s |j jvd ie,ls,us ;a ùu fya;= úh' fuu wvq ikaksfõokh jeks ldKavj,g wh;a fm!oa.,sl
mßfNdack úhoï jir ;=< § j¾Okh úh'
j¾Okh flfrys m%Odk mßfNdack úhoï ldKavh jk
fm!oa.,sl mßfNdack úhofï olakg ,enqKq ie,lsh mj;akd ñ, wkqj rcfha mßfNdack úhou
hq;= wvq j¾Okh m%Odk jYfhka fya;= jQ w;r" jir 2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 8'1l j¾Okhg
idfmalaIj 2020 jif¾ § ishhg 9'8l by<
;=< § fndfyda mdßfNda.l s NdKavj, ñ, .Kka
fõ.hlska j¾Okh úh' wOHdmk iy fi!LH fiajd
o by< uÜgul mej;=‚◊' fï w;r;=r §" rcfha úhoï wvx.= jk rcfha mqoa., mßfNdack úhou
mßfNdack úhou fmr jirg idfmalaIj 2020 2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 28'0l j¾Okhg
jif¾ § ishhg 9'8l by< fõ.hlska j¾Okh úh' idfmalaIj 2020 jif¾ § ;jÿrg;a ishhg 17'8l
2018 ^wd& 2019 ^wd&^we& 2020 ^we& 2019 ^wd&^we& 2020 ^we&
1' wdydrmdk iy uoHidr fkdjk mdkSh øjH 29.2 28.0 30.9 2.6 11.5
2' uoHidr" ÿïfld< ksIamdok iy fjk;a u;aøjH 3.5 3.6 3.4 9.9 - 4.0
3' we֕-me<֕ iy mdjyka 4.1 4.2 3.6 10.1 - 13.2
4' ksjdi l=,S" c,h" úÿ,sh" .Eia iy wfkl=;a n,Yla;s Ndú;hka 10.3 10.2 10.4 6.4 3.5
5' .DyNdKav" .Dy WmlrK iy ffoksl ksjdi w¨;ajeähdjka 1.1 1.0 1.0 2.8 - 2.1
6' fi!LHh 2.7 2.8 2.9 14.0 2.1
7' m%jdykh 23.8 24.2 20.2 9.3 - 15.9
8' ikaksfõokh 0.9 0.7 0.8 - 11.3 2.5
9' l%Svd" úfkdaodxY iy ixialD;sl lghq;= 1.7 1.7 1.8 4.9 5.3
10' wOHdmkh 1.2 1.2 1.4 9.8 9.8
11' fydag,a iy wdmkYd,d myiqlï 4.2 4.0 2.6 0.1 - 34.2
12' fjk;a ;ekl i|yka fkdjk úúO NdKav yd fiajd ,nd.ekSu 21.8 21.6 21.5 6.4 0.5
13' Y%S ,dxlslhska tf;r§ lrk úhoï 2.9 2.9 1.4 9.0 - 52.3
14' wvq l<d( úfoaYslhska fuf;r§ lrk úhoï 7.3 6.2 1.7 - 9.4 - 72.5
uqΩ¿ fm!oa.,sl mßfNdack úhou 100.0 100.0 100.0 7.3 1.0
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a lrk ,o o'foa'ks' weia;fïka;= u; mokï fõ' uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
^wd& ixfYdaê;
^we& ;djld,sl
62
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
ie,lsh hq;= j¾Okhla jd¾;d lrñka rcfha jeks m%Odk o< foaYSh ia:djr m%d.aOk iïmdol
iuia; mßfNdack úhofuys j¾Okhg odhl úh' ldKavj, j¾Okh 2020 jif¾ § my; jegq‚'
;jo" rcfha m%Odk mßfNdack úhoï ldKavh jk fuys§" m%Odk;u wdfhdack úhoï ldKavh jk
wdrlaIdj" fmdÿ uyck fiajd yd iudc wdrlaIKh bÈlsÍï lghq;=" jix.; ;;a;ajh wdY%s;j we;s jQ
jeks m%cdjla f,i iuia;hgu m%;s,dN f.k fok úúO wjysr;d fya;=fjka ±ä miqnEulg ,la jQ
rcfha iuQy mßfNdack úhou 2019 jif¾ § jd¾;d w;r th wdfhdack lghq;=j, my< hEu flfrys
l< ishhg 0'2l iq`M j¾Okhg idfmalaIj 2020 ie,lsh hq;= f,i n,mdk ,§' flfia jqjo"
2
jif¾ § ishhg 5'8lska j¾Okh úh' fldúâ-19 f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK WmlrK iy
jix.;h uevmeje;aùu i|yd jQ rcfha ueÈy;aùu" nqoaêuh foam< i|yd jQ wdfhdack úhoïj, fmr
úfYaIfhkau fi!LHh" kS;sh yd iduh iy jirg idfmalaIj j¾Okhla olakg ,enq◊‚' ;jo"
wdrlaIdj jeks ldKav i|yd jQ rcfha mßfNdack jir ;=< § f;d.$mßf,aLk fjkiaùïys wvq ùula
úhou by< hEu flfrys odhl úh' jd¾;d úh'
jHdmD;s weia;fïka;=.;
weia;fïka;=.; wdfhdack ^re' ñ,shk&
ixLHdj fiajd kshqla;sh
17 jk j.ka;sh hgf;a ±kg lr we;s wdfhdack ^wE& ^b& 2,004 1,979 2,223,472 1,608,440 3,831,912 2,224,159 1,738,639 3,962,798 521,428 ,e'fkd'
jdKsc lghq;j
= , ksr;jQ jHdmD;s ^wE& 2,610 2,651 549,087 851,050 1,400,137 606,527 975,024 1,581,551 425,154 441,936
17 jk j.ka;h s hgf;a ^we& 2,061 2,116 523,067 842,023 1,365,090 580,734 966,286 1,547,021 395,760 413,280
16 jk j.ka;h s hgf;a 549 535 26,020 9,027 35,048 25,793 8,738 34,530 29,394 28,656
l¾udka; wud;HdxYh
,shdmosxÑ jQ iud.ï ^wE& 2,876 3,020 - - 207,996 - - 208,934 ,e'fkd' ,e'fkd'
63
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
úfYaI igyk 2
wdfhdacl wdl¾IKh Wfoid f.da,Sh fY%a‚.; lsÍï
Y%S ,xldfõ há;, myiqlï iy mqoa.,sl wxYfha meñŒuls' lafIa;% 10la flakaø lr.;a fuu o¾Ylfha
jHdmdrj,g wÞ< uyd mßudK ixj¾Ok jHdmD;s i|yd Y%S ,xldjg wÞ< iuia; w.h 61'8la f,i
úfoaYSh wdfhdaclhkaf.a iyNd.s;ajh miq.sh oYlh jd¾;d úh' tfukau" f,dal wd¾Ól iuq`Mj úiska
;=< úfYaIfhkau lemS fmkq‚' tfia jqjo" b;sßlsÍï iïmdokh lrkq ,nk f.da,Sh ;rÕldß;ajh ms<sn|
2
iy wdfhdack w;r ld,hla uq`M,af,a mj;sk mr;rh o¾Ylfhys2 rgj,a 141la w;ßka 84 jeks ia:dkh ,nd
yuqfõ" m%udKj;a úfoaY wdfhdack wdl¾IKh lr .ekSug Y%S ,xldj 2019 jif¾ § iu;a jQ w;r" th
.ekSfï ÿIalr;d" rfÜ ixj¾Ok fõ.h wvd, lrk o fmr jir yd iei|Sfï § tla ia:dkhlska bÈßhg
m%Odk ndOlhla njg m;aj we;' tu ÿIalr;d rfÜ meñŒuls' by; o¾Yl folgu wÞ< jd¾;d u.ska
wd¾Ól j¾Okh" fiajd kshqla;sh iy wdÞhï fn§hdu wdfhdacl úYajikSh;ajhg yd ;r.ldß;ajhg ndOd
flfrys nyqúO n,mEï we;slr ;sfí' j;auka ;;a;ajh t,a, flfrk Y%S ,xld wd¾Ólfha úúO lafIa;%
i,ld ne,Sfï §" úfYaIfhkau" f.da,Sh jix.;h;a iuÕ ms<sn|j lreKq biau;= fldg we;' ta wkqj"
ne÷Kq wkd.;h ms<sn| wúksYaÑ;;d fya;=fldgf.k úfoaY wdfhdaclhka wdl¾IKh lr.ekSu
ueÈ yd È.= ld,Sk wd¾Ól j¾Okh iy ia:dhS;dj fukau foaYSh wdfhdackj,g myiqlï ie,iSu
mj;ajd .ekSu i|yd" wêl f,i úfoaY Kh u; i|yd wjOdkhg fhduq úh hq;= iy ld,Sk
hemSu wju lr.ekSu we;=`M ±ä wNsfhda. /ilg m%;sjHqy.; lsÍïj,g ,la úh hq;= m%Odk
