‫روش آموزش مونته سوری‬

‫تاريخچه‬

‫دكتر ماريا مونته سوری‪ ،‬آنچه را كه روش مونته سوری ناميده مي شود به عنوان روشي از پايان نامه‬
‫دانشگاهي خود به رشد عقالني كودكان با ناتواني های رشدی وعقالني گسترش داد ‪.‬او براساس كار پزشكان‬
‫فرانسوی جين ايتارد وادوارد سگوين ‪،‬محيطي برای بررسي عملي كودكان با ناتواني های ذهني وجسمي به وجود‬
‫آورد‪.‬پس از موفقيت در نحوه رفتار با اين كودكان ‪،‬مطالعه كاربرد روشهايش را در آموزش كودكان بدون ناتواني‬
‫های رشدی وعقالني شروع كرد ‪.‬‬

‫درسال ‪،1906‬مونته سوری به قدر كافي مشهور شده بود كه از او خواسته شد تا سرپرستي يك مهد‬
‫كودك در منطقه فقير نشين رم‪،‬سان لورنزو‪،‬را برعهده بگيرد ‪.‬اواز اين فرصت برای مشاهده فعل وانفعاالت‬
‫كودكان به مواد حسي جذاب برای حواس ‪،‬تربيت كردن آنها وتوسعه وسايل جديد كه كودكان مي توانستندبا‬
‫وسيله –مركزكه در ان معلم‬ ‫آنها كار كند ‪،‬استفاده كرد ‪.‬اين رويكرد خود محور‪،‬فعل وانفعالي ‪،‬‬
‫عمدتاًمشاهده مي كند در حاليكه كودكان اشيايي را كه مخصوصاًبرای آشكار كردن مهارتها وزير ساخت های‬
‫ذهني طراحي شده اند ‪،‬انتخاب مي كند ويژگي عمده آموزش مونته سوری است ‪.‬كتاب "روش مونته سوری‬
‫"نوشته تيم سليدن وپاول اپستين اين تفكر را آنگونه كه در زير آمده است تعريف مي كند ‪:‬‬

‫آموزگاران مونته سوری الگوهای رفتار اكتشافي كودكان را با اعتماد واحترامي ضمني مشاهده مي كنند‬
‫‪.‬آموزگاران معتقدند كه يك كودك خودش آگاه خواهد شد وبيشترين نيازهايش رابه منظور بزرگسال شدن دنبال‬
‫خواهد كرد ‪.‬‬

‫كار اوليه او روی كودكان پيش دبستاني تمركز داشت ‪.‬پس از مشاهده تغييرات رشدی در كودكان كار در‬
‫مدارس ابتدايي را شروع كرد واذعان كرد كه فرايند های شناختي كودكان به طور فطری متفاوت از فرايندهای‬
‫شناختي بزرگساالن است ‪ .‬مونته سوری وپسرش ‪،‬ماريو ‪،‬يك روند جديد تحقيق برای مطابقت رويكرد مونته‬
‫سوری برای كودكان مدرسه ابتدايي آغاز كردند ‪.‬‬

‫نظريه ها‬

‫مقدمه‪:‬روش پژوهش در عمل‬

‫به سال ‪1907‬اولين مدرسه مونته سوری با نام خانوادگي او‪-‬مونته سوری –در رم افتتاح شده وبا مدارسي‬
‫كه رويكرد های آموزشي او را به كار مي بردند پيوند يافت ووسايل آموزشي در تدريس با نياز های رشدی‬
‫كودكان مطابقت داده شد‪.‬در سرتاسر جهان ‪،‬مدارس بسياری روش مونته سوری را برای آموزش دانش آموزان در‬
‫همه رده های سني اجرا كردند كه دكتر مونته سوری درباره آن اينچنين بيان مي كند‪:‬‬

‫از لحظه ای كه كودك وارد كالس مي شود‪،‬هر مرحله از آموزش اوبه عنوان يك عنصر سازنده پيشرو‬
‫مشاهده مي شود‪،‬سرانجام همه جنبه های فرد را در تكوين اواز كودكي تا بزرگسالي شكل مي دهد‪.‬‬

‫يك جنبه برجسته روش مونته سوری در دوره ی پيش دبستاني اين است كودكان يادگيری اشان را هدايت‬
‫مي كنند ‪.‬از ميان حوزه های مختلف كالس خوب سازمان يافته وموجود ‪،‬انتخاب مي كنند ‪،‬برنامه زندگي شامل‬
‫زندگي واقعي (وسايلي كه به فعاليتهای عملي واغلب روزانه كمك مي كنند ودر برگيرنده اصالح مهارت های‬
‫حركتي ريز ودرشت هستند)‪،‬حسي(حواس ومغز )‪،‬زبان ‪،‬رياضيات ‪،‬جغرافيا‪،‬دانش وهنر است ‪.‬مدارس مونته سوری‬
‫به خاطر فهميدن ومواجه شدن با نياز های معقول وشخصيت دانش آموزان به جای بررسي آنها به عنوان بخشي‬
‫از فرايند های كالس بر خود مي بالند ‪.‬دانش آموزان به آموزش دادن وكمك به يكديگر ترغيب مي شوند ‪.‬‬

‫مفاهيم‬

‫نظريه مونته سوری براين باور بنيان نهاده شده است كه نحوه رشد وفكر كردن كودكان متفاوت از‬
‫بزرگساالن است‪،‬به اين معني كه آنهاصرفاًبزرگساالني در پيكره های كوچك نيستند ‪.‬دكتر مونته سوری از حقوق‬
‫كودكان جانبداری كرد ‪.‬‬

‫آزمون‬ ‫روش مونته سوری از بكار گيری بسياری از مقياس های سنتي پيشرفت مانند نمرات و‬
‫هاجلوگيری كرد ‪.‬وبه جای آن روش مونته سوری بر برانگيختن عالقه كودك در ياد گيری از طريق ارائه وسايلي‬
‫به دانش آموزان كه عالقه آنها را برمي انگيزد ‪،‬متمركز است ‪.‬اين روش آموزشي تحليل كيفي وپسخوراند عملكرد‬
‫آموزشي كودك را مي سنجد‪.‬تحليل بر اساس نمرات نبوده بلكه بر گرفته از مشاهده دقيق كودك است ‪.‬طبق‬
‫اظهارات ليالرد‪:‬‬

