B¢ G IAODrCY ÄDÀ OTAO

Chi dio bién sogn

Dong chí Võ Vãn Thu6ng, ÍJy viên Bo Chính tr|,
Bí lhu Trung uong Dàng, Tnróng Ban Tuyên giáo Tmng uong.
Oong chi Phúng Xuíiu Nh9, Uy viêu Trung irorig Dàng,
B tiuõng B Giáo duc và Dào tão.
Ding chí Phgm Vln LinE, Phó Chu !*h H9f 8ông Lj' lu n Tmng uong,
Truóng Ban chi dão bien koan giáo trinh các môn L} lu}an Chính ti1.

PGS.TS Ngó Tuan Nghia

’fham gia bien som

Chrong 1: PGS.TS Ngò Tan Nghia, GS.TS NguyCn Quang Thuan
Chuong 2: TS. Tran Kim Hài
Chuong 3: PGS.TS Ooàn Xuàn Thïiy
Chirong 4. PGS.TS. Tò Dúc Hanh
Chuong 5: PGS.TS. Nguyen Minh Khài, PGS.TS Ngò Tuan Ngliia,
PGS.TS. Phqm Vàn Dung
Chirong 6: TS. Nguyén Hòng CL, PGS.TS.Nguyàn Minh Tuan,
GS.TS Pliam Quang Phan

4
 LÕI NÓI DÀU

Thqc him tinh than chi duo cïia Ban Bí thif 'ruing irnпg Dàng Cğng
sżn Viet Nam tai Ket man so 94/KLTW/2014 vc vijc tiep tpc dòi mói noi
dung chuong trình, giáo trlnh cac môn khoa h9c Mác - Lénin và Quyet djnh
cùa Bp Giáo due và Dào tao ve via thànli Hoi dong biên soan giáo
trình Kinh te chính tri Màc - Lênin theo tinh than doi mói vä näng cao chat
lu9ng giáo duc Øi h9c dành cho hÿ Dgi h9c, Hoi ding biên soan Giáo trlnh
Kinh te chính trj Mac - Lênin dä bién soțøı và cho ra mat cuón gìáo trlnh
dành cho hc 8ào two Dai hpc khóng chuyên ly lu3n chính trï.
Noi dung cuon giá o trlnli nà y dupe bién soon theo Huh the tıung
thành vói chù nghía Màc - Lênin, cv bàn, cip nh3at, dong thöi cö sq tîêp thu
tinh hoa két quã nghiên cóu mói cùa khoa hoc kinh tê chính tri trèn thê giói
cà ve nji dung và hJnh thúc trình bày cùa mot cuon giáo trình khoa hoc
Kinh tc chifih tri, trong dieu kijn mói.
Theo tinh than doi mói noi dung vl phuong pháp giáo dcc dąi hoc,
cuon giao trinh dirqc trinh bày gom 6 chunng nham tfáp úng guy 8jnh eúa
ßğ Giéo die và Oào two là thòi luong 2 tin chì. So vói các giáo trinh ßã
tùng xuat bán ttong các làn gàn dăy, giáo trình kinh te chính tri Mác
Lênin lan này dвoc o1пh bày theo the thúc mói nh phát huy nhiing giá
tr}i ben víing cùa kinh te chính trj Mác - Lênin dòng thòi näng cao tirrli thiet
thyc doi vói vi c hình thánh kÿ n6ng, tu duy. ram nhin cùa sinh viên khi
tiiem gîa h§ thing các host dung kinh te xñ h9i sau khi tot nghiÇp chuong
trinh dão to ii tihà truóng.
Vói mçc tiéu вhu vay, he th8ng cíe chumig du9c thiet ke lôgíc theo
nguyén Äc str pham cúa giío trình b3ac dai hęc gan vóì hÿ thong tri thúc eùa
kinłi te chính trł Mác - Lénin; gòm nhting tri thÚc kinh Ä chính trj ve
phoong thúc sán xuat tit bãn chù nghJa và nhíing van dè kinh te chính tri
ciia thói quá dj lên chù nghía xfi hji ò Viet Nam.
Tham gia biên soan cuon giáo trlnh này là top thc các giáo str, phó
giáo su, tien si dang giàng day trong các Tnr6ng Dçi h9c, các Hoc via
trong he thòiig gìáo duc quôc dăo.
Vói tinh thin nghiêm in cùa vi3ec xây diтng giáo trlnh b{ac Dai hoc,
Hoi dong biên soan dã thuc hięn lay j' kîcn nhieu vótig thong qua trao doi

5
và trey thu chuyü n mô n ve dé criong so bo, khung chuong trinh, de caong
chi tict, bàn thào giéo trinh tíi doi ngíí các nhà giáo dang ti ge tiêp tham gia
giàng day tçi h thoiig eàc truóng dli hoc trcn pham vi cà nuóc qua cóc dit
tiep xúc tryc tiep cíing nliu càc dpt tap huan và giàng day thí diem do Bo
Giáo duc và Dào do to chúc. Cúng vói dó, Hoi dong cííng nh$n do9c rat
nhieu y kim góp y quj béu cha các nhà khoa h9c nhu: GS.TS Nguyen
Xuän Thang; PGS.TS Nguyen Van Thao; PGS.TS Bui Ng9c Qu h;
PGS.TS Däo Th| Dgqc lvlinh; PGS.BS Lè Danh Ton; PGS.TS Dao Tlj
Plnrong Liên; PGS.TS Nguyen Hong Son, PGS.TS Tin Doc Hijp.
Trên cp só dó, giáo trinh duqc biên soiin, lioàn thien vii sp nô lqc và
tâm huyet cúa các rihà giáo trong Hoi dong biên sob. Mac dii vay, chac
chan không tránh khói thiêu sót, H9i dong wong tiep the nh ri duqc sq chia
sé ve tri ihúc khoa hpc tíí phia dvi ngú các nhà Sião, nhà khoa h9c de cu ti
giáo trinh dir9c hoàn chinh hon.
Y kien góp y xin gài vc: Bo Giáo dpc và Oào tao, 49 Dei Co Vijt,
Hà Noi.
TM. HQI DÓNG BIÊN SOAN

PGS.TS Ngô Tuan Nghía

 DÓI TU QNG, PnUDNG PHÁP NGHIkN CfJE VÀ CHÚ'C
NĂNG CÙA KiNH TÉ CHÍNH T<! <ÁC - LÊNIN
Noi dung chu‹mg I cunt cap nhîîng tjń thee co bïîn vc sy ia üòi và
phát ti iên ciia inòn like kinh tê chính tri Mác - Lèriiii; vê dôi tupng nghiün
ciru, phuong pháp nghičn cúu và chúc nàng cùa khoa hoc kinh re chính tr!
Mác - Lenin trong nhan tliùc cñng nhir trong thyc ticri. Trên co sò dó, sinh
vićn liicu dirpc sir liìntl thành, phát trien nȘi dung khoa hoc cùa mćin h9c
kinh te chính tri Mic - Lênin, bîct dupc y nghïa cùa môn hoc Hi vúi bàn
tlifin klii tham gia cúc host doвg kiвh tc - xã hoi.
1,1. KHĂI QUÁT SU' HÌNII "l'HÁNII VÀ PHÁT A'RIÉN CÜA KINH TË
CHİNH TR] MÁC - LÊNIN
ri ong dòng chùy to tuòng kinh cùa nhàn lu'«i ke tñ thòi kÿ co dat
cho tói ngày nay, do dac thù trình do pllát ti ien úng vói inoi giai doin Iich
sгi, moi nen san xuãt Xd hôi mà hìnli thàrdi rdiićii tu' tuòпg, tnròng phńi lj
liian ve kinh tc kliác nhau.
Mac dù cö sq da d;ang ve nÔi llàm lÿ luian, noi dung tiep clan và doi
tuçmg nghićn cúu riêng phan ánh trình d{o вliğn th ùc, lâp triròng tu toòng và
quan diêlTì lqi ich cúa moi truòng phái, song khoa ho‹: kiвh te n‹ii chung và
khoa hoc kinh tc chính tri nói riüng ‹flu có dies chung ù cho: là ket quà
cùa quá t;’ìвh khûng ngùng lзuàп thiçn. Các pham trù, khái nięrn khoa hoc
vúi tu cach là ket quá nghién eúu và phàt trie;l klloa h9c kinh tc chính ‹*!
giai doąn sau den có srr kc thüa rnpt càch sáng two tien cv sò nliiing tien dc
ly luan Jä dune khám phá ò giai doin truóc dó, dong thòi, dqa tréв cv st
ket qua tông ket thee tiers kiпh th cùa xă hoi dang diên ra. Kinh te chính tri
Mac - Ruin, iлğt trong nlзíhзg inôn khoa h9c kinh tc chính trt cùa nhân
lcai, dirqc hinh thành và phät trien theo logic lich sù riJlu vay.
Thuiat ngíi khoa hoc liiiń rd chính ft i Jușc xuat hien ò chfiu Âiı năm
1615 troпg tác phain Chuyeii luân vŸ kinh te: chính lrI cùa nhà kinh th nguòi
Pháp tćn là A. Moвtchretien. Trong tác phaпi này, túc gia dc xuat môn khoa
hoc niki - inôii kinh iÏ chính lri. Tuy nhićn, Îác phani này inói chi là ph3c
thão vü món Ł9c kinh te chính tri. ’1“ói the kÿ XVIII, vói sq xuât hijn hj
thong ly luÿn cùa nhà 1 inli re hoc ngiròi Anlt tćn lä A.fimith, kinh te chính
! * *if2ll łllLfC ÎrÒ thànli rnôn hoc vój cfc phșm łn‘i, khái ni{ш chuyên
ngành. Tiï dó, kinh te chitlh không ngùng dușc bo sung, phút tricn cho den
7
hien nay.
Quó trinh phát trien cüa khoa hoc kinh te chính tr| dirqc khái quát
qua các thõi ky lich sir nhu san:
Thú nhst, tü thói co dai den the ky XVIII.
Thú hai, tai sau the thú XVIII den nay.
Trong thói ky co, trung Qi (tim the ky XV ve truóc), trinh d¢ plifit
tricn cüa các nen sán xuat cón lac hau, chua có day dü nhiing ticn de can
thiet cho sq hinh thánh các ly man chuyén ve kinh té. Các tu tuóng kinh te
thiróng ditqc thay trong các tác pham triet h9c, luan lj'.
Sartg the kj XV, phiiong thúc sàn xuat tu bàn chu nghia hlnh thành
ti ong các quoc gia Tfiy Âu và dan thay the phuong thúc sán xuat
phong ó dó. Trinh dô mói cua sán xuat xã hpi dã tró thành tien de cho
sq phát trien ly luan kinh te chính t*!
Chú nghía trong thuotig dirpc ghi nhao là h thoog ly luan kính te
chinh tri buóc dâu nghiên cúu vê nên sân xuat tir bàn chú nghía.
Chii nghia tr9ng tlioong hinh thành và phát trien trong giai don tu
giGa the kj' XV deu gina the ky tliú XVII ó Tãy Ãu vói các nhà kinh te tiêu
bien ó các nuóc nhu Starfod (Anh); Thomas Mun (Anh); Xcaphuri (Italia);
A.Serra (Italia); A.Montchretien (Pháp). Trong thõi ky này, tir bán thitong
nghi ch vai tró thong trj nên kinh te. Do v3y, chú nghía trpng thirong
dành tr9ng tâm vào nghiên cúu linh vrre Inn thông. Chii nghía tr9ng thirong
dã khái quát díing mdc dích cúa các nhà M bãn là tim ki6m foi nhuan. Tuy
nhién, choi nghja trong thirong 1y giàí thieu tinh khoa h9c khi cho rang
nguon goc cúa lii nhu3n là tíi thirnng nghi p, thông qua viec mua rê, bán
dat.
Su phát triên cha chu nghía tu bàn trong thõi kj tü núa cuoi th8 ky
XVII dcn nha dan the ky tliú XVIII dã lãm cho các quan díem cria chu
nghia trpng thuong tró nên không cón phú hpp. Linh vire ly lulu kinh te
chính tri trong thói kJ nào duqc bÓ sung bói sq hínli thánh, phát trien cúa
chii nghia tr9ng nông ó noóc Phãp vói các dii biéu tiêu bien uhm
Boisguillebert; F.Quesney; Turgot.
Chú nghía tr9ng nóng hrróng vide nghién cúu vâo linh vpc sân
xuat. Tii dó, chu nghía tr9ng nông dst dirac buóc tién ve inã.t Ij luan so vói
chú nghia tr9ng thuong khi luan giài ve nlli6u phgm trü kinh te nhu giá
tri, sán pham róng, M bàn, tien luong, lqi nhuan, téi sán xuat. Dây là
nhíing dóng
góp quan trpng vào Jy tuan kinh te chính tri cúa chin nghía trong nòng. Tuy
vây, lÿ luan cue chù nghía trong nóng cúng không vuqt qua dupe han cite
lich sü khi cho rang chi có tiông nghicp mói la sän xuat, th dó ly giài các
kliía canh ly liian dia trćn cv sö dcc trong sàn xiiat cùa linh vrrc nông
ngliiep. Su pliút trien cùa nćn sán xuat tu báh chÚ nghía trong thòi ky tiep
thco Jă làm cho chù пghîa trong nöng trò nćn Inc hau và dan nhuõrig vi trí
cho lj Juan kinh te chính tr| co dicn Anh.
Kinh te chính tr! co Jicn Anh dir9c liình thành và phát trien trong
thòi ky tir cuoi the ky thú XVIII den nùa dan thc lcÿ thir XIX, mò ‹lau là các
quan diem ly luan cùa W.Petty, ticp den ià A.Smith và ket thúc ò lie thong
lÿ luan có nhicu giá tri khoa h9c cfia D.Ricardo.
, ' . .. ‹ . , .
Ki nh tê chí n h tn co dre n Anh nghi cn ca n ca c quan hę trong
. '
ki nh tê
*lUÁtrình tái sàn xuat, trình bày inot cúch he thong (dac biét tiï A.Smith -
Nlğt rien hoi lòn nhat eó nhieu cóng trinh nghicв cpu do sȘ vat nhieu luÿn
dicin giá tri khoa hoc ma D.Ricardo ke thùa) cńc phșm tit kinh łc chính ttj
nhu pliân cong lao dong, hàng húa, giä tri, tieп tj, giú cã, giá cá thi truòng,
tien luœig, loi nliu{an, lqi tùe, dia tö, tu bùn... tic i út ra cac guy luyt kinh te.
Lÿ luan kinh te chính tr| co tłicn Aвlз Jä rút ra dupe già tri tà do hao phi lao
ding rho ra, giá trip khác vói cùa cài... Dó là nhGng dúng gop khoa h9c rat
lón eNa cúc tł;‹ii biću Minh te chính ‹•! Co dien Anh vào linh ate ly luan hinh
te chíпJз ttj cùa nhân hat, thé hicn Arr phat trién vupt bac so vòi hę thong lÿ
man cùa chù nghía trong nôвg.
Nhit vay, ct the rút ra: Kinh re c/u’n/i /ri là inóii khoa hoc kinh /J
nghic“•n ct-u các quan hé kinh iè dé Inn ra cáe' buy /ojt chi yhôi su: van ding

Ke tír sau A.Smith, ly luian kinh te chính ti i ehia thành hai dòng
chính:
Dùng lÿ thuyet khai thác các luan Diem cùa A.Smith khái quát dqa
ti cn cfc quan sźt many tính tâm lÿ, hành vi dc xây dimg thành các lj thuyel
kinh th inóî; không tiép tic di său vào vào phân tích, luan giài cńe quan
xã bji trong non săn xuat. Tiï dó, two cv só cho viec xây dog các ty thцyet
lślIJh te vc h'anh vi cùa вguòi tiêu ding, ngiròi sàn xiiat hoac các Jai lung
lóh cua пen kinh te. Ding lj thuyct này dine khóng ngùng bo sung và phát
tricti bòi rat nhieu nhà kinh te và nhieu truóng phùi lÿ tliuyct ò các quoc gia
châu Âu, Bac My cÎìo dcn liicn nay.
 Ding 1y thuyet thê hijn tir D.Ricardo ke thiïa nhiing gié trț trong ly
luian khoa h9c cùa A.Smith, tiep tpc bo sung, hoàn chinh nği dung luan giài
ve các ph m tıu kinh Ä chính tri., di ău vão phfin tích các quan hj xă hği
trong nên sà n zuâ t, łho ra nhû ng gîä tri ly luian khoa h9c chuén xà c. C.Má c
(1818-1883) dä kć thùa trpc tiep nhñng thành quż Iy lucan khoa h9c dó
cüa D.Ricardo de phźt trien thành lÿ lucan ty luán kinh te chính trț mang tén
óng ve phu«ng thúc sżn xuat txt bàn cliù nghía.
D trén su ke thùa mot cách cö phê phán ly lufin kinh te chính tri co
did, trrm tiep là cùa D.Ricardo, C.Mác dã thtrc hiȘen xây dщig h¢ thong ly
luan kinh te chính tri mang tính cách mqng, khoa hoc, toàn dien ve nen san
xiъít tu bán chù nghía, tìm ra nhíîng quy luat kinh te chi phoi sq hinh thânh,
phát trim và luan chúng vai trò 1!* sù cùa phunng thÌìc sàn xÄt tu bàn
chù nghïa. Cùng vói C.Mác, Ph.Ãngghen (1820-1895) cñng là вguòi có
công lao vi dąi trong vićc cong bo 1y luiari kiпh te chính tri, mot trong ba bğ
phgn cau thành cùa chù nghïa Mác.
Lÿ 1uân Kinh te chính tri, cùa C.Mic và Ph.Àngghen du‹yc thê hien
títp trung vă cò dong nhat trong bb fк bòn. Trong dó, C.lv1àc trình bày mot
cäch khoa hpc và chinh the các pham trtt co bàn cùa nen kinh te th{i
tiuóng tir bàn chù nghía nhu: hżng hòa, tien ÿ, tir bźn, gia tri, thing dк, tích
my, tuan hoàn, chu chuy8n, loi nliuan, loi tùc, dia tô, c trarih... iut ra cdc
quy luat kinh te cv bàn ering nhu các quan he xã hoi giña cfc giai cap trong
nen kinh te thi iruò ng duó i bò i cánh nen sà n xŸ t tir bãn chù nghía. C.Mdc
dã two ia buń c nliày v9t ve lj Inc khoa hoc so vó i D.Ricardo khi phát hien
ra tính hai met cùa lao ding sàn xuat hàng höa, two tien de cho vice tuan
giai met cách khoa h9c ve lÿ luan gié trț thiang du.
H¢ thòng lj' lufin kinh te chính trt cùa C.Mác néu trên dirцc trinh bày
dirói hìnli thùc cfc h9c thuyet lón nhu hpc thuyet giá tri, hoc thuyet giá tri
thing dir, hoc thuyêt tích luj, h9c thuyćt ve loi nhuan, h9c thuyet vé dia
tò... Vói h9c thuyet giá tri thing dir nói riêng vã BÇ Tu bån nóî chung,
C Mac dã xãy dung co só khoa h9c, cách mąng cho st hình thânh chù
nghïa Mác nhu m9t chính thć làm nên tàng tu tuóng cho giai Up cóng nhăn
và nhân dân Jao ding. H9c thuyet gíá trț thing du cùa C.Mác dong thöi
ciing là co só khoa h9c luan chiìng ve vai trò l!ch sú cùa phuong thúc sàn
xuat tu bin chù nghia.
San khi C.Măc vã Ph.Ăngghen qua dói, V,I.Lènin tiep bJc ke thùa, bo
sung, yhát trien ly luan kinh ä chính trj theo phuœig pháp 1 cùa C.Mác và
có nhiču dóng góp khoa h9c rät lón. Trong dó, nói bat là kêt quà nghićn cúu,
10
 chi ra nhííng dãc diein kinh Ü cita dpc quyen, d3oc quycn nhà rtióc trong chii
nghía tu bàn giai dom cuoi the kJ XfX, 8au th6 ky XX, nhííng van de kinh te
chính tr¡ cúa th6i ky quá dg lên chíi nghia xã hei... Vói y ncia dó, dóng tj
tliuyêt kinh tê chính tri này dupc d|nh danh vói tên g9i int lá chính ô7 Mâc -
Huin.
Sau khi V.I;Lênin qua dõi, các nhà nghiên cúu kinh te eua
Cong sàn trên thé giói tiép toc nghiên cúu và bo sung, phát trien kinh
chính tri Mác - Lênin che den ngày nay. Cüng vói lj' luan cúa các Dàng
Cong sàn, hien nay, trên the giói có rat nhieu nbà kinh te nghiên cíiu kinh
Á , • . • ’ • • • ’ ’ . . • • • ’
te chn ih try rheo ca ch ti ê p ca n cu a ki nh t ê chính tr i. cu a C.Ma c vn i nhi ô u
công trinh dupc cóng bo três khap the giói. Các công trinh nghiên cúu dó
dirpc xep vào nhátih Kinh te chính tr{ mácxít (maxist - nhíing ngu6i theo
chu nghia Mác).
Bén canh dó, ching trong giai doan tíi the ky tliú XV den the kJ thú
XIX, cón có mot so ly thuyet kinh te chinh tr| eua càc nhà tu tuóng xii hji
chú nghía khôog tuõng (the ky XV-XIX) và kinh te chinh tr| tieu tu sàn
(suoi thê kJ thú XIX). Các ly thuyet này huóng vào phê phán nhiing
khuyct Qt cita chú nghía tu bàn song nhin chung cãc quan diem drta trén co
só tinh cáin cá iihàri, cfiju ãnh huóng cúa chú nghia iihdti dão, thông chi ra
duqc các quy luiat kinh té co bân cita nen kinh te +! tf'frõng tir bãn chú
nghía và do d6 không liu chíing dupc vai tró 1|ch sir cúa chíi nghia tir bàn
trong quá trinh phát trien cita nhfin fodi.
Nhu vay, kinh te chính trl Méc - Lénin là mot trong nhiing dóng lj
tÍiuyet kinh te chính tr| nam trong dóng chày tu trrõng kinh te phát trien liên
ruc trên the giói, dupc hinh thành, xây dirng bói C.Mác - Ph.Àngghen và
V.1. Mnin, dia trên en só ke thiia và phát triên nhíing giá tr| khoa hoc kinh
tó chính tri cúa nhân loai ttuóc dó, trtrc tiep là nhiúig già tri khoa h9c cúa
kinh te chính tri, tu sàn co 8ien Anh. Kinh te chính mi Mãc Lénín có quã
trinh phét trien khöng ngüng ke tir giiia the this XIX dén nay. Kinh te
chinh trj Méc - Lénin la möt mön khoa hqc trong hj thong etc in6n khoa
h9c kinh tt cha nhän lo9i.
1.2. DÓI TlfQNG, MCC DÍCH VÀ PHlfONG PHÁP NGDIÉN CflP CÜA
KINH TÉ CIÜNH TRI, MÁC - LÉNIN
1.2.1. Dei t ¡mg nghiên càu cúa kinh te chính trj Méc - Lénin
Vói tu cãch là mot món khoa h9c, kinh te chính tri Mác - Lénin có
doí tnong nghién ciiu riéng.

11
 Ti ú fbi l ich só kinh te chính trj, rruóc C.Mác, ó rnói thói ky phàt
tricn, cú cãc huóng xác djnh tini ttoi tirtrng nghién cúu cia k i0h te chính tu
tiiong úrg. Chíi nghía trpng tlnrong phát hien doi tupng nghién cúti ti ong
linh eye mu thông; chii nghia ii9ng rông chuyen dor tuprig nyhiün ciru
trong cáe quan he kinh te ‹i tinh viic nông nghiep¡, kinh tc chính tr! •o dien
xúc dish dôi tupng nghicn cúu trong meti sàii xuat. M*c dii chua that toàri
dicn, sotig nhimg tfm kicm nüu trcn có gina tr¡ l{ch sü, phàn ànli triiih do
phát ti iem tü tJió so dén túrig bMÓC ITlang tính khoa hoc ciia ly luan kinh té
chính tri lruirc C.Mác.
Hjp 4.1. Quan niem ciia A.S›m1th vé Kinh tt ehinh irj
Kinh te chinh ti t lä mot nganh khoa hpc gan vii chinh kliach may uhm lnp plii¡i
liuó ng tó í hai muc tiü u, thú nhat la two i ii ngiion tliu nhap ilÜ i ‹lao và siri li ke pliong
putt clio iigirò i dan, hay chính xfic mur la two dien kijn dÏ nguò i dfin v t3c' ra thii
nligp vü JirjÏj ke cho bà n tliao minli, iliú hai là tiio m klià iiang có diioc nguÜ n ngfin
sàcli day dtï cliti niiü miric hey toàn bo nhfin dan de tijyc hi jin nhiein vu cò ng. Kirdi le
c bíilii trj lnró il g tó i Ià m clio cfi ngifú i dïí;; cú nmg nh quOc gia tret né n già u cii.

Kc thiïa nlfiing thành t;ru km un hoc kinlJ U chính tri cúa nhàn tori,
bang cúch tiep clan duy v'tt vé lich sii, C. Màc và Pb.AngghTH xae dinh:
Doi tuçng iighiên cúu eua kinh te chính trt là các quan lii cúo sú i
xuat và trao dói trong phuong thúc sào xuat inà cãc quati he dú hinli thànli
và pliát triên.
Vói quan niem nhtr v y, tan dan ticn trong l ich sü cúa kinh tc chính
tri h9c, dai tuprig nghién cúu eua kinh te chính tri dirpc xàe dinh rn t cách
khoa hee, toàn dienú míic d khài quút cao, ttiong @a: biên ching gitia
s5n xuat và luz thông. Dicu nãy the hien sy phát tricn eua tj luan kinh tc
chính tri eua C.Mác .so vói các ly luan kinh te chính trj inróc ông.
Luqn gigi ve k.hoa h9c linh t chính tr{, C.Mãe và Ph. ôngghen chi
ra: kinh te chinh tri co thc ‹tape hieu theo nghTa I›yg hoac thco nghin rong,
Theo nghia hip, kinh t/ chinh try lâ khna hqc kinh tc nghi x cpu quan
he sàn xuat và tiao doi trong mot phuong th úc sàn xuat nhat dinh. Càch
tiep con này dupc C.Màc ihc hien ro nhnt trong bp Ttf bàn. Cf the, C.Móc
cho rang, dÓi tiryng nghien cúu cúa b 3’ir bàn là cac quan he sàn xuat và
trao doi cita pliirnng thíïc sào xuat tu bàn ehii nghia và rú9c dich cuoi cúng
eúa tàc phair Tu bàn là tirn ra quy li(at vian dóng kinh U cúa xa lioi ay.
12
 "Theo righia rpng, Ph.Ăngghcn cho rang: “Kinh te chính ti i, tlieo
nghia i ong miat, là khoa hoc vÊ nhiing guy luat clii phoi sq rdbi xuat vat
chüt và st Iran dËi nhííng tu licu sinh hoşt vât chat trong xíí hoi loai
nguói. .. Nhúng Jicu kieø trong d6 nguòİ ta San xuat sfin phaiti vã trao dÏ i
chùng deц thay doi hiy thing nкóc, và trong nazi niróc tși thay doi hiy tüng
thê hc. 13ói vÿy, k/ić»y thé ct chug niof ziiÓn kinh te chính /r( duy nhËi ctio
tàt ca m9i nirúc và tût cà moi thòi dąi I jch .Sù. .. môn kinh tć chính tri, ve
three chat là inot môn khoa h9C có tính !*h sù... nó nghiên cúu rriróc hét lù
nJiùng guy luat diac thù cùa tùng giai doin phát triên ciia són xml va ctia
trao doi và chi sau khi nghiên cúu tahn thc xong xuûi roi нó mói cń the xác
djnh i'a mot vài quy 1u'at hoàn toàii có tinh chat ctiung, thích tlung, nói
eluting cho sàn xuat và trao doi”’.
Doi turmg nghićn cúu cùa kinh tc chính ui kliong ph5i lía quan hc
thuȘc mot lİtil**!**, »ot khia canh ciia nen sàn xuat xã hoi mä là chinJз the
thong nhat cùa các quan lie sán xuat và trao doi. Oó là he thong cac quan tic
giña nguòi vúi nguùi ti ong sãn xuat và trao doi, các quan hj trong inoi
kh3s vä căc guru lie gins cfc kliâu cds dna ti inh tit sin xuoi xã hÿi vói tir
cách là Arr thong nÍlat bițn chúng cùa s5n xiifit vá thi truõззg.
Kinh te chính tr¡ kliông nghićii cíiu bieu hięn kÿ thuiat cùa sq san
xuat và trao dui ıníí là he thong càc quan he xã hoi cùa sân xuat và trao doi.
Vc khía caвh này, V.I.Lênîn nhíln m'dlih thêiм: “kinh te chính tri không
nghiên cú u st sà n xuat iмã nghiên cú u nhú ng quan h xä 11oi
. . . . . .. . ., nguòi
ve r ngun i trong sa n xuat, nghien cu u chê do xa h9 i cu a sa
n xuat 2
the hien su nhзt quàil trong quan diem cùa V.1.Lünin vúi quaп diem cua
C.Mác và Ph, Ànghen vc doi tucшg nghiên cú'u cùa kinh tc chính tr!
Các quan he cùa sán xuât và trao dÜi chiu sir tae d{ong bicn ehúвg cùa
không chi bòi trìпh dğ cùa luc lupng sàn xuãt mà còn cà kien trùc thupng
tang tuong úng. Do vny, khi xác dinh doi tirpng nghién cúu, kinh tć chính
tri Mùc - Lćnin tit yeu diat các quati hc xã hOî cùa sàn xuat và trao dôi trong
шoi film fiÿ bî@ cliżig vfi tгiah do cùa Inc litpng sàn xuat và kiln true
throng tang trong iìng ciia phirnng thúc san xuat. Kinh te chính tri khóng
nghićn cúii ycu to vat chat ciia lirc lupng sán xuat, cung không пghiên edu
hien h ion cm thê cùa kien tile thupng tag irià dat các quan hc cùa sàn xuat
và trao doi trong moi liên hę bijn ehúng vói trlnh do pliát irien cùa lqc
firing sàn xuat vù kien trúc thupng tang rmong úng.

’ T..,Mac •a Ph. Ă nghen. /òan Jap. Nxb Chính irj qu‹ic gia, Llă Nü i, 1994, t.20, tr.207, 208.
2
V,l.I..ênin. Tn' ii top, Nxb 'l'itn @, Mnxcøva, 1976, i.3, fr 58.
 Quan hc xã hoi cita sàu xuat và trao dcii bicii hicn ó nhitng bo phan
nhu: quan h só hiiii; quan h ‹luall ly; quan he phân phôi, phâii bô ngiiôn
lp'c; quan he xã hoi trong luz tlii›ng. quan hc xa hot trong tiéu dnng; quan
hj xã hOi ti org quàn tri ph5t ti ién quôc gia; quàn tri phãt rricn dia phirnng;
qunn lic gina sàn xuât và lou thông; çiíia &àn xuat và the trtrõng. ..
Khi nhan menti viee dat các quan hc sãri xuat và trao doi trong moi

tang tirong úiig, kinh te chính tin Màc - I.ênin, khúng xcni nhç các quan he
l‹inh tê khách quan gina các quà triilh kinh ti trong mot khâu và giíia các
k hãii cita quá trinh trai s5n xuat xã hpi vói tir cách lã mot chítih thê hien
chúng cúa sàn xuat, l u'u thông, pllàn phôi, tiêu dung.
Truóc dây, trong các cong ti inh nghién cúu cita kinh te chính trj Mác
- I.êoin thuoc h tiiong các niróc xã hoi chu nghia, liau hct các iiliã nghién
cini chi nhan tn,anh doi iirçmg right en cúu eua kinh te chính tri Mác - Lênin
lia m pat quan h sàn xuat, mà qiinn h sàn xuat thi lar chi quy vc quan hc sei
híiu, quan h tó chúc quàn ly, quan h¢ pbân phoi tliu nh p. Cach hiêii nãy
phu h9p vói dicu kien mcn kinh te ke hopch h‹ia tâ¡i trung, không thyc sãt
vói quan dicm cria các nhà kinh di en cua t iiih te chÍIih *! Mác - Lênin nêu
trên và khôog thp'c sir phú hpy vói diéu kien phát triên kinh te thi trrrkig.
Cüc mia kinh diên khang dinh, kinh te chính tri Mác - Lênin nghiên cíni
quan he xã lili cia sàn xuat và trao dôi nghía là miat xâ hji cúa sy thong
what biên chúng eua cà sán xuat, lyu thông, phâii phoi, ticu diing. Dây là
quan dieni khoa hoc và phan ánh dúng vói thuc tiên vsn dông eua ncn sãn
xu5t xã lioi có ser vian hành cria các quy lust thi triróng.
1.2.2. Mçc dích nghién cú'u cúa Kinh te chính tri Méc - Lênin
Muc dich nghièn cùu ó cap do cao nhat cùa k inh te chính tri Mdc
Lenin tà nhain ph5t hien i a càc quy luat chi phoi cóc quan he giira nguòi
vói nguòi trong sào xuat via trao Joi. Tù dó, giùp clio càc chù tale ti ong xà
hai vGn dong cac quy luiat ay, tto dong lyc de khóng ngèrng sàng t*o, góp
tihan thùc day vàn minh và srr phùt t1'ieti toàn dien cùa xa hoi thcing qua
viic giài quyct eàc quan hp lm icli,
Mãe dích xuycN suot cia Kinh te chitlh tl i Mác - Lcnin kliông chi

14
hitóng den viee tliúc Stay sq giàu có inà lion the, kinh te chính tri Mżc -
I.ênin còn huúng ióip cung cap cv sò khoa hoc góp Than thúc 8ay trials do
vãn шinh và phát trim loàn dİtn cùa xã hJi. tinh té chiпh tri Màc - Léвín
kliông phai Jà khoa hoc vé kinh te hàng lióa tu bàn cliù nghía.
Quy luąt kinh tc:
Quy lujt kinh te là l1llung inoi lieri lie phùn ánii bán ch8t, kh5ch quan,
lăp di l map lai cùa các hien tu rig và quá ti ình kiвh te trotig win sàn xuat xã
hÿi tu'nнg úng vói nliíing trinh do pliàt trien what diвh cùa nen sãn xu*t xä

ã’u’cng tp nhu căc guy luat xis lioi kliác su t5c dong và pliát huy vai
trò cùa qny luat tinh tc dôi vúi sin xuat và trao doi thông qнa các ho9t
dong cùa con ngнòi trong xã hoi vói nhïing dóng cv lii ích kliäe nhau.
Quy luat kinh te tic dong väo cäc dóng cv lii ícli và quan liÿ lcii ích
cùa con nguúi, t(r dó mà dicu chinh hành vi cùa h9. Khi van dung dúng cáe
guy meat kinh tc, se two ra cáe quan he lvi íeli kinh khäch quan, dùng ‹Ian
tșo dóng ldc ihúc day str sing tșo cùa c ìII ngtró i trong xã hÿİ. Thông quo
‹łó thúc day sq giàu cti và văn minli cùa xã lioi.
€iiú'a guy luât kinh Ÿ và chính s5ch hiвh te có sy phfin biÿt. Chính
sàch kinh te cïïng Îác dóng vào các quan hę lii ich, nhung sq iác dong dó
mang tính chù quan.