uqyqK §ug Y%S ,xldjg isÿj ;sfí' fujeks miqìula lafIa;% my; mßÈ ±laúh yelsh' ^rEm igyk ú'i' 2'1&
;=<" Kh fkdjk úfoaY úksuh .,d tafï m%Odk
m%Njhla jYfhka Rcq úfoaY wdfhdack (FDI) rEm igyk ú'i' 2'1
m%j¾Okh lsÍug Y%S ,xldj ork W;aidyh fo.=K wdfhdacl wdl¾IKh by< kexùu i|yd jeäÈhqKq
fldg ;sfí' tys§" Y%S ,xldfõ f.da,Sh fY%a‚.; lsÍï l< hq;= lafIa;%
^ixLHd igyk ú'i' 2'1& jeäÈhqKq lsÍu flfrys
wjOdkh fhduq fldg úúO iudc wd¾Ól me;slv
Tiafia úfoaY wdfhdaclhskag jvd;a wdl¾IŒh jk id¾j
rdcH
wd¾Ól
whqßka Y%S ,xlfõ wdfhdack mßirh jeäÈhqKq lsÍu ia:dhS;dj
m%;sm;a;s
b;d jeo.;a fõ'
64
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
;ks w.h uÜgfï mj;ajdf.k hdug yels úh' .;a l," 2020 jif¾ § rgj,a 180la w;ßka fvkaud¾lh
flfia jqjo" Kh .;slhka i|yd ,o wju ,l=Kq m%Odk iy kjiS,ka;h wju ¥IK iys; rgj,a f,i kï
jYfhka fya;=fldgf.k" 2019 jif¾ § Y%S ,xldj lr we;s ¥IK ixcdkk o¾Ylh ;=< Y%S ,xldj ,nd
f.da,Sh ;r.ldß;ajh ms<sn| o¾Ylfha zid¾j wd¾Ól we;af;a 94 jk ia:dkhhs' tneúka" wdfhdacl ys;ldó
ia:dhS;djZ hgf;a 118 jk ia:dkhg m;a úh' fujeks mßirhla we;s lsÍfï § ¥IKh uevmeje;aùu i|yd
f.da,Sh fY%a‚.; lsÍï ;=< Y%S ,xldjg by< ia:dkhla ork wLKav W;aidyh Yla;su;a lsÍu o ;SrKd;aul
ysñ lr .ekSfï § cd;sl m%;sm;a;s kHdh m;%fha idOlhla njg m;a fõ'
wfmalaId lrk mßÈ ±ä rdcH uQ,H úkhla mj;ajdf.k
2
hdug lemùu w;HjYH fõ' nÿ jHqyh
ir, yd M,ÞhS nÿ l%uhla mej;Su" jHdmdr mj;ajdf.k
Y%u fj<|fmd<
hdu i|yd rglg we;s wdl¾IKh by< kexùug bjy,a
Y%u fj<|fmdf<ys mj;akd l=i,;d iy /lshd fõ' Y%S ,xldfõ nÿ jHqyh ksrka;r fjkiaùïj,g
w;r fkd.e,mSu" by< hk Y%u msßjeh" jD;a;Sh n÷kaùu" È.=ld,Sk jHdmdr ie,iqïlrKfha §
iñ;slrKh iy lïlre kS;s wkqj by< jkaÈ wdfhdaclhka uqyqK fok ;SrKd;aul .eg¨jls'
f.ùug isÿùu jeks Y%u fj<|fmd< wkuH;d Y%S ,xldfõ jHdmdrhla úiska jd¾Islj isÿ lrk nÿ
úfoaYSh wdfhdaclhskaf.a ±ä wjOdkh fhduq jk f.ùï ixLHdj 36la jk w;r" nÿ f.ùu i|yd jeh
;j;a lreKls' f.da,Sh ;r.ldß;ajh ms<sn| o¾Ylfha lrkq ,nk jd¾Isl idudkH ld,h meh 129ls' ta wkqj"
zY%u fj<|fmd<Z wkqj Y%S ,xldj fï jkúg /£ 2020 jif¾ § jHdmdr mj;ajd f.k hEfï myiqj
isákafka 118 jk ia:dkfhah' ta i|yd m%Odk ms<sn| o¾Ylfha znÿ f.ùïZ hgf;a Y%S ,xldj 142 jk
jYfhka fya;= ù we;af;a úfoaYSh Y%ñlhska n|jd ia:dkhg m;aj we;' Y%S ,xldfõ nÿ l%uh uE;l §
.ekSfï myiqj" wNHka;r Y%u ixp,;dj iy fiajh jvd;a ir, jHqyhla iys;j hdj;ald,Sk lrk ,o
w;aysgqùfï § wod, jk msßjeh i|yd wvq ,l=Kq w;r" jHdmdr j¾Okhg bjy,a jk mßÈ j;auka nÿ
m%udKhla ysñlr .ekSuhs' mj;akd lïlre kS;s m%;sm;a;sh ueÈld,Skj ixfYdaOkj,ska f;drj mj;ajd
hgf;a" n,d;aulj mj;akd .súiqï wjika lsÍfï f.k hdug Y%S ,xld rch Wkkaÿ fõ' nÿ jd¾;d f.dkq
§" úfoaY wdfhdaclhkag ÿIalr;djkag uqyqK §ug lsÍu iy wfkl=;a fiajd kùlrKh lsÍu i|yd kùk
isÿjk w;r" wNHka;r Y%u ixp,;dj kd.ßl yd ;dlaIKh y÷kajd §u" nÿ l%u ir, lsÍug WmldÍ
Wmkd.ßl m%foaYj,g muKla iSud ù ;sîu fya;=fjka jkjd fukau meyer yeÍulska f;drj ksis l,g
Y%u iemhqfï ysÕ;djla o mj;S' Y%u n,ldh f.ùï lsÍug nÿ f.jkakka fm<Uùug o wkqn,hla
iqrlaIs; lsÍu w;HjYH jk w;ru" úfoaY wdfhdack fõ' ;jo" wdÞhï mßmd,k yd l<ukdlrK f;dr;=re
wdl¾IKh lr.ekSu iy foaYSh wdfhdack jeäÈhqKq moaO;sh (RAMIS) u.ska nÿ f.ùfï § ;dlaIKh Ndú;
lsÍu ;=<ska /lshd W;amdokh lsÍu o ta yd iudkj lsÍu by< kexùu i|yd ork wLKav W;aidyhka
jeo.;a fõ' úfYaIfhkau" bÈßfha § Y%S ,xldj by< o wdfhdacl wdl¾IKh i|yd jdisÞhl jkq we;'
wd¾Ól j¾Ok udj;lg msúiSug we;s iQÞku;a iuÕ fufia" nÿ l%uh yels ;rï ir, lsÍu i|yd wjYH
l=i,;d l,a;shd y÷kd .ekSu iy úúO jD;a;Sh mqyqKq m%;sixialrK f.k taug n,OdÍka ±kgu;a l%shd;aul
jevigyka m%j¾Okh lsÍu i|yd rch ±kgu;a ù we;s kuqÿ ie,lsh hq;= jev fldgila ksu lsÍug
l%shd;aul lr we;s jevigyka jvd;a M,ÞhS jkq we;' kshñ;j mj;S'
tfukau" Y%u fj<|fmd< m%;sixialrK o fld<U
jrdh k.rh ia:dms; lsÍu iy ta wdY%s; ixj¾Ok fj<| újD;Ndjh
jHdmD;s weröu iuÕ rgg m%;s,dN w;alr §ug Þhl ;Srenÿ jHqyfha ixlS¾K;ajh" ;Srenÿ fkdjk
jkq we;' ndOl mej;Su iy foaYiSud ksIaldYk lghq;=j,
mj;akd wvq ld¾hlaIu;dj fya;=fjka" f.da,Sh
rdcH m%;sm;a;s
;r.ldß;ajh ms<sn| o¾Ylfha rgj,a 141la w;ßka"
rgl wd¾Ól yd úfoaY m%;sm;a;s" tu rg iïnkaOfhka b;d wvq fj<| újD;Ndjhla we;s rgla jYfhka
wdfhdaclhskaf.a u;h ;SrKh ùug Rcqju n,mdk Y%S ,xldj 140 jk ia:dkhg m;aj we;' l,dmSh
idOlhls' tfukau" wdfhdacl in|;d i|yd Yla;su;a fj<| in|;d we;s lr.ekSfï § Y%S ,xldfõ mj;akd
mokula we;s lsÍug iaÓr m%;sm;a;s iys; ia:djr miq.dó l%shdldß;ajh fya;=fldgf.k" f.da,Sh iemhqï
yd Yla;su;a rchla mej;Su ieuúgu m%fhdackj;a Þu cd,hka yd iïnkaO ùfï § wjdisÞhl ;;a;ajhla
fõ' mj;akd jHdmD;s yd .súiqï wj,x.= lsÍï u.ska we;s ù ;sfí' rcfha m%;sm;a;shg wkql+,j ish¨ úfoaY
úfoaY wdfhdack ms<sn| ia:djrh ks;r fjkia lsÍu" fj<| .súiqï fï jkúg kej; i,ld n,ñka ;sfnk
úfoaY wdfhdack iïnkaOfhka Y%S ,xldfõ m%;srEmhg w;r" Y%S ,xldfõ m%Odk fj<| md¾Yajlrejka iuÕ
ydks muqKqjkq we;' óg wu;rj" f,dj mqrd fndfyda oaúmd¾Yaúl fj<| fYaIhka jeäÈhqKq lsÍu i|yd wjYH
rchkag fmdÿ úfõpkhla jk ¥IKh iïnkaOfhka fjkialï isÿ lsÍug wfmalaIs;h'
65
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
2
iemhSu wdfhdack wdl¾IKh i|yd b;d jeo.;a fõ'
