ท า ง ถู ก ต ้ อ ง

นั้ น มี อ ยู ่ ๘
ป ร ะ ก า ร คื อ
ความถู ก ต้ อ ง
ของทิ ฐิ ความ
คิ ด ความเห็ น
ความเชื่อ ความเข้าใจ
อะไรก็เรียกว่าทิฐินี่ถูกต้อง รู้อะไรเป็นอะไรอย่างถูกต้อง ทีนี้ก็ถูกต้อง
ต่อไปถึงไอ้ความต้องการ ความใฝ่ฝัน ความปรารถนา เมื่อรู้ว่าอะไรเป็น
อะไรแล้วมันก็ปรารถนาได้ถูก
ต้อง นี่เรียกว่าความ
ถู ก ต ้ อ ง ข อ ง
ความต้องการ
เรียกว่าสัมมา-
สังกัปโป เมื่อ
รู ้ อ ย่ า งนี้ แ ล้ ว
ก า ร พู ด จ า มั น ก็ ถู ก ต้ อ งเรี ย กว่ า
สั ม ม า ว า จ า การกระท�ำทางกายก็ถูกต้องเรียก
ว่ า สั ม มากั ม มั น โ ต ก า ร เ ลี้ ย ง ชีวติ ก็ถกู ต้อง
เรี ย กว่ า สั ม มา อาชีโว มันถูกต้อง แล้ว ก็ถูกต้องต่อ ไปถึงสัมมา
ว า ย า ม ะ คื อ ความพากเพียร ก�ำลังใจที่พากเพียร นั้ น ถู ก ต้ อ ง มุ่งหมายถูก
ต้อง กระท�ำอย่างถูกต้อง อยู่อย่าง ถูกต้อง แล้วก็สติความระลึก ควบคุ ม ตน
ให้รู้สึกตัวอยู่เสมอนั้นก็ถูก ต้อง อันสุดท้ายสมาธิคือ ความปักใจ
มั่ น ลงไปในความ ถูกต้อง ก็เลยเป็นความถูกต้อง ๘ ประการ นีเ่ รียก
ว่ า อั ฏ ฐั ง - คิ ก มรรค ก็ คือ สิ่ ง ที่ เ รี ย กว่ า ธรรมะ
นั่นเอง

สัมมาสมาธิ
สัมมาว สัมมาอาชีโ มาสติ
สัม
ว
ะ
ายาม

สัมมาทิฏฐิ
สัมมาสังกัปโป
สัมมาวาจา
สัมมากัมมันโต

www.dhamma4u.com
ธรรมะใกล้มอื
8COVERnew01.indd 3 9/5/12 10:13 AM
ธรรมะเลมนอย
เปนหนังสือธรรมะขนาดพกพา รายเดือน ๑๒ เลม
๑๒ เดือน เพื่อเจริญสติและแสวงหาปญญาเบื้องตนสำหรับผู
ไมมีเวลาศึกษาเนื้อหาโดยละเอียด

สามารถมีสวนรวมไดโดย
๑. ผูที่อานแลวคิดวาดีมีประโยชน โปรดสงมอบ
ใหแกผูอื่นตอ เปรียบดั่งทานใหทาน
๒. สนับสนุนการจัดพิมพหนังสือธรรมะเลมนอย
ตามกำลัง
๓. เลือกจัดพิมพหนังสือธรรมะเลมนอย เพือ่ เผยแผ
ในวาระตาง ๆ เชน งานวันขึ้นปใหม งานเฉลิมฉลอง งานบุญ
งานวันเกิด งานสมรส งานศพ ฯลฯ โดยสามารถเลือกเอาเฉพาะ
สวนที่เปนธรรมบรรยายและพิมพบางสวนเพิ่มเติมได

ธรรมะดี ๆ มีติดตัวไว เพื่อเจริญสติและปญญา

รวมเปนเจาภาพ
พิมพธรรมะเลมนอยไดที่
หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปญโญ
โทร. ๐ ๒๙๓๖ ๒๘๐๐
 พระธรรม
ในทุกแง่ทกุ มุม

โดย
พุทธทาสภิกขุ

ล�ำดับที่ ๘ ปี ๒๕๕๕
www.dhamma4u.com

50920128OK.indd 3 9/5/12 10:13 AM

 ธรรมเทศนาเนื่องในวันอาสาฬหบูชา
วันที่ ๓๑ กรกฎาคม ๒๕๒๘
ผู้ถอดค�ำบรรยาย คุณสิริพร เอกวรานุกูลศิริ
ผู้ตรวจทาน คุณวาสนา สมเนตร์

50920128OK.indd 4 9/5/12 10:13 AM

 พระธรรม
ในทุกแง่ทกุ มุม

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพทุ ธฺ สฺสฯ

โย จ พุทธฺ ญฺจ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ สรณํ คโต
จตฺตาริ อริยสจฺจานิ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสติ
ทุกขฺ ํ ทุกขฺ สมุปปฺ าทํ ทุกขฺ สฺส จ อติกกฺ มํ
อริยญฺจฏฺงฺคกิ ํ มคฺคํ ทุกขฺ ปู สมคามินํ
เอตํ โข สรณํ เขมํ เอตํ สรณมุตตฺ มํ
เอตํ สรณมาคมฺม สพฺพทุกขฺ า ปมุจจฺ ตี–ติ

50920128OK.indd 5 9/5/12 10:13 AM

 ณ บัดนีจ้ ะได้รบั ประทานวิสชั ชนา พระ
ธรรมเทศนาของพระผู้มีพระภาคเจ้า เพื่อ
เป็นเครือ่ งประดับสติปญ ั ญา ส่งเสริมศรัทธา–
ความเชื่อ และวิริยะ–ความพากเพียร ของ
ท่านทั้งหลายผู้เป็นพุทธบริษัท ให้เจริญงอก
งามยิง่ ๆ  ขึน้ ไป ในทางแห่งพระศาสนา ของ
สมเด็จพระบรมศาสดา อันเป็นที่พึ่งของเรา
ทัง้ หลาย
ธรรมเทศนาในวั น นี้ เ ป็ น ธรรมเทศนา
พิเศษ ปรารภเหตุอาสาฬหบูชาดังที่ท่านทั้ง
หลายก็ทราบกันได้เป็นอย่างดีอยูแ่ ล้ว โอกาส
นี้จะได้วิสัชชนา ในข้อธรรมะที่จะส่งเสริม
การท�ำอาสาฬหบูชาให้มีผลยิ่งๆ ขึ้นไปจนถึง
ทีส่ ดุ ขอให้ทา่ นทัง้ หลายจงตัง้ ใจฟังให้ส�ำเร็จ
ประโยชน์ โดยเฉพาะท่านทีม่ าจากถิน่ ไกลจะ

50920128OK.indd 6 9/5/12 10:13 AM

 ต้องได้รบั ประโยชน์เต็มหรือคุม้ กันกับการมา
การกระท�ำในสถานทีเ่ ช่นนี้ ท่านทัง้ หลายก็จะ
รูส้ กึ ได้เองว่ามันผิดกับทีก่ ระท�ำอย่างทีเ่ คยท�ำ
มาในทีอ่ นื่ ๆ  คือท�ำในบ้านในเมือง บัดนีใ้ ห้มา
ท�ำในป่ามันก็เข้ารูปกันกับเรือ่ งของพระพุทธ-
จริยา ดังทีเ่ ป็นมาแต่ครัง้ พุทธกาล ขอให้ทำ� ใน
ใจเหมือนกับว่าได้ไปดูได้ไปเห็นกิจกรรมนัน้ ๆ 
ในสมัยครัง้ พุทธกาลทีก่ ระท�ำกันในป่า แล้วก็
พยายามท�ำจิตใจให้เหมาะสมกันกับที่ว่าเรา
จะท�ำอย่างนีค้ อื ท�ำในป่า
ทีนเี้ มือ่ พูดถึงวันทีก่ ำ� หนดไว้ วันนีเ้ รียกว่า
วันอาสาฬหบูชา ซึ่งเห็นได้ว่าเป็นวันที่ระลึก
ถึงพระธรรม วันวิสาขบูชาเป็นวันที่ระลึกถึง
พระพุทธเจ้า เพราะเป็นวันที่ประสูติ ตรัสรู้
และปรินพิ พาน ส่วนวันอาสาฬหบูชาเป็นวัน

50920128OK.indd 7 9/5/12 10:13 AM

 ทีท่ รงแสดงพระธรรมเป็นครัง้ แรก มีผรู้ ธู้ รรม
เป็นครัง้ แรก เลยเรียกว่าเป็นวันพระธรรม, ต่อ
มาถึงวันมาฆบูชาเรียกว่าเป็นวันพระสงฆ์ คือ
มีพระสงฆ์เกิดขึ้นเป็นคณะ เป็นคณะสงฆ์ที่
เป็นปึกแผ่นแล้ว ประชุมกันเป็นครัง้ พิเศษ มี
พระพุทธองค์ทรงประทับเป็นประธาน แสดง
โอวาทปาฏิโมกข์ เป็นการประดิษฐานคณะ
สงฆ์ลงในโลกนี้
นี่ขอให้จ�ำความหมายของวันทั้ง ๓ วัน
นี้ไว้ให้เป็นอย่างดี คือ วันวิสาขบูชามาก่อน
เป็นวันพระพุทธ วันอาสาฬหบูชาตามมาเป็น
วันพระธรรม วันมาฆบูชาตามมาเป็นวันพระ
สงฆ์

50920128OK.indd 8 9/5/12 10:13 AM

 บัดนี้ กล่าวได้ว่าเราก�ำลังท�ำพิธีบูชาใน
วันพระธรรม บูชาแก่พระธรรม ดังนั้นเรื่อง
ที่จะพูดกันให้เป็นพิเศษก็คือเรื่องพระธรรม
นัน่ เอง อาตมาก็จะได้วสิ ชั ชนาไปตามสติกำ� ลัง
ซึ่งยังมีน้อย แต่ถ้าท่านทั้งหลายตั้งใจฟังให้
ส�ำเร็จประโยชน์ก็อาจจะส�ำเร็จประโยชน์ได้
เหมือนกัน
เราก�ำลังพูดกันถึงเรื่องของพระธรรมใน
ทุกแง่ทุกมุม โดยเฉพาะอย่างยิ่งในแง่มุมที่
จะเป็นประโยชน์แก่ตนเอง หรือแก่ท่านทั้ง
หลาย หรือแก่สัตว์ทั้งหลายในโลกนี้ ว่าจะ
รับประโยชน์จากพระธรรมได้ในลักษณะเช่น
ไร เดี๋ยวนี้เขาจะวินิจฉัยกันในลักษณะที่เป็น
เรื่องของคน เป็นเรื่องของมนุษย์ เป็นเรื่อง
ของการดับทุกข์ของมนุษย์ ไม่ใช่เป็นเรือ่ งของ

