i

Esri Türkiye Yayın Katalog Bilgisi

ArcGIS for Desktop 10.1
Yazarlar: Fatih OCAK, Seda SERT, Ömer ÜNSAL
403 s. : 20x24 cm (Esri Türkiye Yayın no: 16)
ISBN: 978-605-61632-5-8

Dağıtım Adresi

Esri Bilgi Sistemleri Mühendislik ve Eğitim Ltd. Şti. 2024. Cadde No:16, Beysukent, 06800
ANKARA

Tel: +90 312 233 50 00

Web: www.esriturkey.com.tr

Harita Bilgisi Bölümü: Arda DURMUŞ

Kapak Dizaynı: Gökhan SÖĞÜT

Emeği Geçenler: Ahmet ÜNSEL, Derya BAL, Yaşar ARSLAN

Baskı: Sinan Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.

Matbaacılar Sanayi Sitesi 559. Sokak No:27, İvedik, ANKARA
Tel:(312) 395 3165

Baskı Yılı: Ocak 2013

1. Baskı

ii
Bu eserin her türlü telif hakkı ©2012 Esri Bilgi Sistemleri Mühendislik ve Eğitim Ltd. Şti. ‘ye
aittir. Bu kitabın tamamı ya da bir kısmı yayıncı izni olmadan, internet, e-posta, fotokopi, vb.
elektonik ve mekanik yöntemler kullanarak çoğaltılamaz, yayınlanamaz, dağıtılamaz.

Bu eser T.C. telif hakları kanunları ve uluslararası geçerliliği olan kanunlar tarafından
korunmaktadır. Yasalara uygunluğun sağlanması kullanıcı sorumluluğundadır.

CD içerisinde sayısal olarak sunulan veriler kaynak gösterilmek kaydıyla bilimsel çalışmalarda
kullanılabilir.

Kitaptaki harita, resim, şekil ve sayısal olarak sunulan hiçbir bilgi ne surette olursa olsun resmi
bir bilgi niteliğinde kullanılamaz ve bilgilerdeki yanlışlardan dolayı yazarlar ve Esri Türkiye
sorumlu tutulamaz.

©2012 Esri Bilgi Sistemleri Mühendislik ve Eğitim Ltd. Şti.

Her hakkı saklıdır/Copyright © 2012/All rights reserved.

iii
Önsöz

Bilgi çağı olarak adlandırılan günümüzde; Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama
teknolojileri, karmaşık planlama ve yönetim sorunlarının çözülebilmesi için etkin araçlar
sağlamaktadır. Özellikle Avrupa Birliği’ndeki coğrafi veri ve yönetimi ile ilgili gelişmeler
ülkemizdeki çalışmaları da hızlandırmış, verilerin ulusal ve uluslararası kullanım ihtiyacı, yeni
teknikler, yeni standartların oluşmasını zorunlu kılmıştır.
Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama teknolojilerinin gelişmesine paralel olarak
ülkemizde bu yazılımları kullanan kuruluş ve uzman sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Tüm bu
kullanıcıların teknik ve idari konularda oluşturacağı anlayış birliği sayesinde, çağdaş Coğrafi
Bilgi Sistemi teknolojileri ve ülkemiz sorunlarına daha etkin çözümlerin üretileceğine
inanmaktayız.
Esri Türkiye olarak ülkemiz kamu kurum ve kuruluşları, askeri kuruluşlar üniversite ve özel
sektörlerde etkin kullanıma sahip Coğrafi Bilgi Sistemi teknolojisindeki gelişmeleri sizlere
aktarma ve siz değerli kullanıcılarımızı bir araya getirme, deneyimlerimizi paylaşma
arzusundayız.

Esri Türkiye Eğitim Departmanı

Ankara, 2012

iv
 İçerik

Önsöz .............................................................................................................................................................. iv
İçerik ................................................................................................................................................................ v
Şekillerin Listesi .............................................................................................................................................. ix
Bölüm 1: Coğrafi Bilgi Sistemlerini Öğrenmek ...................................................................................................... 13
Konu 1 Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Temel Harita Bilgisi ............................................................................................ 13
Coğrafi Bilgi Sistemleri ....................................................................................................................................... 14
Harita Bilgisi ....................................................................................................................................................... 24
Harita ............................................................................................................................................................ 24
Haritada Ölçek............................................................................................................................................... 25
Dünyanın Matematiksel Modeli .................................................................................................................... 28
Harita Projeksiyonları .................................................................................................................................... 28
Projeksiyon Tipleri..................................................................................................................................... 39
Silindirik Projeksiyonlar ........................................................................................................................ 39
Konik Projeksiyonlar............................................................................................................................. 43
Düzlemsel (Azimutal) Projeksiyonlar .................................................................................................... 45
Projeksiyon Parametreleri ........................................................................................................................ 46
Datum Dönüşümü..................................................................................................................................... 46
Yer merkezli dönüşüm .......................................................................................................................... 47
7 Parametreli helmert dönüşümü ........................................................................................................ 47
10 Parametreli Molodensky-Badekas dönüşümü ................................................................................ 48
Ülkemizde Haritacılık Çalışmaları .................................................................................................................. 48
Bölüm 2: ArcGIS Mimarisi .................................................................................................................................... 49
Konu 2 ArcGIS Mimarisi ve ArcGIS for Desktop’a Giriş ............................................................................................ 49
ArcGIS Mimarisi .................................................................................................................................................. 50
ArcGIS for Desktop......................................................................................................................................... 50
ArcGIS for Mobile .......................................................................................................................................... 52
ArcGIS for Server............................................................................................................................................ 52
ArcGIS for Online ........................................................................................................................................... 53

v
 ArcGIS for Desktop’a Giriş .................................................................................................................................. 54
ArcMap ve ArcCatalog Uygulamaları (Arayüzleri) ......................................................................................... 59
Bölüm 3: Veri ve Haritalar ile Çalışmak ................................................................................................................ 61
Konu 3 ArcMap Arayüzünü Keşfetmek .................................................................................................................... 61
Veri Görüntüleme .......................................................................................................................................... 63
Uygulama 3a ....................................................................................................................................... 63
Uygulama 3b ....................................................................................................................................... 76
Haritalar Üzerinde Gezinti Yapmak ............................................................................................................... 84
Uygulama 3c ........................................................................................................................................ 84
Detay (Feature) Özniteliklerine Bakış ............................................................................................................ 93
Uygulama 3d ....................................................................................................................................... 93
Konu 4 ArcCatalog Arayüzü ile Çalışmak ............................................................................................................... 101
Haritaya Ait Verileri Düzenleme .................................................................................................................. 103
Uygulama 4a ..................................................................................................................................... 103
Harita Verilerini Araştırma .......................................................................................................................... 112
Uygulama 4b ..................................................................................................................................... 112
ArcMap Arayüzüne Veri Ekleme .................................................................................................................. 118
Uygulama 4c ...................................................................................................................................... 119
Bölüm 4: Veri Görüntüleme ............................................................................................................................... 131
Konu 5 Vektör ve Raster Verilerde Semboloji ........................................................................................................ 131
Sembollerin Değiştirilmesi ........................................................................................................................... 132
Uygulama 5a ..................................................................................................................................... 133
Kategorisel Özellikler (Yazı-Text) Kullanılarak Vektör Verilere Semboloji Atamak....................................... 138
Uygulama 5b ..................................................................................................................................... 139
Styles (Semboloji) Kullanımı ve Layer File (.lyr) Oluşturulması..................................................................... 148
Uygulama5c ....................................................................................................................................... 148
Raster Verilerde Semboloji .......................................................................................................................... 155
Uygulama5d ...................................................................................................................................... 156
Konu 6 Vektör ve Raster Verileri Sınıflandırma ..................................................................................................... 167
Vektör ve Raster Verilerin Sınıflandırılması ................................................................................................. 170

vi
 Uygulama6a ...................................................................................................................................... 171
Haritaların Çıktıya Hazırlanması .................................................................................................................. 180
Uygulama6b ...................................................................................................................................... 180
Dinamik Legend (Dinamik Lejant)................................................................................................................ 206
Uygulama6c ....................................................................................................................................... 207
Semboloji Kütüphaneleri ............................................................................................................................. 213
Uygulama6d ...................................................................................................................................... 213
Konu 7 Detayları Etiketlendirme ........................................................................................................................... 231
Detayların(Features) Etiketlendirilmesi ve Key Numbering ......................................................................... 233
Uygulama7a ...................................................................................................................................... 233
Etiketlerin Yerleşimi için Kural Belirleme ve Annotation Oluşturma ............................................................ 244
Uygulama 7b ..................................................................................................................................... 245
Bölüm 5: Verilerin Sorgulanması ....................................................................................................................... 251
Konu 8 Tabloların Birleştirilmesi ve Sütunlara Verilerin Yazdırılması .................................................................... 251
Tabloların Birleştirilmesi (Join) .................................................................................................................... 252
Uygulama8a ...................................................................................................................................... 253
Tabloya Sütun Eklenmesi (Add Field) ve Sütunlara Verinin Yazdırılması (Field Calculator) ......................... 256
Uygulama8b ...................................................................................................................................... 256
Konu 9 Sorgulama ve Rapor Oluşturma ................................................................................................................ 263
Sözel Verilerin Sorgulanması (Select by Attribute)....................................................................................... 264
Uygulama9a ...................................................................................................................................... 264
Rapor Oluşturma (Create Report)................................................................................................................ 268
Uygulama9b ...................................................................................................................................... 268
Mekansal Verilerin Sorgulanması (Select by Location) ................................................................................ 275
Uygulama9c ....................................................................................................................................... 275
Uygulama9d ...................................................................................................................................... 278
Bölüm 6: Raster Verilerin Koordinatlandırılması ve Sayısallaştırılması ............................................................... 287
Konu 10 Georeferencing, Veritabanı Tasarımı ve Veri Güncelleme ....................................................................... 287
Raster Verilerin Coğrafi Olarak Koordinatlandırılması (Georeferencing)..................................................... 288
Uygulama10a .................................................................................................................................... 288

vii
 Veritabanı Tasarımı ..................................................................................................................................... 304
Uygulama10b .................................................................................................................................... 305
Veri Girişi ..................................................................................................................................................... 315
Uygulama10c ..................................................................................................................................... 315
Veri Güncelleme .......................................................................................................................................... 325
Uygulama10d .................................................................................................................................... 325
Konu 11 Veri Güncelleme ve Gelişmiş Güncelleme Araçları .................................................................................. 337
Gelişmiş Güncelleme Araçları ...................................................................................................................... 338
Uygulama11a .................................................................................................................................... 338
Bölüm 7: Veri Dönüşümü ve Görüntü Analizleri ................................................................................................. 357
Konu 12 Veri Dönüşümleri ..................................................................................................................................... 357
GPS (KKS)’ten Veri Dönüşümü ..................................................................................................................... 358
Uygulama12a .................................................................................................................................... 358
Haritaya Koodinat Verilerinin Eklenmesi ..................................................................................................... 361
Uygulama12b .................................................................................................................................... 361
CAD Veri Dönüşümleri ................................................................................................................................. 369
Uygulama12c ..................................................................................................................................... 370
Konu 13 Görüntü Analizleri ................................................................................................................................... 377
Görüntü analizleri ........................................................................................................................................ 378
Uygulama13a .................................................................................................................................... 378
Bölüm 8: ArcMap’te Animasyon Oluşturma ....................................................................................................... 391
Konu 14 ArcMap’te Zamansal Verilerin Görüntülenmesi ...................................................................................... 391
ArcMap’te Zamansal Verilerin Görüntülenmesi .......................................................................................... 392
Uygulama14a .................................................................................................................................... 392
Kaynaklar ......................................................................................................................................................... 403

viii
 Şekillerin Listesi

Şekil 1: Haritaya ait lejant (içindekiler tablosu) solda, haritanın görüntüsü (map display) ise sağ tarafta yer
almaktadır. .................................................................................................................................................................. 14
Şekil 2: Türkiye haritası 4 katmandan oluşuyor. Ancak daha fazla katman kullanarak da bu haritayı oluşturmak
mümkündür. ................................................................................................................................................................ 15
Şekil 3: Raster yüzeylerin hücrelerden oluştuğunu gösteren Türkiye Yükseklik Kuşaklarına ait raster görüntüye bir
bakış. Burada her hücre sayısal bir değer taşımaktadır. .............................................................................................. 17
Şekil 4: Harita üzerindeki koordinat sisteminde x ve y eksenleri mevcuttur. Eksenlerin kesişim noktasına orijin denir.
Detay (feature) konumları bu orijin noktasından uzaklıklarına göre metre fit ya da benzer ölçüm birimleri ile
belirlenir. ...................................................................................................................................................................... 18
Şekil 5: Sol: Bu ölçek 1:8,000,000 dur ve bu ölçek dahilinde tüm Türkiye görüntülenmektedir. Sağ: Bu ölçek 1:345,
598 dir ve burada Batı ve Orta Karadeniz Bölümleri ile İç Anadolu ve de Doğu Anadolu Bölgeleri’ nin bir kısmı
görülmektedir. ............................................................................................................................................................. 18
Şekil 6: Türkiye katmanına air bir öznitelik tablosunda; Nüfus, İl Adları, Plaka Kodları gibi birçok öznitelik bilgisini
bulmak mümkündür..................................................................................................................................................... 20
Şekil 7: Harita üzerinden seçilen detayın öznitelik tablosundaki görünümü ................................................................ 20
Şekil 8: CBS’ de öznitelik bilgilerine göre yapılan sorgulamalara ait birkaç örnek. ...................................................... 21
Şekil 9: CBS’ de hazırlanmış tematik haritalara birkaç örnek. ...................................................................................... 21
Şekil 10: CBS’ de mekansal ilişkilere göre yapılan sorgulamalara ait birkaç örnek. ..................................................... 22
Şekil 11: Yeni bir detay (features) üretmek için kullanılan kriterlerin tespit edildiği diğer katmanlar. ......................... 23
Şekil 12: İlgili kriterlere göre yapılan analiz sonucunda yeni okul inşası için en uygun alanlar kırmızı halkalar ile
gösterilen yerlerdir. ...................................................................................................................................................... 24
Şekil 13: Datça Haritaları ............................................................................................................................................. 25
Şekil 14: Büyük ve küçük ölçekli haritaların farkları ..................................................................................................... 26
Şekil 15: Yeryüzü şeklinin izdüşüm hali ........................................................................................................................ 29
Şekil 16: Açılma yüzeylerine göre harita projeksiyonları .............................................................................................. 30
Şekil 17: İzdüşürülme yüzeylerinin konumuna göre harita projeksiyonları ................................................................. 31
Şekil 18: Referans Elipsoidleri ve Parametreleri ........................................................................................................... 32
Şekil 19: Datum ve Elipsoidler ...................................................................................................................................... 32
Şekil 21: Local ve Global Datum ................................................................................................................................... 33

ix
Şekil 22: Elipsoidal yükseklik ile ortometrik yükseklik arasındaki bağıntı ..................................................................... 34
Şekil 23: Coğrafi Koordinat Sistemi .............................................................................................................................. 35
Şekil 24: Dünya üzerindeki Meridyen ve Paraleller ...................................................................................................... 35
Şekil 25: Georef Sistemi ................................................................................................................................................ 36
Şekil 26: 6 x 8 Derecelik Dilimler .................................................................................................................................. 38
Şekil 27: Merkator Projeksiyonu .................................................................................................................................. 39
Şekil 28: Transverse Merkator Projeksiyonu ................................................................................................................ 40
Şekil 29: Silindirik Projeksiyonlar ve Özellikleri ............................................................................................................. 42
Şekil 30: Polikonik Projeksiyon ..................................................................................................................................... 43
Şekil 31: Lambert Konformal Konik Projeksiyon ........................................................................................................... 44
Şekil 32: Konik Projeksiyonlar ve Özellikleri.................................................................................................................. 44
Şekil 33: Kutbi Gnomonik, Ekvator Gnomonik , Eğik Gnomonik Projeksiyonlar............................................................ 45
Şekil 34: Düz (Gnomik) Projeksiyonlar ve Özellikleri .................................................................................................... 46
Şekil 35: ArcGIS 10.1 Kullanım Matrisi ......................................................................................................................... 51
Şekil 36: ArcPad ........................................................................................................................................................... 52
Şekil 37: ArcGIS Server ................................................................................................................................................. 52
Şekil 38: ArcGIS for Online............................................................................................................................................ 53
Şekil 39: ArcGIS Spatial Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş mekansal analizler ........................................................ 54
Şekil 40: ArcGIS 3D Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş 3 boyutlu modeller ............................................................... 55
Şekil 41: ArcGIS Geostatistical Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş uygulamalar ....................................................... 56
Şekil 42: ArcGIS Network Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş rota analizleri ............................................................. 56
Şekil 43: ArcGIS Tracking Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş animasyonlar .............................................................. 57
Şekil 44: ArcGIS Schematics Modülü ile oluşturulmuş otobüs hatları şeması ............................................................... 57
Şekil 45: ArcMap’te haritaların üretimi, sembolojisi ve analizi için bir data view (veri görüntüleme) ekranı mevcuttur.
..................................................................................................................................................................................... 59
Şekil 46: ArcMap aynı zamanda haritaları çıktı için düzenlemeye yarayan bir layout view e sahiptir. Burada başlık,
ölçek, lejant ve diğer çıktı öğeleri haritaya eklenebilmektedir. .................................................................................... 60
Şekil 47: ArcCatalog ile mekansal veri için organizasyon, gözden geçirme, dökümantasyon ve arama işlemleri
yapılabilmektedir. ArcCatalog aynı zamanda CBS veri tabanı yönetimi ve inşası için araçlar sağlamaktadır. ............ 60
Şekil 48: ArcMap arayüzüne ait araç ve araç çubukları ............................................................................................... 62
Şekil 49: ArcCatalog arayüzündeki pencere ve araçlar .............................................................................................. 102

x
Şekil 50: Layout View ekranında Virtual Page ve Data Frame ................................................................................... 118
Şekil 51: Aktif Data Frame görüntüsü ........................................................................................................................ 119
Şekil 53: Graduated color (kademeli renk) metodu kullanılarak oluşturulmuş harita ................................................ 168
Şekil 54: Graduated symbol (kademeli sembol) metodu kullanılarak oluşturulmuş harita ........................................ 169
Şekil 55: Proportional symbol (orantılı sembol) metodu kullanılarak oluşturulmuş harita ........................................ 169
Şekil 56: Dot density (nokta yoğunluğu) metodu kullanılarak oluşturulmuş harita ................................................... 170

xi
12
Bölüm 1: Coğrafi Bilgi Sistemlerini Öğrenmek

Konu 1 Coğrafi Bilgi Sistemleri ve

Temel Harita Bilgisi

13
Coğrafi Bilgi Sistemleri

Yıllardır insanlar harita ve küre gibi modeller kullanarak dünyayı yorumlamaya, anlamaya ve
keşfetmeye çalışmışlardır. Son 30-40 yıl içinde bu modeller bilgisayarlara taşınmış ve aynı
zamanda modellerin her yıl daha anlaşılır ve daha açık hale getirilerek işlevselliği arttırılmıştır.
Bilgisayarlar aracılığıyla işlevselliği arttırılan bu modeller Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile analizsel
boyutlara taşınmıştır.

Coğrafi Bilgi Sistemlerinde bir çalışma yapmak için ne tür harita olursa olsun -arazi, iklim zonları,
ormanlar, siyasi sınırlar, nüfus yoğunluğu, kişi başına düşen gelir, enerji tüketimi, mineral
kaynaklar ve daha niceler- temin edilen veri gerçek veri ise dünyanın anlamlaştırılması daha
gerçekçi olur. Böylelikle dünya üzerindeki bu tür haritalar akıllı hale gelir ve sorulan her soruya
cevap bulabilecek özelliklere taşınır.

Şekil 1: Haritaya ait lejant (içindekiler tablosu) solda, haritanın görüntüsü (map display) ise sağ tarafta yer almaktadır.

14
CBS haritaları katmanlarla (layers) çalışır

Kağıt ortamındaki bir ülke haritasında o ülkeye ait illerin analizini gerçekleştirmek (yeni bir il
haritası oluşturmak) mümkün olmazken, böyle bir özellik CBS ortamında mümkündür. CBS
haritaları bir ya da birden çok coğrafi nesnenin (nehir, göl, il sınırları, vs.) bir araya gelmesiyle
oluşur. Bu coğrafi nesne sayısı yapılan çalışmaya göre farklılık gösterir; harita oluşturmak için
istenilen katmanlar (il, göl, nehir, vs.) kullanılabilir.

Şekil 2: Türkiye haritası 4 katmandan oluşuyor. Ancak daha fazla katman kullanarak da bu haritayı oluşturmak
mümkündür.

15
Katmanlar detay içerebilir ya da yüzey olabilir

Haritada (Şekil 1) bulunan örneğin Nehirler katmanı bünyesinde birden çok nehir barındırabilir.
Örneğin; Kızılırmak, Yeşilırmak, Fırat, Dicle gibi. Birbirinden farklı olan bu detaylar nehir olmaları
itibariyle belirli bir katmanda, yani Nehirler katmanında toplanmışlardır. Yine haritada katman
olarak gözüken Göller de birden çok detaydan (Tuz Gölü, Van Gölü…) oluşmaktadır. Haritayı
oluşturan bu katmanların her biri kendi bünyesinde coğrafi (mekansal) bir nesnedir ve birtakım
sözel bilgiler tutar; adı, alanı, uzunluğu gibi. Ancak her katman (layer) coğrafi (mekansal) bir nesne
değildir. Haritadaki (Şekil 2) Yükseklik Kuşakları isimli katman diğer katmanlar gibi detaylardan
oluşan ve sözel bilgiler içeren mekansal bir nesne değildir. Yükseklik Kuşakları isimli katman (layer)
Türkiye’de yükselti basamaklarını gösteren bir gösterim halindedir. Bu tür coğrafi yayılmayı
gösteren yapıya da yüzey denir.

Coğrafi nesneler (features) şekil ve boyuta sahiptir

Coğrafi nesneler sonsuz bir çeşitlilik içermektedir. Ancak bunların hepsi 3 geometrik şekil ile temsil
edilir; nokta (point), çizgi (line), alan (polygon).

Alanlar (polygon) ülke sınırları, il sınırları, göller, arazi sınıfları vs. gibi coğrafi objeleri; çizgiler
(line) nehir, enerji nakil hattı, yol vs. gibi coğrafi objeleri; noktalar (point) ağaç, kuyu, yangın
muslukları vs. gibi coğrafi objeleri temsil ederler.

Alan, çizgi ve noktalara toplu olarak vektör veri adı verilmektedir.

Yüzeyler (surfaces) şekil yerine sayısal (numeric) değerlere sahiptir

Nehir ve göllerin aksine eğim, yükselti, sıcaklık, yağış ve bakı belirli bir geometrik şekle sahip
değildir. Yani bu objelere nokta, çizgi ya da alan sınırlaması getirilemez. Bu nesneler yeryüzü
üzerinde herhangi bir lokasyonda ölçülebilen, belirlenebilen değerlerden oluşan nesnelerdir
(Nereye giderseniz gidin örneğin, deniz seviyesi 0 metre kabul edildiği için ya bu seviyenin
üzerindesinizdir ya da altındasınızdır). Bu gibi coğrafi olguların geometrik şekiller (nokta, çizgi,
alan) yerine yüzey olarak temsil edilmeleri daha kolaydır.

16
Yüzeylerin en yaygın türü ve en çok tercih edileni aynı boyuta sahip birden çok hücrenin (pixel)
yanyana gelmesiyle oluşan raster lardır. Her bir hücre ilgili yüzeyin bir birimini temsil eder
(Örneğin 1 hücre = 10 m2) ve o konum için ölçülen ya da tahmin edilen değeri gösterir.

Şekil 3: Raster yüzeylerin hücrelerden oluştuğunu gösteren Türkiye Yükseklik Kuşaklarına ait raster görüntüye bir bakış.
Burada her hücre sayısal bir değer taşımaktadır.

Detaylar (features) belirli bir konuma sahiptir

Eğer bir dünya haritası üzerinde Türkiye’nin başkenti olan Ankara’nın bulunması istenseydi, bu
muhtemelen uzun zaman almazdı. Ama düşünün ki; Ankara haritada gösterilmemiş olsun. Bu
durumda Ankara’nın nerede olduğunu gösterebilecek bir işaretleyici bu işi yapılabilir miydi?

Şimdi harita üzerinde ince ızgaralar (fine grid) oluşturabildiğini ve Ankara’nın bu ızgaraların kesin
bir yerinin üst tarafından başladığını ve verilen bu başlangıç noktasının sağ tarafında sonlandığının
bilindiği varsayılsın. Ankara’yı bulmak için kullanılan işaretleyiciyi bu sağ noktanın üzerine koymak
kolay olabilirdi. Bu tipteki bir ızgara, koordinat sistemi olarak adlandırılır ve bu CBS’ nin harita
üzerinde feature’ları (detayları) uygun konumlarına koymakta kullandığıyla aynı şeydir.

17
 Şekil 4: Harita üzerindeki koordinat sisteminde x ve y eksenleri mevcuttur. Eksenlerin kesişim noktasına orijin denir.
Detay (feature) konumları bu orijin noktasından uzaklıklarına göre metre, fit ya da benzer ölçüm birimleri ile belirlenir.

Harita üzerindeki bir nokta detayının (feature) konumu tek bir x,y koordinat çiftiyle tanımlanır.
Düz bir çizgi, başlangıç ve bitişte olmak üzere iki adet koordinat çiftine ihtiyaç duyar. Eğer çizgi
detayı bir nehir gibi kıvrımlıysa, çizginin yön değiştirdiği her konumda bir koordinat çifti bulunması
zorunludur. Tüm bunlar bir poligon için de aynen geçerlidir; basit olarak bir çizgi gibi düşünülebilir
ancak poligonlardaki çizgi tüm kıvrımlardan ya da köşelerden geçtikten sonra başlangıç koordinat
çiftine geri döner.

Detaylar (features) farklı büyüklükte gösterilebilir

Bir CBS haritasında detayları (features) zoom yaparak daha yakından görüntülemek mümkündür.
Ancak bu işlemi yaparken haritanın da ölçeği değişir.

Şekil 5: Sol: Bu ölçek 1:8.000.000 dur

ve bu ölçek dahilinde tüm Türkiye
görüntülenmektedir. Sağ: Bu ölçek
1:345.598 dir ve burada Batı ve Orta
Karadeniz Bölümleri ile İç Anadolu ve
de Doğu Anadolu Bölgeleri’nin bir kısmı
görülmektedir.

18
Ölçek, genelde detayların harita üzerindeki büyüklükleri ile dünya üzerinde yer tutan büyüklükleri
arasındaki bir oran olarak açıklanır. Eğer bir haritanın ölçeği 1:100.000.000 ise bunun anlamı harita
üzerindeki bu detayların gerçek dünyadaki büyüklüklerine göre yüz milyon kat daha küçük
olduklarıdır.

Yakınlaşmak (zoom in), daha küçük bir alandaki detayların daha yakın bir görüntüsünü elde etmeyi
sağlar. Objeler üzerindeki detaylar buna rağmen değişiklik göstermez. Detaya zoom yapılsa da
yapılmasa da örneğin bir nehir yine aynı kıvrımlara ve bir kıyı şeridi yine aynı tırtıklı yapıya sahiptir.
Bu kıvrımlara yaklaşınca (zoom in) kıvrımları daha farklı olarak görmek ve kıvrımlardan uzaklaşınca
(zoom out) bu farkı görememek de mümkündür.

Detaylar (features) sözel bilgi (öznitelik) içerir

Bir detayın (feature) şekli ve konumundan daha fazlası vardır; yani bir detay (feature) bilinmesi
gereken pek çok bilgi içerebilir. Bu bilgiler örneğin bir ülke için; o ülkenin nüfusu, başkenti,
yönetim şekli, başlıca ithalat ve ihracat malları, ortalama yağış miktarı, maden yatakları, doktor
sayısı, para birimi gibi farklı bilgiler olabilir. Bu bilgilerin bir yol için olduğu düşünülürse; hız limiti,
şerit sayısı, yolun asfaltlı ya da asfaltsız oluşu, tek ya da çift yönlü oluşu gibi bilgiler akla gelir.
Sonuçta herhangi bir detay (feature-nokta, çizgi, alan-) için aklın alamayacağı şekilde pek çok bilgi
olabilir.

Söz konusu katmanlardaki (nehir, göl, yol vs.) detaylar hakkında oluşturulan bu bilgiler bir tabloda
depolanır. Bu tablo her bir detay için bir satıra -Örneğin; Nehir katmanı için Fırat, Kızılırmak,
Yeşilırmak detayları gibi- ve her bir bilgi kategorisi için de bir sütuna sahiptir. Bu satır ve sütunların
içerisindeki bilgilere öznitelik, tabloya ise öznitelik tablosu adı verilir.

19
Şekil 6: Türkiye katmanına air bir öznitelik tablosunda; Nüfus, İl Adları, Plaka Kodları gibi birçok öznitelik bilgisini bulmak
mümkündür.

Bir CBS haritasındaki detaylar öznitelik tablolarındaki bilgiye bağlıdırlar. Eğer harita üzerinde İzmir
seçilirse Türkiye katmanının öznitelik tablosunda İzmir’e ait tutulan tüm bilgileri görmek mümkün
olur. Eğer öznitelik tablosu üzerinde bir satır seçilirse harita üzerinde karşılık gelen detayı görmek
de mümkün olur.

Şekil 7: Harita üzerinden seçilen detayın öznitelik tablosundaki görünümü

20
Detaylar ve bağlı oldukları öznitelikler, öznitelik tablosundaki bilgi ile ilgili sorular sorulmasını ve
cevapların harita üzerinde görüntülenmesini, yani sorgulamalar yapılmasını mümkün kılar.

Şekil 8: CBS’ de öznitelik bilgilerine göre yapılan sorgulamalara ait birkaç örnek.

Benzer olarak, tematik haritalar oluşturmak için detaylara (features) ait öznitelik bilgileri
kullanılabilir, bu detayların öznitelik bilgilerine göre renklendirmeler yapılabilir veya yine öznitelik
bilgilerine göre başka sembol atamaları da yapılabilir.

Şekil 9: CBS’ de hazırlanmış tematik haritalara birkaç örnek.

21
Detaylar (features) mekansal ilişkiye (spatial relationhips) sahiptirler

Öznitelik tablosundaki bilgiler hakkında sorular sormanın, yani sorgulamalar yapmanın yanında
detayların (features) mekansal ilişkileri ile ilgili de sorgulamalar da yapılabilir. Örneğin, hangi
detaylar diğerine göre daha yakın, hangileri diğerini keser ya da içerir? Gibi sorgulamalar yapmak
mümkündür. Aynı zamanda CBS bu tür mekansal sorgulamalar yapmak için ilgili detayların
koordinatlarını kullanır.

Şekil 10: CBS’ de mekansal ilişkilere göre yapılan sorgulamalara ait birkaç örnek.

Üst üste bindirilmiş alanlardan yeni detaylar (features) oluşturulabilir

Öznitelik ya da mekansal ilişkilerle (spatial relationships) yapılan sorgulamalar kesin özelliklere

sahip ya da sahip olmayan, ancak mevcut olan detaylar üzerinden tanımlamalar ortaya çıkarır.
Buna rağmen, yine bazı coğrafi problemleri çözebilmek için CBS’nin yeni detaylar ya da katmanlar
üretmesi zorunludur. Örneğin, yeni inşa edilecek bir okul için en uygun yer bulunmak istensin ve
bu okulun inşa edileceği arazinin de dağlık bir arazi olduğu varsayılsın. Dağlık olan bu arazide
okulun inşa edilmesi için düz bir alana ihtiyaç olacaktır. Bu kritere uygun yerlerin bulunmasında
arazi eğiminin de göz önüne alınması gerekmektedir. Düz alan kriterinin yanı sıra yeni okulun

22
rekreasyon noktalarına (piknik alanları) yakın, mevcut okullardan ayrı bir yerde olması, yeni
okulun maliyetinin ucuz ve belirgin bir arazi tipi üzerinde inşa edilmesi de kararlaştırılmış olsun.

Yeni inşa edilecek okul için eğim, rekreasyon noktaları, mevcut okullar ile arazi kullanımı isimli
katmanlar olsun.

Şekil 11: Yeni bir detay (features) üretmek için kullanılan kriterlerin tespit edildiği diğer katmanlar.

Coğrafi Bilgi Sistemlerinde, belirtilen kriterlere uygun bir alan bulmak için farklı katmanlardaki
detaylar (features) arasından her bir katman ile ilgili kriterden sağlanan alanlar üst üste
bindirilerek (çakıştırılarak) bu kriterlerin hepsinin sağladığı yeni bir detay (feature) oluşturulur. Bu
üst üste bindirme yöntemine ilgili kriterlerin sağladığı alanların örtüştürülmesi de denilebilir. İlgili
kriterlere göre yeni oluşan ya da oluşturulacak olan detayın (feature) sınırları, işte bu örtüşen (üst
üste binen ya da çakışan) alanlardır ve bu yeni detayın sınırları önceki 4 detaydan oluşturulmasına
rağmen onlardan farklıdır.

İlgili kriterlere göre (eğim, arazi kullanımı, rekreasyon ve mevcut okul alanlarına uzaklık) üst üste
bindirme analizi sonucunda yeni okul için en ideal alanların gösterildiği yeni bir katman (layer)
oluşur.

23
Şekil 12: İlgili kriterlere göre yapılan analiz sonucunda yeni okul inşası için en uygun alanlar kırmızı halkalar ile gösterilen
yerlerdir.

Artık Coğrafi Bilgi Sistemlerinin ne olduğu ve neler yapabileceği hakkında bir fikrimiz oldu. Gelecek
bölümlerde harita bilgisinin yanı sıra Esri’nin üretmiş olduğu yazılımlardan ArcGIS for Desktop
hakkında daha detaylı bilgiler öğreneceksiniz.

Harita Bilgisi

“Haritalar Dünyanın Grafik sunumlarıdır.”

Harita

Dünya yüzeyinin tamamının veya bir parçasının, kuşbakışı görüntüsünün çeşitli matematik
yöntemlerle belli bir ölçeğe göre küçültülerek özel işaretler yardımı ile bir plan üzerinde
aktarılması işlemine haritalama, bu bilime ise kartoğrafya adı verilmektedir.

Bir başka deyişle eğri yeryüzü şeklinin düz harita yüzeyi olarak ifade edilmesi ile haritalar elde
edilir. Haritaların elde edilmesi için gerekli üç temel parametre vardır:

 Yerküre yüzeyinin matematiksel modeli (küremsi/ellipsoid/geoid)

 Yerküre üzerinde haritalanacak bölgenin matematiksel modeli (datum)
 Projeksiyon Sistemi

24
 Şekil 13: Datça Haritaları

Haritada Ölçek

Bir bölgenin harita veya plânının yapılabilmesi, ancak çalışma alanının küçültülerek bir düzleme
aktarılması ile mümkün olacaktır. Çünkü haritası veya plânı çizilecek yerin büyüklüğünde bir kağıt
bulmak ve kullanmak imkansızdır. Bunun için çizilecek yerlerin eşit oranlarda küçülterek çizilmesi
gerekir. İşte bu plan ve haritalar çizilirken, arazide gerçekte kapladığı büyüklüklerin ne kadar
küçüldüğünü gösteren orana ölçek adı verilir. Plân ve haritaların hepsinde ölçek bulunmalıdır.

Ölçeklerine göre haritalar:

1. Büyük Ölçekli Haritalar: Çalışma sahası küçük olan ve detaylı gösterimlerin yapıldığı ulusal
jeodezik ve kartografik çalışmalarda kullanılan haritalardır. Ölçekleri yapılacak haritanın plan veya
topoğrafya haritası olmasına göre değişmektedir. Büyük ölçekli mekânsal bilgilerin ve haritaların
kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek veya tüzel kişilerce üretilmesi veya ürettirilmesi durumunda
Harita Genel Komutanlığı tarafından hazırlanmış olan Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri
Üretim Yönetmeliği (BÖHHÜY) esas alınarak yapılmaktadır.

a. Plânlar: Ölçeği 1/20.000’ e kadar olan haritalardır. Şehrin imar plânları, kadastro haritaları bu
türdendir.

b. Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20.000 ile 1/200.000 arasında olan haritalardır. Ulaşım
haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir.

2. Orta Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/200.000 ile 1/500.000 arasında olan haritalardır.
25
3. Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/500.000’ den küçük olan haritalardır. Bu haritalar Dünya’nın,
kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir bölümünü gösteren haritalardır.

Büyük Ölçekli Haritalar Küçük Ölçekli Haritalar

Ölçek paydası küçük Ölçek paydası büyük

Gösterilen alan dar Gösterilen alan geniş

Ayrıntı fazla Ayrıntı az

Bozulma az Bozulma fazla

Harita alanı geniş (aynı bölge için) Harita alanı dar (aynı bölge için)

İzohipsler arası yükselti farkı az (10-20 m İzohipsler arası yükselti farkı fazla
gibi) (100-200 m gibi)

Türkiye 1/10.000.000 İstanbul 1/100.000

Şekil 14: Büyük ve küçük ölçekli haritaların farkları

26
Temel olarak iki tip ölçek gösterim şekli vardır;

a. Kesir Ölçek: Haritalarda kullanılan küçültme oranlarının basit kesirlerle ifade edilmesiyle oluşan
ölçek çeşitidir. 1/25.000, 1/500.000, 1/1.000.000 birer kesir ölçektir. Kesir ölçeğin gösterim biçimi
1/10.000 olacağı gibi, 1:10.000 şeklinde de olabilir.

Ölçek

Kesir ölçekte pay ile paydanın birimleri aynıdır. Uzunluk birimi olarak santimetre (cm) kullanılır.
Örneğin bir haritanın köşesinde “Ölçek: 1/1.000.000” yer almış olsun. Bu kesir ölçeği gerçek
uzunlukların her birinin 1.000.000 kez küçültülerek düzleme geçirildiğini ifade eder. Diğer bir ifade
ile, arazi üzerindeki 1.000.000 cm (10 km)’lik uzunluk harita üzerindeki 1 cm’ye karşılık
gelmektedir. Böylelikle ölçekten yararlanılarak iki yer arasındaki gerçek uzaklıklar haritalar
üzerinden kolaylıkla hesaplanabilmektedir.

Örneğin, 1/3.000.000 ölçekli bir haritada iki şehir arası uzaklık 8 cm olsun. Bu iki şehrin birbirine
olan gerçek uzaklığını:

Gerçek Uzaklık = Haritanın Ölçeği x Haritadaki Uzunluk

bağıntısı ile hesaplayabiliriz. Buna göre verilen örnekteki ölçek ve iki şehrin haritadaki uzaklığını
çarparak hesaplanacak iki şehir arası gerçek mesafe:

3.000.000 x 8 = 24.000.000 cm = 240 km olarak hesaplanır.

b. Çizgi (Grafik) Ölçek: Eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde harita üzerindeki uzunlukların
gerçek uzunluklara olan oranının gösterildiği ölçek tipidir. Çizgi veya diğer bir adı ile grafik ölçek
oran – orantı sayesinde kesir ölçeğe çevirilebilir.

Yukarıdaki şekilde grafik ölçeğe ait bir örnek görmektesiniz. Çizgi ölçekten kesir ölçeğe geçebilmek
için öncelikle haritanızda yer alan çizgi (grafik) ölçeğinizin bölümlendirmesini cetvel yardımı ile
ölçmeniz gerekmektedir.

27
Örneğin 750 – 1.000 km arasının harita çıktınız üzerinde cetvel ile 2 cm ölçüldüğünü varsayalım.
Harita üzerindeki 2 cm’lik kısmın 250 km’ye karşılık geldiğini biliyoruz. Öyleyse haritadaki 1 cm’lik
kısmın gerçekte 125 km olacağını basit bir orantı ile kolaylıkla hesaplayabiliriz.

Ölçek olacaktır.

Dünyanın Matematiksel Modeli

Yeryüzü gerçekte, çeşitli topoğrafik özelliklere sahip, girintili çıkıntılı, kabaca bakıldığında bir küreyi
andıran yuvarlak bir kütledir. Durgun deniz yüzeyinin karaların altından da devam etmesi ile
oluşan bu şekle geoid (jeoid) adı verilir ve gerçek dünya şekli olarak kabul edilir. Yeryüzündeki
objelerin düzleme aktarılması sırasında bazı kabuller yapılmalıdır. Bunlardan başlıcaları yer
yüzeyinin elipsoid veya küre olarak kabul etmektir. Aksi taktirde matematiksel olarak fiziksel
yeryüzünü tanımlamak mümkün değildir.

Geometrik olarak tanımlanamayan geoid üzerinde işlem yapıılamadığı için hesap yüzeyi olarak
farklı geometrik yüzeyler kullanılır.

Düzlem

Çalışma sahası 50 km2’den küçük ise,

Küre

Çalışma sahası 5000 km2’den küçük ise,

Elipsoid

Ülke ölçmelerinde.

Harita Projeksiyonları

Haritalar, üç boyutlu gerçek yeryüzü şeklinin düzlem üzerine izdüşürülmesi ile hazırlanmaktadırlar.

28
 Şekil 15: Yeryüzü şeklinin izdüşüm hali

Yeryüzünün tamamını ya da bir kısmını belli özellikler korunarak düzleme aktarma genel anlamda
bir yüzeyden bir başka yüzeye dönüşümdür ve projeksiyon olarak adlandırılır. Yerkürenin tamamı
veya bir bölümü harita üzerine aktarılırken projeksiyon sistemleri kullanılır.

Meridyen ve paralellerden ibaret olan coğrafi sistem, bir küre ya da elipsoid üzerine kolayca
çizilebilir. Fakat küre yüzeyindeki bütün ayrıntıların bir düzlem üzerine geometrik bağıntılarda hiç
bozulma olmadan geçirilebilmesi mümkün değildir. İşte bu yeryüzünün bir düzleme aktarılması
sırasında yaşanılan bozulmalara deformasyon adı verilir. Deformasyonlar alan, uzunluk veya açıda
olabilmektedir. İdeal bir harita; bu deformasyon faktörlerinden arındırılmış olup, doğru ŞEKİLLERİ,
SAHALARI, MESAFELERİ ve İSTİKAMETLERİ içeren özelliklere sahip olmalıdır. Bu özelliklerin
bazılarını kapsayan haritalar muhtelif projeksiyon uygulamaları ile üretilmiştir.

Açılma yüzeylerine göre harita projeksiyonları 3’e ayrılır;

29
 Düzlemsel Konik Silindirik

Şekil 16: Açılma yüzeylerine göre harita projeksiyonları

30
İzdüşürülme yüzeylerinin konumuna göre ise 9 farklı projeksiyon çeşidi bulunmaktadır;

Şekil 17: İzdüşürülme yüzeylerinin konumuna göre harita projeksiyonları

Bir projeksiyon;

 Datumu
 Projeksiyon tipi
 Projeksiyon parametreleri ile tanımlanır.

Lokal ve Global Referanslandırma (Datum):

Datum, yerin şekli ve boyutunun, herhangi bir noktanın yatay ve düşey konumunun
tanımlanabilmesi için başlangıç alınan referans yüzeyidir.

Yatay Datum: Koordinatlar için referans alınan başlangıç yüzeyidir.

31
 Elipsoid büyük-yarı eksen (m) basıklık

Clarke 1866 6378206, 4 294, 9786982

International 6378388, 0 297, 0

GRS 80 6378137, 0 289, 257222101

WGS 84 6378137, 0 298, 257223563

Şekil 18: Referans Elipsoidleri ve Parametreleri

Bir datum; elipsoidi, enlem-boylam oryantasyonu ve fiziksel bir orijin (başlangıç noktası) ile
tanımlanır.

Datum Alan Başlangıç Noktası Baş. N. Koor. Elipsoidi

NAD 27 Kuzey Amerika Kansas, Meades 39 13 26. Clarke 1866
Ranch 686N
98 32 30.
506W
ED 50 Avrupa, Orta Postdam, Helmert 52 22 51. International
Doğu, Kuzey Tower 4456N
Afrika 13 03 58.
9283E
WGS Global Yerin Kütle Merkezi WGS 84
84
ITRF Global Yerin Kütle Merkezi GRS 80

Şekil 19: Datum ve Elipsoidler

32
 Şekil 20: En yaygın kullanılan datum ve elipsoidleri

Yerel (Local) ve Global Datum:

Bir referans elipsoidi yeryüzünde bir noktada geoid yüzeyine çakışık olarak alınır ise yerel datum
tanımlanmış olur. Örn: ED50

Yeryüzünün tamamına en iyi uydurulmak üzere tanımlanmış, ancak herhangi bir noktada geoid ile
çakışık olmayan datum ise global datum olarak tanımlanır. Örn: WGS84, GRS80

Şekil 21: Local ve Global Datum

Düşey Datum: Yükseklikler için referans alınan başlangıç yüzeyidir. Yüksekliklerölçülürken temelde
referans olarak alınan iki farklı yükseklikten söz edilir.

33
(a)Ortometrik yükseklik: Yeryüzündeki bir noktanın çekül doğrultusu boyunca geoide olan
uzaklığıdır. Yükseklikler nivelman hesapları ve gravite ölçüleri kullanılarak hesaplanmaktadır.

(b)Elipsoidal yükseklik: Yeryüzündeki bir noktanın GPS ölçüleri ile üç boyutlu geosantrik bir
koordinat sisteminde seçilen başlangıç elipsoidine olan uzaklığına denir.