‫معلمان مونته سوری هنگام ارائه دروس ‪،‬از طريق مشاهده مداوم در كالس ‪،‬بررسي نتايج كارها در كالس‬
‫وبازبيني دفتر روزانه كار پيشرفت كودكان را ارزيابي مي كنند ‪.‬چون نمره ‪،‬پاداش وياديگر نشانه های ارزشيابي‬
‫به كودكان داده نمي شود‪،‬اغلب به آساني روشن نيست كه آنها مورد ارزيابي قرار گرفته اند‪.‬راههای بيساری برای‬
‫ارائه اين مشاهدات به والدين وجود داشته وروشي معمول برای اعمال آن وجود ندارد‪.‬اغلب به عنوان فهرستي از‬
‫مهارت ها ‪،‬فعاليت ها ونكته های انتقادی شده گاهي اوقات شامل توضيحي داستان وار از پيشرفت های آموزشي‬
‫كودك ‪،‬توانايي ها وضعف ها‪،‬با تاكيدبر بهبود ضعف های ذكر شده است ‪.‬‬
 ‫مفروضات‬

‫مفروضات روش مونته سوری برای ياددهي يادگيری شامل مطالب زير است ‪:‬‬

‫اينكه كودكان دارای توانايي يادگيری خود محور هستند‪.‬‬ ‫·‬

‫فعل وانفعاالت‬ ‫· اين نكته برای معلم بسيار مهم است كه به جای سخنران ‪،‬مشاهده گر باشد ‪.‬مشاهده‬
‫كودك به محيط اطرافش اساس پيوستار ارائه مواد وسايل جديد يادگيری است ‪.‬ارائه تمرينات بعدی برای رشد‬
‫مي دهد كودك برتمرينات فعلي تسلط پيدا كرده‬ ‫مهارت وانباشت اطالعات برمشاهده معلم كه تشخيص‬
‫است ‪،‬پايه ريزی شده است ‪.‬‬

‫· اينكه دوره های حسي متعددی از رشدوجود دارد(دوره های چند هفته ای يا ماهانه)كه در طول آن ذهن‬
‫كودك به طور ويژه پذيرای يادگيری مهارت ها يا توانايي های خاصي مانند سينه خيز رفتن ‪،‬نشستن ‪،‬راه رفتن‬
‫‪،‬صحبت كردن ‪،‬خواندن ‪،‬حساب كردن وسطوح مختلف فعل وانفاالت اجتماعي است ‪.‬اين مهارتها آسان وبه طور‬
‫مسرت بخش يادگرفته مي شوند‪.‬يادگيری هر كدام از اين مهارت ها خارج از دوره ی حسي مطابق با آن بدون‬
‫شك ‪،‬ممكن است اما مي تواند سخت وبي نتيجه باشد ‪.‬‬

‫نا محدودبرای‬ ‫· اينكه كودكان ار هنگام تولد تا حدود ‪6‬سالگي ذهني جاذب دارند ‪،‬آنهااز انگيزه ای‬
‫كسب مهارت در محيط اطرافشان وكامل كردن مهارت ها وفهمشان برخوردار هستند‪.‬اين پديده از طريق توانايي‬
‫ذهني كودك برای تكرار فعاليت ها در طبقه بندی های دوره ی حسي مانند غان وغون كردن های پيگير به‬
‫عنوان تمرين زبان كه به مهارت زباني منجر مي شود ‪،‬مشخص است ‪.‬‬

‫· اينكه كودكان حاكم محيط كالس هستند كه به طور ويژه به صورت آموزشي وراحت برای آنها تهيه شده‬
‫است واز طريق ارائه ابزار ومسئوليت نگهداری از تجهيزات آنها را به استقالل داشتن ترغيب مي كند‪.‬‬

‫· اينكه كودكان از را اكتشاف ياد مي گيرند‪،‬بنا براين وسايل آموزشي با كنترل خطامورد استفاده قرار مي گيرند‬
‫‪.‬از طريق استفاده از اين وسايل كه مخصوص مدارس مونته سوری هستند (حروف‪،‬قطعات وآزمايش های علمي‬
‫)دانش آموزان ياد مي گيرند كه به جای تكيه كردن بر معلم برای ارائه پاسخ درست ‪،‬اشتباهاتشان را تصحيح‬
‫كنند ‪.‬‬

‫· اينكه كودكان در طول دوره های تمركز طوالني ‪،‬اغلب اوقات به تنهايي يا مي گيرند ‪.‬در طول اين دوره های‬
‫خود برگزيده وخود به خودی فعاليت كودك توسط معلم دچار وقفه نمي شود ‪.‬‬
‫· اينكه دست به طور طبيعي به مغز در حال رشد كودكان متصل است ‪.‬كودكان بايستي اشكال ‪،‬حروف ‪،‬حرارت‬
‫را به طور واقعي لمس كنند ‪.‬كودكان در حال ياد گيری اندوفقط معلم يا تلويزيون اين اكتشافات را برای آنها‬
‫بيان نمي كند ‪.‬‬

‫اجرا‬

‫مونته سوری رويكردی عملي برای ياد گيری است ‪.‬از اين طريق انجام انواع مختلف فعاليت ها كودكان را به‬
‫بسط دادن مهارت های مشاهده ترغيب مي كند ‪.‬اين فعاليت ها شامل استفاده از حواس ‪،‬حركت جنبشي‬
‫‪،‬بهسازی فضايي ‪،‬هماهنگي مهارت حركتي ريز ودرشت ودانش عيني كه بعداًبه انتزاع تبديل مي شود ‪،‬مي باشد ‪.‬‬