It9p 1.2. Quy luat kinh té ›ã chính sźch kinh tÉ

Quy luat kinh te łon tai kliá ch quan, Thong pliți thuoc và o j chi cù a con nguò i,
con nguò i k hô вg thy thù tiću quy luat kinh tE, nhung có the nhan tÍiú c Vè vèn ‹ling
quy luå t kinh tć dc phuc vu lvi tel cù a minh. Khi van dцng kiiô ng phù b‹;›p, co»
nguù i plifii thay doi hà nla vi eú a ininh chú khô ng thay doi duøc quy lueat.

Chinh S5cli kinii te là sàn phÉm chin quen cùa con лguói du9c hinli thành
trćн cu sù v*an dyng cåc qиy luÇat kinh tè. Chính sücli kinh te ví the cti thê phù hip,
lioàc khöng płiù hip vúi guy luțat kinh te khäch quan. Khi chính süeh khöng płiij
hip, cliù the ban li3nli chinli séch có the ban hành chính sách kliác dc they the.

Cia tr! khoa h9c cùa kinh te chính ti i Mác - hemn the hicn ò cho phát
hien ia nhííng nguyćn ly và guy luat chi phoi tùc quan hç lQi ích giíia con
ngiròi vúi colt nguòi tiong sàn xuat và trao doi. Ket quã nghiên edu eùa
kinh Ä cliítih tri Mac - Lênîn do ‹Jö, tao cv fiò ly luan Whoa li9c cho viec xây
15
dirng duòng Hi, chính sách phát tricn kinh le - xã hoi cùa naôt quoc gia phù
http vúi nhíing giai doan phńt triên meat ú|iih. Dкòng Hi, chính saeh phãn
ánli dac trong chc dô chính trj, dbзlз hcótig con dкtпg phát trîên cùa quoc
gia do. Sê la tliicu khách quan ncu doi Up cçtc do:iti kiiih te chính t ’! Mic -
Lćniii vói càc khoa hoc kinh te klзác. ’l'uœig y, sé tit khó có dirpc tarn nhio
khi phii dinh giá tri cùa kİnll tc chính tri Mic - Lênin doi vói phát it ien.
Vì vdy, tirng thành viên trong xă h i can nam víing nhiing nguyün tj
cùa kinh te chính try Mac - Lênin de có car sò ly lilÿrl kJJoa hoc clio viec giài
qtiyet nhúнg moi quan hê lii ícli trong phát tiicn quoc gia cííng nhu boat
d Ilg gan vói dòi song cùa moi c‹зn nguòi.
1.2.3. Phu'mig pháp nghiûn cùit cúa kinh te chính trț Măc - Lêniii
Itinh chính tri Mác Lênin là môn khoa like cö phпnng pháp
nghiên cúu riêng,
De nghiên cúc k inh te chính tri Mác - Lênin can v{an dung thành thąo
¡ihép biçn chóng duy viat và nliicu blurring phap ;1gł1ičti eúti chuyên нghih
tliícJi h .
Van dung thàiill thao phép hien chóng duy vat de thay tliryc cac hien
tupng và quá ttinh kinh Ä hinh thiвli, phát trim, chuycn hóa kllông ngiвg,
giña ch úng có moi liên he tác Jong bițn cliúng vói nhau, cäc quan hc xa
hoi cùa sàn xuat và trao dôi iìng vòi tt ig dieu kięn cv thc nhat dinh lube
thujc ve mot chinh the nhihзg moi liên hę trong wcn són xuat xã hoi tuoвg
Aug vt›i nhñng ¡i ìfdi d phát trieп, trong rdiñng dieu kicn lich sù nhat diinh.
De nhian thúc dirpc các hijn thpc 1 inh te khäcli quan và khái quàt
thùnh càc khái nićin, pham trù khoa hoc kinh te chính trг, cùng vói vice van
dțiog phüp hien chóng duy vat, kinh tê chính tri Mác - Lênin cùn yêu can
st dung nhieu phircrng pháp nghiên cúu thich hip вhп: ti iru tir‹yng hóa khoa
h9c, logíc ket hip i !Ch sù, thong kê, so sùnh, phân tích tong hqp, guy
trip dien dich, he thong hóa, nió hình hóa, khäo sát, tông ket rJiqc tién...
Dây là nhiìng phпong pháp pho bien dupc úng dung trong nhicu tính vpc
lchoa h9c xã hji.
Trong dó , ph uong pliáp tran tuo'ng hó a khoa hoc dupe sù dung nhu
inot phMcmg plзá p chu yêu cù a kinh tt chính tri Má c - Lê nin bò i vì cite

hoc tq nhicn. Mat khóc, các quan hę xã hoi eta sàn xuat và trao dôi, càc
quá tiình kinh te luón phùc tip, cli¡u str tác d9пg cùa nhiću you to khác
16
nhau, nén viÇc sü dóng phunng pháp tran tupтig hóa khoa h9c giúp cho
via nghiên cúu trò nên dan giàn hon, nlianh chóng tip can duqc bán chat
dòi tupng пghiên cúu.
Triñi tuong hóa khoa h9c lã phuong pháp drroc tien hãnh bang cách
nhíín ra và get bó khòi qвá trinh nghiên cúu nhíirig yen to nglu nhiên,
nhíing hien thói, gián tiep trên cv só dó tách ra duqc nhïing dan
him dićn hlnh, bên vung, in dinh, truc tiep cíia dci tiring nghiên cúu.
8ó nam du9c bàn chit, khái quát thành các pham trû, khái niğm và phát
hien diroc tính quy luat và qpy lit chi phoi sq van dong ciia doi ttr9ng

De sù dçng it phunng phźp trùu tupng höa khoa h9c, in có ky

iiăng khoa h9c xác dinh dúng giói hy cíia su trim tupng hóa. Viğc loci bò
nhiing hițn tu9ng tąm thói, ngau nhiên phài dam bão yéu cau không làm
sai Inch bà n chat cù a doi tп9ng nghiên cú u. Khó ng ditpc tuy tion loąi bò
yeu to phàn ánh tic tiep bàn chat ctìa dòi tuçmg nghién cúu; càng không
duqc niÿ tien giíi lai nhčrng hięn tupng, yeu Ö m thòi ct phài duoc gat
ra khói qué trình nghiên eúu. Giói han cíta sq trùu lir9вg hóaphu thu6c
dôi tupng nghîén cÚu. Thi dç. dê nghiên cúu tim ra bdn chăt cùa quan h
19i ích kitih te lao doпg vói пguói st deng st fao dóng trong
mot dieu kifn tó chúc sàn xÄt nhat 8inh, ct thć get bò di yeu to mang tinb
tình càiri cá nhån giúa hai chù the này, song không the gat b6 lqi ích kinh
te mà moi chù thé sê nhsn duqc trong moi quan h§ dó. Viçc gat bó yen tÔ lii
íeh ra khói quá trình nghièn edu së làm thay doî bàn chat, quan hę dó
khõng còn là quan hj l9i ích kinh te urea.
Ngày nay, vói sq phát trien het srrc phùc Up cíìa các quan he kinh tć,
ngoài các phirong phäp nghiên cúu diac thù, kinh te chlnh trot Mác - Lênin
còn yéu cau sü dçng nhîeu phuong phãp nghiên cúu liên ngành, các
phuong phźp nghiên cúii hięn dai, nghiên cúu dia trêti bang chiìng, tong
ket tliyc tien dê làm cho các ket quà nghién cúu cùa kinh te chính trl Mác
- Lênin gan bó mât thiét vói thqc tiên.
1.3. CflÚC NĂNG CÙA KINH TE ciiíNii TRJ MDC - LËNIN
1.3.1. Chúc năng nhfin thee
Kinh tt chinli lri, Mac - Lênin là mòn khoa Inc kinh te cung cap hj
thong tri thúc lj lucan ve sit v djng cùa các quan hê giüa nguói vói ngiròi
trong sàn xuãt và trao doi; ve sq lién hğ tác dóng bien chúng giüa các
quaп he giïia ngu6i vói nguòi trong sàn xuat và trao dòí vói lqc Iu‹yng
sán xuat

17
và kicn trù e thupng tang throng ú ng trong nhiing trình dp phá t trien kiiá c
nhau cù a nen sà n xuat xã hğ i.
Kinh te chíпh tri Mác - Lênin cung cap he thong tri tliùc mó ve
nhiing quy luat chi phoi sq pliát trien cùa sàn xuat và trao doî gan vói
phirnng tliùc sżn xuãt, ve licli sù phát trien các quan he cùa sżn xuat và trao
dôi cúa nhfin loai nói chung, ve nen sàn xuat tu bàn chù nghia và thòi kÿ
quå d lên chù пghîa xã hioi nói iiêng.
Kirih te chinh tri Mác - Lênin cung cap nhíing phşm tгÍl kinh te cø
biin doqc khái qpdt, phàn únh tir hicn tuong kinh te maiig tính bieu his
trén be met xã hği. Trèn cп só he thong nhñiig tri thúc khoa h9c nhu vfiy,
kinh te chính ‹*! Mác - Lênin góp phan làm thong phú trip łÍlÚC, tu duy 1y
luan cùa ngu'ai lao dóng và toàn xä hit, sq hiêu biét cüa môi cá nhăn vê
cóc
quan he kinil te, nhíing triên v9ng, xu heúng phát triäп kinil te xä hoi von
ván dong phúc tap, dan xen, tuòng nhu rat hon Jon trèn be mąt xä hği
nhung thyc chat chùng den tuân thù các quy luat nhat dinh. Th dó, nlian
thúc dupe ò tang sâu hon, xuyên qua các quan hț phúc trap nhu may, nhğri
thúc duoe các quy luât và tính quy lujt
1.S.2. Chú'c ning thee tien
Trên cv só nhâп thùc dooc mò fong, làm phong phú, trò nên său sac
do diroc tiep nh3n пhig tri thùc là ket quà nghiên emu cúa kinh té chính tri
Mác - Lénîn, nguJi lao dóng cúng nhu nhííng nhl hoacłi dinh chlnh sách
lilnh thànli duqc nãng lqc, ky năng vąn dung các guy lu}at kinh te vào trong
thpc tiên hoat dong lao dóng cñrig nhu quån tr¡ quóc gia cùa iriình,
Víęc van dóng dúng các guy lu'ít kinh te ktiách quan thong qiia dieu
chirdi hành vi cd nhãn hoäc các chính sách kinh te së góp phan thúc dsy
nen kinh te - xá hioi phñt trip theo hпõng tien bğ. tinh tê chính tr} Mac
Lènin, theo nghía dò, thqc hien chiïc näng cáî to thuc tien, thúc Wây văn
minh cùa xä hoi. Kinh te chính tri tham gia dac lqc vào sq hình thành
phirong pháp lu}an, cv sò khoa hpc de giài quyet hài hòa các quan lie lii ích
trong quä irinh phat triên, tąo dóng lirc thúc dây tltng các nhán và toàn xă
hpi sáng @o, tù dó cżi thiğn khòng ngùng dói sòng vat chat, tinh lhan cùa
toàn xã hji.
Doi vói sinh viên nói rîéng. kinh te chính tr! Mác - Lênin là co sò
khoa hoc ly luian de nh n dien và dinh vi vai trò, trách nhicm sáng two cao
ca cùa inìnli. Tü dó nlà xày dirng tu duy và tâm nhìn, kj năng thçc hien
các hoșt dong kinh te - xã hoi trên m9i lînh vtrc ngành пghe cíía dòi song xã
h9i

18
phù hpp vói quy Ineat khách quan. Thòng qua dó dóng göp xùng dáng vào
sq phát trien chung cùa xã hği.
1.3.3. Chãc năng tir tиãng
Kinh te chính tri Mic - Lênin góp phãn xăy dung nd tżng tir tuòng
mói cho nhíing nguòi lao dong ticn bo, bict quj trong thành quż lao dóng
cùa bàn thfin và cùa xa hoi, yéu chuğng tti do, hòa bình, cùng co niem tin
cho sq phân dâu vì muc tiêu dfin giàu, ncrúc manh, xã hği dân chù, công
băng, vän minh.
Kinh te chinh tri Méc - Lêпin góp phan xây dqng ly tuóng khoa hoc
cho nhííng chù the có mong muòn thqc hành xây dçng che dę xã hoi tit
dip, huóng tói giái phöng con nguòi, xóa bó in nhñng áp bÚc, bat cong
giíía con ngiròi vóî con ngiròi.
1,3.4, Chãc näng phirtnig ph$p luan
Mòi môn khoa h9c kinh te có hț thong pham trà, khái ni m khoa h9c
riêng, song de hieu duoc mot cách såu sae, bân chit, they duqc sq gan ket
mot càch biên chíing giíia kinh Ä vói chính trí, và căn nguyên cùa sq dich
chuyen trinh do văn minh cùa xã hoi thì can phài dia trên cп só am hieu
nen tâng lÿ luian tù kinh te chinh tri. Theo nghia này, kinh te chính ti1 Mac -
Lênin the hien chic näng phuong pháp luan, nen tång lÿ luan khoa h9c cho
viğc nhan dijn sâu hpn noi hàm khoa hpc eùa các khái niem, phąm trù cùa
cźc khoa hoc kinh t8 chuyén ngtnh trong boi cánh ngày nay. Thí du, ly
thuyćt tičri tj cùa kinh Ä h9c cñng nghièn cúu ve tien, chl ra các chÚC flaflg
eta tiên te. Tuy nhiên, dć hieu duqc cii nguon bàn chat cùa tíen trong tien
trinh phát trien cùa sån xuat và trao dÔi, môi quan hğ giùa tićn và th6 giói
hàng hóa phân ánh bãn chat mo và vì sao tien te lai có các chÚc nlng
khách quan ay mà không phài do ta“m ly chù quan thüa nh , vì sao tien có
the mua duoc cac loai hung h6a.. ,thì dòi hòi phài dwa trén nen tàng ly luan
cùa kinh Ä chính tri. Do vay, chÚc nãng phuoтig pháp lu@ can dк9c ket
hip khi nghién cüu cäc khoa h9c kinh Ä chuyén ngành

TÓM TÁT CIIUONG

Kinh te chính tri. Máe - Lénin là môn khoa hoc doqc bat nguón té sq
ke thüa nhung kćt quă khoa h9c cùa kinh te chính tr! àn loai, do C.Mác
Ph. Áng ghen sáng leap, du9c Lênin và các dâng Eng sän, công nhân quoc

19
te ho sung phàt tri2n eho dan ngày nay. lCinh te chinh fla Mic Lênin
nghién céu các quan h e x3 hoi giiia con nguúi vii con iiguói trong sàn xuat
và trao dai trong niot phirong tliirc sàn xuat xã hoi gin vói J ue lirprig sàn
xuat và kicn trúc thopng tang trong érng cua JlllMOTig thúc sán xuat xâ hoi

Các thuat ngü' can ghi nlió:

Van de thào luan:

Thão luan ti ung nlióm de fim rõ sir liün h giFra kinh té chính ti i Múc
- 1.ênin vii dong chây fu tu'Ú1g lcinh te cria nliân loai’?.
Can hííi ôn tap:
1. Phân tích sp hinh thành và ph3t tricn cúa kinh tc chính ti } Mác -
Lênin?
2. t-foi tuptig nghiên céu, mdc dích v3 phu'ong phap nghiên céu eua
kinh Ü chính trj Máx - Huin'*
3. Chrrc nang clia kinh t chinli ti i Mäc - Lünin'?
Tsi lim h9c täp
1. ltobert B.Ekel und, JR va Robeft F.Hébert (2003), Lich › k ‹éc Inc
ihu/et dinh ii, Rãii ticng Vi t, Nxb Thông kC, H.
2. Vicn Kinh te chinh ir| h9c, Hpc vien Chinh tri quoc gia Ho Chi
My inh (201 8), Giäo /r/nh Kirth II ‹:hinh trl Mac - Lcrün, Nxb Ly luan Chioh

3. C.Má c- Ph. Ã nglien: Toàii i;›, pp20, tr.207-205, Up 23, tr.l -59,
Nxb Chính mi quô c gia, 1994, H,
4. V.I. Lenin: /úõn Up, tiap 3, ti.58, Nxb Tien bj Maxcova, 1976, M.

20
 Ch u'trng 2
HÀNG IIÓA, THI TRU'ÔNG VÀ VAI TRÔ CÚA CÁC CHÚ THÉ
3’IJAM GIA THI TRU'ÓNG

Sau khi dà hiêu ditoc vc sir hinh thành, phát tricn, doi tiiang, phircmg
pliàp oghién cini cíing rihii chcrc nam cita kinh te chính trt Mác - Lênin,
chirong 2 cu0g cap mot cácli có h¢ thong vc lj liiarl gjú tr¡ lao dong ctia
C.Mác thõng qua càc phqm trii eci bàn vc hàng hóa, tién tc, giá cã, quy luat
giá !, tính hai mat eua lao dong sàn xuat hàng húa, nãng suat lao tJong. ..
giiip nhan thúc not cách co bán cm sc ly Juan cüa các moi quan he kinti tc
trong nan kinh te tli| tru g. Trên cm so Jó, góp phan van dung dc high
tliàoh tu duy và ky nãng thyc hicn hành vi kinh te phii h9p vói yêii cair
kiiauh quan cita công dàn klii tham gia các hoat dpng kinh te - xa liii iiói
chung. Dày LúM§ Tà can cír mà trün ‹tó có thê ticp !*^ bo sung, làn sâu sau
h‹rn injt so khía canh l j ltiyn cú a C.Mó c vÊ hàng hó a, gia tri hàng hó a inà
thòi C.Màc, do, hoàn cùnh khàch quan, chira nghièn cùu, nhu trong tlieu
kien neri kinh tè th| tru'òng vói nhiing quy luat cùa kinh ti ! <‹ing hien
nay.
Php hey vó i imic dích nêu trên, noi dung cú a chuong 2 sé diryc tri nm
bà y gim Pai phfiii ming tâ m: Ly luan cú a C.Má c vc sà n xuat lià ng lió a và
háiig hóa. Noi dung này Se nhan nianh nliürg yan de ly luan thu c h9c
thuyct giá tri cita C.Máe, trong dó có chú j tói khía canh làm s5u sac mon
quan diem cüa C.Màc ve sq phong phú cúa thc giói hàng lióa trong boi
cành rigày nay; /ij Tlii trirõng v‹i vai tró cua các chu the tham gia thi
truõng. Nji dung này cung cap các tri thirc co bàn ve thi triróng, cm che thi
truõng, kinh tê thj tiuõng và các guy luat chú ycu cúa nen kinh te thi
lrirõng. Dây là sir bÜ song làm rõ hon ly lu3n cua €i.Mác trong boi cành
ngày nay. Trên co só hç thong ly luan Oày, có tliü hicn biet tri thúc ly lu{ari
nen tàng cho nghicn cúti ve kinh tc th| truóng dinh huóng xa hoi chu nghia
õ Vict Nam
2.1. LÉ I.UAN CHA C.MÁ C VI SÁ N XUÁ T HÁ NG HÓ A VÀ I—fÀ NU HÓ A
2.1.1. Sà n xuat hà ng hó a
Jfhái niem sáo xuat hàng hóa
Theo C.Mác, san xuat hàng hóa là kieu t chúc hoat dong kinh te irà
ó dó, nhõng ngu‹ii sàn xuàt ra sàri phâm nhãm mac dích trao dôi, mua bán.

21
 Distt I u ra dN cûa van xuat hàng hóa
San xuãt hàng hóa không xuat hien dong thòi vói st xĞt hien cúa xã
lioi loài ngiròî. Nen kinh tê hàng höa có the hinh tliành và phát triên khi có
các dieu kiln:
Mot là, phân công lao dung xã hoi.
Phân công lao dóng xã hdi là sq phan chia lao dpng trong xã h¢i
thánh các ngành, cfic lính vie sán xuat khäc nhau, two nên sq chuyén môn
hóa cùa nhíing nguòi sân xÄt thành rrhiing ngành, nghe khác nhau. Khi dó,
moi ngir6i thqc hien sàn xuat m9t liogc m9t sò loai sàn phain nhat dinh,
nhinig nhu cau cùn hq lii yêu càu nhiéu loai sån pham khác nhau. De thóa
män nhu cau cùa inình, tat yen nhíîng nguòi sàn xuat phżi trao dci sàn
pham vói nhau.
Nai lù, sq tźch bîet ve mjt kinh te cùa các chù thc sán xuat.
St tách bi t ve mă.t kinh te giíiø các chù the sźn xuat làm cho giña
nhíing nguói sán xuat doc lap vói nhau, có str tách bițt ve lqi ích. Trong
diéu kien dó, ngaùi này muôn tiêu dùng sàn phfim cùк nguòi khíc phäi
thong qua trao doi, mua bán, tÚC Ià phåi trao dôi duói hinh thúc hàng h6a.
C.Mác viet: “chì có sàn pham cúa nhùng lao dóng tu nhàn 8oc leap và
khôfig phç thuoc vào nhau inói doi dien vói nhau nhir là nhíing hàng hóa”*.
Sy tách biğt ve met kinh te giúa nhGnÇ nguòi sãn xuãt là diéu kiln dù de
nén sàn xuat hàng höa ra dòi và phát triên.
Trong l|ch sù, sq tách bięt ve miít kinh te gîña cäe chù the sän xuãt
hijn khäch quan dia trèn sq tźch brit ve sò híiu. Xé hÇi loài ngiiòi càng
phát trien, sit tách bi t ve só hïiu càng sàu sãc, hàng hóa dmyc san xuat ra
càng phong phú.
Khi cò n sq in tąi cù a hai dieu kimen nêu trên, con nguò i khô ng
the dù ng y chí chù quan mà xö a bó nen sà n xuã t hà ng hó a dirqc. Via co
tình xó a bò nen sin xuat hà ng h6a, sé là m cho xä hji di tó i cho khan hiem
và khú iig hoá ng. Vó î j nghía dó , can khang d|nh, nen sàn xuat hà ng hó a có uu
the tích ccc vupt trpi so vó i nén sà n xuat tțr cap, tq tú c.
2.1.2. Hàng hóø
2.L2.1. Khái niem và thu)c tính cua hàng háa
* Khái riiem hàng hóa

C.Mżc và PŁ. Ãnghen: Toån ğp, Nzb Chính trț quoc gia, H. t993, t .23, ir. 72.
22
 Sãn pham cia lao diong là hàng hóa 1 lii nham dna ra trao dai, inua
bàti trên thi truõrig. I-fàng hda có ihew dóng v t the hoje phi vat thé.
* 2 liuoc tinh cùa hàng liùa
1 làng hóa cò hai thuoc tinh là già tr| sii dung và già trj.
- Giù tri str *?•E ^*“D h • x a
Giù trf .xÙ dgng cha hàng lila là cóng dune che sàn ph ni, ci //iù
thóa riôn nhu céu nào dú cu‹i c‹›n ngvÚi.

Ciia tri sù thing chi du9c tlnic lihien trong vice sù dring hay tiêu
dùng. Nen sàn xuât càng phiit tri en, k liod li9c, công nghe cùng hien dai,
càng giùp cho con ngutii phit hien ra nhieu và phong phù hcrn càc già tri sü
dong cùa sin phâin.
€íi5 tri sü dung cita hàng hoa là già rri, sü dung nhain dáp úng you cfiu
eua nguõ i nina. Clio nên, nen là nguõ i sà n xu‹it, phá t chú j hoà n thiên giá
tri só dung cita hàhg hóa do irinh Jàn xuat ra sao cho ngày càng tláp Eng
nhu can khat khe và tinh te han cria nguõi mua.
- Oiá mi cria hàiig hóa
De nhan biet dupc thuoc tính giá tri, xét trong quan he trao doi.
Thí du, có in t quan he trao doi nhu san: zA• yB
Ú dfíy, so mong x don vii hàng hóa A, dirpc trao doi lay so mong y
don vi hàng hóa B. Ty 1 trao dói giíia càc giú trii stï dçng khúc nhau này
Jiryc goi là già mi trao doi,
Váo de dst ra là: tai sao giêra các hàng lióa co giá ti i só dóng khác
nhan lai trao doi dirpc vói nhau, vói nhúng lj nhat dinh?.
SA di càc hàng hóa trao doi dunc vói nhau là vi giíia chung có mot
diem chung. Dicm chung dó khóng pllài là già tri sïï dyng màe diï già tri sú
dung là yeu U can thiet dé quan lic trao Hi duuc dicn ra. Diem chung dó
phài nam ò trong cà hai hàhg hóa.
Ncu gat giá try sir dçng hay tính có ích cita các sàn pham sang m t
bên thi giira chúng có diéir chung duy nm at: deu là sàn phâm cüa lao hong;
23
met lupng lao d}ong big nhau da hao phİ de tąo ra so lirpng câc giá tri st
dung tmng quan hj trao doi dó.
Trong truóng h9p quan h trao dii dang xét, mong lao dóng dã hao
phí dê two ra x duп v| hàng höa A dííng bang lirpng 1ao dong dä hao phí de
two ra y den vi hàng hóa B. Oó là cп só dê dč cfc hàng hóa ct giá tri Slï
dung khäc nhau trao doi duqc vói rrhau theo tÿ lj nhát d|nh; mot thqc the
chung giong nhau lá lao d9ng xã hoi dã hao phí de sàn xuat ra các hàng hóa
có giá trj sü dóng khác nhau. Lao dóng xã lioi dã hao phí de tso ra hàng hóa
là giá tri hàng hóa.
Giá tri là lao dóng xã h i cúa nguâi sán xuat hàng hó i it tinh trong
hàng hóa.
Giá tri hã ng hó a bieu hien moi quan he kinh te giíia nhïing ngnó i sà n
xuat, trao doi hàng hóa và là pham trù có tính ljch sù. Khi nào có sàn xuat
vä trao dot hàng hòa, khi dó có pham trû già tri hăng hóa. Gig trJ trao öoi là
hình thúc bieu hien ra bên ngożi cùa giá trÎ; giá trț 1à nÇi dung, là cп só cùa
trao doi. Khi trao doi ngяòi ta ngam so sånh lao dong dã hao phí an dau
trong hàng höa vói нhau.
Trong thyc hien sàn xuat hżng höa, de thu duqc hao phí lao dong dã
ket tinh ngпói sźn xuat phãi chíì y hoàn this giá tri sù dung de duqc thi
tru6ng châp nhțo. Hàng h6a phãi duqc bán di.
ftțp 2.1 Mțt sÁ quan nițrn vå hèng h6e trong k›nh tț bęc
Hàng & nhän lì mot loai hàng hóa md neu dupe Inst ngifòi tiêu dùng roi th1
nguòi khác khôiig the dùng dmyc nîta. Kem là met ł i hàng cż nhån. Khi ban än cdi
Mem Vita míøh thl nguò i ban cù a but sé khßng lfiy que kem dó mà ä n nñ a. Khi ta mğ c
áo quan, thi biit kê ai khãc deu không duvc cùng lúo m@ nhíing qiiÍin ão dó nña.
Hã ng cô ng Eng łà met loai hżng hó a md thâ .m chí neu có mot nguó i dù ng rói, tlзi
nhiing nguò i khíc vån tò n dung dug. Bigkhßng khí tiong zach là met lvi hâ тig hó a
có ng Eng, Quó c pbò нg hoac an toà n c6ng cpng cú ng vay, Nêu nhu cá c luc lupng vii
trang bà o vę dat nuõ c khò i hi8m nguy, thì viec ban huõ ng an toâ n khô ng vi ly do nà o
lgi ctn tró nhñ ng ngu6i khá c cü ng huó ng an town.
Hà ng khuyÍn dó ng lż nhù ng hã ng bó a mà xä hô i right Eng nguó i då n nèn tiëu
dílng how tİep nhjn, cho dù thu nlijp cù a hQ ’a mú c nä o di chã ng nú ø. Hong khuyĞ
dó ng thuò ng bao g4m y tÍ, giźo dpc, nhż ó vå thțtc pham.Męi nguó i nßn có dâ y dù
nni dn chs ó và tion hung cíc buóc dó dáтв bfio did dó.
Nguon: David Begg Staiiley Fish; fiuJîgrr Doi-nbusch, Kinh Ğ hęc, Nhà xuat
bżn Giżo dpc Hå NĄi 1992, trøng 7l, 72, 74.

24
2.1.2. 2. Tính hai rir t cua lar dóng sàii xuat hàng hóa
Nghièn ciiu ve moi quan hJ giiia hai thu c tinh cúa hàng hóa vói lao
dong sàn xuat hàng hóa, C.Màc phàt hicn ra ng, só di hàng hóa có hai
thu c tinh là do lao dong chia nguói sàn xuat hàng hóa có tính hai mot: mat
cy the và mgt fríiu lv g cita lao d‹sng.
- Lao dóng cg the
Lao dong cu the là lao dang có ich duói iríot hinh tliúc cp the cia
nhiing nghe nghiep chuyên môn nhat dinh.
Mbi tao doug cy Ue có mim dích, dvi tuçmg jan ão»g, cóng cy,
phirong phá p lao dong riêng và ket quà riêng. Lao dong cu thf Jo ra gia *!
só dung cua hâng boé.
Các loai lao dóng cu thc khác nhau tao ra nhíiug sàn pham có già trj
sir dung kliác nhau. Phân cõng lao dong xã hoi càng phat triên, xã hoí
càng nliieu ngânh nghe khác nhau, càc hinh thüc lao dotig cu the càng
phong phú, da dóng, cãrig có nhieu giá tri sir dung khác nhau.
- Lao dóng trítti ttrpng
Lao dang fiiiu tupng là lao d4»g hei cia ngirõi sán xuat hong hoá
không ke d8n hlnh thúc cp the cüa nó; dó là sq hao phl súc lao dong nói
chung cúa nguõi sàn xuât hãng hoá ve cm bap, than kinh, trI óc.
Lao dong trúu tu9ng tão ra giá tr| cúa hàng hoá.
Deu dàJ, có the néu, giá tri hàng hóa là lao dong trúu tuqng cia
sân xuat kêt tinh trong hàng hoá. Lao djng trííu tupng là co só dê so
sinh, trao doi các giá trj só dçng khác nhau.
Truóc C.Mác, D.Ricardo cung dã thay 8uqc càc thu c tính cúa hàng
hóa. Nhwng D.Rímrdo lxi khôtig the lj' giài thícli dwoc vi sso Jpi có hai
tLuoc tính dó. Vuqt lên so vói 1y luân cúa D.Ricardo, C.Mác phát hitn,
cúng mpt hoat dong lao dóng nhung hoat djng lao dong dó c6 tính hai m t.
C.Mác lâ nguói dan tiên phát hien ra tính chfit hai m t cita lao dong sàn
xuat hàng hóa. Phát hien này là co só de C.Mfic pham tlch m t céch khoa
h9c Sq s8ri xuat giá tri thang du se dirqc nghiên cúu tgi chuong 3.
Lao dong cu the phàn ánh tính chat tir nhfin eúa lao dang sãn xuat
hàng hóa bõi vi c san xuat ¢ái gl, uhm the nào la viÇc riêng cúa mdi chú
the sàn xuat.
Lao dong tríiu tu9ng phàn ánh tính chat xã hei cria lao djng sàn xuat
25
hàrig hóa, bõi lao dong cia iuoi ngoÔi la m t bj phan cita lao dong xá liii,
nim trong he thong phân công lao ilong xà hoi. Do ycii cÍau eua moi quan
he này, viec sàB xuât và trau dói phài diroc xem là niot thê théing riJlât rrong
nên hinh tc hàiig hóa. Lei ích cita nguói sàn xufit thông nhat vói lii ich cita
ngirõi tiên dung. Nguúi sàri xuat ph:ii thpc hicn trácli nliiein xã hoi dni vói
ngirõi tiüu dúng, ngirúi ticit diing deu ltrqt minh pai thúc dày sq phát ti icn
són xiiat. Món thiian giíia iao dong cii thc và lao dong tron tunng xuat hijo
khi sàn pham do nhïing nguúi siri luat hàng Jiúa i-iduq bict tao ra kli6ng
phii l«yp vói nhii carn xl lioi, lioac klii marc hao phí tao dong cú bi t cao Jion
irú'c liao phí mà xã hoi có thê cliÜp tlhân dirpc. Khi d6, sc có mot so hàng
hóa không bán duyc. Nghia là cdi iiiot so liao plií lao dong c5 biet khóng
dupc xä lioi th0'a nhau. Mäu tiiuan my tao ra nguy cc khung hoäng ti m dn.
2. 2.I.3. Lir¡rng siö trj v‹i cäc iifiiiii t änii hirkng d n fu'¡rnp giä int etta

Già tu cúa liàng hóa là do lao dong xà hai, tram tuyJg cúa nguúi sàn
xuat ra liàng hóa ket titih trong hàng lióa. Voy lucti s sra ! CÚFf lJÈfig llÓà lÒ
lu’9ng iao dong dà hao phí de tao ra hàng lióa.
Luong lao dong dà hao phi dirpc tinh bang thùi gian lao ò og. 3’liùi
gian lao dong này phoi dirle xà hpi chap nhàn, kJlong phài la thòi gian lao
dong cùa dim vj sàn xuat cà bict, inà là thòi gian lao dong xà hpi in thiet.

Trong thyc h5nh san xuat, nguúi sán xuat thctóng phai tieh circ doi
mói, sáng tio nham giám thói gian hao phi lao dpng cá biet tai ‹Ion v| san
xuat eua sinh xuong múc thap han múc hao phí tning binh can thiet. Khi
dó se có duyc un thc trong canh tianh.
Xét Ve mjt cau thành, lupng giú tri cúa mjt don v| hãog hóa dupc
sàn x nat ra bao hàm: hao phí lao djng quá khú (chia trong càc ycu to viat
tu, ngiiyén nhiên li u dã dieu dóng tU sàn xuat ra hàng lióa dó) + hao pitt
lao dpng niói ket tinh tlicni.

in5t J‹m v} hàng hóa duqc do tuóng bói tllói giaii

thiét de s5n xuát ra liàng lióa d6, cho ncn, vc nguyén
26
tae, nhíing nliân to nào änli hiróng tói luo'ng thdi gian hao phi xã lioi chs
thict de sàn xuat ra rúot den vi llàng hóa tat sé Huh huòng tói mong giá tr|
ci;a Jtm vj hàtig hóa. Có nhñng nhän to chù yeu sau:
Àfÿi fõ, mug suat lao dong.
Ning suit lao dóng là lá n i“ng lyc sán xuËï chia ri ât Run drug,
lieing sin them sáii xuat ra trong môt J‹m vi thó'i grain,

Năng suaf lao dong taпg lên së làm giànз lung thùi $ih1J hao phí lao
dong câп thiêt trong mjt den v| hang hóa. Do vay, näøg suăt lao tlorig tăng

v y là dąi lircmg $iá tri chia inot liàпg lióa thay doi theo ty lÿ tliuân vói
luptig lao dçп¡i thê hicn tгong hàng hóa tłó vã ty le вghicli vúi sùc sãn xuät
AaaodÖng"
Vì vay, trong thqc liàвli sån xuat, lcinlз tloanh can chú j, dË có tlic
giàm hao ptií lao Jong cá biet, càn pliài thqc hi{cn cac biên pháp de góp
phan tăng uang suat lao dong.
Càc nhân to 5nh huùng den năng suät tao dong gorn: ij trình do l‹hćo
lćo it ung bình cùa nguòi lao dong; iiÿ múc dò pliát trien cms khoa hoc và
ti ình tlo áp dung khoa hoc vào guy trliih cû og nghc; iii) su ket lips zG hô i
cùa qua trims sàn xuât; 1v,) guy mô và hieu xuâr cùa to lîcu s4п xuât; v) zûc
dieu kiln tq tihièn.
Khi xem xćt vc moi quan hc giíia tăng năng suat vói lirpng già tt| cùa
mjt do* *! hàng hóa, can chú j thêm ve iroi quan hc gitia táng ciròng dȘ
lao dong vói lning giä tri cùa mot dpn vi liàng húa.