Elipsoidal yükseklik ile ortometrik yükseklik arasındaki bağıntı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.

Şekil 22: Elipsoidal yükseklik ile ortometrik yükseklik arasındaki bağıntı

Koordinat Sistemleri:

Koordinatlar, bir noktanın belirli bir referans sistemi üzerindeki yerini, konumunu tanımlayan
doğrusal ve açısal büyüklüklerdir.

(a) Coğrafi Koordinat Sistemi:

Yerin merkezi başlangıç noktasıdır. Yer 180 adet paralel ve 360 adet meridyen dairesi ile ifade
edilir. Coğrafi Koordinat Sisteminde bir mevkinin belirtilmesi için meridyen ve paraleller kullanılır.
Meridyen, bir paralel boyunca ana meridyenin (Greenwich 0 meridyeni) doğusuna veya batısına,
paralel ise bir meridyen boyunca ekvatordan itibaren kuzey veya güneye doğru ölçülür. Meridyen
ve paralellerin değeri kutuplara ve ekvatora göre meydana gelen açı değeridir.

34
 Şekil 23: Coğrafi Koordinat Sistemi

Şekil 24: Dünya üzerindeki Meridyen ve Paraleller

Haritada bir noktanın tarifi; ekvatorun kuzeyindeki paralel (K veya G, N veya S) ve ana meridyenin
doğusundaki veya batısındaki meridyen (D veya B, E veya W) belirtilerek yapılır. Bu paralel ve
meridyenler harita üzerinde genel olarak 1’er derecelik kareler halindedir. Her bir derece hattı
üzerinde 1’er dakikalar işaretlenmiştir. (1 derece 60 dakika, 1 dakika 60 saniye) Her 5 dakikada bir
uzun çizgi konulmuştur.

Bir yerin bildirilmesinde, paralel ve meridyenin kesişme noktası alınarak önce paralel değeri sonra
meridyen değeri yazılır. Paralel değerinden sonra “K” veya “G” harfleri, meridyen değerini takiben
ise “D” veya “B” harfleri konur. Karışıklığa neden olmamak için harfler arasına nokta ve virgül gibi
işaretler konmaz. Paraleller 2 haneli, meridyenler ise 3 haneli rakamla gösterilir. Dakika ve saniye
değerleri 2 haneli rakamla belirtilir.

Yeryüzü üzerindeki herhangi bir noktanın coğrafi koordinatları başlangıç alınan referans yüzeyine
(datum) göre değişir.

35
(b)Georef Sistemi:

Rapor etme ve tespit için, paralel ve meridyenleri uygun bir form içinde gösteren bir sistemdir.
Dünya coğrafi gridi diye de anılan bu sistem, projeksiyon tipi düşünülmeksizin paralel ve
meridyenleri içeren herhangi bir haritaya uygulanabilir. Bu sistem hava savunması ve geniş
alanlardaki hava harekatları için kullanılmak üzere meydana getirilmiştir. Keza Kara ve Deniz
Kuvvetleri için de yardımcı ilave bilgileri kapsamaktadır.

Şekil 25: Georef Sistemi

Bu sistemde dünya yüzeyi sistematik olarak bazı bölgeler hariç 15 derecelik dörtgenlere
bölünmüştür. 15 derecelik bu dilimler; 180 derece meridyeninden başlayarak doğuya doğru ”A” -
“Z” harfleri ile (I, I, O, Ö, Ü harfleri hariç), 80 derece güney paralelinden başlayarak 80 derece
kuzey paraleline doğru ”A” - “M” harfleri ile (I ve İ harfleri hariç) tanımlanmıştır. Arazinin buzul ile
kaplı olması nedeniyle, bu bölgelerde arazi 5 derecelik dilime (80 derece güney - 75 derece güney,
80 derece kuzey - 75 derece kuzey) ayrılmıştır. Böylece dünya doğuya doğru 24, kuzeye doğru 12
dilim olmak üzere 288 dörtgene bölünmüştür. Bu dörtgenlerden her biri önce doğuya, takiben
kuzeye doğru okunan 2 harf ile temsil edilmiştir.

Dünya üzerindeki 1 dakikalik herhangi bir mevkinin tesbiti 4 harf ve 4 rakam ile mümkün
olmaktadır. Harflerden sonra gelen ilk iki rakam mevkinin bir derecelik dörtgen içinde doğuya
doğru kaçıncı meridyen dakikasında, son iki rakam ise bir derecelik dörtgenin güney paralelinden
itibaren kuzeye doğru kaçıncı paralel dakikasında olduğuna işaret eder. Eğer daha fazla bir
doğruluk istenirse, her 1 dakikalik dörtgen doğuya ve kuzeye doğru ondalıklı tali kısımlara ayrılır.
Böylece 4 harf ve 6 rakam grubu ortaya çıkar ki, bu bir mevkinin 1/10 dakikasını belirtir. Çok daha

36
hassas mevkii tayininde dakikanın 1/100’üne kadar inilebilir. Bu hassasiyet 4 harf ve 8 rakam ile
ifade edilir.

(c)Grid Koordinat Sistemi

1947 yılından önce dünyada, standart bir grid sistemi yoktu. Yapılan çalışmalar sonucunda 80
derece kuzey ve 80 derece güney paralelleri arasında kalan bölge için Universal Transverse
Merkator (UTM) grid sistemi meydana getirilmiştir. Grid sistemi, harita üzerine çizilmiş
dikdörtgenlerden oluşan bir koordinat sistemidir. Dikdörtgenler birbirine dik ve eşit mesafeli 2’şer
paralel hattan oluşmuştur. Hatlar arasındaki mesafe umumiyetle harita ölçeğindeki metre veya
yarda gibi kati bir sayıyı gösterir. Bir grid, arazi üzerinde bulunan iki nokta arasındaki mesafe ve
azimuth’u süratle tespit etmeye olanak sağlar. Bazı haritalar birden fazla gridi kapsarlar bu
durumda her grid, farklı bir renk ile gösterilir.

Bu sistemde dünya; 6x8 derecelik dilimlere, takiben 100.000 ve 10.000 metrelik karelere
bölünmüştür. Burada dikkat edilecek husus, önce sağa takiben yukarı değerlerin okunmasıdır.

6 x 8 Derecelik Dilimler

Dünya küresinin 80 derece güney ve 80 derece kuzey paralelleri arasında kalan saha; doğu-batı
istikametinde 6 derecelik, güney-kuzey istikametinde ise 8 derecelik dilimlere (zone) bölünmüştür.
6 derecelik dilimlerin başlangıç meridyeni 180 derece olup “1-60” rakamları ile, 8 derecelik
dilimlerin başlangıcı 80 derece güney paraleli olup “C-X” (I, I, O, Ö harfleri hariç) harfleri ile
tanımlanmıştır. Böylece 6x8 derecelik bir dilim, 1 veya 2 rakam ve 1 harf ile belirtilmiştir. Örneğin;
“5N” tanımında, “5” rakamı 6 derecelik dilimi, “N” harfi ise 8 derecelik dilimi, “34S” tanımında ise,
“34” rakamı 6 derecelik dilimi, “S” harfi ise 8 derecelik dilimi belirtmektedir.

37
 Şekil 26: 6 x 8 Derecelik Dilimler

100.000 Metrelik Kareler:

Her 6 x 8 derecelik dilim, sağa ve yukarı doğru 100.000 metrelere bölünmüştür. Meydana gelen
her bir kare iki harf ile ifade edilir. Alfabetik sıra dahilinde başlangıç meridyeninden itibaren
doğuya doğru her 100.000 metre, “A” ve “Z” (I, I, O, Ö harfleri hariç) harfleri ile belirtilir. Bu “18
derecelik” bir sahayı kapsar. Alfabetik sıra her 18 derecede yeniden başlar. Ayrıca güneyden
kuzeye doğru her 100.000 metre “A” ve “V” (I, I, O, Ö harfleri hariç) harfleri ile belirtilir. Alfabetik
sıra her 18 derecede yeniden başlar. Bu harflendirmede tek numaralı dilimlerin başlangıcı ekvator
olup “A” – “V” harfleri ile tanımlanmışlardır. Çift numaralı dilimlerde ise, başlangıç noktası
ekvatorun 500.000 metre güneyinde kabul edildiğinden ekvatora “F” harfi isabet etmektedir.

Kısaca tek numaralı dilimlerde harflendirme “A” dan, çift numaralı dilimlerde ise ekvatordan
kuzeye doğru olmak üzere “F” den başlar.

10.000 Metrelik Kareler:

Kenarları 100.000 metre olan karelerde, 10 eşit kısma bölünerek sıfırdan dokuza (0 - 9) kadar
numaralandırılmıştır. Böylece meydana gelen 10.000 metrelik kareler, harita üzerinde umumiyetle
mavi çizgilerle gösterilmiştir. Bu kareler içindeki herhangi bir noktanın mevkii, 10 kısma bölünmüş
olan ve her biri 1000 metreyi gösteren şeffaf şablon (template) kullanımı ile belirlenir. 1000

38
metrelik template kareleri içine düşen bir noktanın tesbiti, haritanın ölçeğine bağlı olarak göz
kararı ile 100, 10, 1 metreye kadar yapılabilir.

Projeksiyon Tipleri

Silindirik Projeksiyonlar

Merkator Projeksiyonu

Merkezinde bir ışık kaynağı bulunan küresel dünyanın, ekvatoruna teğet olarak geçirilen bir silindir
vasıtasıyla harita elde edilmesini sağlayan bir projeksiyondur.
Merkator projeksiyonuna sahip olan haritalarda sadece
ekvatora yakın olan bölgelerde doğru sonuçlar alınır. Kutuplara
doğru gittikçe şekiller bozulur. Örneğin 7.700.000 mil karelik
bir sahaya sahip Güney Amerika ile 800.000 mil karelik
Grönland adası aynı büyüklükte görünür. Küçük bir sahada (1
derecelik kare) herhangi bir şekil bozulması meydana gelmez.

Merkator projeksiyonu ile yapılan haritalar aşağıda belirtilen

özelliklere sahiptir:

 Meridyenler, birbirine paralel, eşit aralıklı ve düz çizgiler

Şekil 27: Merkator Projeksiyonu
şeklindedir.
 Paraleller, birbirine parelel olmasına rağmen kutuplara
doğru gittikçe araları açılır. 60 derece paralelindeki, paralel dairelerinin birbirinden olan
uzaklıkları ekvatordakilerin iki mislidir. Ekvatorda 1:1.000.000 ölçekli olan harita, 60’ıncı paralel
dairesinde 1:500.000 ölçeklidir. 80’inci paralel dairesinde ise ölçek, 6 katına çıkar. Bu
nedenden, 80’iinci paralel dairesinden kutuplara kadar olan kısmın haritaları yapılmaz.
 Meridyenler ve paraleller birbirine diktir.
 Meridyenleri aynı açı ile kesen hatlara Kerte hattı denir. Meridyenler birbirine paralel olduğu
için kerte hattı doğrudur.
 Büyük daire ekvator hariç eğridir.
 Mesafeler ve sahalar dolayısıyla şekiller, kutuplar civarında aşırı derecede bozuktur.

39
Transverse Merkator Projeksiyonu

Herhangi bir meridyen dairesine teğet olarak

geçirilen silindir ile elde edilen projeksiyondur.
Buna Gauss-Kruger projeksiyonu da denir.
Ülkemizde de kullanılan ve özellikle topografik
haritalarin üretiminde tercih edilen bir
projeksiyondur. Teğet meridyeninden uzaklaştıkça
hata oranı artmaktadır. Örneğin bir meridyenden
1.5 derece (130 km.) uzaklıkta bulunan yer sathı
üzerindeki 1000 metrelik bir uzunluğun silindir
üzerindeki iz düşümü biraz büyüyerek 1000.22 Şekil 28: Transverse Merkator Projeksiyonu
metre olur. 3 derece uzaklıkta ise bu değer, 1000.
83 metreye çıkar. Diğer bir deyişle 83 santimlik bir
hata meydana gelir. Daha fazla hatayı önlemek için
haritalar, arazi parçaları 3 ve 6 derecelik dilimler halinde izdüşümleri çıkarılarak yapılır. 1:25000 ve
daha küçük ölçekli haritalarda uluslararası standart dilim genişliği (6 derece) kullanılırken, 1:5000
ve daha büyük ölçekli (ayrıntılı) haritalarda ise Gauss-Kruger adı verilen ulusal dilim genişliği olan 3
derecelik dilimler kullanılır. Bu projeksiyon tipi UTM GRID referans sisteminin esasıdır.

Transverse merkator projeksiyonu ile yapılan haritalar aşağıda belirtilen özelliklere sahiptir:

 Silindirin teğet olduğu meridyen, silindir ve dünyada ortak olduğundan, uzunlukta bir
değişme meydana gelmez yani ölçek her yerde aynıdır.
 Merkez meridyenin yani silindire teğet olan meridyenin sağında ve solundaki saha
kapsamındaki (3 veya 6 derecelik dilim) şekiller normaldir.
 Açılar doğru olup, kerte hattı kavislidir.
 Yönler doğrudur.
 6o lik dilimlerde ölçek faktörü mo=0,9996 iken 3o lik dilimlerde (Gauss-Kruger) ölçek
faktörü mo=1 dir.

40
Universal Transverse Merkator (UTM) Projeksiyonu

UTM projeksiyonu Amercan Military Services tarafından üretilmiş ve Transverse Merkator

projeksiyonunu kullanan bir projeksiyon çeşitidir.

Universal Transverse merkator projeksiyonu ile yapılan haritalar aşağıda belirtilen özelliklere
sahiptir:

 Projeksiyonda, teğet meridyen boyunca dünya üzerindeki uzunluklar projeksiyondaki

uzunluklara eşit olur. Teğet meridyenden uzaklaştıkça deformasyon artar.
 Buna göre dünya, başlangıç meridyenleri 6° de bir değişen 60 dilime (zone) ayrılır ve
referans enlemi ekvatordur. Her dilimin enlem genişliği 84° kuzey, 80° güney enlemidir.
 Her dilimin ayrı bir koordinat sistemi vardır. Dilim orta meridyenleri X ekseni, ekvator da Y
eksenidir. İkisinin kesişimi başlangıç noktasıdır.
 X değerleri dünyadaki uzunluklarla aynı, Y değerleri ise dünyadakinden biraz büyüktür. Bu
farkı azaltmak için X, Y değerleri mo = 0,9996 ile çarpılır.
 Y değeri başlangıç meridyeninin solunda negatif olur. Bundan kurtulmak için Y değerine
500.000 eklenir.
 Bu durumda koordinatlara Sağa ve Yukarı değer denir. Uzunluk birimi metredir.

41
 SİLİNDİRİK PROJEKSİYONLAR

ÖZELLİKLER MERKATOR TRANSVERSE MERKATOR

Eşit olmayan aralıklı, Merkezi meridyen dışındakiler eşit

birbirine düz hatlar olmayan aralıklı, kavisli hatlar

Birbirine paralel eşit Merkezî meridyen düz hat diğerleri

Meridyenler
aralıklı düz hatlar kavisli

Grid hatları görüntüsü

Meridyen ve paraleller o
90 Değişebilir
arasındaki açı

Meridyenlerin düz bir hat ile

Sabit bir açı Değişen bir açı
kesişmesi

Ekvator ve
Merkezi meridyen ve ekvator hariç
Büyük daire meridyenler hariç
diğerleri kavisli
kavisli hat

Kerte hattı Düz Hat Eğri hat

Ekvatordan Merkez meridyenden uzaklaştıkça

Saha ve şekillerin bozulması
uzaklaştıkça fazladır fazladır

Şekil 29: Silindirik Projeksiyonlar ve

Özellikleri

42
Konik Projeksiyonlar

Polikonik Projeksiyon

Ekseni, koninin tepe noktasına gelecek şekilde dünya küresi üzerine geçirilen muhtelif koniler
vasıtasıyla yapılan projeksiyondur.

Şekil 30: Polikonik Projeksiyon

Polikonik projeksiyonu ile yapılan haritalar, aşağıda belirtilen özelliklere sahiptir:

 Ekvator ve merkezi meridyen birbirine dik ve düz hatlar halindedir.

 Merkezi meridyenin her iki tarafındaki meridyenler, içe bükey kavisli olup, ekvatordan
kutuplara doğru birbirlerine birleşecek şekildedir.
 Merkezi meridyen üzerinde, paralellerin aralıkları birbirine eşit fakat kavislidir.
 Merkezi meridyenin her iki tarafında 560 millik bir saha içinde, ölçekte ve saha üzerindeki
hatalar %1’i aşmaz.
 Yönler doğrudur.
 Kerte hattı eğridir.

Lambert Konformal Konik Projeksiyon

Dünya küresinin iki standart paraleli arasında bir koni vasıtası ile yapılan projeksiyonudur. Ölçek
hata limitini en asgariye indirmek ve hakiki doğruluğu sağlamak için, standart paraleller arası 20
dereceyi geçmemelidir. Standart paraleller üzerinde ölçek tamamen doğru olup aralarındaki ölçek
ise, muayyen bir derecede küçülür. Standart paraleller dışında ölçek gittikçe büyür.

43
 Şekil 31: Lambert Konformal Konik Projeksiyon

Lambert Komformal Konik projeksiyonun başlıca özellikleri şunlardır:

 Meridyenler kutuplarda kesişen düz doğrulardır.

 Paraleller merkezi aynı olan yay parçalarıdır.
 Standart paraleller boyunca ölçek sabittir. Bu paraleller arasında bütün istikametler
takriben doğrudur.
 Büyük daireler oldukça düz hatlar halindedir (uzun mesafelerde kavislidirler).
 Kerte hattı hafifçe eğridir.

KONİK PROJEKSİYONLAR
ÖZELLİKLER POLİKONİK LAMBERT KONFORMAL
Merkezi bir olmayan Eşit aralıklı merkezi aynı olan
dairelerin eşit aralıklı kavis dairenin kavisleri
parçalarıdır
Meridyenler Merkezî meridyen düz hat Kutuplarda birleşen düz
diğerleri kavisli hatlar
Grid hatları görüntüsü

o
Meridyen ve paraleller Değişebilir 90
arasındaki açı
Meridyenlerin düz bir hat Değişen bir açı Sabit bir açı
ile kesişmesi
Büyük daire Merkez meridyeni Takriben düz hat
yakınında takriben düz hat
Kerte hattı Kavisli Hat Kavisli Hat
Saha ve şekillerin Merkez meridyenden Çok az
bozulması uzaklaştıkça fazladır
Şekil 32: Konik Projeksiyonlar ve Özellikleri

44
Düzlemsel (Azimutal) Projeksiyonlar

Düz projeksiyonlardan en popüleri Gnomonik projeksiyonlardır. Yeryüzü üzerinde seçilmiş olan

herhangi bir noktaya teğet olarak düz bir satıh konularak elde edilirler. Bu projeksiyon ile elde
edilen haritada teğet noktasından uzaklaştıkca, büyük bozulmalar meydana gelir. Projeksiyonun
en önemli özelliği büyük dairenin düz bir hat şeklinde olmasıdır. Bu özellik, dünya üzerindeki 2
nokta arasında en kısa mesafeyi verir. Bu nedenle kutuplara yakın olan uçuşlarda bu tip
projeksiyonla yapılmış haritalar kullanılır.

Sathın dünya üzerine teğet olarak konduğu noktaya göre Gnomonik projeksiyonlar; Kutbi
Gnomonik (satıh kutuplara teğet), Ekvator Gnomonik (satıh ekvatora teğet) ve Eğik Gnomonik
(satıh dünya küresine eğik durumda ve herhangi bir noktaya teğet) olarak adlandırılırlar.

Gnomonik projeksiyonlarin başlıca özellikleri şunlardır:

 Meridyenler düz bir hat halindeki doğrulardır.

 Paraleller eşit aralıkta olmayıp; kutbi gnomonikte daire, ekvator ve eğik gnomonikte ise
kavisli şekildedir.
 Büyük daireler düz hat halindedir. Kerte hattı eğridir.
 Teğet noktasından uzaklaştıkça şekil ve sahalar fazlaca bozulur.

Şekil 33: Kutbi Gnomonik, Ekvator Gnomonik, Eğik Gnomonik Projeksiyonlar

45
 DÜZ (GNOMİK) PROJEKSİYONLAR
ÖZELLİKLER KUTBÎ GNOMİK EKVATOR GNOMİK EĞİK GNOMİK
Eşit olmayan aralıklı Eşit olmayan aralıklı Eşit olmayan aralıklı
müşterek merkezli kavisli hatlar kavisli hatlar
daireler
Meridyenler Kutupta birleşen Eşit olmayan aralıklı Kutupta birleşen düz
düz hatlar paralel düz hatlar hatlar
Grid hatları görüntüsü

o
Meridyen ve paraleller 90 Değişebilir Değişebilir
arasındaki açı
Meridyenlerin düz bir Değişen bir açı Sabit bir açı Değişen bir açı
hat ile kesişmesi (Büyük daire)
Büyük daire Düz hat Düz hat Düz hat
Kerte hattı Kavisli hat Kavisli hat Kavisli hat
Saha ve şekillerin Kutuptan Ekvatordan Teğet noktasından
bozulması uzaklaştıkça uzaklaştıkça fazlalaşır uzaklaştıkça fazlalaşır
fazlalaşır

Şekil 34: Düz (Gnomik) Projeksiyonlar ve Özellikleri

Projeksiyon Parametreleri

Bir projeksiyon sisteminin 5 farklı parametresi vardır. Bunlar:

 Standart parallel: Elipsoid üzerindeki ve harita projeksiyonu üzerindeki birbirine eşit çizgi
 Central meridian: Başlangıç meridyeni
 False easting, False northing: Negatif koordinat değerlerinden kurtulmak için kullanılan
sabitler
 Scale factor: Deformasyonu azaltmak için kullanılan katsayı, ölçek faktörü
 Units of measure: Ölçü birimi

Datum Dönüşümü

Farklı datumlara sahip verilerin aynı çalışma kapsamında kullanımı esnasında verilerin üst üste
çakışmaması, çakışsa bile olması gereken yerden farklı bir noktada gitmesi kaçınılmaz olacaktır.
İşte bu veri uyuşmazlığının ortadan kaldırılması veya isteğe bağlı olarak referans sisteminin
değiştirilmesi için bir referans sisteminden diğerine dönüşüm işlemine datum dönüşümü adı

46
verilir. Dönüşüm işlemi bir noktanın herhangi bir referans sistemindeki koordinatlarının, başka bir
referans sistemindeki koordinatlara dönüşümü (ED 50’den ITRF96’ya) olabileceği gibi (Coordinate
Transformation), koordinat referans sistemini değiştirmeden diğer sisteme dönüşüm (Coğrafi
koordinatlardan TM grid koordinatlara) şeklinde de olabilmektedir (Coordinate Conversion).

Yer - merkezli yer - sabit koordinat sistemlerinde en sık kullanılan üç dönüşüm metodu vardır:

Yer merkezli dönüşüm

Eğer her iki koordinat sisteminin elipsoidlerinin paralel olduğu ve başlangıç meridyeninin de
Greenwich meridyeni olduğu kabul edilirse girdi ve çıktı koordinatlarda ölçek farkı olmayacaktır.
Bu nedenle de iki koordinat sistemi öteleme miktarının hesaplanması ile ilişkilendirilebilir.

Girdi koordinat sisteminden çıktı koordinat sistemine olan öteleme dX, dY, dZ olarak kabul edilir
ise çıktı koordinatlar:

Xç= Xg + dX

Yç= Yg + dY

Zç= Zg + dZ

7 Parametreli helmert dönüşümü

Yer merkezli dönüşüm için yapılan kabullerin ya da şartların sağlandığı durumlar oldukça nadirdir.
Genellikle girdi ve çıktı sistemler birbirleri ile paralel değil ve ölçekleri de farklıdır. Bu nedenle
rotasyon ve ölçek farklarının göz önüne alınması için parametrelerin kullanılması gerekir. Bu
işleme 7 parametreli Helmert dönüşümü denir ve “Bursa-Wolf” denklemi ile bulunur (3B benzerlik
dönüşümü olarak da adlandırılır):

Ötelemeler dX, dY, dZ

Dönmeler Rx, Ry, Rz

Ölçek faktörü M olmak üzere,

47
ile çıktı koordinatları hesaplanmaktadır.

Bu dönüşüm iin gerekli olan toplam 7 parametrenin hesaplanması için en az iki noktanın her iki
koordinat sisteminde de karşılık geldikleri koordinatların bilinmesi gerekmektedir.

10 Parametreli Molodensky-Badekas dönüşümü

Helmert dönüşümü parametrelerin bulunması sırasında dönüklük ve dönüşüm parametreleri

arasında yüksek korelasyonlara neden olur. Dönüklük vektörü R’ ye ek olarak dönüklüğün olduğu
lokal bir noktanın (Xn, Yn, Zn) koordinatı kullanılarak bir dönüşüm yapılabilir. Bu dönüşüm yöntemi
3 parametrenin daha eklenmesi ile 10 parametrenin belirlenmesi gerekir.

Ülkemizde Haritacılık Çalışmaları

Bir göreceli ellipsoid olan hayford elipsoidi 1924 yılında Uluslararası Jeodezi ve Jeofizik Birliği’nce
dünya elipsoidi olarak kabul edilmiş ve Türkiye’de bu birliğin tavsiyesine uyarak bu elipsoidi
referans elipsoid ED-50 (European Datum 1950) olarak kullanmaktadır. Uydu teknolojisindeki
gelişme ile geliştirilen WGS-84 (World Geodetic System) elipsoidi de yaygın şekilde kullanılmaya
başlanmış olup, bugün TUSAGA (Türkiye Ulusal Sabit GPS Ağı) projesi kapsamında kullanılan
ITRF96 (International Terrastial Reference Frame) datumunun kullanımı giderek
yaygınlaşmaktadır.

Grid sistemine göre Türkiye için belirlenen 6o lik dilime göre dört, 3o lik dilime göre ise yedi farklı
koordinat sistemi tanımlanmıştır.

48
Bölüm 2: ArcGIS Mimarisi

Konu 2 ArcGIS Mimarisi ve

ArcGIS for Desktop’a Giriş

49
ArcGIS Mimarisi

ArcGIS, coğrafi bilginin yönetilmesi, tasarlanması, çevre kirliliği, trafik sorunu, askeri savunma,
çevre düzenlemesi… gibi sorunlara çözüm üretmesi için tasarlanmış bir sistemdir. ArcGIS genel
olarak 4 ürün sistemiyle size çözüm getirmektedir. Bu ürünler;

ArcGIS for Desktop

Veri tabanı tasarımının yapıldığı, coğrafi verinin gelişmiş ve güçlü çizim araçlarıyla sayısallaştırıldığı
(bilgisayar ortamında çizerek oluşturmak) bir üründür. ArcGIS for Desktop ayrıca, hızlı ve hatasız
şekilde kartografik üretim süreci ve ileri seviyede analizleri sunan bir üründür.

ArcGIS for Desktop 3 ürünle karşınıza çıkmaktadır. Bunlar ArcGIS for Desktop Basic, ArcGIS for
Desktop Standart, ArcGIS for Desktop Advanced tir.

ArcGIS for Desktop Basic, ArcGIS for Desktop Standart ve ArcGIS for Desktop Advanced yazılımları
genel bir kullanıcı arayüzü paylaşır ve harita ile veri değişimini ücretsiz olarak gerçekleştirir. Hangi
ArcGIS for Desktop ürününün sizin için uygun olduğunu aşağıdaki matrise bakarak
belirleyebilirsiniz.

50
Şekil 35: ArcGIS 10.1 Kullanım Matrisi

51
ArcGIS for Mobile

Harita verileri oluştururken daha doğru sonuçlar almak için saha çalışmaları yapılmaktadır. Böylece
veri üretiminde alınan kararlar daha doğru ve bilinçli şekilde gerçekleşmektedir. ArcGIS for Mobile
ürün ailesi;

ArcGIS for Smartphones and Tablets, ArcGIS for Windows Mobile, ArcPad olmak üzere 3 adettir.
Telefon, tablet, GPS, ArcPad gibi kaynaklarla topladığınız verileri, direkt olarak haritanızda görebilir
ya da internet üzerinden paylaşabilirsiniz.

Şekil 36: ArcPad

ArcGIS for Server

ArGIS for Server ürün ailesi oluşturduğunuz haritaları, coğrafi araçları, analizleri, mobil üzerinden
topladığınız verileri web üzerinden herkesle paylaşmanızı ya da sadece yetkili kişilerin
kullanabileceği servisler ve web uygulamaları oluşturmanızı sağlar.

Şekil 37: ArcGIS for Server

ArcGIS for Server, herhangi bir CBS bilgisi olmayanlar için kullanımı basitleştirmekle kalmamakla,
CBS profosyonellerinin de verilere ulaşımını kolaylaştırmaktadır.

52
ArcGIS for Server küçük gruplar ve büyük kurumlar içerisinde veri paylaşımı ve vatandaşa hizmet
sunmak için haritaları paylaşma imkanları sunmaktadır.

ArcGIS for Online

ArcGIS for Online yeni bir ürün ailesidir. Desktop üzerinden ya da excel, powerpoint gibi office
programlarıyla ArcGIS Online üzerine haritalarınızı oluşturarak, kullanıcıların erişimini
sağlayabilirsiniz. Böylelikle masaüstü ürün ailesi olarak adlandırılan ArcGIS for Desktop ürünü
olmadan haritalar üzerinde güncelleme, çizim, analiz işlemleri yapılabilmektedir.

Şekil 38: ArcGIS for Online

53
ArcGIS for Desktop’a Giriş

ArcGIS for Basic, ArcGIS for Standard ve ArcGIS for Advanced masaüstü yazılımlarına tam olarak
entegre edilmiş 100’den fazla ek modüller (extensions) ile ArcGIS for Desktop’ın yeteneklerini
arttırmak mümkündür. Bu modüllerin bazıları aşağıda genel yetenekleri ile açıklanmışlardır:

ArcGIS Spatial Analyst modülü güçlü mekansal modelleme ve hücre bazlı raster verileri
oluşturmaya, haritalamaya, sorgulamaya izin veren analizlere sahiptir. Spatial Analyst ile
kullanıcılar herhangi bir katman üzerinde (nokta, çizgi, alan) belirli oranda mesafe analizi, nüfus
yoğunluk analizleri, kimyasal konsantrasyonların dağılımı gibi birçok analiz gerçekleştirebilirler.
Daha önce araziden toplanmış olan, örneğin kuyulara ait tuz yoğunlukları Spatial Analyst modülü
ile yüzeye çevrilebilmekte, hatta Spatial Analyst ilgili arazinin her tarafından örnek nokta
alınamayacağı düşünülürse ölçülemeyen bu lokasyon değerlerini de tahmin etmek için kullanılan
bir modül olarak karşımıza çıkmaktadır.

Şekil 39: ArcGIS Spatial Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş mekansal analizler

ArcGIS 3D Analyst mekansal veri (spatial data) diye adlandırılan coğrafi nesneleri 3 boyutlu olarak
görmeyi sağlar. 3D Analyst modülü ile arazi içerisinde fly ismi verilen araç ile dolaşılabilir,
fotoğraflar çekilebilir, hatta dolaşırken video kaydı da yapılabilir. Aynı zamanda daha önce çizilmiş
olan binalar 3 boyutlu olarak yükseltilebilmekte, kuyular kendi derinliklerinde
gösterilebilmektedir. Ayrıca 3D Analyst araçları ile alan ve hacim hesabı (area and volume),

54
görünürlük analizi (visibility) gibi uygulamalar da yapılabilmektedir. (Bir zirveden hangi alanlar
görülebilir? 2 numaralı kuleden 1 numaralı kule görülebilir mi? Yeryüzünde ne kadar tepe var?
Yeryüzüne düşen bir su damlası hangi güzergahı takip ederek akarsu yatağına katılacak? gibi
soruların hepsine 3D Analsyt modülü ile cevap bulmak mümkündür. )

Şekil 40: ArcGIS 3D Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş 3 boyutlu modeller

ArcGIS Geostatistical Analyst modülü istatistiksel metodları kullanarak araziden toplanan coğrafi
nesnelere ait ölçüm değerlerini değerlendirerek yüzeyler oluşturur. Geostatistical Analyst modülü
ile sahaya ait verilerin dağılımı, birbirleriyle ilişkileri görülebilmekte ve farklı veri türleri ile
karşılaştırmaları yapılabilmektedir. Spatial Analyst’te olduğu gibi örnek değer toplanamayan
lokasyonlarda değer tahmini yapabilmeyi sağlamaktadır. Bir bakıma olasılıkları tahmin etmek için
kullanılan bir modüldür de denilebilir Geostatististiacal Analyst için. Gesotatistical Analyst modülü
sonuç ürününün kalitesi bakımından daha geniş seçenekler sunmasının yanı sıra, ortaya çıkacak
ürün için hem daha fazla parametre seçeneği sunmakta hem de yüzey oluştururken istatistiksel
metodları kullanmaktadır.

55
 Şekil 41: ArcGIS Geostatistical Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş uygulamalar

ArcGIS Network Analyst modülü yol ağlarının gerçekçi bir biçimde modellenmesini ve bu modeller
üzerinde güzergâh analizleri gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. En kısa yol, en yakın hizmet
tesisinin bulunması, maliyet analizleri ve filo yönetimi gibi tüm ağ analizleri bu modül ile
gerçekleştirilebilmektedir.

Şekil 42: ArcGIS Network Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş rota analizleri

ArcGIS Tracking Analyst modülü zaman içerisinde değişim gösteren veya yer değiştiren objelerin
haritalanmasında kullanılmaktadır. Tracking Analyst ile geçmiş ve geleceğe dair zamansal analizler
gerçekleştirilebilmekte ve bu değişimler animasyon haline getirilebilmektedir.

56
 Şekil 43: ArcGIS Tracking Analyst Modülü ve gerçekleştirilmiş animasyonlar

ArcGIS Schematics modülü ArcGIS yazılımı üzerinde oluşturulan ağ yapılarını kullanarak geniş
alanlar üzerindeki şebekelerin tek hat ve prensip şemalarını oluşturmak için kullanılmaktadır.
ArcGIS Schematics, ArcGIS ürünleri ile kurulmuş olan elektrik, telekom, su, kanalizasyon ve
doğalgaz gibi altyapı uygulamalarının yanında lineer olan herhangi bir ağ yapısı üzerinde de
kullanılabilmektedir.

Şekil 44: ArcGIS Schematics Modülü ile oluşturulmuş otobüs hatları şeması

57
ArcGIS Data Interoperability modülü yaygın olarak kullanılan 150’den fazla formatın ArcGIS
formatına dönüşümünü sağlamaktadır. Bu modülün ana özelliği, her bir CBS veri formatını direkt
erişilebilir veri kaynağı olarak ekleyebilmesidir. Aynı zamanda ArcGIS Data Interoperability ile
ArcGIS kullanıcıları verilerini 80’den fazla desteklenen veri formatına export edebilmektedirler.

ArcGIS Data Interoperability modülü, Esri ve Safe Software işbirliği ile yapılandırılmıştır. Yazılım
Safe Software’in popüler FME ürünü üzerine kurulmuştur. ArcGIS Data Interoperability Modülü ile
kullanıcılar;

 Standart FME formatlarını doğrudan okuyabilmektedirler (TAB, MIF, E00, GML, . . vs).
 FME destekli veri tabanlarına bağlanabilmekte ve bu veri tabanı bağlantılarından mevcut
verileri okuyabilmektedirler (MySQL, PostGIS gibi).
 FME birleşik veri kaynaklarını tanımlayabilmekte ve bu verileri okuyabilmektedirler.
 Veri tabanı yönetim sistemleri ile shape dosyaları arasında öznitelik bilgilerini
birleştirebilmektedirler.
 Her feature class’ı FME’nin desteklediği veri formatlarına export edebilmektedirler.
 ArcGIS destekli verileri her FME formatlı veya destekli veri tabanına yüklemek, işlemek ve
export etmek için geoprocessing yapısı içindeki FME ortamını kullanabilmektedirler.

Modüller hakkında detaylı bilgi almak için http://www.esri.com/software/arcgis/arcgis-for-

desktop/extensions adresini kullanabilirsiniz.

58
ArcMap ve ArcCatalog Uygulamaları (Arayüzleri)

Coğrafi Bilgi Sistemlerinin görevlerini genel olarak iki gruba ayırmak mümkündür: Bunlardan
birincisi harita yapımı, güncelleme ve mekansal analizler olurken, ikincisi ise veri tabanı tasarımı ve
veri yönetimidir. Bu görevler ArcGIS for Desktop for Basic, ArcGIS for Desktop for Standart ve
ArcGIS for Desktop for Advanced yazılımlarında bulunan ArcMap ve ArcCatalog uygulamalarında
yansıtılmaktadır.

ArcMap haritaların yapıldığı, verinin analiz edildiği, verinin üretildiği ve güncellendiği uygulama
arayüzüdür.

Şekil 45: ArcMap’te haritaların üretimi, sembolojisi ve analizi için bir data view (veri görüntüleme) ekranı mevcuttur.

59
Şekil 46: ArcMap aynı zamanda haritaları çıktı için düzenlemeye yarayan bir layout view e sahiptir. Burada başlık, ölçek,
lejant ve diğer çıktı öğeleri haritaya eklenebilmektedir.

ArcCatalog ise veri yönetimi uygulamalarının yapıldığı arayüzdür.

Şekil 47: ArcCatalog ile mekansal veri için organizasyon, gözden geçirme, dökümantasyon ve arama işlemleri
yapılabilmektedir. ArcCatalog aynı zamanda CBS veri tabanı yönetimi ve inşası için araçlar sağlamaktadır.

60
Bölüm 3: Veri ve Haritalar ile Çalışmak

Konu 3 ArcMap Arayüzünü

Keşfetmek
Veri Görüntüleme

Haritalar Üzerinde Gezinti Yapmak

Detay (feature) Özniteliklerine Bakış

61
ArcMap; mevcut grafik ve sözel verilerin görüntülenmesi, güncellenmesi, sorgulanması, analiz
edilmesi, grafiklerinin oluşturulması ve raporlanması işlevleri ile kullanıcıya yüksek kalitede
kartografik sunumlar sağlamaktadır. ArcMap arayüzü coğrafi verileri görüntülemek için kullanılan
data view-map display (veri görüntüleme penceresi), katmanların (layers) listelendiği Table of
Contents (içindekiler-lejant tablosu) ve farklı coğrafi işlemler yapılmasını sağlayan toolbars lardan
(araç çubukları) oluşmaktadır.

Şekil 48: ArcMap arayüzüne ait araç ve araç çubukları

ArcMap arayüzü kullanıcının tercihine göre özelleştirilebilir, yani bir önceki görüntüde (Şekil 48)
görülen pencereleri istenilen yerde sabit tutmak ve hatta daha geniş çalışma arayüzü için gizlemek
mümkündür. Bu araçları sabitlemek ya da gizlemek de çok basit; yapılması gereken sadece ilgili
pencereyi tutarak kaydırmaya başladığınızda ekrana gelecek mavi simgelerden herhangi birisi
üzerine bırakmak (sabitlemek için) ya da ilgili aracın üzerinde yer alan otomatik gizle (Auto Hide)
simgesine basmaktır.

Bu eğitim kitabı ArcMap arayüzüne ait araç ve araç çubuklarını varsayılan özelliklerine göre
almakta, yani ilgili pencere ya da araç çubuklarını herhangi bir yerde sabitlemek ve gizlemek
özelliklerini ArcMap arayüzünde gelen default (varsayılan) özelliklerine göre ele almaktadır.
Yapılacak olan uygulamalarda istisnalar dışında genel olarak bu varsayılan özellikler kullanılacaktır.
Ancak yapılacak uygulamalar esnasında araçları sabitlemek ya da gizlemek gibi işlemler
uygulanırsa, bu değişiklikler program tarafından hafızada tutulacak ve ArcMap’i bir sonraki
çalıştırmanızda karşınıza gelecektir.

62
Bu türden değişikler yapılan çalışmalarda olumsuz sonuçlara sebep olmaz, ancak data view – map
display (veri görüntüleme penceresi) in boyutu biraz daha artacağı için etiketleme (labeling)
işlemlerinde biraz daha farklı sonuçlar verebilir.

ArcMap arayüzünü özelleştirme hakkında daha fazla bilgi almak için ArcGIS for Desktop Help’ e
girerek Customizing and developing with ArcGIS > Customizing the user interface yazmanız yeterli
olacaktır.

Veri Görüntüleme

Bu uygulamada ArcMap arayüzünde verilerin nasıl görüntülendiğini, haritalar arasında geçiş

yaparak haritalara ait bilgilere ne şekilde ulaşıldığını öğreneceksiniz.

Uygulama 3a

Bu uygulama esnasında ArcMap arayüzü ile tanışacak, işlevselliğini görecek, ArcMap arayüzünde
sıkça kullanılan tools (araçlar) ların fonksiyonlarının neler olduğunu, harita katmanlarında renk ve
semboloji değişikliklerinin nasıl gerçekleştirileceğini öğreneceksiniz.

1 Başlat > Tüm Programlar > ArcGIS> ArcMap 10.1 üzerine tıklayınız.

ArcMap arayüzü açıldığında karşınıza ilk olarak aşağıdaki pencere çıkacaktır.

63
 Bilgisayarda kayıtlı harita dökümanları,
önceden oluşturulan şablonlar ya da
Esri’nin sunduğu hazır şablonları açmak
için sunulan seçenekler Boş bir çalışma alanı açmak için
sunulan seçenek

ArcGIS 10’dan itibaren program ile Default.gdb dışında objelerin

oluşturulan tüm objelerin belirlenen saklanması isteniyorsa sarı klasöre
dizinde saklanması için bir default tıklanarak yer belirlenir
geodatabase (varsayılan veritabanı)
oluşturulmuştur.

64
2 Bu diyalog penceresinde Existing Maps > Browse for more… a tıklayınız.

3 Getting Started diyalog penceresinde Browse for more… a tıkladıktan sonra karşınıza Open
ArcMap Document isimli bir diyalog penceresi gelecektir. Bu pencerede
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu03 dizininde yer alan Uygulama3a.mxd isimli proje dosyasını seçiniz
ve hemen ardından Open butonuna tıklayınız.

Açılan Uygulama3a.mxd isimli proje dosyası içerisinde Yerleşim, Demiryolu, Türkiye ve Ülkeler yer
almaktadır. Coğrafi bilgi içeren bu kategorilerden her birisine katman (layer) adı verilir.

4 ArcMap ortamında Table of Contents menüsünde yer alan katmanların renk ve semboloji
değişikliklerini yapmak için; Table of Contents’ de yer alan Ülkeler katmanının poligon sembolü
üzerinde mouse’un sağ tuşu ile bir kez tıklayınız.

65
 Renk paletinden dilediğiniz rengi
seçiniz. Ülkeler katmanına ait
olan tüm objelerin seçtiğiniz
rengi aldığını göreceksiniz. Aynı
işlemi diğer katmanlar için de
uygulayabilirsiniz.

5 Semboloji değişikliği için Table of Contents menüsünde yer alan Demiryolu katmanının çizgi
(line) sembolü üzerinde mouse’un sol tuşu ile bir kez tıklayınız.

6 Açılan Symbol Selector diyalog penceresinde Type here to search yazan arama bölümüne
Railroad yazınız ve ardındından klavyenizden Enter’a basınız; karşınıza çıkacak Railroad
(Demiryolu) simgelerinden dilediğinizi seçiniz ve rengini (Color) kırmızı, kalınlığını da (Width) 5
yapınız ve OK butonuna tıklayınız.

66
Aynı işlemi diğer tüm katmanlar için de uygulamak mümkündür.

Tools Toolbar Fonksiyonları ile Çalışma

Full ExtentGo to Next

Fixed Extent Select HTML
Go to XY
Zoom out Zoom out Elements Popup
Find Viewer

Pan Selection Find Route

Zoom in Fixed Measure
Identify
Zoom in
Go Back to Hyperlink Time Slider
Previous
Extent

ArcMap arayüzünde bulunan Tools Toolbar daki araçlar ile birçok işlem yapılabilmektedir. Bu
araçlar olmadan ArcMap arayüzünde işlem yapmak çok zor ve neredeyse imkansızdır.
Uygulama3a’nın devamında bu fonksiyonların neler oldukları ve ne işe yaradıkları gösterilecektir.
Aynı zamanda Tools Toolbar’daki fonksiyonlar kullanılarak bir ülke bulunacaktır.
67
7 Full Extent aracına tıklayınız ve bütün katmanların map display-data view e (harita
görüntüleme penceresi) yerleşmesini sağlayınız.

8 Zoom in aracıyla Asya kıtasına yaklaşınız.

İpucu: Aranılan ülkenin hem Asya hem de Avrupa kıtasında toprakları bulunmaktadır.

9 Aranılan ülke 36°-42° Kuzey (North) paralelleri ile 26°-45° Doğu (East) meridyenleri arasında
bulunan 4 mevsimin yaşandığı, güneş ışınlarının hiçbir zaman dik düşmediği, yengeç dönencesinin
kuzeyinde yer alan, ülke nüfusu 50 milyonun üzerinde bulunan, para birimi lira olan ve bayrağında

kırmızı renk bulunan bir ülkedir. Bu özelliklere sahip olan ülkeyi bulabilmek için Go to XY
aracına tıklayınız.