50920128OK.indd 9 9/5/12 10:13 AM

 พระคัมภีร์หรือสิ่งที่ไม่ได้เกี่ยวข้องกับมนุษย์
ค�ำว่า พระธรรม พระธรรมนี่ มักจะได้ยนิ แปล
กันว่า ค�ำสัง่ สอนของพระพุทธเจ้าแต่โดยเนือ้
แท้นนั้ ค�ำว่า ธรรม หรือ ธรฺม หรือ ธมฺม ค�ำนีไ้ ม่
ได้แปลว่าค�ำสอน ค�ำว่า ศาสน ต่างหากทีแ่ ปล
ว่า ค�ำสัง่ สอน ค�ำว่า ธรรมะ นีแ่ ปลว่า ทรงไว้
ซึง่ ผูป้ ฏิบตั ิ ธาตุหรือใจความของค�ำว่าธรรมะ
นัน้ คือค�ำว่าทรงไว้ ทรงไว้ ยกไว้ ชูไว้ ไม่ให้ตก
จม พระธรรมจึงเป็นสิ่งที่ทรงผู้ปฏิบัติไว้ไม่
ให้ตกจมลงไปในกองทุกข์
ฉะนั้นควรจะเข้าใจกันเสียใหม่ว่าค�ำว่า
พระธรรมนัน้ น่ะจะต้องแปลว่าข้อปฏิบตั ิ หรือ
ความรูก้ ไ็ ด้ ข้อปฏิบตั กิ ไ็ ด้ทที่ ำ� ให้ไม่จมลงไปใน
กองทุกข์

50920128OK.indd 10 9/5/12 10:13 AM

 ทีนี้ถ้าจะขยายความออกไปให้เป็นเรื่อง
ของธรรมดาสามัญ อะไรเล่าทีจ่ ะท�ำผูป้ ฏิบตั ิ
ไม่ให้จมลงไปในกองทุกข์ สิ่งนั้นก็คือหน้าที่
หน้าที่ หน้าที่ของเขานั่นเอง หน้าที่ของเขา
ทีป่ ฏิบตั ดิ แี ล้วนัน่ เอง จะทรงผูน้ นั้ ไว้ไม่ให้ตก
จมลงไปในกองทุกข์ ดังนัน้ ในประเทศอินเดีย
เขาแปลค�ำว่าธรรมะนี้ว่าหน้าที่ หน้าที่ ใน
ฐานะเป็นเจ้าของภาษาเก่าแก่โบราณแต่เดิม
มาแปลธรรมะว่าหน้าที่ และถือว่าเกิดก่อน
พระพุทธเจ้า เพราะค�ำว่าธรรมะนี้มนุษย์พูด
กันแล้วตั้งแต่พระพุทธเจ้ายังไม่เกิด และก็
หมายถึงหน้าที่ที่จะต้องประพฤติปฏิบัติเพื่อ
เอาตัวรอดหรือดับทุกข์ให้ได้ เมือ่ พูดถึงหน้าที่
ก็จะต้องรู้ให้ตลอดไปถึงข้อที่ว่ามันทรงผู้ท�ำ
หน้าที่ไว้ไม่ให้ตกจมลงไปในกองทุกข์ ท่าน

50920128OK.indd 11 9/5/12 10:13 AM

 จงถือเอาความหมายนี้ให้ดีๆ  แล้วเอาไปใช้
ให้ส�ำเร็จประโยชน์ตามนั้น คือทรงตัวท่านผู้
ปฏิบตั นิ นั้ ไว้ไม่ให้จมลงไปในกองทุกข์ ดังนัน้
เราจึงมีระบบทีจ่ ะต้องเรียนให้รู้ ให้เข้าใจ แล้ว
ก็ประพฤติปฏิบตั ใิ ห้ถกู ต้องตามนัน้ แล้วก็ดบั
ทุกข์ได้ นีค่ อื พระธรรม ความรูจ้ ากการปฏิบตั ิ
ทีด่ บั ทุกข์ได้เรียกว่าพระธรรม
ทีนี้ลองพิจารณาดูให้ดีเถิดว่าเมื่อเป็น
อย่างนีแ้ ล้ว มันเป็นหน้าทีห่ รือมิใช่หน้าทีเ่ ล่า
เราต้องเรียนให้รู้ ต้องปฏิบตั ใิ ห้ได้ ต้องดับทุกข์
ให้ได้ การดับทุกข์นนั้ เป็นหน้าทีห่ รือไม่ ทุกคน
ก็พอจะทราบได้เอง เว้นแต่มันไม่รู้อะไรเอา
เสียเลย ว่าหน้าทีก่ เ็ ป็นเรือ่ งทีท่ ำ� ส�ำหรับเลีย้ ง
ปากเลี้ยงท้อง มันก็ด้วยกันนั่นแหละ หน้าที่

50920128OK.indd 12 9/5/12 10:13 AM

 ส�ำหรับเลี้ยงปากเลี้ยงท้องก็เป็นธรรมะด้วย
เหมือนกัน หน้าที่นั้นช่วยให้รอดชีวิต เมื่อมี
ชีวติ อยูแ่ ล้วก็จะได้ปฏิบตั หิ น้าทีท่ สี่ งู ขึน้ ไป สูง
ขึน้ ไป จนดับทุกข์ได้สนิ้ เชิงเรียกว่าบรรลุมรรค
ผล นิพพาน
ท่ า นทั้ ง หลายจะต้ อ งมองเห็ น เข้ า ใจ
ยอมรับ เชื่อว่าหน้าที่ของเรานั้นมีอยู่เป็น ๒
ชัน้ หรือเป็น ๒ ระดับ หน้าทีอ่ นั ดับแรกก็คอื
หน้าที่ที่จะต้องให้รอดชีวิตอยู่ได้ นี่ก็มีการ
กระท�ำที่มากมายกว้างขวางเหมือนกันที่จะ
ท�ำให้รอดชีวติ อยูไ่ ด้, ครัน้ รอดชีวติ อยูไ่ ด้แล้ว
ก็มหี น้าทีท่ จี่ ะต้องดับทุกข์โดยประการทัง้ ปวง
จนกว่าจะถึงสุดยอดของความดับทุกข์ ทีเ่ รียก
ว่าบรรลุมรรค ผล นิพพาน

50920128OK.indd 13 9/5/12 10:13 AM

 นี่เข้าใจเสียอย่างนี้ว่า ขึ้นชื่อว่าหน้าที่
หน้าทีแ่ ล้วเป็นธรรมะหมด เพราะว่าหน้าทีน่ นั่
แหละช่วยไม่ให้จมลงไปในกองทุกข์คอื ความ
ตาย เมื่อปฏิบัติอยู่อย่างถูกต้องมันก็ไม่ตาย
นับตัง้ แต่วา่ จะต้องมีอาหารกิน จะต้องบริหาร
ร่างกาย มีที่อยู่ที่อาศัย ที่ต้องท�ำทุกอย่าง
เพื่อบริหารร่างกาย การกินอาหาร การถ่าย
อุจจาระ การถ่ายปัสสาวะ การ… เบ็ดเตล็ด
ทุกอย่างที่ท�ำนั่นแหละ มันช่วยให้รอดชีวิต
ต้องจัดไว้ในฐานะเป็นหน้าที่ เป็นหน้าทีท่ เี่ พือ่
รอดชีวิต เมื่อเราได้ท�ำหน้าที่เหล่านี้โดยครบ
ถ้วนแล้วมันก็รอดชีวติ รอดชีวติ แล้วยังจะต้อง
ท�ำอะไรต่อไป ปัญหามันก็มอี ยู่ ว่าเขามีความ
ทุกข์อย่างไรเหลืออยู่ มีปญั หาอย่างไรเหลืออยู่
ก็จะต้องก�ำจัดให้ความทุกข์นนั้ ให้หมดไป ทีนี้

๑๐

50920128OK.indd 14 9/5/12 10:13 AM

 ก็กลายเป็นเรือ่ งทางจิตทางใจขึน้ มา คือเรือ่ ง
ความโลภ ความโกรธ ความหลงหรือกิเลส
อย่างอืน่ ต่างๆ นานาทีท่ �ำให้เป็นทุกข์ ฉะนัน้
จึงมีหน้าทีจ่ ะต้องดับเสียซึง่ กิเลสตัณหาเหล่า
นั้นเพื่อให้หมดจากความทุกข์ ทีนี้มันก็ต้อง
ท�ำต่อไปอีกขัน้ หนึง่
ไม่ใช่ว่ามีเงินมาก มีอ�ำนาจมาก มีอะไร
มากแล้วจะไม่เป็นทุกข์ มันยังเป็นทุกข์อยูด่ ว้ ย
กิเลสตัณหานานาสารพัดอย่าง จะมีเงินสัก
เท่าไร มีอำ� นาจสักเท่าไร เกียรติยศชือ่ เสียงสัก
เท่าไร มันก็ยงั มีความโลภ ความโกรธ ความ
หลงทีท่ ำ� ให้เป็นทุกข์ อย่าว่าแต่มนุษย์ธรรมดา
ในโลกนีเ้ ลย แม้พวกเทวดาในสวรรค์มนั ก็ยงั
เป็นทุกข์เพราะกิเลสตัณหานัน้ ถ้ายังมีทกุ ข์อยู่
โดยประการใด ก็ยงั มีหน้าทีท่ จี่ ะต้องประพฤติ

๑๑

50920128OK.indd 15 9/5/12 10:13 AM

 ปฏิบตั เิ พือ่ ดับทุกข์ สรุปความสัน้ ๆ  ว่า ธรรมะ
เป็นเครือ่ งดับทุกข์ ส�ำหรับผูท้ มี่ คี วามทุกข์
ถ้าใครมันโง่เขลาจนถึงกับไม่รู้จักว่าเป็น
ทุกข์ มันก็ต้องทนทุกข์ไปโดยไม่รู้สึกว่าเป็น
ทุกข์ นีเ่ ป็นของทีม่ ไี ด้ มันไม่รจู้ กั ว่าอันนีเ้ ป็น
ความทุกข์มันก็ทนทุกข์ไป ทนทุกข์ไป อยู่
อย่างเป็นทุกข์ไปจนตาย โดยไม่รู้สึกว่าทน
ทุกข์อย่างนี้มันก็ยังมีแต่เราคงจะไม่เป็นถึง
อย่างนัน้ ขอให้มองเห็นความทุกข์ทมี่ อี ยูจ่ ริง
นับตั้งแต่ความรบกวนของนิวรณ์ทั้ง ๕ แล้ว
ก็การแผดเผาของกิเลส โลภะ โทสะ โมหะ
ทั้งสาม และความที่ยังละไม่ได้ แม้พยายาม
อยู่ มันก็ยงั มีกเิ ลสตัณหาซึง่ เหนียวแน่นมันก็
เป็นความทุกข์ มองเห็นให้ชดั เสียก่อนว่าความ
ทุกข์นั้นมีอยู่อย่างไร ถ้าไม่เห็นว่าเป็นความ