Tätig euóng do lao dóng là tăng múc do khan truong, tích eye cùa
hoąt dong lao dorig. Trong chug myc xćt ridпg vai trò cùa cuòng do lao
dóng, vijc tàng cuõъg dj lao dong làir cho tong so sàn pham tãng lên.
Tông lirprig giá tri cùa it cà các hàng hóa gjp ląi tãng 1 en. Snng, lupng
thòi gran lao dong xã hği can tíiiet hao phí dć san xuat inot d‹:tn vj hàng hóa
không thay doi. Do cho, tăng ciròng do lao 8ông chi nhau mșnh täng rnúc
do khËn tiunng, tích eye cùa host dóng lao doiзg thay vì luòi biêng inà sán
xuat ra so lupng hàng hóa ír hon.

27
 Tuy nhièn, trong dieu kițn trinh dj sàn xuat hàng hóa còn thap, via
tag cuõng do lao dóng cilng có j nghía rat quan tr9ng trong viÿc tao ra S'O
lirong eac giá trt sft dung nhiêu ho'n. góp phfin thóa inãn tôt hon nhu càu
cua xä hği. Coòng do lao dqm chłu ãnh hiróng cùa các yen Ö súc khòe, the
chåt, tâm lj, triiih dğ tay rise thành thao cúa ngiròi lao Jong, công tác to
chúc, kÿ let lao dóng... Nêu giái quyćt txt nhíing vâ n de náy thì nguòi lao
dong së thao täc nhanh hon, tiiuan thuc hon, tjp tiong how, do dó tao ra
nhieu hàng hóa hon.
fiff2f lÒ, tính chat phúc tap cùa lao dóng.
CãIl cù VàO mÚc do phúc tip cùa lao dòrig mà chia thành lao dung
gian don và lao dong phúc tip.
Lao done giàn dog là lao dong không dòi hòi có quá trlnh dào
met cźcli he thông, chuyèn sâu ve chuyên môn, ky năng, nghiep vu cñng có

Lao dóng phúc tap li nhñng host dong lao dong yêu caц phãi trãi
qua init 9° *inh dào tao ve ky năng, nghiep vu theo yêu cau cùa nhúng
nghe nghijp chiiyên rrión nhat dțnh.
Trong cùng mot dÕr *! +òi gian lao dóng nhir nhau, lao djng phúc
ąp two ra nhieu giá tri hon so vói lao dong gján den. Lao dóng phúc Up là
lao dong giàn doc dir‹yc nhfin bííi lân. Dáy là co só ly lufin quan tr9ng dê cà
nhã quân tri và nguói Rao djng xác dinh múc thù lao cho phù hip vói tính
chat cùa hoąt dóng lao dóng trong quã ninh tham gia vào các hoat dğllg
kinh te xã hoi.
2.1 d. Tien tè
2.1.5.1. Nguon goe vá bán chit cua tien
Giá tri cùa dãng h6a là trùu tupng, chftng ta khóng nhìn thay gia tri
nhtr nhìn thay hình dáng hien vat cùa hàng höa; giá trj cùa hàng hóa chì
dirpe bğc lğ ra trong quå trình trao doi thông qua hình thăi bieu hien
cùa nö. Theo tieтi trình lich sïï phát triên cùa sán xuât và ttao dòi hàng hóa,
nhNg hình thdi cùa giá tri ciìng trài qua quá trinh phát trién tù thap tói cao.
Qiiá trinh nãy ciing chíвh là lich sü hinh thành tiên t . Nghiên cúu l|ch sù
hình thành tien te së giúp lj giûi mot cách khoa hsc nguyèn nliân vì sao
tien có the mua ditqc hàng hóa. Cl Ue:
- Hinh thái giø +i gián den hay ngau nhićn

28
 Dãy lã hinh thái ban deu cúa giá trj xuat hien trong thói ky ser khai
chia ti'ao doi hàng hóa. Khi dó, vi c trao dôi giiia các hàng hóa vói nhau
mang tính ngau nhiên. Ngaói ta trao doi trqc ticp hàng hóa này này try
hàng hóa khác.
Thí du, có phuong trinh trao dôi nhir san: lA = 2B.
Ó déy, gir tr{ an chú a trong hàng hó a A duoc bieu hien ra ó hàng hó a
B; vó i thuoc tính tq nhién cita minh, hàng hó a B tró thành hien thàn cú a già
tri. cú a hàng hó a A. Só di nhir v3ay là v1 bàn thàn hàng hó a B cííng có già tri.
Hitng hó a A mà gir trj si dçng cïïa nó dirpc dïing de bieu hien già tr{ cita
hà ng hó a B ditqc g9i là hsnh thà i viai »gang gir.
- Hinh thói gió trj day dú hay md i ng
Khi trinh d phát trien cria sàn xuat liãn hóa du9c nâng lên, trao doi
tró nén thuóng xuyéri hon, mjt hàng hóa CO trong moi quan he
vó i nhieu hàng hó a khác. Hinh thái giá tri, day dú hay mó rong xuat hien.
Thí dp: lA = 2B; hoje = 3C; hoat = 5D; lio}ac =
Oây là sp mó rong hinh thái giá tri gián don. Trong 8ó, giá tr{ cua l
dum vj hàng hóa A duqc biêu hien ó 2 don vl hãng hóa B hoac 3 dum vi
hàng hóa C; ho c 5D hoo...
Hlnh thái v}at ngang giá dã dapc mó rang ra fi nhieu hàng hóa khác
nhnu. Han che cria hlnh thái này ó cho van chi là trao dói toc tiep vói
nhiug ty 1 chua co !<
- Hinh lhái chung cia gíá tri
Viec trao dci trpc tiep sé tró rim Chóng cón thích HO]3 klii tltnh d@
sán xuat hong hóa phát trien cao hum, chúng loai háng hóa cáng phong phú
hon. Trinli dp san xuat náy thúc dáy sq hinh thanh hinh thái chung cúa giá

Thí du: 2B; hoac 3C; hojc SD; hoac ... = lA.
Ó dày, già tri eïia càc hàng hóa B; hàng hóa C; hàng hóa D hopac
nhieu hàng hóa khfic deu bien thi già tri cúa chúng ò mot loai hàng hóa làm
v3t ngang giá chung là hàng hóa A. Tuy v3y, giüa các viing lãrih the khác
nhau trong cíing m9t quoc gia có the có rthting quy uóc khéc nhau ve loai
hãng hóa làm v3at ngang giá chung. Khac phuc han che nãy, hinh thái gié tri
29
 phát triôn lion xuat hien.
- dinh fÁói tien
Klii lqc lu9ng sâ n xuã t và phà n cô ng tao dóng xã hei phá t trien hon
nua, sãn xuat hàng hóa và thj truóng ngly càng mó rong, thi tinh hinh có
nhieu v t làm ngang giá chung sê gây trit ngqi cho trao dô/i giíia các d|a
phuong trong mot quôc gia. Do dó, dói hóí khách quan là cân có mÇt loai
háng hóa lám v3t ngang giá chung thong nhat.
Thí du: 2B; 3C; 5D;... = 0,1 gr vàng.
Vàng trong trudng h9p này tró tliành viat ngang giá chung cho the
giói hRg hóa. Vàng tró thành hinh thái tien cita giá tr|. Tio vàng trong
tnrõng h9p này tró thành vgt ngang giá chung cho the giói liâng hóa vi
tien có giá tri. Lupng lao dang xã lipi dii hao plií Ong dum vi tien duqc
ngam
hieu dúng bang ltiçmg lao dang dã hao phí de san xuât ra các don vi háng
hóa tuong Eng khi dem dat trong quan h vói tien.
Nhir vay, tien, ve bân chet, là mot loai hàng hóa dxc biÇt, là ket quà
eua qut trlnh phát trisn cúa sãn xuat và trao doi hâng h‹ia, tiên xuat hijn là
yeu to ngang giá chung cho thf giói hàng hóa. Tio là hlnh thái bieu hien
giá tri cita hâng hóa. Tien phàn ánh lao dpng xã h4i và mdi quan he giíia
nhúng iigiiõi sàn xuat vã trao doi hàng hóa. Hinh thái gián dan là mmm
mong sd khat cita tiên.
Hop 2.2. Quan niem x tiên trong kinh tÊ vi in8

c th’va chan chung de thsnh toán cho vi;c gl80bojc de thnnb toán ng né, Nó là ph;rong tijn trao doi. Nhiing chia ráng dàoa est só sung
i há ng hó a v8t châ t php sü dung mà là qui uóc xã hsi cho reg nó se dupc thúa nhxn không bR cài vói tu cách lfi m t phuong titn tha
er Dombusch, Kinh te hac, Nhà xuat bào Giáo dxc, Hà Noi, 1992, /rang Z0,

3.1.3.1. Chá náng cia tiên

Tien có nã m chú c nãng nhir sau:
- Th e do giá trj
Tien dú ng de do luó ng và bieu hien giá tri cú a cá c hâ ng hó a khá c.
30
Muon do luòng giá tri cùa cac hàng hóa, bàn thän tien phài có giá tr|. De
thttc hicn cliÚc näng do luólip giź tri, không nhat thiet phài là tién met mà
chi can so sźnli vói in9t lirqng vàng nliat d¡mi mot cách tiròng tiring. Só di
có the thqc hien duqc mm v3ay, vì giña gia tri eta vàng và giá tri cùa hàng
lióa trong thqc te dă có mot tÿ lc nhat dłnh. Co só cùa tÿ le này là thòi gian
lao djng xä hoi can thiet dã hao phí dê sàn xuat ra hàng lióa dó.
Cliá mm hàng hóa dope biên hien bäng tien got lá gfÓ úÓ hàng hóa.
Giá cà hàng hóa nhu vğy, là hình thúc bieu hien bàng tien cùa giá tr¡
liàng hóa. Giá trot là ea só cùa giá cà. Trong các dieu kîÿп khíc không thay
õõi, nêu giá tr! cùa hàng hóa càng lón thì giá ct cíıa hàng hóa càng cao và
ngп9c lii. Gíá că cùa hàng hóa có the lên xuong do tác ßong bói nhieu yeu
tô nho:
Giå trj cùa hàng hóa;
Giá tri, cúa tien;
Á nh huò ng cù a quan hț cung - cau.
- Phu-ang tien lan Ihông
Khi thqc hiÿн cliúc nags phuong tien luu tllông, tien duoc dùng làm
m6i giói cho quá trình trao dûi hàng hóa.
De thqc hien chÚc ning làm phuœng tien mm thôtig, yêu can phài c6
ticn inăt (tien dúc bang kîm loai, tien giay). Trong thqc hien chúc náng
phяong tijn lwu thong, ticn không nhat thiet phåi có dù gié tri. Dây là ea sò
elm vicc cá c quoc gia cô ng nhâ n và phá t hà nh cá c loai tien giay khä c rihau.
Thqc hien chúc năng pbкoiig tijn hut thong, tićn làir cho quá trìrih trao
dÖi, mua bãn trò nên thuăn lpi, inãt khác, dong thòi làm cho hènh vi mua,
hiinh vi bán tách ròi vé không gian và thòi gian. Do dö, có the tiem an khà
nãng khùng hoãng.

Thvc hien phirnng tićn cat tríí, tien rút ra khói quá trinh luu thóng dc
di vào cut trü. Thqc himen phuorig tile cat tríi, tien phài có dù giá trł nhu tien
vàng, tien bac. Tip cat tríi có iźc dóng là dq tríî tien cho fun thong, san

3l
 - Plot onz ii fit lhanh toán
Ticn diroc dùng dc trà up, trà tien inua ch!• hàng hóa.. .Trong tinh
hìiih dó, ties Íd;p plllroтlg tiÿri tbanh toàn. Thqc hiün chúc năng thanh tuan,
cń пhieu hình thee iitп kllác nhau diroc chap nliân. Cliúc năng Pfennig tien
thanh toán cùa ticп gan lien vói cite do tíв dung thirong rn;ai, túc mua bán
thông qua chc do tin dçng.
Ngày nay vice thanh town kioing dùrig ticn mat pliát ti ion in'anh mé
nguùi ta cń till st dung tien ghi so, lioac tićn trong tãi khoàn ngân hâng,
tien dicn tú, bitcoin. . .
. ...
- Tien te the gut
Klii rıao dui hàng hóa mò rong ra ngoài biên giói quoc gia, tieн làin
chùc näng ticn te the giói. Lúc nùy tiên duçc tlitng làm phirong ticn mua
Can, tlianh toàп quoc giú'a cúc niróc vúi nhau. Dc thee hien chúc nang
này, tiün phái có dù gİd try, phai là tion vàng lioac nhñng dong hicn dupe
công nhìn I à phtroвg ticn thanh toán quoc tc.
2.1.4. D!ch v9 vä quan he trao doi trong tru'òitg harp mot se yeu to kliác
hàng hóa tł êng thu'õng ó ôiûu kicn »gåy nay
Noi dung triвh bàyù mdc này tllc hien sq nghiên cúu có tính chat
làm rõ tliém mint sö khia came mà sinh thÒî, C.Màc chua cö dieu kiln nêu ra
inot c5ch day dù.
2. ł.4.1. łlich vy
D!•h vv là mot loai hàng hóa, nhwg dó là loai hàпg húa vó hinh.
fJc có durrc càc loai dich vți, nguÒi ta cug phùi hao phi súc tao djng
và tnçc dích cùa viéc cung tng dich vu cúng lù nhau thôn mãn nhu cau cùa
ngiròi có nhu can vá loai hình d!Ch v9 dö. Giá tI’! CÎlH djGh Vti cfing là lan
8ong xã hpi tąo ra dich vu. Ciià tr¡ sü dung cùa dich vu ktióng phài Jà phyc
vu trțrc ticp nguúi cung Org dich vu.
"thòi ky C.hlác nghiên cúu, dinh vц chua phát trien mpnh inć nhir
ngày nay. Khi dó, khu vıre chiem tru the cùa nen kinh te van tà sàn xuat
hàng hóa vat the hGu liình. Khu vie dich vu chua tró tliành pho bien. Cho
nên trong lÿ luian cùa irinh, C.Múc chia có dieu kiên dè trinh bày ve dich
vți injt céch tliíít sâu sae. Dieu này làlв cho nhieu øguòi ngo nhìn cho rang,
C.Méc chi biét tói hàrig hóa vat thć. Trái ląi, theo C.Móc, djch vu, néu dó là
dich vii cho sån xufii thi nó thuoc kJiu vtlc hàng höa cho sàn xuât, còn dich
vu cJio tiéu dùng thi nó thuoc plișna trà hàнg húa cho ti#u dùng Vc tông
32
quźt, dich vp, ve thqc chat cñng là met kiêu hàng höa mà tliõi.
Kliàc vói hàng hóa thông thiròng, d!*h vți là hàng hóa không the cut
tıu. Viec sán xuat và tiêu dùng dich vç duqc dićn m 8ong thòi. Trong dieu
kit ngày nay, do sy pliát trien cùa phăn công lao dong xã hoi duói tác
dong cíia sir phát triên khon h9c công ngh , dich v ngày câng có vai trò
quaп tr9ng trong viec thóa mân nhu cau ván miнh cùa con ngiròi.

Nćn sin xuat liàng hóa ngày nay hlnh thành quan he mua ban nhieu
yeu to có dac diem nhan dang khác või liàng h6a thông thu6ng nhır dä
nghiên cúu. Sq khac bițt my xét tlieo nȘbia chùng có các dac trung nhiт: có
giá tri sù dung, có gia cż, có thê trao dô i, mua bá n nhuiig IQ khò ng do
hao phi lao dóng tщc tip nhir cách two m các hàng hóa thong thirõng khác.
Khi xцat hijn hien tuqng trao d “i, mua bán các liàng hóa d3c bîet
nhir vãy, làm cho nhieu ngirói ngo nhan cho rang ly luan ve hàng hóa cùa
C.Mác khòng còn phù hpp. Thqc chat do h9 chıra phãn biçt dirq• häng
hóa và nhãng yen to khźc hàng hóa thong thuòng. Sau dây së xem xét quan
hğ trao doi trong truòng h9p mQt so yen th dien hinh dang có nhieu tranh
luian hițn nay:
- Quan hp trong truông hqp trao dÖi quyen st dung dät
Khi thqc his mua, bán quyen sit dçng dir, nhieu ngu6i làm tuòng
dó lá mua bán dfit dai. Trên thvrc te, h9 trao doi vói nhau quyen sù dóng
dat.
Quyen sù dóng dat, có giá trÎ sù dpng, có giå cż nhung không do hao
phi lao dóng two ra theo cách nhu các hàng hóa thông thiròng. Giá cå cùa
quyen sù dung dat chiu tác dông cùa nhieu yen to: giä tri, cùa tien, quan hÇ
cung cau, dàu cп, sq khan hiém, do tòc do dÒ +! h6a, cóng nghiep hóa, gia
täng dân so. ..
Trong xã hoi hien dai, xuat hicn hicn tucing môt b phân xå hji trò
nén có so luqng tien nhieu (theo quan nijm thông thiróng là gíàu có) do
mua ban quyen sù dçng dat. Bãn chat cùa hi}eв tupng này là gì?.
Xét ve bàn chat, so íu9ng den dö chính là hÇ quã cùa viice tion tù túi
chù thć này, chuyen qua túi chù the khác. Tien tmng triióng h9p nhu vğy Jà
phirorig tięn thanh toán, không phäi IN thuóc do giá tri. Nhrng do thuc Ü,
có nhiću tićn là c6 tbé mua daoc các hàng hóa khác, nén gây ra sq ngQ

33
rihan raвg c6 nhieu giá trj. Do vgy, nhieu ngirõ i cho tang dat dat cGng two ra
giá tri. Thqc te ho chira phâ n bİet dirCÎC gİa *! Va cù a cà i. Tù ng cá nhă n có
the trò nén giàu có nhò trao dò i, mua bå n quyen sù dçng dat, do so sénh so
tien mà ho bó ra vó i sÓ ticn mà hp thu drrpc lã c6 chénh lÿch duong. Xét
trên pham vi town xã hğ i, khô ng the có mot xă hoi già u có neu chi mua, bá n
quyen sù dung dat.
- Quan he trong trao dÖi thvong hieu (danh tierig)
Ngày nay, thuong hieu cùa met doanh nghiep cíing cö the dirqc trao
doi, mua bán, du9c dinh giź, túc chíìng có gîá cà, tham chí có giá cź cao.
Thuong hieu bay danh tieng, ld ket quã cùa sq no lqc cíìa sq hao ph1 SÎfc
lao dong cùa ngirói nam giíi throng hicu, tham chí là cùa nhi4u ngrròi. Do
dó, gia cà cùa thuong hieu, nhat lš nliñng thirong hlğu noi ting thuòng rat
cao. Diem can chú y là, thirnng hieu chi c6 the du‹rc hiвh thành dna trén
mot kieu sàn xuat hàng hòa, dich vp thqc mói cö giá cä cao.
Bên cçnh dó, ngày nay có hímen tuqng, mot so ít can thù bóng dá noi
tieng cùng dir9c trà già rat cao khi các cfiu ldc bb chuyen nhк9ng. Sq
thqc, các cäu ląc bp mua, bán sùc lao dong de thqc hien hoat dong dá
bóng trên sfin có. Nhimg do hoąt dóng dt b6ng dó gan vói co the sinh h9c
cùa cIu thù, nên nguòi ta km tuóng dó là mua bán danh tieng cùa anh ta.
Sò dí giá cà cùa các vç chuyen nhu9ng cfc cau thù tài näng thuòng rat cao
lit vì sq khan hiem cùa tài näng và nhñng lqi ích kj vpng thu dir‹yc trong các
tran thi dãu có st tham gia cùa cau thù d6. Giä ct trong các v9 chuyen
nhirqng nhu vay vùa phán únh giá tri hoat dôrig lao dong dá bóng, vùa
phàn ánh yen to tài näng, vùa phàn ánh quan hğ khan hiem, vùa phdn ánh
Iqi ích kÿ v9ng cùa câu lac bô nh3an chuyen nhupng.
Quan he trong trao dÖi, mua bâii chúng Lhoón, chóng quyen vá nijt
st giäy tà có giá
Ngãy nay, chúng khoan (co phieu, trái phieu) do cíc còng ty, doanh
nghiep co phan phát hành, chÚng quyen do các công ty kinh doanh chóng
khoãn chóng nhian và met so loai giay tò có gîá (ngàn phîeu, thuong phicu)
cûng có th8 m a bán, trao dói và dam 1ąi lup'ng tien lón hon cho ngiròi
mua, bán.
Chiìпg khoán, chúng quyen, các loai giİy tò e6 giá khác ciing có met
sò doc tnmg nhir hàng hóa, mang lai thu nhap cho nguói mua, bán. Sq phát
tricn cùa các giao dich mua, bán chúng khoán, chóng quyen in tJiúc day
hình thành mot loai +! g yeu to có tính hàng hóa phái sinh, pbfin bi t

34
vói thi tru6ng hàng hóa (dich vtt thyc) - tlii truóng chúlig khoán, chúng
quyen. C.Màc g9i nhimg llàng hóa này là tu bdn gíà, de phân biçt vói tir
bàn tham gia quá trinh sàn xuat trao doi hàng hóa thuc trong nan kinh te.
De có the dirqc mua, bán, các loai chíirig khoán, chúng quyfn hoac
giay tó có giá d6 phài dira trên co só sq ton i mjt chúc sán xuat
kinh doanh có thçc. Nguói ta không mua các loaí chúng khoaii, chúng
c6 giá không gan vói m t chú the sãn x@t kinh doanh thqc
trong nên kinh te. Do dó, chúng khoán, chúng quyen là loai yen to ph4i
sinh, nó có tinh hàng hóa, bàn thân chóng khóng phàÍ là hàng hóa nhu hàng
hóa thóng thuõng.
Sp giáu có cüa các cá nhfin có dcctc do so lung tien táng lin san moi
giao dich cíing thqc chet lá sir chuyen tien tíi ngvrói khac váo trong túi
cúa anh ta. Tim trong trlrÓng h9p nay ciing thqc híien chúc ming thanh
toán, kiiông phàn ánh giá mi cúa chúng khoán. Giá cã cúa chiing khoán phàn
ánh fbi fch ky v9ng mà ngrrõi mua có the có daoc. Xa hji can phài dqa
trén m t nfn sàn xuat có thçc mói có the giàu có dirqc. Toàn the xà hoi
khòng the giàu có dirqc bang con diròng duy nhàt là buón, ban chúng
khoàn, chi'mg quyen.
Miac dù th} tnròng chiing khoàn, chùng quy@ là mpt kinh rat quan
trong de mot so chù the Idn giàu và thùc day càc giao dich von cho nen
kinh té, song thrrc te ciing cho thay, có nhiÀ nguói giàu lèn, ciing có
nhieu nguói roi vào tinh tr¡pig khành kiet khi chùng khoàn khóng imia, blu
duqc.

Hàng hó a tà mot trong nhíing yeu thi tnrò ng, do vay, viÇc nghièn
cú u hàng h6a khó ng the tàch rò i vi#c nghièn cú u ve thj tnr6ng. Mae khàc,
càc loai thi Ià m t trong nhíing thqc thf cria nen kinh te thj tru6ng
riên nghiên thi truõ rLg Gííng khô ng the tá ch r6i vii;›c nghiên cú u nen
kinh té thi truóng.
2.2.1. Khéi niym, phàn loai vl vai tró cüa thj truóng
2.2.1.1. Kliói niem rd phàn fet !!i !• •z
- Khài niem the truÒng
Thj iruàng là tÓng hóa nItíImg quan hp kiiih te trong dò nhu cau cúa
các chu the ditoc dóp 'ng thóng qua viec trao ‹f i, ni na bón vói sy xác dinh
giá có và só In::nig hàng hóa, dich vu tumig Pag vái trish d phól triên net

35
 Nhu vay, thi tru‹mg có the duoc nhan dien ó cap do cu the, quan sat
dir‹yc nhu chi, cita hà ng, quay hang fou dong, phò ng giao dich hay sieu tlii
và nhieu hinh tliú c U clilc giao dich, mua bà o khà c.
t) cap d trim tuqng leon, th| truêmg citng có Ue dirqc nhan dicn
thóng qua càc moi quan lii liên quan dan trao doi, inua bàti li3ng lióa, dich
vu trong xà hoi, dusc h huh thành do nhüng dieu kien l|ch sü, kinh tc, xã
hoi nhat Ii nh. Theo nghía riày, th i trlrÕng II tifig the các moi quan he
kinh te gom ciing, can, giá cà; quan he llàng - tien; quan liç già tri, giá tri
sú dung; quan hic hip tàc, cqnh tranh; quan he trong mróc, ngnài
puóc. ..Dây cíing lá càc yeu to eua tlii tru ng.

f49p 2.?. I\tôt quan niem khãc v that truÀng

Thj irving là sp hieu hien thu g9n cita qiifi trính m‹a thóng qua dó c4c guy t dinh
cria mac gia dinh vc iiêii diing etc inât hàrig nào, cac quyét dinh aria cac c'ing fy vú
.s2n xuat cai gr, s*n xufit nhu the rito va che quyet d!nli cúa right i cóng nlieii ve vire
làin hao lâii cho ai dcu duqc dung hõa bang sp dien chinh gifi ca.
h!5uôn. David Regg, Stanley Fishet, Rudiger Dornbiiscb, Vi»fi /Ü hoc, tóp 2, V h’a
xu2t bfin Giá o duc Hà Noi 1992, trang 11.

- Phân l‹›pi lhi Irvàng

Càn cú theo Joi trong trao doi, mua bãn cf thc, co các fugi th¡
truõng nha' thi trlrêitlg liàng hóa, tlii tflrÕng dlch vu. Trong moi loai thi
truÕng này tai có thc cf the i a thành cac thi truóng theo càc loai hàng hóa, d!
•h vu khac nhatt rat phong phú.
Can cú vào pham vi các quan he, có các loai thi tiuóng trong niróc,
thj tnrímg tlic giói.
Gú ii cú và o vai tró cia cá c yér lo dupc trao dvi, mua bá n, có tji!
fruÚ rig ttr J içu tiên dling, tlii truõ ng tu ticn sã n xuâ l.
Cán cú vào tính chat và cm chc von liành, chia ra thi truõng tq do, th!
ti uõng cú dien tiet, tlii truõng canh tmnh hoàn hào, lhi trirÓng canh tranh
kJiong hoán hao (doc quyen).
Ngày nay, càc nen kinh tc phàt ti4en ngày càng nhanh và phúc tnp
herr, do dó h¢ thông th! truóng cíing bién dôi php h9p vói diéu kien, trinh
dj phat ti icn cúa neo kinh ti. Vi vay, dê tô chúc có hieu quà hoyt dong sàn
xuat kinh doanii, úoi liói phài hieu rõ ve bàn chat hc thong tlij triróng,
nhiing quy luat kinh te cm ban cúa tlij trtrõng và càc vas de lién guru khác.
36
2.2..I.2. Pai trà c'uo ih(iruàny
Xét trong moi quan he vói thúc day Sàn xuat và trao doi liàng lióa
(dich vy) cïing nits thúc day tien b xà hoi, vai tro chú yÏu cua th| triróng
có the du9c kh5i quàt iiliu .sau:
HQI la. +! trirtmÇ there iii júri giá tri liàng lióa, là dieu kien, môi truõiig
cha san xuat phát tricn.
Giá tr¡ ciia hàng hóa duke thvrc hicn tiiong qua trao dai. Viee trao doi
phài duke dicri ra Ó thi truõng. Thi tru‹ing là moi trir ng dt các chit thc
tlnJc hicn giá tri hàng hóa. Sàn xuat lung hóa càng phát trien, sàn xuat ra
càng nhieu háng hóa, d|ch vu thi càng dói hói tlii o dóng tiên tliu rong l Un
hs. Sç' md rong thi ti‘cóng den lv t só lii ihúe dáy fi Ô Jpi siri xuat phat
triên. Vi vay, thi tiuóng là môi truémg, là dicu kien không thc tliieu du‹yc
cia quá trinh sán xuàt kinh doanh.
Thi truõng Jà can noi giüa sàn xuat vói tiüu dung. Thi truõng úat ra
c5c meu cho sàn xuat ciíng rlhu rihii can tiêu dung. Vi v y, th¡ truóng có vai
tró théing tin, d|nh huóng cho mci chu can sún xuat kinh doanh.
I-íai lá, t]H íru'õng kíc1 thfch sy súng tão cúa mdi thanh vim trong xã
hoi, tão ra c5ch thúc phân bo nguon lqc biju quã trong nen kinh te.
Th! truó ng thitc day cá c quan hç kinh te khô ng ngímg phat triên. Do
dó , dü i hó i cá c thà nh viên trong xã hoi phã i khô ng ngímg no lqc, só ng tao
de rhích ú ng duyc vó i eq phat ti ieTi Gli8 ! tFU‹ing. Su sá ng thao duoc thi
tiukig cliap tiJià n, chá thc sã ng têm só dvpc thdi huang l‹yi ích tir ng trng.
KJii lii ích dirqc Jãp Eng, dong lqc cleo si.i sàng tao dir9c thú c dà y. Cit uhm
v y, kích thích sp sà ng tã o cita moi thà nh viên tmng xã hoi.
Thóng qua thi trtròng, cac nguotl lic chp sàn xuat duçc dicu tiet,
phan bo túi càc chü the siï duog hieu quà, tli| ti iròng two ra cc che de lua
chon càc chïi the có nang lic sïi dung nguon luc hi{en quà trong nen san
xuat.
. . . . . . . ,
Ba lx, the truwng gan kêt nên kinh te thaqh m9t chinh thê, gan kêt nén
kinh tê quóc gia vói nên kinh tü the giói.
Xú t trong pham vi quoc gia, thi tritímg là in clio cà c quan he stru xuat
liru thông, phân phôi, tiêu dúng tió thành mot thc thong nhat. Tlii
Miô»g yf ¿ thu¿c nào d‹a giói hành chi›h. J hi truõng gin Pct rt›qi chú the
giíia các kháu, giíia các víing rnicn vào m t chinh the thóng nhat.
Xét trong quan he vói nen kinh te ttic giói, thdi truõng theo ra só gan
37
kct nen hinh tc trong nuóc vói вen l‹rnh te the giói. Céc quan lię sàii xuat,
luu thúng, phñi yT›oi, ticu dùng không cl i bó
quoc gia, шà thông qua ! trirUg, các quan tie dó có st kćt nôi, liên thông
vói céc quan hc trên pliąri vi tliC giói. Včri vai trò này, tlli triróng góp phan
thùc dây su gan kćt néti kinh tê quoc gia vói nên kinh tc thc giói.
Vai tio cù a thi truù ng luô n khô iig tách iò i vó i cп che thi trirò ng. Thj
truÔ ng tгp nêв song dong bó i cö sy s'an hù nh cù a cv chs thi tiuó ng.
Cv che thi irvò'nz lû hê thing cfc guru J«? mang ti'nli tv dieu chính
luón theo you edu cúa các quv left kinh té.
Co che ! trirémg là phunng thùc cv ban dć phân phoi vä sir dung
cac nguon voп, tâi ngiiyên, công nghc, ste lao dông, thóng tin, ti i tue..
trong niтi hinh tê thi t; ning. Dây là m9t kićii cv chê van hànli нén kinh tê
iTlarig tính khàcli quan, do bàn thân ncn san xuat haru hóa hinh thành. Co
cite thi truòng duyc A.Smith ví nhu là inÇ›t bath tny vô hình etc kh;i нàng tțr
tlicu cliìnti các qu3il hc kinh te.
2.2.2. Ncn kinh te thii triróng và met so quy lu3t chü yen cüa wen kinh
te thț truñng
2.2.2. ï. Ne tt šinJì ïùț frtтóng
* Khài niçгв
Ncn kinh te thi tru rig là nen k ir It tc dine van hành then cv chs thi
tničrng. D-ó lù nćtз kinh te hàng hóa phăt triên cao, ò dó in9i quan hc s'зn
xuat và tran doi dee ‹Jiioc thćing qua thI tnròng, chip su tác dong, dieu tiet
cfia các quy luat ttii tnrùng.
Say hìøh thènh kinh fe thi trirò ng là khách quü n trong 1 ich st: th
kinh té tJ nh iên, tțf fùc, kinh te hiinÇ liöa roi tù kinh te hàng hóa phãt
ti ien thành kinh tc thi trirÔng. Kinh tć th| truòng cling trùi qua quá tri пh
pliát tricn ó các tfì nh do khac nhau tú kinh te tht truòng so thai den kinh
tc tlii truùng hicп dai ngày may. Kinh tË thi truòng là sán pham cùa v'an
minh ohfin loai.
* Dąc trung phs biën ciïa ncn hinh te thi tiuòng
Kinh tc ! òng dã pbát tricn qua nhieu giai doan vćri nhieu mô
hinh khóc nhau, cac men kinh tc thi п dóng có nhñng djc tiong chung bao

The iihËt, có st da dóng cùa cäc chù the kinh tc, nhieu hinh thúc sò

38
hein. Các chü the k inh tc binh dang ¡ruóc pJiáp luat.
Tlii'i h‹ii, thi ti iróng dóng vai tro quyet d{1nh trong viec phân bo các
nguoo l qc xâ lipi thông qua hoyt dong eua các ti4i ti uõ g bo phan ul !
tnrõng liàng hóa, thi tnrõng d|cli vii, thi tiuõng site lao dong, ! th óng tài
ch ính, thi tiuóiig bat dong sàn, tli tiu‹ing khoa hoc công right. ..
Th ú- h i, giá cá duac hinh thành thor nguyêri tãc th j trirõng; c'anh
tranh vira là môi ti u'úng, vira lá úong lqc thúc day ho'at tlong sán xuat kinh
doanh; dong luc tryc tiep ciia cúc chú the sàn xuat kinh doanh là lpi nhuíín
và lii ích kinh tc - xa herr khác; nhà nuúc là chii thc thrrc hicn chire nãrig
quán ly, chúc nàng kinh te; tliiic hien khac ¡phuc nhíing khnyet t t cita thi
trirõng, thúc day nhkig ycu to tích che, dàin báo sq biiih tlang xa hoi va sp
eua toà bô du kinh te
7/iú iv, là ricn kinh te m‹i, tlii truúng trong nuóc quan he miat thiet
vôi thi tnrõng quoc te.
Các dac trung ti ên rnatig tính pliô biên cúa ni9i nen kinh te rh}
ti dóng. Ttiy nhiên, túy theo dien ki cri tích set cu the, tíiy theo chc do chính
ti i xã hei cria moi qiiôc gia, ngoài nhiing dxc trtrng chung, moi men k inh tc
thi ii u'óng quoc gia có the có d4c trung riêiig, tao nan tính tl'ãc thii và các
mô hinh kinh tc thi tnt‹ing l‹hác nhau.
Hop 2.4. Quan niem cúa P. Samuelsun ve nen kinh te th! tr irirng
Nen k ú h te thi ti irõng lfi Hey kinh te troiJ@ dó càc cá iihâii và các hàng tu
nbân dna ra các qiiyet dinh chu you ve sãn xoat và titu dúng. Che tiõilg Sfin
xuat hfinp tiêu dung thu dupc l‹yI nhuan cao nhat bang các ky tliujt sàn xuat
có chi phí thap what.
Ngu ii. P.Sarnuclson, kim/i ré Spe, tjp l, bân d!Cli ticng Viii, Nxb Ctiinh
t ! quoc gia, H, 1997, tr. 35.

