Chương 1

TRƯỜNG
ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
MÔN HỌC: MẠCH ĐIỆN 2
MÃ HỌC PHẦN: 0101036103
SỐ TC : 2
GV: NGUYỄN THỊ HOA 1
NỘI DUNG MÔN HỌC
1. Tên Môn Học: Mạch điện 2
2. Ngành Học: Các ngành thuộc Khoa Điện - ĐTVT
3. Số Tiết: 30
4. Đánh Giá: Quá trình: 40%
Thi cuối Học Kỳ: 60%
5.Tài liệu:
[1] Đỗ Thị Nguyệt (Chủ biên), Bài giảng Mạch điện 2, Đại học GTVT TP
HCM, 2019.
[2] Phạm Thị Cư (Chủ biên), 2009, Mạch điện II, Đại học Quốc gia Tp.
HCM.
[3] Phạm Thị Cư (Chủ biên), 2009, Bài tập mạch điện phần hai, Đại học
Quốc gia Tp. HCM.
[4] J. David Irwin, R.Mark Nelms, 2015, Basic engineering circuit
analysis ,John Wiley & Sons Inc. 2
NỘI DUNG MÔN HỌC
Gồm 4 chương :
Chương 1 : Phân tích mạch điện trong miền thời gian
Chương 2: Phân tích mạch điện trong miền tần số
Chương 3: Mạch phi tuyến
Chương 4: Đường dây dài
3
CHƯƠNG 1: PHÂN TÍCH MẠCH ĐIỆN TRONG MIỀN THỜI GIAN
1.1. Khái niệm
1.2. Phương pháp tích phân kinh điển
1.3. Phương pháp toán tử
4
1.1. KHÁI NIỆM
vThực tế vận hành thiết bị điện: Thay đổi đột ngột kết cấu và thông số
mạch dẫn tới thay đổi về quy luật phân bố năng lượng điện từ.
vTrạng thái xác lập mới không thành lập ngay sau khi Đóng - Mở mạch
mà phải tiến đến một QTQĐ. Thời gian tồn tại chế độ QĐ của mạch
điện được gọi là thời gian QĐ của mạch (thường rất ngắn, cỡ 10-3 s).
5
1.1. KHÁI NIỆM
v Quá trình quá độ (kỹ thuật điện): Quá trình mạch điện chuyển từ

chế độ xác lập này sang chế độ xác lập khác. QTQĐ trong mạch
điện được bắt đầu từ thời điểm “ĐÓNG – MỞ” mạch thường coi tại
t=0.
vNguyên nhân của QTQĐ là sự có mặt của các thông số quán tính L

và C trong mạch. Các thông số quán tính L,C tích lũy năng lượng WM
và WE nên khi QTQĐ diễn ra sẽ có sự phân bố lại năng lượng trong
mạch. Mạch thuần trở không có QTQĐ.
v Nghiên cứu QTQĐ: cần thiết cho công tác thiết kế, hiệu chỉnh, vận

hành thiết bị điện.
6
1.1. KHÁI NIỆM
vBài toán quá độ là bài toán tìm các quá trình quá độ xảy ra trong
mạch điện. Thông thường loại bài toán này gắn liền với một khoá
đóng ngắt các nhánh mạch hoặc là nguồn tác động làm việc ở chế độ
đột biến. Thời điểm trong mạch xảy ra đột biến thường được quy ước
làm gốc (t=0).
vGiá trị của điện áp trên C và dòng điện qua L tại thời điểm bắt đầu
diễn ra quá trình quá độ là rất quan trọng. Chúng được gọi là điều
kiện ban đầu (ĐKBĐ) - đó chính là các điều kiện biên trong bài toán
giải phương trình vi phân. Nếu chúng bằng 0 thì gọi là điều kiện ban
đầu không.
7
SƠ KIỆN ĐẦU
vĐịnh nghĩa: Là giá trị (và đạo hàm các cấp) ngay sau thời

điểm đóng mở của dòng điện qua cuộn cảm và điện áp trên
tụ điện.
Cụ thể tính các giá trị:
(+ ), (+ ), (+ ), (+ ), (+ ), (+ )
vViệc tính sơ kiện dựa vào:
Thông số mạch ngay trước thời điểm đóng mở (trạng
thái cũ): iL(–0), uC(–0)
8
SƠ KIỆN ĐẦU – CÁC QUY LUẬT ĐÓNG MỞ
1.2.1. Luật /quy tắc đóng mở : Cho phép xác định điều kiện đầu

là dòng điện trên điện cảm và điện áp trên điện dung C.
vLuật/quy tắc đóng mở 1: Dòng điện trong một cuộn cảm ngay

sau khi đóng mở iL(+0) bằng dòng điện trong cuộn cảm đó ngay
trước khi đóng mở iL(–0).
iL(+0) = iL(–0)
v Luật/quy tắc đóng mở 2: Điện áp trên một tụ điện ngay sau

khi đóng mở uC(+0) bằng điện áp trên tụ điện đó ngay trước
khi đóng mở uC(–0). uC(+0) = uC(–0)
9
1.2. SƠ KIỆN ĐẦU – CÁC QUY LUẬT ĐÓNG MỞ
1.2.2. Luật đóng mở tổng quát 1,2:
vLuật đóng mở tổng quát 1: Điều kiện bảo toàn từ thông
Đi theo một vòng kín tổng từ thông móc vòng phải liên tục tại thời
điểm đóng mở.
∑ (+ ) = ∑ (− ) hay ∑ . (+ ) = ∑ . (− )
Nghĩa là: Tổng từ thông trong một vòng kín ngay sau khi đóng -

mở ΣΨ(+0) bằng tổng từ thông trong vòng kín đó ngay trước khi
đóng - mở ΣΨ(–0).
10
vLuật đóng mở tổng quát 2: Điều kiện bảo toàn điện tích
“Tổng điện tích tại 1 nút phải liên tục tại thời điểm đóng mở”.
∑ qk (+ ) = ∑ qk (− ) HAY
∑ CkuCk (+ ) = ∑ CkuCk (− )
Nghĩa là: Tổng điện tích ở một đỉnh ngay sau khi đóng - mở