;ju;a mqoa.,sl wxYh yd iudk ;;a;ajhl fkdmj;S'
miq.sh oYlh ;=< Y%S ,xldj há;, myiqlï cd,h
f.da,Sh ;r.ldß;ajh ms<sn| o¾Ylfha" zf;dr;=re yd
jeäÈhqKq lsÍu fõ.j;a l< w;r" tu.ska f.da,Sh
ikaksfõok ;dlaIKhg wkq.; ùuZ iïnkaOfhka
Y%S ,xldj 107 jk ia:dkhg m;a ù we;s w;r" fn%daânEkaâ" ;r.ldß;ajh ms<sn| o¾Ylfha zhá;, myiqlïZ
*hsn¾ iy wka;¾cd, ;dlaIKhka Ndú;h idfmalaIj iïnkaOfhka 61 jk ia:dkh ,nd .ekSug Y%S ,xldjg
wvq uÜgul mej;Su fï i|yd fya;= ù we;' Y%S ,xldj yels ù ;sfí' tfia jqjo" ud¾. iïnkaO;dj" m%jdyk
úiska cd;Hka;r ;,fha f;dr;=re ;dlaIK jD;a;slhka fiajdj, ld¾hlaIu;dj iy Wmfhda.S;d myiqlï ,nd
fukau cd;Hka;r jHdmD;sj, ksr; jk iud.ï .ekSfï myiqj ms<sn|j ;jÿrg;a .eg¨ mj;S' fuu
ìys lr we;' tneúka" ikaksfõok ;dlaIK moaO;s .eg¨ ksrdlrKh lsÍu" wkd.;fha § wdfhdaclhska
jeäÈhqKq lsÍu foaYSh jYfhka isÿ lsÍfï yelshdj furgg jvd;a wdl¾IKh lr .ekSug fya;= jkq we;'
Y%S ,xldj i;=j mj;S' tu.ska foaYSh jD;a;slhkag
bvm%ia:d ie,fik w;r nqoaê .,kh o je<elafjkq bÈß ±lau
we;' rdcH-¡fm!oa.,sl yjq,aldß;ajhka u.ska
Y%S ,xldjg Rcq úfoaY wdfhdack f.kajd .ekSu
uE;ld,Skj ia:dms; lrk ,o f;dr;=re ;dlaIK
i|yd n,OdÍka úiska isÿ lrk ,o wdfhdacl iuq`M
l¾udka; l,dm ^f;dr;=re ;dlaIK WoHdk& iy
wfkl=;a b,lal.; jHdmD;s" f;dr;=re ;dlaIK iy wfkl=;a fndfyda wdfhdack m%j¾Ok
Ndú;fha iuia; uÜgu jeäÈhqKq lsÍu i|yd Þhl ù l%shdldrlïj, § f.da,Sh wdfhdacl m%cdfjka ,enqKq
we;s w;r" fujeks W;aidyhka jvd;a Yla;su;a lsÍu Okd;aul m%;spdr wkqj fmkS hkafka" N+f.da,Sh
wdfhdack wdl¾IKh i|yd m%fhdackj;a jkq we;' msysàu wkqj ysñj we;s iqúfYaIS jdisÞhl ;;a;ajh;a
iuÕ jvd;a wdl¾IŒh wdfhdack mßY%hla f,i
kS;suh l%shdÞuhka Y%S ,xldj y÷kdf.k we;s njhs' tf,i wdfhdacl
kS;suh lreKla úi£u i|yd Èk 1"318l idudkH m%cdfjka Okd;aul m%;spdr ,enqK o" by; idlÉPd
ld,hla iys;j jHdmdr mj;ajdf.k hEfï myiqj l< ÿ¾j,;d fya;=fjka m%udKj;a ;rï úfoaY
ms<sn| o¾Ylfha zffk;sl .súiqï n,d;aul wdfhdack .,dtaï isÿ ù fkdue;' jHdmdr mj;ajdf.k
lsÍuZ hgf;a Y%S ,xldj 164 jk ia:dkhg m;a ù hdfï myiqj ms<sn| o¾Ylfha Y%S ,xldjg wÞ< fY%a‚.;
we;' wêlrK l%shdÞuhka läkï lsÍu i|yd lsÍu jeäÈhqKq lsÍfï jevms<sfj<la rch úiska
;dlaIKh Ndú;d lsÍug uE;ld,Skj mshjr f.k ;sfí' ±kgu;a wdrïN lr we;s w;r" Y%S ,xldjg wÞ< wfkl=;a
B¡-Widú (e-courts) y÷kajd §ug;a" È.= l,la f.da,Sh fY%a‚.; lsÍï jeäÈhqKq lsÍug o th WmldÍ
;siafia mj;akd kvq ksYaÑ; ld,rduqjla ;=< jkq we;' tfukau" wdfhdack i|yd wÞ< ish¨ myiqlï
úNd. lsÍu läkï lsÍug;a wjYH uQ,sl lghq;= ie,iSfï ;ks ia:dkhla (One-Stop Shop) ia:dmkh
isÿflfrñka mj;S' tfia jqjo" kS;suh l%shdÞuhka lsÍu o wkd.; wdfhdaclhka Èß.ekaùu i|yd jQ rcfha
jeäÈhqKq lsÍu i|yd ie,lsh hq;= jev fldgila ;jÿrg;a W;aidyhg wkqn,hla jkq we;' fï w;r" fld<U jrdh
l< hq;=j mj;S' bvï ,shdmÈxÑ lsÍfï l%shdj,sfha k.r fldñIka iNdj msysgqùu Tiafia f,dj wfkl=;a
mj;akd wkuH iajNdjh iy bvï ysñldß;ajhg wÞ<
wdfhdack u¾uia:dk yd iudk jQ jHdmdr mj;ajdf.k
h,amek.sh kS;s fya;=fjka úúO jHdmD;s i|yd bvï
hdfï mßirhla ks¾udKh ùfuka Y%S ,xldjg Rcq úfoaY
ksoyia lr .ekSfï § wdfhdaclhskag ÿIalr;dj,g
wdfhdack .,dtau m%Yia; uÜgulg <Õd jkq we;ehs
uqyqK §ug isÿ fõ' tneúka wdfhdack i|yd myiqlï
ie,iSug kS;s moaO;sh m%;sjHqy.; lsÍu wjYH wfmalaId flf¾' fï wkqj" fldúâ-¡19 jix.;h;a
fõ' jHdmdßlhkaf.a iy wdfhdaclhkaf.a laI‚l iuÕ we;s jQ ixlS¾K wNsfhda. ch .kakd w;ru"
úi÷ï ,nd Èh hq;= kvq úi£u i|yd fíreïlrK Wmdhud¾.sl wdfhdack yjq,alrejka iuÕ ;sridr
uOHia:dkhla iy w;sf¾l jd‚c wêlrK msysgqùu wdfhdack in|;d we;s lr.ekSu Wfoid" by; y÷kd.;a
o iuia; kS;s moaO;sfha ld¾hlaIu;dj by< kexùug ÿ¾j,;d uÕyrjd .ekSu b,lal lr.;a l%ufõohla
m%fhdackj;a jkq we;' Tiafia wLKav W;aidyhl ksr; úh hq;=h'
66
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
2
ksIamdok 319.5 o< foaYh
S ksIm
a dÈ;h 77.4 81.3 5.1 -0.3
l¾udka; 191.8
NdKav iy fiajd wdkhk 22.6 18.7 0.9 -21.8
tl;=j 100.0 100.0 4.1 -5.1
224.2
fiajd
111.0 2' Wmfhdackh
mßfNdackh 61.3 66.0 7.4 2.1
há;, 643.7
o< foaYh
S ia:djr m%d.aOk
myiqlï 383.4
iïmdokh 21.0 20.7 8.1 -6.4
2019 2020
f;d.$mßf,aLk fjkiaùï
iy jákdfoa w;am;a lr
^w& Kh o we;=<;aj uQ,h( Y%S ,xld wdfhdack uKav,h .ekSï iy w;yeÍu -0.2 -0.2 -108.0 -22.2
NdKav iy fiajd wmkhk 17.9 13.5 5.5 -28.5
tl;=j 100.0 100.0 4.1 -5.1
lrk ,o jHdmD;sj, uq¿ jákdlu" remsh,a ì,shk
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a uQ,hka( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk
406'3la jQ w;r" th 2019 jirg idfmalaIj ishhg lrk ,o o'foa'ks' weia;fïka;= u; fomd¾;fïka;=j
mokï fõ' YS% ,xld uy nexl=j
91'4l wvqùuls' wdfhdack uKav, mkf;a 16 iy ^wd& ;djld,sl
^we& ixfYdaê;
17 j.ka;s hgf;a jd‚c fufyhqï wdrïN l<
2'11 rEm igyk
jHdmD;sj, weia;fïka;=.; wdfhdack jákdlu"
2020 jif¾ wd¾Ólh ^mj;akd fj<|fmd< ñ, wkqj& ^w&
ms<sfj<ska" remsh,a ì,shk 1"547'0la iy remsh,a
NdKav yd fiajd iemhqu
ì,shk 34'5la jQ w;r" th fmr jirg idfmalaIj ^re' ì,shk 18"408&
ishhg 13'0l iuia; wvq ùuls' bÈlsÍï NdKav yd fiajd u;
f;d. iy is,a,r
fj<|du
5'5] whflfrk
9'5]
nÿ-iykdOdr
4'7] m%jdyk fiajdjka
mj;akd iïm;a iy Wmfhdackh úÿ,sh"
c,h iy li, iy .nvd myiqlï