* U‘u ihe và khuyct that cia men kinh tc th| truõng

Nen kinh te thi ttiróng có nhiett nu thc, tuy nhiên, n6 cúng c6 nliting
khuyet tíit. Nhiing mu the và khuyct tat dó là :
- Eu the cúa men kiiih ti thi lruàng
Mil là, neri kinh te thi truõng luôn tão ra dóng luc cho sp sáng tao
etc cliú the hinh tC.
Trong nCn kinh té th1 truóng. càc chú thC luón có co hei IC tim ra
39
dóng ldc cho sq sáng tąo cùa mình. Thòng qua vai trò cùa thł truòng mà
nen kinh te thi tiuòng tró thành phirong thúc liwu hieu kích thích sți sang
tąo trong host d9ng eùa cãc chù the kinh te, tao dieu kit thus lqi cho host
dong ter do cùa ho, qua dó, thúc täng nãng suat lao dong, täng hieu quà sàn
xuat, làm cho nen kinh Ä hoat djng năng dóng, hieu quá. Nen kinh th th!
triròng chfip nh}an iihûng y tuõng sáng tao mói trong thqc hițn sàn xuAt
kinh doanh và quàn lÿ. Nen kinh te th| tiuóng tąo môi mróng rjng mò cho
cac mo hình kinh doanh mói theo sq phát trien cùa xã hoi.
Hat là, nen kinh Ú thi tnr6ng luòn phát huy it nhat tiem năng cùa
m9i chù the, các vùng mîen cñng nhu lvi the quoc gia.
Trong nen kinh te thi tnròng, moi tiem năng, lcri the deu có the dupc
phát huy, den có the trò thành lqi ích döng góp cho xã h¢i. Thông qua vai
trò gan ket cùa th| tnròng mà ncn kinh te thi timing tró thành phuong thùc
hieu quã hon has so vói nćn kinh te rq cap ttr tíic hay nen kinh te ke hoçch
hóa de phát huy ticm näng, lpî the cùa tïmg thành viên, tííng vùng rnîen
trong quoc gia, cùa tûng quoc gia trong quan hj kinh te vói phan còn lai
cùa tht giói.
Ba là, n6n kinh te thi truòng tao łuón to ra các phucng thÚC dc tli6a
män ii da nhu can cúa con nguòi, tù dó thúe day tien bğ, văn minh xã hoi.
Troiig nen kinh ! ò H@, cá c thà nh viên cú a xà hoi luó n có the
tim thкy cп hğ i toi da dć thó a inå n nhu cà u cù a mlnh. Non kinh te th|
truò ng vó i sq tá c dóng cù a cá c quy meat thi trttò ng mon lao ra su phù hip
giü a kŁoi lu9ug, cп Á u sàn xuat vó i khoi luцng, co cfiu nliu càu tièu dù ng
cù a xã h i. Nhò dó , nhu cau tiêu dù ng ve cá c loai hä ng hó a, d{ich vți khá c
nhau dк9c dip Eng kip thò i; nguó i tiêu dù ng duqc thò a mã ii nhu cau cíîng
nhir tlà p ú ng day dù moi chú ng loai hà ng hó a, dich vp. Thó ng qua dó , nen
kjnh te th| truò ng trò thinh phuong thù c de thú c ‹Ë Ïy vén minh, tiCn bÇ xã

- Khuyet tal cúa nen kinh te lhi trvàng

Bén c h nhíing uu th8, kinh té th| trtróng cãng nhñng khuyet txt von
có. Nhïing khuyet tíit chù yeu cùa kinh te thi tručmg bao gom:
Mği là, trong nćn kinh tć thi tnrò ng luó n tiem ã n nhù ng rù i ro khù ng
hoà ng.
Sq van dóng cùa eв che th| truóng không phùi khi nào cííng tao dirqc
nhûng cãn doi, do dö, luòn tićm an chíing nguy cп khùng hoàn . Khù ng
hoàng c6 thc dim ra cfc bo, có thc dien ra trên pham vi tong the. Khú ng
40
lioàng có tfié xay ra doi vói rn9i lodi liìnÌn thi tnrfig, vari in9i ncii ititili tc tlij
iriròng. Sq 1‹1ió khàn doi vói càc neri kinh te thi truòrig the hien ò cho, cae
quoc gia rat khó dq bào chính xùe thùi dicili xày ra khùng lioàng. Neri kinh
ti thi ti mmq khòng km c plluc du‹yc nhGng rùi ro tiem an này.
f-fui là, ncn kinh te tlii truérng khôtig tq kliac phuc duke xii hiróng céu
kitt tài nguyên không thc tái tao, suy lhoài mói tnrõng ty nliién, môi truõng
xâ hji.
Do phan 1õu cdti chti rhê sàn xuat kitili d‹ianh trung nan linh ti tori
truÕilg HiÔri dst rriuc ticu tim kiêm lei nhuan tôi la riêfl mon tão ra inh
huang tiem an 8oi vóí nguon fere tài nguyên, suy thoài môi Irving. Ciing vi
dông cm lxi nhuan, cac thú the sàn xuat kinh ‹loanh có the vi pham cà
nguyên tac J;ao dúc de chpy theo mdc tiêu Jàm giàu tham clii plii phâp, góp
php gây ra su xói mon d;ao dúc kinh doanh, tli3ni chí ca d,ao dúc xa lili.
Dây lã nliú'ng net ttái innng tính l‹huyct Qt cita han thân nan kinh te thi
ti uúng. Cúng vi mVc tiêu lqi nhu ri, càc chu the hoyt dong sàn xuat kinh
doanh có thc không tham gía vào cãc linh vyc thict yen cho nen kinh tc
nhunÇ có lpi nhu ri kj vong thap, iii ro cao, quy mô dâu trt lón, tJiõi gian
thu hôi vim dài. Tq nen kinh té tlii truimg không thé khãc phpc duke các
khtiyet tat nay.
Ba là, riem kinh te thi tnrõng không tu khÊc phuc dupc hijn tu9ng
ph°an hóa sâu sac trong xã hoi.
Trong ncn kinh te rhi truóng, hicn tung phân hóa xá hoi ve thu
nh3p, vc co hei lõ tat yeu. Bàn tfián nen dinh te thi tnróng không thé tq
kliac phuc dirpc khia canh phân hóa có xu huóng sâii sac. Các qtty luat thi
truúng luôri phân bô 1pi ích theo mdc do và loai hi nh hoat dang tham gia
thi tiuóng, cong vÚi tac dong eua cdnh traoh mà dan den srr pliãn hóa uhm
mot tat yen. D-ây là khuyet tat eua men kinh te thi tru6ng can phài có sp bo
sung và dien tict bói vai trõ cúa nhà niróc.
Do nhüng khuyet t t eua kinh te thj tnróng mu trong thpc te thông
iõn tei i (t nên kinh tê thj triróng, thuâD túy, ml lbuõng có sp sen thiêp cúo
nhà nuóc dê süa chira nhíing thât bar cüa en che thi truóng. Khí dó, nan
kinh te duoc gpi tá kinh te thi trttõng có sq dien tiet cria nhà nuóc hay nen
hinh te hon h9p.
2.2.2.2. Mat só Why luat kinh te chu yin cita nen dinh te the truÜny
Có rat nhicu guy luat kinh te dicu tict ricri kinh te th{ tiirõng. l,à rien
kinh te hàng hóa phàt trienú triiih dj cao, các quy luítt cúa nen kinh Ü hàng
41
hóa ciirig phát huy tác dçng trong nen kinh te tlii truóng, vói y nghía nhri
vay, sau dãy se nghiên círu mot sô guy lujt dién hinh:
* Quy luiat giá trj
Ô dfiu có sàn xuat và trao dói hâng hoá thi ó dó có sp hoyt dong cita
quy lu pat giá tri.
Vê nji dung, quy luat giá trai yêu cau vi c sàn xuat và trao doi hàng
hõa phái duqc tien hàrih trên cm só cíía hao phí lao dong xâ liii thiet.
Theo yéu can cia quy luiat gíá tri, nguói sán xuat muón bán dirpc hong hóa
trén thi trir6ng, muon dupc xa hpi thüa ul(an sán pham thi lu9ng giá «! eua
mot hang hoa eá bi t phoi pliú hpp vói thdi gian lao dóng xa hoi can thiet.
Vi v y ho phãi luón luôn tim cách há thãp hao phi lao dQng cá bi t xuông
nhó hum hoac bang hao phí lao dong xã hei can thiet. Trong linh vqc trao
dôi, phãi tien hành tiieo nguyên tac ngang giá, lay giá tr| xã hji làm cm sõ,
không dua trên gia tri. cá bijt.
Quy luat gsó tri, hot dang và phát huy tác dóng thóng qua sq van
dong cüa giá cã xung quanh giá tr! uói sq tâC d9ng cúa quan he cung -
can. Giá cà thi truóng lên xuong xoay quanh gíá tri, hàng hóa tró thành co
che tác dQng cita quy luat giá trai. Thông qua sq sq vân dong cúa giá cd thi
truóng sê thay, dupc sir hoat dpng cúa quy lu3at giá tr}. Nhting ngti6i sán
xuBt và trao dôi hàng h6a phài tufin theo minh linh cúa giá cà th| truõng.
Trong nen kinh te hàng hóa, quy luitt gifi tri có nhiing tác dang cm bàn san:
Hú mii, dien tiet sán xuat và lmi thông hàng hóa.
Trong sàn xuat, thông qua sp bien dang càa già cà, nguói sàn xuat se
biét duqc tlnh hinh cung - Eu vé hàng hóa dó và quyet d¡nh phumig án sàn
xuat. Neu giá cã hàng hóa bang hoac lón hon giá tri thí viéc siin xuat nên
duqc tifp toc, md rong. Tm tiêu sân xuat, súc lao djng sê duqc tq phát dich
chuyên vào ngành dang c6 già cà cao.
Trong hru thõng, guy luat giá tri, dieu tiét hàng hóa tíi nni có giá cã
thap dên noi có giá cà cao, ter noi cung lón hon cau deu noi cung nhó hon
can. Thông qua mjnh linh cúa giá cã thi truóng, hàng hoá ó noi có giá cà
thap duqc thu hút, chày den noi có giá cã cao hon, góp phan lám cho cung
can hàng hoá giúa các víing erin bang, phán phoi lai thii nhap giüa các võng
mien, dieu chinh SÚc mua cia thi truóng (neu giá cao thi mua ít. giá thAp
mua nhieu)...
nu hei, kích thich si tien ky thu;at, hop ly hóa se x»àt uhh ting
nãng suat lao ô g.
42
 Trên thj truóng, hàng höa dirqc ttao doi theo giá trt xã hoi. Nguói sàn
xuat có giá ti i cá biet nhó hon giź tr! xã hoi, khi bán theo gîá tr| xä hoi së
thu duac nhieu I9i nhuan hon. Ngu9c lai, ngiròi sàn xuat có giá tri ct biğt
lón lыn giá ti’| xâ hği se gap bãt 19i hoğc thua lò. Dİ diìng vííng trong canh
tranh và trúnh không bi pliá sàn, nguói sàn xuat phåi luôn tim cách lám cho
giá try cä biÇt hãng hóa cíìa mình nhó hon ho3c bang Çiá trț xé hği. Muon
viay, phài cźi tien ky thuiat, áp dung công ngh mói, dôi mói phuong phźp
quàn lÿ, tbqc hien tićt kijm... Kćt quà lqc lu9ng sàn xuat ngäy càng phát
trien, năng sufit lao dong xä hoi täng lên, chi phí sàn xuat hàng hóa giám
xuong. Trorig lwu thông, de bán dirqc nhieu hâng höa, nguòi sàn xuat
phài không ngúng tâng chat lupng phuc vți, quàng cáo, Ö chúc tot khâu bán
hàng... làm cho quä triпl luu thông dirqc hieu quà cao hon, nhanh chóng,
thuian timen vói chi phí thap nhat.
77iú ba, phfn hoa nlñing ngкòi sàn xuat thành nhñng ngttói giàu,
ngiròi nghèo mot cdch nhiên.
Trong quá ti ình canh tranh, nhïing ngeòi sàn xuat nhay bén vói thi
truóng, trinh dQ näng lqc giói, sán xuat vói hao phi cé bijt thap hon mdc
hao phi chunk cùa xã hoi sè tró nén Şiàu có. Ngupc laî, rihùng nguòi do
hy chê vê vôn, kinh nghijm sàn xuât thâp kém, trinh dj córig nghğ ldc
hgu... the giá tr{ cd biğt së cao hon giá tri xã hoi và dé lám vào tình trang
thua lo, dan den phá sán, th?am chí phãi di làm thuê. Trong nen kinh te thj
triròng thud tùy, chgy theo lii lch cí nhán, dãu co, gian lan, khúng hoànp
kinh té... là nhñng yeu to có the lám tăng thêm tác dóng phân höa s3n xuât
cùng nhñng tièu cqc vć kinh te xa hoi khác.
Quy luąt giá trj vù a có tśc dçng dâ o thã i cá i ldc h3u, lõ i thò i, kJch
thích str tion bğ , là m cho lire lirpng sá n xuat phát trien manh më; vù a có tác
dçng tea ch9n, dinh gia nguó i sdn xŸ t, bá o dä m sq blnh dang d8i vó i
ngu6i sà n xuat; víta có cà nhíing iá c dó ng tích cqc lan tiêU i2qt2. Các tá c
dó ng dó dien ra mQt cá ch khá ch quan trên thł tnró ng.
* Quy luat cung - cau
Quy luat cung cau là quy luat kinh te dicu tiet quan he giüa ciing
(bên bán) và can (bên mua) hãng höa trên +! mmg. Quy lit này dòi hòi
cung - can phãi c6 sq thông nhãt.
Trèn thł truõng, cung - Ğu có mòi quan he húu co vói nhau, thuõng
xuyên, tác dong lan nhau và árih hiròng trtrc tied den giá cå. Neu cung lón
hon cău thì gié cá thâp hon giá trț; ngu‹yc 1çi, nêu cung nhó hon cäu thl giá
43
cd cao hori giá tri; neu cung bang can th1 Oiá cd bang vó i giã tri,. Dâ y
tác dang phúc Ap theo nhiên huóng và nhiêu mire do khác nhau.
Quy luat cung - Eu có tác dung dicu tiet quan h giüa sãn xuat và
lm thông hàng ho i am thay doi co Eu và guy mô th| tnrõng, ánh hJróng
tói già cüa hàng hóa. Cãn cú quan he cung - cau, có thê dq doán xu tliê biên
dong cita giá cã. Ó dau có thj truón$ thi ó dó quy luat cung - can
hoyt dong mot cách khách quan. Nêu nh3n thúc dirqo chúng thi có the van
dçng dé tãc dong den hoyt dang sàn xuat, kinh doanh theo huóng có loi cho
sàn xuat. Nhà niróc có the v*an dung quy luat cung - cau thông qua
các chinh sách, các biên pháp kinh te nhu giá cà, lqi nhuan, tín dóng, hpp
dong kinh te, thue, thay doi en edu tiéu dung... de tâc ding vâo cfc host
dong kinh te, duy tr1 nhiing IQ IQ cân doi cung - can mot cach linh m;anh va
hqp 1y.
* Quy lu3at fim thóng tien t¢
Quy luat lirti thông tien tj yêu Eu vi c luu thông tien @ phài cãn cm
trên yêu eau cüa lini thóng hàng hóa và d!ch vu.
Theo yêu cau cúa quy luat, vire dna so lupng tiên càn thiet cho lwu
thông trong moi thõi ky nhat d|nh phài thóng nhat vói liru thóng hàng hóa.
Vinc không ãn khóp giúa lini thông tien vói mu thông háng hóa có the
dãn tõi m try hoac tam phát.
Ve nguyén ly, so luqng tien can thiet cho lou thóng háng hóa ó moi
thói kj nhát d|nh duke xác dinh bang cóng thúc tóng quát san:

Trong dó M là si luqng tien can thiet cho lim thóng trong mót thói
gian nhllt dinh; P là mùc già ca; Q là khoi lu9ng hàng hóa djch v9 dna ra
luu thòng; V là so vòng lun thòng cùa dong ticn.
Nliir vay, khoi luqng tien can thiet cho lm thông ty le thuítn vói
tong só giá cà hàng hóa duqc dna ra thi truóng và tj' le nghich vói toc do
luu thông cúa tien te. Quy luiit này có y nghia chung cho các neo sãu
xuat hàng hóa.
Khi lmi thóng hàng hóa phàt trien, vicc thanh toàn khóng dung tien
màt trò nen phÓ bien th1 sò lu9ng tien can thiet cho lwu thóng dupc xàc
dinh nhir sau:
 -Q — (G1 + G2) + 63
M— V
Trong dó P.Q là tong gií cà hàng hóa; GI là tong giá cà hàng hóa
bón chju; G2 là tông già cà liàng hóa kÜu trii cho nhau; G3 là tong giá eá
hang hóa den kÿ thanh toźn; V là só vòng quay ming binłi cùa tien te.
Noi dung nêu trên mang tinh nguyên lÿ, trong dieu kicn nd kinh te
thț tiuóng ngày nay vicc xác dłrdi lu9ng tien cân thiet cho Inn thông trò nén
phúc Up hoя song không vnpt ra ngoài khuôn kh nguyên ly nêu trên.
Klii tieп giay ra dó i, nÉ u dogs phä t hanh quá nhicu se lå m cho dong
tien bi mat giá trj, giá ca hàng hóa tăng lén din den Um phdt. Bói v3ay, nhà
niróc kliòng thê in và phát hànli tien giay mot cźch tiiy tion mà phài tuân
theo nguyèn ly cùa quy meat lmi thòng tien té.
* Quy luat canh tranh
Quy 1u3t canh tranh là buy luat kinh te dieu tiet mot cách khách quan
moi quan hc ganh dna kinh tê giíia cic chù thê tmng san xuât và trao dôi
hàng hoá. Quy tuąt canh tranh yêu cãu, khi dã tham gîa thi tru6ng, các chù
the sàn xuat kinh doanh, bên canh sq hip ttc, luôn phżi cup nh3an c9nh
trach.
Canh tranh là sq garih dna giiia nhiing chù th6 kinh te vói nhau nham
có dune nhñng uu the ve sàn xuat cilng nhu tiêu thy và thông qua dó
mà thu du9c lqi ích toi da.
Kinh tÉ +! twig cãng phát tricn thì canh tranh trên thi truòng
càng trò riên thuóng xuyên, quyet lijt hon.
Trong nen kinh tć +! òng, canh tranh có the dién ra giüa các
chs the trong n9i bp ngành, cung c6 thê dien ra giña các chù the thuÇc
cãc ngành khác nhau.
- Canh tranh trong nf›i bq ngành
Canh tranh trong n9i bo ngành là canh tranh giûa các chia the kinh
doanh trong cùng mot ngàoh hàng hóa. Oày là mot trong nhûng phuong
thùc de thqc hien lqi ích cùa doanh nghiêp trong công mot ngárih sàn xuat.
Bien pháp canh tranh là cac doanh nghięp ra súc cài ti8n ky thugt,
doi mói công right, h9p lÿ hóa sán xuat, tãng nărig sit lao dong de ha thiip
giá tri cá biğt cùa hàng h6a, làm cho gié +! hàng hoá cùa doanh nghia sàn
45
 Ctt quà cùa chih tranh trong noi bÿ ngànli l°з hình Uiành gió tn thi
truòпg cùa ting lo*i lxàiig hoá. log met loai häiig hóa ducs sàn Exult ta
trong ciic doanh nghiep Sdn Xufit khac nlinu, do diêu kiên san XtIËt (Jiću
kiln trang bi ky thudt, trình do tó cliùc sśn xuàt, trìnli do tay nghê cùa
nguùi lao dong ...) khác nhau, cho ncn tiàng hoá sán xuât i a có già tri ca
hint kliác nhau, nhinig tran thi trirćmg các lJàrlg hoá Jirpc trao dôi theo giä
tr| thi tlн truùng chap nhiaii.
Theo C.M5c, "M9t mat pliäi coi giń t8! +t trlrÒng là gié tri trung bình
cùa nhînig hàng hoá Jirpc sùn xuat ra troвg mot khu vpc sàn xuat nàn dó
Met khàc, lși phài coi giá trİ thi tru rig Iä giá trÎ ca brit cùa nhõъg hàng hoá
dune sàn xuat ra trong nhïing dieu kiln tning binh ci'ia kliu vuc dó vù cliiem
mot klioi mong tón trong tong so вli0вg sán pham cùa khii vyc n'зy"".

C:iвh tranh giña c5c ngàrih là canh trams gîíia cac cliù the sàn xuat
kinh doanh giiia càc ngànJi khác nhau.
C'unh tranh giíia các ngành, vi v y, ning tió thành pllMHllğ thúc de
there lзiÿn lpi ich cua các chù tbc thuoc cùc rigùnh sżn xuat kháe nhau trong
dieu kięn kinh te thi during.
C;anh tranh giíía cac ngáøh là phiroiig thùc de các chù the sàn xuat
kinh doanh Ô ¢ác ngành sàn xuat khác nhau tìir kicin lii ích cùa inình, Mic
dích cùa canh tranh giña cac ngùпh là nhãin tìin noi daц nr có lii lihdt.
Biên pháp c'anh tranh giña các ngànll Ià các doanh nghiep tq do di
chuycn nguôn lțic cùa mình th ngành này sang tigùnh khác, vào các nganh
sàn xuat kinh doanh khác nhau.
- Tóc dȘng cúa canh tranh trong tiêu kinh tÏ thi 1ru:àng
+ NJikiğ lác dóng tích r șc cûa canh /ranJi
Thú’ nhËt canh ttanh thùc day sq phát t1'ien lie I ring sån xuat.
’trong nen kiiih te th j truòng, dc nãog cao năng luc canh trarih, các
chù thê sån xuat k inli doanh không ngirng tìir kiem và Whig diJng ticn bio ky
thujt, cô ng nghc inó i vào sà n xuat, tü ‹łó kćo tlico su doî mó i ve rrinh do
tay right, tri thúc cúa ngiròi lao dong. Ket quà là, canh trawli thúc day lqc
hung san xuat xä hoi phùt trien nhanh hon.

C. Màc và i'h.Àngghen. Town Iy/i, Nxb. Giinh irì quo gia, Hз Nçi, 1999, r.25, pliăn 1, tr.74.

4ń
 Thú hoí, canh trams thúc day sJr ph5t tricn ncn kinh tc thi triròng.
Trong ncn tinh tc thi Wòng, moi hành vi cùa m9i chù thc kinh tc
den hoąt djng trnng rnôi ti uótig canh tranh. Hen nïia, m9i host dong cùa
cac chi tiic kinii té ho;at dong trong ncn kiнh tc thi tru'õяg din нham iriuc
dich lii nhuan tot da, moon v3ay iigoài vicc hpp tźe, hp công cșnh tianh vói
nhau de có dпșc nhïing dieu kien thuan lii tiong sàn xuat và kinh doanh de
tliu dirpc lpi nhiian cao nhat. Thông qua dó, ncn hirih tc th| truòng ldiông
ngùъg Jute lioàn iliicn han.
J'h r ba, canh t anh Jà co che diżu chinh linh hoat vięc than bo cäc
ngi on ldc.
Ncn kinh te thi truùng dòi hói viec tiCp can các nguon lqc pliài drra
trên nguyên tac c,anh tranh de ¡ihân bô vào cliù tlić có tliê sù dung hieu qu5
he cä. Theo dú, các cliù tile san xuat kiвh doanh phài thçc hițn conn tranh
de có dirpc cv hoi sir dung cáe nguón ldc dê phuc vu cho sàn xuat kinti
doanh.
f7id /к, cșnh tranh thiic day năng lqc thóa inăn nhu can can xã hȘi.
Trong nen kinh te thi ti iiòng, muc dích cùa các chù the kinh te là lqi
nhu n tui da. Chi có nil íiug sàn phain liàng Jióa và dich vu inà nguùi tiêu
dùng lqa ch9n thì inói bún dupc và do dó nguòi sàn xuat mói eó loi nhuan.
Vi vây, пlзûng nguòi sàn xuat phài tìm m9i cách tąo ra khoi lu9ng sżn }зhsm
da dang, doi dào, phong phú, chat lirpng tot, gia thàiih hș, làni cho nhu cau
cùa nguòi tiêu dùng và xã h i duqc dap ring.
ong cüa cąnh tranh trolig quan dien cüa kinh te I ęc vi mô
ldc vè cô ng nghe cho truó c cвa xà hot, ngay cé nliñ ng nlià lnp kË thaвh tlitto нliet hojc rвÿt c1шcng tranh tá i to chic thô ng гiim вhat
phń p tGt Iшn so vó i thi trirù ng canh tranh.
uelson, Viiiú /r lip.'. ¡oy /, Xxb. Chính trj 9Ÿ v ğ a, 1997, Ha Noi, ö . 547.

Nłiiíng iác dóng iiéu cu:c cûa canh tranh

Khi tlirrc hicn canh tranh thicu lame manh, canh tranh có thc d.n tói
các tae d flg tiel2 DMC nhu:
M‹“›1 là, canh tranh không lành manh gây tôn hși môi triròng kinh
doanh.
Kiwi cäc Thu tire thee hiên các bien pháp canh tranh thieu Jành mash,
47
tham chí là các thú doan xau de the kiem lpi the se làm xói mõn deu môi
truÔng kinh doanh, thiam chÍ Xói món gia *! aO dúc xã hei. Do dó, các
bi3en pháp, thú doan canh tranh thieu lành minh can dirqc loai tiir.
Hai lá, canh tranh không lãnh manh gây lãng phí nguon lqc xii hei.
De giành iru the trong canh tranh, có thc có chú the chi6m giü càc
nguon lqc mà khóng phàt huy vai tró cita càc nguon 1qc dó trong sàn xuat
kinh doanh, khòng dua vào sàn x t de tao ra hàng lióa, dich vii clio x$ hai.
Trong nhíing truòng lipp nhir vay, canh tranh dii hm cho nguón lqc xà
hoi bi làng phí.
Ba là, canh tranh không lành manli gây làm Un hei phúc lqi cita xá
hf›i.
Khi các nguon luc bj lãng phí, canh tranh không lành manh dã khien
cho phúc lpi xíi hoi bi ton that. Thay vi neu sid dung hieu quà, xã hpi sê có
nhieu co hoi Ip ch9n hon de thóa mãn nhu can. Clio nên, khi các chú thé
sú dung các bien pháp canh tranh thieu linh myh, phúc tqi xii hQi sê bi ành
huang.
2.3. VAI TRÕ CÚA iYfQT SÓ CHU TI-fÉ THAM GIA T àI TRU'ÓNG
C6 Dt nhiêu chu the khác nhau tham gia tr| truóng, moi chú the có
nhííng vai trõ quan trpng riêng. Sau dày sê xem xét vai ti õ cita mjt so chii
the chính, d6 là: ngiiõi sàn xuat, nguõi tiêu diing, các chú the trung gian
trong thi tnr6ng và nhà nuóc. Cq thé:
2.3.1. Nguói san xuat
Nguói sàn xuat hàng hóa là nhiíng ngirõi sãn xuat và cung cap hàng
hóa, dich V@ ra th! tflróng nham dàp úng nhu can tiéu dílng cúa xã hji.
Ngirõi sàn xuât bao gom các nhà sàn xuat, dau tu, kinh doanh hàng hóa,
d|ch vp... H9 là nhíing nguói trtrc tiep tao ra cria cãi v3t chfit, sân pham cho
xã hei 8e phuc vp tiêu dúng.
Ngiròi sàri xuat là nhiing ngtròi síï dçng càc yeu to dau vào d8 sàn
xuat, kinh doanh và thu lpi nhu§n. Nhi¢m vtr cita h9 khóng chi làm thóa
man nhu cau hien tai cüa xà hoi, mà còn tao ra và phuc vu cho nhíing nhu
cau trong tuong lai vói mdc tiéu dit lqi nhuQ toi da trong dieu kijn ngu n
lqc có han. Vi vay, nguói sàn xuat luôn phài quan tàm dên viJc lqa chon
sàn xuat hiing hóa nào, só lu9ng bao nbiéu, sàn xuat vói các yen nào sao
cho có lqi nhat.
Ngoài mqc tiéu tim kiêm lpi nhuan, nguõi sãn xuat can phái có tríích
48
nhiJm doi vói con ngirõi, tiách nhi m cung cap nhiing hàng hóa d|ch vç
không làm ton hei tói súc khóe và lpi ích cúa con ngirõi trong xã hoi.
2.3.2. Ngiróí tiêu dóng
Nguói tiêu diing Ià nliiing nguói mua hàng hóa, dich vp trén tlii
tnrõng de thóa min nhu chan tiéu dóng. S*c mua cua nguói tiêu diing là ycu
tô quyêt dinh sq phát triên bén vüng eua ngirõi sàn xuàt. Sér phát triên da
dang ve nhu céu cita nguõi tiêu dúng là dang lqc quan tr9ng cúa sir phát
trien sàii xuat, ành huóng trpc tiep tói sàn xuat.
Nguõi tiéu dung c6 vai tró rat quan tr9ng trong dinh huóng sán xuat.
Do dó, trong dieu kiien nen'kinh te thi truóng, ngirõi tiêu cõng ngoài vijc
thóa mãn nhu can cita mirrh, can phài có trách nhiem doi vói sq phát trien
ben võng cua xã h9i.
Luu y, viDec phàn chia ngirói sin xuat, ngirói tiêu dílng chi có rich
ch*t tuong doi de thay duke chíic nãng chính cita các chú the này khi tham
gia thi tiuóng. Trên thpc te, doanh nghiCep luón dóng vai trõ vão Jà ngyõi
mua ciing vüa là nguõi bán.
2.3.3. Các chíi the trung gisn trong thJ trirdng
Chú the trung gian là nhííng cá nhân, to chÚc dám nhiÇm vai trõ cau
noi giíía các chu thê sàn xuat, tiéu dúug hãng hóa, d|ch vp trên thi truóng.
Do sp phát trien cia sãn xuat và trao doi duói tàc dóng cia phãn
công lao dong xii hOl, làm cho sq tách bi t trong dÓi giíia sàn xuat và trao
doi ilgày cãng sâu sac. Trén co só d6 xuat hip nhíing chu the trung gian
trong thi tnróng. Nhíing chu thê này có vai tró ngãy càng quan tr9ng dG ket
noi, thóng tin trong các quan h¢ mua, bén.
Nhir vai trö cha cäc trung gian näy ma nen kinh tk th| tru6ng irö nén
song dung, linh hoat hpn. Hoat d6ng cha ccc trung gian trong thi tnr6ng
làm tãng co hpi thvrc hien giá trt cúa hàng hóa ciing uhm th6a inãn nhu cau
cria nguói tieu dúng. Các chii the trung gian làm táng eq ket noi gitia sàn
x@t và tiêu diing, làm cho sàn xuât va tiêu diing tró nan ãn khóp vói nhau.
Trong diàu kien nen kinh te thi triróng hien i ngdy nay, các chii
thê trung gian thi tnr6ng khóng phdi chi có các trung gian thuong nhan mà
cón rát nhiêu céc chii thê trung gian phong phú trên tat cà các quan he kinh
te nhu: trung gian môi giói chú'ng khoán, trung gian mói giói nhà dat,
tiung gian môi gi6i khoa hqc công nghe...Các trung giao trong thi truóng
không flhíing hoat dong trên ph;im vi th| tru6ng trong nuóc mà cõn trên
phain vi

49
groc tc. Bén canh dó cí\ng có nhieu loai hinh trtlng gian khong phdt 1 p› vói
cúc chuan inyc dao dúc (I la dàu, mói giói bat hcp phàp...). Nhiing trung
gian này ein dirqc loai trú.
2.3.4. Nhà iiu’Jc
Trong ncn kinh te tllj truRi$, xót ve vai tró kinh tc, nhà niróc thirc
hien chúc nãng quàn ly nhà nuóe vi kinh tc dõng ttiôi tlllrc hien nhüng bien
pháp de kliac phuc nhirng kliuyét that cúa tlii truón@.
Vai tràcli rihiem nhu v}ay, in t mat, nhà nuóc thqc hien quían tri ph5t
tricn rico kinh te thông qua viee tão lap môi truõng kinh te tot nhat cho eác
ctiü thê kinh tc phàt huy súc sáng thao cria há. Viêc tão ra các rào càii doi
vói lio;at dong sàn xuat kinh doanh tü pliía iilià nunc sé lãm kim liam dong
lqc sáng tao eua các chü the sân xuat kinh doanh. Các ràc› cán nha v y phoi
diryc loai bó. Viec này doi Jioi moi cá nhân có tráeli nhiein trong bo may
qiiàn ly nhà nunc can phdi nhâri thJrc direc trúch rJJii in erin minh là thúc
dây phat triên, không gây càn tró sp phiit tricn cria nén kinh tc chi tru'kig.
Cúng vói dó, nhà niróc con sír dóng cúc cong cy kinh te de khac phuc
cúc khiiyet tat cúa ncn kinÍl U thi truúng, làin clio nen kinh tc tlij ti iróng
hoat dong hicu qiià.

fI9p 2.5. juan niem cii o Kinh te vi mt°i vÉ yui trà cúa cllílltt phii

Ciiinb phu dieu chinh c5c kliuyÜ t Ut cfia thi trirö ng tlö c quyen, ö nliiÜ vn nliä rn
kliuycn k hfcli hisu qua. Cäc chu ng ti inh c6a chinh phu Alu ycn km ich cö iig 1›2ng.
C'binli phu o° *!°h k inh té vi iiiö .

Npuon: P.SamueIson, Ai'ii/i te ú p‹, t ¡› l, Nxb Chinh tri guie gin, II, tr.54-85.

rr lii, trong nen kinh te thi truóng, moi quan he sin xuat và trao
doi, các hoat dang cua c5c chu the deu chin sy tiiC dang eua etc guy luât
kinh te khách quan cua tÍli trirõng; công thõi ch!* sv dieu tiet, can thi p cua
rihà niróc qua viec thu'c hieti h thông pháp lu pat và các chírdi s/ach kinh fê.
Mô hinh kinh Ü thi tru ng só dicu tiet eua nhà iiuóc ó tag nunc, ting
giai doUn có the khéc nhau tüy thujc vão irrite do can thi¢p eua chinh phú
dôi vói thi ti’uÕng, song tat cà các inó hinh deu có diéin chung là không thc
thieu vai tró kinh te cua nha niróc.