๑๒

50920128OK.indd 16 9/5/12 10:13 AM

 ทุกข์ คือหรือมีความทุกข์มนั ก็ไม่ตอ้ งท�ำอะไร
ในเรือ่ งเกีย่ วกับธรรมะ เพราะธรรมะนีม้ นั เป็น
เครือ่ งดับทุกข์โดยตรง เพราะฉะนัน้ สิง่ แรกที่
จะต้องรูจ้ กั ก็คอื เรือ่ งความทุกข์นนั่ เอง
ดังนัน้ พระพุทธเจ้าจึงทรงน�ำมาตรัสเป็น
เรือ่ งแรกของอริยสัจสี่ คือเรือ่ งความทุกข์ เรือ่ ง
เหตุให้เกิดทุกข์ เรือ่ งความดับทุกข์ เรือ่ งทาง
ให้ถงึ ความดับทุกข์เป็น ๔ เรือ่ งด้วยกัน เรือ่ ง
แรกคือเรือ่ งความทุกข์ ถ้าใครยังไม่มองเห็นว่า
เป็นทุกข์หรือมีความทุกข์ ก็ไม่ตอ้ งๆ ไม่ตอ้ ง
สนใจธรรมะหรอก คือมันสนใจไม่ได้หรอก
เพราะมันไม่มีความรู้สึกว่าเป็นทุกข์ แต่โดย
ปกติพอจะเห็น พอจะรูส้ กึ กันได้ ไม่มากก็นอ้ ย
แล้วก็รจู้ กั มาก มากยิง่ ๆ  ขึน้ ไป นิวรณ์รบกวน
เป็นประจ�ำวัน ๕ อย่าง คือ ความรูส้ กึ ไปใน

๑๓

50920128OK.indd 17 9/5/12 10:13 AM

 ทางกามารมณ์ทางเพศ นี้อย่างหนึ่ง ความ
รู้สึกอึดอัดขัดใจไม่ชอบอะไร นี้อีกอย่างหนึ่ง
การที่จิตหดหู่ถอยก�ำลัง นี้อย่างหนึ่ง การที่
จิตฟุง้ ซ่านเตลิดเปิดเปิงไปนีก่ อ็ ย่างหนึง่ แล้ว
ก็ความลังเลสงสัยในความปลอดภัย ไม่แน่ใจ
ในความปลอดภัยในความถูกต้อง ไม่แน่ใจใน
การกระท�ำของตนว่าจะถูกต้อง มันก็ลว้ นแต่
เป็นเครือ่ งรบกวนจิตใจ อย่างนีต้ อ้ งพยายาม
หาทางก�ำจัดให้หมดสิน้ ไป
ก็มาถึงกิเลสตัวใหญ่ๆ คือ โลภะ มีความ
โง่ยดึ ถือตัวตนหรือเห็นแก่ตนมากมันก็มคี วาม
โลภทีจ่ ะเอามาเป็นของตน เมือ่ ไม่ได้อย่างใจ
มันก็เกิดความโกรธ และเมือ่ ไม่รวู้ า่ อะไรเป็น
อะไรแน่นอนมันก็สงสัยวนเวียนอยู่ที่นั่นเอง
เรามีปัญหากันอย่างนี้ ขอให้สังเกตดูให้ดีๆ 

๑๔

50920128OK.indd 18 9/5/12 10:13 AM

 ถ้าไม่เข้าใจว่ามันมีปญ ั หาอยูอ่ ย่างนี้ มันก็ไม่รู้
ว่าจะเอาธรรมะไปท�ำอะไร
เอาละ, ทีนี้อาตมาจะช่วยบอกให้ บอก
ล่วงหน้าให้ว่าธรรมะนี้ จะมีประโยชน์อย่าง
ยิง่ ส�ำหรับท�ำให้ชวี ติ นีไ้ ม่เป็นทุกข์ หรือว่าเมือ่
เราจะต้องท�ำการงานในหน้าที่ของมนุษย์อยู่
เป็นปกติ ถ้ามีธรรมะมันจะช่วยให้ไม่เป็นทุกข์
การงานที่เป็นทุกข์นั่นแหละถ้าท�ำจิตใจเสีย
ใหม่ให้ถกู ต้องมันก็จะไม่เป็นทุกข์ เพราะรูส้ กึ
ว่าไอ้การงานหรือหน้าทีน่ นั้ มันเป็นธรรมะ ได้
ประพฤติธรรมะก็พอใจ ก็ท�ำงานสนุกโดยไม่
ต้องเป็นทุกข์ แต่หลายคนคงไม่เชื่อ เพราะ
รูจ้ กั แต่จะขีเ้ กียจในการงาน หลบหลีกในการ
งาน เห็นการงานเป็นของทนทรมานเหงื่อ
ไหลไคลย้อย ก็เห็นว่าการงานนี่จะเป็นสุข

๑๕

50920128OK.indd 19 9/5/12 10:13 AM

 ไปไม่ได้ แต่จะขอบอกว่าถ้าด�ำรงจิตใจให้ถูก
ต้อง ให้มีความเข้าใจถูกต้องว่าหน้าที่การ
งานทั้งหลายนั้นเป็นธรรมะ คือสิ่งที่จะช่วย
ให้รอด สิง่ ทีจ่ ะช่วยให้เรารอดนัน่ น่ะคือหน้าที่
การงานนั่นเอง หน้าที่การงานนั่นแหละเป็น
พระเจ้าทีจ่ ะช่วยให้รอด ก็เลยสนุก พอใจใน
การท�ำงาน ถ้าเหงื่อไหลออกมาก็รู้สึกพอใจ
ว่าท�ำงานได้มาก เหงือ่ มันก็กลายเป็นน�ำ้ มนต์
ที่เยือกเย็นรดบุคคลนั้นให้มีก�ำลังใจส�ำหรับ
ที่ประพฤติปฏิบัติต่อไปยิ่งๆ  ขึ้นไป มันก็เลย
ได้ผลเป็นการท�ำงานสนุก เป็นสุขอยู่ในการ
ท�ำงาน นีแ่ หละดูให้ดเี ถอะว่าใครบ้างทีไ่ ม่ตอ้ ง
ท�ำงาน
ถ้ายังต้องท�ำงานก็จงรูจ้ กั ท�ำจิตใจให้การ
งานนัน้ เป็นทีต่ งั้ แห่งความพอใจ แล้วก็เป็นสุข
เป็นสุขอยูใ่ นขณะทีท่ ำ� การงาน มีผลคือท�ำให้
๑๖

50920128OK.indd 20 9/5/12 10:13 AM

 การงานนัน้ ท�ำได้มาก แล้วก็ลลุ ว่ งไปด้วยดี ไม่มี
ปัญหา มีความสุขอยูต่ ลอดเวลา นีข่ อให้ทา่ น
ทั้งหลายมีความเข้าใจในสิ่งที่เรียกว่าธรรมะ
ธรรมะ ในลักษณะอย่างนี้กันเถิด ก่อนแต่ที่
จะท�ำการงานก็รู้จักท�ำจิตใจอย่างนี้ จะได้ไม่
เป็นทุกข์ เมือ่ ท�ำการงานอยูอ่ ย่างเหน็ดเหนือ่ ย
ก็ระลึกให้ได้อย่างนี้แล้วก็จะได้ไม่เป็นทุกข์
ขอให้ ก� ำ หนดใจความส� ำ คั ญ ให้ ไ ด้ ว ่ า
ธรรมะคือหน้าที่ ธรรมะคือหน้าที่ ถ้าเรารูจ้ กั
หน้าทีใ่ นฐานะเป็นธรรมะแล้วจะท�ำงานสนุก
พอใจอยู่ว่าได้ประพฤติธรรมะ คือความถูก
ต้องแล้วก็เป็นสุขเพราะความพอใจนัน้ ความ
สุขย่อมเกิดมาจากความพอใจเท่านัน้ น่ะ นีข่ อ
ให้ชว่ ยจ�ำไว้เป็นหลักทัว่ ไป สิง่ ทีเ่ รียกว่าความ
สุขนั้นจะต้องมาจากความพอใจ ถ้าพอใจ
น้อยก็ความสุขน้อย พอใจมากก็ความสุขมาก
๑๗

50920128OK.indd 21 9/5/12 10:13 AM

 พอใจอย่างถูกต้องบริสทุ ธิ์ ก็เป็นความสุขทีถ่ กู
ต้องบริสุทธิ์ ถ้าเป็นความพอใจอย่างคดโกง
อย่างบาป อย่างอกุศลมันก็ไม่เป็นอย่างนั้น
คือมันเป็นความสุขชนิดที่หลอกลวง เป็น
ความสุขชนิดที่ไม่ใช่ความสุขที่แท้จริง เรียก
ว่าความพอใจบริสุทธิ์ ความสุขก็บริสุทธิ์ ถ้า
ความพอใจไม่บริสทุ ธิ์ เพราะมันเป็นเรือ่ งบาป
เรือ่ งอกุศล มันก็เป็นสุขชนิดของคนพาล ของ
คนอันธพาล เป็นความสุขชนิดทีเ่ ป็นบาป เป็น
อกุศล แล้วมันก็ไปไม่รอด ในทีส่ ดุ มันก็จมอยู่
ในกองทุกข์
ขอให้ท่านทั้งหลายสังเกตดูให้ดี ว่าเรา
เกิดมาแล้วต้องท�ำหน้าที่การงานเพื่อรอด
ชีวิต ทีนี้ธรรมะนั่นน่ะคือหน้าที่ ธรรมะนั่น
แหละช่วยให้พอใจในการท�ำการงาน ไม่ตอ้ ง

๑๘

50920128OK.indd 22 9/5/12 10:13 AM

 เป็นทุกข์ ไปนึกถึงคนท�ำงานหนัก คนแจว
เรือจ้าง คนถีบสามล้อ คนกวาดถนน ล้าง
ท่อถนน คนท�ำงานหนักเหล่านี้ ถ้าเขาพอใจ
ในหน้าทีน่ นั้ ๆ  มันก็ไม่เป็นทุกข์ ก็ท�ำได้อย่าง
สนุกสนานร่าเริงเหมือนชาวอินเดีย ชาวนา
ทัว่ ๆ  ไป ตักน�ำ้ ในบ่อขึน้ มารดนาได้ทงั้ วัน ทัง้
วัน ทัง้ วัน ตลอดฤดู นีม่ นั ไม่เป็นทุกข์ เพราะ
ว่าเข้าไปในถิ่นนั้นได้ยินแต่เสียงร้องเพลง
ทุกคนร้องเพลงแล้วก็ตัก… ตักน�้ำในบ่อขึ้น
มารดนา ไหลไปตามหัวคันนา ลงปรี่ลงไป
ทัว่ ตลอดผืนนา ไม่มคี วามทุกข์เลย ตักน�ำ้ ทัง้
วันๆ  กว่าจะหมดฤดูท�ำนา รุ่นท�ำนาครั้งที่
สอง คือท�ำนาที่ไม่มีฝน ก็ท�ำได้ดี ท�ำได้มาก
ท�ำได้รอดตัว นี่ถ้าว่ามันพอใจในการท�ำงาน
แล้วมันก็ไม่เป็นทุกข์ ขอให้รจู้ กั ท�ำให้การงาน