‫كالس ها‬

‫كالس های مونته سوری فضايي فراهم مي كنند كه خوشايند وجذاب بوده ‪.‬به كودكان اجازه مي دهد تا‬
‫در محيطي آرام متناسب با سرعت پيشرفت خود ياد بگيرند ‪.‬در كالس درس ايده آل كودكان دسترسي آزاد به‬
‫محيط بيرون خواهند داشت ‪.‬امااين امر با فضای محدودومدرن امروزی اغلب غير ممكن است ‪.‬در پاسخ معلمان‬
‫مونته سوری كالسهايشان را با تخته سنگ های طبيعي ‪،‬گياهان زنده ‪،‬حيوانات دست آموز كوچك‪،‬وچه بسا‬
‫باغچه ای لب پنجره پر مي كنند كه اين امر به كودكان اجازه مي دهدكه عليرغم محدويت های امروزی تا آنجا‬
‫كه ممكن است دنيای طبيعي را تجربه كنند ‪.‬‬

‫ياد گيری‬ ‫در سال های ابتدايي ‪،‬راهنمايي ودبيرستان ‪،‬مدارس مونته سوری به منظور ترغيب محيط‬
‫مي كنند ‪.‬اين روش‬ ‫واجتماعي فعل وانفعالي به طور ايده آل كودكان را به دوره های سه ساله تقسيم بندی‬
‫به طور انعطاف پذير پيشرفت ياد گيری را ممكن مي سازد وبه دانش آموزان بزرگتر اجازه مي دهد كه با در ميان‬
‫گذاشتن آنچه قبالًياد گرفته اند در كالس درس معلم باشند ‪.‬‬

‫حوزه های كالس درس‬

‫به طور كلي شش حوزه در برنامه آموزشي مونته سوری وجود دارد ‪:‬‬

‫زندگي واقعي‬

‫اين حوزه برای كمك به دانش آموزان در جهت پرورش ومراقبت از خود ‪،‬محيط زيست ومراقبت از ديگران‬
‫طراحي شده است ‪.‬در سال های اوليه (‪)3-6‬سالگي ‪،‬كودكان ياد مي گيرند كه كارهايي مانند ريختن وبرداشتن‬
‫‪،‬استفاده از وسايل آشپزخانه ‪،‬شستن ظرف ها ‪،‬شستن ميزها ونظافت كردن را چگونه انجام دهند‪.‬آنها همچنين‬
‫ياد مي گيرند كه چگونه لباس بپوشند ‪،‬بند كفششان را ببندند‪،‬دست هايشان را بشويند وديگر تمرينات مراقبت‬
 ‫از خود را انجام دهند‪.‬كودكان اين مهارت های عملي را از طريق فعاليت ها ومواد آموزشي متنوع ياد مي گيرند‬
‫‪.‬اگر چه در اين سالها مراقبت از خود ومحيط بخشي با اهميت از آموزش مونته سوری است علوه بر اين كودكان‬
‫را بيشتر آماده مي كند ‪.‬فعاليت ها ممكن است بر تمركز كودك بيافزايند ودر بسياری از موارد به گونه ای‬
‫طراحي شده اند كه كودك را برای نوشتن آماده مي كنند ‪.‬در سه سال اول زندگي كودكان احساس بودن در‬
‫محيط شان را فرا مي گيرند ‪.‬آنها ياد مي گيرند كه چگونه با فراگيری آن به روش مطمئن وطبيعي عمل كنند‬
‫‪.‬در سنين ‪3-6‬سالگي كودكان ياد مي گيرند كه چگونه هم نظم شخصي ايجاد كنند وهم آنچه را كه قبل ياد‬
‫گرفته اند ‪،‬بيابند‪،‬درك كنند ويا آنرا بهبود ببخشند ‪.‬حوزه زندگي واقعي زبان را در اشكال مختلف‬
‫مي دهد ‪.‬مهارت های حركتي ريز كه در نحوه ی گرفتن مداد استفاده مي شود به كودك كمك‬ ‫آموزش‬
‫مي كند كه آن شيوه خاص گرفتن مداد را به منظور استفاده آسان از آن در خود پرورش دهد‪.‬‬

‫تمركز زياد وتوجه به جزئيات از ويژگي های خاص كودكان آموزش ديده ی مونته سوری است آموزش زندگي‬
‫‪.‬اقعي در سال های ابتدايي ودبيرستان مهارت های مشابه زيادی را در بر مي گيرد اما عالوه بر اين تاكيد بر‬
‫تالش بيشتر در جهت فعاليتهای منبق با خدمات اجتماعي شروع مي شود ‪.‬‬

‫حسي‬

‫تمام ياد گيری در ابتدا از طريق حواس به دست مي آيد ‪.‬با جدا كردن آنچه كه آموزش داده شده است كودك‬
‫مي تواند به آساني برآن تمركز كند ‪.‬لوازم حسي مونته سوری بسيار مختلفي وجود دارد كه برای كمك به كودك‬
‫در جهت بهبود بخشيدن حواس المسه ‪،‬بينايي ‪،‬شنوايي ‪،‬بويايي وچشايي طراحي شده اند ‪.‬به عنوان مثال رنگ ها‬
‫به وسيله ی لوحه های رنگ آموزش داده مي شوند ‪.‬همه ی لوحه های رنگي به استثنای يك جزءيعني رنگ‬
‫وسط آن مشابه هستند واين باعث مي شود كه از اختالل حواس كودك جلو گيری شده وبه او كمك كند كه به‬
‫صورت خاص برآن تمركز داشته باشد ‪.‬رنگ آبي چيست ؟‬

‫واژه بندی دقيق شناسايي كلمات مهم است ‪،‬بنا براين ‪،‬يك بيضي ‪،‬تخم مرغ نيست ويك كره توپ نيست‬
‫‪.‬روش مونته سوری به شدت بر استفاده صحيح از واژگان برای ناميدن آنچه مي بينيم تاكيد مي كند ‪.‬اين به‬
‫آساني در حوزه ی حسي مشخص است زيرا مرتباًبا ناحيه رياضيات تداخل دارد ‪.‬‬

‫چوب های قرمز رنگ كه آموزش در آموزش ناحيه حسي استفاده مي شوند پيوندی مستقيم با چوب های‬
‫قطعه قطعه شده آموزش رياضيات دارند‪.‬برج صورتي پيوندی با يكان ها وهزارها دارد كه كودك بعداًدر برنامه‬
‫آموزشي ‪3-6‬ساله ها آن را ياد مي گيرد ‪.‬حتي مكعب های سه بعدی كه در سال های ابتدايي استفاده مي شود‬
‫به منظور فهميدن فرمول های پيچيده رياضيات است ‪.‬‬
 ‫فرهنگي‬