l<uKdlrKh iemhSu
0'9] 8'8]
wd¾Ólfha mj;sk iuia; iïm;a m%udKh kjd;eka iemhSu iy
wdydrmdk
iy jk j.dj
wkqj o" foaYSh fukau úfoaYSh iïm;aj, my< 5'9]
cd;sl wdrlaIdj"
wOHdmkh" fi!LH
iy iudc wdrlaIK
hEula olakg ,enq‚' mj;akd ñ, wkqj iïm;aj, fiajdjka
9'4]
Wmfhdackh i,ld ne,Sfï § bka jeä m%udKhla NdKav yd fiajd b,a¨u
2020 jif¾ § mßfNdackh i|yd Wmfhdackh ^re' ì,shk 18"408&
rdcH
lrk ,o w;r th m%;sY;hla f,i ishhg 66'0la mßfNdckh
8'5] wdfhdack
úh' flfia jqjo" wdfhdack i|yd Wmfhdackh 20'5]
67
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
jYfhkau mßfNdack fukau wdfhdackj, olakg o'foa'ks'ys m%;sY;hla f,i ishhg 2'1la jQ cd;sl
,enqKq my; jeàu fya;=fjka ia:djr ñ, wkqj b;=reï-wdfhdack mr;rh" 2020 jif¾ § ishhg
iïm;a Wmfhdackh o my< hk ,§' 1'4la olajd wvq úh'
2
b;=reï o 2020 jif¾ § mj;akd ñ, wkqj ;jÿrg;a ckkh lrkq ,nk m%Odk ixrplh f,i 2020
my< hk ,§' fm!oa.,sl b;=reïj, olakg ,enqKq jif¾ § o mej;s w;r fiajl wdodhï iy
iq`M j¾Okh fukau" m%Odk jYfhka nÿ≥wvq lsÍu ksIamdokh u; fjk;a nÿ ^iykdOdr wvq l< miq&
iy fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh hgf;a wd¾Ól wdodhï ckkh lrkq ,enQ wfkla ixrpl úh'
lghq;=j, olakg ,enqKq miqnEu;a iu`. rdcH o< fufyhqï w;sßla;h 2020 jif¾ § mj;akd
wdodhfuys my< hEu ;=<ska rcfha ks¾-b;=reï ñ, wkqj o'foa'ks' i|yd ishhg 63'4l odhl;ajhla
ie,lsh hq;= f,i by< hEu o fya;=fjka foaYSh olajñka ishhg 0'7lska iq`M jYfhka j¾Okh
b;=reï 2020 jif¾ § ishhg 9'1lska my< hk ,§' úh' fuu wvq j¾Okh flfrys jir ;=< §
ta wkqj" foaYSh b;=reï o'foa'ks'ys m%;sY;hla f,i Y=oaO fufyhqï w;sßla;fhys olakg ,enqKq
2019 jif¾ § jd¾;d l< ishhg 20'7ys isg 2020 ukao.dó j¾Okh m%Odk jYfhka n,mdk ,§'
jif¾ § ishhg 18'9la olajd my< hk ,§' fï w;r" wdodhï ckkh lrkq ,nk wfkl=;a m%Odk
remsh,a jákdlu wkqj Y=oaO m%d:ñl wdodhu iy ixrpl ie,lSfï § jir ;=< § fiajl wdodhïj,
Y=oaO úfoaYSh cx.u ixl%du jir ;=< § j¾Okhla j¾Okhla olakg ,enqKq w;r ksIamdokh u;
jd¾;d l< o" foaYSh b;=reïj, my< hEu fya;=fjka fjk;a nÿ ^iykdOdr wvq l< miq& my< .sfhah'
2020 jif¾ § cd;sl b;=reï ishhg 3'6lska my< wdh;ksl wxY wkqj wdodhï ckkh lsÍu
hk ,§' fï wkqj" 2020 jif¾ § cd;sl b;=reï ie,lSfï §" .Dy tall iy ,dN wfmalaIdfjka
o'foa'ks'ys m%;sY;hla f,i ishhg 23'9la olajd my< f;drj .Dy tall i|yd fiajh i,ik wdh;k
hk ,§' fuf,i" cd;sl b;=reïj, my; jeàula wxYh" uQ,H fkdjk wdh;k wxYh" rdcH wxYh
olakg ,enqK o" wdfhdackj, olakg ,enqKq iy uQ,H wdh;k wxYh ms<sfj<ska iuia; wdodhu
ie,lsh hq;= my< hEu fya;=fjka" 2019 jif¾ § i|yd jeäu odhl;ajhka imhk ,§'
68
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
2
fiajl wdodhï 34.2 6.6 27.9 31.3 32.5 7.9 30.4 29.2
o< fufyhqï w;srl
s ;
a h 35.5 4.9 1.9 57.6 34.7 5.7 1.5 58.1
Y=oO
a fufyhqï w;sßla;h 39.0 5.6 0.6 54.8 37.7 6.4 0.7 55.2
ñY% wdodhu - - - 100.0 - - - 100.0
ia:djr m%d.aOk mßfNdackh 41.4 4.0 12.5 42.1 43.3 5.5 8.7 42.5
ksIm
a dokh u; fjk;a nÿ≥
^wvq l<d tu iykdOdr& 83.7 15.8 - 0.4 85.5 14.2 - 0.3
uQ,l
s ñ, .Kka wkqj iuia;
tl;= l< w.h 35.3 5.5 10.2 48.9 34.1 6.4 10.9 48.6
^w& 2010 mokï j¾Ih hgf;a ksl=;a lrk ,o o'foa'ks' weia;fïka;= u; mokï fõ' uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
^wd& ;djld,sl
^we& ixfYdaê;
* ,dN wfmalaIdfjka f;drj .Dy tall i|yd fiajh i,ik wdh;k
2'7 ck.ykh" Y%u n,ldh iy fiajd kshqla;sh odhl;ajhla ,nd fok ,oafoa ms<sfj<ska kef.kysr
iy niakdysr m<d;a jk w;r" wvqu odhl;ajh
ck.ykh jd¾;d jQfha W;=re iy W;=re ueo m<d;aj,sks' fmr
frðiag%d¾ ckrd,a fomd¾;fïka;=j úiska mej;s m%jK;dj wLKavj mj;ajd .ksñka
iïmdokh lrk ,o uOH jd¾Isl ck.yk 2020 jif¾ § o niakdysr m<d; uOH jd¾Isl
weia;fïka;=j,g wkqj" 2020 jif¾ § Y%S ,xldfõ ck.ykfhka by<u fldgi jQ ishhg 28'1lg
uOH jd¾Isl ck.ykh ñ,shk 21'919la f,i ysñlï lshk ,o w;r" ms<sfj<ska uOHu iy ol=Kq
weia;fïka;= lr we;' ta wkqj" 2019 jir ;=< § m<d;a uOH jd¾Isl ck.ykfhka ishhg 12'7lg
ishhg 0'6la f,i jd¾;d jQ ck.yk j¾Ok fõ.h" iy ishhg 12'2lg ysñlï lshk ,§' fï w;r" W;=re
2020 jir ;=< § ishhg 0'5la olajd ;jÿrg;a m<d; fuu jif¾ § o" uOH jd¾Isl ck.ykfhka
my; jegq‚' iuia; ck.yk j¾Okhg jeäu wvqu fldgi jQ ishhg 5'3lg ysñlï lshk ,§'
69
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
2
mqo.
a ,hka Z000 16,424 16,690 16,793 16,562 16,913 16,739 fiajd kshqla; ck.ykh 2019 jif¾ mej;s
Y%u n,ldh ishhg 25'3ys isg 2020 jif¾ § ishhg 27'1la
mqo.
a ,hka Z000 8,592 8,504 8,435 8,454 8,473 8,467
olajd j¾Okh úh' fï w;r" l¾udka; wxYfha
fiajd kshl
q ;
a 8,181 8,020 7,977 7,968 8,031 7,999
iy wd¾Ólfha /lshd wjia:d W;amdokh lrk
fiajd úhql;
a 411 483 458 487 442 468
m%uqL;u wxY jk fiajd wxYfha fiajd kshqla;sh"
Y%u n,ld iyNd.s;j a 2019 jif¾ ms<sfj<ska mej;s ishhg 27'6 iy
wkqmd;slh ^wE& 52.3 51.0 50.2 51.0 50.1 50.6
ishhg 47'1 isg 2020 jif¾ § ms<sfj<ska
mqreI 73.0 72.4 71.7 72.5 70.9 71.9
ishhg 26'9 iy ishhg 46'0 olajd my; jegq◊‚'
ia;%S 34.5 32.5 31.6 32.4 31.7 32.1
flfia jqjo" jix.; ld,mßÉfþofha § we;s jQ kj
^w& jhi wjq' 15 iy Bg jeä l=gqïn uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk
ck.ykh fomd¾;fïka;=j b,a¨u fya;=fjka" fm!oa.,sl wdrlaIK Wmdx.