Σqc(+0) bằng tổng điện tích ở đỉnh đó ngay trước khi đóng -
mở Σqc(–0).
11
Các bước tính sơ kiện:
Bước 1: + Tìm uC(-0), iL(-0) trước đóng mở (t<0)
+ Áp dụng luật đóng mở tìm các SK độc lập uC(+0), iL(+0)
Bước 2: + Viết hệ phương trình vi phân mô tả mạch, sau đóng mở (t>0)
+ Cho t = 0, tính các sơ kiện theo yêu cầu
Bước 3:
Ø Nếu chưa đủ SK, đạo hàm HPTVP ở bước2
Ø Thay t = 0, tìm tiếp các SK còn lại
Ø Có thể đạo hàm nhiều cấp nếu cần.
12
Ví Dụ 1: Cho mạch điện như hình với = ; = ; = . Tính

( +); ( +)? v Sau đóng K,t>0
PT mạch điện:
v Trước khi đóng K, t<0 mạch
có dạng: . + = ↔ . + . =

→ . ( +) + . ( +) =

− . (0) −
iL(−0) = 0 A → ( +) = = =
→ iL(+0)=0A
iL(+0) = iL(−0)
13

(+ ); (+ )? v Trạng thái mới
(t>0)
PT mạch điện:
. + = ↔ . + . =
v Trạng thái cũ (t<0)
→ . (+ ) + . (+ ) =
12 − . ( ) − .
iL(−0) = = = 4 A (+ ) = = =−
. 3
+ .
iL(+0) = (−0)
DẤU (-) nó thể hiện là ngay sau thời điểm
0s dòng điện nó đang chuẩn bị giảm.
14
1.1. KHÁI NIỆM VỀ QUÁ ĐỘ
(+ ); (+ )?
iL(A)

Quá trình xác lập cũ 4
2 Quá trình xác lập
Quá trình quá độ
0 t
15

(+ ); (+ )?
Chế độ mới:
PT mạch điện:
. + =
= .
Chế độ cũ:
→ . . + = → . . + =
Xét tại t=0: . . (+ ) + (+ ) =
− (+0) 12 − 0
uC(+0) =uC(−0)=0V → (+0) = =
. 6.1. 10
= .
16
1.1. KHÁI NIỆM VỀ QUÁ ĐỘ
Ví dụ 3: Cho mạch điện như hình với = ; = ; =
. Tính (+ ); (+ )?
uc(V)
12 Quá trình xác lập mới

Quá trình xác lập cũ Quá trình quá độ t
17
0
VD4: Cho mạch điện như hình với = ; = ; = ; = . Tính
(+ ); (+ )?
v Trạng thái mới
(t>0)
i −i −i =0
PT mạch điện: R i + R i = E và
R i −u =0
= .
→ (R + R )u + R R . C. u = R E
Xét tại t=0:
uC(+0) =uC(−0)=E=12V (R + R )u (+0) + R R . C. u (+0)
=R E 18
VD4: Cho mạch điện như hình với = ; = ; = ; = . Tính
u (+0); u (+0)?
−( + ) (+ )
→ (+ ) =
.
Chế độ cũ: . − ( + ).
= =− .
. . .
uC(+0) =uC(−0)=E=12V
19
Ví dụ 5: Cho mạch điện như hình vẽ với = ; = ; =

L
; = ; = H. Tính các sơ kiện?
t  0 R2
E C
R1
Ø (+ ) = (− ) = = = ,
+ +
Ø (+ ) = (− ) = R i (−0) = 45.0,18 = .
20
t  0
vTrạng thái mới (t>0) L
R i + Li + u = E C
E R2
i = i = .u R1
R i (+0) + Li (+0) + u (+0) = E

→
i (+0) = . u (+ )
⎧ (+ ) = − R i (+0) − u (+0) − . , − .
⎪ = =
L .
→
⎨ i (+0) ,
⎪ (+ ) = = =
⎩ .
21
Ví dụ 6: Cho mạch điện như hình vẽ: Tại t=0, mở khóa K. Hãy xác
định các giá trị i(+0)?
vTrước khi mở K:
(− ) ≠ và (− ) =
Sau khi mở khóa K:
(+ ) = (+ ) = (+ )(luật Kirchhoff)
Vậy chọn (+ )bằng bao nhiêu?
Nếu (+ ) ≠ cần một công suất vô cùng lớn để cấp cho L2
Nếu (+ ) = công suất phát ra trên L1 vô cùng lớn
Các giả thiết vi phạm luật quán tính của thiết bị. 22
Ví dụ 6: Cho mạch điện như hình vẽ: Tại t=0, mở khóa K. Hãy xác
định các giá trị i(+0)?
v Chế độ cũ,K đóng mạch như hình:

Ψ (−0) = L i (−0)
Ta có:
Ψ (−0) = L i (−0)
E
i (−0) = 0; i (−0) =
⟹ R
E
Ψ (−0) = L i (−0) = L
R
23
vChế độ mới ,K mở mạch như hình:

(+ )= (+ )= (+ )
Ø ∑ (+ ) = (+ ) + (+ ) = ( + ). (+ )
Theo điều kiện bảo toàn từ thông thì:
Ø ∑ Ψ (−0) = ∑ Ψ (+0) ↔ (− ) = ( + ). (+ )
L
→ (+ ) = (− ) = ( )
L +L +
24
Ví dụ 7: Cho mạch điện như hình vẽ: Tại t=0 đóng K, tìm uc(+0)
v Chế độ cũ, K mở ta có:
v u (−0)=E ⟹ (− ) = (− ) =
v u (−0)=0 ⟹ (− ) = (− ) =
⟹ (− ) = (− ) + (− ) =
25
vChế độ mới ,K ĐÓNG mạch như hình: (+ )= (+ ) = (+ )
⟹ q(+0) = q (+0) + q (+0) = C u (+0) + C u (+0)
⟺ (+ ) = ( + ) (+ )
Theo điều kiện bảo toàn về điện tích: ∑ (− ) = ∑ (+ )
↔ C E = (C + C )u (+0)
⟹ (+ ) =
+
26
Khi nào dùng 2 luật đóng mở tổng quát?
v Nếu dòng điện trong cuộn cảm hoặc điện áp trên tụ điện biến
thiên liên tục→ 2 luật đóng mở.
v Nếu dòng điện trong cuộn cảm hoặc điện áp trên tụ điện biến
thiên đột ngột → 2 luật đóng mở tổng quát.
27
BÀI TẬP
Bài 1.1 trang 33. Cho mạch điện Hình 1.50, mạch xác lập tại t<0,
tại t=0 đóng khóa K. Hãy xác định các giá trị:
i1(+0) ,i2(+0),i3(+0 ),i1'(+0) ,i2’(+0),i3'(+0)
28
BÀI TẬP
Xét mạch ở chế độ cũ, K mở mạch như hình vẽ:
v t<0: u = 0; i (−0) = i (−0) = 0
Áp dụng luật đóng mở
⎧ (+ ) = (− ) = ( )
⎪ R +R
⎨ (+ ) = (− ) = R i (−0) = R . ( )
⎪ R +R
⎩
29
BÀI TẬP
Xét mạch ở chế độ mới: t>0
− − = (+ ) − (+ ) − (+ ) = ( )
+ = ↔ (+ ) + (+ ) = ( )
+ = (+ ) + (+ ) = ( )
− (+ ) − .
+
( )→ (+ ) = = = ( )
( + )
( + )
( )→ (+ ) = (+ ) + (+ ) = + = ( )
+ ( + ) ( + )
− (+ )
( )→ (+ ) = =
( + )
30
BÀI TẬP
Lấy đạo hàm 2 vế của hệ pt
− − = (+ ) − (+ ) − (+ ) = ( )
+ = ↔ (+ ) + (+ ) = ( )
+ = (+ ) + (+ ) = ( )
− (+ ) − (+ ) − (+ )
( )→ (+ ) = = = =−
. . ( + )
( )→ (+ ) = (+ ) + (+ ) = −
( + ) ( + )
31
1.1. KHÁI NIỆM (TT)
v Để tiện phân tích mạch trong chế độ quá độ người ta chia nguồn tác động thành các dạng
tác động mẫu sau:
<
Ø Nguồn bậc thang: ( ) = ( ì )
≤
<
Ø Nguồn xung vuông: ( ) = ≤ ≤ (hình b)
< 32
1.1. KHÁI NIỆM (TT)
v Để tiện phân tích mạch trong chế độ quá độ người ta chia nguồn tác động
thành các dạng tác động mẫu sau:
∞ =
Ø Nguồn xung Dirac: ( ) = ( ì )
≠
<
Ø Nguồn hình sin: ( ) = (hình d)
ặ ≤
33
Chương 1 : Phân tích mạch điện trong miền thời gian
1.1. Khái niệm
34
Trong học phần Mạch điện 1, các phương trình vi tích phân
được thành lập dựa trên các định luật Kirchhoff 1, 2 (K1, K2) và định
luật Ohm. Các phương pháp phân tích mạch như: Phương pháp
dòng nhánh, phương pháp dòng vòng (dòng mắt lưới), phương
pháp thế nút (điện áp nút) v.v…tạo thành hệ phương trình vi tích
phân cho các mạch điện cụ thế.
Để tìm được một nghiệm bất kỳ là tín hiệu dòng điện hoặc điện
áp cần rút gọn hệ phương trình về phương trình vi phân 1 biến cần
tìm. Việc phân tích mạch trong miền thời gian bằng cách giải trực
tiếp phương trình vi phân mô tả mạch được gọi là phương pháp tích
35
phân kinh điển.
1.2. PHƯƠNG PHÁP TÍCH PHÂN KINH ĐIỂN
v Bước 1: Tính các sơ kiện(đã học)
v Bước 2: Tìm nghiệm cưỡng bức của mạch ở trạng thái xác lập
mới bằng cách dùng các phương pháp (dòng nhánh, thế nút,
dòng vòng,xếp chồng, mạng một cửa, mạng hai cửa,...) trong
Lý thuyết mạch I.
v Bước 3: Tìm nghiệm tự do:
a) Lập phương trình đặc trưng và giải;
b) Viết nghiệm tự do;
v Bước 4: Tìm các hằng số tích phân.

36
v Bước 5: Tổng hợp kết quả: x(t) = xcb(t) + xtd(t).
Bước 3: Tìm nghiệm tự do:
Các bước lập PTĐT:
Bước 1: Xét mạch điện ở trạng thái mới (khóa đã chuyển sang vị trí mới);
Bước 2: Tắt (các) nguồn độc lập (nếu có);
1
Bước 3: Toán tử hóa các phần tử: R → R; L → Lp; C →
Cp
Bước 4: Chọn hai điểm bất kỳ sát nhau a và b, tính tổng trở vào Zab(p);
Bước 5: Cho Zab(p) = 0 .Phương trình đặc trưng.
37
Lập phương trình đặc trưng
Xét VD1: E = 24 V; R = 25 Ω; L = 5 H;C = 50 mF.
1
Z = R + Lp + → + + =
Cp 38
Lập phương trình đặc trưng
Xét VD1: E = 24 V; R = 25 Ω; L = 5 H;C = 50 mF.
1
Z = R + Lp + → + + =
Cp
↔ 5.50. 10 . p + 25. 50. 10 . p + 1 = 0
. . + . . + =
p =− 1
→
p =− 4
39
Ví dụ 2: E1 = 120 V; E2 = 40 V; R1 = 10 Ω; R2 = 20 Ω; R3 = 30 Ω; L = 1 H; C
= 1 mF.
40
Ví dụ 3: J = 5 A (DC); R1 = 10 Ω; R2 = 20 Ω; L = 2 H; C = 5 mF.
41
Bước 1: Tính các sơ kiện (đã có ở phần trước).

Bước 2: Tìm nghiệm xác lập của mạch ở trạng thái xác lập mới
bằng cách dùng các phương pháp (dòng nhánh, thế nút, dòng
vòng,xếp chồng, mạng một cửa, mạng hai cửa,...) trong Lý thuyết
mạch I.
Bước 4: Tìm các hằng số tích phân dựa vào sơ kiện và nghiệm xác
lập.
Bước 5: Tổng hợp kết quả: x(t) = xxl(t) + xtd(t). 42
vViết nghiệm tự do:

Ø Nếu PTĐT có nghiệm thực phân biệt ( ; ) thì nghiệm tự do
có dạng:
( )= +
Ø Nếu PTĐT có nghiệm KÉP( = = ) thì nghiệm tự do có
dạng:
( )=( + . ).
Ø Nếu PTĐT có nghiệm PHỨC( , = ± ) thì nghiệm tự do
có dạng:
( )=( cos β + sin β )
vLưu ý: Hằng số tích phân ký hiệu A1, A2. 43
v Vẽ dáng nghiệm tự do:
1. Nếu phương trình đặc trưng có nghiệm thực đơn p1, p2,…, pn:
( )= + +…+ =
pk > 0
Dáng nghiệm tự do: x (t) = A e
Ak
Ø Nếu pk>0 thì nghiệm tự do tăng đơn điệu đến 
pk  0
t
khi t =  . QTQĐ không tiến tới quá trình xác lập.
pk < 0
Ø Nếu pk <0 Nghiệm tự do sẽ giảm đơn điệu về 0 -A
k
khi t =  . QTQĐ tiến tới quá trình xác lập.
pk  0
|pk| quyết định tốc độ tăng/giảm nhanh chậm của nghiệm tự do
44
Dáng điệu nghiệm tự do: ( )=

xtd (t)
1 A
Ø Đặt = hằng số thời gian (đơn vị s)
p
Ø Với: A.e-1
ü t = 0 thì x (t) = A A.e-2 t=∞ t
τ 2τ 3τ
A. e ; p>0
ü t = ∞ thì x (t) =
A. e ; p<0
Ø Sau khoảng thời gian t = τ thì biên độ của xtd thay đổi e lần.
Ø Quá trình quá độ được coi là xác lập khi t = 3τ
(tqđ = 3 :thời gian quá độ)
45
2. Nếu phương trình đặc trưng có nghiệm bội n thì: = =
( )= + . +…+ .
v Dáng nghiệm tự do:
Ø Có dạng gần giống với trường hợp x (t) = A e .
Ø Nếu pk>0 thì nghiệm tự do tăng đơn điệu đến  khi t =  . QTQĐ
không tiến tới quá trình xác lập.
Ø Nếu pk <0 Nghiệm tự do sẽ giảm đơn điệu về 0 khi t =  . QTQĐ tiến
tới quá trình xác lập.
Khi pk là nghiệm bội (thực hoặc phức) thì chỉ khi Re(pk) < 0 nghiệm quá
độ mới dần tới xác lập.
46
3. Nếu phương trình đặc trưng có nghiệm phức liên

hợp: p , = α ± jβ
Dạng nghiệm quá độ:x (t) = e ( .cos + sin )
vDáng điệu nghiệm tự do:

2
Ø Chu kỳ dao động: =
Ø Nếu α > 0: nghiệm tự do sẽ tăng dần.
Ø Nếu α < 0 : nghiệm tự do sẽ tắt dần.
47
v Dáng điệu nghiệm tự do: x (t) = . e cos ( + )

xtd (t)
k .t
ØNghiệm tự do sẽ dao động trong đường bao: ±A.e cos(k .t   k )
2 A.ek .t
Ø Chu kỳ dao động: = t
 A.ek .t
Ø Nếu αk > 0: nghiệm tự do sẽ tăng dần.
Ø Nếu αk < 0 : nghiệm tự do sẽ tắt dần. k  0
xtd (t)
A.ek .t
cos(k .t   k )
 A.ek .t
k  0 48
vVí dụ 1: , + , + = → =− ; =−
Nghiệm tự do: ( )= +
vVí dụ 2: ( + ) = → = =−10
Nghiệm tự do: ( )=( + . )
vVí dụ 3: + + = → , =− ± ,
Nghiệm tự do:
( )= ( . , + , ) 49
Bước 2: Tìm nghiệm xác lập của mạch ở trạng thái mới bằng cách dùng
các phương pháp (dòng nhánh, thế nút, dòng vòng,xếp chồng, mạng một
cửa, mạng hai cửa,...) trong Lý thuyết mạch I.
Bước 4: Tìm các hằng số tích phân dựa vào sơ kiện và nghiệm xác lập.
Bước 5: Tổng hợp kết quả: x(t) = xxl(t) + xtd(t).
50
vTìm hằng số tích phân: dựa vào sơ kiện và nghiệm cưỡng bức
( = )= ( )
⟹ ;
( = )= ( )
vVí dụ: , + , + = ; ( )= , ; ( )= ; ( )= .
=− ; =− ⟹ ( )= +
Ø ( )= ( )+ ( )= +
( = )= + = , + = ,
⟺
( = )= − − = − − =
= ,
⟹
=− ,
51
Bước 2: Tìm nghiệm xác lập của mạch ở trạng thái mới bằng cách dùng
các phương pháp (dòng nhánh, thế nút, dòng vòng,xếp chồng, mạng một
cửa, mạng hai cửa,...) trong Lý thuyết mạch I.
Bước 4: Tìm các hằng số tích phân dựa vào sơ kiện và nghiệm xác lập.
Bước 5: Tổng hợp kết quả: x(t) = xxl(t) + xtd(t).
52
Ví dụ 1: E  12 VDC; R1  20 ; R2  45 ; L  20 mH; C  4 mF. Tính dòng
quá độ?
Bước 1: ( ) = , ; ( )=
Bước 2:
( )=
1. Tính các sơ kiện;
Bước 3: 2. Tìm nghiệm xác lập xxl(t);
PTĐT: + + = 3. Tìm nghiệm tự do:
a) lập phương trình đặc trưng & giải;
→ . . . + . . + =
b) viết nghiệm tự do xtd(t);
→ =− , ; =− , 4. Tìm các hằng số tích phân;
( )= . , , 5. Tổng hợp kết quả:
Nghiệm td: + .
x(t) = xxl(t) + xtd(t). 53
Ví dụ 1: ( ) = , ; ( )=
, ,
Bước 4: ( ) = . + .
( ) ( ) ( ) , ,
đ = + = + . + .
Dựa vào sơ kiện đầu ta có:
( )= . , . , .
+ . = ,
( ) = . (− , ). , . , .
+ . (− , ) =
+ = ,
↔
− , − , =
= ,
→
=− ,

, ,
đ( ) = + , . − , .
54
VÍ DỤ PP TÍCH PHÂN KINH ĐIỂN
Ví dụ 2: Cho mạch điện như hình vẽ t=0 đóng khóa K, xác định
u (t); i(t)
B1: =− : K mở : (− ) =
= : K đóng
B2:
( ) = E (trạng thái xác lập mới mạch gồm RntCntE).
B3: Tìm nghiệm tự do
1
PT đặc trưng: RC. p + 1 = 0 → p =− 55
RC
1
PT đặc trưng: RC. p + 1 = 0 → p =−
RC
1
→ = . RC (Nghiệm tự do)
B4: xác định hằng số tích phân A
1
( )= ( )+ ( )= + . RC
Xác định A( dựa vào đk đầu) : u (−0) = u (+0) = 0