๑๙

50920128OK.indd 23 9/5/12 10:13 AM

 หรือหน้าทีน่ นั้ เป็นความพอใจ แล้วก็เป็นความ
สุข และเป็นความสุขทีป่ ระหลาดทีส่ ดุ คือเป็น
ความสุขทีไ่ ม่ตอ้ งใช้เงิน ท�ำให้เกิดความพอใจ
ได้กเ็ ป็นสุข ก็เป็นสุข อิม่ อยูด่ ว้ ยความสุข ไม่
ต้องการจะไปท�ำอบายมุขที่ไหนเพราะมันมี
ความสุขอย่างเต็มที่เสียแล้วในจิตใจ อิ่มอก
อิม่ ใจในการได้ทำ� หน้าทีก่ ารงาน
ขอให้ทกุ คนรูจ้ กั สิง่ ทีเ่ รียกว่า หน้าที่ กับ
สิง่ ทีเ่ รียกว่า ธรรมะ ๒ สิง่ นีเ้ ป็นสิง่ เดียวกัน
คือสิ่งที่จะช่วยให้รอด ช่วยให้รอดชีวิตก็ท�ำ
หน้าทีแ่ บบทีช่ ว่ ยให้รอดชีวติ ช่วยให้รอดจาก
ความทุกข์ทงั้ หลาย ก็ทำ� หน้าทีแ่ บบให้บรรลุ
มรรค ผล นิพพาน มันมีอยู่ ๒ ขัน้ ตอนอย่างนี้
นีแ่ หละคือพระธรรม

๒๐

50920128OK.indd 24 9/5/12 10:13 AM

 วันนี้เป็นวันพระธรรม วันนี้เป็นวันพระ
ธรรม ขอให้นึกถึงพระธรรมว่าพระธรรมนั้น
คืออะไร และให้รไู้ ด้วา่ เห็นได้แจ่มแจ้งว่า พระ
ธรรมนั้นคือสิ่งที่จะช่วยให้รอด รอดทั้งชีวิต
และรอดทั้งจากความทุกข์ชนิดที่เป็นกิเลส
เป็นเรือ่ งของจิตใจ เรียกง่ายๆ  ก็วา่ ให้รอดทัง้
ทางกายและให้รอดทัง้ ทางจิต นีค่ อื ธรรมะ
เดี๋ยวนี้เป็นที่น่าเสียดายที่ว่าเราไม่สนใจ
ธรรมะกันในลักษณะอย่างนี้ ไม่มีความรู้สึก
อย่างนี้ต่อสิ่งที่เรียกว่าธรรมะ สิ่งที่เรียกว่า
ธรรมะก็เลยไม่คอ่ ยจะมี ไม่รกั ทีจ่ ะท�ำการงาน
ให้สนุกและเป็นสุข จนต้องมีคนอืน่ มาชักชวน
จนต้องมีโครงการหรือคณะไหนมาล่อหลอก
ให้ขยันท�ำงาน นึกแล้วก็นา่ หัวทีว่ า่ เดีย๋ วนีเ้ ขา
มีองค์การพัฒนา เป็นนักศึกษาบ้าง มิใช่บา้ ง

๒๑

50920128OK.indd 25 9/5/12 10:13 AM

 องค์การเที่ยวพัฒนาตามถิ่นต่างๆ  เมื่อดูโดย
ใจความแท้ๆ  แล้วก็คอื เพือ่ หลอกคนให้ทำ� งาน
คนนัน้ มันโง่สกั เท่าไรต้องให้คนอืน่ มาหลอกให้
ตัวท�ำงานเพือ่ ช่วยตัวเอง มันโง่กมี่ ากน้อย มัน
ต้องมีคนมาหลอกให้ท�ำงานเพือ่ ช่วยตัวเอง นี่
คือมันไม่มธี รรมะมันไม่รธู้ รรมะ เพราะถ้ามันรู้
มันก็จะต้องท�ำงานสนุกสนานโดยไม่ตอ้ งมีใคร
มาหลอก
ถึงพวกเราก็เถอะ พระเณรนีเ่ ถอะก็เป็น
นักหลอกนะนี่ หลอกคนให้มธี รรมะ หลอกคน
ให้ทำ� งาน เพราะว่าเขาไม่ชอบ เขาไม่มี จะใช้
ค�ำว่าหลอกมันก็มากไปหน่อย แต่มนั ก็ยงั อยู่
ในเรือ่ งหลอกนัน่ แหละ หลอกให้คนมีธรรมะ
หลอกให้คนรักษาศีล หลอกให้คนประพฤติ
ธรรมะ มีหน้าที่หลอก เพราะว่าคนเหล่านั้น

๒๒

50920128OK.indd 26 9/5/12 10:13 AM

 มันอยู่ในสภาพที่น่าสงสารเกินไป จนต้องมี
คนมาหลอกให้ช่วยตัวเอง หลอกให้ช่วยตัว
เองมันน่าสงสารเท่าไร ขอให้เข้าใจกันอย่าง
แจ่มแจ้งจนถึงกับว่าอย่าต้องมีการกระท�ำใน
ลักษณะเช่นนี้เลย จงพอใจอย่างยิ่งในการ
ท�ำสิ่งที่เป็นการช่วยตัวเองคือท�ำหน้าที่ของ
มนุษย์นนั้ นีธ่ รรมะ ธรรมะคือหน้าที่ หน้าที่
คือสิ่งที่จะช่วยผู้นั้นให้รอดจากความทุกข์
แต่เป็นสิง่ ทีเ่ ขาจะต้องท�ำเอง
มีพระบาลีอยู่แล้วว่ากิจกรรมนี้เป็นสิ่งที่
เธอทั้งหลายจะต้องท�ำเอง ตถาคตทั้งหลาย
เป็นแต่ผชู้ ที้ างเท่านัน้ พระพุทธเจ้าจะมาช่วย
ท�ำให้ไม่ได้ ได้แต่เป็นผูช้ ที้ าง แล้วคนเหล่านัน้
ก็ท�ำเอง ท�ำหน้าที่ตามที่ชี้ทางแล้วก็ดับทุกข์
ได้ ข้อนี้เป็นไปได้ทั้งฝ่ายเลี้ยงชีวิตอย่างชาว

๒๓

50920128OK.indd 27 9/5/12 10:13 AM

 โลก และฝ่ายที่ดับกิเลสดับความทุกข์อย่าง
ชาววัด พระพุทธเจ้าท่านก็ทรงชี้ทางเรื่อง
เป็นอยูอ่ ย่างอยูก่ นั ในโลก ทางสังคมในโลกนี้
ก็มเี หมือนกัน แต่มนั ไม่ใช่หน้าทีโ่ ดยตรงของ
ท่าน หน้าทีโ่ ดยตรงของท่านก็จะช่วยชีใ้ นเรือ่ ง
ของจิตใจทีเ่ ป็นนามธรรม เป็นด้านลึกคือเรือ่ ง
ดับทุกข์หรือดับกิเลส ท่านก็ได้แต่เป็นผูช้ ที้ าง
ตุมฺเหหิ กิจฺจํ อาตปฺปํ –ความเพียรเป็นสิ่งที่
ท่านทัง้ หลายต้องท�ำเอง อกฺขาตาโร ตถาคตา
–พระตถาคตทัง้ หลายเป็นแต่ผชู้ ที้ าง
ฉะนั้นเราได้ยินได้ฟังมามากมายในเรื่อง
ทีเ่ กีย่ วกับธรรมะ แต่แล้วมันก็เป็นทีน่ า่ สังเวช
ที่ว่าไม่ได้เอามาใช้เป็นประโยชน์อะไร ฟัง
ไว้ในฐานะเป็นของศักดิ์สิทธิ์ แล้วก็เกณฑ์
ให้เป็นของศักดิ์สิทธิ์ เกณฑ์ให้ช่วยทั้งที่ไม่
ต้องท�ำอะไร นี่เกณฑ์ให้พระธรรมมาช่วยทั้ง
๒๔

50920128OK.indd 28 9/5/12 10:13 AM

 ที่ไม่ต้องท�ำอะไร อ้างให้พระธรรมเป็นของ
ศักดิ์สิทธิ์แล้วก็มาช่วย อ้างพระพุทธเจ้าเป็น
ของศักดิส์ ทิ ธิแ์ ล้วมาช่วย อ้างพระสงฆ์ให้เป็น
ของศักดิ์สิทธิ์แล้วมาช่วย อย่างนี้มันไม่ใช่…
ไม่ใช่ความถูกต้อง ไม่ใช่เรื่องในพระพุทธ-
ศาสนา เรื่องความศักดิ์สิทธิ์ เรื่องช่วย… ให้
สิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยนั่นมันเป็นเรื่องของคนโง่ ที่
มันช่วยตัวเองไม่ได้ แล้วมันไม่มีความคิดนึก
ที่จะเข้าใจในการที่จะช่วยตัวเอง มันก็ยินดี
ท�ำพิธีรีตองตามแบบไสยศาสตร์ เพื่อให้สิ่ง
ศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลายช่วย แล้วมันช่วยได้กี่มาก
น้อยละลองคิดดู อย่างมากก็จะท�ำให้สบายใจ
ไปพักๆ  หลอกให้สบายใจไปได้พักๆ  หนึ่ง
มันช่วยไม่ได้จริง เพราะว่าสิง่ ทีจ่ ะช่วยได้จริง
นั้นคือหน้าที่ หน้าที่ หน้าที่คือการงานที่จะ
ต้องท�ำ เพื่อชีวิตรอดอยู่และเพื่อดับทุกข์ได้
๒๕

50920128OK.indd 29 9/5/12 10:13 AM

 ด้วยโดยประการทั้งปวง หน้าที่คือสิ่งที่ต้อง
ท�ำหรือจ�ำเป็นส�ำหรับสิ่งที่มีชีวิต ท�ำแล้วมัน
รอด ครั้นรอดแล้วมันก็ท�ำหน้าที่ที่สูงขึ้นไป
ดับกิเลส ดับทุกข์ บรรลุมรรค ผล นิพพาน ก็
ถึงทีส่ ดุ สุดยอดของความเป็นมนุษย์ ไม่มอี ะไร
จะไปอีกแล้ว เมือ่ บรรลุนพิ พานแล้วมันก็เป็น
จุดจบทีจ่ ะไป ไปยิง่ กว่านัน้ ไม่ได้อกี แล้ว
ฉะนั้นขอให้มองดูให้ดีๆ  อย่าเข้าใจผิด
ต่อสิ่งที่เรียกว่ามรรค ผล นิพพาน คนสมัย
นี้เห็นเป็นของเหมือนกับว่ามีไว้พอเป็นพิธี
บางพวกก็ถอื ว่าไม่มปี ระโยชน์อะไร แม้ทเี่ ป็น
นักศึกษา ที่เรียกตัวเองว่านักศึกษา หรือได้
รับเกียรติยศว่าเป็นนักศึกษา มันก็ไม่รวู้ า่ การ
บรรลุมรรค ผล นิพพานนัน้ คืออะไร บางทีเอา
ไปหัวเราะเยาะล้อเล่นเสียด้วยซ�ำ้ ไป มันก็เลย
เป็นหมันเปล่า ควรจะรูว้ า่ มรรคผลนิพพานนัน้
๒๖