‫حوزه فرهنگ شامل مطالعه ی انسان ها وديگر فرهنگ هاست ‪.‬كودكان مونته سوری خيلي زود مفاهيم قاره‬
‫‪،‬كشور‪،‬استان واسامي بسياری از كشورهای جهان را ياد مي گيرند ‪ .‬وسايل آموزشي روش مونته سوری شامل‬
‫نقشه ها وپرچم های رنگي است كه به كودكان كمك مي كند تا قاره ها ‪،‬كشورها واستان ها را به ياد بياورند‬
‫‪.‬مهم تر اينكه هدف كسب شناخت ديگر فرهنگ ها ی جهان وپيشنهادات آنهاست ‪.‬وقتي يك دانش آموز نقشه‬
‫آسيا ‪،‬تصاوير داستان ها واطالعاتي در باره ی كشورهای آسيايي به خاطر مي سپارد‪،‬فرصت های زيادی برای‬
‫كودك آغاز مي شود ودركي واقعي از جهان به دست مي آيد كه حتي در يك ناحيه چه تفاوت هايي وجود‬
‫دارد‪.‬برای سال های ابتدايي يك برنامه فرهنگي دقيق اجرا مي شود ‪.‬كودكان فراگيری پايتخت ديگر كشورهای‬
‫مختلف و آموزش درباره ی دولت ها را شروع مي كنند‪.‬آموزگار مونته سوری به عنوان راهنما حضور دارد وبه‬
‫جای اينكه منبع تمام اطالعات باشد به بر انگيختن جنبه های مختلف كودك در جهت اكتشافات وكند وكاو‬
‫كمك مي كند ‪.‬تاكيد بر ارزش قايل شدن و لذت بردن از ديگر فرهنگ ها بخش اصلي برنامه آموزشي فرهنگي‬
‫است‪.‬كودك آزاد است كه عالقه اش در گيتا شناسي را هدايت كرد ‪،‬وآن را از طريق فرصت های بسيار ديگر برای‬
‫يادگيری حوزه های مختلف گسترش دهد‪ .‬به عنوان مثال يك پسر ممكن است تصميم بگيرد كه تاريخچه يك‬
‫شهر را مطالعه كند كه ممكن است با اولين ساكنان آن شهر شروع شود‪.‬مردم ممكن است به خاطر اينكه يك‬
‫ناحيه كنار رودخانه بوده در آنجا مستقر شده باشند‪.‬آن اطالعات ممكن است پسر بچه را راهنمايي كند تا مطالعه‬
‫اش را گسترش داده و زندگي طبيعي اطراف رودخانه و اينكه چگونه ممكن است به ساكنين آنجا كمك كرده‬
‫باشد را در پژوهش خود بگنجاند‪.‬همچنين نرخ رشد ناحيه در زمان های مختلف ممكن است به عنوان نمودار‬
‫گنجانده و ارائه شده باشد‪.‬در يك آموزه فرهنگي ‪،‬كودك همچنين ممكن است رياضيات‪،‬علوم وتاريخ وجغرافي را‬
‫در يك پژوهش بگنجاند‪.‬‬

‫دانش‬

‫برنامه ی مهارت از پرسش معمولي كودك استفاده كرده و يك برنامه ی آموزشي برای رده سني ‪ 3-6‬سال‬
‫طرح مي كند‪.‬كودكان مرحله كودكي اوليه بسيار جزء نگر هستند‪.‬در اين دوره آنها مي دانند كه يك پرنده‬
‫چيست‪.‬آنها دوست دارند كه قسمت های مختلف يك پرنده را بشناسد‪.‬آنها مايلند كه با چرخه های زندگي‬
‫مي پرسند‪:‬اين چيزهای دراز كه‬ ‫حيوانات مختلف آشنا شوند‪.‬آنها بخش های يك گياه را مشاهده كرده و‬
‫از وسط يك گل بيرون آمده اند چه هستند؟‬
 ‫زبان‬

‫برنامه آموزش زبان به ويژه در سال های اوليه‪،‬شامل همه موارد از پيشرفت لغت تا نوشتن و خواندن‬
‫است‪.‬كودكان صدای حروف را به صورت اصولي از طريق استفاده از حروف كاغذ سمباده ای ياد مي گيرند‪.‬در اين‬
‫وسايل كمك آموزشي حروف روی قطعه ای كاغذ سمباده بر روی يك تابلوی چوبي چسبيده شده اند‪.‬كودك‬
‫لمس ابزارهای حرف را دنبال كرده و ياد مي گيرد كه حرف چگونه لمس‬

‫مي شود‪.‬كودكان همچنين به خاطر تركيب های مختلف كاغذ سمباده روی تابلو چوبي مي توانند اشتباه را‬
‫لمس كنند‪.‬رنگ ها نشانگر نمونه های حروف هستند مانند رنگ آبي برای حرف صدا دار‪.‬آنها قبل از اينكه كلمات‬
‫را به طور واقعي بخوانند ساختن كلمات را به وسيله حروف الفبای متحرك چوبي يا پالستيكي آغاز مي كنند‪.‬‬

‫انشاء ‪،‬دستور زبان‪،‬نوشتن داستان و گزارش ها در سال های اوليه مورد توجه قرار مي گيرد‪.‬دستور زبان از‬
‫طريق لوازم عملي آموزش داده مي شود‪.‬در يك كالس رده سني ‪ 6 -9‬سال كودك درباره اسم‪،‬فعل‪،‬صفت‪،‬حرف‬
‫تعريف‪،‬حرف اضافه‪ -‬قيد‪،‬حرف ربط‪،‬ضمير وحرف ندا آموزش مي بيند‪.‬كودكان از نشانه های دستور زبان برای‬
‫اجزای زبان استفاده مي كنند‪.‬آن ها نشانه ها را در بخش خاصي از كالم قرارمي دهند‪.‬‬