10 Açılan Go to XY penceresinde yukarıda belirtilen koordinatları yazıp Enter’a basınız.

11 Koordinat değerleri girilmiş alanı işaretlemek için Add Point aracını kullanınız (Atılan noktaya
dikkat ediniz). Bu işlemden sonra Go to XY penceresini kapatınız.

68
12 İşaretlenen noktaya yaklaşmak için Zoom in aracını seçiniz.

İpucu: Aranılan ülkenin adı’ i, y, e’ harfleri ile son bulmaktadır.

13 Adı içerisinde ‘i, y, e’ harfleri bulunan ülkeleri görüntülemek için Find aracına tıklayınız.
Aşağıdaki ayarları yapınız ve hemen ardından Find butonuna tıklayınız.

Find butonuna tıkladıktan sonra aşağıda 2 adet ülke listelenecektir (Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyeti). Ancak aranılan ülkeyi diğer ülkeden ayırt eden bir özellik var ki; o da nüfus bilgisidir.

69
Nüfusu 50 milyonun üzerinde olan ülke istenildiği için seçilecek olan ülke Türkiye’dir. Ama yine de
kontrol ederek işlemimize devam edeceğiz.

14 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti üzerinde mouse’un sağ tuşuna tıklayarak zoom to fonksiyonu
seçilir. Böylelikle data view deki (veri görüntüleme penceresi) görüntü değişir ve data view
ekranına Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti gelir. Find penceresini kapatmadan yeni gelen görüntüyü
inceleyebilirsiniz.

15 Find penceresinde yer alan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti üzerinde mouse un sağ tuşuna tekrar

tıklayarak (identify…) aracına ulaşınız ve açılan identify diyalog penceresinde nüfus kayıtlarını
kontrol ediniz.

70
 Bu kontrol sonrasında Kuzey Kıbrıs
Türk Cumhuriyeti’nin aranılan
kriterleri karşılamadığını
göreceksiniz.

16 Identify penceresini kapatınız.

17 Yine Find penceresinde iken bu kez Türkiye üzerinde mouse’un sağ tuşuna tıklayarak zoom to
fonksiyonu seçilir. Böylelikle data view deki (veri görüntüleme penceresi) görüntü değişir ve data
view ekranına Türkiye gelir. Find penceresini kapatmadan yeni gelen görüntüyü inceleyebilirsiniz.

18 Find penceresinde yer alan Türkiye üzerinde mouse’un sağ tuşuna tekrar tıklayarak
(identify…) aracına ulaşınız ve açılan identify diyalog penceresinde nüfus kayıtlarını kontrol ediniz.

71
 Bu kontrol sonrasında Türkiye’nin
aranılan kriterleri karşılayan ülke
olduğunu göreceksiniz. Bu detayı
gördükten sonra Find penceresini
kapatınız, ancak Identify penceresi
açık dursun.

19 Aranılan kriterlere uygun ülkeyi (Türkiye) bulduktan sonra sıra geldi o ülkenin fotoğrafını
eklemeye. Bunun için Identify penceresinde Türkiye adı üzerinde mouse’un sağ tuşuna tıklayarak
Add Hyperlink fonksiyonuna ulaşınız

72
20 Açılan diyalog penceresinde butonuna tıklayınız. Eklemek istenilen fotoğraf
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu03\Veri\Hyperlink dizininin altında IZMIR adı ile yer almaktadır.
Fotoğrafı seçip Open butonuna daha sonra OK butonuna tıklayınız ve ardından da Identify
penceresini kapatınız.

Bu işlemden sonra Tools Toolbar’daki Hyperlink aracı aktif hale gelecektir. Hyperlink aracına
tıkladıktan sonra Türkiye üzerine tekrar tıklayınız. Fotoğrafın ekranda açıldığını göreceksiniz.

Fotoğrafı inceledikten sonra kapatabilirsiniz. Hyperlink fonksiyonunu kullanarak dilediğiniz

herhangi bir katman detayına fotoğraf, video, dosya bağlamanın yanı sıra Link to a URL seçeneğini
kullanarak internet sayfası da eklemeniz mümkündür.

73
21 İstenilen bir web sitesini ekran üzerinde tıklandığında görüntülemek içinse HTML Popup
fonksiyonu kullanılmaktadır. İlk önce Table of Contents’ de yer alan Türkiye katmanının çekini
kaldırınız. Daha sonra Table of Contents’de bulunan Ülkeler katmanında sağ tıklayınız ve Properties
fonkisyonunu seçiniz.

22 Açılan Layer Properties penceresinde HTML Popup sekmesine tıklayınız ve ayarları aşağıdaki
şekildeki gibi yapınız ve OK butonuna tıklayınız.

74
23 Tools Toolbar’ daki HTML Popup aracına tıkladıktan sonra Türkiye üzerine tekrar tıklayınız.
Web sitesinin açıldığını göreceksiniz.

Not: Bu uygulamanın yapılabilmesi için internet bağlantısının olması gerekmektedir. Ayrıca bu

uygulama Hyperlink’teki web uygulaması özelliğinden bağımsız ve farklıdır.

24 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu03\Verilerim altına
Verilerim_Uyg3a.mxd ismini vererek kaydediniz.

75
25 Bir sonraki uygulamaya devam etmek için Uygulama3a.mxd isimli çalışma dosyanızı değişikleri
kaydetmeden kapatınız.

Uygulama 3b

Atlas OKyanusunu uçakla geçen ilk kadın ünvanını kazanan Amelia Earhart’ın uçuş tarihini
araştırdığınızı düşünün. Amelia Earhart 1937’de ABD’li meslektaşı Fred Noonan ile Lockheed
Electra modeli, çift motorlu bir uçakla dünya turuna çıkar. İkinci Dünya Savaşı’nda yolculuğunun
üçte ikisini tamamladığı sırada, uçak Pasifik Okyanusu‘nun ortalarında kaybolur ve Earhart’ın izine
bir daha rastlanamaz. Ancak Amelia Earhart’ın Avusturalya’nın kuzeydoğusunda yer alan ve
Kiribati’ye bağlı bir ada olan Nikumaroro Adası’nda düştüğüne inanılmaktadır. Yaşanan bu tarihsel
olayı Coğrafi Bilgi Sistemleri yardımıyla organize edebileceğinizi ve sonuçlarını ortaya
koyabileceğinizi düşünerek işlem adımlarını takip ediniz.

1 Başlat > Tüm Programlar > ArcGIS > ArcMap 10.1 üzerine tıklayınız. Karşınıza gelen Getting
Started diyalog penceresinde Browse for more… a tıklayınız ve ardından açılan ArcMap Document
isimli diyalog penceresinde C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu03 dizininde yer alan Uygulama3b.mxd
isimli proje dosyasını seçiniz ve daha sonra Open butonuna tıklayınız.

Artık Uygulama3b isimli proje dosyası açılmıştır. Karşınıza gelen harita birçok Dünya haritasından
farklı görünüyor, ama Amelia Earhart’ın gözlerden kaybolduğu yerin Güney Pasifik’te Kiribati’ye
bağlı bir ada (Nikumaroro) olduğuna inanıldığı düşünülürse, bu olayı tespit edebilmek için en
uygun harita projeksiyonun bu şekilde olması da idealdir.

76
Uygulama 3b isimli proje dosyasında Ülkeler, İller, Grid Ağı ile Earthart’ın Uçuş Rotası adında
katmanlar yer almakta ve Table of Contents’te listelenmektedir. Bu katmanlar renk ve sembolleri
ile bir şeyler ifade ederler. Table ofContents’te yer alan katmanlardan dilediğinizin çekini
kaldırarak o katmanı görünmez (not visible) yapabilirsiniz. Dikkat edilirse, yukarıdaki görüntüde
Uçuş Rotası, Ülkeler ve Grid Ağı katmanları görünür (visible) halde iken, İller katmanı görünmez
(not visible) haldedir.

2 Table of Contents te yer alan Ülkeler katmanının çekini kaldırınız.

Böylece Ülkeler katmanını görünmez (not visible) hale getirmiş oldunuz. Yapmış olduğunuz
çalışmalarda kullanmayacağınız katmanları bu şekilde görünmez hale getirebilirsiniz.

3 Table of Contents’te yer alan Ülkeler

katmanını tekrar görünür (visible)
duruma getiriniz ve aynı zamanda İller
isimli katmanın da çekini atarak aktif
hale getiriniz.

4 Table of Contents’te yer alan İller

katmanının çekini atarak
görüntülenmesini sağlayınız ve
ardından İller katmanınında mouse
unuzun sol tuşuna basılı tutarak Table
of Contents’teen üste taşıyınız.

77
Böylece İller katmanı haritada görüntülenmiş olur. Buradaki herbir il Earhart’ın uçuş rotası
üzerinde bulunan illeri temsil etmektedir. Dilerseniz katman ismini değiştirerek daha anlaşılır hale
getirebilirsiniz.

5 Table of Contents’te yer alan İller katmanı üzerine gelerek mouse unuzun sağ tuşuna
tıkladığınızda ilgili katmana ait içerik menüsü ile karşılaşacaksınız. ArcMap arayüzünde yapılan
işlemlerin önemli bir bölümü bu menü aracılığı ile gerçekleştirilir. Katmana ait özellik penceresine
(Layer Properties) ulaşmak için Properties (Özellikler) seçeneğine tıklayınız.

6 Layer Properties diyalog penceresinde General sekmesine tıklayınız.

78
Layer Properties diyalog penceresinde ilgili katmanlara ait birçok fonksiyon bulunur ve bu
fonksiyonları ileriki adımlarda kullanacağız.

7 Layer Name kısmını Earhart’ın Ziyaret Ettiği Şehirler olarak değiştiriniz ve OK butonuna tıklayınız.

Table of Contents’te artık

İller ismi yerine Earhart’ın
Ziyaret Ettiği Şehirler ismi yer
almaktadır.

8 Tools Toolbar’da yer alan Zoom in aracına tıklayınız (Mouse ile ilgili aracın üzerine geldiğinizde
aracın ismini görebilirsiniz). Tools Toolbar’ı isterseniz dikey, isterseniz yatay bir şekilde ArcMap
arayüzüne sabitleyebilirsiniz. Yapmanız gereken sadece Tools Toolbar’ın köşelerinden tutmak ve
tools toolbarı istediğiniz yere taşımak olacaktır.

79
9 Harita üzerinde mouse u oynatınız. Mouse imlecinin (kursor) zoom in (büyüteç) olarak
değiştiğini göreceksiniz. Amerika Birleşik Devletlerine yaklaşınız (Eğer istediğiniz görüntüye zoom
layamazsanız Full Extent ya da Go Back To Previous Extent araçlarından birini kullanarak aynı
işlemi tekrar deneyiniz).

Zoom in ve zoom out araçları mevcut ölçeği değiştirir; bu ölçek değişimini de Standard Toolbar da
yer alan ölçek skalasında görebilirsiniz. Tüm dünyayı harita görüntüleme penceresine (map
display) sığdırmak için ölçeği yaklaşık olarak 1:200.000.000 yapmalısınız. Bu ölçek değişikliği bize
gerçek dünyanın 200.000.000 kat küçültülerek haritada gösterildiğini ifade eder (Ölçek her çalışma
için farklı olabilir ve bu nedenle ArcMap kullanılarak oluşturulan proje dosyalarında -.mxd- ölçek
değişkenlik gösterir).

İller katmanında herhangi bir etiketleme (Labeling) işlemi yapmadan o illerin isimlerini görmek
mümkündür (Bu işlemin ayrıntıları ileriki bölümlerde açıklanacaktır).

80
10 Tools Toolbar’da bulunan Select Elements aracına tıklayınız.

11 Mouse unuzu ekranda yer alan illerden en batıda bulunan ilin üzerine getiriniz. Bu işlem
sonunda ilgili ilin isminin ekranda görüntülendiğini farkedeceksiniz.

Bu tür görüntülemeler Layer Properties diyalog penceresindeki Display fonksiyonu kullanılarak

yapılmaktadır. Bu türden görüntülemelerin mouse u map display de gezdirdiğinizde sürekli
olmasını istiyorsanız Layer Properties’te yer alan Display sekmesindeki Map Tips özelliğini aktif
tutmanız gerekmektedir.

12 Mouse imlecini harita ekranındaki diğer şehirler (Tucson, New Orleans, Miami, San Juan ve
Puerto Rico) üzerine getirerek ilgili şehirlerin isimlerini görüntüleyiniz. Ancak mouse u ilgili şehrin
üzerinden çektiğiniz zaman diğer şehir isimlerinin kaybolduğunu göreceksiniz.

Şehirlerin isimlerini devamlı görünür yapmak için şehirlerin isimlerini etiketleyebilirsiniz.

13 Table of Contents’te bulunan Earhart’ın Ziyaret Ettiği Şehirler katmanında mousu nuzun sağ
tuşuna tıklayınız ve Properties fonksiyonunu seçiniz. Layer Properties diyalog penceresinde Label
sekmesine geçerek Label features in this layer ın çekini atınız ve Label Field ı AD olarak ayarlayınız.
Bu işlemin ardından OK butonuna tıklayınız.

Her bir şehrin ismi artık üzerinde etiket olarak gözükmektedir.

81
14 Toos Toolbar’da yer alan Pan aracına tıklayınız.

15 Mouse unuzu ekran üzerinde oynatınız; ok işareti (select elements) artık el (pan) aracına
dönüşmüştür. Mouse unuzun sol tuşuna basılı tutarak aşağıdaki gibi görüntüyü değiştiriniz ve
görüntüyü değiştirdikten sonra mouse unuzun sol tuşunu bırakınız.

82
16 Tools Toolbar’da yer alan Identify aracına tıklayınız ve açılan identify diyalog penceresini
istediğiniz bir alanda sabitleyiniz.

17 Haritada yer alan ve Brezilya’ya ait bir şehir olan Natal’a tıklayınız.

Identify diyalog penceresi Natal’a ait olan

ve daha önce veritabanına işlenmiş olan
sözel bilgileri görüntülemektedir. Yani
identify aracı ile ilgili detayın üzerine
tıklayarak veritabanı bilgilerine hızlı bir
şekilde erişim sağlanır.

18 Identify diyalog penceresini kapatınız ve Tools Toolbar’da yer alan Full Extent butonuna
tıklayınız.

Böylelikle Table of Contents’te yer alan tüm katmanlar harita ekranında (map display) aynı anda
görüntülenmiş olur.

83
19 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu03\Verilerim altına
Verilerim_Uyg3b.mxd ismini vererek kaydediniz.

20 Bir sonraki uygulamaya devam etmek için Uygulama3b.mxd isimli çalışma dosyanızı değişikleri
kaydetmeden kapatınız.

Haritalar Üzerinde Gezinti Yapmak

Bu uygulamada ArcMap arayüzünde yer alan ve haritanız üzerinde gezinti yapmanızı sağlayan
gezintisel araçları kullanacaksanız ve aynı zamanda bu araçlardan bazıları ile harita görüntülerinin
geçici olarak hafızaya nasıl alındığını da keşfedeceksiniz.

Uygulama 3c

Earhart ve yol arkadaşı Noonan Atlantik’ten gece geçmişlerdi. Afrika’nın batı kıyılarını görünce
farkettiler ki; asıl hedefledikleri yolculuğun kuzeyindeler (Senegal-Dakar). Gördükleri ilk piste
(Senegal) indiler ve oradan da Dakar’a kısa bir uçuş gerçekleştirdiler. Afrikayı boydan boya geçen
bu ikili Asyayı da aşarak Papua Yeni Gine’nin Lae şehrinde uçuşlarına ara verdiler. Daha sonra

84
Güney Pasifik’te küçük bir ada olan Howland Adası’ndan Hawaiye, oradan da Kaliforniyaya geri
dönmek için uçuşlarına devam ettiler.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu03\Uygulama3c.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz. )

Bu uygulamada kullanılan harita bir önceki uygulamada kullanılan haritaya benzemektedir. Ancak
bu uygulamada 2 farklı katman daha vardır. Bunlardan Sapılan Rota isimli katman 2 adet line
(çizgi) detay içermektedir: Bir tanesi Earhart ve Noonan’ın uçuş için plandığı yolu (Planlanan),
diğeri ise asıl takip edilen yolu (Muhtemel) içerir. Kaybolma Alanı isimli katman ise pasif olarak
Table of Contens’te yer almaktadır ve bu katmana ölçek sınırı getirilmiştir (1:100.000.000).
Kaybolma Alanı isimli katman üzerinde mouse un sağ tuşu ile Zoom to Layer fonksiyonunu
seçtiğiniz zaman hem katmanın aktif duruma geldiğini hem de katmana yaklaşıldığını
farkedeceksiniz.

2 Tools Toolbar’da yer alan zoom in aracına tıklayınız.

3 Harita üzerinde, aşağıda gösterildiği gibi Kuzey Afrika ve Hindistan’nın bir kısmını zoom in aracını
kullanarak çerçeve içerisine alınız.

85
Bu işlem sonucunda zoom in aracını kullanarak aşağıdaki görüntüye ulaşmış olacaksınız.

Haritaya bu ölçekte yaklaştıktan sonra şehirlere ait etiketlerin de artık ekranda olduğu göze
çarpmaktadır. Etiketleri de ilgili katmanın Layer Properties diyalog penceresinden
ölçeklendirmeniz mümkündür.

4 Tools Toolbar’ da yer alan Pan (El) aracını seçiniz.

5 Pan aracı ile görüntünüzü Suudi Arabistan’a doğru sürükleyiniz.

86
Uçuşuna devam eden Earthart; Afrika’nın doğusunda yer alan Assab şehrinden Karachi’ye gelmiş
ve buradan da güneye yönelerek Güneydoğu Asya üzerinden Endonezya’ya varmıştır.

6 Pan aracı ile görüntünüzü uçuş güzergahını takip ederek doğuya doğru kaydırmaya devam
ediniz.

Earthart Avustralya’nın Darwin kentinden uçuşuna devam etmek için havalanmış ve Papua Yeni
Gine’deki Lae kentinde planladığı uçuş rotasından sapmıştır.

Table of Contents’te yer alan Kaybolma Alanı isimli katman artık pasif değildir. Çünkü harita ölçeği
1:100.000.000’dan daha da büyük duruma gelmiştir. Böylece Kaybolma Alanı isimli katmana ait
detaylar da artık haritada görünmektedir.

87
 7 Table of Contents’te yer alan
Kaybolma Alanı isimli katman
üzerinde mouse unuzun sağ
tuşuna tıklayınız ve ardından
Zoom to Layer fonksiyonunu
seçiniz.

8 Main menu (Ana menu) de yer alan Windows sekmesinde Magnifier fonksiyonunu seçiniz.

Magnifier penceresini görüntü üzerinde hareket ettirdiğinizde görüntünün 4 kat daha büyüdüğünü
göreceksiniz.

88
Magnifier penceresini büyütmek istediğiniz görüntü üzerine getirmek için gri başlıklı bara tıklayıp
taşıyınız. Bu taşıma esnasında Magnifier penceresinin merkezinde noktayı göstermek için bir artı
simgesi belirecektir. Bu artı simgesi ile istediğiniz görüntüyü büyütmeniz daha kolay olacaktır.

9 Magnifier penceresini kapatınız ve Tools toolbar da yer alan zoom in aracını seçiniz.

10 Harita görüntüleme penceresinde (Map Display) Planlanan ve Muhtemel olan detayları zoom in
aracı ile çerçeve içerisine alarak büyütünüz.

Zoom in işleminden sonra ekrana aşağıdaki gibi bir görüntü gelecektir.

Bu ölçekte adaları (Howland ve Nikumaroro Adası) görmek zor. Adaları görmek için daha fazla
yakınlaşmanız gerekir. Ancak daha sonra bu iki ada arasında mesafe ölçeceğiniz için bu görüntüyü

89
geçici olarak program hafızasına almanız gerekmektedir. Bu işlemi bookmark özelliği ile
gerçekleştirmek mümkündür.

11 Main menu (Ana menu) de yer alan Bookmarks sekmesinde Create fonksiyonuna tıklayınız.

Spatial Bookmark diyalog penceresi açılacaktır.

12 Bookmark Name kısmına Son

Varış Noktası yazıp OK butonuna
tıklayınız.

Şimdi her iki uçuş rotasının ucundaki adaları görebilmek için yakınlaşabilirsiniz.

13 Bookmarks sekmesinde Howland Adası’na tıklayınız.

Bu işlemi yaptıktan sonra haritaya Uçuş Yolu’nun sonunda bulunan Howland Adası’nın geldiğini
farkedeceksiniz. Earhart, Hawaiye gitmeden önce bu adayı yakıt ikmalinin yapılacağı nokta olarak
planlamıştı.

90
 14 Bookmarks sekmesinde bu defa
Nikumaroro Adası’na tıklayınız.

Earhart ile Noonan’ın Nikumaroro Adası’nın batı kıyılarında düştüğü tahmin edilmektedir. Buna ek
olarak Earhart’ın bıraktığı son mesaj “158-337o leri üzerindeki çizgide bulunmaktayız. ” Burada iki
pilotun da birlikte olduğu anlaşılıyor (bulunmaktayız sözünden). Earhart’ın bahsettiği çizgi Güneş
çizgisidir ve gökyüzü ile ilgili araştırmalarda kullanılır. Bu Güneş çizgisi de Howland ile Nikumaroro
Adaları arasında bulunmaktadır.

Eğer, gerçekten Earhart Nikumaroro Adası’nın yakınına ya da üzerine düşmüş olsaydı, Noonan ile
kazanın şiddetinden dolayı birbirlerinden uzaklarda olurlardı. Ancak Earhart’ ın son bıraktığı mesaj:
“158-337o leri üzerindeki çizgide bulunmaktayız.” olmuştur.

15 Bookmarks sekmesinde Son Varış Noktası’na tıklayınız.

16 Tools Toolbar’da yer alan Measure aracını seçiniz -Measure penceresi açılacaktır- Choose Units’
e tıklayınız ve Distance’de Kilometers’i seçiniz.

91
17 Mouse ile aşağıda yer alan görüntüdeki gibi iki nokta arasında ölçüm yapınız.

Çizginin uzunluğu measure penceresinde görünmektedir. Eğer Muhtemel Rota Earhart ile
Noonan’ın kayboldukları uçuş rotası ise Planlanan Rotadan yaklaşık 770 km uzakta bir yerlerde
düşmüşler demektir. Ancak Earhart’ın son bıraktığı mesajın: “158-337o leri üzerindeki çizgide
bulunmaktayız.” şeklinde olması pilotların Nikumaroro ile Howland Adaları arasında bir yere
düştüklerini göstermektedir.

18 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu03\Verilerim altına
Verilerim_Uyg3c.mxd ismini vererek kaydediniz.

92
19 Bir sonraki uygulamaya devam etmek için Uygulama3c.mxd isimli çalışma dosyanızı değişikleri
kaydetmeden kapatınız.

Detay (Feature) Özniteliklerine Bakış

Coğrafi Bilgi Sistemlerinde görsel olarak gördüğümüz haritaların yanı sıra, bu haritalara ait olan
bazı bilgiler de vardır. Bu bilgiler sözel, tablosal ve mekansal olmayan veriler gibi isimler ile
anılmaktadır. Bu sözel bilgiler herhangi bir katmanın öznitelik tablosunda (attributes table)
tutulmaktadır.

Daha önceki uygulamalar (Uygulama 3b’de Natal’a identify aracı ile tıkladığımızda karşımıza gelen
bilgi penceresi) içerisinde kullandığımız identify butonu ile herhangi bir detaya tıkladığınızda
identify diyalog penceresine bazı bilgiler gelir ki; işte o bilgiler haritaların ya da katmanların
öznitelik tablosunda tutulan sözel bilgileridir.

Bu uygulamada 2 adet harita katmanının öznitelik tablosunu inceleyecek ve aynı zamanda

tablonun görünürlüğünün nasıl değiştirileceğini göreceksiniz. Ayrıca tablolar aracılığıyla
istatistiksel bilgiye ne şekilde ulaşılacağını da öğreneceksiniz.

Uygulama 3d

Senegal’den Brezilyaya doğru olan uzun transatlantik uçuş güzergahı Earhart’ın planladığı uçuş
güzergahının kuzeyine düşmektedir. Yine Lae kentinden Howland Adası’na yapılacak bir uçuş çok
uzun sürmektedir. Şimdi çeşitli güzergahlardaki uçuş uzunluklarını inceleyeceksiniz.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu03\Uygulama3d.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

Aşağıdaki görüntü hem Dünya haritasını hem de Earhart’ın uçuş planını göstermektedir.

93
Şimdi Earhart’ın Ziyaret Ettiği Şehirler isimli katmanın öznitelik tablosunu açacaksınız.

2 Table of Contents menüsünden Earhart’ın Ziyaret Ettiği Şehirler isimli katman üzerinde mouse
unuzun sağ tuşu ile tıklayınız ve Open Attribute Table fonksiyonunu seçiniz.

3 Tablodaki kaydırma çubuğunu (scroll bar) aşağıya doğru çekiniz. Earhart’ın Ziyaret Ettiği Şehirler
isimli katmanın 28 adet satır detayından oluştuğunu farkedeceksiniz.

Earhart’ın Ziyaret Ettiği Şehirler isimli katmanın öznitelik tablosunda 10 adet özellik ya da sütun
vardır. OBJECTID isimli sütun her bir detayın sadece kendisine ait olan kimlik numaralarını içerir.
Shape sütunu ilgili katmanın geometri tipini (nokta, çizgi, alan-point, line, polygon) verir. Diğer
sütunlar ise Earhart’ın uçuş planında uğradığı şehirleri, bu şehirlerin bağlı olduğu ülkeleri,
Earhart’ın ilgili şehirlere varış ve bu şehirlerden kalkış tarihlerini, yine uçuş planında olan bu
şehirlerin bağlı oldukları ülkelerin başkentleri olup olmadıklarını içermektedir.

Öznitelik tablosunun ekran genişliğini ayarlayarak ilgili katmana ait daha fazla bilgiyi görmeniz
mümkündür.

94
4 Mouse unuzu ACIKLAMA ve KALKIS_TARIHI sütunlarının ortasına getiriniz. Mouse imlecinin iki
tarafa açılan bir simge haline dönüştüğü farkedeceksiniz.

KALKIS_TARIHI ve VARIS_TARIHI alanları tam olarak görünmemektedir. Bu alanı mouse un sol

tuşuna basılı tutarak sağ tarafa doğru genişletiniz.

YUKSELTI ve YAGIS sütunları Earhart’ın hava durumu ile ilgili çalışmalarını içerir. BASKENT sütunu
ise yapacağınız uçuş analizi için çok kullanışlı olmayacağından bu sütunu gizleyebilirsiniz.

5 Mouse unuzun imlecini BASKENT ile YUKSELTI sütunun ortasındaki çizgiye getiriniz ve mouse
unuzun sol tuşuna basılı tutarak AD sütunu üzerine sürükleyiniz.

Eğer gizlediğiniz sütunları yeniden görmek istiyorsanız AD ile YUKSELTI sütunları arasında mouse
ile çift tıklayınız.

Bu gizleme işleminin yanı sıra ilgili katmana ait sütunları da düzenlemek mümkündür. Burada AD
sütunun (field) ULKE sütunundan önce gelmesi daha uygun olacaktır.

95
6 Attributes Table’da yer alan AD sütunu hücresine tıklayınız. AD sütununa (field) ait detayların
işaretlendiğini farkedeceksiniz.

7 Mouse unuzun sol tuşu ile AD yazısının olduğu hücreye basılı tutunuz. Bu işlem ile küçük bir
dikdörtgen belirecektir. Daha sonra AD sütununu Shape ile ULKE sütunu (field) arasına
sürükleyiniz. Shape ile ULKE sütunu arasında aşağıdaki gibi kırmızı bir çizgi belirdiğinde ise mouse
bırakınız.

Artık AD sütunu, ULKE sütunundan önce gelmektedir.

96
ArcMap’te kullanmış olduğunuz katmanların öznitelik tablosundaki sütunlar yukarıdaki gibi
vurgulanabilmektedir. Bunun yanı sıra katmanlara (layer) ait öznitelik tablosundaki satırlardan
oluşan katman detayları da vurgulanabilmektedir. Öznitelik tablosundan bir ya da birden çok
detay seçtiğiniz zaman harita ekranında da (map display) o detayın seçili olduğunu göreceksiniz.

8 Öznitelik tablosundaki ilk satırın yanında bulunan gri kutucuğa tıklayarak ilgili detayı seçiniz.

9 Öznitelik tablosunu herhangi bir köşesinden tutarak küçültünüz ve harita ekranında kenara
doğru taşıyınız.

10 Attributes Table penceresinin en üst sol köşesindeki Table Options tan Clear Selection a
tıklayınız.

97
Bu işlemden sonra harita penceresinde seçili olan detayın seçili olma durumu kalkmıştır.

11 Table of Contents’te yer alan Uçuş Rotası katmanı üzerinde mouse unuzun sağ tuşuna tıklayınız
ve hemen ardından Open Attribute Table fonksiyonunu seçiniz.

Attribute Table’ ın sol alt köşesindeki sekmelere dikkat ediniz. Bu sekmeler ilgili katmanların tabloları arasında hızlı geçiş yapmanıza
imkân verir.

Uçuş Rotası katmanına ait olan öznitelik tablosu Amelia Earhart’ın ilgili şehirlerdeki uçuş kayıtlarını
içerir ve aynı zamanda Kalkış ve Varış Şehirleri arasındaki rota uzunluğunu da verir.

Lae şehri ile Howland Adası arasındaki mesafe yaklaşık 4.120 km’dir. Earhart ile Noonan’ın
planlamış olduğu bu güzergâhlar arası mesafeyi daha simetrik bir düzene sokmak mümkündür.

98
12 UZUNLUK sütunu üzerinde mouse unuzun sağ tuşuna tıklayarak Sort Descending’i seçiniz.

UZUNLUK sütunu altındaki detaylar ya da kayıtlar en uzundan en kısaya doğru sıralanmış oldu.

Brezilya’nın Natal şehrinden başlayarak okyanus üzerinden Senegal’in Saint Louis şehrine olan en
uzun uçuş mesafesi 3.184 km’dir.

Herhangi bir sütun üzerinde bu gibi sıralamalar yapmak ilgili detaya ait verileri incelemek için
önemlidir. Bu özelliğin yanı sıra attribute table da daha detaylı bilgiler edinebilmek için kullanılan
özellikler de vardır.

13 UZUNLUK sütunu üzerinde mouse unuz ile sağ tuşa tıklayınız ve Statistics özelliğini seçiniz.
Karşınıza Statistics of Ucus_Rotasi isimli diyalog penceresi gelecektir.

99
İstatistik penceresi bir katmanın (layer) rakamlardan oluşan herhangi bir sütununa ait birtakım
istatistiksel özellikleri verir. Burada da UZUNLUK sütununa ait toplam, minimum, maksimum,
ortalama ve standart sapma değerleri görülmektedir. Earhart ile Nooan’ın ortalama uçuş
mesafeleri 1318,4 km civarında seyretmektedir.

14 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu03\Verilerim altına
Verilerim_Uyg3d.mxd ismini vererek kaydediniz.

15 Bir sonraki uygulamaya devam etmek için Uygulama3d.mxd isimli çalışma dosyanızı değişikleri
kaydetmeden kapatınız.

100
Bölüm 3: Veriler ve Haritalar ile Çalışmak

Konu 4 ArcCatalog Arayüzü ile

Çalışmak
Haritaya Ait Verileri Düzenleme

Harita Verilerini Araştırma

ArcMap Arayüzüne Veri Ekleme

101
ArcCatalog, coğrafi verilerin yönetimi için kullanılan arayüzdür. ArcCatalog ile veritabanı
oluşturulabilir, katmanlar kopyalanıp silinebilir, katmanların kaynakları değiştirilebilir ve yine
katmanlar haritaya eklenmeden önce ArcCatalog arayüzünde incelenebilir. ArcCatalog mekana ait
verilerin daha detaylı incelenebilmesi için de birçok fonksiyon sağlamaktadır.

Şekil 49: ArcCatalog arayüzündeki pencere ve araçlar

Mekana ait veriler birbirinden farklı formatlarda olabilir; bunlar geodatabases (veritabanları) lerin
kapsadıkları -feature dataset, feature class, table-, coverage ler, shapefilelar, CAD (computer aided
design) dosyaları, raster veriler ve TIN (Triangulated irregular networks). Bu veri formatlarından
her biri ArcCatalog arayüzünde farklı simgeler ile temsil edilir. Örneğin; shapefile simgesi yeşil
renkli bir dikdörtgendir. Farklı geometri tipinde olan bu yeşil dikdörtgen simgeler nokta, çizgi ve
alan olarak bölümlere ayrılır.

Bu eğitim kitabında geodatabase, shapefile ve raster verilerin yanı sıra mekansal bir veriye sahip
olmayan “.lyr” uzantılı katman dosyaları da (Layer files) kullanılacaktır. Ancak mekansal veriye
sahip olmayan bu layer file lar katman tipi (nokta, çizgi, alan), renk, genişlik, semboloji gibi
özellikler barındırır. Bu özellikleri ile tercih edilir bir formattır. Örneğin; kendi çalışmanızda
kullandığınız herhangi bir katmanı layer file olarak kaydettiğiniz zaman, o layer file ın barındırdığı

102
semboloji, renk vs. gibi özellikleri başka çalışmarda tekrar oluşturmanıza gerek kalmaz; yapmanız
gereken tek şey haritanıza bu layer file ı eklemek ve kaynak verisini göstermektir.

Haritaya Ait Verileri Düzenleme

ArcCatalog, Windows Explorer ya da diğer dosya tarayıcılardan alabileceğiniz mekansal verilerle

(spatial data) ilgili birçok bilgi sağlamasının yanı sıra, hangi dosyanın mekansal bir veri olduğunu ve
ne çeşit bir veri içerdiğini de gösterir. Ayrıca haritaya bir veri eklemeden önce verileri incelemeyi
ve verilere ait öznitelik bilgilerini görüntüleyebilmeyi de sağlar. ArcCatalog bu sunduğu imkanların
yanı sıra metadataları sorgulamayı ve güncellemeyi (editleme) sağlar ve aynı zamanda ilgili verinin
ne zaman ve nasıl oluşturulduğu gibi bilgileri de gösterir.

Uygulama 4a

Earhart projesinde CBS yöneticiliği yaptığınız için artık mekansal verilere aşina olmanız
gerekmektedir. ArcCatalog’u kullanarak bu projede kullandığınız verilere bakabilir ve bu veriler
hakkında bilgi edinebilirsiniz.

1 Başlat>Tüm Programlar > ArcGIS > ArcCatalog 10.1 üzerine tıklayınız.

ArcCatalog penceresi artık karşınıza gelmiştir. Catalog Tree bölümünden istediğiniz dosya ya da
sürücüye bağlanabilirsiniz.

103
Bu uygulama farklı verilerin uzantılarını görmenize yardım olacak ve aynı zamanda ArcCatalog’un
bu uzantıları göstermek için fonksiyonlar sağladığını da fark edeceksiniz.

2 Ana menüde (Main Menu) yer alan Customize sekmesinden ArcCatalog Options’a tıklayınız ve
karşınıza gelen ArcCatalog Options diyalog penceresinde General sekmesine geçiniz.

ArcCatalog diyalog penceresi herhangi bir veriye ait bilgilerin (dosya uzantısı, ismi ve yapılan
değişiklikler gibi) belirtilmesini sağlar. Buradan birçok özelliştirme işlemi yapmak mümkündür.

3 Hide file extensions ın yanındaki kutucuğun çekini atabilirsiniz. Böylece ArcCatalog dosyaların
uzantılarını göstermeyecektir.

Şimdi ESRITURKIYEEgitim klasörüne hızlı bağlantı sağlayarak verilere ulaşacaksınız.

4 Standard Toolbar’da yer alan Connect to Folder aracını seçiniz.

Connect to Folder diyalog kutusu açılır.

5 Öncelikle Bilgisayarım’ın yanındaki ok simgesine, daha sonra Yerel Disk C’nin yanındaki ok
simgesine tıklayınız. Bu işlemleri yaptıktan sonra Yerel Disk C’nin altındaki ESRITURKIYEEgitim
klasörüne ulaşacaksınız. OK butonuna tıklayabilirsiniz.

104
Böylece C:\ESRITURKIYEEgitim bağlantısı kurulmuş olur.

6 Catalog Tree’de önce C:\ESRITURKIYEEgitim bağlantısının yanındaki + (artı), ardından da Konu04

bağlantısının yanındaki + (artı) simgesine tıklayınız. Konu04 bağlantısı 3 adet dosya içermektedir;
Batimetri, Veri ve Verilerim. Ayrıca Uygulama4c.mxd isimli bir proje dosyası da yine bu klasör
içerisinde mevcuttur.

7 Veri isimli klasörün yanındaki + simgesine tıklayınız. Bu klasör Dunya.mdb isimli bir geodatabase,
2 adet shapefile ve 2 adet de layer file içermektedir. Şimdi Dunya.mdb geodatabase’inin yanındaki
+ simgesine tıklayınız.

105
 Dunya.mdb geodatabase’i 4 adet
feature class içermektedir. Bir
feature class nokta (point), çizgi
Geodatabase (line) ya da alanlardan (polygon)
Feature Class oluşan mekansal verileri içerir. Iller
Layer File feature class ı noktasal verileri
içerirken, diğer feature classlar ise
Shapefile
alansal verileri temsil etmektedir.
Feature class ile ilgili daha ayrıntılı
bilgilere ileriki konularda
değinilecektir.

8 Standard Toolbar’ da yer alan Details butonuna tıklayınız.

9 Catalog Tree’de yer alan Dunya.mdb geodatabase ine tıklayınız. Catalog display penceresinde
Contents tabının seçili olduğundan da emin olunuz.

106
Standard Toolbar’da yer alan Large Icons, List, Details ve Thumbnails butonları Catalog
Display’deki Contents sekmesine geçildiğinde aktif olur ve Catalog Display penceresinde yer alan
verilerinizin ne şekilde görüntüleneceğini sağlar. Large Icons; verilerinizin Catalog penceresinde
yanyana ve yatay bir şekilde sıralanmasını, List; alt alta ve liste halinde görüntülenmesini, Details;
aynı list butonu gibidir ancak farklı olarak verilerinizi dosya tipleri ile beraber ekranda
gösterilmesini, Thumbnails butonu ise verilerinizin küçük resimler şeklinde görüntülenmesini
sağlar.

10 Standard Toolbar’da yer alan Thumbnails butonuna tıklayınız.

Her bir veri artık küçük resim şeklinde görüntülenmektedir. Bu durum sizlere bu verileri kullanıp
kullanamayacağınıza dair karar vermede kolaylık sağlar ve hız kazandırır.

Şimdi Ülkeler feature class ı için Thumbnails oluşturulacaktır.

11 Catalog Tree’de Dunya.mdb içerisindeki Ulkeler feature class ına tıklayınız. Hemen ardından
Catalog Display’de yer alan Preview sekmesine geçiniz. Ulkeler katmanının Catalog Display’de
haritasının geldiğini farkedeceksiniz.

107
12 Geography Toolbar’da yer alan Create Thumbnail butonuna tıklayınız.

Bu işlemden sonra Ulkeler katmanın Preview sekmesindeki görünen haritası thumbnail (küçük
resim) grafiği olarak program tarafından kaydedilir.

13 Kaydedilen Thumbnail’i (Küçük resmi) görmek için Contents sekmesine geçiniz.

Verilerini incelemek için Thumbnail tek başına yeterli olmayabilir. Preview tabında ve Geography
Toolbar’da olan diğer araçlar verilerini daha detaylı incelemenize yardımcı olacaktır.

14 Catalog Display’de Preview tabına tekrar tıklayınız. Geography Toolbar’da da Zoom in aracını
seçiniz ve Türkiyeyi kutu içerisine alınız.

108
15 Geography Toolbar’daki Identify aracını seçiniz.

16 Kutu içerisine alarak büyüttüğünüz Türkiye üzerinde Identify butonu ile bir kez tıklayınız. Yeşil
bir flaşın yanıp sondüğünü göreceksiniz, eğer flaşı göremiyorsanız identify penceresini başka bir
alana taşıyınız ve aynı işlemi yeniden yapınız.

17 Identify penceresini kapatınız ve ardından Geography Toolbar’a gelerek Full Extent butonuna
tıklayınız.

109
ArcCatalog’ta bir katmanın sözel verilerini de görüntüleyebilirsiniz.

18 Preview sekmesinde iken ArcCatalog arayüzünün alt kısmında yer alan Geography seçeneğini
Table olarak değiştiriniz.

Böylece Ulkeler katmanının öznitelik tablosunu görüntülemiş oldunuz. İlgili katmana ait sözel
bilgileri ArcCatalog arayüzünde çalışırken bu şekilde incelemeniz mümkündür.

19 ArcCatalog arayüzünün alt kısmında yer alan Preview fonksiyonunu tekrar Geography
durumuna getiriniz.

Catalog Display’deki bir diğer sekme ise Description (Metadata) sekmesidir. Decription sekmesi
verileriniz ile ilgili sizlere bilgi sağlar; koordinat sistemleri, mekansal ölçümler, açıklamalar ve
veriye ait çeşitli özellikler vb. gibi. Ayrıca verilerinizin ne zaman ve nasıl oluşturulduğunu, doğruluk
standartlarının neler olduğunu gösterir.

Büyük ölçekteki metadatalar ArcCatalog tarafından korunmasına rağmen, bazı veriler kullanıcıları
tarafından korunmak ya da düzenlenmek zorundadır. ArcCatalog metadata oluşturulması işini
gerektirmez, ancak verileri metadatalı bir şekilde oluşturmanız sizin için faydalı olacaktır.

20 Catalog Display’de Description sekmesine geçiniz.

110
21 Ulkeler feature class ını düzenlemek için ekrenda görünen Edit butonuna tıklayınız ve aşağıdaki
bilgileri giriniz ve de ardından Save butonuna tıklayarak girilen bilgileri kaydediniz. Bu işlem ile
Ulkeler katmanına metadata girişi yapmış olacaksınız.

Metadatalar ile ilgili daha fazla bilgi almak için Main Menu’de (Ana menu) yer alan Help
içerisindeki ArcGIS for Desktop Help sekmesine tıklayınız ve Contents sekmesinde iken Professional
Library > Data Management > Geographic data types > Metadata yolunu izleyiniz.

22 Catalog Display’de yer alan Contents sekmesine ve daha sonra sırasıyla Catalog Tree’deki
Dunya.mdb ye ve de Standard Toolbar’da yer alan Details aracına tıklayınız.

111
Böylece ArcCatalog arayüzünü başlangıçtaki durumuna getirmiş oldunuz.

23 Bir sonraki uygulamaya devam etmek istiyorsanız ArcCatalog penceresinden ayrılınız ya da bu

uygulamayı kapatınız.

Harita Verilerini Araştırma

ArcCatalog coğrafi verileriniz için arama yapma (search) imkanı sunmaktadır. Arama işini metadata
da bulunan; isim, açıklama, dosya tipi, coğrafi konum, verinin oluşturulma zamanı ve diğer
özellikler aracılığıyla yapabilirsiniz.

Uygulama 4b

Bu uygulamada Amelia Earhart’ın uçuş projesinde kullanılan veriler üzerinde aramalar yapılarak
search uygulaması açıklanacaktır.

1 Başlat >Tüm Programlar > ArcGIS > ArcCatalog 10.1 üzerine tıklayınız.

C:\ESRITURKIYEEgitim dizini ile bir önceki uygulamada yapmış olduğunuz gibi bağlantı kurunuz.

112
2 Standard Toolbar’da yer alan Search Window aracına tıklayınız.

Search penceresi açılacaktır. ArcCatalog arayüzünde yapılan uygulamalara bağlı olarak Search
Window ya ArcCatalog’un sağ tarafında ya da herhangi bir alanda karşınıza çıkabilir. Ancak her iki
durumda da Search Window ile çalışmak mümkündür.

Search Window (Arama penceresi); araçları, dataları ve haritaları bulmanızda yardımcı olur. Search
Window ile arama yapıldıktan sonra bulunan araç ya da datalar aktif harita ve modelde
kullanılabilir. Verilerin ya da araçların indekslenmiş bir şekilde karşınıza gelmesi önemli bir
avantajdır ve size çalışmalarınızda hız kazandırır.

Search Window’da aramaya başlamadan önce bir arama konumu belirtmek gerekir (Bir dosya ya
da geodatabase gibi). Belirtilen arama konumunun indeksi ArcCatalog tarafından oluşturulur ve
arama sonuçları Search Window’da listelenir. Bu uygulamada Konu04 dosyasında arama
yapılacaktır.

3 Search Window penceresinde Index/Search Options’a tıklayınız.

Index/Search Window diyalog penceresi artık ekrandadır.

113
4 Register Folders and Server Connections çerçevesinde Add butonuna tıklayınız ve ardından
Browse Folders to be Indexed diyalog penceresinde C:\ESRITURKIYEEgitim dizinine erişiniz ve de
Konu04 dosyasını seçerek Select butonuna tıklayınız.

Search Window’da yapılacak olan arama işlemi böylece Konu04 isimli dosya ile sınırlandırılmıştır.

Ancak Konu04 dosyasında arama yapılmadan önce ilgili dosyanın indekslenmesi gerekmektedir.

5 Index New Items butonuna tıklayınız.

Birkaç saniye içerisinde Konu04 dosyası indekslenir.