TÓM TÁT CHUÕNG

Hàng lióa là sàn phain cua !ao dong, có thc thóa mãn net nhu cdu
nio dó cüa coп nguöi dupe san xuat i'a nham rımıc dích trao döi, thua bòn.
llàtig hńa có hai tliu c tiвh là do lao dong cùa uguòi sàn xuat hàng
lińa có tính hai n(at, lao dong cu thc và Jan dong trim tкșng; lao Jjng cm
the tåO tß giń t*!s* dung, lao dóng trim tirnng to ra gia tri liàng hóa. Vięc
phat hién ra tÍвh hai mat cùa lao dung sàn xuat hàng lioa Ha phàt kien quan
trong ciia C.Màc, giúp ông luan giài trict dč và khoa h9c vé nguôn gôc, bàn
chat cùa già trj - dieu mù các nlià kinh te 1i9c troúc Màc chua giài quyct
ttu'pc.
Trefl ! ÒDg, GaC Qtly lueat kinh te hoat dóng, tác dong Can nhau và
diću tiet toàn bo qu5 trìnli sàn xuât, phân phòi, trao dôi, tiêu dùng. Kinh tü
thi triiòng lat giai doin ph5t ti îcn cao cùa kiпh te hàng hóa; ó dó. m9i quan
hc . . . ' . thi triròng, duúi hìrih thiïc quan hoc
- .
ho kinha - th dêu
tien dupe thee
tç. Ncw ki hicn
tih têtrên
th tniong ‹icic vąn lianh then cv che hàngrh t1'ucng.
! !
Kinh te thi tiзròng có nhieu uu the trong phat tricn sän xuat. Tny
нhiên, kinh té thi trucвg ciing có nhíing lAuyet tjt. Nhiing khuyct tât này
có tlic k Jiac phuc thông qua phàt huy vai trò kinh te cùa nhà niróc.
Có nhieu chù thc tham gia th{ tfuòng. Moi chù the có vat o, *'! i
kh/ac nhau. 1 lo‹it djng cùa moi chù the den ch!* sq tác tlong cùa các qny
luât kinh tê th! tnrùiзg; doпg thòi tuân thiï sir dicu riet, dinh hlróng cùa nJià
nuóc thông qua hț thong phúp lueat và chính sàch kinh te.

Sá(i suit /iõiig èón, liàng fióo, gió fr/ em' dóng, gif lrt, luring gió ml,
n Eng .xuât lao dÿ rig, cvrì»p dn lao doug, law dniip cu he. lao d‹1ng lrùu
tuo'ng, loø JÜng gif n dari, loo J‹“rig phúc tip, min iê, lht lieu:ôog, guy luât
giá tri, guy lućìl cuiig edu, lv thông tiêu If, cpnh tranh, ąuy lu(l ‹.Huh
tranh, HU frvong, cv chê thi træàng, kinh te the try ’+ng, nguôi sôn xuât,
iigvúi tien dùiig.

I . Hãy ch9n inot loai hàng hóa và dóng vai nguõi sãn xuat ra loai
hàng hóa dú dé thào luan vc thuoc tính và chi ra tâni quart trong cùa hàng
húa dó doi vói xã hoi'! Phâп tích tràch nhicm xâ hği ciia iriinh doi vói вguói
tiéн dùng, cãm nhan tác dong cùa quy luât canh tranh và de ra phirøng an
dc duy trì vi trí sàn xuat cùa minh trćn thi truóng?.
2. Vói to cäch là riguòi tiču dùng, tü kinh nghiéin thee tc cùa bàn
thăn, hãy tháo luan vä chi ra vai trò và bicn pliàp cùa nguúi tiêu dùng can
phà i là m dÊ bá o v{ quycn lpi cria minh dat trong moi qual hj vó i ngirõ i sà n
xuat và xã hoi klii tiêu dung hàng hóa?.
Cnn hõi ôn tBp
1. Dien kien ra dói cria nen sán xuat hàng hóa? Hàng lioá? Thu9c
tính cúa hàng hoá? Tính chât hai m t cüa lao dang sán xuat hàog hoá?
Lirpng giá trj liàng hoá? Nhíing nhãn to ãnh hiróng lu9ng gil tri cria hàng
hoã? Bãn cit và chúc nãng cua tien?.
2. Thi truóng? Vai tró cïia thi triròng? etc chÚc nàng cita thj trir6ng?
Uu the và khuyet tot cúa nen kinh tlii tru6ng? Càc quy 1u3t co bàn cïia thi

3.’Vai bb cùa càc chù the chính tlsam gia thj mròng?.
Tài li§u hoc trip:
1. C Màc - Àngghen Toàn Qp, NXB CTQCi Hà Nei 1994, trip 20.
2. C.Màc - Àngghen Toàn tap, NXB CTQG Hà Nei 1994, Qp 23.
3. David Begg, Stanlcy Fisher, Rudiger Dornbuscli, Kinh te hpc, Nhà
xuat bán Giáo duc Hà Noi 1992

52
 Chiвrng 3
GIÁ TRJ THWANG DC
TRONG NÈN KINH TÉ THț TRlfÔNG

Sau khi dã nghién cúu łÿ mean giá trj cùa C.Mác, chuong 3 së tiep tpc
trang bi he thoпg trî thúc lj Iu3n vf giá tri thing dir cùa C.Mác trong dleu
kien nen kinh te tht timing rц do canh traпh tu bàn chù nghia dê thay duqc
cãc quan hğ lqi ich cп bùn nhat thòng qua phân phoi giá tri mói do lao dong
tso ra giña các cliù the en bán trong nen kinh te th| truòng tк bitn chù
nghïa. Trên cп sò dó, giúp cho sinh vién hình thánh kÿ năng giài quyet có
căn cú khoa hoc quan hğ lqi ich cùa rninh khi khói nghięp hoíac tham gia
các hoąt dóng kinh te - xă hoi trong boi cãbh xä h9i hien dai.
Chunng 3 sé dirpc trlnh bãy vói ba nôi dung: id Ly luân cùa C.Mác
ve già o! +ğng du, dây cùng chính là nôi dung cót lõi h9c tliuyet giá tri
thşng dir cùa C.Mác, hón dâ tãng trong ly mean kinh te chính trł cúa C.Mác;
iij Tích líîy tu ban (cúch thúc sú dçng giá tn th yang du); iii) Phân phoi giá
tri thąng dir trong nen kirrh te thț mròng tțr do canh tranh tu bán chat nghía
3.1. LŸ LUAN CÛA C.MÁC VÈ GIÁ TRI. THWANG DII‘
Ly lп(ш giá trj thang du cùa C.Mác, dirqc trinh bày co d9ng nhat
tiong tá c pham “Tu bà n”. Trong dö , C.Má e luan giá i khoa h9c ve ngu n
goc và bàn chat cùa giá tri thang dv.
3.1.1. Nguòn g8c cùa giá tr{ thang du'

Oe tìm ra công thÚc chung cùa tu bàn can xern xét vai tró cùa tien
trong luu thòng hàng hóa giàn den tién trong nen sàn xuat ter bàn chù
nghía.
Tien trong nćn sân xuãt hàng hóa gián dun yuan dung trong quan he
H-T-H.
Tien trong nen sán xuãt tti bãn chu nghJa van dóng trong quan hğ T-
H-T.
Oiem khá e nhau cv bà n giü a hai hình thú c van dong nêu trèn the
hien ò inuc dích cù a quá trinh lwu thô ng. Muc dich trong luu thô ng hà ng
hö a giiiți don lÒ gia ! *ù dung. Mic dlch trong Inn thô ng tu bà n lä giá tij
ló n hon vì neu kliò ng thu dupe luo'ng giá try ló n hon thi sq luu thô ng
nà y

53
không cö j nghïa. Do vjy, tu bàn vân dong thco công thúc: T-H-T’ hay dày
là còng thÚc chung cùa tu bàn. Các hinh thái tu bàn den v3n dong theo
cóng thúc này.
Trong dó, trong dó T’= T + t (t>0).
SÓ tip troi ra lón h‹m du9c gęİ là gié tri tlijng dir; so tisn úng ra ban
dan vói mçc dich thu duqc $iá tri th yang dir trö tliành tu bàn. Tien bid
fllành tir bân klii dir9c dùng dê mang lai gia trj tlijng du.
Tir bãn là giá tri mang lai giá t*! ąfig du.
Nguon goc cùa gif tri thiang du tir dâu mà cö?.
Vijc mua, bán hãng hóa thap hŒi how bang giá tri sê khòng c6
giá tri tang thêm, neu ngiròi mua hung h6a de rÖi bán hàng hóa dó cao hoп
gié tri thì ehi du9c l9i xét ve nguòi bán, nhung xét ve ngiròi inua thi lit bț
thiet. Tiong nen kinh te thi tnròng, moi nguói deu dóng vai trò là nguòî bán
và dong thòi ning là tig¡ròi tuna. Cho ncn, nêu dirqc lpi khi bén thì ląi bi
thict khi niua. Luu thóng (mua, bźn thông thu6ng) khûng tao ra giá tr| tăng
thêm) set trên pham vi xiî hği.
Bí meat ò dâ y lã nhã M bã n d‘a mua doers mot loai hà ng hö a djc biğ t
nào dò mà trong quá trinh Sri dung lodi hàng hóa này, giä tr{ cùa nó
khòng nhíing dirpc bào tôn mà cón tao тa drqc giá tri inói lón han giá tri
ban thân nd. Dó là hàng höa SÚG l8o dong.
3.1.1.2. Hàng hóa s Ian dóng
C.Mác viet: “Súc lao dong hay näng lqc lao dpng là toãn b6
nhíing năng lqc the chat và tinh thân tôn @i trong co thé, trong mot con
nguói dang song, và du9c nguòi dó dem ra van dung moi khi sżn xuât m
inQt giá trț sü dóng nào dó’*
* Hai diću kien dé Sùc lao done tró thánh hàng hóa.
Met, ngкòi lao dong dir9c trr do ve thân the
Hai, nguòi 1ao dung khóng c6 dù cźc tu lięu sàn xuãt thiet dé tв
kćt h9p vói sic lao dong cúa minh to тa háng hóa d6 bán, cho nén h9 pliài
bźn súc Rao dQng.
* Thupc tính cùa hàng hòa súc lao d6ng.
Hàng hóa sÚc lao djng cííng có hai ÍÍluğc tính: era ! Va gİa tn 8ÌÌ

C.Mäc - Ph. Angl›en, Tom tÍp, Up 2i, N b Chieh iri quoc ßia. H. 1993, tr.251.
54
dung.

She 1:to dong chi ton tpi nhir nãng lqc con nguòi song, moon tái s5n
xuat ra năng lçc dó nguòi lao dong phãi tiêu dùng niot Icing tir lieu sinh
host nhat dinh.
Do v{зy, rhòi gian lao dang xa hoi can tiiict dc tài sùn xu.t ra súc lao
dong së dupe quy thùnh thćri gian lao dong xă trot cân tllićt dê sàв xuât ra
nhúъg tк ticn sinh hoat ay. Dim dat thco cách khác, già tri cùa hàiig hóa
súc lao dong dirgc do luòng giän tiep thông qiia lirpng già ti i cùa các tir
lięu sinh host ‹łe tái sàn xuat ra sitc lao ‹long.
€iiú tri cùa hàng h‹\a sirc lao dóng do các bğ pliân sau dây hip thânli:
Mot là, giá tri tu lieu sinh hoat can thiet (cá vât chat, tinh than) de tái
sän xuat ra sic Jao dang;
hut /ń, phi ton üào íąo nguòi lao dang;
But lû, giá tri nhüng nr lięu sinh host can thiet (veat chat va time th fin)
nuôi con cùa ngu'či lao dong.
Neu dúng theo nguyeв tac вgang giá trong nen kiпh tc thi truòng thì
gia cà cùa hàng hóa sú'c lao dong phùi phàn ńnh ltrpng gid tri nêu ti ên.
- Giá lri st dung cúa hàiig hóa sic lao dong cûrig là dË tliòa mãn
iièo c o ctio iipirti niuu.
Nguúi mua hàng hóa súc lao djng mong muon thóa nlãп Thu can có
duoc giä tri lõn hon, giá ti i tãng théni. C›iź tri sù dung cùa hàng hóa súc lao
dong dirpc thé hien trong qu5 trình sù dung sùc lao dóng.
I iàng húa sùc lao Jong là loai hàng hóa diac biet, nó mum yen th tinh
than và tich st. Hen rhe, giá tıd st dung cùa hàng hóa sic lao dang có tính
năng tłac bîct m?a không hàng hóa thông thuóng nào có dirpc, do là trong
khi st dung nó, khûng nhúng giá trț cùa nó dirpc bào ton mà cùn two ra
dupc Ining gia tri lón hon. Dày chính là chìa khóa chi rõ nguon goc ciia
giń tri lón hon néu irên do dâu mà có.
Nguon goc cù a giá tr| thang dir là do hao phí sú c lao öj oę mà có .
3.I. I.3. Sy sán xuär did rr/ rù ny Mfg
Quá trinh sã n xuat giá tri thang dп là su thong rihá t cù a quá trình two
ra và làm tãng giá tri.
De có du9c giá tri thang du, nem sán xuat xã hei phái dat den môt
trinh d nhat danh. Trinh do dó phàn ánh, ngudi lao dong chi phài hao phí
inot phan thõi giao lao dang (trong th6i gian lao dong dâ duqc thóa thuan
mua bén theo nguyên ic ngang giá) là có the bit dap õuqc giá tri hàng hóa
súc lao dang, b pág này 1à thói gian lao dong tat yen.
Ngoài thói gian tat yeu dó, van trong nguyén de ngang gia da thoà
thu3ii, nguòi lao dong phài làm vi c trong sq quin ly cúa ngiròi mua hàng
h6a súc lao dong, và són phim làm ra thuoc sò hiïu cita nha tir bàn, thòi
gian dó II thòi gian lao dong thang dir.
Thí dç:
Già sü sàn x t giá tr{ thang du diroc thuc hi jen duói hinh thái sàn
xuat cu the Ià sáii xuat spi và trong quá trinli sán xuat nãy, nhà te bàn thuari
tuy chi dóng vai tró lã chú só huu và chi có nguõi công nhán lã nguói lao
djng toc tifp.
De tien hành sàn xuat spi, nhà tir bàn phài üng ra so ticn nhu sau:
50 USD de mua 50 kg bóng,
3 USD hao mòn may m6c de kéo 50 kg bòng thành sqi,
15 USD mua hàng hoá súc tao dông d6 sir dung trong 1 ngày làm
vince 8 gid và diên này dvgc n Ôf €ÓI1 iihán ihoá thupn vhap nhan.
Nhà tu bàri Eng ra tong so 68 USD.
Trong quá trinh sàn xuãt spi, big lao dong cç the, nguói công nhán
bien bong thãiih soi. Giá tri cúa bõng vã trao mõn inày móc dure chuyen
vào gÍg tri cúa s9i. Bang lao dang tràu tung nguõi công nhãn tão ra áá >!
m@, giá djnh, trong 4 gíó lao dong công nhân dé chuyên toàn bo 50 kg
bóng thành sqi. Giá tri, sqi gom:
Già tri. 50 kg bóng chuyen vào : 50 USD
Hao mòn miy mòc: 3 USD
Già tri mói bang gii tri sùc lao dang: 15 USD
Tong cpop: ò8 USD
Nhà tir blu ùng ra 68 USD, gii d!nh sqi dir9c bàn hét, thu ve ó8
USD. Neu trlnh lao djng dirng lai tai diam nãy ths không có gia trj
thãng dir, tien inig ra chua tró thành te bin.
56
 Dé có giá tri thang du, thõi gian lao dang phài vu9t quã cái diem bú
lai giá tri srrc lao dông. Ltru là nhà tu bàn mua súc lao dong cúa cóng
nhân de sir dung trong 8 giõ (või 15 USD nhv 8ã thàa thu ri), không phài
là 4 gió.
Công nhân phái tiep t9c làm vi c trong 4 giõ nüa. Trong 4 giõi này,
nhà tir bàn chi phâi bó thêm 50 USD de mua 50 kg bông vl 3 USD hao
mõn méy móc.
Quá trinh lao dong 4 giõ san dien ra nhu quâ triníi dan. So sai duke
tao ra trong 4 gid lao dang san cilng có giá tri 68 USD. Con so này bao

Giá tri eua bóng chuyen vào: 50 USD

Hao món mãy móc: 3 USD
Giá trj mói tão thêm: 15 USD
San khi sqi duqc bán het, già tri thu ve san 8h lao dang cúa công
nhân là: 68 USD + 68 USD = 136 USD.
Tong cong, nhà tu ban úng ra 100 USD + 6 USD + 15 USD = 121
USD, trong khi dó SO soi sàn xuat ra có giá tri 136 USD.
Do d6, nhl tu bân thu dirqc lupng giá tri thiang dii là t36 USD — 121
USD = 15 USD.
Pan ehênh heh này là giã tri thang du. Day là giá tri mói do ngitói
lao dong tao ra ngoài hao phí lao djng tat yeu. Phan giá tri mói này rrhà tu
bàn riam lay do dia v| là ri ói chíi só hiin.
Nhu viay, giá tri tháng dv lá hp phin giá tri mái dóí ra ngoái giá fr/
siic lao dóng do cóng nhán f‹ao ra, lá Tt quá cúa lao dóng khóng cóng cia
cong nlián cho nhá ftr bán.
Ky hieu giá tri thing du Jà m.
Sõ di duqc g9i 1à dô i ra vi nguõ i lao dong ch1 Un mbt phÍin nhfit
djnh thói gian hao phí sÚc lao dang da dupc thóa thuan theo nguyén tác
ngang giá là dfi dú de bü dap giá tri hàng hóa séc lao dang cita minh. Thoã
thuian nà y dirpc phà n á nh ó in t bã it h9p dong lao dong giü a nguó i mua và
nguói bán hàng hóa súc lao d6ng. Tot nhién, trên thçc te trong nen kinh tÉ
thi tnrõng, thóa then này rat khó dat duqc míic ngang giá, nghia là tien
công cúa ngirói bán súc lao dang rát khó phàn énh luqng giá tri day dú nhu
ba ycu tS can thàrrh nhu dã nêu.
 Trong ví du xii nêu trên này, d‹t già dinh ngwói iniia súc tao dong là
nhà tu [iàil vii tu cúch la chá só hirti th nao ruy de phàn biet vói nguói lao
ttong làin thuê. Trong triróng hop vire c¡uàn ly doanh nghí Cep ciing do ngMõi
tan dong dele thuê thi giá ti i tnói là tliiiân tuy dn lao djng iãrn thué tao ra.
Cou trong trucng h‹j› nguúi nua hàng hóa súc lao djng ciiiig pliài
hao phí si'rc lao dong dirói dóng quàn lj lhi giá tri mii dó cííng có sp dóng
góp mot phan tü lao dong quàn lj i'ói tir cich là lao dong phuc tap. Trin
thuc tc, la so ngirõi mua súc lao djng cung pliài tham gia quin ly và hao
phí súc lao dnng.
Nlirr vay, den dây có tíic kliái quàt: tir bàn là gia tri dem fbi giá tri
th3ng du.
Quà ti jrih sàn xuat gir tri tti ng du, xét tiï phía nhà to ban, là qua
trinh Jrng ra và si dung tu ban vói tir càch là già tri rnang lii gia tl’! thang
du. De ticii hàiih SdIJ XU.t, IIIJÒ tlr ben phài fmg tu bàri ra inua tir licu sàn
x nit và súc lao dong.
Dc kiiang dinh rG hon nguon goc cita giá tri thang dir là do han phí
site tao dang tao ra, can phàn tích vai tró cua tu lieu sàn xuat trong moi
quan hê vii ngirúi lao dong trong quá ti inli làir tãng giá tri. Viec phân
tích iiày duke C.Múc nghiên céu difói noi hàm eua hai thu pat ngü: Tu bàn
bat hien và tir ban khà bicn.
3.1.1.4. Tu’hâii Kit hiên và tv bán Und bien
Dê tien liànli sdo xuat, nhà te ban can mua tu liêu sào xuat và h3ng
hóa sú'c lao dong.

’l'ir bäii bat bicn không tao ro eta ! thang de ilhirng là dieu kien can
thict dê cho quà trinh rao ra già tri thang dii dupe diên ra.
Máy inóc dú hien dii, dii duqc tq dong hóa the vai ti ô cüa nó, C.Mác
so sánh, giong nhu vai trô cúa chiêc binh thúy tinh ti ong thí nghicln phàn
Eng lióa hpc. Múy móc, nguyên nhiên v pat tiêu la Jicu kien dê cho qiiá trinh
làm tãng giá ti i duoc dien ra. Khõng có iTiáy nióc, không co quá trinh to
cliúc kinh doanh tlii duang nhiên không có quà trinh sün xuat giá tri thang
58
 Ngày nay máy móc dine doвg höa nlш nguòi mży, thì nguòi itiáy
cilng cíii có vai tro tà máy móc, chùng nào vice st dțing súc lao dong còn
có loî hon cho ngiròi mua bàng hóa súc lao dóng so vói sù dóng nguòi
măy, thi ehùng dó nhà tu bàn còn sù dung súc lao d rig song cùa ngiròi bán
sùc lao dong làm thuê.
Tuy nhièn, can hut ÿ, viice úng dung thiet bi công nghe tiên tien vào
trong săn xuat là tien de de tăng näng suet lao dong xã h{oi, do dó, may
móc, cóng nghe tiêu tion rat càn thiet cho quá trinh làm tăng gií tri.
- Tv bán kliá bits
Bp phan In bán dúng de mua hàng lióa súc lao dóng thì khăc. Già try
cùa nó ßapc chuyen cho công fihân làm thuê, bien thành tu tien sinh hoșt
can thiet và mât di trong quá tгlnh tài sán xuât súc lao dóng cúa công iiiiăn
läin thué. Tuy nhiên, trong quá trinh s5n xuat, công nhân làm thuê bnng lao
dong trùu tuptig tao ra gia ! úi vói lir9ng lón hon gjá trł súc lao dóng.
Vay, C.Mac kct lu}an, бp phan to: bóii tin tqi duói hình ihái sic lao
dğng không tái hien ra, nhviig thôiig qua lao dang mint Wgng cúa công

Máu gni là tu: bán khà bien hieu lô v).

Nhir v3ay, den dfiy, neu goi G là giá ^! hãng hóa thl cö the công thúc
hóa ve giá tri hàng hóa duói dang nhu sau:
G = c + (v+m)
Trong dó: (v+in) là b phan giá tri mói cùa hàng hóa, do hao phí lao
dong to ra; c ld giá tri cùa nhíing tir lieu sàn xuat dä dupe tien dung, là bo
phan Rao dong quá kiiú dã dкpc k6t tinh trong máy móc, nguyên nhiên vat
lięu. BÇ phjn này dtrqc chuyen vào giá tr! sàn phâm mói.
3. J.I.S. Tier cóng
Tien công là giá cà cúa hàng hóa SÚc lao dóng. Dó là bo phąn cùa giá
tri inói do chính hao phi súc lao dpng cùa nguòi lao dong làm thuê tao ra,
nhung nó lai thitòng dușc hien là do nguói mua sÚC lao dQng tra cho nguói
1ao dğпg Um thuê.
CA saii mjt thòi gian lao dong nhat dinh, ngir6i lao dóng làm thuè
duyc trà met khoàri tien công nhat dinh. Dieu dó th jam chí làm cho ngirõî
lao dong cling nham hicu lù ngiròi mua súc lao dóng dã ttà công cho mình.

59
Trái lii, nguon goc cúa tien công chính là do hao phí site lao dong eua
ngirúi tao d6ng làm thué tq trà cho minh thông qua só sách cita nguõi mua
hàng hóa sü-c lao dong mà thôi.
Can nhíÏn manli dicm này de nguòi lao dong cííng nhu nguòi chiï
mua hàng hóa siïc 1ao dong phdi diat !à Vi Cuil moÍ bén trong mot quan he
lpi ich thong nhat. Neu tq khói n@iep, liap doanh nghiep và mua hàrig hóa
súc lao dong thi cííng cân phai dôi xii vói nguõi lao dong thât trách nhiem
vi nguõi lao dang dang là nguon goc cho sq giàu có cúa minh. Trái lai, neu
phãi bán hàng hõa súc lao dang thi can pliài biet hão ve l9i ích cúa bán thân
trong quan he lpi ích vói ngirõi mua hàng h6a súc lao dang.
Luu {, khi khang dinh nguon goc cita giá tri th@g dir là do lao dang
cüa nguõi lao d{ong 1àm thuê hao phí tao ra thi không có nghia là ngnói
mua hâng hóa sÚc lao dang dã thu dupc ngay giá trt thgng du duói dóng
hinh thái tien. Trái laí, de thu dupc giá tri thang du’ diróí hinh thái tien, g9i
JA thyc hien giá tri thang dir, th1 hàng hóa duqc sán xuat ra ay phãi ditqc
bán di nghJa là nó phát dirpc th| trnóng chap nhan. Khi hàng hóa không
bán dirqc, chu doanh nghijp sê bi phá sán.
Vi v y, C.Méc nhan minh, de có giá tri thang du, nhà tu bán không
nhúng cf phài thyc hién quá trinh sàn xuat già tri thang du, mà cón can
phài chuan bi cáe dieu ki jen Un thiet cho quá trinh dó và thuc hien gíá tr|,
giá try thang de chúa dimg trong nhiing hlng hóa 8ã dupc sán xuât ra. Tong
the nhirng hoat d9ng dó bien hien sp van dong tuan hoàn, chu chuyên cúa
tu bãn.
3.J.1.k Tuas hoàn và che chuyeii cua tir báii
* Tuan hoàn tu bãn
Tuan hoàn cúa tu biin là sir van djng cüa tu bàn lan lir9t trái qua ba
giai doan duói ba hloJi thái ke tiep nhau (M bàn tiên te, tu bân sàn xuãt, tu
bàn hàng hóa) gan vói thqc hijn nhiing chúc nãng ttrong ring (chuan bi các
dieu kien càn thi6t d8 sàn xuãt gií tri thàng de, sàn xuât giá trit th3ng du,
thqc hien giá tri thiang du) và quay tró ve hinh thái ban dan công vói giá tr|
thgng du.
Mô hinh eüa tuan hoàn tir bàn là:
SLD
T—H SX H’ — T’
TLSX
60
 Quamôfiihnäy%ogt y1ö1maaguogoröagaV!th gdp
JiÍ
dupe two ra trong sàn xuRt và do l1ã0 l* She lao Jong cùa tiguúi lao dong
ch íì không pliài do mua i è bán dat mà có. Ket qnà cùa quá trìnli sàn xuat là i-
1’ trong giá tn cua H’ có bao hàm giá ti'i th yang du. Khi bán duoe H’ ilguõi ta
thu dirpu ’1”. Ti ong T’ cö già tri thiaвg Qtr diiói hình tliái tien.
3’uan moarı to b5n phan ónh nhïing moî quan lie khäcJi quan giua các
host dóng cats kct hip nhip nhàtig, kip tiiõi, dùng lúc trong quà ti Uh .sàn
xuat kinh doaкh trong new kinh te th trlrúng nói chung và kinti te thi
tnròilg tu bàn chù iigtiía rtói riêng.
De sàn xudt kinh doanh hicu quä, chû the kinh doanh phài cö cäc you
th säв xuat can thiet vói so lir‹yзg, chat lu‹yig, cv cpu phù hop, pliài có trimi
dj tô chùc sap xep và thuc hien cong viéc theo guy trìnli, thong thòi can có
nhùng dieu kien bćn moat tiluân lpi cho vice thș'c hien quá trinh dú, do no,
không nhïing can có no lyc to lón cùa ‹łoanti nhân, mà còn can tói str ho tray
tích etc cùa nhà nude thûng qua kien tao môi truòng kinh doanh tiiu n lvi.
Trong dieu kien môi tiuòng kinh doaNh cu the nhat dinh, cäc nlià tu
ban kliàc вhau cùng thitc hicn day dù các buóc cita quy ttìnli kinh doanh cú
the nhan diipc nhiing mdc hieu quà khàc nhau do chs chuycn to bàn pua h9
khác nhau.
* Chr chuycn cùa to bàn
Chu chuyeii tu bán IN luôn hoàii In hàn ‹type sit là god irìiih diiih ky,
thuàng xuyún lip dl Up /f2f VÒ dói mii they thôi gian.
Cllu chtiyán tir bàn dupc do luóng baog thòi gian chu chuyen home
toe do ehii chuyeil tu bãn.
Thòi giao clip ctluyen tu bin tà khoàng thòi gian mà iвôt tir b‹ari ke tit
khi dкqc нng ia duói fiiot hình thai nhat dinh cho den khî quay tró vs duói
hình thai dó cùiig vói gi5 tr! yang dir. ThÒi gian chu chuyêo ttr bàn bao
gom łhòi gian sàn xuat và thòi gian lmt thông.
Doc do chu chuyen tu bán là so lan mà met tк bàn dкpc ъg гa duúi
mot hình thái nhat dinh quay ttò ve duói hình thài dó cùng vói gif tri thaвg
du tính trong iuôt den vi thòi gian пhat Jinii. Thóiig ttł(fÓllQ, f0c 4Cì IBM
chuyen duoc tính bang so vòng chu chuycn cùa tu bàn trotig thòi gian 1

61
 Ncu kj hiju so vong cliu chuycn cùa tir loan là n, thõi gian cùa inot
năin I à CH, thòi gian шoi vòng chu chuyûп lä ch, tin tõc do emu chuyćn cua
ting b{u phan tu bàn dir‹yc tính нliu sau:

Xćt thco phuong thúc chu chiiycn giá tr! •ua tu bán sàп xuat van giá
tn sàn phâm, tlr bàn ttii'pc chia thành càc bȘ phan là to bän cÔ dinh và tir
bàn Inn d5ng.
Tv bán c'c› dinh lń bit thun lv bán ,sán suctt fin lii dari hình ihái Rr
lieu lao dnnh ham gia toàii bó vòo quò trìiili sán suit uhvng gió tri cúa nd
chi chuyên dân úán, iù rig thin i•’to gió tri elm phâin theo mú-c dğ hao inôn.
Hao mon cua to bán co dțnh bao gom hao inòn liúø hình (str tnat rnàt
vc giá tr! sù dung vù già tti) do sir dung vù tae dong cùa tu вhíćn gäy ia và
hao mùn vô hình (st wat gió tliuan tíiy) do sq tang lén cùa nătig suit lao
õjiig sári xuat tu lieu lao dóng và sq xuat hicn cùa nhiing the hț tu lieu lao
donb ńi có O'dilğ suet CrtO ÍJOft.

De thu dupc hicii qвá sán xuat kiвll doanh cao, cac nhà tir ban phài
вo lVc rút ngan thdi gian chu chuycn hay day nhanh toc do chu chuycn tir
bán trên cп só Ham víiıig cźc yeu to ành hпóпg dcn thòi gian chu chuyen tu
bàn, dong thdi sù dung hięu quä tu ban co diih và tu bãn luu dong.

Ibn i”o.

3. ł.ž. Bèn cłiàt cúa giá tr} thang üir

Nghiên cúii ve nguoп gÓc cùa già tr| thiang du trCo dây Who chúng ta
thay, giá try tlląпg du, nhir viay, là ket quã cùa st hao phí sùc lao dong trong
st thong nhat cua qu5 trinh tąo ra và làin täng giá ti i.
Quá trinh dó duqc dieп i a trong quan he xã hji giña nguòi, thua hàng
lióa súc lao dpng vói ngiròi ban hàng hóa síïc lao dóng. Do dó, nću già dinh
xã hoi chi có hai giai cap, là giai cap tu sàn và giai cap công nhân, thì giá
giá tri th yang dir trong neh kinh tc tlii triròng tu ban cliù вghtз inang Sdn
G2
chet kiiih te’ - xã hei fõ quan he giai cay. Trong d6, giai cfp các iihà tu bãn
làm giàu dqa trén co sõ thuê muón lao dong cüa giai cap công nhân.
fi dó, muc dích cúa nhà ter bàn là giá tri thang dir, nguõi lao dang
làm thuê phâi bán séc lao dang cho nhà tir bàn ay.
Sinh thói, chóng kien cành ngirói lao d{ong bi áp búc lao dong vói
tien công ré ttr bàn th1 không ngírng giàu cõ, C.Mác
nh3n thay có m t sq bât công sâu sac ve iriãt xã hoi. C.Mác g9i dó là quan
h bóc lot, mac díi ve m t kinh te, nhà tlr bãn không vi php quy luat kinh
té ve trao doi ngang gia (ví du Ve Sq sán xuat Oiá >! bang dir nêu trên cho
thay, nhà tu bàn dá trà cho công nhãn dúng bang giá trt hàng hõa súc lao
dpng, nhà tu bàn tuân thú quy luat giá tri)
Su giài thích khoa h9c cria C.Mác õ dfiy dã vaqt han so vói các nhà
kinh té truóc dó. Tính khoa h9e the hien ó cho, C.Mác dã mô tà diroc mot
thqc te, nhà tu bàn dã không vi pham quy lu3t kinh tt v6 trao dói ngang gia
thóng qua ky h9p dong thóa thuan vói nguõi lao d9ng làm thué, song trong
trao doi ngang giá dó, giá tri thiang du von duqc tão ra cho nhà tu bàn bang
lao dang song chú không phài do máy móc sinh ra.
Trong dieu kien ngày nay, quan h dó van dang dien ra nhung vói
trinh d và múc d9 rãt kbác, rat tinh vi và duói hinh thúc ván minh hon so
vói cách inà nhà tu bàn dã timg thpc hien trong the ky XIX.
De hieu sfiu hum bón chãt cita giá trj th@g dir, C.Mác làm rõ hai
pham tríi tJ suat và khoÍ luqng giá *! thãng dir.
Mac dích cria nhà te bàn trong nen kinh te th| tru6ng tu bàn chá
nghia khóng nhiing chi dóng lei ó múc có du9c giá tri thãng du, mà quan
tr9ng là phài thu duqc nhieu giá tr| thang du, do d6 can có thuóc do dê do
Iu6ng giá trt thiang du vf lirqng.
Tj suat giá mi thóng dv là tf lp phan lrâm pitta giá /rj tliàng du vi fil
hán khó biên de són xuat ra giá /rf t@iig dv dó.
Công thúc tính tJ suat giá tri thang dir là:

m' = —z 100%

Trong dó, m’ là ti suat giá trj thãng du; m là giá trj thang du; v là tu
bàn khã bien.
Ty suat giá tri thiing du cíing có the tinh theo tJ l phan trãm giüa
63
ttiói gian lao djng thang dir (t’) và thõi gian lao dong tat yeu (t).

iii' = -z 100%

Khni la-una già tri thang dir II lir g pit lr¡ thóng dv bóng tien niú
nlià tv hàn lliu di o'c. Cohg thúc tính klioi tiryng già tr¡ thatig du tà:

Trong dó, M Jà Jioi iu'png giá tri thang du', V là tong tir han klià bien.
Ty suat già ti i thang da phàn anh trinh do khai time sic lao dong lam
tliuè; khoi lu'cmg già tri th'àng da pliàn ànli guy mò gia tri th tag du mà choi
s‹i tiiiu te lieu elan xuat thu dirqc.
3.1.3. Cdc phirmig pháp sãn xufit giá trj thang dir
Dc tliu dirpc nhicii sra *! thang du cau có phirang phòp nhat di nh.
C.Màc dà chi ta nhà to’ bàn su' duig hai phucng phàp sàn xuàt gin tri thRng
a sa* •a sra *! ang du tuy t doi và sàn xuat giú tl’!thang du tucng
doi.