50920128OK.indd 30 9/5/12 10:13 AM

 น่ะคือมันจุดขัน้ สุดท้ายของมนุษย์ ของความ
เป็นมนุษย์จะต้องไปให้ถึง บรรลุมรรค ผล
นิพพานแล้วอยู่เหนือความทุกข์ทั้งปวง อยู่
เหนือปัญหาทั้งปวง เป็นความเต็มเปี่ยมของ
ความเป็นมนุษย์ ไม่มีอะไรยิ่งไปกว่านั้นแล้ว
เรียกว่าจบกันทีน่ นั่ วุสติ ํ พฺรหฺมจริยํ –ในบาลี
เรียกว่าทางพรหมจรรย์จบแล้ว หมายความ
ว่ า การที่ จ ะต้ อ งท� ำเพื่ อ ความดี ความงาม
ความประเสริฐอะไร จบกันแค่นี้เอง คือการ
บรรลุพระอรหันต์เพราะความหมดกิเลส
ที นี้ ก็ ม าดู กั น ถึ ง เรื่ อ งที่ ว ่ า วั น นี้ เ ป็ น วั น
อาสาฬหะ มี ค วามหมายส� ำ คั ญ ตรงที่ ว ่ า
พระพุ ท ธองค์ ท รงแสดงอริ ย สั จ สี่ น� ำ ด้ ว ย
อริยมรรคมีองค์แปด เพราะว่าการจะเข้า
มาสู ่ อ ริ ย สั จ สี่ นั้ น น่ ะ มั น ต้ อ งมาด้ ว ยทาง
อริยมรรคมีองค์แปด คืออย่าไปโง่หลงให้
๒๗

50920128OK.indd 31 9/5/12 10:13 AM

 สุ ด โต่ ง ในฝ่ า ยท� ำ ตนให้ ล� ำ บาก ในฝ่ า ยที่
หลงใหลอยู ่ ใ นกามารมณ์ อย่ า ไปหลงอยู ่
ในกามารมณ์ ซึ่ ง เรี ย กว่ า ปฏิ ป ทาเปี ย ก
แฉะ แล้วก็อย่าไปหลงใหลในการท�ำตนให้
ล�ำบากโดยไม่มีเหตุผลอะไร และมันไม่จ�ำ
เป็ น ที่ จ ะต้ อ งท� ำ ตนให้ ล� ำ บาก ท� ำ ตนให้
ล�ำบากเปล่าๆ เรียกว่า ปฏิปทาไหม้เกรียม
อาคาฬหปฏิปทา –ปฏิบัติเพื่อท�ำตนให้จม
อยูใ่ นกองกาม นีเ่ รียก ปฏิปทาเปียกแฉะ ทีนี้
ไปหลงตรงกันข้ามทรมานตนให้ล�ำบากโดย
คิดว่าท�ำลายตน ท�ำลายตน ทรมานตนลง
ไปได้เท่าไรกิเลสจะลดน้อยลงไปเท่านั้น ก็
เลยบ�ำเพ็ญตบะชนิดที่ทรมานตน นี่เรียกว่า
นิชฌานปฏิปทา –ปฏิปทาไหม้เกรียม อย่าง
หนึ่งเปียกแฉะ อย่างหนึ่งไหม้เกรียมนี่ไม่เอา
เอาแต่ที่ตรงกลาง ที่พอดี ผู้ที่ลุ่มหลงอยู่ใน
๒๘

50920128OK.indd 32 9/5/12 10:13 AM

 กามารมณ์เขาเรียกว่าปฏิบัติเปียกแฉะ ผู้ที่
ทรมานตนให้ลำ� บากเปล่าๆ  ก็เรียกว่าปฏิบัติ
ไหม้เกรียม สองอย่างนี้เว้นเสียแล้วก็อยู่ตรง
กลางเดินเข้ามาตรงกลางเรียกว่า มัชฌิมา-
ปฏิปทา คือการกระท�ำให้ถกู ต้อง ถูกต้อง ถูก
ต้อง ถูกต้องทุกอย่างทีค่ วรจะถูกต้อง
ในที่นี้พระองค์ตรัสว่า ได้รู้พร้อมเฉพาะ
ด้วยตนเอง ไม่ได้ฟัง ไม่ได้ยินได้ฟังมาแต่ผู้
อืน่ ทางถูกต้องนัน้ มีอยู่ ๘ ประการคือ ถูก
ต้องของทิฏฐิ –ความคิด ความเห็น ความ
เชือ่ ความเข้าใจ อะไรก็เรียกว่าทิฏฐินถี่ กู ต้อง
รู้อะไรเป็นอะไรอย่างถูกต้อง, ทีนี้ก็ถูกต้อง
ต่อไปถึงไอ้ความต้องการ ความใฝ่ฝัน ความ
ปรารถนา เมื่อรู้ว่าอะไรเป็นอะไรแล้วมันก็
ปรารถนาได้ถูกต้อง นี่เรียกว่าความถูกต้อง
ของความต้องการ เรียกว่า สัมมาสังกัปโป,
๒๙

50920128OK.indd 33 9/5/12 10:13 AM

 เมือ่ รูอ้ ย่างนีแ้ ล้วการพูดจามันก็ถกู ต้องเรียก
ว่าสัมมาวาจา, การกระท�ำทางกายก็ถกู ต้อง
เรียกว่าสัมมากัมมันโต, การเลี้ยงชีวิตก็ถูก
ต้องเรียกว่าสัมมาอาชีโว มันถูกต้อง, แล้วก็ถกู
ต้องต่อไปถึงสัมมาวายามะคือความพากเพียร
ก�ำลังใจที่พากเพียรนั้นถูกต้อง มุ่งหมายถูก
ต้อง กระท�ำอย่างถูกต้อง อยู่อย่างถูกต้อง,
แล้วก็สติ –ความระลึกควบคุมตนให้รสู้ กึ ตัว
อยู่เสมอนั้นก็ถูกต้อง, อันสุดท้ายสมาธิ คือ
ความปักใจมั่นลงไปในความถูกต้อง ก็เลย
เป็นความถูกต้อง ๘ ประการ นี่เรียกว่าอัฏ-
ฐังคิกมรรค ก็คือสิ่งที่เรียกว่าธรรมะนั่นเอง
ธรรมะที่จะต้องรู้ จะต้องประพฤติ จะต้อง
ปฏิบัตินั่นเอง เป็นความถูกต้อง ๘ ประการ
ช่วยจดจ�ำไว้ให้ดๆี

๓๐

50920128OK.indd 34 9/5/12 10:13 AM

 ทีส่ วดมนต์กนั ได้อยู่ ท่องกันได้อยูก่ ม็ อี ยู่
มาก แต่บางคนก็ยงั ไม่เข้าใจชัด ก็เข้าใจเสียให้
ชัดว่าต้องอยูด่ ว้ ยความถูกต้อง ๘ ประการ ถูก
ต้องในความคิดเห็น ถูกต้องในความปรารถนา
ถูกต้องในการพูดจา ถูกต้องในการประพฤติ
กระท�ำ ถูกต้องในการด�ำรงชีวิต ถูกต้องใน
ความพากเพียร ถูกต้องในความมีสติ และถูก
ต้องในความมีสมาธิ นี่ ๘ ถูกต้องนีเ่ ป็นหัวใจ
เลิศสุดของพระธรรม แต่เราก็ไม่ได้สนใจ
ให้สมกันกับที่เป็นของประเสริฐเลิศยิ่งเลิศ
ทีส่ ดุ มีบาลีกล่าวว่า โย จ พุทธฺ ญฺจ ธมฺมญฺจ
สงฺฆญฺจ สรณํ คโต –ผู้ใดถือพระพุทธ พระ
ธรรม พระสงฆ์เป็นสรณะ, จตฺตาริ อริยสจฺ-
จานิ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสติ –เห็นอริยสัจ
สี่ อยู่ตามที่เป็นจริง, ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ

๓๑

50920128OK.indd 35 9/5/12 10:13 AM

 ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ อริยญฺจฏฺงฺคิกํ มคฺคํ
ทุกฺขูปสมคามินํ –ความทุกข์ก็ดี เหตุให้เกิด
ทุกข์ก็ดี ความดับทุกข์ก็ดี มรรคมีองค์แปด
ท�ำให้ถึงความดับทุกข์ก็ดี ผู้ใดเป็นอย่างนี้,
เอตํ โข สรณํ เขมํ เอตํ สรณมุตตฺ มํ –นัน่ เป็น
สรณะอันประเสริฐ เอตํ สรณมาคมฺม สพฺพ
ทุกฺขา ปมุจฺจติ –ครั้นมีสรณะอย่างนี้แล้ว
จะดับทุกข์ทั้งปวง จะพ้นจากทุกข์ทั้งปวง
อริยมรรคมีองค์แปด เป็นวันทีพ่ ระองค์
ทรงน�ำมาแสดงในวันนี้ ในวันคล้ายวันนี้แต่
เราเรียกว่าวันนีก้ นั จนเคยชินไปแล้ว วันนีค้ อื
วันอาสาฬหะ ที่จริงมันก็คือวันคล้ายกับวัน
นี้ วันคล้ายกับวันนีค้ อื เป็นวันเพ็ญอาสาฬหะ
พระพุทธองค์ได้ทรงแสดงปฐมเทศนาเริ่ม
ด้วยอริยมรรคมีองค์ ๘ ประการ แล้วแสดง
อริยสัจสี่ ซึ่งก็ประกอบด้วยอริยมรรคมีองค์
๓๒

50920128OK.indd 36 9/5/12 10:13 AM

 แปดประการอีกนัน่ เอง ไปๆ  มาๆ  มันก็สำ� คัญ
อยูท่ อี่ ริยมรรคมีองค์ ๘ ประการ การรูเ้ รือ่ งดับ
ทุกข์ ทุกข์ยงั ไม่ดบั ต้องมีการปฏิบตั ติ ามมรรค
มีองค์แปดประการ ทุกข์จึงดับ, รู้เรื่องทุกข์
ทุกข์กย็ งั ไม่ดบั , รูเ้ รือ่ งสมุทยั ทุกข์กย็ งั ไม่ดบั ,
รูเ้ รือ่ งทุกขนิโรธ ทุกข์กย็ งั ไม่ดบั แต่ตอ้ งปฏิบตั ิ
อริยมรรคมีองค์ ๘ ประการนีใ้ ห้ครบถ้วนให้
สมบูรณ์แล้วทุกข์กจ็ ะดับ พระองค์ทรงแสดง
ในวันทีค่ ล้ายกับวันนี้ คือวันทีพ่ ระจันทร์เพ็ญ
ในกลุ่มหมู่ดาวฤกษ์ชื่ออาสาฬหะ ที่เรียกว่า
อาสาฬหะน่ะเป็นชือ่ ดาวหมูห่ นึง่ พระจันทร์
เข้าไปเพ็ญในระหว่างที่อยู่ในกลุ่มดาวฤกษ์นี้
แล้วก็เรียกว่าเพ็ญอาสาฬหะ คือวันคล้ายกับ
วันนี้ เพราะฉะนัน้ เราจึงถือเอาวันทีค่ ล้ายกับ
วันนัน้ ประกอบพิธอี าสาฬหบูชา