114
6 adet nesne indekslenmiştir ve indeksleme süresi program tarafından kaydedilmiştir. İndeksleme
süresi kullanılan sistemin performasına, dosyasına veya indekslenen server bağlantısa bağlıdır.
Index/Search penceresi kapatılsa bile Konu04 klasörü için yapılan indeksleme aktif bir şekilde
kullanılabilecektir.

6 Index/Search diayalog penceresini kapatmak için OK butonuna tıklayınız.

Search window penceresinde arama yapmak için Deniz Tabani yazınız ve Enter’a tıklayınız.

Deniz Tabani sözcüğü ile eşleşen kayıtlar Search Window

penceresine gelmektedir.

7 Search Window penceresinde bulunan Deniz Tabani

isimli kaydın linkine tıklayınız. Bu adımdan önce Catalog
Tree’ de yer alan Konu04 isimli klasördeki Batimetri
klasörünün + simgesine tıklayınız. Bu işlem Deniz Tabani
isimli kaydın bulunduğu yeri göstermektedir.

8 Catalog Tree’ de DenizTabani isimli dosyanın seçili

olduğundan emin olunuz ve sonra Catalog Display’de yer
alan Preview sekmesine geçiniz.

Search Window penceresi üzerinde yer alan Auto Hide’a tıklayınız. Böylece Search Window
penceresini gizleyerek kendinize daha geniş bir çalışma ekranı ayarlamış oldunuz. Dikkat ederseniz
DenizTabani isimli raster veri DenizTabani isimli layer file (.lyr) ile aynı dosya içerisinde yer
almaktadır.

115
 Ekranda görmüş olduğunuz raster veri
Okyanusya kıtasının batısındaki deniz tabanına
ait yükseklik verilerini içermektedir. Bu veri
Earhart’ın kaybolduğu lokasyonu incelemek için
kullanılabilir.

Örneğin Nikumaroro Adasına yaklaşabilir (zoom) ve su derinliğine ilişkin bilgiler edinilebilir.

Görüntünün siyah-beyaz olması nedeniyle derinliği seçme kolay olmayabilir.

9 Catalog Tree’de yer alan DenizTabani.lyr dosyasına tıklayınız.

DenizTabani.lyr isimli katman dosyasında su

derinlikleri mavi gölgelendirmeler ile
gösterilmiştir. Koyu mavi olan yerler derin
yerleri gösterirken, açık mavi olanlar ise
derinliğin daha az olduğu yerleri
göstermektedir.

10 Geography Toolbar’da Identify aracına tıklayınız.

11 DenizTabani isimli raster veriye ait derinlikleri görebilmek için görüntü üzerinde herhangi bir
noktaya tıklayınız (Identify penceresindeki Pixel Value değerleri derinlik değerleri olarak
tanımlanır). Değerler metre cinsindendir. DenizTabani isimli görüntünün dışında herhangi bir yere
tıklarsanız Identify penceresinde bir sonuçla karşılaşamazsınız.

116
12 Identify sonuç penceresini kapatınız ve Catalog Tree’de yer alan Batimetri dosyanın yanındaki +
simgesine tıklayarak dosya aralığını küçültünüz. Eğer Catalog Tree’de Konu04 klasöründeki Veri
bağlantısı altında yer alan veriler gözükmüyorsa Veri klasörünün yanındaki + simgesine tıklayınız.

13 Catalog Display’de Preview sekmesinin seçili olduğundan emin olunuz ve Catalog Tree’den
Sapilan_Rota.shp (Yeşil renkli simge) verisine, ardından da Sapilan_Rota.lyr (Sarı renkli simge)
verisine tıklayınız.

Sapilan_Rota.shp (Shape File) Sapilan_Rota.lyr (Layer File)

Sapilan_Rota.shp isimli shapefile mavi çizgilerden oluşmakta iken, Sapilan_Rota.lyr isimli layer file
ise farklı bir semboloji ile gösterilmektedir.

Layer file lar (katman dosyası) sembolojiyi depolamanıza (renkler, şekiller ve seçilmiş olan feature
ların boyutları) olanak verir ve bunları yeniden üretmenize gerek kalmaz. Her layer file (katman
dosyası) mekansal veri denilen vektör verilerden üretilir ve onlara bağlıdır. Eğer vektör veri

117
silinmiş ise layer file isimli yapılar sembolojiyi gösteremez, göstermesi için layer file yapılarına yeni
bir kaynak (source) gösterilmesi gerekir.

Bir sonraki uygulamada ArcCatalog’ta yer alan mekansal verilerin ve layer file yapıdaki dosyaların
ArcMap ortamına eklenmesini öğreneceksiniz.

14 Bir sonraki uygulamaya devam etmek istiyorsanız ArcCatalog penceresinden ayrılınız ya da bu

uygulamayı kapatınız.

ArcMap Arayüzüne Veri Ekleme

ArcMap’e veri eklemenin bir yolu ArcCatalog’tan sürükle-bırak (drag-drop) şeklindedir. ArcMap’te
haritalarınızı görüntüleyebilir (data view), Table of Contents menüsünde çalışabilir ve haritalarınızı
kartografik üretime (layout view) hazırlayıp çıktısını alabilirsiniz.

Layout view denilen kartografik üretim ortamında diktörtgen içerisinde organize edilmiş
haritalarınızı görürsünüz. Bu diktörgenlerden oluşan görüntülere Data Frame adı verilirken, bu
data frame lerin arka planına da Virtual Page (Sanal Sayfa) adı verilmektedir.

Oluşturulacak olan harita bir veya birden fazla data frame e sahip olabilir, bu data frame ler farklı
verisetlerine ait verileri gösterebilir ve aynı verinin farklı görüntülerini içerebilir.

Virtual Page

Data Frame

Şekil 50: Layout View ekranında Virtual Page ve Data Frame

118
ArcMap’te birden çok data frame e sahip olsanız bile sadece bir tane data frame aktif olur ve o
data frame altında yer alan verilerle çalışabilirsiniz. Diğer data frame ler ile çalışmak için herhangi
birisini aktif hale getirmeniz gerekmektedir.

Şekil 51: Aktif Data Frame görüntüsü

Table of Contents menüsünde de aktif olan data frame (burada Ülkeler Data Frame’i aktif) hangisi
ise map display ya data view denilen harita penceresinde o data frame e ait olan veriler görünür.
Table of Contents’te aktif olan data frame diğer data frame lere göre daha koyu renkli olur.

Uygulama 4c

Havacılık TarihiVvakfı Earhart’ın uçağının enkazını aramak üzere bir keşif düzenlemeyi planlıyor ve
bu keşif için de maddi kaynağa ihtiyacı var. Bu kısımdaki göreviniz bu keşif projesine maddi destek
sağlayacak yatırıcımlara haritalar hazırlamaktır. İleriki konularda harita oluşturma işlemi
(kartografik üretim) daha detaylı bir şekilde anlatılacaktır. Fakat şu an ArcCatalog’tan ArcMap’e
verilerin ne şekilde eklendiğini ve ArcMap’te yer alan data frame lerin nasıl çalıştığını
öğreneceksiniz.

1 Başlat >Tüm Programlar > ArcGIS> ArcCatalog 10.1 üzerine tıklayınız.

ArcCatalog açık ise C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu04\Veri\Sapilan_Rota.lyr dosyasına bağlantı

kurunuz. Eğer yeni bir ArcCatalog arayüzü açtıysanız bu lokasyona gidiniz ve ardından Catalog
display deki Preview sekmesine tıklayınız.

119
2 Standard Toolbar’da yer alan Launh ArcMap butonuna tıklayınız.

3 ArcMap’te karşınıza gelen Getting Started diyalog penceresinde Browse for more… a tıklayınız ve
ardından açılan ArcMap Document isimli diyalog penceresinde C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu04
dizininde yer alan Uygulama4c.mxd isimli proje dosyasını seçiniz ve daha sonra Open butonuna
tıklayınız.

Uygulama4c.mxd dosyası açılmıştır.

120
Amelia Earhart’ın uçuş haritasının bir benzerini bu uygulamada görmektesiniz. Uygulama4c.mxd
isimli proje dosyasında Layers adında 1 adet data frame ve 4 adet katman vardır. Şimdi bu proje
dosyasına sapılan uçuş rotası için katman ekleyeceksiniz.

4 ArcCatalog ve ArcMap pencerelerini aşağıda gözüktüğü gibi aynı anda görebilecek şekilde
ayarlayınız.

5 Catalog Tree’de yer alan Sapilan_Rota.lyr isimli (sarı simgeli) veriye bir kez tıklayınız ve mouse
unuzun sol tuşuna basılı tutunuz; ardından sürükleyerek ArcMap’te yer alan ve harita görüntü
ekranı adı verilen data view (map display) üzerine bırakınız.

Sapilan_Rota.lyr isimli
katman artık ArcMap’e
eklenmiştir.

121
Şimdi bu katmanı yeniden isimlendireceksiniz.

6 Table of Contents’te yer alan Sapilan Rota katmanı üzerinde mouse unuz ile sağ tıklayınız ve
Properties fonksiyonu seçiniz.

7 Açılan Layer Properties diyalog

penceresinde General sekmesine
geçiniz, Layer Name kısmına Sapılan
Uçuş Güzergahı yazınız ve OK butonuna
tıklayınız.

Table of Contents menüsünde yer alan katmanın isminin değiştiğini farkedeceksiniz.

8 ArcMap’te iken Main Menu’de yer alan View sekmesinden Layout View fonksiyonunu seçiniz.

Görüldüğü gibi Virtual Page (Sanal Sayfa) üzerinde tek bir data frame vardır. Ayrıca Layout View’e
geçtiğinizde otomatik olarak karşınıza Layout Toolbar gelmiştir. Bununla beraber bazı harita
elemanları (başlık) daha önceden sizin için eklenmiştir. Haritanın üst kısmında Amelia Earhart’ın

122
son uçuşunu temsil eden bir başlık ve alt kısımda da sonradan ekleyeceğiniz Kaybolma Alanı için
önceden oluşturulmuş bir başka başlık göreceksiniz.

9 Main Menu’de yer alan Insert sekmesinden yeni bir Data Frame ekleyiniz.

123
Yeni eklemiş olduğunuz katman New Data Frame ismi ile Table of Contents menüsünde yer
almaktadır ve eklenir eklenmez program tarafından otomatik olarak aktif data frame olarak
tanımlanmıştır.

10 Layout view penceresinde

mouse unuzu New Data Frame
üzerine getiriniz. Mouse un ucuna
4 farklı yönü gösteren ok simgesi
gelir. Eğer New Data Frame
Kaybolma Alanı başlığının altında
değilse mouse ile bu başlığın altına
çekiniz.

11 Layout View penceresinin sol alt köşesinde yer alan Data View butonuna tıklayınız. Böylece
Main Menu’de yer alan View sekmesine gitmenize gerek kalmayacaktır.

Harita ekranı (data view-map display) aktif olan New Data Frame in altında herhangi bir katman
olmadığı için boş gözükür.
124
12 Açık olan ArcCatalog arayüzüne geçiş yapınız. Catalog Tree’de yer alan Dunya.mdb
geodatabase inin yanındaki artı işaretine tıklayınız ve Kaybolma_Alani feature class ını seçerek
daha önce yapmış olduğunuz gibi (sürükle-bırak) ArcMap’e taşıyınız.

13 ArcMap arayüzüne geçiniz. Artık Kaybolma_Alani feature class ı aktif olan New Data Frame’in
altına eklenmiştir.

125
ArcMap katmanın rengini farklı atayabilir. Bu nedenle sizin katmanınızın rengi ile kitaptaki katman rengi farklı olabilir.

14 ArcCatalog arayüzüne geçiş yapınız. Catalog Tree’de yer alan Batimetri dosyasının yanındaki
artı işaretine tıklayınız ve DenizTabani.lyr (sarı simgeli) veriyi seçerek daha önce yapmış olduğunuz
gibi (sürükle-bırak) ArcMap’e taşıyınız.

DenizTabani.lyr verisi Kaybolma_Alani katmanının altına gelmiştir.

126
Şimdi Layers Data Frame’inde yer alan Sapılan Uçuş Güzergahı katmanını kopyalacak ve New Data
Frame altına taşıyacaksınız.

15 Table of Contents menüsünde Layer Data

Frame’inde yer alan Sapılan Uçuş Güzergahı
katmanı üzerinde mouse unuzun sağ tuşu ile
tıklayınız ve açılan içerik menüsünden Copy
fonksiyonunu seçiniz.

16 Table of Contents menüsünde New Data

Frame üzerinde mouse unuzun sağ tuşuna
tıklayınız ve açılan içerik menüsünden Paste
Layer(s) e tıklayınız.

127
Sapılan Uçuş Güzergahı isimli katman New Data Frame altına gelmiştir ve harita ekranında
gözükmektedir.

17 Layout View penceresine geçiş yapmak için Data View penceresinin sol alt köşesindeki Layout
View butonuna tıklayınız.

128
 New Data Frame altındaki
katmanlar layout view
ortamına eklenmiş bir şekilde
karşınıza gelir.

Bu uygulamada son olarak Data Frame’in ismini değiştireceksiniz.

18 Table of Contents menüsünde yer alan New Data Frame üzerinde mouse unuz ile sağ tuşa
tıklayınız ve açılan içerik menüsünden Properties’i seçiniz. Karşınıza gelen Layer Properties diyalog
penceresinde General sekmesine geçiniz.

19 General sekmesinde yer alan Name alanına

Earhart’ın Koybolduğu Alan yazınız ve OK
butonuna tıklayınız.

Data Frame’e ait yeni isim artık Table of Contents menüsünde görüntülenmektedir.

129
20 Bir sonraki uygulamaya devam etmek istiyorsanız ArcCatalog penceresinden ayrılınız ya da bu
uygulamayı kapatınız.

21 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu04\Verilerim altına
Verilerim_Uyg4c.mxd ismini vererek kaydediniz.

22 ArcMap’ i kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama4c. mxd? sorusuna karşılık No
butonuna tıklayınız. Böylece Uygulama4c.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler
kaydedilmemiş olur.

130
Bölüm 4: Veri Görüntüleme

Konu 5 Vektör ve Raster Verilerde

Semboloji
Sembollerin Değiştirilmesi

Kategorisel Özellikler (Yazı-Text) Kullanılarak Vektör Verilere

Semboloji Atamak

Styles (Semboloji) Kullanımı ve Layer File (.lyr) Oluşturulması

Raster Verilerde Semboloji

131
Feature ların (Vektör Veri) sembolojileri ile çalışmak demek; renklerinin, boyutlarının, işaretlerinin,
genişliklerinin, açılarının, desenlerinin, şeffaflıklarının ve diğer özelliklerinin düzenlenmesi
demektir. Semboller genellikle temsil ettikleri nesnelere benzerler. Örneğin, itfaiye vanası itfaiye
vanasına benzeyen bir sembol ile gösterilir. Bu semboller ilgili katmanın geometrisine bağlı olarak
nokta, çizgi ya da alan şeklinde olabilir. Aynı zamanda çalışılan projenin amacına göre de istenilen
semboloji kütüphanesini oluşturmak mümkündür.

Farklı sembol özellikleri, ilgili veri hakkında bilgi edinmenizi sağlar. Semboller haritanın ölçeğinden
deetkilenir. Örneğin 1:13.000.000 ölçeğine sahip bir haritada şehirler nokta sembolü ile
gösterilirken, 1:200.000 ölçekli bir haritada ayrıntı daha fazla olacağı için şehirler poligon olarak
gösterilir.

ArcGIS kendi semboloji kütüphanesinde yaklaşık 1000 tane sembol bulunmaktadır. ArcGIS’teki
semboloji kütüphanesi çalışmanıza uygun sembolleri daha kolay bulmanız ve ayarlayabilmeniz için
3D Buildings, Business, Environmental vb. gibi ana başlıklar altında toplanmıştır. Bunlarla beraber
kendi semboloji kütüphaneninizi oluşturmanız da mümkündür.

Veriler ArcMap’e eklendiği zaman ArcGIS otomatik olarak bir semboloji tanımlar. Bu sembolojileri
değiştirmek için katmanların öznitelik tablosunda yer alan öznitelik bilgilerini kullanmak gerekir.

ArcMap’te oluşturulan sembolojinin başka çalışmalarda kullanılabilmesi için layer file (.lyr) olarak
kaydedilmesi gerekir. Kaydedilen layer file yapıdaki katmanlar başka bir ArcMap arayüzüne
eklediğinde kaydedilen sembolojileri ile gelir.

Raster verilerin semboller ile temsil edilmesi ise vektör verilerden biraz daha farklıdır. Raster
verilerde semboloji hücrelere göre düzenlenmektedir.

Sembollerin Değiştirilmesi

ArcMap’e eklenen verilere ArcGIS otomatik olarak semboloji tanımlar. Nokta (point) katmanlar
küçük daireler şeklinde, Poligon (Polygon) katmanlar ise küçük dikdörtgenler şeklinde temsil edilir.
Nokta, çizgi ve poligon katmanların renkleri ise ArcGIS tarafından rastgele seçilir.

Bu uygulamada poligon ve nokta katmanların ArcGIS tarafından otomatik olarak verilen

sembolojileri ile Data View’in arka plan rengini değiştireceksiniz.

132
Uygulama 5a

Bir grafik tasarımcısı olduğunuzu düşünün. Bu meslek kimliğiyle Afrika’nın Coğrafyası İçin
Farkındalık Haftası hakkında bir poster tasarlayacaksınız. National Geographic Society (Ulusal
Coğrafya Topluluğu) sponsorluğunda her yılın Kasım ayında Afrika’nın Coğrafyası İçin Farkındalık
Haftası etkinlikleri düzenlenmekte ve bu etkinlik kapsamında CBS günleri de yapılmaktadır. Siz de
hazırlayacağınız posterle bu etkinliğe katılacaksınız.

Hazırlayacağınız Afrika Atlası isimli poster; Afrika’nın şehirlerini, ülkelerini, nehirlerini, vahşi
yaşamını, topoğrafyasını ve nüfus bilgilerini içeren toplamda 6 adet haritadan oluşacaktır.
Etkinlikte birinci olacak poster de ilkokullara dağıtılacaktır.

Posterler 50*70 cm boyutunda olacak ve sonuçta aşağıdaki gibi bir poster oluşacaktır. Bu
uygulamada 6 haritadan ilki olan Büyük Şehirler’i oluşturacaksınız.

6. Bölüm sonunda oluşturduğunuz posteri dilerseniz plotıra (plotter) gönderebilir, dilerseniz A4

boyutunda normal bir yazıcıdan çıktısını alabilirsiniz.

1 ArcMap’ i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu05\Uygulama5a.mxd proje dosyasını açınız. (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz. )

133
Table of Contents menüsünde data frame in ismi Büyük Şehirler olarak gelir ve içerisinde Şehirler
ile Ülkeler katmanını barındırır. Ülkeler katmanı solgun mor renkli iken, Şehirler katmını ise kırmızı
renklidir. Buradaki her bir şehir detayı 1.000.000’ dan fazla nüfusa sahip merkezleri gösterir.

Şimdi hem Ülkeler hem de Şehirler katmanı için semboloji değişikliği yapacaksınız.

2 Table of Contents menüsünde yer alan Ülkeler katmanına ait semboloji üzerinde mouse unuz ile
sağ tuşa tıklayınız ve açılan renk paletinden Sahara Sand’i (1. satırda 3. renk) seçiniz.

Ülkeler katmanı artık yeni bir renge sahiptir. Poligon tipindeki vektör verilerin sembolojisinde 2
adet detay vardır; fill color ve outline color. Fill color poligon katmanın iç kısmındaki rengi
sağlarken, outline color da poligona ait sınır ya da çerçeve rengini sağlar. Renk ya da çerçeve
değişikliği yapmak için Symbol Selector penceresi kullanılır.

3 Table of Contents menüsünde yer alan Ülkeler katmanına ait semboloji üzerinde mouse unuz ile
sol tuşa bir kez tıklayınız. Symbol Selector diyalog penceresi açılmıştır.

134
 Kaydırma çubuğunun sol tarafında yer alan bölüm
önceden tanımlanmış sembolojileri gösterir.
Kaydırma çubuğunun sağ tarafında (Options Frame)
yer alan bölüm ise renk değişikliği, çerçeve kalınlığı
ve sembolojiler ile ilgili farklı uygulamaların
yapılacağı fonksiyonları içermektedir.

4 Options frame de yer alan Outline Color’ın yanındaki açılır ok simgesine tıkladıktan sonra
karşınıza gelen renk paletinden Gray 40%’yi seçiniz ve ardından Symbol Selector diyalog
penceresinde OK butonuna tıklayınız.

Şimdi Şehirler katmanı için semboloji değişikliği yapacaksınız; sembolojiyi daha büyük yapacak,
sembolojinin rengini değiştirecek ve şehir isimlerini (etiketleme) haritada göstereceksiniz.

5 Table of Contents menüsünde yer alan Şehirler katmanına ait semboloji üzerinde mouse unuz ile
sol tuşa bir kez tıklayınız. Symbol Selector diyalog penceresi açılmıştır. Kaydırma çubuğunu (scroll
bar) aşağıya doğru çekiniz ve daha önceden tanımlanmış olan Circle2 sembolünü seçiniz. Option
Frame bölümünde Size bölümü 10’a düşürünüz.

6 Options Frame’de yer alan Color’ın yanındaki açılır ok simgesine tıkladıktan sonra karşınıza
gelen renk paletinden Ginger Pink’i seçiniz ve Symbol Selector diyalog penceresinde OK butonuna
tıklayınız.

135
Şehirler katmanı artık haritada yeni sembolojisi ile görüntülenmektedir.

136
 7 Table of Contents’te yer alan Şehirler katmanı
üzerinde (sembol üzerinde değil) mouse unuz sağ tuşa
tıklayınız ve açılan içerik menüsünden Label Features’u
seçiniz.

Şehir isimleri artık haritada etiketlenmiş

durumdadır. ArcMap’teki mevcut harita
ölçeğinize göre etiketlerin boyutu kitapta
yer alan etiketlerin boyutundan farklı
olabilir.

Şimdi Data View’in arka plan rengini değiştireceksiniz.

8 Table of Contents’te yer alan Büyük Şehirler isimli data frame üzerinde mouse unuz ile sağ tuşa
tıklayınız ve açılan içerik menüsünden Properties’i seçiniz. Açılan Data Frame Properties diyalog
penceresinde Frame sekmesine (Data Frame sekmesine değil) geçiniz.

9 Frame sekmesinde Background’ın yanındaki açılır ok simgesine tıkladıktan sonra Lt Blue rengini
seçiniz. Lt Blue rengi Color kutucuğuna geldikten sonra Apply butonuna ve hemen ardından OK
butonuna tıklayınız.

137
 Data View’in arka plan rengi artık
değişmiştir.

Hazırlayacağınız Afrika Atlası için Büyük Şehirler haritasını bitirmiş oldunuz. Bir sonraki uygulamada
her bir ülke için ayrı bir semboloji atayacak ve Afrika’nın nehirleri için de semboloji
hazırlayacaksınız.

10 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu05\Verilerim altına
Verilerim_Uyg5a.mxd ismini vererek kaydediniz.

11 ArcMap’i kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama5a. mxd ? sorusuna karşılık No
butonuna tıklayınız. Böylece Uygulama5a.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler
kaydedilmemiş olur.

Kategorisel Özellikler (Yazı-Text) Kullanılarak Vektör Verilere Semboloji Atamak

Bir önceki uygulamada Şehirler katmanı içerisinde yer alan tüm şehirler aynı semboloji ile; Ülkeler
katmanı içerisinde yer alan ülkeler de aynı renk ile gösterilmişti. Haritalarınızda kullanılan
katmanlar için öznitelik tablosunda yer alan özelliklere veya her bir sütuna göre farklı semboller
atamak mümkündür ve bu özellik haritaların daha anlaşılır olmasını sağlar. Örneğin; poligon tipte
olan Ülkeler katmanına öznitelik tablosunda yer alan AD sütununa göre semboloji verilebilir.
Ülkelerin isimleri farklı olacağı için semboloji atama işlemi sonunda oluşan renkler de farklı
olacaktır. Yine poligon tipteki Ülkeler katmanını yönetim biçimlerine göre de renklendirmek
mümkündür. Dolayısıyla aynı yönetim biçimine sahip olan ülkeler aynı renk olarak haritaya
yansıyacaktır: Cumhuriyet ile yönetilen mavi, monarşi ile yönetilen mor gibi.
138
İsimlerin ve açıklamaların olduğu öznitelik tablosu kategorisel özellikler olarak tanımlanır ve
genellikle yazı (text) tipinde bilgi içerir. Ancak açıklamaların sayısal olduğu özellikler de vardır ki bu
özellikler nicel özellikler olarak bilinir. Öznitelik tablosunda yer alan nicel (sayısal) değerler ya
ölçülebilir ya da hesaplanabilir. Örneğin, bir ülkenin alanı ölçülebilirken, nüfusu hesaplanabilir.

Bu uygulamada öznitelik tablosundaki kategorisel özellikler (yazı-text) kullanılarak semboller

tanımlanacaktır. Nicel özellikler ise daha sonraki bölümlerde kullanılacaklardır.

Uygulama 5b

Afrika Atlasını oluşturmaya devam ediyorsunuz. Ülkelerin isimlerini kullanarak her bir ülkeye ait
farklı renkten oluşan semboloji tanımlayacaksınız. Ayrıca bu uygulamada Afrika’nın nehirleri için
de semboloji çalışması yapacaksınız. Nehirlerin birbiri ile karışmaması için farklı semboloji
vereceksiniz. Bunu da Nehirler katmanının öznitelik tablosunda yer alan Devamlı ya da Mevsimlik
olup olmama özellikleri vasıtasıyla yapacaksınız.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu05\Uygulama5b.mxd proje dosyasını açınız. (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz. )

Harita Layout View penceresinde açılır. Bir önceki uygulamada yalnızca Büyük Şehirler Data Frame
i vardı. Bu uygulamada ise Büyük Şehirler Data Frame’ine ek olarak Ülkeler ve Nehirler adında 2
tane daha data frame vardır.

139
2 Main Menu’de yer alan View sekmesindeki Data View’i seçiniz ve hemen ardından Standard
Toolbar’da yer alan Full Extent butonuna tıklayınız.

Ülkeler Data Frame’i aktif olduğu için harita ekranında (data view-map display) sadece bu data
frame altında olan Ülkeler katmanı gözükmektedir. Aynı zamanda tüm ülkelerin renkleri de
aynıdır. Ülkelere ayrı renkler vermek için Layer Properties diyalog penceresini kullanacaksınız.

3 Table of Contents’teki Ülkeler katmanı üzerinde mouse unuzun sağ tuşu ile tıklayınız (Ülkeler
data Frame’inde değil) ve açılan içerik menüsünden Properties’i seçiniz. Açılan Layer Properties
diyalog penceresinde Symbology (Semboloji) sekmesine geçiniz.

Semboloji sekmesine geçtiğinizde sol tarafta bulunan Show bölümünde semboloji için listelenmiş
birbirinden farklı metodlar bulunmaktadır. Bazı metodlar birden çok seçeneğe sahiptir.

Her bir ülkeyi farklı renklerle göstereceğiniz için öznitelik tablosunda yer alan sütunlardan bu
ülkelerin hepsini ayrı ayrı detaylandıran bir sütuna ihtiyacınız vardır. Burada Ülkeler katmanı için
AD sütunu kullanılacaktır.

4 Show kutusunda yer alan Categories metoduna tıklayınız.

Categories metodunun altında yer alan Unique Values (Tek-Eşsiz Değerler) seçeneğine tıkladığınıza
sağ tarafta yer alan diyalog penceresi de değişir. Unique Values herhangi bir katmana ait
detayların farklı renklerde ve sembolojide gösterilmesi için kullanılır. Unique Values aktifken sağ
tarafta yer alan Value Field, üzerinde çalışılan katmanın öznitelik tablosundaki sütunları gösterir ve
istenilen sütuna göre semboloji atamayı sağlar.

Diyalog penceresinde yer alan Color Ramp birçok renk grubu içermektedir. ArcMap ilk kez
açıldığında Color Ramp’te varsayılan (default) olarak pastel renkler gelir. Renk değişikliği için Color
Ramp kullanılmaktadır.

Diyalog penceresinin ortasında bulunan beyaz bölme ise seçilen sütuna göre semboloji ve renk
kutucuklarının ayarlandığı bölmedir. Burada ilgili sütuna ait tüm detaylara ya da istenilenlere
semboloji tanımlaması yapılır. Örneğin, Ülkeler katmanı için AD sütununa göre semboloji ataması
yapılacaksa tüm ülkeler de dahil edilebilir ya da istenilen ülkeler seçilerek semboloji ve
renklendirme yapılabilir.

5 Categories metodunun altında yer alan Unique Values’un seçili olduğundan emin olunuz. Unique
Values seçili iken sağ tarafta yer alan Value Field’ı AD olarak ayarlayınız ve pencerenin alt kısmında
bulunan Add All Values butonuna tıklayınız.

140
Her bir detay Value sütununda sıralanır ve Color Ramp’te ayarlı olan renk skalasına göre renklenir.
Label sütunu ise Table of Contents’te gösterilmek üzere seçili sütuna göre etiket gösterir. Count
sütunu ise semboloji ya da renk atanmış detayların sayısını verir. Burada her bir detaydan 1’er
tane olduğu için karşılarında 1 yazmaktadır.

6 Color Ramp’in yanında yer alan açılır ok işaretine tıklayınız ve açılan listeden en üste yer alan
renk skalasını seçiniz. Ülkeler katmanına ait detayların renginin değiştiğini göreceksiniz.

Bu harita için az önceki renklere (Pastels color) geri döneceksiniz.

7 Color Ramp üzerinde mouse unuzun sağ tuşuna tıklayınız ve açılan menüden Graphic View’in
çekini kaldırınız. Color Ramp’in görüntüsü değişir ve renk gruplarının isimleri gelir. Yeni Color
Ramp’ten Pastels’i seçiniz.

8 Symbol sütununda yer alan <all other values> in çekini kaldırınız ve OK butonuna tıklayınız.

Bu seçenek çalışılan katmana ait tüm detaylara aynı rengi vermek için kullanılır. Yine <all other
values> seçeneği çalışılan katmana ait birkaç detaya Color Ramp seçeneğinde renk atayıp geriye
kalan diğer detayları renklendirmek için de kullanılır. Örneğin, Türkiye’ de 81 ilin sadece 10

141
tanesine semboloji vereceksiniz. Color Ramp’ten seçilen renk skalasına göre bu 10 il renklenir.
Geriye kalan 81 ilin rengi ise <all other values> ta yer alan semboloji kutucuğundan ayarlanır.

Ülkeler katmanında yer alan ülkeler Pastels renk skalasında yer alan renklere göre şekillenmiştir ve
her bir ülkenin rengi artık birbirinden farklıdır. Table of Contents’te her bir ülkenin ismini ve
birbirinden farklı olan renklerini görebilirsiniz.

Renkler Table of Contents’e geldikten sonra istediğiniz ülkeyi dilediğiniz renk ile gösterebilirsiniz.
Bunun için yapmanız greken tek şey Table of Contents’te yer alan ilgili ülke detayının sembolü
üzerinde mouse unuzun sağ tuşuna tıklayarak açılan renk paletinden bir renk seçmektir.

Ülkeler sembol ve renkler bazında kısımlara ayrılmıştır, ama bu sembol ve renkler ülkelere ait
sözel bir bilginin bulunmasında yeterli değildir (Türkiyeyi hızlı bir şekilde nasıl bulabilirsiniz?). İşte
bu türden sorulara yanıt verebilmek için ülkelerin isimleri ile etiketleme (label)işlemi yapacaksınız.

9 Table of Contents’te yer alan Ülkeler katmanı üzerinde mouse unuzun sağ tuşuna tıklayınız ve
açılan içerik menüsünden Label Features’u seçiniz.

142
Bir önceki uygulamada yapmış olduğunuz Şehirler katmanında olduğu gibi Ülkeler katmanına ait
etiket oranı da kitaptaki etiketlerden farklı olabilir. Ülkeler haritası bitmiştir. Bu uygulamadaki son
göreviniz Afrika Nehirleri haritasını yapmaktır.

10 Table of Contents’te önce Ülkeler katmanı, sonra Ülkeler Data Frame’inin yanındaki – (eksi)
işaretlerine tıklayınız ve ardından Nehirler Data Frame’i üzerinde mouse unuz ile sağ tuşa
tıklayarak açılan içerik menüsünden Activate’i (Aktif et) seçiniz; gerekirse Standard Toolbar’da yer
alan Full Extent butonuna da tıklayınız. Aktif olan bu data frame Afrikaya ait Nehirler ve Ülkeler
katmanını içermektedir.

Nehirler katmanına semboloji vermeden önce katmanın öznitelik tablosundaki (attributes table)
bilgileri inceleyiniz.

143
11 Nehirler katmanı üzerinde sağ klik (Nehirler data frame inde değil) yapınız ve açılan içerik
menüsünden Open Attribute Table’i seçiniz.

Nehirler katmanının öznitelik tablosu Nehirlerin isimlerini, tiplerini (devamlı-mevsimlik),

durumlarını (Ana Kol-Yan Kol) ve ulaşıma elverişli olup olmadığına dair bilgileri barındırmaktadır.
TIP sütununu kullanarak Nehirler katmanına semboloji atayacaksınız.

12 Öznitelik tablosunu kapatınız. Table of Contents’te yer alan Nehirler katmanına çift klik yapınız;
Layer Properties diyalog penceresi açılmıştır (Çift klik yerine katman üzerinde sağ klik yaparak
Properties’i seçerseniz de Layer Properties’e ulaşabilirsiniz). Layer Properties diyalog penceresinde
yer alan Symbology sekmesine geçiniz.

13 Show kutusunda Categories

metodunu seçiniz ve Unique Values’
in seçili olduğundan emin olunuz.
Value Fied’in açılır okuna tıklayarak
TIP’i seçiniz ve ardından Add All
Values butonuna tıklayınız.

TIP sütunu içerisinde 2 adet detay

içermektedir: Devamli ve
Mevsimlik. Bu detaylar şu an Pastels
skalasına göre renklenmiş
durumdalar. Pastels sembolojisini
değiştireceksiniz.

144
 Detayların Eklenmesi
Bazen çalıştığınız katmanda bazı detaylara semboloji
vermek istemeyebilirsiniz. Add Value butonu öznitelik
tablosunda yer alan ve semboloji için kullandığınız sütun
içerisindeki detayları eklemenizi sağlar. Örneğin, Türkiye
katmanı içerisinde yer alan AD sütunu içerisinde sadece
Amasya ile Sinop’u seçmek gibi. Seçtiğiniz detaylar dışında
geriye kalan diğer detaylar artık tek bir semboloji ve tek
bir renk ile gözükecektir. Eğer bu detayları görmek
istemiyorsanız <all other values> un çekini kaldırmanız
gerekecektir.

14 Symbol sütununda yer alan ve Mevsimlik ismine sahip olan detaya ait çizgi sembolojisi üzerinde
çift klik yapınız; Symbol Selector diyalog penceresi açılır.

145
 15 Symbol Selector’da kaydırma çubuğunu (scroll
bar) aşağıya doğru çekiniz ve Stream, Intermittent
isimli sembolojiyi seçiniz ve de OK butonuna
tıklayınız.

16 Symbol sütununda yer alan ve Devamli ismine sahip olan detaya ait çizgi sembolojisi üzerinde
çift klik yapınız; Symbol Selector diyalog penceresi tekrar açılır.

Bu kez Symbol Selector’da Search

(Type here to search yazan bölüm)
kutusuna River yazınız ve ardından
Search butonuna tıklayınız (Enter’a da
basabilirsiniz) Kısa bir süre sonra
isminde river geçen semboller
sıralanır).

Search kutusu Esri’nin size sunmuş olduğu yaklaşık 1000 adet sembolojiden istediğiniz sembolojiyi
hızlı bir şekilde bulmanız konusunda yardımcı olur.

17 Kaydırma çubuğunu aşağıya doğru sürükleyiniz ve ESRI başlıklı bölümden River isimli
sembolojiyi seçtikten sonra Symbol Selector’da OK butonuna tıklayınız.

146
18 Symbol sütunundaki <all other values> un yanında yer alan kutucuğun çekini kaldırınız ve Layer
Properties diyalog penceresinde OK butonuna tıklayınız.

Nehirler katmanı yeni sembolojisi ile table of contenst ve haritada gözükmektedir.

Haritaya bakıldığında Orta Afrika’da daha çok Devamlı olan akarsuların geniş bir ağa sahip olduğu
göze çarpıyor. Kıtanın çöllere sahip güneybatısı ile kuzey kısımlarında ise daha çok Mevsimlik
akarsular bulunmaktadır.

Bu uygulamada yapmış olduğunuz haritaları Afrika Atlası isimli posterden inceleyiniz.

19 Main Menu de yer alan View sekmesindeki Layout View’e tıklayınız.

147
Poster şablonunuzda şu an itibari ile 3 tane harita bulunmaktadır: Büyük Şehirler, Ülkeler ve
Nehirler. Bir sonraki uygulamada vahşi canlıların yaşamına dair bir harita üreteceksiniz.

20 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu05\Verilerim altına
Verilerim_Uyg5b.mxd ismini vererek kaydediniz.

21 ArcMap’ i kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama5b. mxd? sorusuna karşılık No
butonuna tıklayınız. Böylece Uygulama5b.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler
kaydedilmemiş olur.

Styles (Semboloji) Kullanımı ve Layer File (.lyr) Oluşturulması

Bir önceki alıştırmada Symbol Selector diyalog kutusunda bulunan nokta, çizgi ve alan
sembollerini, color palet te yer alan renkleri ve arka plan rengini değiştirmeyi öğrendiniz. Bütün bu
sembol ve renkler Esri style (stil) dosyasında bulunmaktadır. Stiller önceden tanımlanmış
semboller, renkler, diğer harita elemanları (kuzey oku, ölçek barları, etiketler vb) ve kenarlıklardır.
ArcGIS yaklaşık 20 adet stil kütüphanesine sahiptir. Bu stilleri kombine ederek kendi çalışmanız için
yeni bir stil kütüphanesi oluşturabilirsiniz.

Uygulama5c

Bu uygulamada Esri’nin stil dosyalarından olan Conservation sytle kütüphanesindeki sembolleri

kullanarak bir harita oluşturacak ve bu haritada vahşi yaşam hayvanlarını (fil, zürafa, zebra)
sembolize edeceksiniz. Tüm bu işlemleri gerçekleştirdikten sonra sembolleştirilmiş bu katman
layer file (.lyr) olarak kaydedilecektir.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu05\Uygulama5c.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

148
Uygulama Layout View (Çıktı görünümü) ekranında açılmaktadır. Bu ekranda daha önceden
sembollerini tanımladığınız ve sembolleri tanımlanmamış toplam 4 haritanın görüntüsü vardır. Bu
uygulamada Vahşi Yaşam Data Frame altında bulunan harita üzerinde semboloji işlemi
gerçekleştireceksiniz.

2 Data view ekranına geçiş yapınız. Böylece sadece Vahşi Yaşam data frame altında yer alan
katmanları görüntülemiş olacaksınız. Bu data frame içinde Ülkeler adında tek bir katman
bulunmaktadır.

Bu kısımda ilgili data frame için “Hayvanlar” adında yeni bir katman ekleyecek ve harita üzerinde
görüntüleyeceksiniz. Daha önceki kısımlarda ArcCatalog penceresi açıkken sürükle bırak

149
yöntemiyle katman eklemeyi öğrenmiştiniz. ArcCatalog açık olmadığı zaman katman eklemek için
ArcMap arayüzünde bulunan Add Data butonunu kullanabilirsiniz

3 Standard araç çubuğunda yer alan Add Data butonuna tıklayınız.

4 Açılan Add Data penceresinde C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu05\Veri\Hayvanlar.shp katmanını

bulunuz. Name kısmında Hayvanlar.shp olduğunu doğruladıktan sonra OK butonuna tıklayınız.

Eklediğiniz Hayvanlar katmanı haritada rastgele

seçilen bir renk ve büyüklükte nokta olarak
görüntülenmektedir.

Rastgele seçilen semboloji

Haritada görüntülenen her bir nokta, o bölgedeki zürafa, fil, zebra türlerini göstermektedir (Detay
için öznitelik tablosunu inceleyiniz). Tüm noktalar aynı sembolde olduğundan nerede zürafa,

150
nerede fil olduğunu seçmek mümkün değildir. Bu amaçla öncelikle öznitelik tablosundaki hayvan
ismine göre semboloji işlemi yapılacak, ardından her hayvana kendi sembolojisi verilecektir.

5 Hayvanlar katmanında mouse ile sağ klik yapıp Properties’e tıklayınız. Burada Symbology
sekmesine geldikten sonra Show kısmından Categories-Unique Values sekmesinin seçili
olduğundan emin olunuz.

6 Value Filed kısmında Hayvan

İsimleri sütununu seçiniz ve Add All
Values butonuna tıklayınız. <all other
values> un çekini kaldırdığınızdan
emin olunuz. OK butonuna tıklayınız.

Haritada her bir hayvan türü

kendi renginde görüntülen-
mektedir.

151
7 Table of Contents’te (İçindekiler) Hayvanlar katmanının altında bulunan Fil in sembolüne
tıklayınız. Symbol Selector penceresi açılacaktır. Listeyi aşağıya doğru sürükleyiniz ve Fil ile ilgili
sembolü arayınız. Farkedeceksiniz ki fil ile ilgili herhangi bir sembol görüntülenememektedir.

8 Diğer semboloji kütüphanelerini

görüntüleyebilmek için Style References
butonuna tıklayınız.

Style References butonuna tıklandığında Style

References penceresi açılacaktır. Burada Esri’nin
semboloji kütüphanelerini görmektesiniz.
Bazılarının çekinin atılı olduğunu
farkedeceksiniz. Bu o stil kütüphanesinin
kullanılabilir olduğu anlamına gelmektedir.

Diğer kütüphaneleri kullanmak istiyorsanız yanındaki kutuların çekini atmanız gerekmektedir.

Program ilk açıldığında otomatik olarak Esri ve kişisel (işlem kütüphanesi, adlandırma
bilgisayarların ismine göre değişmektedir) stil kütüphanesi yüklü olarak gelir. Kişisel kütüphaneniz
aktif olsa bile siz içine bir sembol atamadığınız sürece boş gelecektir.

152
9 Kaydırma çubuğunu aşağıya doğru
sürükleyiniz ve Conservation style
kütüphanesini bulup yanındaki kutunun çekini
atınız ve ardından OK butonuna tıklayınız.

10 Conservation style kütüphanesindeki

yeni semboller Symbol Selector
penceresindeki sembollerin içine
eklenmiştir. KAydırma çubuğunu aşağıya
kaydırıp Elephant isimli sembolü seçiniz
ve OK butonuna tıklayınız (İsterseniz fil
sembolünün renk ve boyutunu
değiştirebilirsiniz).

Fil sembolleri haritaya

eklenmiştir.

153
Aynı işlemleri, zürafa ve zebra sembolleri içinde gerçekleştiriniz. Zürafa için Symbol Selector
penceresinden Giraffe, zebra için Zebra isimli sembolleri seçiniz. Bu işlemleri tamamladıktan sonra
haritanızda fil, zürafa ve zebra sembolleri görüntülenecektir.

Bu sembollerin boyut ve rengi üzerinde değişiklikler yapabilirsiniz.

Hayvanlar katmanı üzerinde oluşturduğunuz sembolojiyi başka bir haritada, yapılan buişlemleri
tekrar yapmadan görebilmek için bu katmanı layer file (.lyr) olarak kaydetmeniz gerekmektedir.

11 Table of Contents’te Hayvanlar katmanının üzerine

gelerek sağ klik yapınız, açılan pencerede Save as Layer File
özelliğini seçiniz.

12 Karşınıza Save Layer penceresi açılacaktır. Bu pencerede

C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu05\Verilerim klasörüne
bağlanınız ve Name kısmına Hayvanlar.lyr olarak
kaydediniz.

154
 Bu işlemden sonra Hayvanlar layer dosyasını herhangi bir haritaya ekleyebilirsiniz. Layer
dosyalarını bir başka harita üzerinde açarken ya da başka bir bilgisayarda açmak istediğinizde
Hayvanlar.shp bilgisayarınızda ya da aynı ağ üzerinde olduğunuz bir başka bilgisayardan ulaşılabilir
olmalıdır. Çünkü layer dosyaları referans olarak oluşturuldukları shapefile dosyalarını
kullanmaktadırlar.

13 Layout view sekmesine geçerek hazırladığınız posterin son aşamasını inceleyiniz.

14 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu05\Verilerim altına
Verilerim_Uyg5c.mxd ismini vererek kaydediniz.

15 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama5c.mxd? sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama5c.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

Raster Verilerde Semboloji

Raster verilerin karesel hücrelerden (piksel) oluştuğu birinci bölümde anlatılmıştı. Raster
verilerdeki her hücre belli bir lokasyondan ölçülmüş eğim, yükseklik, yağış miktarı, sıcaklık vb…
değerlerini tutmaktadır. Uydu görüntüleri, hava fotoğrafları, taranmış haritalar da raster veri
olarak adlandırılmakta ve hücresel olarak temsil edilmektedir.