1
u (+0) = + . RC = → =−
1 1
B5: ( )= − .. RC = − RC ( ) V56
1 1
( )= − .. RC = − RC ( )
Đặt = : hằng số t.gian của mạch
1
Vậy: ( )= −
ØVẽ dáng nghiệm:
Khi = 0: u = 0
= ∞: u = E
V57
1
− . RC
. 1 1
( )= = . = RC = RC
t
Đặt = : hằng số t.gian của mạch: ( ) =
Khi = 0: i =
= ∞: i = O
V58
Ví dụ 3: Cho mạch điện như hình vẽ t=0 đóng khóa K, xác định
i(t)
B1: =− : K mở : (− ) =
= : K đóng
B2:
( )= (trạng thái xác lập mới mạch gồm RntLntE).
V59
PTĐT:
−R
Z (p) = R + p. L = 0 → p =
L
→ ( )= . ( )
B4: Tính hằng số tích phân A
( )= ( )+ ( )= + . ( )
V60
B4: Tính hằng số tích phân A
( )= ( )+ ( )= + . ( )
Xác định A( dựa vào đk đầu) : (− ) = (+ ) =
.
(+ ) = + . = → =−
−
Vậy: ( ) = ( )= − = − ( )
V61
Đặt = hằng số thời gian (đơn vị s);
E t
i (t) = 1−e τ ( )
R
• Với:t = 0 thì i = 0
E
t = ∞ thì i =
R
• Khi tqđ = 3 thì
E
i ≈ = (tqđ :thời gian quá độ).
R
V62
()
( )= . = . ( ); ( )= . = − ( )
V63
Ví dụ 4: Cho mạch điện như hình vẽ với
e(t) = 20 2sin (10t + 15) (V); R = 5Ω; L = 0,5H.

t=0 đóng khóa K, xác định u (t); i (t)?
B1: t =− 0: Chế độ cũ K mở :
(− ) =
B2: Tìm nghiệm xác lập
E 20∠15
Chế độ xác lập sau đóng khóa K: I = =
R+jωL 5+j5
V64
E 20∠15
I = = = 2 2∠ − 30°(A)
R + jωL 5 + j5
U =I Z = j5.2 2∠ − 30° = 10 2∠60°(V)
⟹u (t) = 20sin (10t + 60°)(V)
( ) = 4sin (10t − °) ( )
B3: tìm nghiệm tự do
−R −5
R + Lp = 0 ⟹ p = = =− 10
L 0,5
Do đó ( )= . = . ( )
V65
B4: Xác định hằng số A : (+ ) =
( )= ( )+ ( ) = 4sin (10t − 30°) + . ( )
.
→ i (+0) = 4sin ( . − °) + . = ⟺ =
Vậy ( ) = ( )+ ( ) = 4sin (10t − 30°) + . ( )
() d(4sin (10t − 30°) + . )

( )= . = 0,5.
dt
( ) = 0,5[4.10.cos (10t − 30°) + (− ). ]
⟹ ( ) = 20.cos (10t − 30°) − ( )
V66
Vậy ( ) = ( )+ ( ) = 4sin (10t − 30°) + . ( )
Vẽ dáng nghiệm:
iLxl(t)
i
4 iL(t)
t
0
-2
-4
iLtd(t)
V67
Ví dụ 5: cho mạch điện như hình vẽ: tại t=0 K chuyển từ 1 sang 2
tìm điện áp u(t), uR(t)?
B1: Sơ kiện
t =− 0: K ở vị trí 1 :
18
u (−0) = . 2 = 12(V) → u (+0) = 12(V)
1+2
i (−0) = 0 → i (+0) = i (+0) = 0(A)
du (+0) du (−0)
i (+0) = C. =0⟹ =0
dt dt V68
B2: Nghiệm xác lập
( )= ( )
B3: Nghiệm tự do
1
Z (p) = R + pL + =0
pC
40
↔ 10 + 2,5p + =0
↔ p + 4p + 16 = 0
V69
p + 4p + 16 = 0.PTĐT có nghiệm phức: p , =− 2 ± j3,46
() = e ( .cos + sin )
⟹u (t) = e (A .cos 3,46t + A sin −3,46 t)(V)
B3: XĐ hằng số A ; A
( )= ( )+ ()
( )= +e ( .cos 3,46 + sin 3,46 )(V)
()
⟹ = −2. e ( .cos 3,46 + sin 3,46 )
+e [ (−3,46).sin 3,46 + . 3,46. c 3,46 ] V70

Xác định hằng số A1, A2 dựa vào điều kiện đầu:
(+ ) ⟺ . (A .cos 3,46.0 + A sin −3,46. 0) = 12
+e
⟺ 15 + A = 12 ⟹ =− .
(+ ) .
= −2. e ( .cos 3,46.0 + sin 3,46. 0)
. [−3,46
+e .sin 3,46.0 + 3,46 c 3,46. 0] = 0
⟺− 2 + 3,46 =0⟹ =− ,
v Vậy nghiệm:
( )= − ( . , + , , )( ) V71
()
( )= .
= {2. e (3cos 3,46t + 1,73sin 3,46 t)+e [10,38.sin 3,46t

− 6cos 3,46 t]}
( )= . 13,84. e sin 3,46t
⟺ ( )=0,346 , ( )
v Điện áp ( ) = R. ( ) = 10.0,346 ,
⟺ ( ) = 3,46 , ( )
V72
v Ví dụ 6: Cho mạch điện như Hình Tìm điện áp trên tụ uC(t) khi
t>0. Biết e(t) có dạng như hình:
Giải:
v Khi t<0 E =− 2,5( )
Ta có u (−0) =− 2,5( ) 73

v Khi: 0 ≤ t ≤ 10 , E = 5( )
5
Ø Ta có u = = 2,5( ).
1+1
Ø Nghiệm tự do:
1000.1000
PTĐT: + =0→ =− 1000 → ( )= ( )
2p 1000+1000
→ ( )= + ( )= , + ( )
Ø Với sơ kiện:u (+0) = u (−0) =− 2,5V

