PAGSULAT SA IBA’T IBANG DISIPLINA

Sy: 2020-2021
INTRODUKSYON
Ang modyul na ito ay magpapakita ng masining na paraan ng pagsulat na nakaugnay sa
retorika. Hindi mailalayo ang retorika sa pasulat at pasalita mang diskurso. Nasasalat sa
masining na pagsulat ang tungkulin ng retorika – bilang isang agham at bilang isang sining.
Isa itong agham sapagkat may sinusunod na mga tiyak na tuntuning itinakda ng balarila; at
isang sining, sapagkat bukod sa mga aspektong pambalarila, isinasaalang-alang nito ang
estilo, himig o tono, at mga piling salita, para sa maganda at epektibong
pagpapahayag upang maging ganap na retorikal ang iyong sasabihin o susulatin.

MGA TIYAK NA LAYUNIN

Inaasahang pagkatapos ng modyul 1, magagawa mo nang:

1. Mapaghambing ang pagkakaiba ng pormal at di-pormal na pagsulat
2. Masabi ang kaugnayan ng wika sa isipan at damdamin;
3. Matukoy ang mga pagkakataong nangangailangan ng pasalita at pasulat na diskurso;
4. Makapagbigay ng reaksyon sa mga tinalakay na paksa.

Ang Pormal at Di-pormal na Pagsulat

Kailan pormal ang pagsulat? Kalian di-pormal? Narito ang mga kasagutan para sa iyong
mga tanong. Karaniwang ginagamit ang pormal na pagsulat sag ma teksto ng aklat, sa mga ulat
ng sinaliksik, sa mga tanging artikulo, sa mga taunang ulat, sa mga ulat na teknikalm at sa mga
kauri nito. Sa mga ganitong pagkakataon, dapat maging maingat sa pagpili ng mga salitang
gagamitin.

May iba pang pagkakataon na nangangailangan din ng pormanl na pagsulat. Halimbawa

ay sa pagbuo ng mga liham pangangalakal, sa pagliham sa editor at sa mga taong iginagalang,
tulad ng inyong guro at mga opisyal ng unibersidad, o iba pang taong may hinahawakang
mahalagang tungkulin. Sa kabilang dako, maaaring gamitin ang mga di-pormal na
pagpapahayag sa maraming pagkakataong gumagamit ng diskursong pasalita.
Halimbawa ay sa pagsulat sa kaibigan at malapit na kamag anak. Maaaring sa mga
patalastas na nagtatakda ng mga gawaing pagpupulong. Sa kalahatan, gagamitin mo ang di-
pormal na pagpapahayag sa mga karaniwan, pamilyar, at pang-araw-araw na
pagsulat at pagsasalita. Sa ganitong diskursong pasalita at pasulat, magagamit mo ang
kolokyal na mga salita tulad ng tena, miting, pera, iskul, ospital, opisina, iboto, titser, boss,
syempre. Kahit sa mga lalawiganin, maaaring may salita sa inyong lalawigan na karaniwang
ginagamit nang di namamalayan. Magagamit mo kahit ang islang o balbal – jologs, japorms,
bebot, nang-aasar, at mganing ang mga dinaglat ng mga salita – lang, buti pa, tsaka, ‘ka
ko, ‘pre, utol, iba pa – at mga kauri. Maging ang tono mo ay parang nakikipag-usap.
Gayunman, ang salitang ito ay iniaayon sa uri ng magiging kausap o mambabasa.

Tandaan rin, na ang paggamit ng mga salitang pormal at di-pormal ay naaayon sa estilo
ng manunulat. Kahit ang mga kolumnista sa mga pahayagan at mga tagapagbalita sa radyo at
telebisyon ay maaaring maging pormal o di-pormal, ayon sa kanilang hangad na maging himig
o tono ng kanilang pagpapahayag. Halimbawa, maririnig ang seryosong pagbabalita kung
tungkol sa mga nagaganap sa bansa at sa iba pang panig ng daigdig.
Maaaring may may mga sitwasyong maging bilingguwal ang tagapagbalita, at ang
kinakapanayam, kung bahagi
ng kanyang pagbabalita. Ngunit kung ang kakapanayamin ay isang senador, kongresman, at
mga awtoridad ng iba’t ibang disiplina pormal pa rin ang pahayag. Samantala ang mga talk
show, na may kahalo ring pakikipanayam sa mga artista, gayundin ang mga kolum na
pampelikula sa dyaryo, ay karaniwang gumagamit ng di-pormal na pagpapahayag. Kapansin-
pansin din ang paggamit ng Taglish (magkahalong Tagalog at Ingles), kung hindi
man code-switching ng mga nakakapanayam sa mga ganitong uri ng programa sa telebisyon.
Ang mga ganitong pagpapahayag ay mauuri mong di-pormal.
Maoobserbahan din ang mga di-pormal na pahayag sa ilang tagpo sa mga akda,
halimbawa’y sa diyalogo, kapag ibig ipakita ng awtor ang uri ng pagkatao ng mga nag-uusap
na tauhan.