155
Bu bilgileri içeren bir raster veri üzerinde semboloji yapmak istediğiniz zaman, veri üzerindeki
hücrelerin aralıkları ve renkleri belirlenmekte ve aynı aralığa karşılık gelen hücrelere aynı renkte
semboloji atanmaktadır.

Örneğin elinizde Türkiye’in ortalama sıcaklığını gösteren bir raster harita olsun ve siz Türkiye
üzerindeki sıcaklık dağılımını harita üzerinden görmek istemektesiniz.

Şekil 52: Türkiye’nin sıcaklık dağılımı gösteren raster türünde harita.

ArcGIS for Desktop ile raster verileri görüntülemeniz mümkündür, ancak bu verileri oluşturmak
için Spatial Analyst, 3D Analyst gibi ek modüllere ihtiyacınız olacaktır.

Uygulama5d

Hazırlamış olduğunuz Afrika posteri için oluşturacağınız bir diğer harita yükseklik ve arazi yapısını
gösteren topografya haritasıdır. Bu harita raster ve vektör verilerin her ikisini de içerecektir.
Raster veriler bilgisayarınızda çok yer tutacağından vektör verilerin yardımıyla raster haritanızın
çalışma alanını küçülterek diskinizde yer açmış olacaksınız.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu05\Uygulama5d.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

156
Uygualam5d proje dosyası açıldığında atlasınız Layout View penceresinde gelecektir. Layout view
penceresinde 5 adet data frame olup 4 tanesinin semboloji işlemleri gerçekleştirilmiştir.

2 View sekmesinden Data View ekranına geçiş yapınız.

157
Aktif olan Topografya data frame inde 7 tane katman bulunmaktadır. Çalışma alanınız olacak
Ülkeler (Greater Horn) açık kahve ile sembolize edilmiştir. Diğer katmanların sembolleri ölçeğe
bağlı olarak ayarlanmış olup, haritaya yaklaştığınızda görüntülenecektir.

Şimdi Yükseklik ve Kabartı haritalarını haritanıza ekleyeceksiniz.

3 Standard Toolbar’da yer alan Add Data butonuna tıklayınız.

4 Açılan Add Data penceresinde C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu05\Veri klasörüne erişim sağlayınız

ve afhorndem ile klavyeden Control (CTRL) tuşuna basılı tutarak afhornshd yi seçiniz.
Pencerenizdeki görüntünün aşağıdaki gibi olduğundan emin olduktan sonra Add butonuna
tıklayınız.

Karşınıza afhorndem için piramit oluşturma hatırlatma penceresi çıkarsa,

5 Yes butonuna tıklayarak afhorndem için piramit oluşturunuz.

İlk piramit oluşturma işlemi bittiğinde bir diğer raster veriniz olan afhornshd (Afrika Horn
ülkelerinin gölgeli kabartı haritası)’na piramit oluşturmanız için hatıtlatma pencerisi çıkarsa,

6 Yes butonuna tıklayarak afhornshd için de piramit oluşturunuz.

158
 Piramit oluşturma
Piramitler, raster verilere yaklaşıldığında ya da raster
verilerden uzaklaşıldığında bu katmanların ekrana
gelme hızını geliştirmek için yapılan bir işlemdir. Her
bir raster için 1 kez piramit oluşturmanız yeterlidir.
Çünkü piramit oluşturduğunuzda .rrd uzantılı bir
dosya oluşur ve bilgilier bu dosya içinde tutulur.
Raster veriyi bir sonraki açışınızda ilgili bilgiler bu
dosya yardımıyla okunur.

Raster veriler Table of Contents’e eklenmiş oldu. Şimdi bu verilerin ismini değiştireceksiniz.

7 Table of Contents’te afhornshd katmanına çift tıklayınız ve açılan Layer Properties

penceresinden General sekmesine geçiniz. Layer Name kısmına “Kabartı” yazınız ve ardından OK
butonuna tıklayınız.

8 Benzer şekilde afhorndem katmanı üzerinde çift tıklayınız ve Layer Properties penceresinde
General sekmesinden katmanın ismini “Yükseklik” olarak değiştiriniz.

159
Raster verileri haritada görebilmeniz için Table of Contents’teki yerlerini değiştirmeniz
gerekmektedir.

9 Table of Contents’te Kabartı katmanına bir kez tıklayınız ve mouse unuz sol tuşuna basılı tutarak
Greater Horn katmanının üzerine sürükleyip bırakınız.

Kabartı haritası artık data view ekranında görüntülenmektedir.

10 Table of Contents’te Yükseklik katmanını Kabartı katmanının üzerine taşıyınız.

160
Katmanlar ilk eklendiğinde varsayılan olarak gri tonlarında görüntülenir. Yükseklik katmanı için
farklı bir renk skalası seçeceksiniz.

11 Table of Contents’te Yükseklik katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve Zoom to Layer özelliğini
seçiniz. Yükseklik katmanı data view ekranında artık daha büyük ölçekte görüntülenmektedir.

161
12 Table of Contents’te Yükseklik katmanına çift tıklayınız ve açılan Layer Properties
penceresinden Symbology sekmesine geçiniz.

Show bölmesinde 4 adet semboloji metodu mevcuttur. Varsayılan olarak gelen Stretched
metodunda ArcMap’te yer alan haritalar üzerindeki renk geçişi çok şeffaftır ve hangi verinin hangi
renk skalasına ait olduğu hakkında net bir bilgi vermez. Classfied metodunda renk geçişleri daha
incedir ve hangi değer hangi renk skalasıyla ilişkili açıkça görebilirsiniz. Unique Values metodunda
raster verideki her farklı değer için ayrı bir renk seçimi sunulur. Bu metod 2048 farklı değeri olan
raster veriler için kullanışlıdır. Discrete Color metodu 2048 farklı değerden daha fazla değerinizin
olduğu raster katmanlar için kullanışlıdır. Böylelikle her değer için farklı bir renk atamış olursunuz.

13 Streched metodunda Color Ramp açılır listesinden renklerin üzerinde sağ tıklayınız. Açılan
pencerede (Context menu) Graphic View’in çekini kaldırınız. Color Ramp kısmında açılır pencereye
geliniz ve açılır okla mouse u aşağı indirerek Elevation #1 renk değerini seçiniz. Pencerenizin
aşağıdaki gibi olduğunu doğruladıkatan sonra OK butonuna tıklayınız.

162
Elevation #1’deki renk değerleri kabul edilmiş ve haritanızda görüntülenmiş oldu. Alçak yerler açık
mavi, yüksek noktalara doğru çıkıldıkça sarı, yeşil ve en son beyaz renk değerleri ile katmanınıza
yeni sembol kazandırmış oldunuz.

163
Yükseklik haritanız Kabartı haritanızın üzerinde kaldığı için bu haritayı şu an görememektesiniz.
Ancak Yükseklik katmanını şeffaflaştırıp altındaki katmanı görmeniz mümkündür. Bu aşamada
katmanı şeffaflaştırma işlemini gerçekleştireceksiniz.

14 Yükseklik katmanına çift tıklayınız ve açılan Layer Properties penceresinden Display sekmesine
geçiş yapınız. Transparency kutusuna geliniz ve 0 olan değeri 50 olarak değiştiriniz. Bu işlem
Yükseklik katmanının yüzde 50 oranında şeffaf görüntülenmesini sağlayacaktır. Layer Properties
penceresinin aşağıdaki görüntü gibi olduğundan emin olunuz ve OK butonuna tıklayınız.

Böylece Kabartı haritası yeryüzü şekilleri ile ilgili gerçekçi bir görünüm sağlamış oldu.

164
Şimdi raster katmanların üzerinde bulunan vektör verileri incelemek için haritaya yaklaşacaksınız.

15 Main Menu’de yer alan Bookmarks sekmesine tıklayınız ve YakınAlan’a Bookmarks ını seçiniz.
Böylece çalışma ölçeğiniz büyür ve ölçeğe bağlı katmanlarınız aktif hale gelir.

16 Table of Contents’te Yükseklik katmanına sağ tıklayınız ve Zoom to Layer özelliğini seçiniz.

165
Şimdi Afrika Atlası isimli posterinizin ne aşamada olduğunu inceleyeceksiniz.

17 View menüsünden Layout View ekranına geçiş yapınız.

Bir sonraki bölümde yapmakta olduğunuz posterinizin son aşamasını tamamlayacaksınız. Bu

bölümde katmanlara semboloji verirken nicel öznitelik bilgilerini kullanacaksınız. Ayrıca değerleri
nasıl sınıflandıracağınızı, hangi değerler arasına hangi sembolleri nasıl vereceğinizi öğreneceksiniz.

18 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu05\Verilerim altına
Verilerim_Uyg5d.mxd ismini vererek kaydediniz.

19 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama5d.mxd? sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama5d.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

166
Bölüm 4: Veri Görüntüleme

Konu 6 Vektör ve Raster Verileri

Sınıflandırma
Vektör ve Raster Verilerin Sınıflandırılması

Haritaların Çıktıya Hazırlanması

Dinamik Legend (Dinamik Lejant)

167
Coğrafi nesnelerin nehir uzunluğu, ülkelerin nüfus populasyonu gibi kategorilenmemiş öznitelik
bilgileri nicel değerler olarak adlandırılır ve bunlar her zaman numerik (sayısal) değerlere
sahiptirler.

Nicel değerlerle ilgili bir semboloji yapmak istediğinizde, öznitelik bilgisindeki değerin hangi renk
skalasında olduğunu görmek isteyebilirsiniz. Çok küçük bir aralıktaki değerlerle çalışmadığınız
sürece öznitelik tablosundaki nicel değerlerin sembolojisini kolaylıkla yönetebilmeniz için gruplara
bölmelisiniz. Gruplara bölme işlemi, her grubun hangi değerde başladığını, hangi değerde bittiğini
belirlemek için metodlara ihtiyaç duyar. Bu işlemleri kararlaştırma süreci veri sınıflandırma olarak
geçmektedir.

ArcGIS nicel değerleri sınıflandırmak ve bu sınıflarda semboloji işlemini kullanmak için 4 seçenek
sunmaktadır. Bunlar; “graduated color (kademeli renk), graduated symbol (kademeli sembol),
proportional symbol (orantılı sembol) ve dot density (nokta yoğunluğu)” dir.

Graduated color seçeneğinde renk tonları yavaş yavaş değişmektedir. Mesela bir ülkenin nüfus
bilgisini kullanarak sembol oluşturmak istiyorsanız, o ülkedeki her il ayrı bir semboloji kazanmış
olacak, nüfus yoğunluğu fazla olan yerler koyu renk ile görüntülenirken nüfus yoğunluğunun daha
az olduğu bölgelerde renk daha da açılacaktır (Tam tersi de olabilir).

Şekil 53: Graduated color (kademeli renk) metodu kullanılarak oluşturulmuş harita

Graduated symbol seçeneğinde semboloji işlemi graduated color gibi çalışır, ancak burada
semboller renk ile değil, şekil ile temsil edilir (daire, kare, üçgen, vb).

168
 Şekil 54: Graduated symbol (kademeli sembol) metodu kullanılarak oluşturulmuş harita

Proportional symbols öznitelik bilgisindeki değerleri orantılıyarak bir sembol oluşturur. Mesela A
ilinin nüfusu 100.000, B ilinin nüfusu ise A ilinin nüfusunun 10 katı olsun. B ilinin sembolü A ilinin
sembolünün 10 katı büyüklüğünde olacaktır. Burada yapılan semboloji işlemi renklerle değil,
şekiller ile temsil edilmektedir (üçgen, daire, kare, vb).

Şekil 55: Proportional symbol (orantılı sembol) metodu kullanılarak oluşturulmuş harita

169
Dot density, sadece poligon katmanları için uygundur ve rastgele dağılmış noktalarla poligonların
içi doldurulur. Her noktanın bir yoğunluk değeri olup, örneğin nüfus olarak yoğun bölgelerde sık
noktalar gözlemlenirken, daha az nüfuslu yerler seyrek olarak noktalandırılır.

Şekil 56: Dot density (nokta yoğunluğu) metodu kullanılarak oluşturulmuş harita

Vektör ve Raster Verilerin Sınıflandırılması

ArcGIS raster verileri sınırflandırmanız için 7 adet metod sunmaktadır. Bunlar; natural breaks
(doğal kırılmalar), equal interval (eşit aralıklar), defined interval (tanımlı aralıklar), quantile
(dağılım), standart deviation (standart sapma), geometric interval (geometrik aralıklar) ve manuel
isimli metodlardır.

Natural breaks metodu varsayılan olarak gelen metoddur. Sınıfları verinin farkına göre
oluşturmaktadır.

Equal interval sınıfları eşit aralıklarda oluşturmaktadır (1-25, 26-50, 51-100 gibi).

Defined interval metodunda aralığı siz tanımlarsınız belirlediğiniz aralığa ve değerlerin en büyük
değerine göre sınıf sayısını ise metod kendisi belirler. Mesela 1’den 90’a kadar sayılarınız olsun ve
15’er 15’er sınıflandırmak istediğinizi düşünün program size 6 sınıf içinde sınıflandırmayı
sunacaktır (1-15, 16-30, 31-45, 46-60, 61-75, 76-90 gibi).

Quantile metodu dağılım sonucunu vermektedir. Örneğin 40 il içinde nüfus sınıflandırması

yapacaksınız ve en fazla nüfusa sahip olan iliniz 1.000.000 değerinde; sizde bu illeri quantile
metoduyla sınıflandırmaya ve bu sınıflandırmada 8 sınıfınızın olmasına karar verdiniz. Quantile

170
metodu illerin nüfuslarını küçükten büyüğe sıralar ve 40 ili sınıf sayısına bölerek 5 değerini elde
eder. Belirlenen aralıklara ilk 5 ili koyar, sınıflandırma olarakta ilk ilin değeri ve son ilin değerini
alır.

40 il ve 8 sınıf. Beşinci il alınmış

Standart deviation metodu öznitelik bilgisindeki nicel değerlerin standart sapmalarını

hesaplayarak bir sınıflandırma sunar.

Geometric interval metodu geometrik bir seri oluşturarak sınıflandırma yapar.

Manuel metodda istediğiniz sınıf aralığını, istediğiniz değerlerle belirlemeniz mümkündür.

Uygulama6a

Uygulama 5’ten itibaren Afrika Atlasınızı oluşturmaya başlamış, bu doğrultuda çeşitli haritalar
yapmıştınız. Posteriniz için son aşama olan Afrika ülkelerinin Nüfus Yoğunluğu’nu gösteren haritayı
sınıflandırma metodlarını kullanarak oluşturacaksınız.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu06\Uygulama6a.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

171
Uygulama6a isimli proje dosyası Layout View (çıktı ekranı) ekranında açılacaktır. Ekranda daha
önceki bölümlerde oluşturulmuş edilmiş 5 adet harita görmektesiniz. 6. Data farame olan Nüfus
Yoğunluğu nun sembolojisi henüz yapılmamıştır.

2 Data View ekranına geçiş yapınız.

3 Table of Contents’te yer alan Nüfus Yoğunluğu data frame inde yer alan Ülkeler katmanına sağ
tıklayınız ve Open Attribute Table özelliğini seçiniz. Ülkeler katmanının öznitelik tablosu açılacaktır.

172
POP1980, POP1998, POP1994, POP2000 sütunlarında ülkelerin o yıllardaki nüfus bilgileri
tutulmaktadır. Siz en güncel bilginin tutulduğu POP2000 sütunu içindeki değerleri kullanacaksınız.

4 POP2000 yazısı üzerinde mouse ile sağ tıklayarak Sort Ascending özelliğini seçiniz.

Sütun içinde yer alan nüfus bilgilierini küçükten büyüğe sıralamış oldunuz.

5 Öznitelik tablosunu kapatınız ve Ülkeler katmanında çift tıklayarak Layer Properties penceresini
açınız ve hemen ardından Symbology sekmesinde Quantities metodunu geliniz.

Bu kısımda Nüfus Yoğunluğu’nu gösteren bir semboloji oluşturacaksınız.

6 Varsayılan olarak karşınıza Quantities metodundaki Graduated colors seçeneği gelecektir.

Graduated symbols seçeneğine geçerek ekranınızın aşağıdaki gibi olduğundan emin olunuz.

7 Value Field kutusundaki açılır ok simgesine tıklayarak POP2000’a ulaşınız (Value kısmında açılan
okta gelen bilgiler katmandaki nicel bilgilerin olduğu sütunlardır, yani sayısal özellikte olan
öznitelik bilgileri).

173
Nüfus bilgileriniz otomatik olarak 5 sınıfta toplanmış olarak gelmektedir. Eğer bu sınıf sayısına ve
içindeki değerlere müdahale etmek isterseniz, Classify butonuna tıklamanız gerekmektedir.

8 OK butonuna tıklayarak haritanızdaki değişikliği gözlemleyiniz.

Haritanızda ülkelerin olduğu yerlere farklı büyüklükte daireler eklenmiştir.Bu dairelerin ifade ettiği
anlam ise Table of Contents’te bulunan Ülkeler katmanının altındaki lejantta sergilenmektedir.

174
Ülkelerin nüfus bilgilierinin düştüğü aralığa göre çeşitli büyüklükte daireler atanmıştır. Libya’da
bulunan sembole dikkat ediniz ve hangi aralığa geldiğini Table of Contents’ten kontrol ediniz.
Libya en küçük sembol ile ifade edilmiştir ve nüfus bilgisinin 29.1187 ile 8.537.248 arasında olduğu
gözlemlenmektedir. Ülkeler katmanının öznitelik tablosunu açarak Libya için nüfus bilgisini kontrol
ediniz. Libya’nın nüfusunun 6.396.137 olduğunu göreceksiniz.

Çalışmakta olduğunuz poster için sizden istenen nüfus aralığı ise;

0 - 20.000.000

20.000.001 - 50.000.000

50.000.001 - 100.000.000

100.000.001 - 170.000.000

Aralıklarında sınıflandırılmış görüntüdür.

Şimdi istenen aralıklarda semboloji oluşturma işlemini gerçekleştireceksiniz.

9 Ülkeler katmanında Layer Properties penceresini açarak Symblogy sekmesine geliniz. Quantities
altında Graduated symbols seçeneğine seçiniz. Classes kısmında verinizin 5 sınıfta sınıflandırıldığı

175
görülmektedir. Bunu açılır ok yardımıyla 4 sınıfa çekiniz ve Classfiy butonuna tıklayınız.
Classification penceresi açılacaktır.

10 Break values kısmında yazan ilk değerin üzerine mouse ile geliniz ve bir kere tıklayınız. İçindeki
değeri değiştirebilmeniz için kutucuk aktif hale gelecektir.

Buraya ilk aralığınızın bitiş değeri olan 20.000.000 yazınız ve klavyeden Enter tuşuna basınız. Bir
altta bulunan kutucuk aktif olacaktır.

176
 Buraya ikinci aralığınızın bitiş değeri olan
50.000.000 yazınız ve Enter’a basınız. Diğer
kutucuklar içinde değerleri girdikten sonra Break
Values penceresinin yandaki gibi olduğunu
doğrulayınız.

11 OK butonuna tıklayınız. Layer Properties penceresine geri döneceksiniz.

Son olarak sembolünüzün renk ve simgesini değiştireceksiniz.

12 Layer Properties pencesinde Template butonuna tıklayınız. Symbol Selector penceresi

açılacaktır. Symbol Selector penceresinde kaydırma çubuğunu aşağıya doğru kaydırınız ve Rnd
Square 2 sembolünü seçip, renk için de Color kutucuğundan Ginger Pink rengini seçtikten sonra
OK butonuna tıklayınız.

Haritanızda Ülkelerin nüfus yoğunluğunu gösteren semboloji istenilen şekilde karşınıza çıkacaktır.

177
Diğer metodları kullanarak (Dot Density -sadece poligon şeklindeki katmanlar içindi-, Graduated
Colors, Proportional symbols) aşağıdaki gibi semboloji oluşturabilirsiniz.

178
 Graduated colors metodu

Proportional symbols metodu

Dot density metodu

Hazırlamış olduğunuz posterin bitirme aşamasına gelmiş bulunmaktasınız. Posterinizin son halini
kontrol etmek ve çıktıya hazırlamak kısmı kaldı. Bir sonraki uygulamada bu işlemi
gerçekleştireceksiniz.

13 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu06\Verilerim altına
Verilerim_Uyg6a.mxd ismini vererek kaydediniz.

14 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama6a.mxd sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama6a.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

179
Haritaların Çıktıya Hazırlanması

Hazırlanan haritaların, posterlerin çıktıları alınmak istendiğinde bazı harita elamanlarının (kuzey
oku, açıklamalar, ölçek, koordinat sistemi vb…) harita da yer alması gerekir. Bu bölümde yapmış
olduğunuz posteri çıktıya hazırlayacaksınız.

Uygulama6b

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu06\Uygulama6b.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

Uygulama 6b isimli proje dosyası Layout View ekranında açılacaktır. Haritalarınızı çıktıya
hazırlamak için Layout View ekranını kullanacaksınız. Layout View ekranında haritalarınızın belli bir
sırada ve isimde olduğunu göreceksiniz. Eğer bu sıra ve isimleri değiştirmek istiyorsanız haritaları
mouse yardımıyla taşımanız gerekecektir. Bu kısımda Nehirler ile Nüfus Yoğunluğu haritalarının
yerlerini değiştirecek ve Nüfus Yoğunluğu haritasına yeni bir isim vereceksiniz.

180
2 Nehirler haritasına mouse ile bir kez tıklayınız. Tıkladığınızda Nehirler haritası çerçeve içine
alınacaktır.

Nehirler haritasının seçildiğinden emin

olduktan sonra haritanızı aşağıya doğru
mouse un sol tuşuna basılı tutarak
sürükleyiniz.

Hemen ardından Nüfus Yoğunluğu

haritasını seçip yukarı doğru
taşıyınız. Taşıma işlemi bittikten
sonra ekran görüntüsünün
aşağıdaki gibi olduğundan emin
olunuz.

181
3 Bu kez Nüfus Yoğunluğu yazan yerde Nehirler, Nehirler yazan yerde de Nüfus Yoğunluğu haritası
görülmektedir. Taşıma işlemini isimler içinde yapmanız gerekmektedir. Nehirler yazısına mouse ile
tıklayınız ve aşağıya doğru sürükleyiniz. Nüfus Yoğunluğu yazısını da yukarı doğru sürükleyiniz.

182
 Şimdi haritalarınızın isimleri doğru
yerde bulunmaktadır.

4 Nüfus Yoğunluğu haritanızın ismini Nüfus

olarak değiştimek istiyebilirsiniz. Bu değişiklik
için Nüfus Yoğunluğu etiketinde mouse ile çift
tıklayınız ve açılan properties penceresinde
Nüfus Yoğunluğu yerine Nüfus yazınız. Bu işlemi
sonlandırmak için OK butonuna tıklayınız.

Sıra geldi posterinizin boyutunu ayarlamaya. Çünkü katılım şartı olarak posterlerin 50*70 cm
olması istenmektedir.

5 Main Menu’de yer alan File sekmesine tıklayınız ve Page and Print Setup özelliğini seçiniz.

183
 Ayarları aşağıdaki gibi yapınız.

Sayfa ayarlarını yaptıktan sonra OK butonuna tıklayınız.

184
 Posterin
yerleştirileceği
sınır çizgisi
(50*70cm)

Layout View ekranınız yukarıdaki şekli alacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken önemli husus yeşil
renkli olan posterin dışarıdaki çizgiye (Virtual Page-Sanal Sayfa) sığdırılmasıdır.

6 Yeşil altık üzerine mouse ile sağ tıklayınız ve Properties özelliğini seçiniz.

185
7 Size and Position sekmesindeki ayarları aşağıdaki gibi yapınız.

Posterinizi arka plandaki yeşil rengi çıktı

ekranının boyutuna göre ayarlamış
oldunuz. OK butonuna tıklayınız.

186
 Yeşil altlık bu çizgilerin içinde
olmalıdır. Aksi halde çizgi
dışında olan kısımları çıktı da
görüntülenemeyecektir.

8 Yeşil altlığa bir kez mouse ile tıklayınız ve çıktı boyutlarına sığacak şekilde yeşil alttlığı sanal sayfa
içerisine taşıyınız.

Not: Eğer bu işlemden sonra haritanız sanal sayfa içersinde ise 10. adıma geçebilirsiniz.

187
 9 Son olarak haritaları ve yazılarını
çıktı sayfasına sığdırmanız
gerekmektedir. Haritaların üzerine
bir kere tıklayıp seçtikten sonra
haritaları taşımaya başlayabilirsiniz.

Haritaları aşağıdaki gibi ekranın

içine sığdırınız.

188
 Haritalarınızı ve altlık
renginizi çıktı sayfasına
sığdırdıktan sonra, haritanız
çıktı için hazır hale gelmiştir.

Ancak öncesinde haritanıza

bazı harita elemanları
ekleyeceksiniz.

10 Main Menu’de yer alan Insert sekmesine geliniz ve North Arrow… a tıklayınız.

Harita elemanlarını yerleştirmek için posterinize ait olan haritaların yukarıdaki görüntü ile aynı
olduğundan emin olunuz.

189
Karşınıza kuzey oku ekleyebilmeniz için North Arrow Selector çıkacaktır.

Burdan ESRI North 12 isimli

sembolü seçiniz ve OK butonuna
tıklayınız. Kuzey oku haritanıza
eklenecektir.

11 Eklenen kuzey okunun boyutunu büyütüp posterin sağ üst köşesine taşıyınız.

190
Posterinizi inceleyenler haritalardaki sembollerin neyi ifade ettiğini anlamak isteyecektir. Şimdi bu
sembollerin ne anlamlara geldiğini haritanıza ekleyeceksiniz. Yani posterinize lejant ekleyeceksiniz.

Öncelikle Büyük Şehirler isimli haritanızın sembolündeki ifadelerin ne anlama geldiğini

açıklayacaksınız.

12 Layout view ekranında Büyük Şehirler haritasına tıklayınız.

ArcGIS haritalarınızla ilgili güncel lejantlar ekleyebilmektedir. Posterinizde 6 tane harita olduğunu
düşünürseniz her birinin sembolojisi farklı ve her biri ayrı anlamlar ifade etmektedir. Haritalara ait
lejantları otomatik olarak eklemek için layout view ekaranında ilgili haritaya tıklamanız
gerekmektedir.

191
 Seçilmiş olan haritanın görüntüsü

13 Main Menu’de yer alan Insert sekmesinden Legend özelliğine tıklayınız.

Legend Wizard penceresi açılacaktır.

192
 Legend Wizard penceresi
lejant özelliklerinin
görünümünü düzenleyen
bölümdür.

Legend Wizard penceresinde ilk olarak hangi katmana lejant eklemek istediğinizi belirten sayfa
çıkacaktır. Sol tarafta (Map Layers) haritada bulunan katmanlar, sağ tarafta (Legend Items) ise
açıklama (Lejant) olarak eklenecek katmanlar yer almaktadır. Bu örnek için sadece Şehirler
katmanı lejant bilgisi olarak eklenecektir. Dolayısıyla Ülkeler katmanının Legend Items kısmından
silinmesi gerekmektedir.

14 Legend Items kutusunda Ülkeler katmanına bir kez tıklayınız ve mavi renkli olduğundan emin

olunuz ve ardından butonuna tıklayarak lejant elemanları kısmından Ülkeler katmanını

siliniz (Yaptığınız haritada sadece Şehirler ile ilgili sembol yer almaktaydı).

Next butonuna tıklayınız. Şimdi lejantınız için bir başlık belirlemeniz gerekmektedir.

193
 15 Legend Title kutusuna
Büyük Şehirler yazınız. Color
olarak yeşil rengi ve Size
(yazı boyutunu) 28 yapınız
ve Next butonuna tıklayınız.

Lejant ekleme işleminin 3.

aşaması açıklamanızın arka
plan resmi, kenarlığı ve
gölgelendirilmesi ile ilgilidir.
Bu örnek için bu sayfada bir
değişiklik yapmayınız ve
Next butonuna tıklayınız.

194
 Lejant ekleme işleminin
4. aşaması açıklamanızda
bulunan sembolojilerin
görünümüyle ilgilidir. Bu
örnek için bir sembol
olmadığından bu kısım
aktif değildir. Next
diyerek bu aşamayı
geçiniz.

Lejant ekleme işlemeni 5.

aşaması açıklamanızda
bulunan semboloji
gruplarının görünümüyle
ilgilidir. Genişlikleri,
yazıların genişliği gibi
ayarlamalar yapılmaktadır.
Bu kısımda ayarlarını
değiştirmek istediğiniz
görünüm var ise sayı
değerleriyle oynama
yapabilirsiniz.

Finish butonuna tıklayınız.

Finish butonuna tıkladığınızda lejant işlemi bitecek ve tasarlamış olduğunuz lejant çıktı ekranınızda
herhangi bir yere eklenecektir. Lejantı sürükleyerek Büyük Şehirler haritasının altına taşıyınız.
Dilerseniz eklemiş olduğunuz lejantı köşelerinden tutarak büyütebilirsiniz.

195
Bu haritada şehirleri göstermek amaçlı sadece bir sembol çalışması yapılmıştı. Kişiler posterinize
baktığında pembe renkli sembollerin şehirleri ifade ettiğini anlayacaktır.

Bir diğer harita ile ilgili lejantı Vahşi Yaşam haritası için yapacaksınız.

16 Layout view (çıktı ekranı) üzerinde Vahşi Yaşam haritasına mouse ile bir kez tıklayınız ve
ardından Main Menu’de yer alan Insert e sekmesine gelerek Legend özelliğini seçiniz.

196
Vahşi Yaşam haritasında Hayvanlar katmanı için semboloji yaptığınız için sadece Hayvanlar
katmanı için lejant oluşturmanız gerekmektedir.

17 İlk pencerede sadece

Hayvanlar katmanını seçiniz.
Next butonuna tıklayınız.

18 Lejantınızın başlığını
Hayvan Türleri olarak
değiştiriniz.

19 Lejantı gösteren harita

elemanınıza şekildeki gibi
kenarlık ve gölgelik
ekleyebilirsiniz.

Diğer gelen penceredeki

ayarları değiştirmeden Next
butonuna ve en son Finish
butonuna tıklayınız.

197
 Lejantınız haritaya eklenmiş
olarak gelecektir. Bu lejant
kutusunu Vahşi Yaşam
haritasının altına sürükleyiniz.

Haritalara sembolojilerin ifade ettiği anlamları yani lejantları eklemeyi öğrendiniz. Diğer haritalar
için de lejantları siz ekleyiniz.

198
Bu kısımda haritalarınıza ölçek ekleyeceksiniz. Her haritanın farklı ölçeği olduğunu düşünürseniz
her harita için farklı ölçekler eklemeniz gerekecektir. Programda kesir ölçek ve çizgi ölçek olmak
üzere iki adet seçenek bulunmaktadır.

20 İlk haritanız olan Büyük Şehirler’e tıklayınız. Ardından Main Menu’de yer alan Insert sekmesine
gelerek Scale Bar’a tıklayınız. Bu fonksiyon haritanıza ölçek eklemenizi sağlayacaktır.

21 Ölçek seçebilmeniz için Scale Bar Selector penceresi açılacaktır. Scale Line 1 isimli ölçeği seçip
OK butonuna tıklayınız.

Ölçeğiniz çıktı ekranının ortasına eklenecektir.

22 Ölçeği sürükleyerek Büyük Şehirler haritasına taşıyınız.

199
Ölçeğe yaklaşıp yakından incelendiğinde ölçeğin Miles olarak görüntülendiğini farkedeceksiniz.

Ölçeği km cinsinden görüntülemeniz gerekmektedir.

23 Ölçeğiniz seçili iken üzerine gelip mouse ile sağ tıklayınız ve Properties’i seçiniz. Scale Line
Properties penceresi açılacaktır.

200
24 Scale Line Properties kısmında Units başlığı altında bulunan Division Units seçeneğini Kilometers
yapınız.

Ölçeğinizin birimi kilometre olarak

değişecektir.

201
Diğer haritalara da ölçek ekleyiniz.

25 Main Menu’de yer alan Insert sekmesinden Dynamic Text’i seçiniz.

202
Dynamic Text haritada bulunan güncel bilgileri sizin yazmanıza gerek kalmadan ekleyecektir.
Dynamic Text sekmesine geldiğinizde sağ tarafta bir pencere daha açılacaktır.

26 Main Menu deki Insert sekmesinden Dynamic Text’e ve ardından Coordinate System’e ulaşınız.

Koordinat sistemi bilgisi haritaya eklenecektir. Bu bilgiyi sürükleyerek haritanın sağ alt köşesine
taşıyınız.

Dynamic Text kısmından güncel saat ve gün bilgisi, haritayı yapan kişi bilgisini de ekleyebilirsiniz
(Current Date, Current Time, Author).

Haritanızın çıktısını almanıza son bir aşama kaldı. Bu aşamada Afrika kıtasının uydu görüntüsünü
çıktınıza ekleme işlemini gerçekleştireceksiniz.

27 Main Menu’de yer alan Insert’e tıklayınız ve Picture… seçeneğine geliniz.

203
28 Open penceresi açılacaktır. Open penceresinde C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu06\Veri\Foto
klasörüne gelerek tıklayınız. Klasörün içinde Afrikanın uydu görüntüsünün bulunduğu raster veri
mevcuttur. Afrika isimli uydu görüntüsünüseçiniz ve Open butonuna tıklayınız.

Uydu görüntüsü çıktı ekranınıza eklenecektir. Resmi sol alt köşeye sürükleyiniz ve boyutunu
büyütünüz.

Uydu görüntüsü haritanıza eklendiğine göre posteriniz bitmiştir ve artık posterinizin çıktısını
alabilirsiniz. Posterinizin .jpeg, .pdf gibi formatlarda saklanması mümkündür.

204
29 Main Menü’de yer alan File sekmesine tıklayınız ve Export Map özelliğini seçiniz.

30 Export Map penceresi açılacaktır. Posterinizi

C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu06\Verilerim
klasörüne Poster ismiyle .jpeg formatında
kaydediniz ve Save butonuna tıklayınız.

Posteriniz .jpeg formatında kaydedilmiştir.

205
31 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu06\Verilerim altına
Verilerim_Uyg6b.mxd ismini vererek kaydediniz.

32 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama6b.mxd? sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama6b.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur

Dinamik Legend (Dinamik Lejant)

ArcGIS 10.1 ile Layout View’de (Çıktı ekranı) haritalara eklenen lejant ölçeğe göre
güncellenebilmektedir. Aşağıdaki şekillerde yer alan lejant değişimi otomatik olarak
gerçekleşmekte ve bu bilgiyi haritanın güncel ölçeğine göre elde etmektedir.

206
ArcMap arayüzünde haritalara Legend (Lejant) eklemeyi daha önceki uygulamalarda
öğrenmiştiniz. Bu uygulamada ArcMap arayüzünde dinamik legend (dinamik lejant) oluşumunu
öğreneceksiniz.

Uygulama6c

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu06\Uygulama6c.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

Uygulama6c proje dosyası Layout View (çıktı ekranı) görünümünde açılacaktır. İçerisinde Baker
Dağının Jeoloji Haritası yer almaktadır.

207
Data View ekranına geçiniz ve katmanları inceleyiniz. Uygulama6c.mxd dosyasında yer alan
Formasyon grubu altındaki Harita Kısaltması katmanına semboloji uygulanmıştır.

2 Layout View ekranına geçiniz.

3 Harita Kısaltması katmanı için Lejant

ekleme işlemini gerçekleştireceksiniz.
Main Menu’de yeralan Insert’e geliniz ve
Legend’a tıklayınız.

208
Sadece Harita Kısaltması katmanı için Lejant ekleyeceğiniz için diğer katmanları Legend Wizard
penceresinden kaldırınız. Ayrıca sembolojiye baktığınızda lajant öğelerinin fazla olacağını
görebilirsiniz. Bu sebeple lejantı bölümlere ayırmanız gerekmektedir.

4 Legend Wizard penceresinde sadece Harita Kısaltması katmanını bırakınız ve Set the number of
columns in your legend kutusuna tıklayınız ve de 5 yazınız. Böylelikle lejantınız 5 sütun halinde
haritanıza eklenecektir.

5 Next butonuna tıklayınız. Legend başlığını Harita Kısaltması olarak değiştiriniz ve Legend Wizard
penceresinde diğer ayarları değiştirmeden Finish butonuna tıklayınız.

209
Lejantınız çıktı ekranına eklenmiştir.

6 Oluşturduğunuz lejantı Baker Dağı yazısının altına taşıyınız ve boyutunu büyütünüz.

7 Eklemiş olduğunuz içindekiler tablosunu Select Elements butonu yardımıyla seçiniz ve

mouse ile sağ tıklayınız, ardından Properties fonksiyonunu seçiniz.

Leant ile ilgili özelleştirmeler yapabilmeniz için Legend Properties penceresi açılacaktır. Bu
özelleştirmeler lejantı oluştururken belirlediğiniz özelliklerdir. Eğer bir değişiklik yapmak isterseniz
bu penceredeki bilgilerden yararlanabilirsiniz.

210
 8 Lejantı dinamik hale
getirmek için öncelikle
Items sekmesine geçiş
yapmanız gerekmektedir.
Items sekmesine geçiniz.

9 Items sekmesine geçtiğinizde değiştirebileceğiniz özellikler de farklılaşmışıtr. Burada Only show

classes that are visible in the current map extent seçeneğinin çekiniz atınız. OK butonuna tıklayınız.

Lejant artık dinamik hale

gelmiştir.

10 Layout View erkanında mouse ile sağ tıklayıp Zoom Whole Page’i seçiniz. Çıktı ekranınızın
tamamı ekranda görüntülenecektir.

211
11 Zoom in aracını kullanarak Layout View ekranınıza yaklaşınız.

Lejantta yer alan semboller haritada yaklaştığınız ölçekte bulunan sembolojiyle uyum sağlayacak
şekilde güncellenmiştir. Daha da yaklaşarak lejanttaki değişimleri inceleyebilirsiniz.

212
12 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu06\Verilerim altına
Verilerim_Uyg6c.mxd ismini vererek kaydediniz.

13 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama6c.mxd? sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama6c.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

Semboloji Kütüphaneleri

Bu zamana kadar yapmış olduğunuz uygulamalarda kullanmış olduğunuz sembolojileri programın

size sağladığı semboloji kütüphanesinden karşıladınız. Esri’nin sağladığı semboloji kütüphanesinde
yaklaşık 1000 adet semboloji bulunmaktaydı. Bazı projelerde eklemek istediğiniz sembolleri
bulamayabilirsiniz. Bu gibi durumlar da kendi kişisel semboloji kütüphanenizi oluşturabilir, o
sembolleri haritanıza ekleyebilirsiniz. Sembolji kütüphanesi oluşturabilmeniz için çeşitli programlar
vardır.

Uygulama6d

1 ArcMap’ i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu06\Uygulama6d.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

213
Baker Dağının jeolojisini gösteren bir harita bulunmaktadır.

2 Formasyon katmanının öznitelik tablosunu açınız.

Öznitelik tablosunda bulunan ACIKLAMA sütununda jeolojik formasyonlar bulunmaktadır. Siz

ACIKLAMA sütunundaki bu bilgileri kullanarak semboloji oluşturmak istiyorsunuz fakat Esri’nin
semboloji kütüphanesinde uygun semboller bulamadınız. Bu gibi durumlarda sembol oluşturmak
için kullanılan programlar aracılığıyla oluşturduğunuz semboloji kütüphanelerini ArcGIS ile
kullanabilirsiniz. Öznitelik tablosunu inceledikten sonra kapatabilirsiniz.

214
3 Main Menu’de yer alan Customize sekmesine geliniz ve açılan içerik menüsünden Style
Manager… a tıklayınız.

Style Manager penceresi açılacaktır.

215
Style Manager penceresinde bilgisayarınızda olan style dosyalarını görebilirsiniz. ArcGIS
programını kurduğunuzda gelen ESRI.style ve bilgisayarınızın ismini alan bir style dosyası
göreceksiniz. ESRI.style bu zamana kadar kullandığınız sembolleri bu dosyada tutmaktaydı.
Bilgisayarınızın İsmi.style (Örneğin FatihOCAK.style) dosyasında ise kendi style dosyanızı
özelleştirme imkanınız bulunmaktadır. Esri’deki sembolleri kopyalayabilir, paintte resim çizim
onları atabilir ya da mevcut resimlerden birini ekleyebilirsiniz. Siz bu iki “.style” dosyası dışında bir
dosyayı ArcGIS için kullanılır hale getirecek ve içindeki sembolleri haritada göstereceksiniz.

4 Style Manager penceresinde Styles butonuna tıklayınız. Style References adında yeni bir pencere
açılacaktır.

Daha önceden hazırlanmış ve bilgisayarınızda kayıtlı olan style dosyasını ekleyeceksiniz.

5 Add Style to List… butonuna tıklayınız.

6 Açılan Open penceresinde C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu06\Veri klasörüne ulaşınız ve Style

dosyasına çift tıklayınız. Jeoloji.style adında bir dosyayla karşılaşacaksınız. Jeoloji.style dosyasını
seini ve Open butonuna tıklayınız.

216
 Jeoloji.style dosyanız Style References
penceresine eklenmiş halde gelmiştir. OK
butonuna tıklayınız.

7 Styles Manager penceresinde Jeoloji.style dosyasının yanında bulunan + simgesine ve ardından

sarı renkli Fill Symbols klasörüne tıklayınız. Eklenmiş olan sembolleri burada göreceksiniz.

217
 İçinde sembol bulunan
dosyalar sarı renkli
olarak gelmektedir.

Oluşturduğunuz semboloji kütüphanenizi haritada kullanmak istiyorsanız dikkat etmeniz gereken

husus; sembol isimlerinin öznitelik tablosunda bulunan isimlerle aynı olmasıdır. Büyük harfe,
virgüle, Türkçe karakter kullanımına dikkat etmek gerekmektedir. Aksi halde eşleştirme yaparken
sembolji tanımlayanamayacaktır.

Örneğin, veritabanında kayıtlı olan sözel bilgi “Ayrılmamış gnays, migmatit, metagranit, şist,
amfibolit vb.“ şeklindeyken sembol dosyanızda da aynı isimle yazılması gerekmektedir. Arada bir
tane virgül unutulmuş dahi olsa semboloji oluştururken Ayrılmamış gnays, migmatit, metagranit,
şist, amfibolit vb. sözel bilgisine sahip mekansal verilere sembol atanamayacaktır.

Style Manager penceresinde Close butonuna tıklayınız.

Eklemiş olduğunuz semboloji kütüphanesinden haritanıza semboller atayacaksınız.

8 Formasyon katmanında sağ tıklayarak Properties’e ve açılan diyalog penceresinden de

Symbology sekmesine geliniz.

Categories metodunda bulunan Match to symbols in Style seçeneği eklenmiş olan style dosyaları
ile öznitelik tablosundaki kayıtlar arasında eşleştirmeyi yaparak haritanıza semboloji atamaktadır.

218
 9 Categories’te bulunan Match to
symbols in a style’a tıklayınız.

Semboloji oluşturulması istenen özellikler ACIKLAMA sütununda yer almaktaydı.

10 Eşleştirilmesi istenen öznitelik bilgisinin girildiği Value Field kısmına açılır pencere yardımıyla
ACIKLAMA sütununu getiriniz.

219
11 Match to symbols in Style kısmında eklemiş olduğunuz “.style” dosyasını tanıtmanız
gerekmektedir. Style Manager’ı kullanarak bu dosyayı eklemiştiniz. Açılır oka tıklayarak
Jeoloji.style dosyasını Match symbols in Style kutusuna getiriniz ve Match Symbols’e tıklayınız.

220
Oluşturdunuz semboloji kütüphanesi ile öznitelik tablosundaki kayıtlar eşleşmiş oldu. OK
butonuna tıklayınız. Haritanıza yeni semboller eklenmiş olarak gelecektir.

Eklenen sembolojileri incelemek için Full Extent’te tıklayınız. Bazalt kaydının haritada sembolünün
olmadığını göreceksiniz. Bu sebeple Jeoloji.style dosyasına Bazalt kaydı ile ilgili bir sembol
atayacaksınız.

12 Customize > Style Manager…’a geliniz ve Jeoloji.style kütüphanesinin + sına tıklayınız ve

ardından Fill Symbols’e geçiniz.

221
Fill Symbols’e tıkladığınızda mevcut semboller Name altında sıralanacaktır.

13 Name kutusunun içinde boş bir yerde mouse ile sağ klik yapınız. İçerik menüsünden New
özelliğini ve ardından da Fill Symbol… fonksiyonunu seçiniz.

Fill Symbol… e tıkladığınız

zaman Symbol Property
Editor penceresi açılacaktır.
Symbol Property Editor
penceresinde yer alan Type
kısmından ekleyeceğiniz
sembolün tipini
belirleyebilirsiniz. Elinizde
Bazalt ile ilgili daha önceden
oluşturup, resim olarak
kaydilen bir sembol
mevcuttur.

Bu sebeple siz baştan bir sembol oluşturma metodunu değil de, bir dosyadan sembol seçerek
ekleme işlemini gerçekleştireceksiniz.

14 Type kısmındaki açılır ok yardımıyla oluşturduğunuz resim dosyasını eklemek için Picture Fill
Symbol seçeneğine geliniz.

222
 Diğer seçenekler için detaylı
bilgiyi ArcGIS for Desktop
Help’ten edinebilirsiniz.

Picure Fill Symbol’e tıkladığınızda Open penceresi açılacaktır.