^wd& ;djld,sl
^we& 2020 ld¾;= y;frys idudkHh
ksIamdokh lrkakka iy NdKav m%jdylhka jeks
^wE& Y%u n,ldh" l=gqïn ck.ykfha kj /lshd wjia:d ìys úh' fï w;r" iuia; fiajd
m%;sY;hla f,i
kshqla;sfhka ishhg 42'7l by<u odhl;ajhla
olajñka fm!oa.,sl wxYh Y%S ,xldfõ m%Odk;u
Y%u n,ldfha my< hEu iy wd¾Ól jYfhka /lshd W;amdok wxYh f,i 2020 jif¾ § o
il%Sh fkdjk ck.ykfha by< hEu wkqj" Y%u wLKavj /£ isá w;r" ;udf.au jev lghq;=
n,ldh iy l=gqïN ck.ykh w;r wkqmd;h jk lrkakka o iuia; fiajd kshqla;shg ishhg 33'2l
Y%u n,ld iyNd.s;aj wkqmd;slh" 2019 jif¾ odhl;ajhla olajk ,§'
mej;s ishhg 52'3ys isg 2020 jif¾ § ishhg 50'6la
olajd wvq úh' fï wkqj" 2019 jif¾ § ms<sfj<ska uy nexl=j úiska mj;ajkq ,nk rdcH wxYfha
ishhg 73'0la iy ishhg 34'5la f,i jd¾;d jQ fiajd kshqla;sh ms<sn| iólaIKhg wkqj rdcH
mqreI iy ia;%S Y%u n,ld iyNd.s;aj wkqmd;sl 2020 wxYfha fiajd kshqla;sh 2019 jif¾ jd¾;d jQ
jif¾ § ms<sfj<ska ishhg 71'9la iy ishhg 32'1la ñ,shk 1'467 isg 2020 jif¾ § ñ,shk 1'528la olajd
olajd wvq úh' Y%u n,ldfha È.=ld,Skj mej; j¾Okh úh' wud;HdxY" fomd¾;fïka;=" Èia;%sla
tk ia;%S mqreI Ndjh wkqj we;s wiu;=,s;;djhka f,alï ld¾hd," m%dfoaYSh f,alï ld¾hd," m<d;a
jix.; ;;a;ajh yuqfõ ;jÿrg;a j¾Okh jQ w;r" iNd iy w¾O rdcH wdh;kj, fiajd kshqla;slhka
2019 jif¾ § ishhg 38'5la f,i jd¾;d jQ ia;%S fuu iólaIKhg we;=<;ah' rdcH wxYfha fiajd
mqreI Y%u n,ld iyNd.s;aj mr;rh" 2020 jif¾ § kshqla;sfha olakg ,enqKq j¾Okh i|yd rch
ishhg 39'8la olajd j¾Okh úh' úiska /lshd úrys; WmdêOdÍka 60"000lg iy wvq
wdodhï,dNS mqoa.,hka 100"000lg /lshd ,nd §u
fiajd kshqla;sh fya;= úh'
fiajd kshqla; ck.ykh"7 2019 jif¾ 2'17 ixLHd igyk
jd¾;d jQ ñ,shk 8'181 isg 2020 jif¾ § rdcH wxYfha fiajd kshqla;sh
ñ,shk 7'999la olajd my< .sfhah' fï i|yd
2019 2020 m%;sY; fjki
l¾udka; iy fiajd wxYj, fndfyda ÿrg
wxYh
^w& ^wd& 2020$2019 ^wd&
;djld,sl yd wkshï fiajd kshqla;sfha isÿ jQ my<
rdcH ^we& 1,221,735 1,290,370 5.6
hEu fya;= úh' flfia jqjo" lDIsl¾udka; wxYfha
w¾O rdcH ^wE& 245,273 237,951 -3.0
fiajd kshqla;slhkaf.a j¾Okhla olakg ,enqKq
iuia; rdcH wxYh 1,467,008 1,528,321 4.2
7 wod< fhduq ld,h ;=< fiajlhka" fiajHhka" ;udf.au jevlghq;= lrkakka ^w& ixfYdaê; uQ,h( YS% ,xld uy nexl=j
fyda f.ùï fkd,nk mjqf,a idudðlhka f,i wju mehlaj;a wd¾Ól ^wd& ;djld,sl
lghq;a;l fhÿk mqoa.,hka fiajd kshqla; mqoa.,hka f,i y÷kaajkq ,nhs' ^we& uOHu rch" m<d;a md,k wdh;k iy m<d;a iNd
fuhg wod< fhduq ld,h ;=< wd¾Ól lghq;a;l fh§ fkdisáh;a tu wd¾Ól ^wE& rdcH ixia:d" jHjia:dms; uKav, iy rdcH wêldÍka
lghq;a; iu`. úêu;a ne£ula we;s mqoa.,hka o wh;a fõ'
70
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
úfYaI igyk 3
fldúâ-19 ;=<ska n,.ekajqKq ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùu
2
me;sÍu je<elaùu i|yd .kq ,enQ l%shdud¾. hgf;a
Y%S ,xldfõ ia;%S Y%u n,ld iyNd.s;ajh by< kexùu
iqmqreÿ /lshd mßY%hka ;=< isg /lshdfõ ksr;
i|yd ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï l%uh iqÿiq
ùug iSud mekjqKq neúka iïu; /lshd p¾hd
úi÷ula nj wLKavj fmkajd § we;' tneúka" ksjfia
yd ms<sfj;a úYd, fjkilg n÷ka úh' ta wkqj"
isg /lshdfõ ksr; ùu" rfÜ Y%u iïm;a Ndú;hg
jix.; ;;a;ajh mej;s ld,iSudfõ §" ksjfia isg
.ekSfï yelshdj mq`M,a lsÍfï l%ufõohla jk
/lshdfõ ksr; ùu (work from home)" kuHYS,S meh
w;r" tu.ska È.=ld,Skj rfÜ wd¾Ól j¾Okh by<
l%uhg fiajfha fh§u iy fiajd uqr l%uh wkqj fiajfha
kxjkq we;' tfukau" jdyk .ukd.ukh wju ùfï
fh§u jeks l%uj,g wdh;k fhduq úh' fuu jix.;hg
m%;sM,hla f,i ldnka úfudapkh wvqùu ;=<ska jdhq
fmr isgu we;eï l¾udka; yd jD;a;Ska úiska ksjfia
¥IKh wvqùu" r: jdyk ;onoh wvqùu yd Lksc
isg /lshdfõ ksr; ùfï l%uh ls%hd;aul l< o"
f;,a wdkhkh wvqùu" iy kd.ÍlrKh wvqùu o"
jix.; ;;a;ajh hgf;a jHdmdr yd fiajd wLKavj ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùu Tiafia rgla jYfhka
mj;ajdf.k hEfï ;djld,sl mshjrla f,i tu l%uh w;alr.; yels wfkl=;a m%;s,dNhkah'
jvd;a ckm%sh úh' tfukau" fldúâ-19 jix.;h"
fiajd kshqla;slhka fiajd ia:dkhg meñŒu" fN!;sl tfia jqjo" ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï l%uh
jYfhka iómj fiajfha fh§u fukau" ld¾hd, mßY% m%dfhda.slj l%shd;aul lsÍfï § hï hï iSud yd
wNsfhda.j,g uqyqK §ug isÿ fõ' uQ,sl jYfhka"
ie,iqï lsÍu hk lreKqj, jeo.;alu ms<sn|j"
ish¨u l¾udka;" jD;a;Ska yd /lshd ld¾hhka i|yd
fndfyda wdh;kj,g kej; is;d ne,Sug fmr fkdjQ
fuu l%uh fhdod.; fkdyelsh' jix.; ld,iSudj
wkaofï wjia:djla i,id fok ,§' ksjfia isg /lshdfõ
;=< úoHq;a ;emE, yryd ikaksfõokh úêu;a lr
ksr; ùfï l%uh iïnkaOfhka mj;sk wNsfhda. wkqj"
;snqK o" úfYaIfhkau" rdcH wxYfha ,smsf,aLk yd
th mq`M,a jYfhka È.=ld,Skj ls%hd;aul lsÍfï §
ld¾hmámdàka ;ju;a mQ¾K jYfhka äðg,alrKh ù
fiajdfhdaclhd iy fiajdodhlhd w;r we;s yjq,a
fkdue;s fyhska" /lshd mßY%fhka neyerj
j.lSu" lemùu iy wfkHdkH wjfndaOh we;=`M
/lshd lghq;=j, ksr; ùfï§ we;sjk w;miqùï yd
fndfyda idOl u; tys id¾:l;ajh r|d mj;akd nj
wld¾hlaIu;d idfmalaI jYfhka by< hd yelsh'
fmkS hhs'
WodyrKhla f,i" f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK
há;, myiqlï" iy f;dr;=re yd ikaksfõok
ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï jdis" wjdis iy wNsfhda.
;dlaIK idlaIr;dj iïnkaOfhka mj;sk .eg¨ iy
ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùu u.ska fiajd iajhxl%Sh fkdjk l%shdj,s iy ld¾hmámdá nyq,j
kshqla;slhkag fukau fiajdfhdachkag o fndfyda mej;Su wdÈh fya;=fjka" fldúâ-19 jix.;h me;sÍu
m%;s,dN ie,fihs' fiajd kshqla;slhd iïnkaOfhka je<elaùfï mshjrla jYfhka Y%S ,xldfõ rdcH wxYh
.;a l," .ukd.uk ld,h yd úhoï wvqùu" /lshdfõ ;=< l%shd;aul lrk ,o ksjfia isg /lshdfõ ksr;
ksr; jk ia:dkhg yd ld,iSudjg wod<j jeä myiqjla ùfï l%uh mQ¾K jYfhka id¾:l m%;sM, ,nd §ug
;sîu" ndOd wju ùu iy /lshdj yd fm!oa.,sl Ôú;h iu;a fkdjq‚' óg wu;rj" rdcH wxYh ;=< ±kg
w;r jeä iunr;djla mj;ajd.; yelsùu wdÈh mj;akd äðg,alrK ;;a;ajh wkqj" idudkH ck;djg
fuu.ska ,efnk m%Odk m%;s,dN fõ' fiajdfhdaclhd imhkq ,nk fiajd fiajlfhl= ksr; ùfukau isÿ
iïnkaOfhka i,ld ne,Sfï § c,h" úÿ,sh jeks l< hq;= neúka" rdcH wxYfha fndfyda rdcldß i|yd