๓๓

50920128OK.indd 37 9/5/12 10:13 AM

 ขอให้มคี วามเข้าใจอย่างถูกต้อง มุง่ หมาย
อย่างถูกต้อง ประพฤติกระท�ำ ให้ถกู ต้อง อย่า
ให้เป็นเหมือนนกแก้วนกขุนทอง อย่าให้เป็น
เหมือนหุน่ ยนต์ แล้วแต่เขาจะชักไป คือเราจะ
ต้องมีจิตใจ เข้าใจอย่างชัดเจน อย่างถูกต้อง
ว่าวันนี้มันมีความส�ำคัญอย่างไร ว่ามีความ
ส�ำคัญว่าทรงแสดงเรื่องดับทุกข์ด้วยประการ
ทั้งปวง แล้วก็ดับทุกข์นั้นน่ะคือดับอย่างไร
คือเดินตามอริยมรรคมีองค์แปด แล้วก็จะดับ
ทุกข์ได้ นีค่ อื ธรรมะทีเ่ ป็นเครือ่ งดับทุกข์ เป็น
พรหมจรรย์ทจี่ ะเป็นเครือ่ งดับทุกข์ แล้วก็เป็น
หน้าที่ของมนุษย์ ที่จะต้องประพฤติปฏิบัติ
เพื่อดับทุกข์นี้ให้ได้ ไม่อย่างนั้นมันก็เสียทีที่
เกิดมาเป็นมนุษย์ เกิดมาเป็นมนุษย์ดับทุกข์
ของมนุษย์ไม่ได้แล้ว ก็จะเสียทีที่เกิดมาเป็น
มนุษย์ มันก็สกั แต่วา่ เกิดมาเท่านัน้ เอง
๓๔

50920128OK.indd 38 9/5/12 10:13 AM

 ฉะนั้ น ขอให้ ส นใจในอริ ย มรรคมี อ งค์
แปด โดยรายละเอียดหาศึกษาได้จากหนังสือ
หนังหา มีคมั ภีรท์ ไี่ ด้กระท�ำกันขึน้ ไว้ แต่มคี น
สนใจน้อยมาก ขอให้ไปสนใจกันเสียใหม่ใน
เรือ่ งอัฏฐังคิกมรรค –ความถูกต้อง ๘ ประการ
นั้ น พอรู ้ สึ ก ว่ า ถู ก ต้ อ งก็ พ อใจ พอพอใจก็
เป็นสุข มันก็อยู่ด้วยความสุข ไม่ต้องไปกิน
เหล้าเมายาหาความสุขอะไรอีก เพราะมัน
เป็นสุขเสียแล้ว ข้อนีม้ คี วามส�ำคัญ ขอให้สนใจ
ถ้ามันเป็นสุขและพอใจเสียแล้ว มันไม่ตอ้ งไป
สูบฝิน่ กินยา ไม่ตอ้ งไปเสพเฮโรอีน ไม่ตอ้ งไป
กามารมณ์เริงรมย์อะไรที่ไหนอีก เพราะมัน
เป็นสุขเสียแล้ว เพราะฉะนั้นขอให้ท�ำให้ได้
ชนิดทีม่ นั เป็นสุขเสียแล้ว คือพอใจในธรรมะ
ที่ตนประพฤติปฏิบัติอยู่อย่างถูกต้อง ไม่ว่าผู้
หญิงไม่วา่ ผูช้ าย มีการปฏิบตั ธิ รรมะอยูอ่ ย่าง
๓๕

50920128OK.indd 39 9/5/12 10:13 AM

 ถูกต้อง แล้วพอใจ แล้วเป็นสุข มันก็ไม่มคี วาม
คิดที่จะไปเล่นไพ่ หรือว่าจะไปดืม่ น�ำ้ เมา ไป
เที่ยวกลางคืน หรือไปท�ำอะไรต่างๆ  อย่างที่
เขากระท�ำกัน ซึ่งคนเหล่านั้นเขาก็ว่าเขาไป
หาความสุขในบ่อนการพนัน ในเที่ยวกลาง
คืน ดูการละเล่น หรือแม้แต่สุขจากกินกัน
ใหญ่ สนุกสนานด้วยการกินเพื่อหาความสุข
จนกระทัง่ ได้เป็นโรคเพราะการกิน ขอให้ดใู ห้
ดี มันเป็นเรือ่ งของความผิด คือมันไม่ถกู ต้อง
ถ้ามันถูกต้องมันก็แก้ปัญหาได้ ฉะนั้นเราจง
อยู่ด้วยความถูกต้องชนิดที่แก้ปัญหาของเรา
ได้อยูท่ กุ วันๆ
อย่าให้ถงึ กับใครต้องให้มใี ครมาจ้างหรือ
มาหลอกให้ท�ำงานเพื่อช่วยตัวเอง เป็นเรื่อง
ที่ก�ำลังมีปัญหา ประชาชนบางแห่งบางถิ่น
ต้องไปช่วยหลอกให้ท�ำงานเพื่อช่วยตัวเอง
๓๖

50920128OK.indd 40 9/5/12 10:13 AM

 ให้พฒ ั นาเพือ่ ช่วยตัวเอง นีม่ นั ไกลไปเสียมาก
แล้ว มันไกลจากธรรมะไปเสียมากแล้ว ถ้ารูจ้ กั
ว่าธรรมะคือหน้าที่ก็ไม่ต้องหลอก เพราะรัก
ธรรมะก็ทำ� หน้าที่ เมือ่ ท�ำหน้าทีม่ นั ก็รอด รอด
ทัง้ ทางกายและรอดทัง้ ทางจิต ความรอดใน
พุทธศาสนานี่รอดเพราะการปฏิบัติถูกต้อง
ไม่ตอ้ งพึง่ พาผีสางเทวดา พระเจ้า พระอะไร
แต่ประการใด ไม่ตอ้ งพึง่ พาสิง่ ภายนอกเหล่า
นัน้ แต่ประการใด และจัดไว้วา่ เป็นไสยศาสตร์
ไม่มเี หตุผลเป็นเรือ่ งของคนทีป่ ระกอบอยูด่ ว้ ย
อวิชชา มองเห็นชัดว่าหน้าที่ที่ท�ำลงไปอย่าง
นีม้ นั มีผลอย่างนี้ หน้าทีท่ ที่ ำ� ลงไปอย่างนีม้ นั
มีผลอย่างนี้ ชัดเจนอย่างนี้ แล้วก็มันได้รับ
ผลนั้น รอดๆ  รอดชีวิตก็รอด รอดจากกิเลส
รอดจากความทุกข์กร็ อด รอดจนถึงทีส่ ดุ เลย
ความรอดในพระพุทธศาสนามีมาจากการ
๓๗

50920128OK.indd 41 9/5/12 10:13 AM

 กระท�ำอันถูกต้อง คือธรรมะ ธรรมะ ธรรมะ
ขอให้เข้าใจค�ำว่าธรรมะไว้ในฐานะเป็นสิง่
ทีช่ ว่ ยให้รอด อย่ามัวหลอกลูกเด็กๆ  ว่าธรรมะ
คือค�ำสัง่ สอน มันยิง่ เข้าใจผิดกันใหญ่ ธรรมะ
มันคือสิ่งที่ช่วยให้รอด ค�ำสั่งสอนน่ะมีค�ำอื่น
ใช้ คือค�ำว่าศาสนะบ้าง อะไรก็ยงั มีอกี หลายค�ำ
แปลว่าค�ำสัง่ สอน แต่ตวั ธรรมะทีแ่ ท้จริงไม่ใช่
ตัวค�ำสั่งสอน เป็นตัวหน้าที่ เป็นตัวความรู้
แล้วปฏิบตั ติ ามหน้าที่ รูแ้ ล้วปฏิบตั ติ ามหน้าที่
นัน่ แหละคือตัวธรรมะ นัน่ เรียกสัน้ ๆ  ว่าหน้าที่
ก็แล้วกัน รูเ้ รือ่ งหน้าที่ แล้วก็ปฏิบตั หิ น้าทีใ่ ห้
ถูกต้อง สมบูรณ์ไปด้วยความถูกต้องก็พอใจ
พอใจแล้วก็เป็นสุข ยกมือไหว้ตวั เองได้ นัน่ คือ
สวรรค์ในชัน้ ต้น ใครอยากได้สวรรค์ทแี่ ท้จริง
ที่นี่และเดี๋ยวนี้จงกระท�ำหน้าที่ของตน อย่า
ให้บกพร่องจนยกมือไหว้ตวั เองได้ นัน่ แหละ
๓๘

50920128OK.indd 42 9/5/12 10:13 AM

 คือสวรรค์ทแี่ ท้จริง ทีน่ แี่ ละเดีย๋ วนี้ สวรรค์ตอ่
ตายแล้วนั้นน่ะมันก็ขึ้นอยู่กับสวรรค์นี้แหละ
ถ้ายกมือไหว้ตัวเองได้มีสวรรค์ที่นี่แหละตาย
แล้วไม่ตอ้ งสงสัย ก็ตอ้ งได้สวรรค์แน่นอน แต่
สวรรค์ตอ่ ตายแล้วนีย้ งั ไม่ตอ้ งนึกถึงก็ได้ นึกถึง
แต่สวรรค์ที่นี่ที่จะท�ำให้ตัวเองยกมือไหว้ตัว
เองได้
ท�ำการงานตลอดวันถูกต้องตลอดวัน พอ
ค�ำ่ ลงจะนอนก็ใคร่ครวญดู โอ้, มีแต่ความถูก
ต้อง แล้วก็ยกมือไหว้ตวั เอง พอใจ อิม่ อกอิม่ ใจ
เป็นสวรรค์เสียก่อนแต่จะนอนแล้วก็นอนหลับ
นี่สวรรค์จริง สวรรค์ไม่หลอก สวรรค์ชนิดที่
เป็นสันทิฏฐิโก – มองเห็นได้ดว้ ยตนเอง แต่
ว่าจะต้องเพิม่ เพิม่ การยกมือไหว้ขนึ้ อีกอย่าง
หนึ่ ง นะ เขาจะยกมื อ ไหว้ พ ระพุ ท ธที ห นึ่ ง
ยกมือไหว้พระธรรมทีหนึ่ง ยกไหว้พระสงฆ์
๓๙