‫نشانه ها عبارتند از‪:‬‬

‫‪ – 1‬اسم – مثلث مشكي بزرگ‪ -‬از مثلث به خاطر اينكه نماد يك شيء محكم وچيزی كه عيني است‪،‬استفاده‬
‫مي شود‪.‬‬

‫‪ -2‬حرف تعريف‪ -‬مثلث آبي روشن كوچك‬

‫‪ -3‬صفت‪ -‬مثلث آبي تيره اندازه متوسط‪-‬چون حرف تعريف و صفت از خانواده اسم هستند برای نشان دادن آنها‬
‫از مثلث استفاده شده است‪.‬‬

‫‪ -4‬فعل‪ -‬دايره قرمز‪ .‬از دايره به اين خاطر استفاده شده است كه نشانگر عمل (جريان) است‪.‬‬

‫‪-5‬حرف ربط‪ -‬خط صورتي نشانگر روباني است كه انديشه ها را به هم پيوند مي دهد‪.‬‬

‫‪-6‬حرف اضافه‪-‬پل سبز ‪.‬چون حرف اضافه دو اسم را به هم وصل مي كند از پل سبز استفاده مي شود‪.‬‬

‫‪ -7‬قيد‪ -‬دايره نارنجي كوچك تر‪ .‬چون قيد با فعل مرتبط است بنابراين از دايره استفاده شده است‪.‬‬
 ‫‪ -8‬حرف ندا – شي طاليي رنگ ‪.‬شبيه به عالمت تعجب يا سوراخ كليد‪.‬‬

‫در كالس رده سني ‪ 9 -12‬سال تمركز بر آموزش اسم مصدر ‪،‬اسامي مجرد و مفاهيم پيشرفته دستور زبان‬
‫قرار مي گيرد‪.‬مواد آموزشي شبيه نشانه های اجزاء كالم است كه در كالس رده سني ‪ 6 -9‬سال استفاده مي‬
‫شود اما اضافاتي در آنها وجود دارد‪.‬‬

‫رياضيات‬

‫كودكان از طريق مفاهيم رياضيات از فهم عيني رياضيات به فهم انتزاعي آن دست مي يابند‪.‬برای مثال‬
‫كودكان نمي توانند تفاوت بين ‪1‬و‪10‬و ‪100‬و ‪ 1000‬را بيان كنند چون ابتدا در برج صورتي هنگاميكه سه‬
‫ساله بوده اند و بعدا هنگام استفاده از لوازم آموزشي رياضيات بارها لمس شده اند‪.‬مفاهيم مربع ها و مكعب ها در‬
‫استفاده از كمد مهره های مونته سوری عيني مي شود‪.‬همانطور كه ذكر شد حوزه حسي به خوبي به حوزه‬
‫رياضيات ختم مي شود‪.‬دختر بچه ای كه در رده سني ‪ 3-6‬سال كالس مونته سوری حضور داشته به احتمال‬
‫زياد با وسايل آموزشي كه مكعب سه بعدی ناميده مي شود كار كرده است‪ .‬وقتي كه كودك ‪ 3-6‬سال‬
‫بوده وسپس به طور مفصل در كالس ‪ 6-9‬سال برای چندين سال آنچنان با اين مواد آموزشي كار كرده است‬
‫كه ممكن است آمادگي ذهني برای مرحله انتزاعي مكعب سه بعدی را داشته باشد ‪.‬بنا بر اين به جای كار كردن‬
‫با آن به عنوان يك وسيله عيني (وصل كردن رنگ ها و شكل ها)‪،‬دختر بچه ممكن است از نظر عقلي امادگي‬
‫استفاده از آن به عنوان يك وسيله آموزشي از رياضيات برای فهميدن اينكه ‪ )a+3a=َ(a+b+c‬را داشته‬
‫سپس توانايي حل معادله رياضياتي برای يادگيری مكعب ‪ a+b+c‬با متغيرهای مختلف را داشته باشد‪.‬اين‬
‫نكته مثالي است از اينكه چگونه مواد آموزش حوزه حسي با حوزه رياضيات تداخل پيدا مي كنند‪.‬‬

‫وسايل آموزشي‬

‫هر فعاليتي در كالس مستقل بوده وجايگاهي دارد‪.‬وسايل آموزش نوين در طراحي خاص بوده ‪،‬مطابق با ابعاد‬
‫دقيق هستند وهر فعاليتي برای تاكيد بر مهارت ‪،‬مفهوم و يا تمرين واحدی طراحي شده است ‪.‬همه ی وسايل‬
‫آموزشي بر اساس سيستم متريك اندازه گيری طراحي شده اند(برای مثال برج صورتي بر اساس مكعب يك‬
‫سانتي متری پايه ريزی شده است)كه باعث مي شود همه ی موادبا هم به كار گرفته شده ومكمل هم‬
‫باشند‪.‬عالوه بر اين از طريق مثال عيني ‪،‬معيارهای مقياس بين المللي اوزان ومقياسات(‪) SI‬را ارائه مي‬
‫كنند‪.‬همچنين وسيله آموزشي برای استفاده های چند گانه در سطح ابتدايي اختصاص داده شده است‪.‬به عنوان‬
‫مثال وسيله آموزشي دست كاری شده كه ابتدا برای تحليل تاثيرات حسي به كار برده مي شود ‪،‬همچنين برای‬
‫بهبود هماهنگي حركتي ريز مورد نياز برای نوشتن طراحي شده اند‪.‬ماريا مونته سوری بسياری از وسايل حسي‬
 ‫مونته سوری را طراحي كرد‪.‬مواد آموزشي ديگر از قبيل حروف تابلو نمدی ‪،‬جعبه های حرف برای حوزه‬
‫زبان(جعبه های كوچك اشيايي كه همه با يك صدای مشابه شروع مي شوند ‪،‬مواد آموزشي مربوط به دانش (به‬
‫عنوان مثال نمونه های دانيا سوربه منظور علت جويي كردن و غيره )‪،‬فعاليتهای بو وفره وغيره ‪،‬اغلب توسط معلم‬
‫ساخته مي شوند ‪.‬مواد آموزشي حوزه زندگي واقعي هميشه توسط معلم كنار هم قرار مي‬
‫گيرند‪.‬همه فعاليت ها بايستي منظم ‪،‬تميز و جذاب باشند و به جای استفاده از پالستيك ترجيحاً لوازم‬
‫آموزشي طبيعي نظير شيشه و چوب به كار گرفته شود‪ .‬اسفنج ‪ ،‬جارو و خاك انداز فراهم شده است و اتفاقات‬
‫ناگوار مانند شكستن شيشه آالت تنبيه ندارد بلكه به جای تنبيه به عنوان فرصتي برای كودكان به حساب مي‬
‫آيد كه با تميز كردن به شيوه خودشان مسئوليت پذيری را نشان دهند‪.‬‬