Wmfhda.s;d i|yd msßjeh wvqùu" ld¾hd, mßY%j,g ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï l%uh iqÿiq fkdfõ'
wod< fufyhqï úhoï wvqùu" w;sld, yd m%jdyk §ukd fï wkqj" fuu l%uh id¾:lj l%shd;aul lsÍug
jeks ld¾huKav, úhoï wvqùu" fiajd kshqla;slhkaf.a kï" ksjfia isg /lshdfõ ksr; úh yels l¾udka;"
71
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
jD;a;Ska iy /lshd ld¾hhka meyeÈ,sj y÷kdf.k" f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK há;, myiqlï
ta ms<sn|j ;lafiarejla fldg ta i|yd wjYH kshuhka ia:dms; lsÍu we;=`M Bg wod< úhoïj, j.lSï ork
yd fldkafoais iïnkaOfhka kS;s iïmdokh l< md¾Yajh" ksYaÑ; ikaksfõok myiqlï iy rfÜ
hq;=h' ;jo" fiajlhkaf.a f;dr;=re yd ikaksfõok kS;shg wkql+,j fiajd ld,iSudj iy úfõl ld,h
;dlaIK idlaIr;d uÜgu" fiajlhka i|yd wjYH ms<sn| úêúOdk o ia:dms; l< hq;=h ^cd;Hka;r
wëlaIK uÜgu" fN!;sl há;, myiqlï fukau lïlre ixúOdkh" 2020&'
2
f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK há;, myiqlï
ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï § we;sjk ndOd
yd WmlrKj, m%udKj;anj yd .=Kd;aulnj"
fya;=fjka /lshd lghq;= ms<sn| wjOdkh" Wkkaÿj yd
fiajlhkaf.a ksfjiaj, mj;akd jd;djrKh iy
M,odhs;dj wvqùu" /lshdfõ j.lSï iy mjqf,a j.lSï
wfkl=;a fm!oa.,sl j.lSï wkqj /lshd mßY%fhka
iïnkaOfhka mekkef.k w¾nqo" .=Kd;aulnj wvq
mßndysrj /lshdfõ ksr;ùug we;s yelshdj iEu
há;, myiqlï yd ikaksfõok cd, myiqlï iy
fiajlfhla i|ydu fjka fjka jYfhka ;lafiare
fiajlhka Rcq wëlaIKhlg ,la fkdùu hkdÈh
l< hq;=h ^cd;Hka;r lïlre ixúOdkh" 2020&'
ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï l%ufha mj;akd
úfYaIfhkau" Y%S ,xldfõ mß.Kl idlaIr;dj
wjdisiy.; ;;a;ajhka fõ' ta wkqj" fiajH-fiajl
ishhg 30'8la yd äðg,a idlaIr;dj ishhg 46'0la
iïnkaO;djfha we;s jk úYd, fjki ie,ls,a,g
jYfhka wvq uÜgïj, mej;Su ^ckf,aLk yd
.ksñka fiajlhkaf.a wNsfm%arK uÜgï iy
ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j" 2020& iy mß.Kl
ld¾hidOkh by< uÜgul mj;ajd f.k hEu i|yd
o;a; wdrlaIKh iïnkaOfhka mj;sk .eg¨
fiajl iyNd.s;ajh ;yjqre lsÍu" l<ukdlrKh"
iy.; ;;a;ajhka fuys§ ie,lsh hq;= m%Odk
md,kh iy ld¾hidOkh uekSu iïnkaOfhka kj
lreKq w;r fõ' tu ksid" ksjfia isg /lshdfõ
ksr; ùfï l%uh È.=ld,Skj mj;ajdf.k hEu l%ufõohka o ia:dms; l< hq;=h' fuys§" idïm%odhsl
i|yd ikaksfõok cd, wdjrKh mq`M,a lsÍu iy úOdk iy l<ukdlrK l%uj,ska neyerj m%;sM,
mß.Kl yd äðg,a idlaIr;dj jeäÈhqKq lsÍu u; mokï jQ l<ukdlrKh ^cd;Hka;r lïlre
w;HjYH fõ' óg wu;rj" ÿria: fiajd kshqla;sfha § ixúOdkh" 2020& iy ksrka;r ikaksfõokh yd mÍlaId
wjYH jk ikaksfõok cd, há;, myiqlï iy lsÍï jeks l%u flfrys fhduq úh yelsh' óg wu;rj"
ihsn¾ wdrlaIdj jeäÈhqKq lsÍu fukau" ,sms f,aLk wdh;k ixialD;sh iy lKavdhï ne£u mj;ajd
lghq;= iy wkqu; lsÍfï l%shdmámdá äðg,alrKh .ekSu i|yd fukau" fiajlhkaf.a udkisl wd;;sh
lsÍu yryd ud¾..; (online) fiajd mßirhla lrd wju lsÍu i|yd kj ikaksfõok yd wka;¾ in|;d
mßj¾;kh ùu o jeo.;a fõ' mj;ajd .ekSfï l%u ia:dms; l< hq;=h' fï w;r"
ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùfï l%uh È.= ld,Skj
ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùu jeks l%u úêu;aj
fhdod .kafka kï wêl f,i rdcldßj, ksr; ùfuka
l%shd;aul lsÍu i|yd kùk ;dCIKh Ndú;fhka
fiajlhkaf.a YdÍßl yd udkisl fi!LHhg we;s
rdcldß lsÍu" ikaksfõokh lsÍu yd wka;¾ in|;d
úh yels È.= ld,Sk n,mEï j<lajd .ekSug fukau
mj;ajd .ekSu ms<sn|j ksis mqyqKqjla ,nd ;sîu
/lshdfõ j.lSï iy mjqf,a j.lSï w;r we;s úh yels
w;HjYH fõ' tfukau" fuu l%uh l%shdjg kxjk
wiu;=,s;;d j<lajd .ekSug iy È.=ld,Skj m%Yia;
uQ,sl wjia:dfõ § u /lshdfõ ksr; úh hq;= ia:dkh
M,odhs;d uÜgula mj;ajd .ekSu i|yd" fiajd ld,
yd ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùug wod< ld,igyk
fõ,djka ksYaÑ;j fjkafldg y÷kd .ekSug m%uqL;dj
^mQ¾K fyda w¾O& iy ld,h ^ksYaÑ; ld,hla iys; fyda
,nd Èh hq;=h'
rys;& iïnkaOfhka fiajd .súiqfï i|yka kshuhka yd
fldkafoais fjkia lsÍu fyda tu lreKq iïnkaOfhka fiajlhka úiska o m%Yia; M,odhs;d uÜgula mj;ajd
wdh;k m%;sm;a;sj, meyeÈ,s ud¾f.damfoaY we;=<;a .ekSfï § fm!oa.,sl Ôú;h ;=<ska we;s úh yels ndOd
lsÍu b;d w;HjYH fõ ^flaß" 2020&' ;jo" ne|shdjka wju lsÍu i|yd hefmkakkaf.a /ljrKh ;yjqre
w;r .egqï wju fldg m%Yia; M,odhs;d uÜgula <Õd lsÍu we;=`M l=gqïn j.lSï bgq lsÍu i|yd wjYH
lr .ekSu i|yd" fiajd .súiqug we;=<;a kshuhka ksis ie,iqï fh§u ;=<ska ish rdcldß j.lSï yd
yd fldkafoais u.ska fyda wdh;k m%;sm;a;sj,g wod< l=gqïn j.lSï w;r meyeÈ,s iSudjka ;nd .; hq;=h'
ud¾f.damfoaY u.ska" fN!;sl há;, myiqlï yd Bg wu;rj" fiajd lKavdhu iuÕ ksrka;rfhka
72
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
ikaksfõokfha ksr;ùu yd wka;¾ in|;d mj;ajd äðg,a moaO;s iy f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK
.ekSu u.ska udkisl yd YdÍßl fi!LHh ukdj idlaIr;dj iïnkaOj úYd, ;dlaI‚l fjkialï
mj;ajd .ekSu fukau" ksis fN!;sl há;, myiqlï isÿ l< hq;=h' fndfyda fiajdfhdaclhkag t;rï
Ndú; lsÍu o" ksjfia isg /lshdfõ ksr; ùu u.ska úYajdihla fkd;snQ äðg,a l%ufõo ld¾hd, fiajd
È.= ld,Sk m%Yia; M,odhs;d uÜgula w;alr .ekSu lghq;= i|yd fhdod .ekSu fldúâ-19 jix.;hg
i|yd bjy,a fõ' iu.dój werUqKq w;r" th jeäÈhqKq lr wLKavj
bÈßhg mj;ajdf.k hEu" fiajd kshqla;slhkaf.a
2
bÈß ±lau rdcldß yd fm!oa.,sl Ôú;fha iunr;dj iy ;Dma;sh
jeäÈhqKq lsÍug fukau" wd¾Ólh by< j¾Ok udj;la
fldúâ-19 jix.;h u.ska" ksjfia isg /lshdfõ ksr; lrd fhduq lsÍug;a" ck;djf.a Ôjk ;;a;ajh by<
ùfï l%uh mq`M,a jYfhka Ndú;hg .ekSu ms<sn|j kexùug;a bjy,a jk ;sridr úi÷ula jkq we;'
úuid ne,Su i|yd wjia:dj Wod jQ w;r" fuu idOkSh
mßj¾;kh jix.; ld,fhka miqj;a mj;ajdf.k hEu
uQ,dY%
;=<ska Y%u n,ld iyNd.s;ajh yd b;=reï by< kexùu
1.
Carey (2020), Details of new Telework Law approved by
yryd ueÈ yd È.= ld,Skj by< wd¾Ól j¾Okhla Congress, accessed 03 March 2021 <https://www.carey.cl/en/
w;alr.; yelsjkq we;' flfia fj;;a" ksjfia isg details-of-new-telework-law-approved-by-congress/>
/lshdfõ ksr; ùfï l%uh jvd id¾:l lr.ekSug iy 2. Department of Census and Statistics, Computer Literacy Statistics
- 2020 (First six months), accessed 03 March 2021 <http://www.