50920128OK.indd 43 9/5/12 10:13 AM

 ยกมือไหว้พระสงฆ์ทีหนึ่ง นี่ขอแถมพก ว่า
ยกมือไหว้ตัวเองอีกทีหนึ่ง ถ้ายกมือไหว้ตัว
เองนั่นแหละคือจริง ไอ้ยกมือไหว้พระพุทธ
พระธรรม พระสงฆ์นะ่ โดยมากเป็นแต่พธิ ที งั้
นัน้ แหละ ท�ำพอเป็นพิธที งั้ นัน้ แหละไม่มคี วาม
รูส้ กึ ในใจอะไร แต่ถา้ สามารถยกมือไหว้ตวั เอง
ได้นี่ไม่ใช่พิธี เพราะมันต้องมองเห็นเสียก่อน
ว่าได้ท�ำถูกต้องอย่างไรจึงยกมือไหว้ตัวเอง
ได้ ก็เลยเป็นการยกมือไหว้ทจี่ ำ� เป็นกว่า หรือ
ว่าการยกมือไหว้พระพุทธ พระธรรม พระ
สงฆ์นะ่ มันรวมอยูใ่ นการยกมือไหว้ตวั เอง ตัว
เองประพฤติถูกต้องตามค�ำของพระพุทธ
พระธรรม พระสงฆ์แล้วมันจึงจะยกมือไหว้
ตัวเองได้ ทีนยี้ กมือไหว้ตวั เองได้ เท่ากับไหว้
พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ และไหว้ทกุ สิง่
ทีค่ วรจะไหว้
๔๐

50920128OK.indd 44 9/5/12 10:13 AM

 ขอให้พยายามเถอะ ให้พอใจในตัวเอง
มีความสุข พอถึงปิดวันหนึง่ จะสิน้ วันแล้ว จะ
หลับจะนอนแล้วก็ใคร่ครวญดูให้ดี ให้พบแต่
ความถูกต้อง พอใจ ยกมือไหว้ตัวเอง อย่าง
นีเ้ รียกว่ามีสวรรค์ทแี่ ท้จริงไปพลาง ไปพลาง
แล้วก็เลือ่ นขึน้ ไป เลือ่ นขึน้ ไป คือว่าให้ความ
ถูกต้องนัน้ มันเลือ่ นชัน้ ขึน้ ไป ถูกต้องเลือ่ นชัน้
ขึ้นไปจนเป็นความถูกต้องที่ท�ำลายกิเลส ที่
ละกิเลส ท�ำกรรมฐาน ท�ำวิปสั สนา ท�ำอะไรก็
แล้วแต่ทมี่ นั เป็นการละกิเลส แล้วมันก็จะไป
ถึงจุดจบ ดับทุกข์ทงั้ ปวงได้
นีค่ อื ว่ามีพระธรรม มีพระธรรมคือความ
ถูกต้อง พระธรรมคือความถูกต้อง ในการรู้ ใน
การปฏิบตั ทิ ถี่ กู ต้องเรียกว่าพระธรรม ถ้าถาม
ว่าพระธรรมคืออะไร ก็อยากจะให้ถือกันว่า
พระธรรมคือความรู้และการปฏิบัติที่ถูกต้อง
๔๑

50920128OK.indd 45 9/5/12 10:13 AM

 ทีด่ บั ทุกข์ได้ อย่าพูดสัน้ ๆ  ง่ายๆ  โง่ๆ  ว่าพระ
ธรรมคือค�ำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า แล้วก็
ไม่ได้บอกว่าสอนว่าอะไร นัน่ น่ะมันเป็นเรือ่ ง
ที่น่าสงสาร ไม่รู้ว่าพระพุทธเจ้าสอนว่าอะไร
บอกแต่ ไ ด้ ว ่ า พระธรรมคื อ ค� ำ สั่ ง สอนของ
พระพุทธเจ้า ที่จริงมันก็ไม่ถูกทั้งพยัญชนะ
และอรรถะ โดยพยัญชนะตัวธรรมะไม่ได้แปล
ว่าค�ำสัง่ สอนเลย แปลว่าสิง่ ทีท่ รงผูป้ ฏิบตั ไิ ว้,
ธร แปลว่าทรงไว้ โดยความหมายก็คอื ว่าช่วย
ให้ดบั ทุกข์ได้
จงบอกเด็กๆ ว่าธรรมะน่ะคือความรู้
และการปฏิบตั ทิ ถี่ กู ต้อง ทีด่ บั ทุกข์ได้ นีส่ อน
เด็กๆ  ให้รู้แต่เพียงว่าธรรมะคือค�ำสั่งสอน
ของพระพุทธเจ้า มันก็ตายด้านอยูแ่ ค่นนั้ เอง

๔๒

50920128OK.indd 46 9/5/12 10:13 AM

 ไม่รู้ว่าสอนว่าอะไร นี่คนแก่คนเฒ่า พระเจ้า
พระสงฆ์ ช่วยระวังให้ดๆี   ช่วยพูดกันเสียใหม่
ให้ถกู ต้องว่าธรรมะนัน้ คืออะไร แล้วสอนเด็กๆ
ให้มันเข้าใจอย่างถูกต้องไปเสียแต่แรก มันก็
จะเริ่มมีธรรมะ จะเริ่มมีจุดตั้งต้นของธรรมะ
ที่จะได้เจริญงอกงามยิ่งๆ  ขึ้นไปตามหนทาง
ของธรรมะในพระพุทธศาสนา สรุปเป็นใจ
ความเรียกว่า อัฏฐังคิกมรรค มรรคแปลว่า
หนทาง หนทางประกอบด้วยความถูกต้อง
๘ ประการ หนทางนั้นคือสิ่งที่ประกอบด้วย
ความถูกต้องแปดประการ มีจติ ใจรูแ้ ละปฏิบตั ิ
ตามนัน้ แล้วเรียกว่าเดินไปตามทางนัน้ ไปถึง
จุดหมายปลายทางคือความดับทุกข์ได้โดย
ประการทัง้ ปวง

๔๓

50920128OK.indd 47 9/5/12 10:13 AM

 เอาละ, วันนีเ้ ราก็มาท�ำพิธี ประกอบพิธี
อาสาฬหบูชา เป็นที่ระลึกแก่พระธรรมอีก
ครั้งหนึ่งในวันนี้ อีกครั้งหนึ่งในวันนี้ ขอให้
พระธรรมเป็นพระธรรม ให้พระธรรมได้เป็น
พระธรรม คือเป็นความถูกต้องทีอ่ ยูท่ เี่ นือ้ ที่
ตัว ทีก่ าย ทีว่ าจา ทีใ่ จนัน่ แหละ พระธรรม
จะเป็นพระธรรม ท�ำแต่เพียงเป็นพิธีนั้นน่ะ
มันก็ได้ผลน้อยมาก บางทีกจ็ ะน่าหัวเราะด้วย
ซ�้ำ แต่ก็มีประโยชน์ในข้อที่ว่าหากกระท�ำให้
มันย�้ำ ให้มันแน่นมากทั้งทางกาย ทางวาจา
ทางจิ ต ใจ เช่ น จะท� ำ พิ ธี เวี ย นประทั ก ษิ ณ
อาสาฬหบูชาอย่างที่จะท�ำในวันนี้ ก็ขอให้
ท�ำด้วยจิตใจทีแ่ จ่มแจ้งถูกต้องในสิง่ ทีเ่ รียกว่า
พระธรรม มีความแจ่มแจ้งอย่างนีอ้ ยูใ่ นใจแล้ว
ถือธูปเทียนเดินเวียนประทักษิณนั่นแหละ
สมบูรณ์ที่สุด แต่ถ้าจิตใจเลื่อนลอยไม่รู้อะไร
๔๔

50920128OK.indd 48 9/5/12 10:13 AM

 อยูท่ ไี่ หน มันก็เป็นพอพิธขี า้ งนอกเท่านัน้ เอง
อย่างดีจะมีประโยชน์แก่ลูกเด็กๆ พอจะได้
จ�ำไว้วา่ เขาท�ำกันอย่างนี้ เป็นจุดตัง้ ต้น
ถ้าจะท�ำให้เป็นประโยชน์โดยแท้จริง
แก่ทุกคนแล้ว ทุกคนจงมีจิตใจเข้าใจในสิ่งที่
เรียกว่าพระธรรม ดังทีอ่ าตมาได้กล่าวมาแล้ว
มีความเข้าใจแจ่มแจ้งนั้นอยู่ในจิตใจ สงบสติ
อารมณ์เป็นสมาธิ แม้กำ� ลังเดินอยู่ แม้กำ� ลัง
เดินอยู่ สงบสติอารมณ์เป็นสมาธิ ในความ
ถูกต้อง ๘ ประการนั้น มีสติเดิน ด้วยใจที่
รู้สึกอยู่ต่อความถูกต้องแปดประการนั้น นี่
เรียกว่าท�ำกรรมฐานเมื่อเดิน ท�ำกัมมัฏฐาน
ท�ำวิปัสสนาเมื่อเดิน เมื่อเดินก็ท�ำได้อย่างนี้
จิตใจมีก�ำหนดถูกต้องอยู่ จะเดินอยู่ จะนั่ง
อยู่ จะนอนอยู่ จะยืนอยูก่ เ็ รียกว่าเป็นการท�ำ
ทั้งนั้น
๔๕

50920128OK.indd 49 9/5/12 10:13 AM

 พระพุ ท ธเจ้ า ท่ า นตรั ส ไว้ ป ระหลาด
มากมายยิ่งกว่านั้นว่า เมื่อมีจิตเป็นสมาธิ
ประกอบด้วยฌานอย่างนี้เรียกว่า… เมื่อเดิน
อยู่ก็เรียกว่าจงกรมทิพย์ เมื่อนั่งอยู่ก็เรียกว่า
อาสนทิพย์ เมือ่ นอนอยูก่ เ็ รียกว่าเสนาสนทิพย์
เดิน ยืน นัง่ นอน เป็น เป็นทีน่ งั่ ทีน่ อน ทีย่ นื
ทีเ่ ดิน ทิพย์ทงั้ นัน้ เลย หมายความว่ายังไม่ถงึ
ขั้นพระอรหันต์ ยังเป็นเพียงชั้นทิพย์ คือว่า
ชัน้ ทีด่ กี ว่าธรรมดา กว่าธรรมดา อย่างมากก็
จะเรียกว่าเป็นเทวดาในชั้นพรหม ไม่หลงใน
กามารมณ์ ไม่มีกามารมณ์มาเกี่ยวข้อง อยู่
แต่กับด้วยธรรมะที่บริสุทธิ์ผุดผ่อง ก็เรียกว่า
เป็นเทพชัน้ พรหม เป็นเทวดาชัน้ พรหม มีจติ
เป็นสมาธิ เดิน ยืน นัง่ นอน อยู่ ก็เรียกว่าเป็น
พรหม เดิน ยืน นั่ง นอน อยู่ นี่ขอให้นึกถึง