GAWAIN 1
Tukuyin kung ang mga pahayag ay pormal o di-pormal. Kung pormal, lamin kung
seryoso ang tono, pampanitikan, o pili ang mga salita. Kung di-pormal, alamin/sabihil kung
balbal, lalawiganin, Taglish, pahayag sa diyalogo ng particular na tauhan, mga salitang daglat,
code switching, at iba pa. Uriin rin kung may ginamit na mga salitang teknikal; kaugnay nito,
tukuyin kung anong disiplina nabibilang ang mga salitang teknikal (teknolohiya, agham,
ekonomiks, o pulitika).

1. Ang pinakamahina sa klase ay yumaman at naging makapangyarihan pagkat kapatid ng

isang mataas na
opisyal.

pormal at pampanitikan sya dahil ang kabubuuan ng pangungusap ay merong seryosong tono
sa pangungusap katulad ng Ang pinakamahina sa class ay yumaman at yung pagkat kapatid ng
isang mataas na opisyal.

2. Si Aldo ay maawain sa mga dukhang batang nakikita sa langsangan.

pormal at isang pampanitikan sya dahil sa salitang dukhang batang nakikita sa lansangan.

3. Kundi raw isang lasenggo o babaero ay isang trapo ang maaaring ihalal (Cristobal 1998).

di-pormal at salitang balbal sya sa pangungusap katulad nalamang ng lasenggo at isang

trapo.

4. Engganyuhin silang mag-ehersisyo para maiwasain ang pagtaba (Villanueva 1998).

 di-pormal at salitang balbal sapgkat pinaikli ang salita na katulad ng Engganyuhin.

5. Naging matunog na balita ang cloning sa mundo ng agham hinggil sa pagpaparami ng lahi.

di-pormal at ang salitang ginamit sa pangungusap ay taglish yung cloning na salita.

6. Ang polusyon sa himpapawid, gaya ng sa tubig, ay nagdaudulot din ng masamang epekto sa

tao at kapaligiran. Ang carbon monoxide na ibinubuga ng mga sasakyan ay nakapagdudulot ng
pagkahilo, sakit ng ulo, at paghina ng baga at dugo ng tao. Samantala ang sulfur oxide naman
na ibinubuga ng mga plantang gumagamit ng langis bilang panggatong ay sanhi ng pagiging
asido ng hangin na nakasisira ng mga metal at marmol (Tullao 1993).

di-pormal at ang ginamit sa pangungusap ay taglish at ang salitang iyon ay carbon monoxide
at sulfur oxide.

7. Matatalastas dito ang kahalagahan ng kultura sa buhay ng tao sapagkat hindi siya maaaring
mabuhay nang walang kultura (Timbreza 2001).

di-pormal at ang ginamit sa pangungusap ay ang balbal na salita katulad ng matatalastas.