Vi du: neu ngày lao dong là 8 giur, thòi gian lao djng tat yen l à 4 giò,
th‹ii gian lao dang rti ng du là 4 giò, ty suat gia tri thang dir là l00*Z .
Gi5 !nh nhà tu bàn kéo dài ngáy lao dang thêni 2 giõ mia vii moi
•. • • .' , • . ' - • • • • , •* •
doeu k e tho ng do r thI gi a tl ! thó ng dii tuyç t dor tang tu 4 gi n lên 6 gi n va
ty suat gia tri thiang du sê là:
'
iii‘ = ' ' x 100% = 150%
4 giõ •

l9c có nhicu già tri thang dir, nguú i inua hà ng hó a síïc lao d9ng phà i
tlin moi cú ch dé kéo dà i ngà y lao dang và tà ng cuò ng do lao dong.
Tuy rihién, ngày lao djng chiu giói han ve mãt sinh ly (công nliân
phài cõ thói gian ãn, ngoi, nghi ngoi, giài trí) nên không the kéo dài bàng
ngày ter nhiên, cón cuóng dj lao dpng cúng khoog thê tãng vô han quá séc
chin dimg cua con nguõi.

64
 Hon nüa, công nhân kien quyet dan tranh dói rút ngau ngáy lao
dong. Quyen lii hai bcn có mâu thuan, thông qua dau tranh, tuy titnng
quan l ic lirqng mà tai các dân toc trong tiing giai doan 1!•h sir cu thê
có the quy d|nh db dài nhàt djnh cïía ngàJ lao dang. Tuy viay, ngày lao
dong phài dài han thói gian lao dong tat yeu và cííng khòng the vu9t giói
han the chàt và tinh than cïla nguói lao dpng.

Giò tri thòng dv te:ang dei Iò gió ivi ang da zhu duyu nhà rti nghe
thài gian lao dc›ng tat yen; do dó kèo dài thài gian lao dang thang dìr trong
di dp dài ngày lao dang khóng thay dot ho@c thóm chi rit riga.
Vi du: ngày lao dong 8 giò, vói 4 giò lao dong tat ycu, 4 giò lao dong
thang du, tj sit già trj th@g du là 100%. Neu già trj sùc lao dang giàm
khien thói gian lao dong tilt you rùt xuong cùn 2 gjct thì thòi gian lao dong
thgng dir sè Id 6 giò. Khi dó:
6 giõ
in' —— 100% = 300%

Ncu ngày lao dàng giàm xuong cõn 6$ió nhimg giá tri séc lao dang
giàm kliien thõi gian lao dpng tat yen rút xuong con l gin thi thoi gian lao
dong thang dir sê Id 5 giõ. Khi dó:
ni' S ’Õ 100% = 5000Ã
—1
De ha Up giá tri súc lao dong thi phài giàm giá tri các te lifu sitih
hoat vã d|ch can thiet de tái sãn xuat séc lao dang, do dó phài tãng nãng
suat lao dong trong các ngành sàn xuat ra tir lieu sinh hoat và các ngành sàn
xuãt ra tu liju sàn xuât dê chê tao ra tu liju sinh hoat dó.
Trong thyc te, via cái tien kj thuat, tãng nãng suat lao dong dien ra
truóc het ó inÇt ho c vài xí nghia riéng biet, làm cbo hàng hoá do các xi
nghiep ay sàn xuat ra có giá tri cá biet thap hon gjá tri xã hoi, và do d6, só
thu duqc mpt so giá tri thang du trpi hon so vói câc xí nghia khác. Pan
gií tri thiang dir troi hum dó là già tri thang du siêu ngach.
Xét timg tru6ng hpp don v| sin xuàt cà biet, già tri thang dir siéu
ngach là mpt hip tu9ng tim thdi, xuat hien roi mat di, nhung xét toàn bo
xa h4 »r bàn th1 giä tri thang du siéu ngqch içi là hien tu9rtg ton toi thuñng
xuyén.

65
 Giá tri thiang dir siêu ngach là dong lqc manh nhat thúc day các nhà
ter bãn ra súc cài tien ky fliugt, tãng nãng suat lao dong. Hoat dong riêng lé
dó cua ttiiig nhà tu bàn dã dan deu ket quà làm tàng nãng suat lao dang xã
hoi, hinh thárih giá tri. th bang du nrong doi, thúc day luc ming sàn xuat phát
trien. Vl vgy, gia tr| tli3ng du sim ngach là hinh thái bien tuóng cria giá trt
thang drr tunng doi.
Trong thyc tien lich sú phát trien kinh te thj truõng trén the giói, giai
cap cíc nhd tu bin dá thqc hiên nhúng cuoc cách mang lón ve sán xuat de
không ngirrig nâng cao nãng suat lao d9ng.
D6 là cách mang ve to chúc, quàn lj lao dông thông qua thyc hien
hi p tác giàn don, cách ming ve súc lao dong thóng qua thqc hien hiep tác
có phàn cóng và cách mang ve tu tien lao djng thông qua sq hinh thành
phàt trien cüa nen dai công nghia.
Su hinh thàrih vã phát trien cia nen dvi cóDg nghiCep thông qua cách
ming cóng nghiep dã mó ra nhiing dieu ki jen mói cho phát trien khoa h9c
và công nghe thúc day sàn xuat nói chung vi sàn xuat giá tri thóng de phát
trien nhanh.
Cïing vói torn cau hóa kinh te, khoa hoc và cóng nghe ngày càng trò
thành nhfin U quan trong cïia sàn x t già tri thang du trong nen kinh tè th|
tnróng trèn the giói hiçn nay.
3.2. TÍCH LIJY TU nÃN
San khi ngbiên eïlu bän chat cïia vi c two gil tri thang dm, noi dung
theo sê nghiên ciru cäch thuc uhh te ban siï dung giä tri thiang du. De
hiêu dirpc noi dung này, can nghiên cúu noi dung ve tích luy te bàn. Vi‹sc
nghiên cúu tích luy tu bàn se giúp vfin dung dé rút ru kinh nghi in cho vi c
phát trien doanh nghiep nói chung.
3.2.1. Ban chat cua tích líiy tw bén
De chi ra bàn chet cúa tích líiy trr bán, can nghiên cúu ve tái eân x t.
Trong tliqc té nén kinh te th| tnr6ng tu b;In chü nghia, quä trinh san
x t lien tpc 8iroc lap di lap lai khöng ngitng. Quä trinh san xuat duoc lap
di, lap lai khöng ngiing dirqc g9i II täi sän xuat.
Tái sán xuat có hai hinh thúc chú yeu là tái sán xuat gián don và tái
sàn xuât mó rang.

66
 Tai sàn xuat gián don là sq I map lai quá ttinh sàn xuat vói guy mô nhu
cíi. Trong truóng h9p này, úng vói nen sàn xuat tir bàn chù nghïa, toàn bğ
giá tr! »g dv def dușc tilià tu bàn tiêu dùrig cho cź nhân.
Tuy nhiên, nr ban không nhñng duoc bùo ton inà còn phài không
ngùng lón lcn. Oc there hien tái sân xuàt mó rjпg, nhà tu bàn phài bien mot
bo pl(an giá trț thjng du thành tu bàn phu them. St chuyen hóa met phan
gîó tri thing dv thành to bón gpi là tích Inf tv báu.
Bàn chat cùa tích líiy tu bàn [à quá trinh tái sàn xuat mò rong tu bàn
chù nghía thông qua vîice chuyen hóa giä tr1 thang du thanh tir bàn phu
thćin dc tiep tuc mò rong sin xuat kinh doanh thông qua mua them häng
hóa súc lao dong, mó mang nhà xaóng, mua thêm nguyên vjt lieu, trang b!
thćm máy móc thiet bi... Nghía Ià, nhà tu băn không sù dung hct giá thi
thąng du thu diric cho tiéu dùng cá nhâii mà bien nó thành or bàn phu
théin. Cho nén, khi thj tnròng thuian lqi, nhà tir bän bźn dupe hàng hóa, giá
tri thiang dir vì the sè ngày càng nhieu, rdià tir bżn trò nên giàu có hon.
There chdt, nguon goc duy nhat cùa tir bàn tich my là giá try th3ng du.
Nhò có tích lñy tu bàn, quan h sàn xuat to bean chù nghia kiiông nhiñig ti ö
thânh thong tri, mà còn kliông ngûng mö rjng sq thong tr| dó.
3.2.2. Nliéng nhfin tó ành huóng tú4 quy mô tích luÿ
Vói khoi lirpng giź tr! yang dir nhat 8inh, quy inô tích Juy th bàn
php thuoc vào tÿ le phân chia giüa tích luÿ và tiêu dùng. Neu tÿ le gîiia tích
luÿ và tiêu dùng dã duqc xàc dinh thì quy inó tích luj tir bán php thuğc vão
khoi lкpng giá tri thang dк. Các nhíin to chù yeu ánh huòng tói quy mo tích
>Ÿ d <
The nhat, trình do khai thác súc lao dong
Ty suãt giá tri thiang dк täng, së two tien de dá tăng quy mò già tr!
th}ang du. Tü dó mà two diêu kien dé tăng quy mó tích luÿ. Dé näng cao tÿ
suat giá try thang dir, ngoài st dóng céc phirong phäp sdn xuat gîá tr| thang
dir tuyjt dôi và san xuât gîá tri thang dir throng d6i, nhà tк bàn cón có thê sit
dșng cżc bien phăp it xén tien công, tăng ca tăng kíp, tăng ciròng do lao
dóng.
r/iź hat, näng sit lao dong xä hji.
Näng suat lao dóng tăng làm cho gid tr| tu lieu sinh hoat gîàm xuóng,
làm giàm gid tri súe lao done giíip cho nhà tu bán tliu dirqc nhieu giá tri.
thang du lion, góp phân tao diêu kien cho phép täng quy mo tích luy.
67
 Thû Isa, s’u durig hicu qua гnńy lilóc,
ào giä tri sáh phãm qiia kJmu hate. Sau inoi chu ky who the, may möc vaн ho;at dong toàn be nliimg gia tri cùa bán ttiă

llguyCн nhır cú, nhlr lгrc Imag phuc *!* khòng công trong sàn xuat. Sy phuc
vat khôпg công ay ‹hoc lao dong song nam lay va làm cho chúng host
dong. Cliúng dupc tích luj ląi cùng vúi tang guy mô tích luy ter bào. Oong
thòi, sq lón lêii khônÇ ngimg cúa guy khau liao trong khi chua can thiet
phài dói mói tu bàn cô dinh cíing trtY thànli iigiiôn tài chính cö thê Sú dung
cho mò rong sàn xuat.
Thú Qtr, dli looT1g tu’ b'dn ùng ti'uóc.
Ncu th! tl irònğ thuan lqi, hang hóa luôn bean duqc, tu bán irog ti uóc
cèng ]iI1 sč là hen ńc c\zo tang quy mô tích buy,

3.2.3. Mot so he qué cús tích low tir bän

Theo C.Múc, quá tnnh úch Iúy trong »en kinh íe Chi tručrng to bżn
dan tli các l1e quã kin! tc rnang tinh quy Iu/at nhu sau:

tinh bói cóv two k j thuds và phan ónh sy hiên dôi cúa cds Rao @ ihual cíin

C.Mńc cho ting, nen san xuat có tliê du‹yc quan sát qua hình thái hien
viat, Ciing có the quan sàt qua hình thái giá tr|.
' . . , . . . . . . ., . .
Nê u quan sa t qua hн ih tha t h ię n vat th i m oi quan hç ty le D ur a so
lu'png tu Íieu sàn xuat và so lutтng súc lao dong dкpc coi là can tao kj
thuât.
Cpu tao ky thuat iiày, ncu quan sát qua hình rhdi giá tn nó phän ánh Ù
moi q nan 11é t$ lc giíia tu bàn bit bieK VG tÙ bíln klia bien. Tj 1j già tr| náy
‹łupc goi là eâu tno hñu co. Cãu tao hiìu cv luôn có xu huóng täng do eân
two ky thuąt cúng van dong then xu hiróng tăng fin vc lupng.
Vì vay, quá trìnli tích lùy to bàn không ngíing läm tãng can tao hüu

68
 The hai, tích luy te bàn làm tãiig ttch tq và Up tning tu bãn.
Trong quá trinh tái sàn xuãt tu bán chíi nghía, quy mô cüa tir bán cá
bi6t tãng lên thông qua quá trinh tích tp và tííp trong te bàn.
Tích rir te bàn là »u tãng tham quy mô cita tu bãn cá biet bang cách
tu bàn hóa giá tr{ thang du.
Tlch ttc tu bin Jàm täng quy mô tu bàn cà biet dong thöi läm tàng quy
mô tu bän xi hoi do già trj th@g de duqc bien thành tu bàn phu thcm. Tich
tu bân là ket quà trpc tiêp càa tich luj tu bàn.
Top truog tu bàn là sq tãng lcn cita quy mó nr bàn ci biet mà không
1àm tãng quy mô tu bán xã hpi do hpp nhât các tu bãn cá biet vào mbt
chinh the tão thành mot tu bàn cá bict lón herr.
Top trung te bàn có the duec thqc hien thông qua sap nhap các tir
bàn cá biet vói nhau.
Tích n,i va tap trung tu bàn deu góp phfin t;io tien de de có the thu
dupc nhieu già tri thang du hon cho nguói mua hàng hóa SÚC tffO dClng.
The: ba, quá trinh tich luy in bãn làm không ngíirig lám tãng chénh
tách giíía thu nhap cúa nhà tu báu vói thu nha cua nguóí lao dang làm
1uê cà tuyet üoi Ian thong üoi.
The te, xét chung tmng toàn b nen kinh te tu bàn chïï nghJa, thu
nhap irià càc nhà to ban có duqc, lón hon gap rat nhiÜ U so vói thu nh3p
dirói dóng tien cóng cíïa nguòi lao dong làm thué. C.Màc da quan sét
thAy thqc te này và óng gpi dó là sp bart cíing hóa nguõi lao dong. Ciing vói
sq gia tãng quy mô sàn xuat và can tao híiu co cúa tu bàn, tu bàn khà big
có xu huóng giàm tuong doi so vói M bàn bat bien, dan tói nguy co thüa
nhân khan. Do dõ, quá trinh tích luj tu bàn có tlnh hai mat, mjt miat thê hien
srr tích luy sp gilu sang ve phía giai cap trr sàn, và m t khác tích lííy sp ban
công ve phía giai cap công nhân làm thué.
Ban cúng hoá giai citp cóng nhan làm thuê bieu hien diróí hai hinh
thái là ban cílng hoá tuong doi và ban cúng hoá tuy$t dói. Bán cung
hoá tirong doi là cúng vói dã tãng truóng 1 luçmg sàn
xuat, phân sàn php phãn phoi cho giai cap công nhâ làm thuê tuy
có tãng tuyjt doi, nhimg lai giàin tirong dói so vói phan dành cho giai cap
tu sàn. Bfin cúng hoá tuyÇt dii the hip sp sut giàm tuyet dÓi ve mdc song
cúa giai cap công nhân làm thuê. Ban cúng hóa tuy§t doi thlfóng xuat hi
jen doi vói b phan giai cãp cô ng nhâ n là rn thuâ dang
that nghia và d6i vó i toà n bo giai cap cô ng nhfin

69
làin thuê trong céc dieu kijn kinh te klió Rãn, djc biet trong khung hoàng

3.3. CÁC HINH TH’lfC BIÉU HITEN CÚA GIÁ TRI. TANG DE
TRONG NÉN KINH TÉ TH] TRUÕNG
Nghicn cúu vc hinh thúc bicu hicn cua giá tri thang dit thqc chat lã
phân tích ve các quan h lqi ich giíia nhiing nhã tu bán vói nhau, giüa nhà
tir bàli Vói ! Chú trong viec phân chia gíà tri thang dir thu dirpc trên co só
hao phí súc lao dang cüa nguõi lao dang làm thuê.
3.3.1. Lpí nhuan
De làm rõ bàn chat cúa lqi nhu?an, C.Màc bat dan phân tích lám rõ
chi phí sàn xuat.
3.3.J.J. Chi phí sán xuat
Mçc dích cúa nhà M bàn lã thu hoi dirqc giá try tir bãn dã íing ra tu
tr
giá ! hàng hóa dã bán dirpc. Khái niem chi phí sán xuat xuat hien trong
moi quan hÇ dó.

De sàn xuat hàng hóa nhà tu bàn phài dan tu khoi luprig tong tir bàn
có giá try 1à 1.000.000 USD. Trong dó.
Mua máy móc: 500.000 USD. Mdy inõc này duqc sir dóng trong 10
chu ky sin xuat (gil dinh là 10 mm).
Nghia là moi nãm sê khan hao 50.000 USD, phan này se dupc
chuyên vào giá tri hàng hóa cua l nãm.
Nguyên nhiên vat lieu eho mjt nàm: 400.000 USD
Tm bàn khà bien: 100.000 USD cho 1 nãm;
Ty suat giá tri thiang du: 100%

Trong tnióng hpp nhrr v3ay, giá t*! hàng hóa dirqc tao ra tmng m t
nàm là:
450.000c + l0D.000v + 100,000a = 650.000
Neu trong gia tri 650.600 USD triì di 100.0D0 USD là già tri thang
da thì chi còn lli 550.000 USD. PhAn này dirqc goi là chi phi sàn xuat.
Khái niem chi chi sán xii.

70
lui giá cá chìa iihčng iv lien .sin wüi tien dùiig vt'i yini cá ci'ui sic
law dȘnz dà dvpc st dùng d sàn
xuât ra liàng hóu by.
Dó lú chi phí nià nhõ re' bán dt“i Sri ra d sán xuat rat hàng hóa.
Chi ph í sàn xuat dнgc ky hieu là k.
Vc mint lupng, k = c3 v.
Khi xuat hicn ph'am tit chí phí sån xuat tliì gi5 tri h«ng hóa G — c +
(v+m) sé bîcu hien thãnh: €i - k 3- m.
Chi phí sżn xu.t có vai It ò quan trpng: bù dap to b5n vc giá try vã
hien vat, dàin bào dien kien cho tńi sàn xuat trong kinh tc tllj trirúng; two cv
s’a cho canh ti ash, là căn cú quan tr9ng cho canh ttarih ve giú cà bàn hàrig
giña các rdià m ban.
3.3.1.2. Ráii chat tpi nliugii
Trong thuc te sàn xuat kiвh doatih, giíia giá trj liàng hóa và clvi plií
sàn xuat có inot klioång chênh lcch. Cho nên sau khi bán liàng hóa (bńn
ngang già), nhà tlr bàn khòng nhüng bit dap dir so clvi pllí d5 ung ra mà cõn
thu dvqc so chénli lêch bang giń try thing du. So clićnh tích này C.Mác got
là lii nhuÿn.
Ky hieu lvi rihuón Jà p,
Khi Jó giá ti‘i hàng höa diroc viet la: G - k + p
Tù dó p = G - k.
Tù cach tính roàn trên thșc te Thu vây, nguòi ta chì quan tfitn tói
khoãn chênh lech 2ičra gif ti i hàng hóa ban dяqc vói chi phí phài bó ra mà
không uan tãm dsn tiguon goc sâu xa cua khoán chênh lêch dó chính là
giã tri thing Jir clittyen Jika thanh. Th;ăm chi, vói nhà to bin, lqi nliuan còii
dircc quan niem là dO tLf baR úng triróc sinh ra.
C.Mác khái quát: giá tri thąog du, dine quan nijiTi là con de cùa toàn
bj tu b5n ùng truóc, mang hình thái chuyen hóa là lii ahușв.
Dieu ßó có nghìa, lpî nhiiail cJiang qua chi là hình thńi bicu hicn cùa
giá tti th yang dir trén be mar nen kinh te thj tnròng.
Nliä In băii cä bfJt chì can bãii hàng hóa vóî gif cà cao hœi chi ph›
san x uat la da có lvi nhuan. Trong tnròng liqp bán dúng bang chi phí sùn
xнat là khòng có It i nliuan. Dán hàog hóa thfip høn giá *! và cao hon chi

71
phí sàti xuât Gútlg GÚ ttlc dã có lii nhuan. I'rong trtrông hop nay, lpi mii(an
@o Item giá mi thang du. Lei nhuan cllính là mãe tiéu, dong cm, dang lyc
cua hoyt dông sàn xuát, kinh doanh trong nén kinh tê tlii tru’Õig.

lljp 3.1. Quan niçm cú s P. SainiielSon ve ltri nhuan

Loi nhuan la phnn thdi nhap thgng dir tíiih b3ng hicu qiifi gi*• Sia °! tOD@
doanh tiiu tiir di tOnb CII Çlli.
Lpi nho(un là pli$n thiróng eho vire ganli chju i fii ro v5 che sp doi mói.
Nguón: P.Samueison, linh te hpc, t*ap 1, Nxb Chính tri grite gin, H, 1997,
ti‘. 51.5, 533.

Tny nhieu, ltri nhuati khi dupc do bang so tuy t doi chi phàn anh quy
mér cùa liiéu quà kinh doanh inà chua phàn inh ro mirc do hien quà ciia
kinh doanh, do dó càn tJupc bo surig bang so do tuong doi là ty stiat lpi
tilinan.

* Ty suat lii nhuan

Ty suat lii nhuan duke tính thco cô ng thú c;

/'= ^l00’

ã'y suat l‹yi nhuan phàn ánh müc doanh lxi dfiu tir tu bán.
Ty suat lii nhuan thuóng dupc tính hàng nãir, tii J‹iy hinh thành khái
niem suat foi nhuan hàng n5m. Mac du Iii nhu ian có x'ai tló quan trong
dei vói kinh doanh tu bàn chu nghia, vi sp llijri dien cúa nó the hign hiêu
quã kinh te, tuy nhieri so vói lpi nhuâo thi suat lpi nhuân pliàn ành day
dú han mac do hicu quà kinh doanh. Chính vi v jay, ty suat iii nhuan vói te
cách là so Jo tuonh doi cúa lii nhuan, dã ttú th‹tnh dong ca quan ttpng nhat
cua hoyt dpng c'anh tranh tu bàn chu nghia.
Thu v*ay, lar nhu'an, tJ suat lei nhu}an là nhFrng pham trú tiic hien lii
ích kinh te cua nhà ttr bà n trong nen kinh te thi truõ ng tu bin chü nghia, tü
dú các iihà tu biín muÓn làm giàu và làir giàu iihanh can pliãi tim ra cóch
thúc de có dele ty suat lqi niiuan cao nhat.

72
 * Các nhãn to ánh huõng tói tJ suat lqi nhuan
Quan sát tíí cóng thúc ónh tJ suat lpi nhuan có the thay, nhüng nhân
to nào ành huóng tói giá tr{ cua ti so hogc mau so, ho c cf tíi so cá min
cita phân thúc ciíng sê ànli hiróng tói suat lpi nhufin. C.Mác mu ra c8c
nhân tó sau:
Thu: nha, set Oiá tri thang du. Sér gia tà ng eua suat giá tr! g
du sê có tác long tryc tiép làm tãng tJ suat lqi nhu .
The hai cau No hiiu co tir bàn. Cau two húu cc clv tàc dpng tói chi
phi sàn xtiat, do dó tàc dong tói loi nhu*an và U suat loi nhu3an.
The ba, toc dô chu chuycn cúa tu bàn. Nfu toc do chu chuyfn cita tu
bàn càng lõn th1 tJ Jç gil «j thang du hàng nãm tãng lên, do dó, tJ suat lqi
nhuan tãng.
77iú m, tiet kiem tu bán bat õi o.Trong dieu kijn tir bán klià bien
không doi, neu giá tri, thang du giti nguyén, tiet kiem Sr bàn bat bien làm
tãng suat 19i nhuan.
3,3.I.4. L@ nhuan hinh quân
Canh tranh giüa các ngành là co che cho sq hinh thành lpi nhu3an
hinh qufin.
Ó các ngành sàn xuat kinh doanh khác nhau, do có nhííng dieu kiçn
tq nhién, kinh te, kJ thuat và to chúc quàn ly khác nhau, nên ty suãt l9i
nhuan giíia các ngành cíing kliíc nhau.
Già sir có ba ngãnh sàn xuat (co khí, det và da), von cúa các ngành
deu bang nhau (bãng 100 don v1 tiên tç), ty suat giá trj thang du deu bang
nhau (bãng 100%), tôc d chu chuyên cúa von ô càc ngành deu bang nhau.
Do d3c diem cúa moi ngành sán xuât khãc nhau, nén chu tão hiiu co
cúa v6n (tir bán) ó tiing ngànli khác nhau, suat lçri nhuan ó các ngành
khac nhau (xem bàng).
’) m P' (%) (p') p GCSX
Nan'xuat h'xha ”'
80c+20v 100 20 20 ’ 30% 30 130
Dçt 70c+30v 100 30 30 30% 3tl 130
Da 60c+40v 100 40 40 300Z« 30 130
 Ó day, ty suat l‹yi nhuân ú iigànli da là cao nhat, ticn các doanh
nghiep ‹i ngànli co ldií (thíím trí càá ngành det) sê di c1iuye11 vou cúa chinh
sang dau te vào ngành da.
Den ntos tliói dicm nhat dinh, sán pham cúa ngánli da sc ting lcn
(cung lún ticn cau), I5m cho giá cá hang hoá ó ngánli da sé hi xuong thap
han giá trj cita rió vá ty suit lii tihu(in ó ngánh náy giám xuong.
Nguqc tai, sàn pham eua ngflnll cm khi sê giàm Ii (cung nho han
can), ncm giá cà sé cao hem giá tfi và do d‹i tj suat lii nhuan ó ngành cm kh í
sê tãng lên.
Neu ty suat iii nhuanú ngành co khí cao hon ngành da thi cáo doan li
nghiep lai chuyen voti Jan te vào ngành co klií. Dây goi là hicn tirpng tp do
di cliuyen vou sà n xuat kinh doanh. Sp hr do di chuyen von và o cã c ng'anh
chi torn dóng lai klii ty suat lpi nhu n ò tat cà càc ngành ilcu xap xi bang
nhau, túc là hin li tliànli ty sumit lii iihii3n hinh quan $ó').

Vc cá ch tính, l‹yi nhuâ n binh quan (ky hicu là É ) dupc tính theo ty
suat lqi nhuân binh qitfin (là con so trung hinh cua các ty suat lii nliii'fin, l‹j
hieu là P’ ).
fy suat lii nhuan binh qiiân duqc tính bdng so binh quâti gia quyen
cúa cáe tJ suat lii nhuan nliir san:
' Â(c+ X 100^/»

Ti ong ncm kinh tc tlii tiuõng canh tranh giüa cãc ngành tat yeu dan
tai hinh thànli lpi nhuan hinh quân.

Neu ky hieu Oiá tr¡ te bàn úng truóc là K thi lqi nhu}an hinh quân
du9c tinh min san:

Khi l9i nhuan chuyén lióa tliành lpi niiuan binh qiiàn thi giá tri cúa
hàng hóa chuyen hóa thành giá cà sán xunt. €iiá cá sàn xuat du9c tính nliu
sau: GCSX = k + P
Nhiing dien kien hinh thành ty suat lqi nhu hinh quan, lii nlntan
binli quàn, giá cà sàn xuat bao gom: te bàn ter do di chuyen và súc lao dang
74
th do di chuyen. Trong nen kinh te thi truóng tu bàn chú nghJa, l‹yi nhuan
bình quân dä tró thành cän ct cho các doanh nghiep Iqa ch9n ngãnh nghe,
phuong òn kinh doanh sao cho có hieu quá nhat.

Trong nen kinh te th| tnióng to bãn chíì nghJa, do sq phán công lao
dyng xä h i, xuat hien bo phan cliuyèn mon hóa viec lini thong hàng hóa.
B6 ph3n my g9i là ter bàn thuong nghiep.
Lqi nhu@ thuong nghia Jã so chênh lçch giña giá bàn và giá mua
háng hóa.
Nguon gòc cùa lii nhìn thuong nghiep chính lã met phan cùa gií
tr{ tligng du mà nhà to bän sàn xuat trâ cho nhà tu bán thirœng nghiep do
nhà tu bin thucng nghiep dă giúp cho vięc tiêu thç hàng höa.
Cách thúc thqc liięn là nhà tir bán sàn xuat bźn hàng hóa cho nhà tu
bàn thirong nghiep vóî giá cà cao h‹m chi phi sàn xĞt de dćn luat rihà to
băn throng nghijp bán hàng höa dilng via *! *íín hàng hóa.
Khi dó lqi nhan thuong nghiep là phan chênh 1 ch giíia giá mua và
giá bán song giá bán khóng nhAt thićt phài cao hon giк trj. Vé be ngoài này
lùm cho ngiròi ta km tuöng viec mua bán dã tao ra lqî nhu can cho nlià tu
bżii thirong nghif;p. Trâi lvi, l9i nhu3n thuong nghięp thqc chat là met phan
cùa giá tr{i thiang du.
3.3.2. Lpi túc
Trong nen kinhq tê th| tnrõng, luôn xÄt hien hiên tu9ng có chù the thì
có lu9ng tiên nhà n rô i, trong khî laî có nhú ng chù the khá c lai can tien
rnó rong sàn xuat kinh doanh. Tİtlh hinh dó thúc day hình thãnh quan hj
cho vay và di vay. Nguòi cho vay se thu diroc lii tííc. Ngrr6i di vay phài trà
lqi tliC cho ngirói cho vay. V3y lqi tic dö tir dâu?.
Nguòi di vay thu duqc lqi nhu}an binh quân, do phåi di vay tien ciia
ngiròi khác cho nên ngirói 8i vay phài khÍu trií met phfn cùa 19i nhuan
bình quan thu duqc de trà cho nguói cho vay.
Vay là, lcii túc là mot phan cùa lii nhu3an bình qufn inà nguói di vay
phài trà cho nguói cho vay vì dă sù dțing lupng tien nhàn roi cùa nguói cho
vay. Dây là quan he kinh te phàn ánh quan hÿ lii ích giña rigкòi di vay vói
nguói cho vay. Song ve thqc chat, lqi túc dó là mjt phan cùa giá tri thãng
dir mà ngiròi di vay dã thu dupc thòng qua st dang tien vay d6.

75
 Tu bin cho vay trong chù nghía to bàn có dac diem:
The off, quyen sù dung tách khói quyen só hñu.
Chù the só húu tк bân khòng phåi là chu thc sù dçng, chú the sù
dung tu bån chi diroc sù dung trong mot thòi han nhat õirh và không có
quyén sö hùu.
The hat, là hàng hóa djc biet.
Nguói bán khôrig mat quyen só hiiu, nguöi mua chi duqc quyen sù
dung trong mot thói gian. San khî sù dung, tu bån cho vay không mat giá
tri sù dçng và giá tr| mà duqc bão in, th3m chi cón tăng tliêm.
Giá cà cùa to bàn cho vay duqc quyet dinh bói giá tri sü dçng cùa nó
là khš näng thu dupc lit nhuğn bình quân, du dó không nhñng không dupe
quyet dinh bòİ giá tr!. à cón thil hon nhieu so vóì gìá tri
The: ba, là hình thái Mr bån phien dien nhat song duos sùng bái nhat.
To bàn cho vay van dong theo cong thùc T — T’, tao ra ào tuòng là
tien dê ra tien không phàn ánh rõ nguon goc cúa lqi ttrc cho vay.
Tÿ suat lqi túc là tÿ lj phan trãrn giña lqi túc và nr bżn cíio vay. N6u
kÿ hieu tÿ sufit lqi túc là z’, ter bân cho vay là TBCV, thì công thúc tính tÿ
suat lii túc nhu sau:
x 10@/»

Tÿ suat lqi túc chiu ãnh huónÇ cùa căc nhăn to chù yeu là tj sufit lqi
binh quân và tlnh hlnh cung cfiu vé tu bàn cho vay.
Troпg dieu kit quan hğ tin d9n ngày càng phát trien, các mô hlnJi
sàn xuat kinh doanh ngày càng dine mói không ngùng, nd kinh te th|
truóng thúc day hsnh thánh cac côпg ty cò phan. Cac cóng ty nãy phát
hânh các loai Ö phieu, trái phieu. Các loai co phieu, träi phieu này duqc
C.Mdc gqi là tir ban gia do nö duqc giao ‹tích tách biet twong doi vói quá
Gình sàn xÄt kinh doanh thuc. Tu bán già dirpc mua bán trên thi truóng
chúng klioán.
Vói sq phźt trien cùa sàn xuat, kinh doanh và khoa hqc cóng nghe,
thj truòng chúng khoán ngày càng phát trićn manh më, tró thành met loai
hinh thi tnróng chuyên biet phuc vp cźc quan h giao d!ch mua bán chúrig
khoán.
Vói sq phát trien cùa thi truóng chúng khoán và các còng ty chóng
76
 khoán, trong nhíing nãm gan dây, các công ty chúng khoán cón phát liành
céc chi?ng quyen, các chúng quyfn này cíing duqc mua bán dem lai thu
. . . '
nhap cho nguoi co chi mg quyê n.
3.3d. Dja t8 tw bén chú nghia
Ter bàn kinh doanh nông nghiep là bp phan tir bàn xã hoi dan tir vào
linh vqc nông nghiep.
Ciing nhu etc nha tu ban kiinh doanh trén ccc linh vtic khäc, nha tu
ban kinh doanh trén linh vac nöng nghia ciing thu dupc uhm man blnh
qudn.
Kháe vói các chíi the kinh doanh khác, nhà tu bán kinh doanh trén
linh vrrc nóng nghia phài trâ m t lppng tien cho dia chii vi dã thué dat cúa
hq.
De có tien trà eho dia chú, ngoài so lqi nhuian binh quân thu duoc
tirong tti uhm kinh doanh trên các linh vire khác, nhà te bãn kinh doanh trên
linh vire nóng nghijp cõn thu thêm du9c mpt phan giá tr| thiang de dôi ra
ngoài lqi nhutn binh quàn niia, tííe là 1oi nhu}an siêu ngçch, lql nhan siêu
ngach này phài trà cho dia chú duóí dóng dia tô.
C.Mác khái quát, dia tõ là phan giá t*!+aIt@de cón lai sau khi dã
khau tríí di phan l9i nhu3an blnh quan mà các nhà nr bàn kinh doanh trên
linh vtic nông nghii;p phài trà cho d|a chú.
Theo C.Mac, có các hinh thúc d|a tó nha. i) D|a tó chinh hh. Trong
dó, dia tô chinh lJch I là d|a tô mà dla chú thu duqc do cho cho thuê mong
dbi io‹ và d màu irõ cao, dieu kien ty nhiên thuán lqi. Dia tô chênh lçch II
là d|a tó mà d|a choi thu dirqo do cho cho thuê mánh dat dã duoc dàu tu,
thâm canh và làm tãng do inàu mõ cúa dat. ii) Dja tô tuy t doi, là dia tô mà
d1a chu thu duqc trên mành dat cho thué, không ke do màu mõ tq nhiên
thu3n Iqi hay do thâm canh. O6 lá php lpi nhuan siêu ngqch dôi ra ngoài
lii nhu3an blnh quàn dirqc tinh bãng so chênh léch gina giá tri nóng sán
vã giá cã sán xuat chung cria nóng sán.
C.Mác kj him dja tô 11 R.
Trong tliçc té dâ yong kinh te, dia tô là mot trong nhíing cân cf de
tính toán gií cà mong dãt khi thtrc hien bán quyen sü dçng dat cho ngirói
khác.
Ve nguyên ly, gié ci mong dat dirpc tính trên co só so sánh vói lg
lài suat ngitn hàng, thco c6ng thitc:
77
D|a tô
Giá ca Rat dai
- Ty suat lpú tiíc nhnn gú'i @a ngún hãng

Lj luian dia tô tu bàn chü nghia cria C.Mác không nhiing chi iõ bàn
chat quan h sàn xuat tit bàn chu nghía tung nóng nghia irã cõn là co só
khoa h9c de xfiy dimg các chính sách kinh te liên quan deu thue, den dien
tiet các loai dla tô, den giái quyet cãc quan h dat dai... nham két h9p hài
hoà các lpi ích, khuyen khich thâm canh, sir dung dat dai tiet kiem, phát
trien mpt nen công nghia hãng hoá ben vúng./.
 TÓM TÁT CHNONG

Giá tri thàng du là giá tri mói dói ra ngoài giá tri cria hâng hóa súc
lao dang, do nguõi lao dQng tao ra.
Súc lao dong là hàng hóa diac biet là nguon goc tao ra giá tri thbang
dir. Bàn chet kinh te - xã hpi cüa giá tr{ thang du là quan hç giüa lao dang
làm thuê và nguõi mua hàng hóa súc lao dang.
Các phirong pháp co bàn de gia tãng giá tr! thang du bao gom
phuong pháp sàn xuat giá trj thang dtr tuyet doi và phirong phíp sãn xuãt
gifi tri thang du tuong dói.
Tu bin duy tr1 si ton Si vl phát trién thóng qua quá trinh tích líiy tu
bán. Quy mó tích lííy tu bán chiu ánh huóng cua các nhán @ nhu ty suat giá
tr{i thang de, náng suit lao dong, ser chénh 1 ch gitia tu bán sú dung vá tu
bán tiéu diing, quy mó M bán ítng tiuóc. Tích lúy nr bán dan tói gia táng
chu tio huu co cia tu bin, thúc doy tich tu vá thap trung tu bán, phán hóa
thu nhap trong nen kinh te ! g M bán chii nghia.
Giã tri thiang dir có bieu hien cii the thông qua các hinh thúi lpi
nhu3n, Sgt túc, dia tô.
Các thuat ngir cm ghi nhó:
Giá tai thóng de, lv hón, lv bán bit bién, M bán khá bién, tv bán ci
dinh, M bón lvu dóng, tích lily lv báii, cáu tqo hau co lv bán, f/cfi v‹i tap
trung te bón, chi phi sán suat, lai nhuón, teri nhu n hinh quán, fJ subí l‹yt
nhupn, fbi Mc,
0

Viu dÊ tháo luan

Già d|nh tii vi trí cúa nguói mua hàng hóa súc lao dpng, hãy thào
78
lu"an trong nhóm và cdm nha vai tró dong thõi lj giài ve vai tró eua nguõi
lao dang làm thuê doi vói hoat dong cúa doanh nghiep do minh só híiu?
N8u cõ mÇt chu ihe chuyén lo khâu tiêu thu hàng hóa cho don vJ minh, làiri
the nào dc chia se l9i ích vói h9? Nfu giã dinh viu kinh doanh can phãi di
vay, hàng hóa duoc tiêu thu bói tning gian thunng mai và miat bang sân
xuàt di thuê, v y doanh nghiep phài có trãch nhiem gr vói nhíing chú
the nãy?.
Cãu hõi 8n t3p:
1. Phfin tích nguon goc và bán chat cita gié tf! g du? Các phuon§
pháp sán xuât giá tf! th@g dif? Ty suât và khôi lirpng giá tri tháng dit? Y
nghía thqc ticn?.
2. Tích liiy te bàn và các nhan to ành huõng den quy mô tích lííy?
Liên h và yuan dung?.
3. Phfin tích các hinh thúc bicu hien cúa giá try thiing du trong chú
nghia tu bãn? Y nghía thpc tiên?.
Tài Itau h9c tâp:
1. Dàng Cong sàn Viet Nam (2016), Vãn kicn Oui hói Dei biéu toàn
qiióc lan thir XII, Nxb Chính tri quoc gia, Hà Nji, tr. 55-132.
2. C.Mác và Ph.Ãng-ghen, ' oàn tap, Cap 23, Nxb Chính Gi quoc gia,
Hà Noi, 2002, tr.250-296.
3. C.Mác và Ph.Ang-ghen, Town p, Top 25, Nxb Chinh tr{ quoc gia,
Hà Nji, 2002, Phan 1, 47-83.