๔๖

50920128OK.indd 50 9/5/12 10:13 AM

 ข้อนี้แล้วเอาข้อนี้มาใช้ ในการที่จะเดินเวียน
ประทักษิณ ให้จติ ใจแจ่มแจ้งอยูใ่ นอริยมรรคมี
องค์แปด ก็จะเป็นวิปสั สนายิง่ กว่าเรือ่ งทิพย์ๆ
นัน้ เสียอีก ถ้าเราไม่มที ำ� อะไรเพียงแต่กำ� หนด
อยูด่ ว้ ยฌาน มันก็เป็นทิพย์ เดินทิพย์ นัง่ ทิพย์
นอนทิพย์ ยืนทิพย์ แต่ถา้ ว่ามันมีจติ ใจแจ่มแจ้ง
อยูด่ ว้ ยอริยมรรคมีองค์ ๘ ประการ มันกลาย
เป็นเรือ่ งของวิปสั สนา รูเ้ รือ่ งความทุกข์ เหตุ
ให้เกิดทุกข์ ความดับทุกข์ ทางให้ถงึ ความดับ
ทุกข์ มันก็เลยดีกว่ากันอย่างมากมาย
จึงขอให้ทา่ นทัง้ หลายมีจติ ทีต่ งั้ ไว้ดี แจ่ม
แจ้งอยูใ่ นอริยสัจสีห่ รือในอริยอัฏฐังคิกมรรค
ก็ตาม แล้วก็เดินเวียนประทักษิณ จะเป็นการ
ปฏิบตั สิ มาธิวปิ สั สนาในขณะเดินนัน้ ด้วย ได้
ผลมาก และจะเป็ น การบู ช าพระคุ ณ ของ

๔๗

50920128OK.indd 51 9/5/12 10:13 AM

 พระศาสดาอย่างสูงสุดในขณะนัน้ ด้วย มันก็มี
ประโยชน์เหลือทีจ่ ะกล่าวแล้ว นีเ้ ป็นการแสดง
ธรรมเทศนาเพื่อให้รู้ให้เข้าใจ เพื่อเป็นการ
เตรียมๆ  เตรียมจิตใจของท่านทั้งหลายให้
เหมาะสมที่จะประกอบพิธีอาสาฬหบูชาที่นี่
ในวันนี้ ให้เข้าถึงแก่นสารของเรือ่ งในลักษณะ
เช่นนี้ แล้วก็จะกล่าวได้วา่ ได้ผลคุม้ ค่า แม้จะ
มาจากทีไ่ กล ให้ไกลกว่านีส้ กั ๓-๔ เท่าก็คมุ้
ค่า ร้อยเท่าพันเท่าก็คมุ้ ค่า ถ้าหากว่าสามารถ
ท�ำจิตใจได้อย่างนีแ้ ล้วเดินเวียนประทักษิณ
การแสดงธรรมเทศนานี้สมควรแก่เวลา
แล้ว สมควรแก่อัตตภาพร่างกายที่ก�ำลังไม่
สบาย นีป่ วดสะเอวเต็มทนแล้ว เลยต้องขอยุติ
การเทศนา ขอให้ได้ผลเป็นที่หวังได้ว่า ท่าน
ทั้งหลายมีใจถูกต้องแจ่มกระจ่างในเรื่องของ

๔๘

50920128OK.indd 52 9/5/12 10:13 AM

 พระธรรมคือหน้าที่ คืออริยอัฏฐังคิกมรรค
ใช้ได้เป็นหลักทั่วไป เคารพบูชาในพระธรรม
นี้ แสดงอาการเคารพบูชาทุกวิถที าง โดยปาก
ก็พดู กล่าวตามค�ำบูชา โดยกิรยิ าอาการก็เดิน
เวียนประทักษิณสูงสุด โดยจิตใจก็นอ้ มระลึก
นึกถึงอยู่ในจิตใจอย่างแจ่มแจ้ง เรียกว่าบูชา
ครบทัง้ กาย ทัง้ วาจา ทัง้ จิตใจ เป็นการรวบรัด
อย่างยิง่ ทีใ่ ห้สงิ่ ทีเ่ รียกว่าความถูกต้องนัน้ มามี
อยู่ในตัวเรา อาตมาขอยุติการบรรยายธรรม
เทศนา ด้วยความสมควรแก่เวลาและจะได้
เตรียมการพิธบี ชู าสืบต่อไปในบัดนี้
เอวัง ก็มดี ว้ ยประการฉะนี.้

๔๙

50920128OK.indd 53 9/5/12 10:13 AM

 รายชื่อหนังสือธรรมะเลมนอย
๑๒ เลม เมื่อป ๒๕๕๓ ประกอบดวย
๑. ความสุขปใหม...กลิ้งใหดีกวาปเกา ๒. เปาหมายชีวิต
และสังคม ๓. อุดมคติของโพธิสัตว ๔. ยอดแหงความสุข
๕. การเปนพุทธบริษทั ทีถ่ กู ตอง ๖. วิปส สนาระบบลัดสัน้ สำหรับ
ประชาชนทั่วไป ๗. ทำบุญ ๓ แบบ ๘. แมคือผูสรางโลก
๙. บุตรที่ประเสริฐที่สุด ๑๐. การดำรงจิตไวอยางถูกตอง
๑๑. ทุกอยางเปนเชนนั้นเอง ๑๒. ดอกสรอยแสดงธรรม
๒๔ ฉากของชีวิต

๑๒ เลม เมื่อป ๒๕๕๔ ประกอบดวย

๑. ชีวิตใหมเมื่อปใหม ๒. ความรักผูอื่น ๓. โลกบาหรือ
ธรรมะบ า ๔. การชนะโลก ๕. อริ ย มรรคมี อ งค แ ปด
๖. การศึ ก ษาและการรั บ ปริ ญ ญาในพระพุ ท ธศาสนา
๗. วิธีทำสมาธิเบื้องตน ๘. สิ่งที่พระพุทธเจาทรงเคารพ
๙. อิ ส รภาพหรื อ เสรี ภ าพในทางธรรม ๑๐. การเมื อ ง
เรื่องศีลธรรม ๑๑. ปญญาดีกวาศาสตราวุธ ๑๒. ผูทรงเปด
ใหสัตวโลกเห็นทั่วกันหมด

๑๒ เลม สำหรับป ๒๕๕๕ ประกอบดวย

๑. การมีอายุครบรอบป...เปนเชนนั้นเอง ๒. สิ่งที่เปนคูชีวิต
๓. มาฆบู ช า วั น นี ้ เ ป น การกระทำเพื ่ อ บู ช าพระอรหั น ต
๔. ความถูกตองของการศึกษา ๕. ความหมายและคุณคา
ของคำวา “ลออายุ” ๖. การทำงานนั้นคือการปฏิบัติธรรม
๗. เศรษฐศาสตรของชาวพุทธ ๘. พระธรรมในทุกแงทุกมุม
๙. มื อ ขวาทำบุ ญ อย า ให ม ื อ ซ า ยรู  ๑๐. ปวารณา คื อ
เครื ่ อ งหมายแห ง คนดี ๑๑. ประโยชน ข องความกตั ญ ู
๑๒. ภูมิตาง ๆ และแนวครองชีวิต
 บร� ก าร
จัดสงหนังสือ
ทางไปรษณีย
ทั่วประเทศ
email bookclub@bia.or.th • facebook.com/bookclub.bia
facebook.com/buddhadasaarchives
สอบถาม ณภัทร เวลา ๑๐.๐๐ - ๑๘.๐๐ น.
โทรศัพท ๐.๒๙๓๖.๒๘๐๐ ตอ ๗๑๐๘ • โทรสาร ๐.๒๙๓๖ ๒๙๐๐
 กิจกรรมของสวนโมกขกรุงเทพ
การบริหารงานทางธรรมใหเกิดการมีสวนรวมในธรรม
ในหลากหลายลักษณะ อาทิ ทำเอง รวมมือกันทำ และธรรม-
ภาคีทำให ทำขึ้นภายในและภายนอกทั้งที่เปนกิจกรรมประจำ
และทำเป น ครั ้ ง คราว โดยกิ จ กรรมบางส ว นที ่ เ กิ ด ขึ ้ น ภายใน
ประกอบดวย ดังนี้

การเจริญสติภาวนา : สวดมนตทำวัตรและเจริญจิตต-
ภาวนา ทุกวัน เวลา ๑๗.๓๐ - ๑๘.๓๐ น. • สมาธิภาวนา
ทุกวันอาทิตย เวลา ๑๓.๐๐ - ๑๗.๐๐ น. • อานาปานสติ
ภาวนากับพุทธทาสภิกขุ โดยกลุมอยูเย็นเปนประโยชน
ทุกวันพุธ, พฤหัสบดี เวลา ๑๗.๐๐ - ๑๘.๓๐ น. • เจริญ
สติแบบเคลื่อนไหว ทุกวันเสาร , อาทิ ตย สั ป ดาห ท ี ่ ๒
ของเดื อ น เวลา ๐๘.๓๐ - ๑๗.๐๐ น. • วั น แห ง สติ ก ั บ
ชาวคณะหมูบานพลัมประเทศไทย ทุกวันเสาร สัปดาหที่
๓ ของเดือน เวลา ๐๗.๐๐ - ๑๗.๐๐ น.

การบริ ห ารเพื ่ อ จิ ต ตภาวนา : โยคะในสวนธรรม โดย

สถาบั น โยคะวิ ช าการ • โยคะภาวนากั บ ชี ว ิ ต สิ ก ขา
โดยครูดล เครือขายชีวิตสิกขา • อานาปานสติกับไทเก็ก
โดยคณะครูสุพล โลหชิตกุล • ลมหายใจ ดนตรีชีวิต โดย
อ.ดุษฎี พนมยงค

อบรมเพื่อพัฒนาชีวิต : สวนโมกขเสวนา • เพลินธรรม

นำชม • ธรรมนิทรรศการ เปนตน

สาระธรรมบันเทิง : ดูหนังหาแกนธรรม ทุกวันอาทิตยที่

๔ ของเดือน เวลา ๑๗.๐๐ น. • เพลินเพลงในสวนธรรม
 ธรรมะใกลมือ
• สมัครรับ SMS ขอธรรมฟรี เฉพาะเครือขาย AIS
• กด *455233300 แลวกดโทรออก
• ธรรมะ “Twitter” ที่ www.twitter.com/buddhadasa
• ธรรมะดีดี (D3) รับ “ขอธรรม” และ “เสียงธรรม”
• www.facebook.com/buddhadasaarchives
• www.facebook.com/bookclub.bia
• www.dhamma4u.com
• www.bia.or.th
• www.life-brary.com
• แอพพลิเคชั่นบนสมารทโฟน ทั้ง iOS และ Android
• - BIA Dhamma eTravel : เที่ยวทั่วไทยใหถึงธรรม
• เปดพื้นที่ธรรมในหัวใจสำหรับผูปฏิบัติธรรมมือใหม
• - BIA Meditation : สงบจิต พินิจ ภาวนา
• สัมผัสสมาธิกับการสดับเสียงธรรมชาติ
ธรรมะในสวน ตักบาตรเดือนเกิด
• ทุกวันอาทิตยแรกของเดือน ที่สวนโมกขกรุงเทพ
• บูชาพระรัตนตรัย รับศีล และฟงธรรม ตักบาตรแบบครั้ง
• พุทธกาล แลวรวมกรวดน้ำแผเมตตา รวมกินขาวกนบาตร
• เจริญสติภาวนา และกิจกรรมมหรสพเพื่อปญญา
 ธรรมะ
คือความรู้
และการปฏิบัติที่ถูกต้อง
ที่ดับทุกข์ได้

8COVERnew01.indd 2 9/5/12 10:13 AM