‫در سطوح مرحله باالتر ‪ ،‬چون نه تنها توانايي دانش آموزان بلكه موضوعات بالقوه به طور قابل مالحضه ای‬
‫گسترده مي شوند‪ ،‬معلم در خلق مواد آموزشي بيشتر درگير مي شود‪ .‬عالوه بر اين بسياری از مواد آموزشي اوليه‬
‫را مي توان با توضيحي نوين ‪ ،‬تأكيد يا استفاده بازبيني كرد‪ .‬به عنوان مثال مكعبي كه يك ‪ 5‬ساله به عنوان‬
‫تمرين در وصل كردن رنگها استفاده مي كند به دانش آموز سطح ابتدايي نشان داده مي شود تا به طور طبيعي‬
‫‪ ) a+b)=a+3ab+3ab+b‬را مجسم‬ ‫رابطه رياضياتي‬
‫كند‪.‬‬

‫درس ها‬

‫كودك درگير فعاليت نمي شود به اين معني كه از وسيله آموزشي استفاده نمي كند تا اينكه معلم يا دانش‬
‫مي خواهد از آن‬ ‫آموز ديگری كامالً استفاده صحيح از آن را نشان داده باشد و پس از آن كودك آنگونه كه‬
‫وسيله استفاده مي كند و فقط با توجه به قوه تخيل فردی ويژگي های بالقوه خطرناك مواد آموزشي محدود مي‬
‫شود‪ .‬هر فعاليت مستقيماً به سطح نويني از يادگيری يا يك مفهوم منجر مي شود‪ .‬وقتي كه يك كودك به‬
‫طور فعال آموزش مي بيند ‪ ،‬شالوده مفاهيم بعدی را كسب مي كند‪ .‬عالوه بر اين تكرار فعاليت ها به عنوان يك‬
‫بخش اساسي از فرايند يادگيری مورد مالحظه قرار گرفته و به كودكان اجازه داده مي شود كه هرچه قدر مايلند‬
‫فعاليت ها را تكرار كنند ‪ .‬اگر كودكي به واسطه اين تكرار از خود خستگي و دلزدگي نشان دهد اين گونه‬
‫برداشت مي شود كه او آماده يادگيری سطح بعدی است‪.‬‬

‫كودكان با وسايلي آشنا شده اند كه به طور ويژه برای درس مورد نظر طراحي شده اند‪ .‬برای مثال كودكان‬
‫به عنوان اولين گام برای خواندن با حروف كاغذ سنباده از سنباده نرم تهييه شده و بر روی كارت دی چوبي‬
‫نصب مي شوند‪ .‬در ابتدا صداهای ساده كه با هم كشيده مي شوند صرفي مي شوند‪ .‬عالوه بر اين به جای اسامي‬
‫‪ ،‬صدای كلمات به كودكان آموزش داده مي شود‪ .‬برای مثال ‪ ،‬معلم كاغذ سنباده حرف ‪ k‬را به كودك نشان داده‬
‫و مي گويد ‪ k/k//‬تأكيد بر روی روش صحيح ادای صدا قرار مي گيرد بنابراين مصوت به آخر صدا اضافه نمي‬
 ‫شود مانند برای حروف كودك ترغيب مي شود تا حرف را آنگونه كه آموزگار با صدای بلند مي گويد دنبال كند‪.‬‬
‫هنگاميكه بر اولين حرف تسلط پيدا كرد حرف بعدی به كودك ارائه مي شود‪.‬‬

‫وقتي كودكان صداهای چندين حرف را ياد گرفتند ‪ ،‬دسته ايي از حروف بريده شده كه الفبای متحرك‬
‫ناميده مي شوند به آنها ارائه مي شود‪ .‬حروف صامت و مصوت رنگ های متفاوتي دارند‪ .‬با استفاده از اين حروف‬
‫كودك ياد خواهد گرفت كه چگونه صداهای صامت‪-‬مصوت‪-‬صامت را به منظور شكل دادن كلماتي مانند‬
‫‪mat‬و‪ pat‬با هم تركيب كند‪.‬‬

‫آموزش خانگي (خصوصي)‬

‫معلمان خانگي ممكن است كه هم درنظريه ها و هم مواد آموزشي مونته سوری مفيد باشند‪ ،‬چون هر كودك‬
‫به عنوان فردی خاص بوده و فعاليت هايش مستقل ‪،‬خود اصالح كننده و قابل گسترش است‪ .‬جنبه های مسلم‬
‫روش مونته سوری را مي توان برای آموزش خانگي كاهش داد كه شامل موارد زير است‪:‬‬

‫‪-‬خرد كردن كارها به اجزاء ساده تر ‪ ،‬جدا كردن بخش های مشكل و تأكيد بر كار (مانند بازی كردن) در حدود‬
‫تعيين شده‪.‬‬