.
→ , + =− . → =− 74
=− → ( )= + ( )= , − . ( )
v Khi: > , = ( )
Ø Ta có u = ( )
( )= ( − )( )
Ø Nghiệm tự do tương tự:
( )(
→ ( )= + ( )= )
Ø Sơ kiện: u (+10ms) = u (−10ms) = 2,5V

.( − )
= . → = ,
( )= ( )= , . ( − )( )
= , → +
75
1.3. PHƯƠNG PHÁP TOÁN TỬ LAPLACE
1.1. Giới thiệu
76
PP này phải biến đổi hệ PTVP về hệ PT đại số với các hàm ảnh.
Và tiến hành các bước sau:
ØBước 1: Xác định điều kiện đầu( đã học).
ØBước 2: Biến đổi mạch điện về mạch toán tử tương đương.
ØBước 3: Lập hệ PT cho mạch ở dạng hàm ảnh.
ØBước 4: giải hệ PT tìm hàm ảnh.
ØBước 5: Biến đổi hàm ảnh về dạng bảng để tra bảng tìm hàm
gốc.
77
Việc chuyển mô hình một phần tử từ miền thời gian sang miền s được
khởi đầu từ việc Laplace hóa phương trình trạng thái của nó trong miền
thời gian.
vĐIỆN TRỞ: Ở miền s, điện trở giữ nguyên giá trị
v: Laplace hóa phương trình từ miền thời gian:
( )= . ( ) ⟹ ( )= . ( )
78
vPHẦN TỬ THUẦN CẢM: Phương trình và mô hình phần tử điện cảm

trong miền thời gian và miền s có dạng như hình bên dưới. Trong đó
( +) là dòng điện tại thời điểm ban đầu và gọi là điều kiện đầu, còn
thành phần . ( +)đóng vai trò là một nguồn sđđ được sinh ra do
điều kiện đầu của phần tử thuần cảm, ngược chiều ( ).
( )= . ⟹ ( )= . . ( ) − . ( +)
79
vPHẦN TỬ THUẦN DUNG: Phương trình và mô hình phần tử điện dung trong miền

thời gian và miền s có dạng như hình bên dưới. Trong đó ( +) là điện áp tại thời
( +)
điểm ban đầu và gọi là điều kiện đầu, còn thành phần đóng vai trò là một
nguồn sđđ được sinh ra do điều kiện đầu của phần tử thuần dung, cùng chiều
( ).
( +)
( )= ( ) + ( ) ⟹ ( )= . ( )+
80
vHỖ CẢM:
( )= ( )+ () ( )= ( )− (− ) + ( )− (− )
⟹
( )= ( )+ () ( )= ( )− (− ) + ( )− (− )
81
vNGUỒN: Chỉ thay thế bằng ảnh Laplace tương ứng.
82
1.3. SƠ KIỆN ĐẦU – CÁC QUY LUẬT ĐÓNG MỞ
Ví dụ 1: Ví dụ 2:
83
Bước 5: biến đổi ngược laplace
Biến đổi về dạng bảng sử dụng phương pháp hằng số bất định hoặc
công thức Heviside.
Công thức Heviside khi ảnh của phản ứng ( ) là tỉ số của 2 đa thức
( )
hữu tỷ Y( ) = ( )
được ứng dụng rất thuận tiện khi đa thức mẫu số có
các nghiệm thực thì:
( )
( )=
( )
= + +…+ + + +…+
− − − − ( − ) ( − )
84
Trong đó các hệ số được xác định:
( ) ( )
K = ( − ) Hoặc K =
( ) ( )
Hệ số được xác định:
( ) d ( )
C = ( − ) và C = ( − )
( ) ds ( )
1 d[q−1] ( )
C = ( − )
(q − 1)! ds[q−1] ( )
85
Ảnh Laplace của một số hàm
86
vVí dụ 1: Cho hàm ảnh hãy tìm hàm gốc x(t)
+ +
( )= = + +
( + )( + ) ( + ) ( + )
. + . + 640
K = = 20
(0 + 4)(0 + 8)
. (− ) + . (− ) + 640 ( + 4)
K = = 10
−4( + )(−4 + 8)
. (− ) + . (− ) + 640 ( + 8)
K = =− 5
−8( + )(−8 + 4)
87
+ +
( )= = +( +
( + )( + ) + ) ( + )
25 +300 +640 20 10 −5
( )= = +( +
( +4)( +8) +4 ) ( +8)
→ ( )=( + − )
88
+ + +
( )= = = =( +(
+ + + + ( + )( + ) + ) + )
.− +
= ( + ) =−
( + )(− + )
.− +
= ( + ) =
( + )(− + )
+ −
( )= = +
( + )( + ) ( + ) ( + )
→ ( )= −
89
+
X(s) = ( + )( + )
+
X(s) = ( + )( + )
= +( +
) (
+ + )
90
+
vVí dụ 3: X(s) = ( + )( + )
= +( )
+ (
+ + )
+
K = ( + )( + )
=2
(− ) + ( + )
K = =−8
− ( + )(− + )
(− ) + ( + )
K = = 7
− (− + )( + )
→ x(t) = (2 − 8e + 7e )
91
+ +
vVí dụ 4: ( )=
( + )
= +
+( + )
+
− + .− +
= ( + ) =−
(− )( + )
+ +
= .( + )
( + )
( + ) − + +
= =
. + . +
= . =
( + )
92
vVí dụ 5:
+ + −
( )= = + +
( + ) + ( + )
→ ( )=( + − . )
93
Ví dụ 5:
( + )
( )= = + +
( + )( + ) ( + ) ( + ) ( + )
( + )( + )
= =−
( + )( + )
( + )( + ) ( + )−( + )
= = =−
( + )( + ) ( + )
( + )
= =
( + )( + )
−
( )= − + → ( )= − − . .
( + ) ( + ) ( + )
94
TH3: Nghiệm phức
( ) ∗
( )= = + +…
[ ( )]( + − )( + + ) + − + +
[( + − ) ( )]| = =| |∠
∗
=| |∠ −
| |∠ | |∠ − | | | |.
→ ( )= + +…= + +…
+ − + + + − + +
( − ) ( + )
→ ( )=| | . +| |. .
( )=| | ( + ) ( + )
+ + ….
→
= +
95
( ) | |∠ | |∠ −
( )= = + +…=
[ ( )]( + − )( + + ) + − + +
( )=| | ( + ) ( + )
+ + ….
→
= +
( )=| | [( ( + )+ ( + )) + ( (− − )+ (− − ))] + …
= | | . ( + ) + ..
96
vVí dụ 6: Cho hàm ảnh hãy tìm hàm gốc f(t)
+
X( ) = ( = + +
+ ) + + + − + + +
+ ( + − )
= = ∠− , °
( + )( + − )( + + )
+ ( + )
= =−
( + )( + − )( + + )
97
Ví dụ 7: Cho hàm ảnh hãy tìm hàm gốc f(t)
+ ∠− , ° ∠ , ° −
= + +
( + ) + + + − + + +
( ) =− + . . ( − , °)
98
vVí dụ 8: Cho hàm ảnh hãy tìm hàm gốc f(t)
( + )
X(s) = = + +
+ + + − + +
( + )( + − )
= = , ∠− , °
( + − )( + + )
( + )
= =
( + − )( + + )
99
Ví dụ 7: Cho hàm ảnh hãy tìm hàm gốc f(t)
( + ) , ∠− , ° , ∠ , °
X(s) = = + +
+ + + − + +
( )= + . . ( − , °)
100
Lưu ý:
Ø ↔ .
+
Ø( ↔ . .
+ )
∠ ∠−
Ø + ↔ . . cos (βt + θ)
+ − + +
101
vVí dụ 8: E  12 VDC; R1  20 ; R2  45 ;
L  20 mH; C=4mF. Tính dòng quá độ?
B1. iL (0)  0,18 A; uC (0)  8, 31 V
B2. 1. Tính iL(–0) & uC(–0) khi
khóa ở vị trí cũ.
2. Toán tử hoá sơ đồ mạch
điện khi khóa ở vị trí mới (sơ
3. Lập PT hoặc Hệ PT cho
đồ toán tử).
4. giải PT hoặc Hệ PT tìm
mạch điện.
(− )
B3. ( ) + + = + . (− ) − hàm ảnh
5. Tìm gốc thời gian x(t) từ
102
ảnh X(s).
B4.
(− )
+ . (− ) − , +
( )= =
+ +
+ +
B5:
, + , − ,
( )= = +
+ + + , + ,
, ,
→ ( )= , . − , ( )
103
VÍ DỤ PP TOÁN TỬ LAPLACE
VÍ DỤ 9: Cho mạch điện như hình vẽ. Tại t=0, đóng khóa K
tìm dòng điện i(t)?
GIẢI
v B1: Xác định điều kiện đầu:
< 0, K đang mở:
i (−0) = 0(A) → i (+0) = 0(A)
v B2: Toán tử hoá sơ đồ mạch điện khi khóa ở vị trí mới (sơ
đồ toán tử).
V104
đồ toán tử).
vB3: Giải sơ đồ toán tử
10 40 5 5
s
I(s) = = = −
2+s 4
s(s + 8) s s + 8
vB4: Tìm gốc thời gian
⟹ i(t) = 5 − 5. e = 5(1 − e )(A)
V105
vVÍ DỤ 10: Cho mạch điện như hình vẽ. Tại t=0, mở khóa K