Kaugnayan ng Wika sa Isipan at Damdamin

Sa pagmamasid sa mga nagaganap sa paligid, sa pakikinig sa iba, sa pagbabasa,

gayundin sa paggunitasa mga karanasan, naiisip ang mga bagay na natutuhan sa
mga ganitong pagkakataon. Malimit na angdamdamin ay napupukaw o ginigising ng
napatanghal na mga tagpo sapagkat binigyang-hugis ito ng wika atpinasigla ng paraan ng
pagsasalita.Damdamin marahil ang nag-uudyok para ihayag ang nabuong kaisipan
o ang kabaligtaran niyon.Maaaring may nangingibabaw kaagad na kaisipan kaugnay ng
isang pangyayaring nagpalutang sa namuongdamdamin sa dibdib, at ipahahayag ang
kaisipang pinukaw ng damdamin. O baka ang ipahahayag aydamdaming ibinulalas
mo sa udyok ng iyong kaisipan.
Sa anumang kalagayan, ginagamit ang wika paramabigyang-hugis ang damdamin o ang
kaisipan. Sa mga pakakataong nakasasaksi ng isang madulang tagpong tumawag ng iyong
pansin, ano ba talagaang nauuna – damdaming napukaw kaugnay ng tagpo o katotohanang
pumasok agad sa iyong isipan dahil sanasaksihang pangyayari? Maari kayang
magkasabay na lumangkap sa iyong pagkatao ang damdamin atkaisipan?Kaugnay
nito, may awtor na nagsabi na hindi lamang tayo nag-iisip tungkol sa mga bagay-
bagay;nararamdaman din nating ang mga ito.
Ang iniisip natin ay nababago, nagiging damdamin. gayundin angdamdamin na nagiging
laman ng isip. Ang ibig sabihin, ang damdamin ang nag-uudyok sa isipan. Hindihiwalay ang
damdamin natin sa ating karanasan. Ang isang taong ang desisyon ay kabaligtaran ng
kanyangdamdamin ay siguradong mapapahamak , kaya’t kailangan ang isang pinagkaisang
katauhan. Para magkaroonng ganiton katauhan, kailangan ang tamang pagiisip at ang pag
unawa sa damdamin.Sa pagsisikap na maliwanagan ang ating damdamin at
maintindihan ito, lumilitaw ang isa pangpangangailangan: ang gamit ng wika. Sa
pagpapahayag ng ating sariling kaisipan at damdamin, mahalagangmaunawaan ang ugnayan
ng dalawang aspektong ito; at dito ay nakatali ang lengguwahe, ang wika. Ditobinubuksan
ng retorikal ang mga posibilidad ng ekspresyon sa komunikasyon (Young 1970).

GAWAIN 2

Uriin kung udyok ng isipan o udyok ng damdamin ang sumusunod na mga pahayag.
Tukuyin ang mga salita o ang naging himig nito na nagbigay-pahiwatig para magawa ang pag-
uuri.

a. Yamang pangunang kailangan sa pag-aayos ng mga babayaran ang wasto at tiyak na

dayagnosis,makabubuting isaalang-alang ng doktro sa ilang pagkakataon ang kalikasan at
pananalita ng kanyang huling dayagnosis (Concepcion 2005).

udyok ng isipan ang pinapahiwatig ng pangungusap dahil sa pangungusap na iyon binibigyan

nya ng isip sa salitang makakabuting isaalang-alang.

b. Nakanganga si Tatang at ang kanyang matulis na panga ay namitig. Ang kamay na

nakahandangmagsubo ng malaking piraso ng tustadong karne ay napahinto sa
kawalan. Nang mapagtanto angkanyang ginawa ay tumingdig si Tatang at inihalibas
nito ang kinasusuklamang karne sa labas ngbintana habang nagmumura (Lirio 2005).

udyok ng damdamin dahil ang pangungusap ay naka batay sa kanyang saloobin ng kanyang
damdamin na salita.

c. Ang daigdig ay puno ng mga kasabihan, mga sumulain, at mga kautusan. Maraming
masisigasig at mga walang malay na tao ang nabubuhay sa patnubay ng mga ito, at sa huli’y
nakatatanggap lamang ng kalungkutan bilang gantimpala (P. Bisa 2005).

udyok ng isipan at ang pangungusap nito ay nakabatay sa kanyang sariling opinyon o isip
mismo.

ASSESSMENT:

A. Pagtalakay

1. Ipaliwanag sa dalawang pangungusap kung bakit hindi maaaring ihiwalay sa balarila ang
epektibo masining na pagpapahayag.

ang balarila ang epektibo masining na pagpapahayag kaya sila Hindi maaaring ihiwalay
sapagkat sila ay magandang kombinasyon sa wastong paggamit ng salita at pagsulat na
nakabatay sa mga masining na nakabatay sa wika.
2. Bumanggit ng tigatlong sangkap na pambalarila at panretorikang isinasaalang-alang sa
mabisa at masining na pagpapahayag.

pambalarila:
wastong paggamit ng mga salita
nais iparating ng nagpapahayag
tumutukoy sa hingil ng isang wika.

panretorika:
masining na ipinahayag
tumutukoy sa nais iparating ng
mensahe
nagbibigay aral na wika

3. Paghambingin ang dalawang halimbawa ng pormal at di-pormal na pagsulat

man o pagsasalita. Isaalang-alang ang himig o tono, uri ng salitang ginagamit, at mga target
na mambabasa.