15 Open penceresinden C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu06\Veri\Style dosyasına ulaşınız. sembol

adında bir resim çıkacaktır. sembol.bmp’i seçip Open butonuna tıklayınız.

Open butonuna bastıktan sonra Symbol Property Editor penceresine geri döneceksiniz. Bu
pencerede OK butonuna tıklayınız. sembol isimli resminiz Name kutusunun altında bulunan diğer
sembollerin altına Fill Symbol adıyla eklenmiş durumdadır.

16 Fill Symbol yazısına 1’er saniye arayla mouse ile 2 kez tıklayınız ve ismini Bazalt olarak
değiştiriniz (Veritabanında yazan şekliyle).

223
17 Style Manager penceresini Close butonuna tıklayarak kapatınız.

18 8 – 11‘inci adımda anlatılan adımları tekrarlayınız. Bazalt ile ilgili sembol haritanıza eklenmiş
biçimde gelecektir.

224
19 ArcCatalog arayüzünü Standard Toolbar üzerinden çağırınız. ArcCatalog açıldığında
pencerenin en üstünde Home-ESRITURKIYEEgitim\Konu06 adında bir dosya yer almaktadır. Home
klasörü şuan çalışmış olduğunuz klasör içindeki tablosal, raster ve vektör verileri listelemektedir. +
simgesine tıklayınız.

20 Jeoloji haritasının vektör verilerine

ulaşmak için sırasıyla Veri > BakerDagi >
BakerDagı.gdb > JeolojiHarita dosyalarının
artısına tıklayınız. JeolojiHaritasi feature
datasetinin altında bulunan vektör verileri
görüntülemiş oldunuz. Tabaka_Dogrultu
katmanına mouse ile bir kez tıklayınız ve
mouse u bırakmadan haritanızın üzerine
sürükleyiniz.

225
Haritanıza ve Table of Contents menüsüne Tabaka_Dogrultu katmanını eklemiş oldunuz. Eklemiş
olduğunuz Tabaka_Dogrultu katmanı için Jeoloji.style dosyasındaki sembolleri kullanarak
semboloji atayacak ve her bir doğrultunun harita üzerinde doğrultu yönünde görüntülenmesini
sağlayacaksınız.

21 Tabaka_Dogrultu katmanında sağ tıklayıp Open Attribute Table’a gelerek öznitelik bilgilerini
görüntüleyiniz. Her tabakanın doğrultusu DOGRULTU sütununa işlenmiştir. Öznitelik tablosunu
kapatabilirsiniz.

22 Tabaka_Dogrultu katmanında sağ tıklayıp Propertiese’e gelerek Symbology sekmesine geçiniz.

Tabaka_Dogrultu katmanındaki her bir mekansal veri için bir tek sembol atayacaksınız. Bu sebeple
semboloji için Features metodundaki seçeneği kullanacaksınız.

23 Features metodunda Single symbol’ü

seçtiğinizden emin olunuz. Single symbol ilgili
katmana ait her çizime tek bir sembol
atayacaktır.

226
Tabaka_Dogrultu katmanı nokta katmanı olduğu için Symbol kısmında nokta sembolü
görüntülenmektedir.

24 Symbol yazan kutucuğa tıklayınız. Symbol Selector penceresi açılacaktır.

25 Jeoloji.style dosyasında
kayıtlı olan ve nokta katmanı
için hazırlanmış sembolleri
görmektesiniz. Tabaka
Doğrultu isimli sembolü
seçiniz ve OK butonuna
tıklayınız.

227
26 Her bir tabakanın doğrutusuna göre semboloji almasını sağlayacaksınız. Advanced butonuna
tıklayarak Rotation…’a geliniz. Rotate penceresi açılacaktır

Rotate penceresinde sembollerinize kendi belirlediğiniz ya da öznitelik tablosunda kayıtlı olan açı
değerlerini kullanarak yön kazandırabilirsiniz.

27 Rotate penceresinde Rotate Points by Angle in this filed seçeneği ile DOGRULTU katmanındaki
yön bilgilerini seçiniz.

OK butonlarına tıklayarak semboloji işlemini tamamlayınız. Tabaka Doğrultusu sembolojisi

haritanızda artık yönlerine göre sembolize eilmektedir. Haritaya yaklaşıp sembolleri inceleyiniz.

228
28 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu06\Verilerim altına
Verilerim_Uyg6d.mxd ismini vererek kaydediniz.

29 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama6d.mxd? sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama6d.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

229
230
Bölüm 4: Veri Görüntüleme

Konu 7 Detayları Etiketlendirme

Detayların (Features) Etiketlendirilmesi ve Key Numbering

Etiketlerin Yerleşimi için Kural Belirleme ve Annotation

Oluşturma

231
Etiket işlemi haritada yer alan nesnelerin tanımlanmadığı metinsel verilerdir. ArcGIS dinamik
etiketler ve etkileşimli (interactive) etiketler olmak üzere 2 türlü etiket ekleme imkanı
tanımaktadır. ArcMap’te etiketler için özel stiller yer almaktadır. Yollar, şehirler, nehirler ya da
diğer veriler için değişik stillerde etiketler ekleyebilirsiniz. Etiketlerin boyutunu, rengini
değiştirebilirsiniz. Etiketlerin harita üzerindeki yerleriyle ve ölçekleriyle oynayabilirsiniz.

Metinsel veriler katmanların öznitelik bilgilerinden dinamik olarak beslenmektedirler. Öznitelik

tablosunda yapılan her bir değişiklik otomatik güncellenenip etiket olarak haritaya yansımaktadır.
Bu etiketler dinamik etiket olarak adlandırılmaktadır. Dinamik etiketler harita üzerinden seçilip
değiştirilemezler. Sadece rengi, boyutu ve nesnelerin çevrelerinde ne şekilde yer alacağını
(sağında üstünde vb.) belirleyebilirsiniz.

Etiketleri tek bir seferde tek bir nesneye de ekleyebilirsiniz. Bu tür etiketler etkileşimli etiketler
olarak adlandırılmaktadır. Bu etiketler harita üzerinden tek tek seçilebilir ve yerleri değiştirebilir.

Dinamik etiketlerin harita üzerindeki yerleşimlerini kontrol etmek istediğinizde bu etiketleri

annotation (ek açıklama)‘a dönüştürebilirsiniz. Annotationa dönüşmüş olan dinamik etiketleri
interactive (etkileşimli) etiketler gibi kullanabilirsiniz. Annotationlar geodatabase feature class
şeklinde kaydedildiğinde haritaya diğer katmanlar gibi katman olarak eklenmektedir.

Etiketlendirme işlemlerinde bazen etiketin nesnelere sığmadığı gözlemlenmektedir. Bu gibi

durumlarda haritadaki karmaşayı engellemek için etiketlerin yerine numara verilebilmekte ve o
numaraların ifade ettiği anlam harita üzerinde gösterilebilmektedir. Bu özellik key numbering
olarak adlandırılmaktadır. Key numbering ArcGIS 10.1 ile gelen yeni bir özelliktir.

232
Detayların(Features) Etiketlendirilmesi ve Key Numbering

Uygulama7a

Çalışmakta olduğunuz firmada bir proje kapsamında Baker Dağının jeolojik yapısını
incelemektesiniz. Verileri topladınız, haritanızı oluşturdunuz ve son aşama olarak haritanızda bazı
veritabanı bilgilerini görüntülemek istiyorsunuz. Yöneticilerinizle konuştuktan sonra jeolojik
formasyonlar için şirketinizde çalışanların anlayabileceği harita kısaltmaları oluşturdunuz ve bu
kısaltmaları harita üzerinde göstererek çalışmanızı bitirmek istiyorsunuz. Şimdi bu işlemleri
yapacaksınız.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu07\Uygulama7a.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

Uygulama7a.mxd dosyasını açtığınızda Washington (ABD)’da yer alan Baker Dağı’nın jeoloji
haritasını görüntülenmiş olacasınız. Bu uygulamada jeolojik formasyonların isimlerini (belirlemiş
olduğunuz harita kısaltmaları), öznitelik tablosundaki bilgileri kullanarak haritaya ekleyeceksiniz.

233
2 Formasyon katmanında sağ tıklayınız ve Open Attribute Table özelliğini seçiniz. Belirlemiş
olduğunuz kısaltmalar öznitelik tablosunda Harita_Kısaltmaları sütununda yer almaktadır.

3 Formasyon katmanında sağ tıklayarak Properties özelliğini seçiniz. Açılan Layer Properties
penceresinde Labels sekmesine geçiniz.

Label sekmesi haritaya

eklenecek olan etiketlerin
belirlendiği ve yönetildiği,
yazıların renginin, tipinin ve
boyutunun ayarlandığı
sekmedir.

234
 Etiketlenen yazının
tipi, rengi, boyutu
belirlenir.

4 Bu uygulamada görüntülemek istediğiniz öznitelik tablo bilgisi Harita Kısaltmaları olduğu için
Label Field kutusundaki açılır oka tıklayarak Harita Kısaltmaları sütununu seçiniz.

5 Label features in this layer kutusunun çekini atarak ekleyeceğiniz bilgilerin haritada görünür
olmasını sağlayınız.

Not: Layer features in this layer kutusunun çekini atmadığınız sürece etiketleriniz harita üzerinde
görüntülenemeyecektir.

6 Text Symbol kısmında etiketlerinizin sembolojisini aşağıdaki gibi değiştiriniz.

235
Other Options kısmında yer alan bilgiler için bir değişiklik yapmayacaksınız. Bu kısımda yer alan
seçenekler için kısaca şu açıklamaları yapmak mümkündür.

Haritaya eklenen Eklenen etiketlerin belli ölçek Önceden

etiketlerin aralığında görüntülenmesini tanımlanmış yazı
konumunu (verinin sağlar. Zira haritalara uzaktan tipi, boyutu, rengi
sağı, solu, ortası bakıldığında yazılar karmaşık gibi seçeneklerin
vs.) belirlenir görüntülenebilmektedir. bir arada toplandığı
yerdir.

236
7 OK butonuna tıklayınız. Etiketler haritanıza eklenmiş olarak gelecektir.

Etiketlerin yerlerini değiştirmek istiyorsanız

Placement Properties butonuna tıklayarak
belirlediğiniz kurallar doğrultusunda
değişiklikler yapabilirsiniz. Bu uygulama
için herhangi bir kural belirlemeyeceksiniz.

237
Haritada bazı mekansal verilerin küçük olması, içine etiketlerin sığmamasına yol açabilmektedir.

8 Main Menu’de yer alan Customize sekmesine tıklayınız.

Açılan içerik menüsünden Toolbars’ın üzerine

gelerek yanında bulunan okun açılmasını
sağlayınız.

Açılan pencerede diğer

araç çubukları yer
almaktadır. Bu araç
çubuklarından Labeling’e
tıklayınız. Labeling araç
çubuğu eklenecektir.

9 Şimdi görüntülenemeyen etiketleri görüntüleyeceksiniz. Labeling araç çubuğunda yer alan View
Unplaced Labels aracına tıklayınız.

238
Haritanıza kırmızı ile yazılmış yeni etiketler eklenmiştir. Bu etiketler ilgili detayın içine sığmadığı
için yerleştirilememiştir. ArcGIS for Desktop ile gelen Key Numbering özelliği ile
görüntülenemeyen etiketler için rakam verilmekte ve bu rakamların ifade ettiği öznitelik bilgileri
haritada görüntülenmektedir.

10 View Unplaced Labels’a tıklayarak kırmızı ile gösterilen etiketlerin aktifliğini kaldırınız.

11 Labeling araç çubuğunda Labeling sekmesine gelerek açılır oka tıklayınız ve Key Numbering
özelliğini seçiniz.

Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir

husus Use Maplex Label Engine’nın çekinin atılı
olmasıdır. ArcGIS 10.1 ile Maplex ek modulü
programla entegreli gelmektedir ve dolayısıyla
yeni bir lisansa gerek kalmamaktadır.

239
 Key Numbering penceresi
açılacaktır.

Key numbering haritada görüntülenen katmandaki etiketleriniz için bir numaralandırma

oluşturmaktadır. Şimdi Harita Kısaltması etiketleriniz için bir numaralandırma oluşturacaksınız.

12 Key Numbering penceresinde New butonuna tıklayarak haritanızdaki etiketler için bir
numaralandırma grubu oluşturun. Oluşturulan bu gruplar daha sonra ilgili katmana tanıtılacaktır.

13 New Key Number Group penceresi açılacaktır. Bu etiket grubundaki numaralar için Harita
Kısaltması ismini veriniz ve OK butonuna tıklayınız.

Key Numbering penceresinde geri

döneceksiniz.

240
 14 Numaraların otomatik olarak en
iyi yere yerleşmelerini sağlamak
için Horizontal Alignment
seçeneğini özelliği kullanılır. Ok
simgesine tıklayıp Automatically
choose best i seçiniz ve ardından
OK butonuna tıklayınız.

Harita kısaltması etiketleriniz için bir numaralandırma oluşturulmuştur. Bu numaralandırılmış

veriyi katmanınıza etiket olarak tanıtma işlemi kalmıştır.

15 Formasyon katmanınında sağ tıklayıp Properties’e geldikten sonra açılan pencerede Labels
sekmesine geçiniz ve Placement Properties butonuna tıklayınız.

Placement Properties penceresi açılacaktır. Placement Properties penceresindeki ayarlar için

ArcGIS Help web sitesini ziyaret edebilirsiniz.

241
16 Placement Properties penceresinde Fitting Strategy sekmesine geliniz.

Oluşturduğunuz numaralandırmayı
Key Numbering seçeneğinin yanında
bulunan kutunun çekini atarak
tanımlayacaksınız.

17 Key Numbering’in çekini atınız. Options kutucuğu aktif hale gelecektir. Options’a tıklayınız.

18 Harita kısaltmaları için oluşturduğunuz numaralandırmayı seçerek OK butonuna tıklayınız.

242
 Placement Properties
penceresine geri döndünüz.
Bu pencerede ve Layer
Properties penceresinde OK
butonuna tıklayınız.

Numaralandırılmış ve görüntülenemeyen etiketler rakamlarla haritanıza eklenecektir.

Not: Eğer haritanızda rakamlarla ifade edilen etiketler göremiyorsanız, haritanızdan uzaklaşınız.
Haritadan uzaklaştıkça detayların görünümü azalmakta ve etiketler detayların içine
sığmamaktadır.

19 Haritanızdan biraz daha uzaklaşınız ve rakamlarla ifade edilen etiketleri inceleyiniz.

243
Sayılarla ifade edilen etiketlerin oranı artmış ve haritanızda fazla etiketleme sonucu doğacak olan
karmaşa azaltılmış hale gelmiştir.

20 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu07\Verilerim altına
Verilerim_Uyg7a.mxd ismini vererek kaydediniz.

21 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama7a.mxd? sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama7a.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

Etiketlerin Yerleşimi için Kural Belirleme ve Annotation Oluşturma

Etiketleme işlemi yaptığınızda, bu etiketlerin haritadaki görünümleri için bazı kurallar

belirleyebilmekteydiniz. Ancak bunlar tüm etiketler için geçerli bir durum oluşturmaktadır. Bir
etiketiniz istediğiniz gibi dururken, bir diğer etiketinizin yerleşimi hoşunuza gitmeyebilir.
Etiketlerin tek tek yerini kendiniz belirlemek istediğinizde, etiketlerinizi dinamik hale getirmeniz
mümkündür.

244
Uygulama 7b

Bu uygulamada etiketleri etkileşimli (interactive) hale getirip tek tek yerlerini belirleyeceksiniz.
Etiketleri etkileşimli hale getirmek için haritanızdaki mevcut etiketleri Annotation (ek açıklama)
olarak kaydedeceksiniz.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu07\Uygulama7b.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

Uygulama7b harita dökümanında yol_orta hattı için etiketler oluşturulmuş ancak bazı etiketler
detaylarla uyumlu şekilde durmaktayken bazıları ise durmamaktadır. Siz bu detaylarla uyumlu
durmayan etiketler üzerinde değişiklikler yapacaksınız.

2 Yol_orta katmanının üzerinde sağ tıklayıp Convert Labels to Annotation seçeneğine geliniz.
Etiketleri etkileşimli hale getirmenin ilk aşaması, etiketlerin annotationa dönüştürülmesidir.

245
Convert Labels to Annotation Penceresi

246
3 Convert butonuna tıklayınız. Annotation feature class’ınız Table of Contents’e eklenmiştir.

247
 yol_orta katmanının etiketlerinin
annotation olarak veritabanına
kaydetmiş oldunuz.

4 yol_orta katmanında sağ klik yapınız ve önce Properties’e tıklayınız ve ardından Label sekmesine
geçiniz. Label sekmesindeki Label features in this layer kutucuğunun çekini kaldırınız. Bu işlem ile
yol_orta katmanı için etiketleme özelliği pasifleştirilmiştir. Ancak yapmış olduğunuz annotation
özelliği ile yol_orta katmanı için etiketler hala harita üzerinde gözükmektedir.

Bir sonraki bölümlerde veri güncellemesini öğreneceksiniz. Veri güncellerken uyguladığınız

adımları annotationlar için de gerçekleştirebileceksiniz.

248
5 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de yer
alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu07\Verilerim altına
Verilerim_Uyg7b.mxd ismini vererek kaydediniz.

6 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i kapatınız
ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama7b.mxd? sorusuna karşılık No butonuna tıklayınız.
Böylece Uygulama7b.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

249
250
Bölüm 5: Verilerin Sorgulanması

Konu 8 Tabloların Birleştirilmesi ve

Sütunlara Verilerin Yazdırılması
Tabloların Birleştirilmesi (Join)

Tabloya Sütun Eklenmesi (Add Field) ve Sütunlara Verilerin

Yazdırılması (Field Calculator)

251
Tabloların birleştirilmesi ile mekansal olmayan bir tablo sembolize edilebilir, etiketlenebilir,
sorgulanabilir ve analiz edilebilir. Tablo birleştirme işlemi mekansal olmayan tablodan, mekansal
olan tabloya veya tam tersi durumda gerçekleştirilebildiği gibi iki mekansal olmayan tablo
arasında da yapılabilir. Birleştirilen yeni tablo ayrı bir veriseti halinde kaydedilebilir. Bu sayede
eklenen tablo kalıcı hale getirilmiş olur.

Tabloların Birleştirilmesi (Join)

Tabloların birleştirilmesi ile bir mekan bilgisi olmayan tabloya mekan verilecektir. Bu durumda
birleşecek iki tabloyu birbirine bağlayabilen bir ortak sütun olması gerekmektedir. Ortak sütundaki
tüm kayıtların sayısı, tipleri ve içeriğinin eşleşmesi gerekmektedir. Ortak sütun olarak genelde
sayılardan oluşan bir sütun seçilir, çünkü yabancı karakter içermezler.

Aşağıdaki uygulamada kendinizi bir emlakçı olarak hayal edebilirsiniz. Elinizdeki verilerde şehrinize
ait bina ve sokakların bilgileri bulunmaktadır. Bina katmanında bu binalara ait sadece kapladıkları
alanlar (m2) bulunmaktadır. Fakat müşterileriniz sizden bu binalara ait yapım yılı bilgileri ile
fiyatlarına ait bilgiler istemektedir. Bu durumda arazi personelinizden satılık olan binaların yapım
yılı bilgileri ile fiyatlarını öğrenmesini ve bunları size MS Excel (.xls) ortamında teslim etmesini
istediniz. Bu MS Excel ortamındaki verileri siz de mekansal olan bina katmanıyla birleştireceksiniz.
Ardından ArcMap arayüzünde bina katmanının tablosuna bu binalara ait m2 başına düşen fiyatı
yeni bir sütun ekleyerek otomatik olarak gireceksiniz. Konu 9’da ise bu hazırlanan verileri
müşterinizin isteğine göre sorgulayıp raporlayacaksınız.

252
Uygulama8a

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu08\Uygulama8a.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

2 Binalar katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve ardından Open Attribute Table seçeneğine tıklayınız.
Burada Binalar katmanı içinde bulunan mekansal olmayan veriler bulunmaktadır. Bu tabloyu
inceledikten sonra kapatınız.

253
3 Binalar katmanı üzerinde tekrar sağ tıklayınız ardından Joins and Relates seçeneği üzerine
imlecinizi sürükleyiniz açılan seçeneklerden Join seçeneğine tıklayınız.

4 Açılan Join Data penceresinde 5 önemli alanın doğru şekilde tanımlanması gerekir. İlk ve en
üstte bulunan seçenek “Join attributes from a table” seçeneğidir. Bu seçeneği seçiniz. Bir metod
olarak bu seçenekte yeni ekleyeceğiniz özniteliklerin bir tabloda bulunduğunu belirtiyorsunuz.

5 Üçüncü seçenek olan “Choose the table to join to this layer, or load the table from disk”
seçeneğinde birleştirilecek tabloyu seçmeniz gerekmektedir. Bunun için sağ kısımda bulunan
Browse butonuna tıklayınız. Ardından açılan pencereden C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu08\ Yil_Fiyat
.xls dosyasına, buradan da Join çalışma sayfasına erişim sağlayınız. Yil_Fiyat .xls dosyasının Join
çalışma sayfasında binaların yapım yılları ile fiyatları bulunmaktadır.

254
 6 İkinci seçenek olan “Choose the field in the
layer that the join will be based on”
seçeneğinde Binalar katmanına ait tablodaki
ortak sütunu seçmeniz gerekmektedir. Açılır
oka tıklayarak Ortak_Sutun seçeneğini seçiniz.

7 Dördüncü seçenek olan “Choose the field in

the table to base the join on” seçeneğinde
tanımladığınız tablodaki ortak sütunu
belirtmeniz gerekmektedir. Bu uygulama için
açılır oka tıklayarak Ortak_Sutun seçeneğini
seçiniz.

Buraya kadar tüm gerekli alanları tanımlamış oldunuz. Beşinci ve isteğe bağlı olan Validate Join
butonuna tıklayarak yapacağınız Join işleminin sağlamasını/doğrulamasını yapabilirsiniz. Validate
Join seçeneği ile veri kaybınızın olup olmadığını eşleşmelerdeki uyarı ve sorunları görebilirsiniz.

8 Validate Join butonuna tıklayınız ve sonuç raporlarını gözlemleyiniz. Ardından sonuç pencereleri
olan Join Validation penceresinde Close ve Join Data penceresinde OK butonlarına tıklayarak işlem
pencerelerini kapatınız.

9 Table of Contents penceresinde Binalar katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve açılan seçeneklerden
Open Attribute Table özelliğini seçiniz. Açılan tabloda birleşen tabloyu, sütunları ve ortak
sütunlarınızı gözlemleyiniz.

255
10 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu08\Verilerim altına
Verilerim_Uyg8a.mxd ismini vererek kaydediniz.

11 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama8a.mxd sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama8a.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

Buraya kadar olan adımlarda tablolarınız birleştirmiş oldunuz sonraki adımlarda birleştirdiğiniz
tabloya yeni bir sütun ekleyip bu sütuna otomatik olarak verilerin yazdırılmasını öğreneceksiniz.

Tabloya Sütun Eklenmesi (Add Field) ve Sütunlara Verinin Yazdırılması (Field Calculator)

Tabloya sütun eklenmesi kısmında mevcut bir tabloya yeni sütun eklenecektir. Burada dikkat
edilmesi gereken hususlara değinilecektir.

Emlakçı olarak başladığınız bu uygulamada birleştirdiğiniz yeni tablonuza bir sütun daha eklenmesi
gerekmektedir. Bu sütun ile satılık olan binalarınızın m2 fiyatını öğrenmek istiyorsunuz.
Müşterileriniz sizden bu bilgileri de aynı raporda istemektedir.

Uygulama8b

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu08\Uygulama8b.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık

256
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

2 Table of Contents penceresinde Binalar katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve açılan seçeneklerden
Open Attribute Table özelliğini seçiniz.

3 Table Options menüsüne tıkladıktan sonra Add Field özelliğini seçiniz.

257
Not: Add Field… seçeneği pasif ise Editor araç çubuğu güncellemeye açık demektir. Bu yüzden
Editor araç çubuğu Stop Editing’e tıklayarak kapatınız. bBu durumda Add Field aktif hale
gelecektir.

Ekrana Add Field penceresi gelecektir.

258
 4 Açılan Add Field penceresinde
sütunun isminin belirlendiği Name
alanına “M2FIYATI” yazınız. Sütunun
tipinin belirlendiği Type alanında
açılır oka tıklayarak “Float” tipini
seçiniz. Bu sayede sütuna ondalıklı
değer içeren ifadeleri gireceğinizi
belirtmiş oldunuz. OK butonuna
tıklayınız.

Yeni sütunu tablonuza eklemiş oldunuz. Sütun altında yazan değerler “0” olarak gelecektir.

Yeni sütunda m2 başına düşen fiyatı hesaplayabilmek için Editor araç çubuğunun aktif olması
gerekmektedir. Bunun için Standard Toolbar üzerinde bulunan Editor butonuna tıklayınız.

Ekrana gelen Editor araç çubuğu üzerinde Editor>Start Editing seçeneğine tıklayınız.

5 Attribute Table penceresinde “Binalar.M2FIYATI” sütun ismi üzerinde sağ tıklayınız ve ardından
Field Calculator seçeneğine tıklayınız.

259
Field Calculator penceresi açılır.

Burada binaların gerçek alanlarının yazılı olduğu “Binalar.AREA” ile satış fiyatlarının yazılı olduğu
“Join$.Satis_Fiyati” sütunları kullanılacaktır. Bu hesaplama için satış fiyatı bina alanına
bölünecektir.

6 Sütunların yazılı olduğu Fields kutusunda “Join$.Satis_Fiyati” sütununa çift tıklayınız. Ardından
bölme (/) butonuna tıklayınız. Son olarak da “Binalar.AREA” sütununa çift tıklayınız. OK butonuna
tıklayınız.

“Binalar. M2FIYATI” sütununda değerler

otomatik olarak hesaplanmıştır.

ArcMap arayüzünde kaydetme yapmanıza

gerek yoktur çünkü yapılan bu işlem direkt
olarak coğrafi veritabanına kaydedilmiştir.
“Shape_Area” ile “Satis_Fiyati”
sütunlarında yapılan değişiklikler ve yeni
girilen veriler “Binalar.M2FIYATI”
sütununa yansıyacaktır.

Satılık binalar içinde m2 başına düşen fiyat bu şekilde “Binalar.M2FIYATI” sütununa yazdırılmış
olur.

260
7 Table penceresini kapatınız. Editor araç çubuğunu önce Editor > Save Edits seçeneğine tıklayarak
kaydediniz, ardından Editor > Stop Editing seçeneğine tıklayarak kapatınız.

8 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de yer
alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu08\Verilerim altına
Verilerim_Uyg8b.mxd ismini vererek kaydediniz.

9 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i kapatınız
ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama8b.mxd sorusuna karşılık No butonuna tıklayınız.
Böylece Uygulama8b.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

261
262
Bölüm 5: Verilerin Sorgulanması

Konu 9 Sorgulama ve Rapor

Oluşturma
Sözel Verilerin Sorgulanması (Select by Attribute)

Rapor Oluşturma (Create Report)

Mekansal Verilerin Sorgulanması (Select by Locaiton)

263
Konu 8’de yapılan veri hazırlıklarından sonra artık verileriniz sorgulamaya ve raporlamaya hazır
hale gelmiştir. Tablolara eklenen bilgilerin ardından haritalarınızı müşterilerinizin istediği kriterlere
göre sorgulayabilirsiniz.

Sözel Verilerin Sorgulanması (Select by Attribute)

Bir sorgu, nesneleri karşılayan belirli şartları seçer. En basit sorgu; bir öznitelik bilgisinden, bir
değerden ve bunlar arasındaki bir ilişkiden (daha büyüktür veya eşittir gibi) oluşmaktadır.
Kompleks sorgular, Basit sorguların “And” (ve) ve “Or” (veya) ile bağlanması ile oluşturulabilir.
İlişkilendirme ve bağlantı kurma terimlerine operatörler (Operators) denir.

Sorgular, normal dil ile yazılmazlar, bunun yerine Yapılandırılmış Sorgulama Dili (Structured Query
Language (SQL))’ne göre yazılırlar. Bu sanıldığı kadar zor değildir. Sadece bir sorgu penceresi
açmak ve bir öznitelik bilgisine, bir operatöre ve değere tıklamaktır. Ayrıca alt listeden seçerek
sorgu yazabileceğiniz bir “Query Wizard” (Sorgu Sihirbazı) da bulunmaktadır.

Müşterilerinizin sizden isteği satılık bina alanı 6000 m2’den fazla, fiyatı 102.750 USD’den daha fazla
ve bina yapım yılı 01.01.2008’den sonra olan yeni binaları görmektir. Bu bilgiler sözel bilgiler
olduğu için Select by Attributes penceresi kullanılacaktır.

Uygulama9a

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu09\Uygulama9a.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

Semt binalarının görüntülendiği harita ekrana gelecektir.

264
2 Ana menü sekmelerinden Selection, açılan seçeneklerden de Select by Attributes seçeneğine
tıklayınız.

Select by Attributes diyalog kutusunda en üstte bulunan Layer açılır okunda Binalar katmanına
tıklayınız.

Layer kısmında katman tanımlaması yapıldıktan sonra Fields bölümünde bu katmanın içindeki
sütunlar görünecektir. Bir sütun adı seçildiğinde onun öznitelik değerleri, sağ kısımdaki Unique

265
Values listesinde farklı bir renkle görüntülenmektedir. Soldaki tuşlar ise operatörleri seçmek için
kullanılan tuşlardır.

3 Fields bölümünde “Binalar.AREA” sütununa çift tıklayınız ardından büyük eşittir ( >=) butonuna
tıklayınız ve yanına 6000 yazınız. Operatörler bölümünden AND butonuna tıklayınız.

4 Fields bölümünde “Join$.Parsel_Yili”

sütununa çift tıklayınız, ardından büyük eşittir
( >=) butonuna ve Get Unique Values
butonuna tıklayınız ve de açılan eşsiz
değerlerden date ‘2008-01-04’ değerine çift
tıklayınız. Operatörler bölümünden AND
butonuna tıklayınız.

5 Fields bölümünde “Join$.Satis_Fiyati” sütununa çift tıklayınız ardından büyük eşittir ( >=)
butonuna tıklayınız ve Get Unique Values butonuna tıklayınız ve açılan eşsiz değerlerden 10.2750
değerine çift tıklayınız.

266
 6 Verify butonuna tıklayıp yazdığınız sorgu
kodunu doğrulayınız. Açılan Verifying
expression kutusunda OK butonuna tıklayınız
ve ardından Select by Attributes diyalog
kutusunda OK butonuna tıklayınız.

7 Ekrana seçili halde gelen binaları gözlemleyiniz. Binalar katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve Open
Attribute Table seçeneğine ulaşınız. Tabloda sadece seçili olan 10 adet satırın gelmesi için Show
selected records butonuna tıklayınız. Bu tabloyu inceleyiniz ve yaptığınız sorguya göre
doğruluğunu gözlemleyiniz.

Toplamda 490 binadan 10 tanesinin müşterilerinizin isteğine uyduğunu gözlemlediniz.

8 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de yer
alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu09\Verilerim altına
Verilerim_Uyg9a.mxd ismini vererek kaydediniz.

9 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i kapatınız
ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama9a.mxd sorusuna karşılık No butonuna tıklayınız.
Böylece Uygulama9a.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

267
Rapor Oluşturma (Create Report)

Uygulama9a çalışma dosyasında yapılan sorgulamayı artık müşterilerinze göstermeniz için rapor
haline getirmeniz iyi olacaktır. Uygulama9b çalışma dosyasında var olan sorgu üzerinden
raporlama yapmayı öğreneceksiniz.

Uygulama9b

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu09\Uygulama9b.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

Ekrana Uygulama9a.mxd çalışmasında yaptığınız sorgulamaya ait 10 adet bina içeren sonuç
tablosu ile harita gelecektir.

2 Açık bulunan tablo üzerinde Table Options seçeneğine tıklayınız ve açılan seçeneklerden Reports
ve sonra Create Report özelliğini seçiniz.

268
 Rapor oluşturma penceresine Main Menu sekmelerinden
View sekmesi altında Reports ve sonra Create Report
seçeneğinden de ulaşabilirsiniz.

3 Ekrana gelen Report Wizard penceresinde Layer/Table açılır listesinden Binalar katmanını
seçiniz. Available Fields (Mevcut Sütunlar) bölümünden Binalar.M2FIYATI, Ortak_Sutun,
Parsel_Yili, Satis_Fiyati sütunlarını Ctrl tuşuna basılı tutarak seçiniz ve Report Wizard penceresinin
ortasında bulunan sütun ekle butonu olan sağ ok ile sağ bölmeye ekleyiniz.

4 Dataset Options butonuna tıklayınız ve açılan seçeneklerden Selected Set butonuna ve ardından
OK butonuna tıklayınız. Next butonuna tıklayınız. Bu sayede tablonuzda seçili olan binaların
tablosal verilerini rapora eklemek istediğinizi belirtmiş oldunuz.

Dataset Options penceresinde bulunan Visible Extent seçeneği ArcGIS 10.1 versiyonu ile gelmiştir.
Bu seçenek ile raporunuza ekran uzanımlarınızda bulunan tablosal verilerin bir arada
raporlanmasını sağlayabilirsiniz.

Dataset Options penceresinde All seçeneği seçili olduğunda tüm kayıtlar, Selected Set seçeneği ile
seçili olan tablosal kayıtlar, Definition Query seçili olduğunda ise yeni sorgu yapıp sorgu
sonuçlarının buradan raporlanmasını tanımlayabilirsiniz.

269
5 Tekrar Next butonuna tıklayınız Report Wizard penceresinde 3. adıma geldiğinizde Fields
alanında Satis_Fiyati sütununu tanımlayınız. Sort alanındaki açılır ok ile Descending seçeneğini
seçiniz. Next butonuna tıklayınız ve 4. adıma geçiniz.

Bu sayede oluşturacağınız rapordaki

satırların, belirlediğiniz sütuna göre
(Satis_Fiyati) ve çoktan aza
(Descending) doğru sıralanmasını
sağlamış oldunuz. Satılık binalarınız
artık en pahalıdan en ucuza doğru
sıralanmış olacaktır.

3. adımda bulunan Summary

Options butonu ile raporunuzdaki
sütunlara ait rakamsal değerlerin
özet istatistiklerini (Toplam,
maksimum, minimum gibi) raporun
sonunda veya sayfanın sonunda
alabilirsiniz.

Raporunuzda bulunan sütun sayısına göre raporunuzu yatay veya dikey yapma gibi ihtiyaçlarınız
olabilir bunları da 4. adımda sağlayabilirsiniz.

6 4. adımda Orientation bölümünden Landscape (Yatay) seçeneğinin seçiniz ve Next butonuna

tıklayınız.

270
7 5. adımda Report Style (Default) seçeneğini seçiniz. Bu adımda oluşturacağınız raporun stilini
belirleyebilirsiniz.

8 6. ve son adım olan rapora başlık verilmesi ile raporunuza önizleme ve değişikliklerin
yapılabileceği pencerelere geçişin sağlandığı bu adımda “What title do you want to for your
report?” sorusunun altındaki kutucuğa “Lüks ve Yeni Evler” yazdıktan sonra Finish butonuna
tıklayınız ve raporun önizlemesini gözlemleyiniz.

Rapor bir önizleme penceresi halinde ekrana gelecektir dilerseniz burada Print butonu ile direkt
olarak yazıcıya gönderebilirsiniz.

271
Bu tip bir içeriğe sahip çoğu rapor, ek çalışmalar gerektirir. Örneğin, ortak sütun ile yapım yıllarını
gösteren sütunlar birbirine karışmış durumdadır. Müşterileriniz daha iyi düzenlenmiş ve
hazırlanmış listeler almaktan memnuniyet duyacaklardır. Sonraki adımlarda birkaç özellik
değiştirilerek daha profesyonel bir görünüme sahip rapor oluşturacaksınız.

9 Report Viewer penceresinin sol üst köşesinde bulunan Edit butonuna tıklayınız.

Pencere, “Report Desingner” penceresine dönüşecektir. Pencerenin sağ üst köşesindeki kutuda
değişiklikler yapabileceğiniz rapor bileşenleri bulunmaktadır. Onun altında ise, işaretlenmiş
bileşenler ve her bir elementin özelliği geçerli değerleri ile birlikte, ilişkilendirilen element
özellikleri bulunmaktadır. Bir rapor bileşeni işaretlendiği zaman, rapor şablon görüntüsünün içinde
o element seçilir. Şablon bölümü, raporunuzun sayfalarının nasıl görüneceğini gösterir.

Raporunuzdaki her satırın tek bir çizgi halinde birbirine karışmadan düzgün bir şekilde
görünmesini istiyorsanız satır genişliklerini iyi bir şekilde ayarlamanız gerekiyor.

10 Rapor bileşenleri listesinde (Report Designer penceresinin sağ üst bölümü) bulunan “detail”
nesnesinin sol yanındaki artı (+) tuşuna tıklayın ve değişiklik yapmak istediğiniz sütunu seçiniz
(txtJoin$_Ortak_Sutun). Ardından pencerenin sağ bölümünde bulunan “Element Properties” de,
“Layout” katagorisinde aşağı doğru inin ve “Size” özelliklerini genişletin. Mevcut boyutun
yüksekliği 0,208333328, genişliği ise 0,875 olarak gösterilmektedir.

272
 11 “Width” ve “Height”
özelliklerindeki, mevcut
değerlere çift tıklayın ve çıktı
sayfasındaki adresleri 0,5 inç’e
ayarlamak için mevcut değerleri
0,5 olarak değiştirin. Ardından
klavyenizden “Enter” a tıklayınız.

Boyut ayarlama işlemlerinin

raporunuza eklediğiniz 4 sütuna
da tanımlayınız.

12 Join$_Ortak_Sutun ve Join$_Satis_Fiyati sütunlarını detail altında teker teker seçtikten sonra

Element Properties bölümünde bulunan Appearance altındaki Back Color rengine kırmızı renklerini
tanımlayınız. Bu sayede belirtilen iki sütunun arka plan değerleri kırmızı olacaktır.

13 Report Designer penceresinin

sol üst köşesinde bulunan Run
Report (F5) butonuna tıklayınız.
Artık raporunuz daha düzenli ve
ayırt edici biçimde olmuştur.

273
 14 Report Viewer penceresinde raporunuzu
gözlemledikten sonra .pdf formatında
kaydetmek için Export report to file butonuna
tıklaynız.

Ekrana gelen Export Report penceresinde

bulunan Format açılır okçuğundan Portable
Document File (PDF) seçeneğine tıklayınız.
Filename kısmında bulunan Browse butonuna
tıklayınız ve .pdf formatındaki raporunuzu
kaydedeceğiniz çalışma dosyasını
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu09\Verilerim
olarak belirledikten sonra dosya ismini
“Rapor1” olarak tanımlayınız. Export Report
Document penceresinde Save, Export Report
penceresinde OK butonlarına tıklayınız.

Yandaki gibi
raporunuzu açıp
inceleyebilirsiniz.

274
8 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de yer
alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu09\Verilerim altına
Verilerim_Uyg9b.mxd ismini vererek kaydediniz.

9 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i kapatınız
ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama9b.mxd sorusuna karşılık No butonuna tıklayınız.
Böylece Uygulama9b.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

Mekansal Verilerin Sorgulanması (Select by Location)

Mekana bağlı seçilebilen nesneler iki katman arasındaki mekansal ilişkiden bulunur. İki katmandan
biri kaynak diğeri hedef katman olarak tanımlanmaktadır. Bu iki katman arasındaki mekansal ilişki
ise mekansal seçim metotları ile belirlenir.

Aşağıdaki Uygulama9c çalışma dosyasında işlek olan 702.Cadde’de fazlaca gürültü olduğu çevre
sakinleri tarafından biliniyor. Bir cephe yalıtım şirketi arazi ekibi maliyeti ve süreyi artıracağından,
danışmanlık şirketi olarak sizden 702.Cadde’nin 100 metre yakınındaki binaları bulmanızı
istemektedir. Bu sayede reklam ve promosyon uygulamalarını bina sakinlerine kısa sürede ve
daha az maliyetsiz şekilde uygulayabilecektir. Şimdi siz bu danışmanlık şirketinin CBS sorumlusu
olarak 702.Cadde’nin 100 metre etrafındaki binaları mekansal sorgulama ile kısa sürede
bulacaksınız.

Uygulama9c

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu09\Uygulama9c.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

Ekrana 702.Cadde önceden seçili olarak gelecektir.

275
2 Ana menü sekmelerinden Selection sekmesine, ardından Select by Location seçeneğine tıklayınız.

Varsayılan şekilde en üstte bulunan

Selection method (Seçim metodu)
“Select features from” olarak gelecektir.
Bu seçenek her zaman yeni bir seçim
yapmak istediğinizi belirtir.

3 Target layer(s) olarak isimlendirilen ve hedef katman anlamına gelen orta bölümde Binalar
katmanının çekini onaylayınız.

Burada 702.Cadde’nin 100 metre yakınındaki binalar seçilmek istendiği için Binalar katmanının
çeki onaylanmaktadır.

4 Source layer olarak isimlendirilen ve kaynak katman anlamına gelen açılır listeden Yol Orta Hattı
katmanını seçiniz.

Kaynak olarak 702.Cadde seçildiği için ve bu cadde nesnesi Yol Orta Hattı katmanı içinde yer aldığı
için bu listeden Yol Orta Hattı katmanı seçilmektedir.

276
5 Use selected features kutusunun çekini onaylayınız.

Bu kutucuğun onaylanması daha önceden seçili olarak gelen 702.Cadde’nin sorguda kullanılacağı
anlamına gelmektedir. Aksi halde yapacağınız mekansal sorgu tüm Yol Orta Hattı katmanına
uygulanacaktır.
6 Spatial selection method for target layer
feature(s) açılır seçeneğinde “are within distance of
the source layer feature” seçeneğine tıklayınız.

Bu metod kaynak katmandaki nesneden (702.

Cadde) tanımlanacak mesafe kadar yakınlıktaki
nesnelerin seçilmesini sağlayan metottur.

7 Aktif olan alt kısımdaki boşluğa 100 yazınız ve

birim seçeneğinden Meters seçeneğine tıklayınız.

8 OK butonuna tıklayınız ve oluşan seçimleri

gözlemleyiniz. Table of Contents penceresinde List
By Selection butonuna tıklayınız.

110 adet bina seçildiğini

gözlemleyebilirsiniz.

Not: Bina sayılarınız

kitaptakindan farklı çıkacak
olursa endişe etmeyiniz.
Yaptığınız işlemler doğrudur.

9 Binalar katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve Open Attribute Table seçeneğine tıklayınız. Tablosal
verileri gözlemleyiniz.
277
10 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu09\Verilerim altına
Verilerim_Uyg9c.mxd ismini vererek kaydediniz.

11 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama9c.mxd sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama9c.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

Uygulama9d

Mekansal ve tablosal sorgu ile bir çok sorun çözüme kavuşturulmaktadır. Örneğin; acil planlama
durumlarından olan depremde, deprem üreten fayın 10 km etrafındaki iller sorgulanır (mekansal
sorgu) ardından bu sorgu sonucunda çıkan illerin nüfusu 100 binden fazla olanlar bulunabilir
(tablosal sorgu) bu sayede planlamada ve yardımda ağırlık vereceğiniz lokasyonlar belirlenmiş
olur.

Uygulama9a çalışma dosyasında sadece tablosal, Uygulama9c çalışma dosyasında ise sadece
mekansal veriler sorgulanmıştı. Bu uygulamada ise mekansal ve tablosal verileri birlikte
sorgulamayı öğreneceksiniz.

Uygulama9d’de AVM’leri gösteren noktasal veri, otoyolları gösteren bir çizgisel veri ve alan
geometrisinde bulunan sayım bölgeleri, mahalleler ve ilçe sınırı bulunmaktadır.

Güvenilir bir anket araştırmaları yapan kurumdan sayım bölgelerine ait hane halkı ve hane halkının
gelir verileri alınmıştır. Bu veriler ile gelirin ve nüfusun fazlaca olduğu mahalleler sorgulanacak ve
de AVM lokasyonları gözlemlenecektir. Daha sonra mahalle içindeki AVM’nin yeri yapı nitelikleri
içinden sorgulanacaktır. Son olarak böyle zengin bir bölgedeki AVM kurulabilecek yerler sizler
tarafından düşünülecektir.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu09\Uygulama9d.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

278
2 Table of Contents penceresinde Sayım Bölgeleri katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve ardından
Open Attribute Table seçeneğine tıklayarak tablosal verileri açınız.
Hanehalki_12 sütunu
sayım bölgelerindeki 2012
yılına ait hane halkı
sayısını,
Hanehalki_Gelirleri_12
sütunu ise 2012 yılına ait
toplam hane halkı
gelirlerini TL bazında bize
vermektedir.
3 Açtığınız “Sayım Bölgeleri” tablosunun sol üst
köşesinde bulunan Table Options butonuna,
ardından açılan seçeneklerden Select By Attributes
seçeneğine tıklayınız.

Method açılır listesinde “Create a new selection”

seçeneğinin seçili olduğundan emin olunuz.

Öznitelik tablosunu artık kapatabilirsiniz.