tìm dòng điện i(t)?
GIẢI
< 0, K đang đóng:
60
i , (−0) = = 12(A); L. i , (−0) = 0,5.12 = 6
5
i , (−0) = 0(A); L. i , (−0) = 0,1.0 = 0

V106
đồ toán tử).
V107
vB3: Giải sơ đồ toán tử
60
I(s)[5 + 7 + 0,5s + 0,1s] = +6
s
60
+6 10(s + 10) K K
→ I(s) = s = = +
5 + 7 + 0,5s + 0,1s s(s + 20) s s + 20
10(s + 10)
K = =5
s(s + 20)
10(s + 10)( + 20)

K = =5
s(s + 20)
V108
Vậy:
10(s + 10) 5 5
I(s) = = +
s(s + 20) s s + 20
vB4: Tìm gốc thời gian
⟹ i(t) = 5 + 5. e = 5(1 + e )(A)
V109
vVÍ DỤ 11: Cho mạch điện như hình vẽ. Tại t=0 mở khóa K

tìm dòng điện i(t), uc(t)?
GIẢI
< 0, K đang đóng:
12
i(−0) = = 3(A)
4
u (−0) = 3.2 = 6(V)
V110
đồ toán tử).
v B3: Giải sơ đồ toán tử
12 − 6 6 3
s s
I(s) = = = ⟹ ( )= . ( )
2+4 S 2s + 4 s + 2
V111
4 6 3 4 6 12 6
U (s) = I(s). + = + = +
s s s + 2 s s s(s + 2) s
6 6 6
= − +
s s+2 s
⟹ ( )= − ( )
Vậy:
10(s + 10) 5 5
I(s) = = +
s(s + 20) s s + 20 V112
vVÍ DỤ 12: Cho mạch điện như hình vẽ:
Tại t=0 K Chuyển từ 1 sang 2, tìm u(t)?
113
Giải:
t<0 khóa K ở vị trí 1:
20
i(−0) = = 0,5(A);
16+24
u (−0) = 24.0,5 = 12(V)
t=0 khóa K ở vị trí 2:
8 12 36 s+3
:8+ : 12(s+3) 6 6
s s s 3s
u(s) = u (s) = = 6+s = = +
+ + s(6+s) s s+6
36
⟹ u(t) = 6 + 6e (V ) 114
vVÍ DỤ 13: Cho mạch điện như hình vẽ.
Tại t=0 đóng K, tìm i (t); i (t)?
115
Giải:
t<0 khóa K mở:
i (−0) = 0(A); i (−0) = 0(A)
u (−0) = 0(V);
Tại t=0 đóng khóa K:
( + )
I ( )= = = + ⟹ ( )= + ( )
( + ) +
.
+
+
( + )
( )= ( )= = ⟹ ( )= ( )
( + ) ( + )
+ +
116
vVí dụ 14: cho mạch điện như hình vẽ:
Tại t=0 đóng khóa K, tìm dòng điện (t), (t)?
117
Giải:Giải:
20
t<0, K đóng. Điều kiện đầu: (−0) = = 2(A)
10
(−0) = 3.2 = 6( )
Tại t=0 đóng khóa K:
118
Giải:Giải:t<0, K đóng
20
Điều kiện đầu: (−0) = = 2(A)
10
(−0) = 3.2 = 6( )
Tại t=0 đóng khóa K: ( ) = . = ⟹ ( )= . ( )
+ +
+
( ) = ( ). + = + = − + ⟹ ( )= − ( );
+ +
( ) = ( ). = = ( )⟹ ( )= ( )
+ +
119
Tại t=0 mở khóa K tìm dòng điện i(t), uc(t)?
120
Giải: t<0, K đóng
12
Điều kiện đầu: I(−0) = = 3(A)
4
(−0) = 3.2 = 6( )
Tại t=0 mở khóa K:
12
s −6 s 6 3
( )
I s = = = ⟹ ( )= . ( )
2+4 S 2s + 4 s + 2
4 6 3 4 6 12 6 6 6 6
u (s) = I(s). + = + = + = − +
s s s + 2 s s s(S + 2) s s s + 2 s
⟹ ( )= − ( )
121
Tại t=0 đóng khóa K, tìm dòng điện i(t)?
122
Giải:
Giải:
t<0, K đóng
60
Điều kiện đầu: I (−0) = = 5(A)
12
t=0 đóng khóa K: Sơ đồ mạch toán tử tuowg đương:
60 + 2,5 5( + 24) 12 7
s
I(s) = = = −
(5 + 0,5 ) ( + 10) + 10
⟹ ( ) = 5 − 7. ( )