Halimbawa ng pormal:
tatay/ama, nanay/ina, security guard

Halimbawa ng di-pormal:
erpat, ermat, sikyo

ang pormal ay ginagamit na tumutukoy sa pag-aaral na kinikilala at pagtanggap ng mga salita.

ang di-pormal ay ginagamitan ng impomal na salita karaniwang palasak o pinapaikli ang mga
salita na ito.

4. Umisip ng anumang sitwasyon (tagpong nasaksihan, sariling karanasan, narinig

o nabasang pangyayari) at ipaliwanag kung kinakailangan ang wikang panretorika para
mapaglangkap ang damdamin at isipan.

ang sitwasyon ng a king Napoli ay ang pagbabasa sapagkat ang pagbabasa ay marami
tayong nalalaman at bagong natutunan sa ating pagbabasa at kung paano natin maunawaan
ang ating binabasa, kung paano natin maibahagi ang ating binabasa.

B. Sagutin kung ano ang tinutukoy ng sumusunod. Isulat sa patlang ang sagot.
__Balarila__ 1.Gabay sa wastong paggamit ng bantas, salita, parirala, sugnay, at
pangungusap.

__Retorika_2.May layuning makapagbigay ng masining, maganda, at epektibong pahayag.

__Katiyakan_3.Simulain o prinsipyo sa pagsulat na may layuning huwag lituhin ang

mambabasa.
Pagiiba-iba ng paraan 4.Kasingkahulugan ito ng pag-iiba-iba ng paraan ng pagpapahayag.

__Teknikal__ 5.Uri ng pagsulat para sa liham- pangangalakal.

__Di-pormal__6.Karaniwang uri ng pagsasalita sa pang-araw-araw na sitwasyon.

C. Punuan ang mga patlang upang mabuo ang mga pangungusap.

1. Tinatawag na -_Masining na pagpapahayag_ - ang paraan ng pagpapahayag na binubuo ng

magkasalit na paggamit ng wika sa matatas na Filipino at sa matatas na Ingles sa
magkakasunod na talata o pangungusap.

2. Ang __isip__ ay nagbibigay ng kahulugang higit pa sa ibinibigay na kahulugan ng

diksiyunaryo.

3. Ang prinsipyo o simulating __katiyakan__ ay nagpapaalalang huwag

sayangin ang panahon ng iyong mambabasa.

4. Sa pagsasaalang-alang sa retorika, kailangang ang mga salitang gagamitin

sapagpapahayag ay
___masining at mabisa____ upang makapukaw at makapagpasidhi ng isipan
at makaantig ng damdamin.

5. Ang paggamit ng magkahalong Tagalog at Ingles sa loob ng isang pangungusap

ay tinatawag na __Taglish.

D. Hanapin sa loob ng kahon ang tamang klasipikasyon ng mga nabanggit na pahayag.

Isulat sa patlang ang titik ng tamang sagot.

a. Pagpapalit-koda
f. Di-pormal
b. Retorika
g. Kolokyal
c. Talinghaga o Tayutay
h. Balarila
d. Literari o Pampanitikan
i. Balbal
e. Pormal
j. Taglish

___b___ 1. Parang pahinga ng nakahimlay na anghel.

___h___ 2. Inire-wind na movie sa aking mind . . .
__a____ 3. Lubos na sumasainyo,
__c____ 4. Kumalat ang pangamba sa buong karagatan.
__g____ 5. Iboto ninyo ako at pag nanalo’y magpapatayo ako ng ospital at mga eskwelahan.
__d____ 6. Waswas ko ang dumalaw sa ‘kin, ‘pre. Dinalhan ako ng isang paketing yosi.
__i____ 7. Dir Inay at Itay, kailangan ko ho ang perang pangmatrikula . . .
___b___ 8. Nagsasaalang-alang sa ritmo at talinghaga
___e___ 9. Nagsasaalang-alang ito sa pagkontrol sa wastong gamit ng wika.
__f___ 10. Malaking coverage ng Indonesian media.

Mga Sanggunihan:
- Bisa, S., Bisa, P., Concepcion, L., Medina B.S., (2008).
Masining na Pagpapahayag. C& E Publishing, Inc.
Credits to the Owner Ateneo de Davao University (Fil 03)