279
4 Fields kutusunda Hanehalki_12 sütununa çift tıklayınız, ardından Operatörler kutusundan
büyüktür (>) butonuna tıklayınız ve klavyenizden 4000 yazınız. Sorguya devam edileceğinden AND
butonuna tıklayınız.

Girilen sorgu ile 4000’den fazla hane halkı olan sayım bölgelerini bulmasını istemiş oldunuz. Buna
ek olarak, devam eden adımda yıllık hane halkı geliri 65000 TL’den fazla olan sayım bölgelerini
sorgulayacaksınız.

5 Fields kutusunda Hanehalki_Gelirleri_12 sütununa çift tıklayınız, ardından Operatörler

kutusundan büyüktür (>) butonuna tıklayınız ve klavyenizden 65000 yazınız. Sorgunuzun aşağıdaki
ekran görüntüsüyle eşleştiğinden emin olduğunuzda önce Verify sonra da Apply butonlarına
tıklayınız.

2 adet sayım bölgesi seçilecektir.

Table of Contents penceresinde Sayım Bölgesi

katmanının çekini onaylayınız ardından Mahalle
katmanının çekini kaldırınız.

6 Ana menü sekmelerinden Selection sekmesine ve sonra Select By Location seçeneğine tıklayınız.

7 Selection Method açılır listesinden “select features from” seçeneğinine tıklayınız.

Bu metod ile seçili nesneler üzerinden seçim yapacağınız belirtmiş oldunuz.

8 Target layer(s) kutusunda Mahalle katmanının çekini onaylayınız.

Hedef katman anlamına gelen bu kutuda, hangi katmandaki nesnelerden seçim yapacağınızı
belirtmiş oldunuz.

280
9 Source Layer listesinden Sayım Bölgeleri katmanına tıklayınız sonra hemen altında bulunan “Use
selected features” kutusunun çekini onaylayınız.

“Seçili nesneleri kullan” anlamına gelen bu kutucuğu onaylayarak önceden yapmış olduğunuz
sorgudaki (“Sayım Bölgeleri”nden 2 adet nesne seçilmişti) seçili nesneleri kullanacağınızı belirtmiş
oldunuz.

10 Spatial selection method listesinden ise “are

completely within the source layer feature”
seçeneğine tıklayınız.

Kaynak katmanın tamamen kapsadığı nesneleri

buldurmaya yönelik bu mekansal sorgu metodu
belirlenerek seçili olan 2 sayım bölgesinin
tamamiyle içinde yer alan mahallenin seçilmesi
amaçlanmıştır. Bu sayede nüfusu ve geliri fazla
olan 2 sayım bölgesinin orta mahallesi
bulunacaktır. Buralar da AVM’lerin kurulması
için uygun olacaktır.

11 Önce Apply, ardından Close butonlarına

tıklayarak sorgu sonucunuzu gözlemleyiniz.

12 Table of Contents penceresinde Sayım

Bölgeleri katmanının çekini kaldırınız.
Mahalle katmanının çekini onaylayınız ve
ardından Mahalle katmanı üzerinde sağ
tıklayarak önce Selection ardından da açılan
seçeneklerden Zoom To Selected Features
seçeneğine tıklayınız.

Ekranda yakınlaşılmış halde Kanlıca

mahallesi gelecektir.
Sonraki adımlarda haritanıza 2 yeni katman ekleyecek ve sorgulama yapmaya devam edeceksiniz.

281
 13 Standart araç çubuğunda Add Data
butonuna tıklayınız. Add Data penceresinde
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu09\Veri\Afyonkar
ahisar.mdb içine bağlantı sağlayınız. Ctrl
tuşuna basılı tutarak Kanlica_Bolge ve
Kanlica_Bina katmanları seçiniz ve Add
butonuna tıklayarak haritanıza ekleyiniz.

Haritanız aşağıdaki gibi ekrana gelecektir.

14 Table of Contents penceresinde

boşlukta bir kez tıklayınız.
Kanlica_Bina katmanının çekini
kaldırınız. Kanlica_Bolge katmanı
üzerinde çift tıklayınız ve açılan
Layer Properties penceresinde
Definition Query sekmesine
tıklayınız.

282
Definition Query penceresinde öznitelik verileri sorgulanmaktadır. Select By Attributes ile yapılan
sorgulardan farklı olarak; sorgu sonucunda sadece seçilen nesneleri göstermekte, diğer nesneleri
gizlemektedir.

Bu katman içindeki Aciklama sütununda mahalle içindeki bölgelerin kullanım nitelikleri

bulunmaktadır. Burada ticari kullanım niteliğinde olan bölgeler sorgulanacaktır.

15 Definition Query penceresindeki Query Builder butonuna tıklayınız.

16 Fields kutusunda Aciklama sütununa çift tıklayınız (Kod kutusuna yazılacaktır). Ardından
Operatör kutusundan eşittir (=) butonuna tıklayınız. Get Unique Values butonuna tıkladıktan sonra
gelen niteliklerden ‘Ticari’ seçeneğine tıklayınız. Kod satırınızın aşağıdaki gibi olduğundan emin
olduktan sonra Query Builder penceresinde OK butonuna tıklayınız.

Sorgu kodunuz Definition Query penceresinde görüntülenecektir.

14 Layer Properties penceresinde OK

butonuna tıklayınız.

283
 Yanda görüldüğü üzere sadece
sorgu sonucunda kalan nesneler
gösterilmektedir. Kanlıca
Mahallesi’ndeki ticari kullanıma
açık alanlar bu bölgelerdir.

15 Tools araç çubuğunda Zoom In aracı ile haritanın üst kısmında bulunan beşgen nesneye
yaklaşınız (İçinde AVM olan nesne).

16 Table of Contents penceresinde Kanlica_Bina katmanının çekini onaylayınız.

284
Ticari binalar çeşitli büyüklüktedir. İhtiyacınız olan mağaza boyutları 4000’den 6000 m2’ye
kadardır. Bu bilgileri Kanlıca_Bina katmanındaki Shape_Area sütunundan edinebilirsiniz.

17 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu09\Verilerim altına
Verilerim_Uyg9d.mxd ismini vererek kaydediniz.

18 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama9d.mxd sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama9d.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

285
286
Bölüm 6: Raster Verilerin Koordinatlandırılması ve Sayısallaştırılması

Konu 10 Georeferencing,
Veritabanı Tasarımı ve Veri
Güncelleme

Raster Verilerin Coğrafi Olarak Koordinatlandırılması

Veri Tabanı Tasarımı

Veri Girişi

Veri Güncelleme

287
Bu bölüme kadar altlığı olan, mekansal ve mekansal olmayan verileri mevcut uygulamalar
üzerinde çalışmalar yaptınız. Peki çalışma yapacağınız konular üzerinde elinizde veri yoksa ne
yapacaksınız?

Raster Verilerin Coğrafi Olarak Koordinatlandırılması (Georeferencing)

Coğrafi Bilgi Sistemlerinde veri üretim yöntemlerinden biri taranmış haritalar, hava fotoğrafları
veya uydu görüntüleri gibi raster veriler üzerinde bulunan bina, yol gibi detayları ekran üzerinden
program yardımıyla çizmektir (sayısallaştırma). Diyelim ki elinizde taranmış, bilgisayar ortamına
atılmış hali hazır bir pafta mevcut. Pafta taranarak bilgisayar ortamına atıldığından dolayı
ArcMap’te açtığınızda Data View (Dünyanın gerçek görüntüsü) ekranında herhangi bir yerde
gelecektir. Bu sebeble sayısallaştırma yapacağınız raster verileri öncelikle dünya üzerindeki gerçek
yerine taşımanız gerekmektedir. Bu taşıma işlemi raster haritaların koordinat değerlerinin
girilmesiyle mümkündür. Raster haritaların coğrafi olarak koordinatlandırılması Georeferencing
olarak adlandırılmaktadır.

Uygulama10a

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu10\Uygulama10a.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

288
Table of Contents ve Data View ekranına 25D2A2B.jpg isimli Afyon’a ait taranmış 1/1000 ölçekli
bir hali hazır pafta gelmiştir (Paftanın nereye ait olduğu paftanın en üstünde yer almaktadır.)

Eklenen raster haritanın koordinatlı olup olmadığını anlamak için ArcMap’te sağ alt köşeye
bakabilirsiniz.

289
Eğer sağ alt köşedeki değere bakıp haritanın gerçek yerinde olup olmadığını anlayamıyorsanız
elinizdeki raster haritada paftanın dünya üzerindeki gerçek koordinat değerleri yazmaktadır.
Haritanızın sağ üst köşesine bakarak bu değerleri görebilirsiniz.

Eğer ArcMap arayüzünün sağ alt köşesindeki

değerler ile pafta üzerinde yer alan koordinat
değerleri arasında çok fark varsa harita gerçek
yerinde değil demektir.

Haritanızın dünya üzerindeki yerinin belirlenmemiş olduğunu teyit ettikten sonra haritanızı coğrafi
olarak koordinatlandırabilirsiniz.

2 Main Menu’de yer alan Customize sekmesine gelip Toolbar’ı açınız. Toolbar’da yer alan araç
çubuklarından Georeferencing’e tıklayınız. Coğrafi koordinatlandırma yapabilmeniz için
Georeferencing araç çubuğu ArcMap’e eklenecektir.

290
291
Georeferencing araç çubuğunu gri renkli olan kısmından mouse ile tutup sürükleyerek diğer araç
çubuklarının yanına taşıyabilirsiniz. Bu, size daha geniş bir çalışma alanı sunacaktır.

3 Georeferencing araç çubuğundaki Georeferencing butonuna tıklayınız ve çeki atılı olan Auto
Adjust ‘ın çekini kaldırınız.

Auto Adjust, Raster haritalarınızı koordinatları girilince

gerçek koordinatına taışımaktadır. Tek bir nokta girseniz
dahi haritanız taşınacaktır. Fakat girmeniz gereken en az
dört nokta olduğu için (taşıma hatasını hesaplayabilmesi
amacıyla) dört nokta girildikten sonra hatanın kontrol
edilip, taşınması sağlıklı sonuç verecektir.

4 Taranmış paftanın köşelerinde koordinat bilgileri yazmaktaydı. Georeferecing araç çubuğunda

bulunan Viewer aracına tıklayınız. Image Viewer adında bir pencere açılacaktır.

Image Viewer penceresi

raster haritaya yaklaşarak
koordinatları girerken size
kolaylık sağlamaktadır.

292
5 Image Viewer penceresinde paftanın sol üst köşesine yaklaşınız. X ve Y değerlerini
okuyabildiğinizden emin olunuz. İsterseniz bu değerleri not alarak köşe noktasına daha da
yaklaşınız, böylece doğru yere nokta atmanızın oranı artacakatır.

6 Georeferencing araç çubuğunda yer alan Add Control Points aracına tıklayınız.

Add Control Points aracı koordinatları belirterek haritanızı taşıma işlemini gerçekleştirmektedir.
Harita üzerinde köşe noktaları, grid (karelaj) ya da nirengi noktaları gibi değerleri bilinen
noktalardaki değerler bu araç yardımıyla girilmektedir.

7 Haritanızın sol üst köşesine iyice yaklaştıktan sonra tam köşe noktasına mouse sol tuşu ile bir kez
tıklayınız. Noktanızı atmış oldunuz. Atmış olduğunuz nokta şuan bulunan yerindeki koordinat
değerleriyle gelecektir. Siz bunu köşesinde yazan yerlere taşıyacaksınız. Mouse ile sağ klik yapınız,
ufak bir pencere açılacaktır

Taşımak istediğiniz x, y değerlerini girmek için Input X

and Y’ ye tıklayınız.

8 Sol üst köşede yazan koordinat değerlerini giriniz ve OK butonuna tıklayınız.

Not: ArcGIS’te 7 haneli koordinatlar
Y değerini, 6 haneli koordinatlar X
değerini temsil etmektedir.
Noktalarınızı girerken bu hususa
dikkat etmeniz gerekmektedir.

Not: Koordinatlar ondalıklı (virgüllü) şekilde gelmiştir. X ve Y koordinatlarını girerken bazı

durumlarda “nokta ( . )”, bazı durumlarda ise “ virgül ( , )” girmeniz gerekebilir. Bu durum
bilgisayarınızın bölgesel dil ayarlarından kaynaklı bir durumdur. Buna karar vermek için ArcMap’te
gezinirken sağ alt köşede çıkan değerlerden faydalanabilirsiniz.

293
Uygulamaların yapıldığı bilgisayarda ondalıklı değerler nokta
ile ayrıldığı için X, Y değerlerinin girerken nokta kullanılmıştır. Eğer sizde virgül varsa X ve Y
değerlerini girerken ondalıklı kısım için lütfen virgül kullanmaya dikkat ediniz.

9 Sağ üst köşe için Sağ alt köşe için

Sol alt köşe için Sol üst köşe için

Koordinat değerlerini girdikten sonra Image Viewer penceresini kapatınız.

Data View ekranında paftanızın köşelerinde nokta attığınız yerlerde yeşil renkler ve sayılar
belirmiştir. 1 nolu nokta, koordinatını ilk girdiğiniz noktayı, 4 nolu nokta ise koordinatını girdiğiniz
son noktayı temsil etmektedir.

294
 Noktaları girdiğiniz halde haritanız
hala gerçek yerinde
görüntülenememektedir. Çünkü
coğrafi koordinatlandırmaya
başlamadan önce paftanızın
otomatik olarak taşınmasını
kapatmıştınız (Auto Adjust). Şimdi
tekrar otomatik taşımayı açacak
ve haritanızı gerçek yerine
taşıyacaksınız. Ancak bunu az
önce kapattığınız yerden
yapmayacaksınız.

Raster haritaları koordinatlandırdığınızda, koordinatlandırma işleminin doğru olup olmadığını

kontrol etmeniz gerekmektedir. Aksi halde haritanız yamuk görüntülenebilir ya da gerçek yerine
gitmeyebilir.

10 Georeferencing araç çubuğunda yer alan View Link Table aracına tıklayınız.

View Link Table aracı koordinatlarını belirlemiş olduğunuz noktaların yer aldığı, taşıma işlemi
sırasında oluşacak hatanın (RMS karakök hatası) kontrol edildiği araçtır. Koordinat değeri yanlış
girilmiş bir nokta varsa yine buradan düzeltmesi yapılabilir.

Link penceresi açılacaktır. X Map ve Y Map sütunlarında girmiş olduğunuz koordinat bilgilerini
görebilirsiniz.

295
11 Auto Adjust ‘ın çekini atınız ve Total RMS Error kısmında yazan sayıya bakınız. Bu sayının 0’a
(sıfıra) yakın olması gerekmektedir.

Not: Çalıştığınız haritanın ölçeğine göre Total RMS Error 0’dan uzak bir değer de olabilir.

Auto Adjust’ın çekini attığınızda Total RMS Error kısmının değiştiğini farkedeceksiniz,; aynı
zamanda Residual_x, Residual_y değerleri de değişecektir. Bu değerler de her bir noktanın
sapmasını göstermektedir.

Link penceresini kapatınız. Haritanız gerçek koordinatlarına gittiği için haritanız Data View
ekranında gözükememektedir.

12 25D02A2B.jpg katmanında sağ tıklayıp Zoom to Layer’I seçiniz. Zoom to Layer, Data View
ekranındaki görüntüyü 25D02A2B.jpg görüntüsünün olduğu koordinatlara götürecektir.

296
Koordinat değerleri doğru olduğu halde birimi için Unknown Units görüntülenmektedir. Şimdi
birimi metre olarak değiştireceksiniz.

13 Main Menu’de yer alan View sekmesine geliniz ve Data Frame Properties’e tıklayınız.

297
Data Frame Properties penceresi açılacaktır.

14 General sekmesine geçiniz. Units kısmında bulunan Map ifadesini açılır ok yardımıyla Meters
olarak değiştiriniz. Benzer şekilde Display ifadesinide Meters olarak değiştirebilirsiniz.

Map kısmı girdiğiniz koordinatın biriminin, Display kısmı ise haritada az önce Unknown Units yazan
kısımda ne yazacağının belirlendiği kısımdır.

Artık haritanın koordinatları metre cinsinden görünmektedir.

Haritanızın koordinatlandırma işleminizi bitirdiniz. Peki bu haritayı bir sonraki çağırmanızda

koordinatlı olarak mı gelecek? Haritaların her açılışta koordinatlı olarak gelebilmesi için,

298
koordinatlandırılmış haritada yer alan koordinatların kaydedilmesi gerekmektedir. Bu işlem 2
şekilde gerçekleşmektedir. Mevcut raster haritanın üzerine koordinatların kaydedilmesi ya da yeni
bir koordinatlı raster harita oluşturma. İlk olarak koordinatlı yeni bir raster harita oluşturacaksınız.

15 Georeferencing araç çucuğunda yer alan Georeferencing butonuna tıklayınız ve Rectify

özelliğini seçiniz. Save as penceresi açılacaktır.

Rectify işlemi yeni bir raster harita oluşacaktır. Bu sebeple oluşacak yeni harita için bazı
parametrelerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu parametreler oluşacak haritanın hücre boyutu,
boş hücreler için değerler ve oluşacak raster verinin örnekleme tipleri gibi parametrelerdir. Bu
parametreler üzerinde değişiklik yapmayınız.

16 Oluşacak olan koordinatlı raster veriniz için klsör belirlemeniz gerekmektedir. Bu sebeple

Output Location da bulunan klasöre tıklayınız. Select Workspace penceresi açılacaktır.

C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu010\Verilerim klasörüne bir kez tıklayınız ve mavi renkli olduğundan
emin olduktan sonra Add butonuna tıklayınız. Save As penceresindeki Name kısmına PaftaRectify

yazınız.

299
Eğer oluşacak olan raster verinizin formatını değiştirmek istiyorsanız Format kutusunda bulunan
açılır pencere yardımıyla format üzerinde değişiklik yapabilirsiniz. Bu uygulama için TIFF formatını
seçiniz ve Save butonuna tıklayınız. Paftanız koordinatlı olarak kaydedilmiştir.

17 ArcMap arayüzünde yer alan ArcCatalog penceresini kullanarak

C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu010\Verilerim klasöründen PaftaRectify haritasını Data View ekranına
sürükleyiniz. Haritanız Table of Contents’e ve Data View ekranına eklenmiştir.

300
Koordinatsız raster haritalarınızın koordinatlı olarak kaydedilmesi için bir diğer yöntem ise mevcut
raster harita üzerinden kayıt işlemini gerçekleştirmek. Bu seçenekte yeni bir harita oluşturmadan,
mevcut haritanızı koordinatlı olarak kaydetme imkanınız vardır.

18 Georeferencing araç çubuğunda bulunan Georeferencing butonuna tıklayınız ve Update

Georeferencing’i seçiniz. Bu seçenek koordinatları, paftaya kaydedecektir. Bir sonraki açışınızda
raster haritanız koodinatlı olarak gelir.

ArcMap arayüzü içerisinde saklanabilir pencere olarak gelen ArcCatalog ile verilere projeksiyon
sistemi tanımlanabilmektedir.

19 Catalog penceresini açmak için Standard araç çubuğu üzerinde Catalog Window simgesine
tıklayınız.

20 Catalog penceresinde C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu010\Verilerim\PaftaRectify dosyası üzerinde

sağ tıklayarak Properties’i seçiniz.

301
 21 Açılan Raster Dataset Properties
penceresinde General sekmesinin altında yer
alan Spatial Reference seçeneği herhangi bir
projeksiyon sistemi henüz tanımlı olmadığından
dolayı <Undefined> olarak gelir. Projeksiyon
tanımlamak için Spatial Reference in yanındaki
“Edit” seçeneğine tıklayınız.

Spatial Reference Properties penceresi açılacaktır. Bu pencerede arama kutusuna

ED_1950_UTM_Zone_35N yazınız ve klavyeden Enter’a tıklayınız. Enter’a bastığınızında ekranda
sadece Projected Coordinate System seçeneği kalmıştır. Çünkü aranılan koordinat sistemi
Projected Coordinate System altında yer almaktadır. Projected Coordinate System’in altında
seçmek istediğiniz projeksiyon yer almaktadır. Projected Coordinate System’in yanındaki +
simgesine tıklayarak Europen Datum 1950 UTM Zone 35N projeksiyonunu seçiniz ve OK butonuna
tıklayınız.

302
Raster Dataset Properties penceresine geri döneceksiniz. Spatial Reference kısmı bu kez
Undefined olarak gelmemektir. OK butonuna tıklayınız.

303
22 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu10\Verilerim altına
Verilerim_Uyg10a.mxd ismini vererek kaydediniz.

23 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama8a.mxd? sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama10a.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

Veritabanı Tasarımı

ArcCatalog, Esri’nin vektör ve raster verilerinin tasarlanıp yönetildiği arayüz uygulamasıdır. ArcGIS
for Desktop yazılımı içerisinde gelen bu arayüz ArcGIS 10’dan itibaren ArcMap arayüzü içerisinde
ayrı bir pencere olarak da gelmektedir. ArcCatalog ile şunları yapabilirsiniz;

 ArcGIS veri formatlarının oluşturulması (Geodatabase Feature Class, Raster Dataset ve

Shapefile…),
 Veri tabanı tasarımı olarak Field’ların oluşturulması ve özelliklerinin belirlenmesi,
 Verilerin kopyalanıp yapıştırılması, import, export vb. şekilde yönetilmesi,
 Veri tabanı özellikleri olan Subtypes, Domain, Relationship, Topology, Network Dataset,
Geometric Network vb. fonksiyonların tanımlanması,
 ArcMap ve ArcToolbox arayüzlerine verilerin sürüklenip bırakılması ve yönetilmesi,
 Verilere ait tanımlayıcı bilgilerin Item Description (Metadata) olarak belirlenmesi,
 İlişkisel Veri Tabanı Yönetim Sistemlerine(IVTYS) doğrudan bağlantı kurulması,
 ArcCatalog arayüzünde verilerin Preview fonksiyonu ile verilerin önizlemesini yapılması,
 Windows Gezginine benzer şekilde verilerin görüntülenmesi, sıralanması ve yönetilmesi.

ArcCatalog’ta Esri Vektör Verilerinin Oluşturulması

Shape File; Esri’nin ArcGIS for Basic 3x Desktop GIS yazılımından itibaren ürettiği grafik ve sözel
veri depolayan vektör veri formatıdır. Shapefile dosyaları Nokta (Point), Çizgi (Line) ve Alan
(Polygon) veri tipleri olarak depolanır. Her katmanda bu grafik veri tiplerinden sadece bir tanesi
tutulur. Katmanları veri tabanında .shp, .dbf ve .shx uzantılarıyla tutar. *shp; katmana ait grafik

304
verilerinin tutulduğu dosya, *dbf; grafik veriye ait öznitelik bilgilerinin tutulduğu dosya, *shx;
grafik veri ile sözel veri arasındaki ilişkiyi sağlayan index dosyasıdır.

Geodatabase Feature Class; Nokta, çizgi ve alan veri tipleri olarak tanımlanan grafik özellikler, File
veya Personal Geodatabase, ArcSDE Geodatabase içerisinde depolanır. Personal Geodatabase Ms
Access veri tabanında, ArcSDE Geodatabase ise İlişkisel Veri Tabanı Yönetim Sistemi (IVTYS) olarak
adlandırılan Oracle, Informix, SQL Server, Netezza, IBM DB2... veri tabanlarında depolanarak
yönetimi sağlanabilen Esri vektör veri formatıdır. Shapefile formatına göre yeni bir formattır.
Nokta, çizgi ve alana ait grafik veri ve buna bağlı öznitelik verileri coğrafi veritabanında tutulur.

Uygulama10b

Bir önceki uygulamada koordinatlandırmış olduğunuz pafta üzerinde, yol, bina, elektrik direği gibi
detaylar bulunmaktaydı. Bu uygulamada pafta üzerindeki detayların çizim işlemini
gerçekleştireceksiniz.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu10\Uygulama10b.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

2 ArcMap arayüzündeki Catalog penceresini açınız.

Uygulama10b açık olduğu için Home kısmında Uygulama10b’nin olduğu Konu10 klasörü
gelecektir. Konu10 klasörü içinde bulunan diğer klasörlerde bu kısımda görüntülenecektir.

305
3 Konu10 klasöründe yer alan Verilerim klasöründe sağ tıklayınız ve New sekmesine geliniz. New
sekmesine geldiğinizde yeni bir pencere açılacaktır.

Shapefile vektör veri tipleri klasörlerde

tutulurken, feature class vektör veri
tipleri geodatabase içinde tutulmaktadır.
Bu uygulamada çizeceğiniz detaylar
feature class vektör veri tipleri
yardımıyla olacağı için yeni bir
geodatabase açmanız gerekmektedir.

4 Açılan içerik menüsünden Personal

Geodatabase i seçiniz. .mdb uzantılı yeni
bir Personal Geodatabase (Kişisel
Veritabanı) açmış oldunuz.

Eğer .mdb uzantısını

göremiyorsanız Catalog
penceresi üzerinde
Options sekmesine
geliniz. Catalog Options
penceresi açılacaktır.
General sekmesinde
Hide file extentions’ın
çekini kontrol ediniz.
Atılı ise çeki kaldırınız.

306
Oluşturmuş olduğunuz “New Personal Geodatabase.mdb” dosyasının ismini değiştireceksiniz.

5 New Personal Geodatabase.mdb veritabanı dosyasına geliniz ve birer saniye aralıklarla mouse ile
tıklayınız. Böylece veritabanı dosyası ismini değiştirebilmeniz için seçili hale gelmiştir. İsmini
Afyonolarak değiştiriniz.

6 Oluşturmuş olduğunuz Afyon.mdb dosyası

üzerinde sağ tıklayınız ve Feature Dataset…’e
gelerek Feature Dataset ekleyiniz.

Feature Datasetler aynı projeksiyon

sisteminde oluşturulacak birden fazla
feature class için kullanışlıdır.
Oluşturacağınız her feature class için
projeksiyon sistemi tanımlamak zorunda
kalmazsınız. Bu dataset içerisinde
oluşturacağınız her bir katman ait olduğu
Feature Dataset’in projeksiyon bilgisini
alacaktır.

7 New Feature Dataset penceresi açılacaktır ve ilk olarak sizden Feature Dataset için bir isim
istemektedir. Bu isim için altlık olarak kullanacağınız paftanın ismi olan 25D02A2B giriniz ve başına
P harfini koyunuz (P25D02A2B).

307
 Not: Feature Dataset isimleri rakamlarla
başlamamaktadır.

Next butonuna tıklayınız. Feature Dataset’e projeksiyon tanımlanız için bir ekran gelecektir.

Paftanıza bir önceki uygulamada projeksiyon sistemi tanımlamıştınız. Paftanızın projeksiyon

sistemini Feature Dataset’e tanıtacaksınız. Layers seçeneği altında Table of Contenets’te bulunan
katmanların projeksiyon bilgileri gelmektedir. Bu uygulamada bir katman ve bir projeksiyon
sistemi olduğu için karşınıza 1 seçenek çıkacaktır (Daha önce atadığınız projeksiyon
ED_1950_UTM_Zone_35N).

8 Layers yanında yer alan + simgesine tıklayınız ED_1950_UTM_Zone_35N projeksiyon sistemini

seçiniz ve ardından Next butonuna tıklayınız.

308
9 Next butonuna tıkladığınızda Dikey koordinat sistemi (Vertical Coordinate Systems) ile ilgili bilgi
sorulacaktır. Herhangi bir isle yapmadan Next butonuna tıklayınız.

XY Tolerance, Z Tolerance, M Tolerance için değerlerin belirlendiği pencere gelecektir. Bu değerler

çizilen detayların birbiriyle ilişkisini ve ileri seviye analizlerde kullanılacak bazı özellikler için
değerlerin girildiği penceredir.

10 Burada yer alan değerler üzerinde değişiklik yapmadan Finish butonuna tıklayınız.

P25D02A2B isimli Feature datasetiniz Afyon.mdb veritabanı dosyasına eklenmiştir.

Feature Dataset oluşturduktan sonra şimdi bu feature datasetin içinde feature class
oluşturacaksınız.

11 P25D02A2B isimli feature datasette sağ tıklayınız ve New’e geliniz. Açılan pencerede Feature
Class… özelliğine tıklayınız. Yeni bir katman oluşturabilmeniz için (feature class veri tipinde) New
Feature Class penceresi açılacaktır.

309
Paftanızda bina, yol, elektrik direği gibi detaylar bulunmaktaydı. Tüm bu detaylar için ayrı
katmanlar oluşturacaksınız. İlk olarak bina için bir katman oluşturacaksınız.

12 New Feature Class penceresinde Name kısmına BINA yazınız (Türkçe karakter kullanmamaya
özen gösteriniz; bilgisayarınızın özelliklerinden dolayı ileride karakterlerin okunmasında sorun
çıkabilmektedir). Name kısmının altında Alias (takma isim) seçeneği bulunmaktadır. Türkçe
karakter kullanmanız gereken katman isimlerinde Name kısmını Türkçe karakter kullanmadan
yazdıktan sonra Türkçe karakterler kullanarak Alias kısmına isim yazabilirsiniz. Alias kısmına Bina
yazınız. Bina alansal bir detay olduğu için Type kısmını Polygon olarak belirleyiniz. Next butonuna
tıklayınız.

310
 Gelen pencerede BINA katmanı için sözel
veriler (öznitelik tablosu oluşturma)
girebilmek için sütunlar oluşturacaksınız.
Burada bina ile ilgili bazı bilgiler girmeniz
gerekmektedir (Bina sahibi, bina yaşı, kat
sayısı gibi). Field Name için sütun isimleri,
Data Type için sütunların, metinsel veri girişi
mi, nümerik (sayısal) veri girişi mi yapılacağını
belirleyeceksiniz. Mesela, Bina Sahibi için
metinsel bir bilgi, Bina Katı ile ilgili
rakamlardan oluşan bilgiler girmeniz
gerekmektedir.

İlk sözel bilgi olarak Bina Adı gireceksiniz. Burada dikkat etmeniz gereken husus birden fazla
sözcük içeren sütun isimlerinde araya boşluk ve diğer karakterler ( _ [alttire] hariç) ifade
girmemenizdir.

13 Bina Adi için boş bir satıra geliniz, Field Name kısmına Bina_Adi yazınız ve Data Type için Text
seçiniz.
Text Data Type’ıöznitelik tablosunda metinsel özelliklerin girilmesini sağlayan seçenektir.
14 Türkçe karakterleri kullanmak
için Field Propertieste yer alan Alias
kısmına Bina Adı yazınız.

Allow NULL values için gelen Yes seçeneği, herhangi

bir binada ad bilgisi yoksa boş olarak kalmasını
sağlayacaktır. Length kısmında yer alan değer ise
bina ismi için 50’den fazla harf giremeyeceğinizi
söylemektedir. Default Value bir metin yazdığınız
takdirde her bina adı için aynı ad bilgisi getirecektir.

311
Diğer sözel bilgileri de aşağıdaki gibi doldurunuz. Sütun isimlerinde takma ad (Alias) kullanmak
istiyorsanız bir önceki adımda yapmış olduğunuz işlemi gerçekleştirebilirsiniz. SHAPE_Lenght ve
Shape_Area sütunlarını ArcGIS kendisi oluşturacaktır.

Bilgi: Short Integer ve Long Integer seçeneklerini Data Type olarak belirlemek, sözel bilgi olarak
tam sayıların kullanılabilmesini, Float, Double seçmek ondalıklı sayıların sözel bilgi olarak
girilebilmesini sağlamaktadır.

15 Finish butonuna tıklayınız. Feature class olarak oluşturduğunuz katmanınız Table of Contents’e
ve P25D02A2B Feature Dataset’in altına eklenmiştir. Bina katmanı üzerinde Open Attribute Table
diyerek öznitelik tablosunu inceleyiniz.

Girdiğiniz sütun bilgileri henüz bir detay çizmediğiniz için boş gelmektedir. Alias olarak
tanımladıklarınız ve tanımlamadıklarınızın farkına dikkat ediniz.

Bina için bir katman oluşturdunuz. Şimdi Yollar için bir katman oluşturacaksınız.

16 P25D02A2B üzerinde sağ tıklayarak New > Feature Class’ı seçiniz. Yol katmanı oluşturacağınız
için Name kısmına Yol_Orta, Type kısmınıda Line (Çizgi) olarak belirleyiniz. Çünkü yol verileri
geometri tipindedir.

312
 Öznitelik tablosundaki sütunları
oluşturmanız için gerekli pencere
karşınıza çıkacaktır. Bir önceki
katman için sütun isimlerini,
türlerini tek tek kendiniz yazdınız.
Şimdi ise daha önce oluşturulmuş
bir katmanın öznitelik tablosunda
yer alan sütun isimlerini
kullanacaksınız.

Next Butonuna tıklayınız. Gelen pencerede Import butonuna tıklayarak diğer bir katman ya da
tablodan sütun isimlerini alabilmeyi etkinleştiriniz. Browse for table/feature class penceresi
açılacaktır.

17 Bu pencerede C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu10\Veri klasörüne gelerek Yol.shp isimli shapefile

olarak oluşturulmuş Yol katmınını seçiniz ve Add butonuna tıklayınız.

Diğer katmanda yer alan öznitelik

tablosundaki sütunlar eklenmiş
olarak gelecektir.

Finish butonuna tıklayınız.

313
Çizgi ve alan detayları için katmanlar oluşturdunuz. Son olarak nokta katmanı için bir katman
oluşturacaksınız.

18 P25D02A2B dataseti üzerinde sağ tıklayarak New > Feature Class’ı seçiniz. Name kısmına
Elektrik_Diregi, Alias kısmına da Türkçe karakterleri kullanarak Elektrik Direği yazınız ve Type
kısmını Point (nokta) olarak değiştiriniz.

Öznitelik tablosundaki sütun isimleri ve türleri için aşağıdaki bilgileri giriniz.

Finish butonuna tıklayınız.

Oluşturduğunuz katmanlar Table of Contents’te ve P25D02A2B feature datasetin altında

görüntülenmektedir.
314
Bu işlemler ile veri tabanı tasarımı gerçekleştirilmiştir. Bu aşamadan sonra pafta
sayısallaştırılacaktır.

19 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu10\Verilerim altına
Verilerim_Uyg10b.mxd ismini vererek kaydediniz.

20 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama10b.mxd? sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama10b.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

Veri Girişi

Uygulama10c

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu10\Uygulama10c.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık

315
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

Bu uygulamada önceki uygulamalarda oluşturduğunuz katmanlar ve koordinatlandırdığınız pafta

yer almaktadır. Şimdi bunlar üzerinde çizim (sayısallaştırma-feature editing) ve öznitelik tablosunu
doldurma (table editing) işlemlerini gerçekleştireceksiniz. Oluşturulan veri tabanına veri girişi
yapma işlemine sayısallaştırma denilmektedir. Sayısallaştırma işlemi Esri vektör veri tipleri olan
Shapfile ve Geodatabase Feature Classlar’a ait gerekli güncellemelerin yapılarak veri tabanına
sözel bilgilerinin de eklenmesini içermektedir. ArcGIS 10.1 versiyonundan itibaren güncelleme
işlemi için kullanılacak Editing araçları güçlendirilerek geliştirilmiştir. Artık CAD kabiliyetinde
çizimler çok daha rahat bir şekilde yapılmaktadır.

2 Standard araç çubuğunda bulunan Editor araç çubuğunu açmayı sağlayan Editor Toolbar
aracına tıklayınız. Vektör veriler üzerinde güncelleme yapmanıza olanak sağlayan Editor araç
çubuğu ekrana gelecektir.

316
3 Katmanlar üzerinde veri girişi yapılması işlemini başlatmak için Editor > Start Editing’e tıklayınız.

4 Editor araç çubuğunda bulunan Create Features

aracına tıklayınız.

Ekrana Create Features penceresi

gelecektir. Bu pencere ile veri girişi
yapılacak katmanı seçerek ekran
üzerinden sayısallaştırma yapılmaktadır.

İlk olarak bina çizmeye başlayacaksınız.

317
5 Create Feature penceresinde bulunan Bina katmanına bir kez tıklayınız. Construction Tools
penceresinde çizim yapabilmeniz için araçlar çıkacaktır. Polygon aracını seçiniz ve haritaya
yaklaşınız.

6 Binanın köşesine mouse ile tıklayınız bir nokta atılacaktır,

sırasıyla diğer köşelerine tıklayınız. Son köşeye tıklayıp nokta
attıktan sonra klavyeden F2 tuşuna tıklayınız. Çiziminiz
sonlanacaktır (Çizim işlemini son noktayı attıktan sonra mouse
ile çift tıklayarak da gösterebilirsiniz).

Detaylar çizilirken, oluştururken tıklanılan her noktaya yeşil renkli atılan noktalara Vertex (nokta)
adı verilmektedir. Vertex ler ile çizimi istenilen şekilde değiştirebilirsiniz.

318
İlk binanızı çizmiş oldunuz. Şimdi bu binanın sözel bilgilerini öznitelik tablosuna gireceksiniz. Çizmiş
olduğunuz detayın sözel bilgisini doldurmanın 3 yolu vardır:

7 Çizmiş oduğunuz bina üzerinde Edit Tool aracıyla sağ klik yapınız ve Attributes özellliğini
seçiniz.

319
 Attributes penceresi açılacaktır. Bu pencerede
katmanı oluştururken belirlemiş olduğunuz
sütunlar boş olarak yer almaktadır.

8 Bina Adı sütunu için veri girişi yapacaksınız. Bina

Adının yanında bulunan kutuya tıklayınız ve
Karanfil yazınız.

İlk veri girişini yapmış oldunuz. Attributes penceresine çizdiğiniz detayı seçtikten sonra Editor araç

çubuğu üzerinde bulunan Attributes aracına tıklayarak da ulaşabilirsiniz. Bir diğer yol ise
detayınızı çizdikten sonra ilgili katmanın öznitelik tablosunu açıp bilgilerinin girişini yapmaktır.

Çizdiğiniz detayın diğer bilgilerini de doldurunuz.

320
9 Aşağıda yer alan şekildeki gibi birkaç tane bina detayı çiziniz ve Edit Tool aracını kullanarak
çizdiğiniz binaları seçiniz (çoklu seçim yapmak için klavyeden Shift tuşunu kullanabilirsiniz).

10 Editor araç çubuğundan Attibutes’e tıklayınız. Bu binaların hepsinin yapım yılı aynı olduğundan
hepsine aynı değeri girmeniz gerekmektedir. Seçmiş olduğunuz binaları Attributes penceresinde
görebilirsiniz.

Görmüş olduğunuz sayılar Bina katmanının

OBJECTEDID sütunundan gelmektedir.
OBJECTEDID bir katman oluşturduğunuzda
otomatik eklenen bir sütundur.

321
11 En üstte bulunan binayı temsil eden 3‘e tıklayınız (sayı farklılık gösterebilir) ardından kalvyeden
Shift tuşuna basarak en sondaki binayı temsil eden rakam olan 6’ya tıklayınız (sayı farklılık
gösterebilir).

12 Bina_Yasi sütununa gelerek 10 yazınız. Open

Attribute Table’ı açarak tüm binalara aynı anda 10
yazıldığını kontrol ediniz.

13 Create Features penceresinden Yol_Orta hattına tıklayınız. Construction Tools penceresinde

bulunan çizim araçları çizgisel detaylar çizebilmeniz için değişmiştir. Line çizim aracına tıklayınız.
Harita üzerinde yol çizmeye başlayınız. F2’ye basarak işlemi sonlandırınız.

322
14 Çizdiğiniz yolun sözel bilgilerini giriniz.

15 Son olarak Create Features penceresinde elektrik direkleri çizmek için Elektrik_Diregi’ne
tıklayınız. Construction Tools penceresinde bulunan çizim araçları noktasal detaylar çizebilmeniz
için değişecektir.

323
 16 Harita üzerinde elektrik direklerinin
üzerlerine mouse ile tıklayarak nokta atınız.

17 Çizmiş olduğunuz elektrik direklerinin sözel bilgilerini girmeyi unutmayınız.

324
Çizimleriniz ve öznitelik tablosuna girişleriniz bittikten sonra Editor araç çubuğundan Save Edits’e
tıklayarak çizmiş olduğunuz detayları ve sözel bilgilerini kaydediniz. Ardından Stop Editing’e
tıklayarak çizim işleminizi bitirebilirsiniz.

18 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu10\Verilerim altına
Verilerim_Uyg10c.mxd ismini vererek kaydediniz.

19 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama10c.mxd? sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama10c.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

Veri Güncelleme

Uygulama10d

Sayısallaştırma işlemi yapılmış olan bazı haritalarda; hatalar, eksik ya da fazla çizimler
olabilmektedir. Bu gibi yanlışlıklarda çizilmiş detayları silmeniz, düzeltmeniz mümkündür.

325
1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu10\Uygulama10d.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

Açmış olduğunuz harita dökümanında bazı çizim hataları yer almaktadır. Parsellerin yanlış yerde
olması, yönünün değişik olması, yolların çizilmemesi, eksik parsellerin olması gibi hatalar bu
hatalardan bazılarıdır. Şimdi bu hatalarıın düzeltmesini ve eksikliklerin giderilmesini
gerçekleştirerek haritanızda güncellemeler yapacaksınız.

2 Main Menu’de yer alan Bookmarks sekmesine gelerek Parsel Düzeltme’ye tıklayınız. Haritanız
güncelleştirme işlemi yapacağınız ilk yere gidecektir.

326
3 Güncelleme işlemini gerçekleştirebilmeniz için Editor araç çubuğunu çağırarak Start
Editing’i seçiniz.

4 Editor araç çubuğu üzerinde bulunan Edit Tool aracını seçerek düzenleme işlemini
gerçekleştireceğiniz parseli seçiniz.

Parselin köşe noktaları parsel

sınırları üzerinde değildir.

327
5 Editor araç çubuğunda bulunan Rotate Tool’u seçiniz. Rotate Tool seçimiş olduğunuz detayı
döndürmeye yaramaktadır. Parseli Rotate Tool aracıyla döndürmeye başlayınız. Sınırlara oturduğu
an işlemi durdurunuz.

İlk güncelleme işlemini gerçekleştirdiniz.

6 Bir diğer güncelleme işlemini gerçekleştirmek üzere Bookmarks’a gelerek Parsel Düzeltme 1’e
tıklayınız.

328
Parselin parsel sınırları içinde olmadığını göreceksiniz. Bu parseli tekrar çizmeden sınırların içine
taşıma işlemini gerçekleştireceksiniz.

7 Editor araç çubuğunda Edit Tool u seçerek parseli seçiniz. Parseli mouse yardımıyla sınırların
içine doğru sürükleyiniz.

8 Bookmarks’a gelerek Parsel Düzeltme 2‘ye tıklayınız. Haritanız düzeltme yapılacak olan bölgeye
gidecektir.

329
9 Editor araç çubuğunda bulunan Create Features‘a tıklayarak Create Features penceresini açınız.

Create Features penceresini açtığınızda

Parsel katmanının altında Subtypes adı
verilen yapılar görüntülenmektedir.
Oluşturulan subtypes lar ile güncelleme
işlemleri ve sembol işlemlerinde büyük
kolaylıklar sağlanmaktdır.

10 Meskun Konut Alanı isimli detayı seçiniz

ve ekran üzerinde sağ klik yaparak Absolute
XY özelliğine ulaşınız. Absolute XY penceresi
açılacaktır. Absolute XY, koordinatını
bildiğiniz parsellerin köşelerine noktalar
atmanız sağlar. Parselin bir köşesine nokta
atacaksınız X değeri 556218.086, Y değeri
4440587.568 olarak giriniz.

Ve Enter tuşuna tıklayınız. Noktanız

haritaya atılmıştır.

330
11 Noktanızı attıktan sonra mouse ile sağ tıklayınız ve Direction/Length özelliğine ulaşınız.
Direction/Length penceresi açılacaktır. 298 derece yönünde 93 metre uzunluğunda bir çizgi çizmek
istiyorsunuz. Direciton (yön) kısmına 298, Length (uzunluk) kısmına 93 yazınız ve klavyeden Enter’a
basınız. Parselinizin diğer köşesi için noktanız atılmıştır.

Direction/Length belirlediğiniz yönde,

belirlediğiniz uzunlukta çizgi çizmenizi ve
bu çizginin sonuna bir nokta atmanızı
sağlamaktadır.

Parselinizin diğer köşelerini daha önce öğrendiğiniz yöntemlerle tamamlayacaksınız. Ancak

parsellerinizin parsel sınırlarının dışında olmamasına özen gösteriniz.

331
12 Editor araç çubuğundan Snapping’e gelerek Snapping Toolbar’a tıklayınız. Snapping araç
çubuğu açılacaktır.

Snapping araç çubuğu, çizimlerinizde detayları yakalayıp çizimlere devam etmenizi sağlar. Böylece
bitişik detaylar çizmeniz mümkün hale gelir. Snapping araç çubuğundaki yakalama (snap)
özelliklerini aktif hale getirerek nokta, köşe, bitiş noktası, vertex yakalama özelliklerini
kullanabilirsiniz. Snapping hakkında detaylı bilgi için ArcGIS Help’te Proffessional Library > Data
Management > Editing Data > Using snapping > About Snapping’e ulaşabilirsiniz.