123
Tại t=0, mở khóa K tìm dòng điện i(t)?
124
Giải:
60
i , (−0) = = 12(A); L. i , (−0) = 0,5.12 = 6
5
i , (−0) = 0(A); L. i , (−0) = 0,1.0 = 0 125

Giải:
60
60 +6 10(s + 10)
I(s)[5 + 7 + 0,5s + 0,1s] = + 6 → I(s) = s =
s 5 + 7 + 0,5s + 0,1s s(s + 20)
→ i(t) = 5 + 5. e (A)
126

Chương 1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chương 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRƯỜNG

v Quá trình quá độ (kỹ thuật điện): Quá trình mạch điện chuyển từ

vNguyên nhân của QTQĐ là sự có mặt của các thông số quán tính L

v Nghiên cứu QTQĐ: cần thiết cho công tác thiết kế, hiệu chỉnh, vận

vĐịnh nghĩa: Là giá trị (và đạo hàm các cấp) ngay sau thời

1.2.1. Luật /quy tắc đóng mở : Cho phép xác định điều kiện đầu

vLuật/quy tắc đóng mở 1: Dòng điện trong một cuộn cảm ngay

v Luật/quy tắc đóng mở 2: Điện áp trên một tụ điện ngay sau

1.2.2. Luật đóng mở tổng quát 1,2:

vLuật đóng mở tổng quát 1: Điều kiện bảo toàn từ thông

Nghĩa là: Tổng từ thông trong một vòng kín ngay sau khi đóng -

Nghĩa là: Tổng điện tích ở một đỉnh ngay sau khi đóng - mở

Các bước tính sơ kiện:

Ví Dụ 1: Cho mạch điện như hình với = ; = ; = . Tính

Ví Dụ 2: Cho mạch điện như hình với = ; = ; = . Tính

Ví Dụ 3: Cho mạch điện như hình với = ; = ; = . Tính

Ví dụ 5: Cho mạch điện như hình vẽ với = ; = ; =

R i (+0) + Li (+0) + u (+0) = E

v Chế độ cũ,K đóng mạch như hình:

vChế độ mới ,K mở mạch như hình:

vChế độ mới ,K ĐÓNG mạch như hình: (+ )= (+ ) = (+ )

⟹ q(+0) = q (+0) + q (+0) = C u (+0) + C u (+0)

Khi nào dùng 2 luật đóng mở tổng quát?

Lấy đạo hàm 2 vế của hệ pt

v Bước 1: Tính các sơ kiện(đã học)

v Bước 3: Tìm nghiệm tự do:

a) Lập phương trình đặc trưng và giải;

b) Viết nghiệm tự do;

v Bước 4: Tìm các hằng số tích phân.

Bước 3: Tìm nghiệm tự do:

a) Lập phương trình đặc trưng và giải;

b) Viết nghiệm tự do;

Các bước lập PTĐT:

Bước 4: Chọn hai điểm bất kỳ sát nhau a và b, tính tổng trở vào Zab(p);

Lập phương trình đặc trưng

Lập phương trình đặc trưng

Bước 1: Tính các sơ kiện (đã có ở phần trước).

vViết nghiệm tự do:

v Vẽ dáng nghiệm tự do:

Dáng điệu nghiệm tự do: ( )=

2. Nếu phương trình đặc trưng có nghiệm bội n thì: = =

3. Nếu phương trình đặc trưng có nghiệm phức liên

Dạng nghiệm quá độ:x (t) = e ( .cos + sin )

vDáng điệu nghiệm tự do:

v Dáng điệu nghiệm tự do: x (t) = . e cos ( + )

Bước 1: Tính các sơ kiện (đã có ở phần trước).

Bước 1: Tính các sơ kiện (đã có ở phần trước).

Xác định A( dựa vào đk đầu) : u (−0) = u (+0) = 0

e(t) = 20 2sin (10t + 15) (V); R = 5Ω; L = 0,5H.

Vậy ( ) = ( )+ ( ) = 4sin (10t − 30°) + . ( )

() d(4sin (10t − 30°) + . )

Vậy ( ) = ( )+ ( ) = 4sin (10t − 30°) + . ( )

+e [ (−3,46).sin 3,46 + . 3,46. c 3,46 ] V70

= {2. e (3cos 3,46t + 1,73sin 3,46 t)+e [10,38.sin 3,46t

( )= . 13,84. e sin 3,46t

Ta có u (−0) =− 2,5( ) 73

Ø Với sơ kiện:u (+0) = u (−0) =− 2,5V

Ø Sơ kiện: u (+10ms) = u (−10ms) = 2,5V

vĐIỆN TRỞ: Ở miền s, điện trở giữ nguyên giá trị

vPHẦN TỬ THUẦN CẢM: Phương trình và mô hình phần tử điện cảm

vPHẦN TỬ THUẦN DUNG: Phương trình và mô hình phần tử điện dung trong miền

Bước 5: biến đổi ngược laplace

Ảnh Laplace của một số hàm

vVí dụ 1: Cho hàm ảnh hãy tìm hàm gốc x(t)