‫‪-‬ايجاد و حفظ محيط های مرتب ‪،‬تميز ‪،‬آرام و دوستانه‪.‬‬

‫‪-‬اعمال خود محوری كودكان ‪ ،‬مسئوليت مرتب كردن و احترام به مردم‪.‬‬

‫البته جنبه های ديگری وجود دارد كه تكرار آنها ممكن است مشكل باشد ‪ .‬شامل‪:‬‬

‫‪-‬فراهم كردن يك سری جامع از وسايل آموزشي با كيفيت باال‬

‫‪-‬تجربه و دانش معلمان متخصص ‪،‬مجرب و فرهيخته‬

‫‪-‬وسايل ويژه ساخته شده و مناسب با آموزش‬

‫محيط اجتماعي مونته سوری فضايي ايجاد مي كند كه در آن ‪:‬‬

‫‪-‬كودكان به همديگر كمك كرده و به منظور توجه به هم و شركت در فعل و انفعاالت از يادگيری كودكان ديگر‬
‫بهره مند مي شوند‪.‬‬
 ‫‪-‬كودكان با توانايي های مختلف نسبت به هم عكس العمل نشان داده و بدينسان عالوه بر اينكه به خاطر آنچه‬
‫كه برای آن مي كوشند به چالش كشيده مي شوند بلكه فهم آنچه را كه قبالً كسب كرده اند بهبود مي بخشند‪.‬‬

‫‪-‬كودكان به بزرگساالن غير منسوب دسترسي دارند‪.‬‬

‫ساعات درس‬

‫مرحله ای‬ ‫در بسياری از برنامه ها يك فرايند سه مرحله ای در كالس اعمال مي شود كه كالس سه‬
‫ناميده مي شود ‪.‬‬

‫از آموزش مواد آموزشي كه كودكان با آنها كار مي كنند دو يا سه مورد انتخاب شده است‪.‬‬

‫مي خواهد‬ ‫مرحله ‪: 1‬شامل آماده كردن كودك با اسم ساده آموزشي است‪ .‬در جعبه صدای حروف ‪ ،‬معلم‬
‫كه كودك حرف را دنبال كرده و مي گويد اين ‪/‬ك‪ /‬است‪ .‬اين ‪/‬م‪ /‬است ‪ .‬اين امر كودك را برای آشنايي با اسم‬
‫آنچه در حال آموزش است ‪،‬آماده مي كند‪.‬‬

‫مرحله ‪: 2‬به كودك كمك مي كند تا اشياء مختلف را بازشناسي كند‪ .‬بيشتر اوقات در كالس سه مرحله ای‬
‫‪،‬تمرين در مرحله دوم صورت مي گيرد ‪ .‬معلم ممكن است چنين چيزهايي را بيان كند ‪/ ،‬ك‪ /‬را نشان بده ‪/ ،‬م‪/‬‬
‫را نشان بده ‪/ ،‬ك‪ /‬را به من بده ‪/ ،‬م‪ /‬را به من بده ‪ ،‬پس از سپری كردن مدتي در ساعت دوم كودك به مرحله‬
‫سوم پيشرفت مي كند‪.‬‬

‫مرحله ‪ :3‬مستلزم بررسي اين نكته است كه كودك نه تنها اسم ماده آموزشي را مي شناسد بلكه قادر است آن را‬
‫بيان كند ‪ .‬معلم به كاغذ سنباده حرف ‪/‬م‪ /‬اشاره كرد از دانش آموز مي پرسد اين چيست ؟ اگر كودك پاسخ دهد‬
‫كه اين ‪/‬م م م م م م م م م م م م ‪ /‬است ‪ ،‬تشخيص مي دهيم كه او كامالً آن را ياد گرفته است ‪.‬‬

‫ماريا مونته سوری به وضوح به اين نكته اشاره كرد كه اگر كودك مرحله سوم را كامل نكند ‪،‬مشكل آفرين‬
‫نيست‪ .‬معلم بايستي وسيله را كامالً كنار گذاشته و در زمان ديگری تالش كند ‪ .‬برای يادگيری هيچ فشاری بر‬
‫كودك تحميل نمي شود ‪ .‬معلم بايد باور داشته باشد كه كودك لزوماً آمادگي يادگيری ندارد و در نهايت ياد‬
‫خواهد گرفت‪.‬‬

‫انتقاد كيل پاتريك از مونته سوری ‪:‬‬

‫ذی نفوذ در‬ ‫در اوايل سال ‪ ، 1990‬هنگاميكه رسانه های همگاني و بسياری از شخصيت های اجتماعي‬
‫حال تمجيد از كار مونته سوری بودند‪ ،‬تجربه گرای پيشرو ‪ ،‬ويليام هارد كيل پاتريك ‪ ،‬منتقدی نا موافق بود‪ .‬او‬
‫عقايد مونته سوری را از طريق مشاهده غيرعملي ونكته برداری به وجود آمده و او به وضوح بي بهره از شناخت‬
‫انديشه و شيوه آموزشي است‪ .‬درحاليكه مونته سوری دررويكرد عملي كامالً قابل تحسين است‪،‬دانش واقعي او را‬
‫نمي توان قوياً تأييد كرد‪.‬زيست شناسي او هميشه معرض انتقاد نيست‪.....‬او علير غم وضع انديشه وشيوه آموزشي‬
‫نوين از طريق مشاهده محدود به صورت غير علمي كلي گويي كرده است‪.....‬اگر مونته سوری درباره آنچه كه‬
‫درجاهای ديگر تدريس و انجام شده بود دانش بيشتری داشت ‪ ،‬مي توانست از عيب هايش كاسته و حذفيات‬
‫مهمي داشته باشد‪.‬‬

‫مونته سوری‬ ‫او عقايد مونته سوری در زمينه آزادی كودك و نظم و تربيت را تحسين كرده ‪ ،‬اما برداشت‬
‫از رشد كودك را به شدت مورد انتقاد قرار داده و به عنوان ناكافي و گمراه كننده به آن اشاره مي كند‪.‬عالوه بر‬
‫اين او نگران كمبود كار گروهي و آموزش گروهي در مدارس مونته سوری است ‪.‬كودك مونته سوری با انتخاب‬
‫خودش كار مي كند ‪.....‬ما منتقد مونته سوری هستيم ‪....‬چون او موقعيت هايي برای همكاری اجتماعي كافي‬
‫فراهم نمي كند‪.‬كيل پاتريك اظهار مي كند كه وسايل آموزشي مونته سوری با اينكه قوياً برای كودكان جذاب و‬
‫جالب هستند با تمايالت ارتباطات اجتماعي به چيزهايي كه به زندگي كودك مربوط است بسيار فاصله‬
‫دارند‪......‬دراين مدارس بازی كردن باوسايل آموزشي كامالً ممنوع بوده و معموالً وسيله ی ديگری فراهم نشده‬
‫است‪.‬خانم مونته سوری آشكارا بازگو مي كند كه " اگرمن متقاعد مي شدم كه كودكان به بازی كردن نياز‬
‫دارند‪،‬وسايل مناسبي برای آنها فراهم مي كردم‪،‬اما من متقاعد نشده ام " بهترين انديشه وشيوه جاری در آويكا‪،‬‬
‫ايجاد بازی سازنده و تقليدی‪،‬متناسب با جامعه‪،‬مؤسسه و مدير تشكيل دهنده ی برنامه برای كودكان دوره ی‬
‫كودكستان هستند اما خانم مونته سوری آن را رد مي كند ‪.‬‬