tu.ska wfmalaIs; Wmßu m%;s,dN ,nd .ekSug kï" statistics.gov.lk/PressReleases/ComputerLiteracystatistics-2020-
th m%dfhda.slj l%shd;aul lsÍfï § we;s jk ÿIalr;d" Firstsixmonths>
wNsfhda. iy wjdis iy.; ;;a;ajhkag ms<shï fh§u 3. International Labour Organization (2020), An employers' guide
on working from home in response to the outbreak of COVID
w;HjYH fõ' ;jo" rdcH wxYh úiska ksjfia isg 19, accessed 03 March 2021<https://www.ilo.org/wcmsp5/
/lshdfõ ksr; ùfï l%uh M,odhSj fhdod .ekSug kï groups/public/---ed_dialogue/--act_emp/documents/publication/
f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK há;, myiqlï" wems_745024.pdf>
uq,anei.;a wjodkï ;;a;ajhka biau;= ta wkqj" fiajd úhqla; ck.ykh"8 2019 jif¾
lrñka" wúêu;a wxYfha /lshdjka fldúâ-19 jd¾;d jQ ñ,shk 0'411g idfmalaIj 2020 jif¾
jix.;h fya;=fjka ±ä n,mEulg ,la úh' § ñ,shk 0'468la olajd by< hk ,§' jix.;
fldúâ-19 jix.;h me;sÍu je<elaùug .;a iufha § fiajd úhqla;s wkqmd;slh n,dfmdfrd;a;=
l%shdud¾. iu`. wúêu;a wxYfha fiajlhkaf.a
Ôjfkdamdh wjia:djkag ±ä ndOd mekke.Su 8 /lshdjla fidhk yd /lshdjla fkdl< iy miq.sh i;s y;rl ld,h
fya;=fjka fuu wxYh úYd, n,mEulg ,la úh' ;=< /lshdjla fiùug hï mshjrla .;a yd bÈß i;s fol ;=< /lshdjla
,enqKfyd;a Ndr .ekSug yelshdjla we;s mqoa.,hka fiajd úhqla; mqoa.,hka
wúêu;a wxYfha fiajlhka lsisÿ iudc wdrlaIK f,i y÷kajkq ,nhs'
jevigykla ;=<ska wdjrKh fkdjk neúka Tjqka 2'12 rEm igyk
wdmod wjia:djkays § oßø;d uÜgfuka my<g fiajd úhqla;s wkqmd;slh ^]&
jeàug jvd;au wjodkula we;s ksid" fujeks
wjia:dj, § Tjqka ;djld,sl wdodhï iydhla 8.4
wjYH lKavdhula njg m;aj we;' ta wkqj" úYd, 6.6 6.5
7.6
7.0 7.1
7.4
6.5
fiajl m%udKhla we;=<;a jk wúêu;a wxYfha
5.5
fiajlhkaf.a iqNidOkh jeäÈhqKq lsÍu i|yd 4.4 4.3 4.7 4.4 4.2 4.4 4.8
fiajd úhqla;sh
2019 jif¾ ishhg 4'8la f,i jd¾;d jQ
2013
2015
2018
2019
2020
2016
2017
2014
73
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
mqoa.,hka
fkdùu fya;= úh' flfia jqjo" 2020 jif¾ §
2
100,000
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
fkd.ekSu fï i|yd fya;= ù we;'
kqmqyqKq iy jD;a;Sh iy uOHu" ,smslre yd
fiajd kshqla; ldKavj, we;s wiudk;djhka .Dy fiaúld mqyqKq ta wdY%s; iy w¾O
mqyqKq
;jÿrg;a ;Sj% lrñka" ia;%S" ;reK iy by<
uQ,h( YS% ,xld úfoaY fiajd kshqla;s ld¾hdxYh
wOHdmk iqÿiqlï,;a ldKavj, fiajd úhqla;s
wkqmd;sl 2020 jif¾ § o ie,lsh hq;= f,i yd ta wdY%s;" mqyqKq" w¾O mqyqKq" kqmqyqKq iy .Dy
j¾Okh úh' fï wkqj" 2019 jif¾ ishhg fiaúld hk ish¨ ksmqK;d ldKav hgf;a msg;aj
7'4la jQ ia;%S fiajd úhqla;s wkqmd;slh 2020 hEï 2019 jirg idfmalaIj 2020 jif¾ § my<
jif¾ § ishhg 8'4la olajd j¾Okh úh' fï w;r" hk ,§' fï w;r" 2020 jif¾ § iuia; úfoaY
mqreI fiajd úhqla;s wkqmd;slh o 2019 jif¾ § /lshd i|yd msg;aj hEïj,ska ishhg 82'0lg
odhl fjñka" ueofmrÈ. l,dmh ;jÿrg;a
jd¾;d jQ ishhg 3'3ys isg 2020 jif¾ § ishhg 4'0la
/lshd i|yd úfoia.;ùï iïnkaOfhka m%uqL;u
olajd j¾Okh úh' ia;%S Y%u n,ldfha fiajd kshqla;s
ia:dkfha meje;s‚' tfia jqjo" ueofmrÈ. l,dmfha
ksmqK;dj, §¾>ld,Skj mj;akd .eg¨ iy fiajd
/lshd i|yd msg;aj hEï 2019 jirg idfmalaIj
kshqla;sh iïnkaOfhka ia;%S mqreI Ndjh wkqj we;s 2020 jif¾ § ishhg 74'5lska my; jegq◊‚'
fkd.e,mSï" ia;%S fiajd úhqla;s wkqmd;slh" mqreI
fiajd úhqla;s wkqmd;slh fuka fo.=Khlg;a jvd Y%S ,xldfjka Y%uh ,nd .kakd rgj,a ;=<
fldúâ-19 jix.;h me;sÍu fya;=fjka Y%S ,dxlsl
by< uÜgul mej;Sug fya;= úh'
ixl%u◊‚l Y%ñlhka ±ä n,mEulg ,la úh'
úfoaY fiajd kshqla;sh
fldúâ-19 jix.;fha m<uq /,a, hqfrdamd l,dmh
;=< jHdma; ùu;a iu`. fkdikaiqka jQ Y%S ,dxlsl
fldúâ-19 jix.;h me;sÍu;a iu`. 2019 ixl%u‚l Y%ñlhka" 2020 jir wdrïNfha §
jif¾ 203"087la f,i jd¾;d jQ úfoaY /lshd i|yd b;d,sh" ol=Kq fldßhdj iy wfkl=;a hqfrdamSh
msg;aj hEï 2020 jif¾ § 53"713la olajd ishhg rgj, isg nyq,j Y%S ,xldjg kej; meñfKk
73'6lska ;shqKq f,i my< hk ,§' Y%S ,xld úfoaY ,§' fldúâ-19 jix.;fha jHdma;sh uevmeje;aùu
fiajd kshqla;s ld¾hdxYh úiska ,shdmÈxÑ lrk ,o i|yd meñfKk jd◊‚c .=jka hdkd i|yd .=jka
ixl%u‚◊l Y%ñlhkaf.a msg;aj hEï i|yd mekjQ f;dgqm< jid ±óu;a iu`. ie,lsh hq;= ixl%u◊‚l
;djld,sl ;yku" Y%S ,xldfjka Y%uh ,nd .kakd Y%ñlhka msßila kej; furgg meñŒug
n,dfmdfrd;a;=fjka miq jQ w;r" jix.;h
rgj,a úiska mek jQ ixprK iSud" úfoaY Y%ñlhka
me;sÍu;a iu`. we;s jQ fi!LH wjodku iy wd¾Ól
n|jd .ekSï kj;d ±óu iy ixl%u‚◊l Y%ñlhka
ukao.dó ;;a;aj fya;=fjka fldka;%d;a ld,iSud
i|yd we;s b,a¨u my< hEu fï i|yd fya;= úh'
wjika ùï" /lshd wysñùï yd fõ;k lmamdÿ
2019 jirg idfmalaIj 2020 jif¾ § mqreI iy yuqfõ ixl%u‚◊l Y%ñlhkag furgg meñŒfï
ldka;d úfoaY /lshd i|yd msg;aj hEï ms<sfj<ska wjYH;dj jvd;a ;Sj% úh' fldúâ-19 jix.;fha
ishhg 73'5lska iy ishhg 73'7lska my< hk ,§' n,mEu yuqfõ foaYSh Y%u fj<|fmd< m;aj we;s
úfoaY /lshd i|yd jQ uq`M msg;aj hEïj, my; wjodkï ;;a;ajh fya;=fjka" kej; furgg meñ‚◊
jeàug iu.dój" jD;a;Sh" uOHu uÜgu" ,smslre ixl%u‚◊l Y%ñlhkag iy fuu wjodkï ;;a;ajh
74
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
2
fjk;a 144,508 68.4 133,809 65.9 35,409 65.9
ia;S%$mqreI wkqj
mqreI 129,712 61.4 122,257 60.2 32,453 60.4
ia;%S 81,499 38.6 80,830 39.8 21,260 39.6
hgf;a ráka msg;aj hEï je<elaùu ksid úfoaY ld¾ñl iu`.sh jeäÈhqKq lsÍu i|yd lïlre
/lshd wjia:d wysñ jQ mqoa.,hkag kj úfoaY /lshd wud;HdxYh9 úiska 2020 jif¾ § mshjr lsysmhla
wjia:d ms<sn|j ksrka;rfhka fidhd ne,Sfuka .kakd ,§' ta wkqj" fuu wNsfhda.d;aul ld,iSudj
kej; fiajfha fhoùu i|yd iqÿiq l%shdud¾. ;=< we;s jQ lïlre .eg¨ úi£u i|yd fiajl
.; hq;=h' tfiau" wkd.;fha § úfoaY /lshd ix.ï iy fiajHhka we;=<;a ld¾hidOl n,ldhla
fj<|fmd< ;=< we;súh yels fujka wdmodjkag lïlre wud;HdxYh úiska ia:dmkh lrk ,§'
uqyqK §ug iqÿiq iudc wdrlaIK mshjr o ia:dms;
fï yryd" fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh fya;=fjka
l< hq;=h'
jev w;aysgqjk ,o wdh;kj, fiajlhka r|jd
lïlre in|;d iy Y%u fj<|fmd< m%;sixialrK .ekSu iïnkaOfhka iy ish¨u fiajlhka fiajhg
le|úh fkdyels wjia:dj, §" fiajlhka ish¨
2020 jif¾ § jev j¾ck fya;=fjka wysñ jQ
fokdg iudkqmd;slj udisl jev ,nd §u i|yd
ñksia Èk .Kk my< .sh w;r" fï i|yd fldúâ-19