79
 Chirirng 4
cANH ’rmNH VA nec qrvÊN
TRONG NÉN KINH TÉ TI ! TRU'ÕNG
Cllucng 4 cung cap hj thong tri thúc ly lu ian cria V.I.Lênin vc doc
quycn và doc quycn nlià nuóc trong nen kinh te thi tritklg tir bàn cliii nghía
tiep sau khi 4inh viên dã dticc trung bt hc thong tri thúc Iy fujam cot loi vc
kinh te chính tr¡ cita C.Mac. Thóng qua dó, sinh vien có thc hiên duqc boi
cãnh nen ltinh tc the giói dang c‹i nliúrig d'ac turnê mói và hinh thãnh luke
trr duy thích Eng vói bôi cành thc giói luôn có nhiêu thacli thúc.
Noi diing chuong 4 tt ình bày ba cliù de: i9Quan h gina canh tranh
và doc quyen ti ong ncn kinh te thi truòng; ii) Ly luan ciia V.I.Lènih vc doc
quyÉI1, doc quyen nhà nuóc rrc›og ncm kinh te tiri truNg tu bau choi nghia;
iiij NhUg b ieu hicn inói cùa etc ti ình d9 doc quycn và giói han tích sÙ cùa
ch ù nghia tir ban.
4.1. CANH TRAN II Ó CÁP HO DÓC QUYÉN TRONG NÉN KINH TÊ
TH{ J’ltU ING

4.1.1.1. Nguyên iih6u /ri»fi thAiih dxc quyen và div quyen nhà ttuá'e
* Doc quyen và nguytn nhân hinh rhã nh doc quyen
Nghiên céu chá nghía tu bàn tlr do c'anh tranh, C. Mác và
i'h.Ãngghcn dã d báo rang: tw do canh tranh sê dan dan tích tu và tap
trinig sàn xuar, tích ti và thap trung sán x nat phát tricn dcn tnot irúc do nào
dó sé d3n dcn doc quyen.

Trong neo kinh te thi traõng, doc quycn có thc dirqc h:nh thành niot
cách nhicn, ctíng có rhe duwc hinh tliành bói y chi cita nhà niróc tão ra
các tô clifrc dxc quyen.
* Nguyên nhân hinh thành doc quyen
Tú cuoi the ky X MX deu tllc Ivy XX t1'orig rico kinh tc thi truérng các
niróc tu bãn clvii nghia dà xuat liltn các ti chile ‹Íoc quycn. Các to ch Src dxc
quyCn xuat hien do nhimg iiguyCil nhãn ehü yeu nan:
 MȘ1 là, sq phat trien eúa lqc luqng sàn xuat thúc day các to chic doc
quyen.
Sq phát triin cùa lțic luqng NJ XŁlat duói tac dùng cùa tien bo khoa
hoc ky thuat, Jòi hói các doanh nghicp phài ring dung nhiing tien bo kÿ thu?
at mói vào sàn xuat kinh doanh. Oieu dó, dòi hòi các doanh nghiép phãi có
von Ibn mà tùng doanh nghiep kbö dáp úng dпpc. Vì vay, các donnli nghiep
phài day nhanh quź trinh tích tți và tap trung sàn xuat, hình thãnh cźc
doanh nghiep quy mó Ibn.
Cuoi the ky XIX, вhíing tliãnh th khoa hoc kÿ tliuiat mói xuat hicn
nhir lò luycn kîtn mói; các máy móc mói ra dòi, nhir: dotig ccr diêzen, máy
phát dii»: phít trien nhíìng phuong tijп vjn täi mói, nhu: xc hoi, tàu liòa ...
Nhùng thành tțni khoa hpc kÿ thuat móî xuat hien này, mot mat làm xuat
hiên nhiing ngànli sàn xuat mói dòi höi cäc doanh nghiep phãi có quy mô
lón; mat khác thúc day tăng năng suat lao dong, tăng khà năng tích lúy, tích
rți vã top trung sàn xuat, thúc day phát trien sán xuat quy mô lõn.
Trong dieu kien phát trien cùa khoa hoc kÿ thuat, cùng vói sq tác
dong cùa cac quy lu}at kinh ä thi truóng, who: quy let giá ti] thang dv, guy
luat tlch lùy, tích tți, tap trung sàn xuat ... ngày càng manh më, làm bien doi
cv cau kinh te cùa xã hji theo huóng tap trung sàn xuat guy mo lóн.
Hai là, do canh tranh.
Cșnh tranh gay gat làm cho các doanh nghiep vña và nhò bi phá sàn
liàng loft, còn các doanh nghle lón in ii dirqc, nhimg cung dã b| suy
yeu, dê tiep tțic phát trien h9 phài tăng cuóng tích th, tap trung sàn xust,
lién ket vói nhau thành các doaпh nghiep vói quy mô ngày càng to lón hon.
V.I.Lcnin khang dinh: "... tțr do canh tranh dé ra tâp trung sźn xuat và str
tip trung sàn xuat này, khi phát trien den múc dj nhat djnh, Hi dan tói
doc
quyen’ 7
Ba là, do khung hoång sq phát tricn cùa he thong tín dung.
Cuoc khùng hoàng kinh tE lón năm 1873 trong toàn bo the giói tu
bòn chù nghia làm phá sàn hàng loat các doanh nghîSep via và nhò, các
doanh nghięp lón ton tai, nliung de tiep tttc phát trien duqc, h9 phài thúc
day nhanh quá trìDh tích tu và p trung sán suat hình tbànli các doanh
nghięp có quy mô lón.

’ V.I, Lénin: Toàn tip, Nxb. Chính tri quoc gia, 20ß5, t.27, tr.402.
81
 S!* ptińi trien cùa IU thong tín dung ttò thành dòii bay manh Nìč rhúc
day t{‹tp truhg sän xuât, nhat 1 à vice hình thànli, phát tricn cac công ty cô
phăn, two tićn dć clio sq ra dÕi ciia cóc tô chúc doc quyen. Khi c/ac tn chic

I-fğp 4.1. P.Sumutlsun bien ve +tt*c quy*n

Choc quycn Íà hien tuqng eü c lifing cam ket lit, thù a tliu2n cù ng nhau guy d¡nlj
inú c gié và saii phain làm re, chin nhan tlн triró iig ho3c cù ng nhnu vach ra các qu yeł
Jjnli k inb ‹loath.
Nguc'ii: P.Samuelson, €in/i /Ë file, top l, Nxb. Chính tri quoc gin,1907, H à Noi,
н.350

Nguon goc cùa lci n1iu'an tłoc quycn cao thqc chat van do lao dong
cùa công nhân làm vięc ti ong các x í nghijp doc quyeiз; thêin v'ao do 1 ä lao
done khong chóng citii công tihun làm vice trong cåc xí nghiep ngoài doc
qtiyên; giú tı4 thąng dv cùa các nlià tu bàn via và ribs bi inât di do thua
thiet trong cure c;anh ti anh; lao doing thang dir và dôi khi cà mot phan lao
dong tât yen cùa nhñng nguòi sàn xuat nhò, nhân dân lao dùng ò các nuóc
ru bàn và càc niróc thuoc dia và phu thuoc.
Giá cà doc quyen là gia cà do càc to cliúc doc quyen áp ‹lat trong
inua và bán hàng hóa. Do chiem dirqc vi trí djc quyen ve sàn xuat và tiêu
thy liàrig hóa nên các to chúc doc quycn àp dat dope giá cá doc quycn.
Các to chúc doc quyen luôn áp dăt giá ca cao khi bán và giá ct thap
khi inua. Nhu vay, già ci doc quyén goin có gîù cà doc quyên cao (khi hán)
và già cà dpc quyên thâp (khi mua).
* Doc quyen nhà nuóc - nguyên nhân hình tliành và bàri chat cùa doc
quyeri nh°d ruóc

Djc quyen nhà niróc là kien doc quyen trong dó nhà nuóc thșc hicn
n‹tm giíi vi the doc quyen trćn cv sö duy trì sùc manh cua cńc tô chúc doc
quyen ò nhiing linh vpc then chot cùa nen kinh te nhaш tao ra sic manh vát
chat clio sq on djnh cùa clie do chính *! Xa hoî úng vói dicu hicn phút trien
nhfit d¡nh trong các thõi kÿ l!ch sгr.

82
 Doc quyen rihà øiróc rnang tính pÎio bicn trong nen kinh te thi
truòiig. D-e duy trì sùc manh cùa lninh, càc qtinc gia, ò các miïe dô kliàc
nhau luòn nans giü whõng vi the doc quycn thco phain vi nhat dinh. Tuy
then trinh do phat tricn rnä có the xuat hien ò iihíìng inúc do khàc пhau.
l“roiig nćп kiпh tê thi tnròiig tu bän chù пghîa, dpc quyên nhà nrróc dooc
hình Íhàrrh tran c‹r sö cong sinh gitia doc qtlyćn tir nhän, doc quyên nhóiii
và sic myth kinh te cùa nlia mime, sir clit phoi cùa tang lóp tu b5n doc
qiiyen (dac bict la cùa tu băn tâi chính) doi vói bo mòy nhà nuóc.

Doc quycn nhà nкóc trong chù nghìa tn bùti ia dùi do nhting nguyco
nhàn chù ycu sau dây:
HȘ/ /ń, tích tți và @p ti ung von cãng lmi thi tích tit và trap trung sin
xuat càng cao, sinh ra nhñng cv cam kinh tc to lún doi hói phài có icjt sq

Su phat trićn cùa trinh d9 xã hoi høá lirc lu9ng sin xuat da dan dCn
you edu khách quan là nhà niióc vói tu cách dai bleu cho toàn bo xã hoi
¡зhai quãn tj ncn kinh tc. Tгoпg nen kinh te thi tniòng tu bàn chù ngliïa, sàn
xuat càng phát țrien tiiì lrrc liryn§ sän x nat xõ hpi hoá ngày cing cao, nhung
quan hÿ sàn xufit lii dua ti ên chê do chîem híîu tu nhâв tu bàn chù nghia vê
tu ticn càn xuat, do dó tat yen dòi Jiói pliãi có rapt hình thiïe inúi chia quan
lie sàn xuat de inò dпòng cho lire luqng sàn xuat có the ticp tic phát trien.
Hình thúc niói cùa quan hc sän xuat dó chính là doc quyen nhà niróc.
Hat łà, srr phát trien cùa phân công lan dong xà hoi lãm xuat hien
inot so ngãвh mói có vai trò quan trpng trong phát trien kinh th xă hoi,
nhuтig cńc tò chic doc quyen țu nhân không thé hoac không inuos dan in,
do vòfi dâu tir lón, thu höi vón chem và ít lii nhuan, nhât [á cúc ngánh
tliupc ket can hș tdng nhu nãng luqng, giao thông van tài, giáo due, nghièn
elm khoa hpc cv bàn, ... Vì vay, nhà nu’óC pllài dùng ta dàm nhan phàt tricn
cac ngành dó, two Jicu kięn cho cac tći chùc dcc quyén tu iAàn kinh doanh
cac ogãnh khác có 19i hon.
. . . . .
Ba la, sq thEins ! cua d9c quyên tu nhân da lam ma tang sq phan
hóa giàu nghèo, làm sâu săc thém su mfiu thudn giai c5p trong xă hoi.
Tțong dieu kien nhir v may dôi hói nhà nuõc phài co rihïing chinh sàch xã hoi
Jć xoa diu nhiing mâii thuàn dó, nlш các chítih säch trq câp thât nghiep,
diéu tićt tiêu nh'зp quôc dâп, phat triên phúc lpi xã hoi dè duy trì st ôn dinh
chc do ct inh tri và trat ty xñ hoî.
Din là, ciing vói xii lnlÓTl ć{ŁloC tc İIOÁ ÕÒİ Song k iflh th, sq bànli
truóng cùa cúc tiên minh d9c quyen quoc tc vap pliãi nlurg hàng rào quoc
gia dàii toe và xung dot lii ích vúi các doi thú trćn tlii tniòng thc giói. Tình
hìtih dó dòi hòi phài có str dieu tiet càc quan hÿ chính tti và kinh te quoc te,
troпg dö không the thicu viii trò ciia nhà nпóc.
Ngoà i i a, viec thi hànli chù nghía thee dân mii và tae dong ciia en c
cá ch mșng khoa li9c cô ng nghe hien dai cííng Hi hó i st can rJiiep cù a nlià
nuó c và o ‹hi song kinh tc.

Dec quyeri nhà iiiróc ti ong cliù nghia to bin hinh thành nham phuc
vu lii ích cùa cúc to chúc doc quycn tir nhàn via tiep tic duy trì, pliàt triên
etiù nghia tu bàn.
Doc quyen nhù nuóc trong non kinh te th trкòng tu bàn chù nghia có
su thoнg п bat cùa nli Gng quan hc kinh tc chính tri gan bú chat chè vói
nhau: tăng súc manh cùa các to chùc doc quyen, tăng val trò cúa ilhà
vão kinh th, kit hop sùc in;anli cùa doc quyćn tir nhân vói súc inșnh cùa nhia
niróc trong mot cv che thong nhat và làni chn ho iiiäy nlià nuóc ngày càng
php thuțc vao các to chùc ‹loc quycr.
Trong cv cau cùa doc quyen rlià nuóc trong chù nghïa tu’ bàn, nha
nu'óc dä trò thanh inot tap the tu bean khóng lô. Nlià niióc eúng lù chù st hñu
nhñng doanh nghijp, Já nhù tir bàn tâp the, và nhà niróc ay càng chuycn nhicu
lu'c lucnig sàn xuat íliành tài sàn cùa nó bao nhiêu thì nó lai cùtig bien thùnh
nhà tir bàn top the thyc sq bay nhiêu,
Bat cm nhà nuóc nào cling ct vat tro kinh te nhat dinh Joi vúi xã hoi roà
nó thong tri„ song ó шoi chs do xã lioi, vai trù kinh cùa nhà niróc có sy hicn
doi thích hnp doi vói xä hpi dó. Ngày may vai trò cùa nhà niróc tu sán dã có su
bien doi, khóng, chi can thicp väu ncn sùn xuat xã hoi bang thee, luat pháp mà
còn có vai trò tô chúc và quan lÿ các tô chúc thuȘc khu vqc kiпh té nhà nuóc,
diêu tiêt băng các dòn bây kinh té vào tât cá các khfiu cùa quá trìtih tar sin
xuat là săn xuat, phfin phoi, öao doi, tiêu dùtig.
Doc quyen nhà nirúc trong chiï nghia tu bàn là hình thùc van dùng
inói cùa quan hj sàn xuat ttr bàn cliù nghia. Quart ltd sàn xuàt tu bán chù
nghia hien may van còn nhùrig sq pliù hpp miat d!*h vói ti inh dj pliút trien
cao cùa luc lirpng sàn xuat, làin cho chù nghia tu bào van thích nglii vói

84
dicu kicn tích sü mói và do dó van tiep tuc phát trien.
d.1. 1.2. Tác dang cita dxc quyen trong nem dinh te thi triràng
kinh te
Tóc dong eua Joc quycn, du õ trinh do doc quycn
quycn chá nuôc, the hienú cà mat tích eua vá tiêu che.

77nr nhat, dôc quycn tão ra khà nãng to lón trong vire nghiên ci'iu va
ti icn khat các ho; t dang khoa lioc ky thuat, thúc day só tien bo thuât,
D-oc quyen là ket quã cita quá trinh tích th, tia¡i trung sàn xuat ó múc
do can. Do dó, càc tô chúc doc quycn có khà nang thap trung Jirpc các nguôn
luc, dac biçt Jà nguôn luc vê tài chinh trong viec ugh iên cúii và triên kliai các
hoyt dong khoa li9c ky thu'ât, thúc dãy su’ tién bo ky thuat. Tuy nhiên, dây
chi Ià khà nãng, con khà nàng có trai ttiànli hien thpe may không cõn phu
thuoc va tihicu ycu to, nhat lã phu thuoc vàO mac dích kinh te cíía các to
chúc djc quyen trong nen kinh te th} truóng.
Thú hai, doc quyen có thc làm tàtig nãng suat lao dong, nâng cao náng
lyu cic1i tranh cúa bãn thâri tt chúc dxc quyên.
Lã ket quà cita Up trung sãn xuat và sir liên minh các doanh nghicp
fin, doc t¡uyen tao ra ‹lrryc ou the vc voh trong vijc úng dóng nhirng thành
t kj thuat, công nghe sàn xuat mói, hien dai, àp dung nhíing phu'wng phap
sãn xuât tiên ticn, làm tãng nang suat lao long, giàm chi phí sàn x nat, do dó
nâng cao du9c nàng lyc canh tranh trong hoyt dong s5n xuat kinh doatih.
Thú ba, doc quyeti tão dirpC sÚc manh kinh g6p phan thúc day iieu
kinh te phát trien theo huóng sàn xuat lón hiên dii.
Vai nu the Up trung dirpc sue manh kinh te to lón vào trong tay minh,
nhat là sfte m,anh vc tài chinh, tao cho doc quyen có dieu kien dau tir vão các
linh vp'c dinh te ttçng iâiv, mtii nh9n, do dó thúc day nan kinh te thi truõng
phàt tricn thco huóng san xuat bip trung, quy iliô lón, hi jen dii. V.I. Lênin
tiet: “Nhung tnróc Dt chúng ta canh tranh th do bicn thành Joc quycn và
tão ra ncn sàn xuat lón, fodi bó fli sãn xuat nhó. tliny the nen sàn xuât lón
bang rnot nan sàn xuat lón liam mia’°
- Tóc dang iiéu cu:c:

* Sdd. tr.488
85
 Mÿi lû, óğc quyeri xuat hien lain cho canh tranh ktiông hoàn hào gây
thiet hli cho ngoùi tiću dùng và xG hói.
Vói st thing try cùa Joe qвycn và vì tnuc dích lqi nlзuąri doc quyen
cao, mac dlI Fìhu dã phûn tích ò ti ćn, doc quyen two ra s:rn xuat lón, có tiiè
giùm chi phí sãn xuât và do dó giàm giÓ Ca łiàilØ lista, nhung doc quyen
khong gidin giá, mà h9 lunn áp dat giä bán hàng hóa can và gif tuna thap,
t\ yc hien sy tiao üoi không ngang giiî, hąn chc M oi Jușng hàng lińa... tau re
sq cling can già two ve hàng hóa, g3ÿ thijt hai cho ngirùi tiću dùtig và xã hoi.
flat lô, Joe quyen có the kim hãm sq tien bo ky thuat, thco dó kìm
hăm su phút 0 ion kinh tc, xa hoi.
Doc quyen trap trung duqc căc nguon lqc lún, tdo ra khá năng nghiên
cú'u, phát minh các sáng chc khoa tion, ky thuat. Nliuug vì lii ích tłoc quycn,
lioșt dotig nghiên cúu, phút nзiпlз, sáпg clic clii dupe thiic hien klii vi the djc
quyên cùa chúng khong có nguy cv bi lung lay. Do v3y, mac ‹In có khá nãng
vc nguôn ldc tài chính tao ra khà năпŞ trong nghićn cùu, ph5t minh
che khoa h9c, kÿ thu'fit, nhung các tó ehuc doc quyen khóng tích cric thqc
hicn các cúng viec üõ. Dieu nåy chug tô, Doc quyc z dã it nhieu kìm hñm
thúc day sq' tien bt› ky thu'at, thco dó kìm hãlTi ûy phát trien kmh tc, xã hoi.
Ba lú, khi doc quyen nha nirć‹c bi chi phoi bòi nlзńm lqi ich cfc bğ
lioiac k hi doc quyen tir nhfin chi phoi các quan hê kinh tc, xä hÿi sé gây ra
hien tupng Iàm tăng sq phân hóa giàu nghèo.
Vói di**! thong tri kiвli te cùa mình vù rnuc dích lpi iihвan doc quyen
cao, doc quyen có lthà năng và không ngùng bàrih lruóng sang các tinh c
chính tr!. xă hoi, ket hip vói các nhân vièn chính phù dc thțic hien muc dích
lii ícli nhóm, ket hip vói súc manh nlià niróc hinh thành doc quycn nlià
nuóc, chi phoi cà quan he, duòng Hi doi noi, doi ngoąi ciıa quoc gia, vi lqi
ích cùa các to chúc doc quycti, khong vì lqî ích cùa dai da so nhan ‹lân lao
dong.
4.1.2. Quan hę canh tranh trong trang thái doc quyen
thái nicin c'anli trarih và quy luat ¢anh tranh dä dușc trinh bày trong
chucmg 2. Ó dây tiep tuc xem bit caвh tranh ò trșng thúi doc quyen.
Dÿc quycn sinh ra tù canh tranh th do. Nhimg sзr xuat hicn cùa doc
quyen không thù tiêu canh tranh. Trái laî, doc quyen làm cho canh tranh try
nćn da d;ang, gay gat hon.
Trong nen kinh tc thi truóng, nhin chuпg, không chi ton tai Arr canh

86
tranh giíia cac cliù the sàn xuat kinh doanh nhò và vùa mà còn có thćm các
loąi canh tranh giña cáe to chùc doc quyen. Dó tà:
Met là, canh tranh giüa căc to chúc doc quyen vói các doanh nghiSep
ngożi doc quyen. Cóc to chide doc quyen thuòng tìm cácli de chi phoi, thòri
tính các doanh nghiep ngoài doc quyen bang nhieu bien phźp nhir: Joe
quyen mua nguyćn licu dfiu và o; doc quyen phuong tiên v3n tãi; doc quyen
tin dung... dc có the toąi bò cac chù thê yêu thê hoR ra khòi tŃ! z
ŻifØf JÒ, cąnh tranh giña e5c Ö chúc doe quycn vói nhau. Lo;зi hinh
cąnli tranh này có nhicu hình thùc: canh tranh giüa cãc to chúc dpc quyen
trong cuпg mğt ngènh bet thúc bang m I su' ûiòa hiÿp home bang sq phs
sán cùa mot bén canh traпli; canh tranh giïia cáe to chùc doc quyen khác
ngành có Jiêп quan vói nhau ve nguon liic dau vào...
Ba łà, cash tranÍt trong n i bo Cá c to cliÚ G doc quyen. Nhíing doanh
nghicp tham gia các tO chúc doc quyen cüng có the canh tranh vói nhau de
giành loi the trong hc thong. Các thánh vićn trong các to chúc doc quyen
công cõ the canh tranh nhau de chiem tÿ 1 co phan khong che, tù dó chiem
dia vj clii phoi và phăн chia lii icli cò 1pi hori.
Trong nsn kinh te th i tnróng hijn dai, canh tranh và doc quyen luon
công ton tąi song hành vóî nhau. MÚc do khoc liet cùa cgrih tranh và múc
ßo 8ğc quyen lióa php thuȘc vào hoàn c5nh cu the cùa moi nen kinh tc thi
truóng khác nhau.
4.2. LŸ LUÔN CÛA V.I. LÊNIN VÈ CÁC DMC DIEM KINH TÉ CH A
OOC QUYÈN VÀ DCC QUYËN NHÁ NU'ÓC TRONG NÈN KINH TÉ
T£ïț TRU'ÒNG TU’ BÀN CHÙ NGHİA
4.2.1. Lj luan cúa V.I. Lènin và tl4c diem kinh té cúa dcc quyén
Tong kct tliqc tiên vai trò cùa d@ quyen trong nen kinh te cáe nuòc
tu bàn phát triên nhat giai doan cuoi the ky XIX, dãu the ky XX, V.I.Lênin
khâí quát nãm dãc diên cùa dcc quyen nr bàn chù nghia nhir sau:
d.2.1.I. Cóc to chic doc quyen có guy mû tlch tç và tip Using tie bin ló'n
Duói chù nghia m ban tích tą và trap trung san xfit cao, bieu hięn so
luong các xí nghiep tu bàn lón chiem tÿ trong nhò trong nen kinh te, nhwg
гăm giíi và chi phôi th| tnióng.
Sq tích tți và tíip trung sán xuàt dćn múc cao nhu v{ay dă trțrc tiep dan
dcn hinh thánh céc to chúc djc quyen. Vì mot meat, do só lкpng các doanh
nghicp Ibn it nén c6 the dé dàng thoã thu ian vói nhau; mat khźc, các doanh
87
ngliicp có quy mô lón, kj ihu3i cao tiên canh tranh sê rat gay gat, quyet liet,
khó dánh bai nhau, do dó dã dan dcn khuynh huóng thor hiep vói nhau dc
nam fay d|a vi doc quyen.
Khi mói bat dan quá trinh dxc quyen hoé, các to cliúc doc quycn
hinh thành theo liên kit ngang, nghia là mói chi !ién ket nhúng doanh
nghijp trong cung mot ngành, nhwg vé san theo môi diên hÇ dây chuyên,
càc tõ chúc doc quyen dã phát ti ien theo liên kct d9c, mó rong ra nhieu
ngãiih kliác nhau.
Ve miat lich su, các hinh thúc chore dxc quyen co bàn tà thap dên
cao, bao gom: Cartel (Các-ten), Syndicate (Xanh-di-ca), Tmst (Tõ-rót),
Consortium (Công-xoóc-xi-om).
Cartel lã hinh thúc to chúc doc quyen trong dó các xí nghiep te bãn
lón kj càc hi p nglii thoà thuan vói nhau ve giá cà, sãn luptig hàng lióa, thi
ti nóng tiêu tliç, kj herr thanh tuáii, ...
Các xí nghijp tu bãn tham gia Cartel van doc lap cà ve sàn xuat vã
luu thông hàng hóa. Up chi cam ket th;rc hien dúng hicp nghj dã ky, neu
làm sai sê bi phat tien theo quy dinh cúa hicp &! Vi vay, Cartel là liên
minh dxc quyen khóng viing chac. Trong nhieu trirõng hpp nhiing thành
viên thay ó vào vi trí bat l9i dâ rút ra khói Cartel, làm cho Cartel thuõng
tan võ triróc ky han.
Syndicate là hinh thúc to chúc doc quyen cao hon, on dinh hon
Cartel. Càc xí nghiep to bin tham gia Syndicate vítn giïi doc lap ve sàn
xuat, chi mat dxc Up ve luu thòng hàng hóa (mpi viec mua, bàn do mot ban
quàn trI chung cïia Syndicate dàm nhan). Mçc dích cúa Syndicate là thong
nhat dau moi mua và bin de niua nguyen lieu vói già ré, bún hàng hoà vói
gir dat nham thu lpi nhuan doc quyen cao.
Trust là hinh thúc doc quyén cao hon Cartel và Syndicate. Trong
Trust thi cà vijc sàn xuat, tiêu thu hàng hóa deu do mot ban qudn trj chung
thông nhât quàn ly. Các xI nghicp tu bàn tham gia Trust tró thánh nhimg cô
dóng dc thu 1qi nhuian theo so luqng co phãn.
Consortium là hinh thúc t cJiúc dpc quyen có trinh do và quy mô
lóri herr các hinh thúc dxc quyen trên. Tham gia Consortium không chi có
các xí nghiep tu bàn lón mà cón có cã các Syndicate, các Trust, thuoc cáe
ngành khác nhau nhung lién quan vÓi nhau vi kinh , ky thuat. Vói kiêu
liên kit dpc nhir viay, inot Consoitiiim cõ the có hàng ti'àm xí nghiep diên
ket trên co só hoàn toàn php thudc vÊ tài chính vào mot nhóm các nhà tu
88
bàn kech xú.
4..2.1.2. Séc minh cita các II chúc doc quyen do tv bán iài chinh và hp
thóng tài phi t chi phdi
Song song vói quà trinh tieh vi thap tning sàn xuat trong cong
nghiep, trong n àn hàng ciing dicu ra qui trinh tích t9, top trung dan den
hình thành cie to chùc doc quyén trong ngàn hàng.
Quy let tích t9, p trung trong ngfin hàng cGng giong nhu trong
công nghia, do quá trinh canh tranh câc ngân hàng vito vã nhó ! phá sàn
hoac bi thôn tinh và hlnh thành nhíing ngân hàng lón.
Khi sãn xuat trong ngành công nghiep tích t9, Up tning ô múc do
cao, thi các ngfin hâng nhó khóng dú tiem lqc và uy tín phuc vu cho cóng
viJc kinh doanh cüa các doanh nghiep cõng nghiCep 1õn. Trong dien ki ii
dó, các ngân hàng vúa và nhó phài ter sép nh3ap vào các ngán hàng lón hoo
phài php Sào triróc quy luiat khoc liet cria canh tranh. Quá trinh nãy dã thúc
day các to chúc doc quyén ngâfl hàng ra dõi.
Sq xuât hien, phét trien cùa càc to chùc doc quyen trong ngân hàng
dä làm thay doi quan h giüa càc doanh nghiep ngân hàng và công nghiep,
làm cho ngân hàng có vai tró mói: tÍi cho, ngán hàn§ chi là trung a! ri trong
viçc thnnh toán và tin dung, th1 nay dã nam du9e hâu hêt lu ig tién te cha
xã hei nên cõ quyen lhe “van nãng”, khÓng che m9i hoyt dang cita nen kinh
te xã hji.
Dra trên d|a vi nguõi choi eho vay, djc quyen ngân hàng “cit” dvi
dien cüa minh vào cáe co quan quán Iy cúa dxc quyen công nghijp de theo
dõi vide sir dung tiEn vay hoac các chúc doc quyen ngãn hàng cón trpc
tiep dan tu vào cóng nghiep. Triróc eq khóng che và chi phoi ngày càng
minh inê cúa ngàn hàng, m t quá trinh xâm nhap tuong Pag tró Iii cita các
dxc quyÜ công nghiep vào ngân hàng ciing dien ra. Các chÚc doc quyên
công nghiep cung tham gia vào công viec cõa ngán hàng big cách mua co
phan cita các ngân hàng lón dê chi phoi hoyt dang cita ngân hàng. Quà trlnh
dxc quy8n hoá trong công nghiep và ngfin hàng có quan h chet chê vói
nhau làm này sinh m t loai hinh tu bdn mói, g9i là te bán tài chính.
V.I.Lénin viEt: "Tv bán lài eÀ/nfi là II quô cia sy hgp what gin-a iv
bóu ugóu fiõng cua mot só it ngán hàng doc quyen l‹'m what, vói tv bón cí'ia
nhííng lién minh doc quyen các nhà cóng nghiep"’.