‫حمايت عيني‬

‫برخالف انتقاد كيل پاتريك‪،‬روش مونته سوری حمايتي از جانب جنبش واقع گرا يافت‪.‬درسال ‪1982‬ميشل‬
‫راس برالينر‪،‬مدير عامل قبلي موسسه آين راند مقاله ای نوشت كه روش فلسفي آين راند ميتواند برای مهمترين‬
‫مونته سوری‪،‬استداللي نظری تهيه‬ ‫روش آموزش نويد بخش كه اكنون در دسترس است‪،‬يعني روش‬
‫كند‪.‬آين راند خودش در مقاله ای با نام "نگذار كه محو شود"كه در مجموعه "فلسفه‪:‬چه كسي به آن نياز‬
‫دارد"‪،‬نشر شد به اين دليل كه هدف روش مونته سوری رشد شناختي كودك يعني رشد عقالني واستعداد‬
‫كودك است ‪،‬آن را تاًييد مي كند‪ .‬او آنگونه مي پندارد كه راه حل برای آموزش و پرورش پيشرو كه خودش‬
‫منتقد آن است جنبشي است كه دوباره روش مونته سوری را احياء كند ‪.‬‬

‫از كودكي تا بلوغ‬

 ‫مونته سوری در سال های آخر زندگي در كتابش (از كودكي تا بلوغ)‪،‬با به كار گيری روش تدريس خود‬
‫محور خود در دبيرستان و دانشگاه در كار آژانس ملي تعليم و تربيت و يو نسكو دخيل بود‪.‬‬

‫مزايا‬

‫ماوراء‬ ‫آنجلين استول ليالرد ‪،‬برنده جايزه كتاب سال ‪2005‬با عنوان "مونته سوری ‪:‬دانش‬
‫هوش"(انتشارات دانشگاه آكسفورد )‪،‬درحوزه تحقيق متبط با اصول اساسي روش مونته سوری اولين نظر جامع را‬
‫در ارزيابي مونته سوری و آموزش سنتي ارائه مي كند‪ .‬پژوهش ليالرد نشان مي دهد كه روش های اساسي مونته‬
‫سوری برای آنچه پژوهش روانشناسي نشان مي دهد مناسب تر بوده وبر نياز به تحقيق بيشتر داللت دارد‪.‬‬

‫پژوهشي كه در سال ‪2006‬در نشريه دانش منتشر شد استنتاج كرد كه دانش آموزان مونته سوری‬
‫(‪12‬ـ‪ 5‬سال)از دانش آموزان گروه كنترل كه در يك گزينش تصادفي كامپيوتری در سالهای قبل فرصت حضور‬
‫در كالس های مونته سوری را پيدا نكرده ودر عوض به مدارس سنتي مختلف ديگری رفته بودند‪،‬بهتر عمل‬
‫كردند‪ .‬اين عملكرد بهتر در حوزه های مختلف شامل حوزه های تحصيلي سنتي مانند زبان و رياضيات و‬
‫همچنين در مهارت دی اجتماعي كسب شد‪(.‬اگر چه در حدود سن ‪12‬سالگي مزايای تحصيلي آن نا پديد‬
‫شد)در جنبه های متعدد ‪،‬كودكان يك مدرسه مونته سوری عمومي مركز شهر كه به صورت تصادفي از بين‬
‫متقاضيان مونته سوری حاضر در مدارس ديگر گزينش شده بودند‪،‬بازدهي بهتری داشتند‪ .‬با پايان دوره ی پيش‬
‫دبستاني‪،‬كودكان مونته سوری در آزمون های استاندارد شده خواندن و رياضيات بهتر عمل كردند‪،‬در فصل‬
‫انفعاالت مثبت زمين بازی بيشتر شركت كرده و شناخت اجتماعي پيشرفته تر و كنترل اجرايي بهتری نشان‬
‫دادند‪.‬‬

‫درپايان دوره ‪ ،‬ابتدايي ‪،‬كودكان مونته سوری نگارش خالق تر‪،‬همراه با ساختارهای جمله مركب بهتری‬
‫داشته ‪،‬پاسخ دی مثبت بيشتری به معضالت اجتماعي برگزيده ودر مدارس شان احساس فهم اجتماعي مناسب‬
‫تری گزارش دادند‪.‬‬

‫نويسندگان نتيجه گيری مي كنند كه اگر آموزش مونته سوری كامأل اجرا شود آن دسته از مهارت های‬
‫آموزشي و اجتماعي را پرورش مي دهد كه برابر يا باالتر از مهارت هايي است كه مدارس ديگر پرورش داده مي‬
‫شود ‪ .‬پژوهش ك‪ .‬دورمان و همكاران عملكرد مهارتي و رياضياتي بهتر در دبيرستان ‪،‬توسط كودكاني كه قبأل در‬
‫مونته سوری عمومي حضور داشته در مقايسه با همكالسي های دبيرستان كه بيش از نيمي از آن ها در‬
‫دبيرستان های عمومي منتخب شهر بودند‪،‬اين مبحث را تكميل مي كند‪ .‬دو پژوهش ديگر توسط راتوند و‬
‫سكيزنت عيالي سطح باالتری از عالقه و انگيزه اجتماعي را در ميان دانش آموزان مدارس راهنمايي مونته‬
‫سوری برای انجام كار مدرسه همچنين روابط اجتماعي مثب تر نشان مي دهد‪.‬‬