fiajduqr l%uhla fyda fjk;a iqÿiq l%ufõohla
jix.;h me;sÍu je<elaùug mej;s iSud fndfyda
ÿrg fya;= úh' ta wkqj" 2019 jirg idfmalaIj 2020 l%shd;aul lsÍu iïnkaOfhka tl`.;djkag
jif¾ § jev j¾ck fya;=fjka wysñ jQ ñksia Èk t<efUk ,§' ;jo" 2020 uehs iy cqks udij,
.Kk ishhg 59'7lska my< .sh w;r" fï i|yd mejÍug m%udKj;a jev fkdue;sùu fya;=fjka
jeú,s wxYfha iy fjk;a fm!oa.,sl wdh;kj,g fiajlhka ksjfia r|jd ;snQ wjia:dj, §" udislj
wod<j isÿ jQ jev j¾ck fya;=fjka wysñ jQ ñksia wjika jrg fiajlhkag f.jk ,o uq`M jegqmg
Èk .Kfka ie,lsh hq;= my< hEu fya;= úh' óg wod< uQ,sl jegqfmka ishhg 50l m%;sY;hla
wu;rj" fjk;a fm!oa.,sl wdh;kj, jev j¾ck fyda remsh,a 14"500la hk foflka fiajlhkag
i|yd iïnkaO jQ fiajlhkaf.a wvqùu fya;=fjka jvd;a jdisodhl úl,amhg wkqj jegqma f.ùu
2019 jirg idfmalaIj 2020 jif¾ § jev j¾ck iïnkaOfhka o tl`.;djhkag t<efUk ,§' fuu
i|yd iïnkaO jQ fiajlhkaf.a ishhg 19'5l tl`.;djh" m<uqj 2020 iema;eïn¾ 30 olajd §¾>
wvqùula olakg ,enq◊‚' flfia jqjo" 2019 jirg l< w;r" bka wk;=rej kej;;a 2020 foieïn¾
idfmalaIj 2020 jif¾ § jd¾;d jQ jev j¾ck
ixLHdj by< .sh w;r" fï i|yd jeú,s wxYfhka 9 ksmqK;d ixj¾Ok" /lsrlaId iy lïlre in|;d wud;HdxYfha ku 2020
wf.daia;= 09 Èk isg n,meje;afjk mßÈ lïlre wud;HdxYh jYfhka
jd¾;d jQ jev j¾ck ixLHdj by< hEu fya;= úh' fjkia lrk ,§'
75
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
2
2019 ^wd& 9 1,981 28,363 16 5,630 27,689 25 7,611 56,052
m<uq ld¾;=j 4 807 2,521 9 4,748 26,197 13 5,555 28,718
fojk ld¾;=j 2 939 24,393 3 218 420 5 1,157 24,813
f;jk ld¾;=j 2 206 1,304 2 151 302 4 357 1,606
isõjk ld¾;=j 1 29 145 2 513 770 3 542 915
2020 ^we& 13 1,936 9,375 15 4,189 13,215 28 6,125 22,590
m<uq ld¾;=j 1 298 596 4 189 884 5 487 1,480
fojk ld¾;=j 7 862 3,174 3 899 899 10 1,761 4,073
f;jk ld¾;=j 4 682 5,323 7 3,052 11,236 11 3,734 16,559
isõjk ld¾;=j 1 94 282 1 49 196 2 143 478
^w& w¾O rdcH iy wfkl=;a fm!oa.,sl wdh;k we;=<;a fõ' uQ,h( lïlre fomd¾;fïka;=j
^wd& ixfYdaê;
^we& ;djld,sl
31 olajd §¾> lrk ,o w;r" tf,i §¾> lsÍu lïlre flduidßiajrhd úiska isÿ lrk
i|yd ixpdrl wxYh yer wfkl=;a ish¨u wxY mÍlaIK i|yd fmkS isáh hq;= md¾Yj fjkqfjka
i|yd lïlre flduidßiajrhdf.ka wkque;sh kS;s{jrfhl=g fmkS isàug wjia:dj ,nd §u i|yd
,nd .ekSu wksjd¾h flß‚◊' fï w;r" wksjd¾h wjYH kS;suh m%;smdok we;=<;a lrñka" 1950 wxl
wOHdmkh ,eìh hq;= jhia uÜgu by< ±óug 43 ork ld¾ñl wdrjq,a mk; ixfYdaOkh lsÍug
kshñ;j we;' ;jo" fiajlhkaf.a cd;sl wju
iu.dój" 1927 wxl 27 ork wju fõ;k ^bkaÈhdkq
fõ;kh uilg remsh,a 10"000 isg uilg remsh,a
lïlre& ^ixfYdaOk& mk;" 1954 wxl 19 ork idmamq
12"500la olajd by< ±óu i|yd kS;suh m%;smdok
yd ld¾hd,hSh fiajlhka ms<sn| ^fiajH yd fõ;k
we;=<;a lrñka 2016 wxl 03 ork fiajlhkaf.a
úêu;a lsÍfï& ^ixfYdaOk& mk;" 1942 wxl 45 ork cd;sl wju fõ;kh mk; o" w¨;ska n|jd .;a
l¾udka;Yd,d ^ixfYdaOk& mk;" 1956 wxl 47 ork fiajlhka ms<sn| f;dr;=re hï ksYaÑ; ld,
ia;%Ska" ;reK wh iy <uhska fiajfhys fhoùfï mrdihla ;=< lïlre fomd¾;fïka;=jg ,nd §u
mk; hk mk;ays i|yka ù we;s fiajd kshqla;sh wksjd¾h flfrk m%;smdok we;=<;a lrñka 1958
i|yd n,mdk wju jhi wjqreÿ 14 isg 16 olajd wxl 15 ork fiajl w¾:idOl wruqo,a mk; o
by< ouk ,§' ;jo" lïlre kS;s hgf;a we;s kvq ixfYdaOkh lsÍug kshñ;h' tfukau" jhi wjqreÿ
16"000la úNd. lsÍu i|yd ufyaia;%d;a wêlrK 18g wvq ;reK ;re◊‚hka i|yd jk wka;rdodhl
iy lïlre úksYaph iNdj,g wêlrK n,;, /lshdjka ,ehsia;=j hdj;ald,Sk lsÍug 1956 wxl
mejÍu i|yd úfYaI m%;smdok mk;la y÷kaajd 47 ork ia;%Ska" ;reK wh iy <uhska fiajfhys
§ug leìkÜ wud;Hjrekaf.a wkque;sh ,nd fok fhoùfï mk; o" ixfYdaOkh lsÍug kshñ;h' óg
wu;rj" jkaÈ f.ùfï iQ;%hg wkql+, jQ Wmßu jkaÈ
,§' óg wu;rj" ;j;a mk;a lsysmhla ixfYdaOkh
uqo, remsh,a ñ,shk 1'2ys isg remsh,a ñ,shk 2'5
lsÍu i|yd leìkÜ wud;Hjrekaf.a wkque;sh ,nd
olajd by< ouñka 1971 wxl 45 ork lïlrejkaf.a
.;a w;r" ta wkqj" ksfhda. n,d;aul lsÍu i|yd rlaIdj wjika lsÍfï ^úfYaI úêúOdk& mk; iy
lïlre úksYaph iNd n,.ekaùu" hï fiajlfhla fiajlhka fjkqfjka ,nd fok Wmßu jkaÈ uqo,
;udf.a fiajh w;aysgqùu iïnkaOfhka whÿï remsh,a ñ,shk 0'5ys isg remsh,a ñ,shk 2'0 olajd
lrk wjia:dfõ § tu fiajlhd fjkqfjka by< ouñka 1934 wxl 19 ork lïlre jkaÈ wd×
ksfhdað;fhl=g fmkS isàug wjir ,nd §u" mk; ixfYdaOkh lsÍug o kshñ;h'
76
cd;sl ksIamd†;h" úhou" wdodhu iy fiajd kshqla;sh
,§' Y%u M,odhs;dfõ olakg ,enqKq ie,lsh hq;= l¾udka; 2,608,211 2,427,844
fiajd 5,678,485 5,595,469
2
j¾Okhg" ms<sfj<ska l¾udka; iy fiajd wxYj,
Y%u M,ohs;dj" jev lrk ,o
olakg ,enqKq ishhg 13'2l iy ishhg 22'4l mehla i|yd remsh,a 513.17 577.17 ^we&
j¾Okhka fya;= úh' fï wkqj" l¾udka; iy lDIsl¾udka; 192.46 177.54 ^we&
l¾udka; 540.70 611.89 ^we&
fiajd wxYj, Y%u M,odhs;djhka ms<sfj<ska 2019
fiajd 624.33 764.29 ^we&
jif¾ jd¾;d jQ jev l< mehlg remsh,a 540'70 ^w& ixfYdaê; uQ,hka( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk
iy remsh,a 624'33 isg 2020 jif¾ § ms<sfj<ska ^wd& ;djld,sl fomd¾;fïka;=j
^we& jd¾Isl jev lrk ,o meh .Kk" YS% ,xld uy nexl=j
remsh,a 611'89 iy remsh,a 764'29la olajd j¾Okh 2020 ld¾;= y;frys tl;=j u;
mokï fõ
úh' fuu by< hEu i|yd" jev lrk ,o mehlg
tl;= l< w.fhys olakg ,enqKq idfmalaIj iq`M my< hk ,o w;r" fï i|yd lDIsl¾udka; wxYfha
wvqùu uOHfha jqjo fldúâ-¡19 jix.;h me;sÍu /lshdjkays ksh;
q = mqo.
a ,hka ixLHdj j¾Okh ùu
md,kh lsÍug mkjk ,o iSud fya;=fjka jev lrk uOHfha jev lrk ,o uq`M meh .Kk by< hEu iy
,o meh .Kfka olakg ,enqKq ie,lsh hq;= wvqùu jev lrk ,o mehlg tl;= l< w.fha isÿ jQ my<
m%Odk jYfhka fya;= úh' lDIsl¾udka; wxYfhys hEu fya;= úh' Y%u M,odhs;d uÜgu wkqj" fiajd
Y%u M,odhs;dfjys olakg ,enqKq l%udkql+, by< wxYh" Y%u iïm;a jvd;a ld¾hlaIuj Ndú;d lr
hEu fjkia lrñka" fuu wxYfha 2019 jif¾ we;s wxYh jYfhka jd¾;d jQ w;r" l¾udka; wxYh
jev lrk ,o mehlg remsh,a 192'46la f,i fojk by<u Y%u M,odhs;d uÜgu jd¾;d l< wxYh
jd¾;d jQ Y%u M,odhs;dj 2020 jif¾ § jev lrk f,i;a" lDIsl¾udka; wxYh wju Y%u M,odhs;d
,o mehlg remsh,a 177'54la olajd ishhg 7'8lska uÜgu jd¾;d l< wxYh f,i;a jd¾;d úh'
77
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
78