V,I. Lénin: Toàn tap, Xxó. Chinh tri quê gia, Hã Noi, 2005, t.27, tr.489.
89
 Sq phát trien cita tu bán tài chlnh dan dan dan deu eq hinh thành mort
nhóin nhó nhiing nhà rir bân kéch xú chi phdi toàn boo dõi song kinh tê,
chinh tr{t cúa toàn xã hoi, goi là tái phiet (hay dâu só tài chinh, tríim tài
chính).
Các tài pbiet thrrc hien sp thong tri cúa minh thông qua “ché d tham
dá”. Thyc chât cita “che d tham dq” là mot nhà tài chính lón, hoac rnpt @p
. , . ' . ..
doa n tâi chi nh mua sO cO phi eu khong chê , chi pho i m9t cong ty lón
nhat
công ty gôc g9i là "công ty me"; cóng ty này lai mua diroc cô phiêu không
che, thong tri các "công ty con"; "công ty con" den lirqt nó lar chi phoi các
"công ty chàu", ...
Nhõ có “che dj tham dç” và phuong pháp to chúc thap doàn theo kieu
móc xích uhm v y, bang mot lircmg tir bàn dan tu nhó, mâ tài phi¢t cõ thc
khong che và dieu tiet duqc inpt luqiig rir bãn lón gap nhihu lan.
Ngoài “che do tham dq", tài phijt cõn sir dung nhting thii doan nhu
lap công ty mói, phat hành trâi khoán, kinh doanh công trái, dau cm chúng
khoán ó sd gian d|ch, dau cm rujng dat... de thu t9i nhu(in dxc quyen cao.
Ve mã,t chính tri., h thong các nhà tài phi t chi phoi m9i hoyt d9ng cita các
co quan nhà niróc, md ac biet là chi phoi càc chính sach doi noi, doi ngoai
cùa nhà niróc, bien nhà nuóc tu sin thàtih còng cu phuc vp lqi ich cho
chiìng, do chùng thong tr| ditpc ve kinh te.
4.2.1.3. Xuât Wan lv bán trk thành php biên
Doi vói càc títp doàn doc quyen, viec dira tu bdn ra nuóc ngoài de
tim kiem noi dau tu có tqi nhàt tró thành phó bièn, gàn lien vói sq tòn hi
cüa cac à chúc dxc quy6n.
Xuat khan to bàn là xuat khàu gir tri ia niróc ngoài (dau tu tu ban ra
nuòc ngoài) Jin inuc dích già tri thang du vi cac nguon lqi nhuiín khàc ò
càc niróc nhap khan tu bàn.
Xuat khau tu bán có thé duoc thyc hicn dirói hinh thúc Eu tu trtrc
tiep hoo dAu tu gián ti6p.
Dau tu trpc tiep [á hinh thirc xuat khau tu bán de xay dpng nhúng xí
nghiep mói hoac mua lai nhíing xi nghiep dang holt dQng ó nuóc nh3an dan
Dr de trqc tiep kinh doanh thu doi nhuian cao, bien rió thánh mpt chi nhính
cia “cóng ty me” ó chính quoc. Các xí nghiep mói binh thánh thu6ng En
tai dirói dang hon h9p song phoong hoac da phuong, nhung cúng có nhUg
xí nghiep toán b6 vÓn lá cúa cóng ty nuóc ngoai.

90
 Can tu gián tiep là llình thitc ddu tlr thòng qua viéc chs vay dc thu
lii tćrc, mua so phan, co phieu, rtái phieit, cac giay tó có gii khic, guy dan
tu chóng khoan và thông qiia càc dinh che tài chính trung gian klзàc rna пhà
dau tu không true ticp thairi gia quùn ly hoat dang dau to.
4.2.1.4. Adult irnnh dÏ phân chia thi lru:drug lhe giài là tal you giîia các (p
doàn dcc quyen
Quá trinh tiem tu và @p ti ung Mr ban rllát trien, vice xuat ktiÏn tu bàn
tang lên cå vc quy inô vù phdm vi txt yen dan tói sir phûn chia tlic giói ve
meat kinh te giña các tap doan tu b5n doc quyen và hình thanh các to cleric
doc quyen quoc te.
Lich sù phát ti ien cùa chù rigliïa tu bàn dä chíing tó thi trtrùng ti ong
nuúc luòn gin vói tii| trtrõng ngoài nuúc. Diac bict trong giai doin chu
nghïa tu ban doc quyen, thi ti uóвg ngoài nirúc con có y nghía d5ac biet quan
trong doi vói cńc nøóc tк bàn. V.I.1.énin nhìn xćt: "l3pn tir sàn chia nhau
the giÓi, khÔljg pllÒİ dO tíflh doc ác doc bict cùa chúng, mà do su tąp tning
‹lä tÓi irùc dÕ buoc chúng phài di vào con duòng ay dc kiem lòi ’0.
Sq dung Jo trên tniòng ‹¡uoc te giÏia các to chùc doc quycn ct súc
manh kinh te liùng hiau lvi du‹yc sit ung ho cùa nlià nuóc "cùa niinh" và các
cuoc c,aiih ti aвh khoc lict giiì'a cliúng eat ycu dan den xu huòng tlioà hiSep,
ky kêt các hiép dinh, dê cùng co dia vi dpc qчydn cùa chùng ti ong nhémg
tinh vțic vä nhGng that truòng rrhát dinh. Tiï dó hinh thành cùc lien trinh doc
quyen quoc tc dir‹ii dang Cartel, Syndicate, Trust quoc tc.
4.2.1.5. Lai keo, thú‹. day cóo Dòfn/i p/tú vào viec phán dinh khu vicc lãnh
tied ánlt hung lò cóch tlch:c dË háo ve lori ícJi Cfc quyeii
V.I.Lênin dã chi i a rang: "Chù nghía tu bàn phát ti'ien càng cao,
nguyên ticn eăng thieu thou, sq canh tranh càng gay gat và viÿc tìin kiem
càc nguôn nguyên licu tran roâii ttiü gi‹ri canh run rift, tlil cure dâu tiaнh dê
cliiein thuoc dia càng quyet list hon l '.
Do st phân chia läпh tho và phát trieп không dcu cua các cuòng
quoc tir bàn, tat yeu dan den cuoc dau tranh dùi chia ląi lănh tho thc giói.
Dó là injt trong nhíhig nguyGn nhăn chính din dcn các cupc chien tranh ,
tham chí chieiı tranh the giói. V.I.Lênin viet: "Klзi nòi den chính sách thqc
dân trong thdi dat chù nghïa 8e qнòc tir bàn, ihì can chú y rang tu bån tài

" V.I. Lćnin, ’roò n ti1›, tip 27, Nxb Citing łri quÒ c gia, I3, 2005, tr.472
' V.I.I.ènin, loà ii tåp, top 27, Nxb Chính trj 9uoc gia, 2003, H, tr.48 I
chính và chính sàch quoc te thích úng vói nó... dã two nèn hàng loat hình
thúc lÇ thuoc có tính chat qué dğ cùa các nitóc. Tiêu biêu cho thöi dli äb,
không nhíing chi có hai loai nrróc chíì yen: Nhïing nuóc chićin thuoc dia va
nhìing thuÇc dna, mà còn có nhieu nuòc php thuioc vói nhiìng hình thñc
khác nhan, nhïing nuóc này trèn hình thúc thì duqc dpc lip ve chính tri,
nhimg thyc Á lvi mac vào cái Iirói phii tliupc ve täi chính và ngoai giao"'2.
Tü nhãъg näm 50 cua the ky XX trò di, phong trào giài phóng dăn tic phdt
trien manh me da làm sup do và ian rã h¢ thong thuoc dia kieu cíí, nhung
diću dó khong có nghïa là chù nghia thqc dan dã b¡ thù tiêu. Trái lai, các
quocg nr bãn chuyen sang tiii hânh chính sách thrrc dân mói, mà n9i
dung chù yen cùa nó là dùng viğn tr9 kinh te, kÿ thuiat, quăn sq de duy trì
sq le thuoc cùa các neóc dang phát triên. Dúng dang sau, hau thuan cho các
host dong cúa các quoc gia tu bãn luón có vai tró cùa cäc tąp doan tu bán
doe quyen.
Năm doc diem kinh Ü cv bàn cùa doc quyen duói chù nghia tu bàn
có quan hł chat chè vói nhau, nöi lên bàn chat sq thong tri cúa tu bán doc
quyûn. Dó cfing là biêu hiên cùa phuong thúc thpc hiên lii ich eta các tííp
doàn d@ quyen trong giai doșл phát trien dcc quyen cíia chù nghJa tu bàn.
4.2.2. Lÿ luan cúø V.I. LGnin vé dac diem kinh te cúa dțc quyên nhà
nпóe trong chú nghia tw bfin
Sir thong tri và bành truóng súc manh cùa dje qцyen M nhân trong
. ' . . - . ,
nen ki nh tê to ba n chu ngh ia, mpt mat thu c day nen kinh té th! e ng ttr
bàn chù nghJa phát trien, mac khác, kìm hãm và de dog tói sq on d|nh cùa
che d9 chính trț. Sq phát triên cúa lqc luqng sãn xuât, trong tinh hlnh dó,
thúc day trình ßô doc quyen tên trąng thái cao 1in'n - doc quyen nhà nuóc.
Ooc quyen nhà nuöc trong chù nghia tu bán có các d țac trung kinh te chù
yeu sau:
4.2.2.1.Sy kit hip vË nhån sy giñ'a to chs-c Cfc quyen và nhà nvéc
V.I.Lênin dã tùng nhan mąnh Eng st lièn minh cá nhân cùa câc
ngân hàng vói công nghięp dкqc bÒ sung bang Sq liên minh cã nhàn cùa
các ngăn hàng và công nghiep vói chính phü: "Him nay lè bo tnróng, ngày
mai là chù ngân hàng; hôm nay IN chù ngãn hàng, ngày mai là bğ tiuõng"".
Sit ket hip ve nhân sq öirqc thrrc hien thông qua các dang phźi. Chính các
dáng phái my dã tao cho tк ban dcc quyen mot cv sò xã hpi dé thee hien

'2 V..LLënin, Toån Øp, Jp 27, Nxb Chinh tri quo gia, H, tr.485.
9.V.I. Lénin: Toân fgp, Nzb. Chi< •! fl" via, Hà Nqi, 2005, t@ 51, tr.272.
92
sq thong ti1 và trpc tiep xfiy dog dii ngii công chÚc cho bj m5y nhà niróc.
Dùng díang sau các dàng phńi này là mot ldc lupiig có quyen lyc rat
hùng 1(mm, fló chính là cźc HOî chù xi nghicp doc quycn, nhu: Hoi Công
nghiep tnùn quoc My, Tông Liên doan công nghiep Italia, Liên doan các
nhà kinh tc Nheat Bàn, Lién fninh LÌên bang công iighiêp Dúc, I-loi dong
quoc gia giói cliù Pháp, Tong Licn doàn công thuong Anh, ... Chính c5c
Hoi cliú xí nghièp này trù thàrih íirc lupng chính It i, kinh te to ion, lá cho
dtfd Glio nhà nuúc tк sàn. Càc Hoi chù пày hoat diong thong qua cäc díang
phái ciia giai cap or san, cung cap kinh phí cho các dàng, quyet dinh vc niãt
nliăn nor và drrõng Ui chính tri, kinh re cùa các dáng, tham gia vào viec
tliành l'âp bğ may nhà nude ò các cap. Vai tiò cua càc hòi lón Jcn mù'c ma
du luôn thc gići dâ g9i chíing la “nhiiiig chính phù dang sau chính phii”,
“mot quyen lue thirc tÉ ‹lang sau quyeti lu'c” cùa chính quyen. Thông qua
cżc Hoi chù, mot шąt cúc dși hicu cùa các tn chúe doc quyen tham gía vào
bo máy nhà ncóc vúi nhíing cupng vi khác nhau; шat khác, cac quan chic
và nhãn vién Ghíoh phù duirc “cäi c5m” vào bin quàn ^! Gull CiÌc to chúC
doc quyen, gig iihíîng chúc vy trpng yeu ch ính thúc hoac danh dq lioÿc trò
thành nhïing ngirùi dõ dau cho càc to chúc doc quyen. Sç' thâm nhap fan
nhau này (còn got la st ket h‹yp) dã tao ra nhñng biću hicn init ti ong moi
quan he giüa các to chúc doc 9uyen và cv quan nlзà ;i1rÓc tú trung uang deri
dia phuong.
4.2.2.2.St’ hình thành, phát ti•iŸø s0 him nhà iн żc
SP hùu trong doc quycn nlià ouóc là sò híîu thap the cùa giai cap tu
san, cùa tu bãn Joe quyen có nhiein vu ùng hO và phuc vu lii ich cùa tu
bàn doc quyen nham duy trì sq tòn tai, phót tricn cùa chíï nghia tii bàn. Nó
bien hign không вhiñig ò cho sò húu nlзà пuõc tăng lêii шà còn ò sç tãng
ciròng inoi quan hj giíía sò híiu nhà nuóc và sò hilt doc quyen tu nhan. llai
loąi sò hûu này dan ket vat niinu trong quá trinh tuan hoân cùa tong tir bżn xã
hoi. Sò hùu nhà rвróc khong chi bao gÒm nhñng dong sàn và bat dong sàn càn
cho host dong cua bo máy nhà nitóc, mà gôш cà nhñвg doanh пÇhijp nhà
nirúc troвg công nghićp vä troop các huh vțtc ltćt câu ha tång kinh tc - xâ hoi,
nhu: giao thòng van tàî, g ńo duc, y te, bào hietn xã hoi, ... Só hint rihà nuúc
dıroc hình t]3Яnh dirói nhiéu hinh thúc khàc tthau: xây dtrng doarili ii$liijp nhà
nuóc bang von cùa rigán sźch; quoc híîu hoá các doanh nghiep to nhân bang
cách trna Jai; nhù nuóc mua co phan cùa các doanh nghiep tu nhan; 1ъù Eng
doanh nghiep nhà nuóc băng von tích lüy cùa cac doanh nghijp to nhan...
Só hñu nlià nuóc thpc hien duoc còc chúc пäng ca bàn sau: Thú nhat,
93
mar tjng sàn xuat ar bàn cliú nghia, bào dáin dia bàn rong lón clio sq phát
fiáÜ eua doc quycn. Thú' /im, tao dieu kien thuan IJ nhat cho viec di chuyen
tu bàn eua các to chúc Inc quyen dâu tu vào các ngành san xuat kinh doanh
khác nhau, cliuyen ti nhíing ngành ít lãi sang rdiirng ngành kinh doanh cf
hi3cu quà hon mot cácli dê dâng, thu3n lpi. The ba, làm cho dra cho eq dicu
tiet kinh te cúa nhà iiuóc theo nhúng chirong trinh Dt !
Cïïng vói sq phàt trien cúa sò húu nhà nitóc thi th! òng doc quyen
cíing hinh thành và phàt tribu. Sq hinh thành thi truòng nhà nuúc tlic hicn ò
vii nhà nuóc chu dang md rong tlii tnrõng trong niróc bang viDec bao mua sàn
pham cua các doanh nghiep dpc quyen thông qua nhiing li9p dong duoc
ky ket. Via ket câc hqp dông giüa nhà nuóc và các tô chnc doc quyen tu
nhfin 8á giúp cac to chuc dxc quyen tu nhan khac phuc duqc m t phan khó
khãn tmrig thõi kJ khúng hoâng theta, góp phan báo dom cho quá trinh tái sán
xuat dirpc dien ra binh thuóng. Các h9p dong ky ket vói nhà nn'óc giúp clio
các to chííc dxc quyen te nhân via tiéu thu duke hàng hoà via dàm bào lpi
nhuíai ón dinh, vàa khac phuc duke tinh trong thieu nhiên liju, nguyên li u
chien lupc. Sv tiêu the cúa nhà nirúc drrpc thqc hicn qua nhíirig dom diat hàng
cia nhà niróc vói doc quyên tu nhân, quan tr9ng hon cá 1à các dou dst hàng
quân sy do nhân sách chi moi rigày in t tãng. Các hpp dong này dám báo cho
các dxc quyen tit nhàn kiÉm dirá m t khoi luqng 19i nhuân lón và on d|nh, vi
tJ suat l9i nhuâ,ri cia viçc sàn xuat càc loai hàng hoá dó cao hon han tJ suat
lqi nhuan thóng thuRig.
4.2.2.3. Dec quyen uhh rietc try thànli công cç d nhà nvác diên tiet neo
kinh ti
De dien tiet nan kinh te, nhà nuóc ar sàn sü dóng nhiéu cóng cf,
tmng dó có công cç doc quyén nhà nuóc. He thong dieu tiet cúa nhà nuóe
tir sàn hinh thành mot tõ ng thê nhííng thiet che và the che kinh te cú a nhà
nuóc. Nó bao gom b máy quàn ly gãn vói he thong chính súeh, công cu có
khà nãng dieu tiet sq van dpng cia toàn b mii kinh te qaóc dãn, toàn bo
quá trinh tái sãn xuat xã lioi. Sq diêu tiet kinh te cia nhà nuóe duqc thqc
hiien duói nhieu hinh thúc nhu: huõng dan, kiern soét, uou né nhirng ltech
lac bang các công cp kinh te và các công cq hành chính - pháp ly, bang cà
mu dii vã trimg, phdt; bãng nhúng giài pháp chien luqc dài han nhu Up
chucnig trinh, kê hoqch tông thê phát triên kinh te, khoa hoc, công nghc,
bào v§ môi tru6ng, báo hicm xã hoi, .., vd báng cá các giài pháp ngân han.
Các công cp chu yen cúa nhà niróc de dieu tiet kinh ti và thqc hip
các chinh sách kinh nhu ngân sách, thue, h¢ thóng tien tÇ, tín dung, các
94
doanh nghicp nhà nuóc, ke hoach hoa hay chuorig trinh lioá kinh te và các
cóng cç hãnh chính, pháp lJ.
Bo mày dieu tiet kinh te gom cc quan [cap phóp, hành ptmp, tir phàp và
v8 mot nhàn sç có sy tham gia cúa nhüng dli biéu cua p doàn tir bàn doc
quyen lón và etc quan chúc nhà nuóc. Bén canh bo may này còn có hàng
loat céc tieu ban dupc tò chúc dirói nhíing hirrh thúc khàc nhau, thqc hicn
"tu yan" nham "lái" duóng Joi phát trien kinh thco muc tiêu riêng cua các
*
to chirc d9c quyên.
.
Co che dieu tiet kinh te dxc quyen nhà ouóc Id sir dung hpp cú ba cor
. . - .
che: th¡ truõng, doc quyên tu nhan va dicu tiet eua rihà iltro c nha m pha t
huy
mãt tích cqc và han che màt tiêu cç'c cúa tímg cm che. Hay nói cách khác,
dó là cm che thj trirõng có su dien tict cita nlià nunc nham phçc vq lqi ích
cúa chii nghía tu bàn Joc quyen.
4.3. BIÉU HIJEN MÓ1 CHA DQC QUYÉN, DOC QUYEN NHÀ NU'ÓC
TR€1NG DIÉFI KUN NGÀY NAY; VAI TRÓ LJCH SU’ CÜA CHÚ NGHÍA
TU’ BÁN
4.3.1. Bieu hien mói cúa dxc quyen
d.3. J.J. Bieu hien inái cua tlch tç và ti trung in bán
íIiÇo nay, dac diein t$p tung sàn xuât và cfic to chúc dxc quyen có
rihting biêu hien mói, dó là sv xuat hien cóc cóng ty dxc quyen xuyên quóc
@fã bin cpnh sy pliót trién cúa các zí nghiep via vii uhh.
Do sp phát trien cúa luc luqng sàri xuat, cita khoa h9c và công nghe
nan dã dien ra quá trinh hlnh thành nhíing sq lién ket giíía các dxc quyen
theo cà hai chiêu: chiêu dpc và chieu ngang, ó cà trong và ngoài niróc. Tm
dó, nliiing hinh thúc tô ehúc doc quycn mói dã ra dõi. Dó là các Concern
(Conson) và các Conglomerate (Công-go-lô-mê-ret).
Concern: Là to chúc doc quyen da ngành, thành phan cria nó có hàng
trim xí nghijp có quan hc vói nhiing ngành kJiéc nhau và du9c phân bo ó
rihicu nuóc. Nguyén nhãn shit yen dan den doc quyen 8a ngành là do canh
tranh gay gat viec kinh doanh chuyên môn hoá hçp dê bi phá sàn. Hon mia,
hinh tliúc dxc quyen da ngànli cón de doi phó vói fugi chong dxc quyen ó
hau het eá c nuó c Sr bàn chu nghia (luat nà y carn dxc quyen 100% miat hà ng
trong indt ngà nh).
Conglomerato: Là sii ket hpp cùa hàng chic nhiing hing vùa và nhò
khóng có sp lièn quan trpc tiep ve sàn xuat lioac dick vu cho sfin xufit. Mdc

95
dích ehii yen cita các Conglonierate là thu lpi nhuian tir kinh doanh chiing
khoán. Do v3ay phan lón các Conglomerate dê b| phá sàn nhanh hoiac
chuyen thành các Concern. Tuy nhiên m6t bo phan các Conglomerate vãn
tin tai víing chac bang cách kinh doanh trong Huh c tâi chính trong
nhilng dicu kien thiróng xuyên bien d4ng cita nen kinh te“ the giói.
Ô các niróc tu bàn phát trien hiçn nay, bên canh cac to chúc djc
quyen lón fbi ngày càng xuãt hi jen nhicn doanh nghiep (công ty, hãng) vira
và nhó có vai tró quan tr9ng trong nen kinh te. Sp xuat hien nhieu doanh
nghia vira vã nhó là do:
The nhat, vi c trng dçng thâilti têm khoa hoc và công rigliç cho phép
tiêu chuan hoá và chuyên môn hoá sàn xuat sâu, dan dÜ hinh thành he
thong gia công. Oây cGng chính là biêu hien cúa doc quyen drrói m t dóng
mói, thé hien ó cho là: các hãng, công ty vira và nhó php thuoc vào các
Concern và Conglomerate ve nhi6u m t. Ser kiêm soát cúa dpc quyen duqc
thpc hien dirói nhíing hinh thúc mói thông qua quan h hpp tác gitia doc
quyen lón vói các hãng vira và nhó, Thi›ng qua quan h hqp tác này, cac
dxc quyen lón se md rang khà nãng kiêm soát sàn xuât nói chung, tien bo
khoa hpc và công nghj nói riêng.
Thú foi, cíc doanh nghiep vira vã nhó có nhíing the manh cúa nó, dó
là: nhay cám doi vói thay doi trong sàn xuat; linh hoat úng phõ vói sp biên
dong cúa th| truóng; manh dyi dau tu vão nhiing ngành inói dói hói sq mao
hiêm; dê doi mói trang thiét bi, ky thuat inà không can nhieu chi phí bo
sung; có the ket hpp nhieu loai hinh ky thu3t de sàn xuat ra nhíing sán
ppm eó chat lo9ng cao tmng dien kien ket can @ tang han che.
Ngoài ra, dxc quyen cíing bat d8u xuat hien cà ó nhiing nitóc dang
phít trien. Dó là kit quà cúa sq thâm nhap cua các công ty xuyên quoc gía
vào cãc nuóc này và sq úng dçng nhiing thành têm khoa h9c - kj thu3t hien
dvi khien cho chi mot doanh nghijp lón cííng dü súc iri;inh chi phoi viDec
sán xuat và tiêu the cua cà mÇt ng4nh mói ra dói ó mot nuóc dang phát
trien và tói mdc do nhat dinh có the bàoh tnróng ra bên ngoài.
Các to chúc dxc quyen luón cõ xu huóng bành tiuóng quoc te. Trong
dieu kim hiçn nay, xu hiróng vian dang cita chúng là trd thành các công ty
xuycn quoc gia và liên minh vói nhà niróc hinh thành chii nghia tu bãn
dxc quy8n nh°a nrróc. Oó là bieu hiçn mõi cita dxc quyên và là hinh thúc
van dong mói cita quan h sãn xuât te bàn chii nghia trong nhiing dien
kien

96
 TO cuoi thc ky XX den nay, tir bàn täi chính dã ct sy thay doi và
вlikig bieu hien mói, dó là:
Do sq phát tricn minh irë cùa euoc cách m;ang khoa h9c vù công
llghe hicn diri, front nen kiпh te tu bàn chù nghia dã suat hien và phàt tricn
nhieu ngùnh kinh té mói, dac hiet là cac ngùnh thuoc "phàn mem" nhti dich
vu, bao liiéiii ... ngãy càng cliicm tÿ trong Ibn. Thích iìng vói sq bicn ‹łoi
dö, pham vi lién kct và x'am nhap vào nhau dvrpc mò rong ra nhiêu ngành,

vu hay cóiig nghiep - quân - dich vy quoc thông,’ ... Noi duнg cùa sq lićn
kct cíing da d4ng hrm, tinh vi hon và phćtc tąp hon.
Co clii tham dy cùa tir bán tài chính cling có sq bicn doi, co phieu có
meiih giá nhô time phat hành rong rãi, khoi lucng co phiêu tàng lin, tihicu
taвg lip dân cu cung có the mna dutic cô phieu và try thànli các co dong
nhô, ... kću (heo dó Ià "che do tham dș" duçc sung thêm bóng "che ‹tȘ
uj nhipin", nghía la nhíing dai co dûng dupe "ny nliicin" thay măt cho da
st co tlóng có it co phieu (c5c co dông iihò) quyet dinh pliirong hwòng host
dang cùa công ty co phan. Các chù sò hon lón giù dây vüa khong che true
ticp via khona che gi5n ticp tliûng qua bien dong tran thi truòng tài ch íiih,
buoc cac nhà qufin ly phài tuûn theo lii ích cùa chúng.
Dc thích ćmg vúi qua trinh quoc hoã dòi song kinh te, cńc top doàn
tir bin tài chính dã thùnh Up các ngân hàng da quôc gia va xuyCll quoc gia,
thrrc hien vicc dieu tiet các Concern va Conglomerate xâm nhap vao wen
kinh th cùa các quoc gia khãc. St ra dôi cua các trung tûin tài chính cùa thê
giói là ket quż hoąt dùng cua eac Up doàn tar chính qцoc Ä.

’l'h u: nhÄl, tfuóc kia luong to bàri xuat Ichau chù ycu tiï eàc Eric tu
bàn phàt trien sang các nifóc kém phźt ti icn. Nhung лhirng thâp kÿ gan 8ày
dii bğ phan dòng dart m Lai chãy qua lai giiía các niróc tu bán l›hät trien vói
nhau. Dó là do: ò cac nude tu bán phàt trien dâ phat trien cńc tigàiih có hàir
lupng khoa li9c kj thuat cao và hàm lung von Ibn, nên dau In vào dây lai
thu dupc lci пhuan cao. Ci cac nuóc dang phát trićn 1ai có ket cau hg rang
ldc hau, tình hình chính tti kéш on dinh, nćn däu In cò phan nii ro và tÿ
suit lii nhuğn cùa ter bán dau tu khòng còn cao nhir tntóc dày.
Oń Eni, chù thc xuât kllâu tu bàn có sy thay dòi lón, trong dó vat trò
cùa các công ty xuyên quoc gia (Transnational Corporation - TNCs) trong
xufit khãu tu bán ngày càng to lć'n, djc bięt [à d4u te tnrc tiep inróc ngoài
(Foreign Direct Investment - FDI). Mat khác, dã xuat himen nhieu chù the
xuat khau to bân tû các nrróc dang phát trien.
Thú ba, hitih thúc xuât khau tu bàn rat da dang, sq dan xen giüa xuat
khau tir bàn va xuât in hàng hoa tăng lên. Chang han trong 8au tu tryc
tiêp xuat hijn nhiíng hinh thùc mói nhir: xây dimg - kinh doanh - chuyćn
giao (Build-Operate-Transfer - BOT); xăy dung - chuyen giao (Built and
Transfer — BT) ... Sq kćt hip giùa xuat khâu tu bán vói cíc hpp dong buôn
bźn liàng hoá, dich vți, chat xám, . .. không ngùng tãng lćn.
The Mr, Qtr áp diat mang tính chat thqc dân trong xuat khàu tu bån dã
diroc gõ bó dan và nguyêri tac cùng có lii trong d“âu tu duqc de cao.

minh dcc quyen

Ngày nay, sq phän chia thi truòng the giói giíía các tiên miiih doc
quyen có nhíing bien hien mói do tac dang cùa xu hкòпg quoc te hoá, toàn
can hod kinh tê ngày càng táng bén canh xu huóng khu vцc hoá nên kinh

Sic myrrh vã pham vi bành truóng cùa các công xuyén quoc gia
(TNCs) täng lên dă thúc day xu hiróng quoc te hoá, toàn can hoá kinh te vż
sq phån chia pham vi ãnh huòяg giña chúng vói nhau, dong thòi thúc 8ay
viğc hinh thánh chù nghia tu bàn d}oc quyên quoc te.
Cùng vói xu huóng toàn cau hoé kinh te Hi dien ra xu huóng khu
vțic hoa kinh te, hình thàпh nhieu lićn mînh kinh te khu vqc nhu: Lién
minh chåu Âu (EU) ra dòi ttr ngży I -1-1999 vói dòng tién chung châu Âu
(EURO). Den nay liën minh này dã bao gom hau het quoc gia châu Ãu
tham gia. Khòi M3u d|ch qr do Bac Mÿ (NAFTA) gòm: Canada, Mêhicô và
Mj. ..Via phân chia the gjói vê kinh te cüng có sp tham gia cùa mot loat
niróc dang phźt tricn nham chông lvi sùc ép cúa cáe cir6ng quoc tu bàn. Oó
là vi*ec thành lap Ö chùc cév nuóc xuat khau in inö (OPEC); thl tnrõъg
chung vùng Nam May (MERCOSUS) gom: Brazin, Achentina, Urugoay,
Paiagoay; ... Ngày càng có nhieu nitóc tham gia vào còc Liên minh шğu
dich tti do (FTA) và câc Liên minh thue quan (CU), ...Tu bân doc quyen
quoc Ä là the lqc dang chi phói qufi trình toàn cau hod thông qua các to
chúc kinh te quo tć và dang ra sùc han che sq phát triin cùa các t6 chúc
kliu c.

98
 SU plià n chia tllC gió i vC là nh thO giiia c5e cirò ng quoc tu bà n vin
tiep tuc dubi tililing hình thù c canh tranh va thung ti i mó i:
Vào nha cuui the ky XX, tuy chu nghia lhqc dún cu dã hoàn, toàn sup
do và chú nghia tliqc dfin múi dã suy yêu, nhung càc cuõng quôc tu bàn
vân tranh giành nhau pham vi ánli hu'úng bang cách tliqc hicn "chieii lu‹yc
bJCn giói mCm", ra séc bàM truú«g "biên giói dinh ii" i Eng ticn biên giói
dia ly, ràtig buoc, clii phoi các nuóc kém phát trien tú srr lc thuoe ve vnn,
công iighc di deu sJl lc thuoc ve chính tF! nào các cn'fiig quoc te br daói
moi hinh thú'c lúc ngam ngang, liic công khai.
Sang dau the ky XXI, chicn tranh tinh ket thiic, nguy cv chien tranh
thc gift bi day lui, nliung van tiem an nhfiiig nguy cv clipy dna vii tfaBg
mói, thu'c chet là nguy ca chicn tranh lanh phuc hoi tró tai. Mat khac, eq
phân chia latih tliô the giói lai du9c thay the bang nhirng cu{oc chicri tranh
thumng mii, nhíing ciloc chien tranh sac tos, tõn giáo mà dúng han trong
hoíac niip dang sau, ti'qc ticp hoac giàn ticp các cume dung Jo dó chính là
các coúng guie tu bàn.
4.3.2. Itiáu hiên mari cúx doc quyen nha nuúc dwú1 chú nghis tu bân
4.3.2.1. Nhii'iig hieu /»e› ni‹n ê e‹r rhe quais he nhan sp
Su phàt triên cüa trinh do dàn trí và guy luat canh tranh trong xã hoi
ar bla iigày n3y dan dcn só tiiay dvi ve quan h nhân s;r trong b máy
chinh quycn nhà h iróc. The che da nguyên trong phãn chia quyen l;rc nlià
nuóc try thành pho bicn. l'ai các nuóc tu bin phát trien nhat xuat hicn co
che thóa hiep, de cíing ton tai, công pliâo chia quyen lote giíia các the lic tu
bàn djc quyên không cho phép bàt ky inot thê lic tir bàn nào doc tôn,
chuyên quyen ó các nirúc tu bán phát ttien.
Trong khòng ít truòog hqp tr9ng tàin quyen lqc nhà noóc lai th mc
ve mot thc luc trung dung có v| the can bang giïia càc the I uc doi dich
nhau. Den lirpt nó, •! the quyen lçrc dó two nen nhüng the chc kinh té, cíiíoh
tri, xà hqi„ , . òn hòa han, it etc doan hpn so vii nhiúig the i ky truóc.

Chi tiéu ngãn sách nhà niróc là cóng viÇc thu c quycn cua giói lap
pliap. Giói hành phàp b! bi han, thâm clií bi quán ly chiat ché bang luat
Ngân sách nhà riuóc. Cliông lani phát và chiing thât nghiep diria int ticn.
Dq trip quoc gia tró thà nh nguon von chi cÕ the dupe sïï dvng ti'ong nhíìng
tình huong doc biet; Cô phan cù a nhä niró c tmng các ngâ n há ng và cô ng ty
ló n trÒ thà nh pho bien.
Vai trò cùa dan tu Nhà nuóc dc khac phçc nhíin chi phí tòn kém
trong nghiên cúъ khoa hoc co bàn, trong xăy dung kêt edu hq täng và giài
quyêt các nhu can mang tính xfi h6i ngày càng tăng lên ò cíc nuóc tu bãn
phát trip Nhä вuóc dä dùng ngân sach cùa rnình de to nên nliTng co só
v3at chat, gánh ch!» e rùi ro lón, còn các công ty In nlián tap trung väo các
linh vqc có Hi nh hap dan.
Nhò lii the vupt trÇi cùa minh ve trem ldc khi tham gia dáu than cźc
dq án dau tu bang Ngàn sźch nhà nuóc cho nén cźc trap doàn doc quyen lóп
thuòng thu duos lii nhujп khong lo trong thqc hiên các døn dat hâng trong
cac dy án dau tu cùa Nhà niróc.
Nhl niróc nr săn hijn dii là nliân th quyet dinh trorig on djnh kinh te
vI mò thóng qua thu - chi ngân sách, kiem sońt läi suat, trq cap và
kiem soát ti giá hói doái, mua săm công,... Trong вhíing diêu kien nhat
ßinh nhir kitting hoàng kinh te, ngăn såcli nhà nuóc cón duoc dùng de cúu
nhíing t3p doàn lón khòi nguy co phá sán. Vi dç: Ngày 28/02/2009 Chinh
phù Mj nâng co phan nam giñ trong Citigroup lén múc 36%. Citîgmup dă
du'qc Chính phù My born cho 45 ty USD và báo lanh cho 301 tÿ USD tài
sàn doc hat. AIG dä dirqc Chính phù My giài cúu hai fan big tóøg so tien
lén tói 150 tÿ USD trong năm 2008. Ooi lai, Chính phù My dã kiem soft
lTlÚc cô phan gan 80% cùa hãng bào hiem này. Chính phù Anh 8ã tung ra
mot gói giäi cúu ngän hàng thú hai trt giá khoàng 145 tÿ USD.
Tai mjt so nuóc, d|nh huóng uu tién cho các van dé xå hoi tmng chi
tiêu ngân such nhl nuóc Page luat pháp hóa. Tiong só dó eó phaп chi cho
các hoat dùng báo vğ m6i tnròng, an sinh xã hoi. Nhó dó ò nhïing nuöc
phít trien có möi truóng xanh và sach hon, có nuóc nhir Na-uy cö giáo duc
và y te iniăn phi toàn dfin, ò mot Ö nróc chàu Âu ngtròi dãn thuc te du9c
huóng phúc lii xã hoî khá cao. Nham sê là sai lam neu nhu coi nhüng di8u
töt dęp dó là su thíic tinh cùa giai câp to sàn hay là sq nhfin dąo hóa cùa
chù nghia tu bân. Dó thqc ra là nhúng thành quà cùa cut dau tranh bÄ bi
nhieu năm cùa nhàn dâri tien b6 d nhiing not dó, lă nhimg sq “chuãn b| v}at
chat cùa chù nghïa xă hji” mà chù nghia ter bàn tąo ra trong quá trinh phát
trien cùa n6.