13 Snapping araç çubuğunda bulunan yakalama özelliklerinden vertex (düğüm-nokta) için olanı
aktif hale getiriniz.

14 Parselinizin diğer köşesine nokta atmak için parsel sınırının olduğu köşeye gidiniz. Programın
parsel köşe noktasını yakladığını göreceksiniz. (Eğer o köşede vertex olmasaydı yakalama işlemi
başarısız olacaktı, ancak köşe olduğu için vertex olması gerekmektedir). Noktanızı atınız.
332
Son köşeye de vertex atarak parsel çizme işlenini ya çift tıklayarak ya da F2’ye basarak
tamamlayınız.

15 Bookmarks’da yer alan Yol Çizim’e tıklayınız ve yol çizmek için gerekli alana gidiniz. Aşağıda
kırmızı ile çizili hatta yol olmadığını göreceksiniz. Şimdi yol çizim işlemini gerçekleştirceksiniz.

16 Create Feature penceresinde yol_orta’ya tıklayınız ve Construction Tools’tan yol çizmek için
gerekli çizim aracını seçiniz.

Yolların devamlı olması gerektiği düşünülürse iki yol arasında kopukluk olmaması gerekir. Bu
sepeble Snap özelliklerini kullanmanız gerekmektedir.

333
17 Çizilecek yolun başlayacağı yerdeki yolda bulunan herhangi bir yerle snap sağlanması için Edge
Snapping özelliğini aktif hale getiriniz.

18 Yolu çizmeye başlayınız, farkedeceksiniz ki çizilecek olan yolun başlangıcı Alper Sokağa ait
çizimin herhangi bir kenarıdır.

Yolunuzu çizerken diğer yollarla olan kesişim noktalarında snap in aktif olmasına dikkat ediniz. .

19 Yolun çizimininin sonuna geldiğinizde klavyeden F2’ye basarak işlemi bitiriniz.

Not: Yapılan sayısallaştırma işlelerini kaydetmek için Editor araç çubuğundaki Save Adits butonunu
kullanmanız gerekmektedir.

334
20 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu10\Verilerim altına
Verilerim_Uyg10d.mxd ismini vererek kaydediniz.

21 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama10d.mxd? sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama10d.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

335
336
Bölüm 6: Raster Verilerin Koordinatlandırılması ve Sayısallaştırılması

Konu 11 Veri Güncelleme ve

Gelişmiş Güncelleme Araçları
Gelişmiş Güncelleme Araçları

337
Gelişmiş Güncelleme Araçları

Coğrafi Bilgi Sistemlerinde önemli bir yer tutan vektör veri üretim aşamasını bu konu sonunda
kolaylaştırıp daha hatasız ve hızlı şekilde yapmayı öğrenceksiniz. ArcGIS 10.1 ile gelen yeniliklere
de yer verilmeye çalışılacaktır.

Uygulamada Editor ve Advanced Editor araç çubuklarına ait araçlar kullanılacaktır. Advanced
Editing araç çubuğuna yeni eklenen araçlara da değinilecektir.

Uygulama verilerimiz Hava Fotoğrafı isimli bir raster veri üzerinde Yapı Adası ve Parsel isimli iki
adet alansal vektör veri, Orta Refuj isimli çizgisel vektör veri ve son olarak Ağaçlar isimli noktasal
vektör veri bulunmaktadır.

Uygulamanın ilk kısımlarında Editor araç çubuğundaki araçlar, sonraki kısmında ise Advanced
Editing araç çubuğu üzerindeki güncelleme araçları kullanılacaktır.

İlk olarak haritanızda bulunan Orta Refuj katmanı üzerinde Copy Parallel aracı kullanılacaktır. Orta
Refuj geçmeyen bir yola kolay bir şekilde refüj çizilecektir.

İkinci olarak orta refüjlerdeki ağaç dikim çalışmasında ağaç olmayan bir caddede ağaçların
nerelere dikilmesi gerektiğini planlayacaksınız.

Uygulama11a

Orta Refuj olmayan bir yola Editor araç çubuğu araçlarından Copy Parallel ile kolay ve hızlı bir
şekilde refuj çizeceksiniz. Burada seçilecek bir refujun sağ veya sol tarafına uzaklığını belirttiğiniz
kadar mesafeye bir refüj çizilmesini sağlayacaksınız.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu11\Uygulama11a.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

338
2 Standard araç çubuğu üzerinde bulunan Editor butonuna tıklayınız.

3 Ekrana gelen Editor araç çubuğu üzerinde Editor açılır menüsüne tıklayınız, açılan seçeneklerden
Start Editing seçeneğini seçiniz.

Haritanızdaki katmanlar ile Editor araç çubuğundaki araçlar güncellemeye açık hale gelecektir.

4 Tools araç çubuğundaki Zoom In aracını kullanarak haritanızın (Hava Fotoğrafı katmanının) sağ
alt köşesine yaklaşınız.

339
5 Editor araç çubuğu üzerinde bulunan Edit Tool ile 2874 isimli yolu seçiniz.

Yol ve parsel isimlerini görebilmek için 1:3001 ölçekten daha yakın bir ölçeğe kadar yaklaşınız.
(Örn: 1:1500)

6 Editor araç çubuğu üzerindeki Editor

açılır menüsüne tıklayınız ve açılan
seçeneklerden Copy Parallel…
seçeneğini seçiniz.

Copy Paralel seçeneğinin aktif olması

için çizgisel veri seçilmesi gerekir.
Alan veya nokta geometrisine ait
nesne seçildiğinde paralel bir hat
oluşturulamayacağından Copy Parallel
aktif olmayacaktır.

340
 Copy Parallel araç penceresi ekrana
gelecektir.

Aynı zamanda seçili olan 2874 isimli

refujün üzerinde siyah yön okları
belirecektir. Bu oklar refüjun çizilmesi
sırasında izlenen yönü belirtmektedir.
Sayısallaştırmaya okların geldiği yönden
başlanmıştır. Buna bağlı olarak da refujun
yön bilgisi ortaya çıkmaktadır. Okların
gidiş yönünün sağ tarafı sağ yönü, sol
tarafı ise sol yönü belirtmektedir. Bu
bilgiler kopyalanacak paralelin yönünü
belirlemektedir.

7 Copy Parallel araç penceresinde Template

kısmında Orta Refuj katmanı varsayılan şekilde
gelecektir. Değişiklik yapmadan devam ediniz.
Distance kısmına 185 yazınız. Side kısmına da
Left (Sol) seçeneğini tamamlayınız.

Template (Şablon) kısmında yeni çizilecek paralelin hangi katman içine çizileceğini
belirleyebilirsiniz. Distance (Mesafe) kısmında paralelin kaç birim uzaklığa çiziliceğini
belirleyebilirsiniz. Buraya yazmanız gereken sadece sayıdır (Ör: 100). Birim ise harita
projeksiyonunda belirlenen birime (Meters, Feet, Mile gibi) göre değişmektedir. Side (Taraf)
kısmında yeni paralelin hangi tarafa çizileceğini belirleyebilirsiniz. Right ile sağ taraf, Left ile sol,
Both seçeneği ile de her iki tarafa paralel çizdirebilirsiniz.

341
 8 OK butonuna tıklayınız ve 2874 nolu
refüjun sol tarafındaki sokağı
gözlemleyiniz.

Yeni refuj aşağıdaki gibi kopyalanacaktır.

Görüldüğü üzere refüj öznitelik bilgisi ile

kopyalanmıştır.

Copy Parallel aracını kullandığınız bu aşamadan itibaren hava fotoğrafı üzerinde refüj olmayan yol
kalmamış oldu. Devam eden adımlarda refuj üzerinde ağaç olmayan yollara ağaçlar çizilecektir. Bu
işlem de kolay, doğru ve planlanan şekilde yapılacaktır. Kullanılacak aracın ismi Construct
Points’dir. Nokta yapılandır anlamına gelen bu araç ile seçilen bir çizgisel veri üzerine otomatik
şekilde noktasal veri oluşturabilirsiniz. Bu işlem ağaçlarda, elektrik direklerinde, çöp
konteynırlarında, posta kutularında vs. kullanılmaktadır.

342
9 Editor araç çubuğunda bulunan Edit Tool ile 2012 isimli refüjü seçiniz (2012 isimli refuj önceki
adımlarda kopyaladığınız 2874 isimli refujun üst kısmındadır).

10 Table of Contents penceresinde Orta Refuj katmanı üzerinde sağ tıklayınız, ardından Selection
seçeneğine geliniz ve açılan seçeneklerden Zoom To Selected Features seçeneğine tıklayınız.

11 Editor araç çubuğu üzerindeki Editor açılır menüsüne tıklayınız ve açılan seçeneklerden
Construct Points… seçeneğini seçiniz.

Construct Points araç penceresi ekrana

gelecektir.

343
12 Template kısmında Ağaçlar katmanını tanımlayınız. Construct Options kısmında Distance
seçeneğine tıklayınız ve sağ tarafındaki boşluğa 75 yazınız.

Construct Options kısmında Distance

seçeneği ile belirlediğiniz mesafe kadar
aralıklarla noktasal veri üretebilirsiniz.
Number of Points seçeneğine ile
belirlediğiniz sayı kadar nokta
üretebilirsiniz.

Orientation kısmında iki seçenek bulunur.

From Start point of line seçeneği ile
seçtiğiniz çizgisel verinin başlangıç yerinden
itibaren nokta verisi üretebilirsiniz. From
End point of line ile çizgisel verinin bitiş
yerinden itibaren noktasal veri
üretebilirsiniz.
13 OK butonuna tıklayınız ve oluşan ağaçları gözlemleyiniz. Zoom In aracı ile gözlem yapabilirsiniz.
Tools araç çubuğunda bulunan Clear Selected Features butonuna tıklayınız ve seçiminizi kaldırınız.

Nokta yapılandırma işlemi ile kolay ve doğru şekilde ağaç dikim yerlerinizi planladınız. Devam eden
adımlarda 2012 isimli refüjün bölünmesi işlemi yapılacaktır. Bu refüj iki farklı belediyenin hizmet
alanına girdiği için bölümlenecektir. Bölünme işlemi 2873 isimli refüje bağlanılan kavşaktan
yapılacaktır. Bu da 2012 isimli refüjün %48 lik kısmının bölünmesi anlamına gelmektedir.

344
14 Zoom In aracını kullanarak 2012 isimli refuja yaklaşınız ve Editor araç çubuğu üzerinde bulunan
Edit Tool ile 2012 isimli refuju seçiniz.

15 Editor araç çubuğu üzerindeki Editor açılır menüsüne tıklayınız ve açılan seçeneklerden Split
seçeneğine tıklayınız.

Split araç penceresi ekrana gelecektir.

16 Split Options kısmında Percentage (Yüzde) seçeneğine tıklayınız ve sağ taraftaki boşluğa 48
yazınız. Orientation kısmında From Start Point of Line seçeneğine tıklayınız.

345
 Construct Options kısmında Distance
seçeneği ile belirlediğiniz mesafe kadar
seçili çizginizi bölebilirsiniz. Into Equal
Parts seçeneği ile belirlediğiniz sayı
kadar eşit aralıklarla seçili çizginizi
bölümleyebilirsiniz. Percentage
seçeneği ile belirlediğiniz yüzdelik
dilime göre bölümleme yapabilirsiniz.

Orientation kısmında iki seçenek

bulunur. From Start point of line
seçeneği ile seçtiğiniz çizgisel verinin
başlangıç yerinden itibaren nokta verisi
üretebilirsiniz. From End point of line ile
çizgisel verinin bitiş yerinden itibaren
noktasal veri üretebilirsiniz.

17 OK butonuna tıklayınız ve bölümlenen çizgiyi gözlemleyiniz.

Ekrana seçtiğiniz 2012 refüjünün başlangıçtan itibaren %48’lik bölümü seçili olarak gelecektir. Bu
da 2873 isimli refüj ile kesişme noktasına denk gelmektedir.

346
Çizgisel veriyi bölümleme işlemini Editor araç çubuğu üzerindeki Split aracı ilta e de manuel
olarakyapabilirsiniz. Buradaki Split aracı size istediğiniz yerden bölümleme imkanı sunar. Çizgiyi
herhangi bir vertex (düğüm-nokta) veya edge (kenar) noktasından bölebilirsiniz.

Bölme işlemlerinin arkasından size gelen birleştirme işlemleri de olmaktadır. Fakat birleştirme
işlemi alan geometri tipindeki verileri üzerinde yapılacaktır. Burada 2012 refüjünün geçtiği yoldan
cephe alan 4 değerli parselin birleştirme işlemi yapılacaktır. Bir özel girişimci bu yol kenarında bir
işyeri açmak istemektedir. Seçtiği 4 parseli satın almıştır ve bunlar tek bir parsel adında
birleşecektir. Bu parseller 2867, 2869, 2870 ve 2871 nolu parsellerdir. Devam eden adımlarda bu
parseller hem grafiksel hem de tablosal anlamda birleştirmeye uğrayacaktır.

18 Önceki adımlarda bölümlenen refüje yakın olan 2867, 2869, 2870 ve 2871 nolu parsellerin
bulunduğu yere aşağıdaki görüntüden de faydalanarak Zoom In aracı ile yaklaşınız.

Select By Attributes penceresi ile sorgu yaparak da bu 4 komşu parselden birini bulabilirsiniz.

347
19 Editor araç çubuğu üzerinde bulunan Edit Tool’a tıklayınız, ardından klavyenizden Üst Karakter
(Shift) tuşuna basılı tutarak 2867, 2869, 2870 ve 2871 nolu parselleri seçiniz.

20 Editor araç çubuğu üzerindeki Editor açılır menüsüne tıklayınız ve açılan seçeneklerden Merge
seçeneğine tıklayınız.

Merge araç penceresi ekrana gelecektir.

Merge penceresinde size yeni oluşacak tek parça halindeki parselin hangi öznitelikte birleştirmek
istediğiniz sormaktadır.

21 2867 (Parsel) nesnesi üzerinde çift tıklayınız ve birleşen parseli gözlemleyiniz.

348
 Tek bir parsel haline gelen
grafiksel nesnenin tablosal
verisinde de gözlemleme
yapabilirsiniz.

Özel girişimcinin parsel birleştirme (Tevhid) işlemini gerçekleştirmiş oldunuz.

22 Tools araç çubuğunda Clear Selected Features butonuna tıklayınız ve seçimlerinizi temizleyiniz.

Devam eden adımlarda Yapı Adası katmanı üzerinde Trace aracı kullanılarak kolay ve topolojik
herhangi bir hata olmadan çizim yapılacaktır.

23 Editor araç çubuğu üzerindeki Create Features butonuna tıklayınız.

Haritanızın sağ tarafında katmanların ve çizim tekniklerinin bulunduğu Create Features penceresi
açılacaktır.

24 Create Features penceresinde katman listesinde bulunan Yapı Adası katmanına tıklayınız ve
birleştirilen parselin vertex ini seçiniz.

349
25 Ardından Editor araç çubuğu üzerinde bulunan Trace butonuna tıklayınız.

350
26 Sonra imlecinizi (mouse) yapı adasını oluşturacak olan parsellerin dış köşesinden tıklamadan
sadece yürütünüz. Son olarak başladığınız vertex e en yakın diğer taraftaki (ekran görüntüsüne
göre sol) vertex te çift tıklayarak çiziminizi bitiriniz. Bu sayede sadece imlecinizi yürüttüğünüz
yerde bir yapı adası oluşacaktır.

Trace kelime anlamı olarak uygulama için izleme olarak çevrilebilir. Trace aracı ile daha önceden
çizilmiş alansal verilerin vertex yerlerinden takip edilerek kapalı alanlar oluşturulabilir. Trace aracı
uygulamadaki gibi yapı adası çizimlerinde, devam eden vektör veriler olarak toprak ve jeoloji
haritalarının çizilmesinde büyük kolaylıklar sağlamaktadır.

27 Uygulama11a çalışmasında yapılan işlemleri kaydetmek için Editor araç çubuğu üzerinde
bulunan Editor açılır menüsünden Save Edits seçeneğine tıklayınız.

Devam eden adımlarda gelişmiş güncelleme araçlarının bulunduğu Advanced Editing araç çubuğu
üzerinde bulunan araçlardan Align To Shape aracı anlatılacaktır. Diğer araçlar hakkında da teorik
bilgiler verilmeye çalışılacaktır. Align To Shape aracı ile seçili olan alansal nesnenizi (yapı adası gibi)
başka bir çizgisel veriye (yol orta hattı gibi) göre hizalayabilirsiniz. Bu hizalama ile de herhangi bir
topolojik hata ile karşılaşma durumunuz olmayacaktır. Bu sayede doğru ve sorunsuz veriyi üretmiş
olacaksınız.

28 Editor araç çubuğu üzerinde bulunan Editor açılır menüsünden More Editing Tools, ardından
Advanced Editing seçeneğine tıklayınız.

351
Ekrana Advanced Editing araç çubuğu gelecektir.

29 Trace aracı ile önceki adımlarda çizdiğiniz yapı adası seçili iken Advanced Editing araç
çubuğunda ArcGIS 10.1 ile gelen Align To Shape aracına tıklayınız.

Ekrana yandaki gibi Align To Shape

araç penceresi gelecektir.

30 Align To Shape araç penceresinde Alignment shape bölümünde bulunan butonuna

tıklayınız ve yapı adasının alt kısmında bulunan 2012 isimli refüjün bir köşesinde ardından Trace
aracına imlecinizi sadece refüj üzerinde sürükleyiniz. 2865. refüje kadar çizginizi uzatınız ve bitiş
yerinde mouse nuzde bir kez sol tuşa tıklayınız.

352
 İlk olarak seçili alansal
nesne hizalanacak
nesne olarak
tanımlanmaktadır.

İkinci olarak üzerinde

çizgi ile izlenen çizgisel
nesne hizalanan sınır
olarak
tanımlanmaktadır.

31 Align To Shape araç

penceresinde Layer to be
aligned altında Yapı Adası
katmanının çekini atınız.
Tolerance altındaki 0, 0001
değerini 100 olarak
değiştiriniz, Align butonu aktif
olacaktır ardından Align
butonuna tıklayınız ve
değişikliği gözlemleyiniz.

353
 Yanda gösterildiği gibi yapı
adası refüje göre
hizalanmıştır. Görüldüğü
üzere sadece yapı adası
hizalanmıştır, parseller
hizalanmamıştır. Çünkü
Layer to be aligned
bölümünde sadece Yapı
Adası katmanı seçilmiştir.

Align To Shape aracı ile devam eden veri olarak nitelendirilebilecek orman alanları, jeolojik
formasyon, büyük toprak grupları gibi nesneler bu şekilde bir nesneye göre hizalanabilir. Devam
eden açıklamalarda Advanced Editing araç çubuğunda yer alan diğer araçlar teorik olarak
anlatılacaktır.

Construct Polygons aracı ile çizgisel veya alansal nesnenlerin arasında kalan boş yerleri alansal
nesneler olarak oluşturabilirsiniz.

354
32 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu11\Verilerim altına
Verilerim_Uyg11a.mxd ismini vererek kaydediniz.

33 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama11a.mxd sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama11a.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

355
356
Bölüm 7: Veri Dönüşümü ve Görüntü Analizleri

Konu 12 Veri Dönüşümleri

GPS (KKS)‘ten Veri Dönüşümü

Haritaya Koordinat Verilerinin Eklenmesi

CAD Veri Dönüşümleri

357
Veri dönüşümleri Coğrafi Bilgi Sistemlerinde günümüzde çokça yer tutan bir konudur. Özellikle
GPS (Global Positioning System) veya KKS (Küresel Konumlandırma Sistemi) cihazlarından gelen
veriler ile MS Excel, .dbf gibi tablosal ortamda bulunan koordinat verilerinden Esri vektör veri
tiplerine dönüşümler yapılmaktadır. Bunların yanı sıra CAD yazılımlarında üretilen veri tipleri de
Esri vektör verilerine çokça dönüştürülüp kullanılmaktadır. Bu konuda sırasıyla GPS cihazından
alınan .GPX uzantılı veriler, MS Excel ortamındaki koordinat verileri ve AutoCAD ortamından alınan
veriler Shapefile verisine dönüştürülecektir.

GPS (KKS)’ten Veri Dönüşümü

Bu uygulamada GPS cihazından alınan .GPX uzantılı mekansal bilgiler nokta geometri tipinden
Shapefile veri tipine dönüştürülecektir. Bu uygulama için intenet bağlantınız yok ise Shaded Relief
isimli raster veriyi göremezsiniz.

Uygulama12a

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu12\Uygulama12a.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

358
2 Standard araç çubuğunda ArcToolbox butonuna tıklayınız.

3 Ekrana gelen ArcToolbox arayüzünde Conversion Tools’un artı (+) işaretine tıklayınız. Altında
açılan seçeneklerden From GPS araç setinin artı (+) işaretine tıklayınız ve açılan GPX To Features
aracına çift tıklayınız.

Ekrana GPX To Features araç penceresi gelecektir.

3 GPX To Features araç penceresinde Input GPX File alanına C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu12\Veri

klasöründe bulunan “GPX_izleri” isimli GPX verisini tanımlayınız. Output Feature class alanında
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu12\Verilerim klasörüne erişim sağlayınız. Oluşturacağınız yeni
Shapefile verisine “GPS_Verileri” ismini veriniz ve önce Save daha sonra da GPX To Features
penceresinde OK butonuna tıklayınız.

359
 GPX To Features araç penceresi
arka planda çalışacaktır ve işlem
tamamlandıktan sonra gps
verileriniz ArcMap arayüzünde
görüntülenecektir.

Arazide toplanan GPS verileri bu sayede kolay şekilde Shapefile formatında ArcMap arayüzünde
görüntülenmiş oldu.

4 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de yer
alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu12\Verilerim altına
Verilerim_Uyg12a.mxd ismini vererek kaydediniz.

360
5 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i kapatınız
ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama12a.mxd sorusuna karşılık No butonuna tıklayınız.
Böylece Uygulama12a.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

Haritaya Koodinat Verilerinin Eklenmesi

Bu uygulamada ölçüm cihazlarından alınan koordinat verilerini kolay ve hatasız bir şekilde ArcGIS
ortamına ekleyip görüntülemeyi öğreneceksiniz. Daha önceden araziden alınan konumsal veriler
MS Excel ortamında saklanmaktadır.

Uygulama12b

Arazi ekibiniz tarafından toplanan koordinat verileri MS Excel ortamında depolanmıştır. Sizden bu
verilerin Coğrafi Bilgi Sistemleri’ne yani ArcGIS ortamına eklenmesi ve projeksiyon sistemi
verilmesi istenmektedir.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu12\Uygulama12b.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

361
2 Ana menü sekmelerinden File sekmesine, ardından Add Data açılır menüsünden Add XY Data…
seçeneğine tıklayınız.

Add XY Data penceresi görüntülenecektir.

362
 3 Ekrana gelen Add XY data
penceresinde üst kısımda bulunan
“Choose a table from the map or
browse for another table” altında
bulunan Browse butonuna
tıklayınız. Ekrana gelen Add
penceresinde
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu12\Veri
klasörüne bağlantı sağladıktan
sonra GPS_izleri_Excel.xls dosyasına
çift tıklayınız ve ardından içinde
açılan “GPS_izleri$” çalışma
sayfasını seçip Add butonuna
tıklayınız.

4 Add XY Data penceresinde “Specify the folder for the X, Y and Z coordinates” altında bulunan X
Field alanına Enlem sütununu, Y Field alanına Boylam sütununu ve Z Field alanına da Yükseklik
sütununu tanımlayınız.

Coordinate System of Input Coordinates altında bulunan Edit butonu ile ekleyeceğiniz koordinat
verilerine projeksiyon sistemi tanımlayabilirsiniz. Uygulamada veriler GCS_WGS_1984 projeksiyon
sisteminde geldiği için Edit butonu ile bir işlem yapılmayacaktır.

363
5 Add XY Data penceresinde OK butonuna tıklayınız. Ekrana gelen “Table Does Not Have Object-ID
Field” soru penceresinde OK butonuna tıklayınız.

“Table Does Not Have Object-ID Field” penceresi ile Esri’de tablosal verilerde olması gereken bir
sütun olarak Object-ID (Nesne-ID) sütunu eklediğiniz tabloda olmadığı için size bir uyarı penceresi
sunulmaktadır.

Eklediğiniz koordinatlar nokta geometrisinde ArcMap arayüzünde görüntülenecektir. Noktalar

görünmüyorsa GPS_izleri$ Events isimli Event Layer üzerinde sağ tıklayınız ve ardından Zoom to
Layer seçeneğine tıklayınız.

364
Table of Contents penceresine eklenen “GPS_izleri_Excel$ Events” haritanıza bir Event Layer (Olay
katmanı) olarak eklenmiştir. Devam eden adımlarda bu koordinat verileri Esri vektör veri
tiplerinden Shapefile formatına dönüştürülecektir.

365
 6 Table of Contents penceresine eklenen
“GPS_izleri_Excel$ Events” Event Layer
üzerinde sağ tıklayınız. Açılan menüde
imlecinizi Data seçeneği üzerine getiriniz
ardından Export Data seçeneğine tıklayınız.

Export Data penceresi görüntülenecektir.

7 Export Data penceresinde Output feature class altında bulunan Browse butonuna tıklayınız.
Ekrana gelen Saving Data penceresinde C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu12\Verilerim klasörüne
bağlantı sağladıktan sonra oluşturacağınız yeni katman ismini “GPS_Shapefile” olarak veriniz.

366
Saving Data penceresinde Save as type alanında Shapefile seçili olduğundan emin olduktan sonra
Save butonuna tıklayınız.

8 Export Data penceresinin aşağıdaki gibi olduğundan emin olunuz ve OK butonuna tıklayınız.

9 Ekrana gelen ArcMap isimli soru penceresinde dönüştürülen yeni katmanı haritaya eklemek
istediğinizi sormaktadır. Yes butonuna tıklayınız ve yeni katmanın Table of Contents penceresine
eklendiğini gözlemleyiniz.

367
10 GPS_izleri_Excel$ Events üzerinde sağ tıklayınız ve Remove özelliğini seçiniz. GPS_Shapefile
katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve Open Attribute Table özelliğini seçiniz. Eklediğiniz tabloyu
gözlemleyiniz.

11 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu12\Verilerim altına
Verilerim_Uyg12b.mxd ismini vererek kaydediniz.

368
12 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama12b.mxd sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama12b.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

CAD Veri Dönüşümleri

Coğrafi Bilgi Sistemlerinde en çok kullanılan bir diğer dönüşüm işlemi olan CAD veri dönüşümleri
kullanıcılar tarafından çok kullanılan bir dönüşüm işlemidir. Uygulamada konumsal veri
modellerinin gelişiminde ilk sırada bulunan Spagetti veri yapısında bulunan CAD verileri, gelişimin
son aşamasına denk gelen konumsal veritabanı modeli yapısında bulunan Shapefile, Feature Class
gibi Esri veri formatlarına dönüştürülecektir. Spagetti veri yapısında mekansal bilgilerin,
sembolojilerin ve ilişkilerin tamamı tablolarda tutulmaktadır. Başka bir formata
dönüştürüldüğünde de sorunlar olmaktadır.

369
Uygulama12c

Bu uygulamada CAD ortamından alınan verilerin, kolay bir şekilde ArcMap arayüzüne eklenişini,
CAD verilerinin özniteliğine göre sorgulanabileceğini ve CAD ortamından hızlı şekilde Shapefile
ortamına eklenebildiğini öğreneceksiniz.

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu12\Uygulama12c.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

Ekrana boş bir ArcMap arayüzü gelecektir.

2 Standart araç çubuğunda Add Data butonuna tıklayınız ve Add Data penceresinde
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu12\Veri\25d02.DWG verisetine bağlantı sağlayınız. Ardından “line” ,
“polygon” , “point” nesnelerinin klavyenizden Ctrl tuşuna basılı tutarak seçiniz ve Add butonuna
tıklayınız.

25d02.DWG içindeki nokta, çizgi ve alan geometrisindeki nesneler ArcMap arayüzünde

görüntülenecektir.

370
Table of Contents penceresinde boşlukta bir kez tıklayınız ve katman seçimlerini kaldırınız.

3 Ana menü sekmelerinden Selection sekmesine tıklayınız, ardından Select By Attributes

fonksiyonunu seçiniz.

4 Ekrana gelen Select By Attributes sorgu penceresinde; üstte bulunan Layer kısmında 25d02.DWG
line katmanını tanımlayınız. Orta kısımda bulunan sütun kutusunda “Mahalle” sütununa çift
tıklayınız. Operatörler kutusundan eşittir (=) butonuna tıklayınız. Ardından Get Unique Values
butonuna tıklayınız ve gelen seçeneklerden “Gazi” seçeneğine çift tıklayınız.

371
 5 Select By Attributes pencereniz
yandaki gibi olduğunda OK
butonuna tıklayınız.

Gazi Mahallesi sınırlarında bulunan çizgisel nesneler seçilmiştir.

372
 6 Table of Contents penceresinde
bulunan 25d02.DWG line katmanı
üzerinde sağ tıklayınız, imlecinizi Data
seçeneği üzerine getiriniz ardından
Export Data özelliğini.

Export Data penceresi görüntülenecektir.

373
7 Export Data penceresinde; Export kısmında Selected features seçeneğinin seçili olduğundan
emin olunuz.

8 Output feature class altında bulunan Browse butonuna tıklayınız. Ekrana gelen Saving Data
penceresinde C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu12\Verilerim klasörüne bağlantı sağladıktan sonra
oluşturacağınız yeni katman ismini “Gazi_cizgi” olarak veriniz. Saving Data penceresinde Save as
type alanında Shapefile seçili olduğundan emin olduktan sonra Save butonuna tıklayınız.

9 Export Data penceresinin aşağıdaki gibi olduğundan emin olunuz ve OK butonuna tıklayınız.

374
10 Ekrana gelen ArcMap isimli soru penceresinde dönüştürülen yeni katmanı haritaya eklemek
istediğinizi sormaktadır. Yes butonuna tıklayınız ve yeni katmanın Table of Contents penceresine
eklendiğini gözlemleyiniz.

Seçili olan Gazi Mahallesi sınırlarında bulunan çizgisel nesneler artık Esri vektör veri tiplerinden
Shapefile formatına dönüştürüldü ve yukarıdaki gibi ekranda görüntülenmiş oldu.

11 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu12\Verilerim altına
Verilerim_Uyg12c.mxd ismini vererek kaydediniz.

12 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama12c.mxd sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama12c.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

375
376
Bölüm 7: Veri Dönüşümü ve Görüntü Analizleri

Konu 13 Görüntü Analizleri

Görüntü Analizleri

377
Coğrafi Bilgi Sistemlerinde önemli bir veri kaynağı ve altlık harita oluşturan uydu görüntülerinin
işlenmesi ve zenginleştirilmesi gerekmektedir. Bu gibi işlemleri kolaylaştıran ve bir arada yapabilen
ArcGIS masaüstü ürünlerinin kullanımı gün geçtikçe artmaktadır. ArcGIS 10 versiyonu ile gelen ve
ArcGIS 10.1 versiyonuyla da daha çok zenginleştirilen Image Analysis penceresi, bir görüntü işleme
yazılımının yapabildiği çokça temel işlevi kolayca gerçekleştirmektedir. Image Analysis
penceresindeki araçlar ile uydu görüntülerini kolayca kesebilirsiniz (Raster Clip), görüntü
keskinleştirme (Pan-sharpened), maskeleme, görüntü sıyırma (Swipe ve Flicker), interaktif görüntü
genişletme (Interactive Strech Tool), NDVI (Normalized Difference Vegetation
Index/Normalleştirilmiş Fark Bitki İndeksi), görüntü filtreleme, Mensuration (Ölçüm) araçları ile
diğer temel işlevler yapılabilmektedir.

Görüntü Analizleri

Uygulamamızda 6 banda sahip .img uzantılı bir uydu görüntüsü üzerinde görüntü kesme, NDVI
haritalaması, Swipe ve Flicker araçları ile ölçüm araçları kullanılacaktır.

Uygulama13a

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu13\Uygulama13a.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

378
2 Ana menü sekmelerinden Windows sekmesine tıklayınız ve ardından Image Analysis özelliğini
seçiniz.

379
 Image Analysis penceresi görüntülenecektir.

3 Ekrana gelen Image Analysis penceresinin başlık kısmında çift tıklayınız ve pencereyi sabitleyiniz.
Ardından Image Analysis penceresinde katman listesinden Uydu_Goruntusu.img katmanı üzerinde
tıklayınız.

380
4 Tools araç çubuğunda bulunan Select Features by Rectangle aracına, ardından Data View’de
görüntülenen “Calisma_Alani” grafik nesnesi üzerinde tıklayınız.

Kesmek istediğiniz raster görüntüyü Image Analysis penceresinde seçtikten sonra, hangi sınırlara
göre kesmek istediğiniz alanı da seçmiş oldunuz.

5 Image Analysis penceresinde bulunan işlemler listesinde Clip butonuna tıklayınız.

6 Katman listesi ve Table of Contents penceresinde “Clip_Uydu_Goruntusu.img” isimli bir katman

üretilecektir. Table of Contents penceresinde “Uydu_Goruntusu.img” katmanının çekini kaldırınız
ve yeni görüntüyü gözlemleyiniz.

381
7 Image Analysis penceresinde bulunan katman listesindeki kesilen yeni görüntü olan
“Clip_Uydu_Goruntusu.img” katmanını seçiniz ve işlemler listesinde bulunan Save butonuna
tıklayınız.

Export Raster Data - Clip_Uydu_Goruntusu.img penceresi görüntülenecektir.

382
8 Export Raster Data penceresinin alt bölümünde bulunan Location kısmında Browse butonuna
tıklayınız. Açılan Select Workspace penceresinde C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu13 klasörüne bağlantı
sağladıktan sonra Verilerim klasörünü sadece seçiniz ve Add butonuna tıklayınız.

383
9 Export Raster Data penceresinde Name alanına “Calisma_Goruntu” ismini veriniz. Format açılır
menüsünden ise IMAGINE Image formatını seçiniz.

10 Export Raster Data penceresinde yukarıdaki ayarları yaptıktan sonra Save butonuna tıklayınız.
Ekrana gelen Output Raster penceresinde oluşturduğunuz yeni katmanın haritanıza eklenmesini
sormaktadır, Yes butonuna tıklayınız. Yeni katman olan “Calisma_Goruntu” katmanını
gözlemleyebilirsiniz.

Image Analysis ile üretilen her katman bilgisayarınızın geçici ve gizli klasöründe (C:\Users\ISLEM-
~1\AppData\Local\Temp\arc4971 gibi) saklanır, bu yüzden görüntüyü kaydetmeniz önemlidir.

11 Image Analysis penceresindeki “Clip_Uydu_Goruntusu.img” katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve

Remove özeliğini seçiniz.

12 Image Analysis penceresindeki “Calisma_Goruntu.img” katmanını seçiniz ve İşlemler

listesindeki NDVI (yeşil yaprak) butonuna tıklayınız. Oluşacak katmanı Zoom In aracıyla
gözlemleyebilirsiniz.

384
“NDVI_Calisma_Goruntu.img” isminde yeni bir görüntü oluşacaktır.

NDVI (Normalized Difference Vegetation Index/Normalleştirilmiş Fark Bitki İndeksi) haritaları ile
biyokütle durumları, yaprak alanları, fotosentez için yutulan enerji miktarı gibi bitkilere ait bilgiler
elde edilip tarım, toprak vs. zirai ve doğal/beşeri bir çok konu analiz edilebilmektedir.

NDVI= Yakın İnfrared band -Kırmızı Band / Yakın İnfrared band +Kırmızı Band

13 Üretilen NDVI haritasını kaydetmek için bu uygulamanın 7 ile 11. adımlarını takip edebilirsiniz.

Devam eden adımlarda oluşan iki görüntü arasındaki farklılıkları kavrayabilmek amacıyla Swipe ve
Flicker araçları kullanılacaktır.

385
 14 Image Analysis penceresinde “NDVI_Calisma_Goruntu.img” ile “Calisma_Goruntu.img”
katmanın çeki onaylı olduktan sonra Görüntü (Display) listesi altında bulunan Swipe aracına
tıklayınız ve Data View’ de mouse nuzun sol tuşuna basılı tutarak görüntüyü sıyırınız.

Swipe aracını yatayda ve dikeyde kullanabilirsiniz. Swipe ile üst üste binen iki görüntü manuel
şekilde sıyrılabilirken, Flicker aracı ile sıyırma işlemi zamanlı şekilde otomatik olarak yapılmaktadır.

Yeteri kadar Swipe aracı ile pratik yaptıktan sonra devam eden adımları uygulayabilirsiniz.

15 Image Analysis penceresinde “NDVI_Calisma_Goruntu.img” ile “Calisma_Goruntu.img”

katmanın çeki onaylı olduktan sonra Görüntü (Display) listesi altında bulunan Flicker aracına
tıklayınız ve yanında varsayılan şekilde yazan 500 değerini azaltıp çoğaltınız.

386
 500 değerini düşürdükçe görüntünün gidip gelme
hızı artacak, 500 değerini yükselttikçe hız
azalacaktır. Flicker aracı çalışır durumda iken
mouse nuz ile yaklaşıp uzaklaşabilirsiniz ve iki
görüntü arasındaki farklılığı gözlemleyebilirsiniz.

16 Flicker aracından çıkmak için tekrar Flicker aracına tıklayınız.

17 Image Analysis penceresinde “NDVI_Calisma_Goruntu.img” katmanının çekini kaldırınız ve

“Calisma_Goruntu.img” katmanını seçiniz. Ardından Image Analysis penceresinde alt kısımda
bulunan ArcGIS 10.1 ile gelen Mensuration (Ölçüm) listesinde Area butonuna tıklayınız ve
görüntünüzün orta kısmında 4 noktadan tıklayarak bir alan çiziniz, çiziminizin bittiği yerde çift
tıklayınız.

Mensuration araçlarının aktif (çalışır) durumda olması için haritanızın bir projeksiyon sistemine
ihtiyacı vardır.

387
Ekrana Mensuration Results (Ölçüm Sonuçları) isminde yeni bir pencere ile sarı bir alan gelecektir.
Alanın bilgisi içinde yazılı olarak gelir.

Devam eden adımlarda çizilen bu alan Shapefile olarak kaydedilecektir.

18 Mensuration Results penceresinde Area1 isimli bir nesne gelecektir. Nesneyi seçiniz ve aynı
pencerede bulunan Save butonuna tıklayınız. Ekrana Output log table penceresi gelecektir. Bu
pencerede C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu13\Verilerim klasörüne bağlantı sağlayınız ve yeni
katmanın ismini “Yeni_Calisma_Koseleri” olarak isimlendiriniz. Save as type kısmında Shapefile’ın
seçili olduğundan emin olunuz.

19 Save butonuna tıklayınız ve yeni çalışma köşelerinizi kaydediniz. Mensuration Results

penceresini kapatınız.

Bu işlem ile çalışma alanınızın köşe noktalarını Shapefile ortamında elde etmiş oldunuz. Bu
noktaları kaydettiğiniz klasörden Add Data butonu ile haritanıza ekleyebilirsiniz. Devam eden
adımlarda görüntü zenginleştirme işlemleri üzerinde durulacaktır.

20 Image Analysis penceresinde “Calisma_Goruntu.img” katmanını seçiniz ve Görüntü (Display)

listesinde DRA seçeneğinin çekini kaldırınız ve görüntü gerdirme seçeneklerinden Percent Clip
seçeneğini seçiniz; yanında bulunan ArcGIS 10.1 ile gelen Interactive Strech Tool seçeneğine
tıklayınız.

388
Interactive Strech (Etkileşimli Gerdirme) penceresinde çıkan oklarda yapılan değişiklikler ile ya da
altında yazan değerlerde yapılan değişikliklerle görüntünün kırmızı (R), yeşil (G) ve mavi (B) renk
bantlarında çeşitli gerdirmelere gidilerek görüntü zenginleştirilebilir.

Kırmızı, yeşil ve mavi renklerde gösterilen grafikler hücrelerin dağıldıkları renk aralıklarını
vermektedir.

21 Interactive Strech penceresini gözlemledikten sonra pencereyi kapatınız.

22 Daha gelişmiş ve sıralı halde bulunan Raster Function Editor penceresi ile bir çok raster
analizleri işlemini yapabilirsiniz. Bunun için Image Analysis penceresinde Calisma_Goruntu.img
katmanı seçili iken Processing (İşlemler) listesinde bulunan Add Function butonuna tıklayınız.
Ekrana gelen Raster Function Editor penceresinde Identify Function seçeneği üzerinde sağ
tıklayınız ve imlecinizi Insert seçeneği üzerine getiriniz.

389
Dilerseniz daha sonraki çalışmalarınızda bütün fonksiyonları bu menüden kullanabilirsiniz.

23 Raster Function Editor penceresinde Cancel butonuna tıklayınız.

24 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu13\Verilerim altına
Verilerim_Uyg13a.mxd ismini vererek kaydediniz.

25 Eğer diğer uygulamaya devam edeceksiniz ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama13a.mxd sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama13a.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

390
Bölüm 8: ArcMap’te Animasyon Oluşturma

Konu 14 ArcMap’te Zamansal

Verilerin Görüntülenmesi
ArcMap’te Zamansal Verilerin Görüntülenmesi

391
Coğrafi Bilgi Sistemleri’nde mekana ve zamana göre yer değiştirebilen nesnelerin izlenmesi ve
yorumlanması, karar vermede önemli rol oynamaktadır. Zaman ve mekan bilgisini bir arada
barındıran mekansal verilerin izlenmesi ve görselleştirilmesi ArcGIS 10 versiyonu ile ücretsiz hale
getirilmiş, ArcGIS 10.1 ile daha da geliştirilmiştir. ArcGIS modül (Extension) ailesinden Tracking
Analyst ile zamansal ve mekansal izleme analizleri daha profesyonel şekilde yapılmaktadır.
Zamansal ve mekansal verilerin izlenmesine örnek olarak; kasırga, deprem tsunami gibi afetlerin
oluş mekanlarında, orman, buzul, şehirsel ve devlet gibi alanların yayılışları da zamana göre
görselleştirilmektedir.

ArcMap’te Zamansal Verilerin Görüntülenmesi

Uygulamada nokta geometrisinde oluşturulan deprem oluş yerlerinin zamana göre

görselleştirilmesi yapılacaktır. Yaklaşık olarak Türkiye Cumhuriyeti sınırlarının içinde bulunan
deprem noktaları deprem büyüklüğüne göre görüntülenecek ve bu görüntüler video formatında
ArcGIS dışına çıkarılacaktır.

Uygulama14a

1 ArcMap’i başlatınız ve Getting Started diyalog penceresinden Browse for more… a tıklayarak
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu14\Uygulama14a.mxd proje dosyasını açınız (Eğer ArcMap’iniz açık
ise bu işlemi ArcMap arayüzünde yer alan File sekmesine tıklayarak Open aracılığıyla
gerçekleştirebilirsiniz).

392
2 Table of Contents penceresinde bulunan Deprem katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve açılan
seçeneklerden Open Attribute Table özelliğini seçiniz.

Deprem katmanının tablosu görüntülencektir. Sütunları gözlemleyiniz.

3 Deprem katmanının tablosunu kapatınız ve ardından Deprem katmanı üzerinde çift tıklayınız.
Görüntülenen Layer Properties penceresinde Time sekmesine tıklayınız.

393
4 Time sekmesinde üstte bulunan “Enable time on this layer” kutucuğunun çekini onaylayınız.
Layer Time kısmında “Each feature has a single time field” seçeneğine tıklayınız. Time Field
kısmında Tarih sütunu seçiniz. Time Step Interval alanında 0,00 olan değeri 12 olarak
değiştirdikten sonra sağ kısmında bulunan zaman dilimleri açılır menüsünden Hours seçeneğine
seçiniz.

394
Layer Time kısmında yazan “Each feature has a single time field” seçeneğinin seçilmesi ile Deprem
katmanınında zaman bilgisi içeren tek bir sütun olduğunu belirttiniz. Diğer seçenek olan “Each
feature has a start and end time field” seçeneği ile katmanda olayın başlangıç ve bitiş sütunlarını
içeren iki farklı zaman sütununu belirtebilirsiniz. Bu seçeneğin seçilmesi ile başlangıç sütununu
belirtebileceğiniz Start Time Field ile bitiş zamanı sütununu belirtebileceğiniz End Time Field
alanları aktif olacaktır.

Time Field kısmında zamansal bilgilerin yazılı olduğunu sütunu tanımlamanız gerekmektedir.

Time Step Interval kısmında yazan rakamlar ile zamansal verilerin görüntülenme aralıkları
belirlenmektedir. Sağ kısmında yazan zaman dilimleri ile belirtilen rakamsal aralıkları bu birimlere
göre görselleştirebilirsiniz.

5 Yukarıdaki gibi ayarları yaptıktan sonra OK butonuna tıklayınız.

Tools araç çubuğunda Time Slider butonu aktif, ekranınız da aşağıdaki gibi olacaktır.
395
5 Tools araç çubuğunda bulunan Time Slider butonuna tıklayınız.

Time Slider penceresi görüntülenecektir.

6 Görüntülenen Time Slider penceresinde “Enable time on map” butonuna tıklayınız ve ekranı
gözlemleyiniz.

396
7 Time Slider penceresinde Play butonuna tıklayınız ve animasyonunuzu gözlemleyiniz.

397
8 Time Slider penceresinde Options butonuna tıklayınız. Görüntülenen Time Slider Options
penceresinde Playback sekmesine tıklayınız ve “Display data for each timestamp” seçeneğini
seçiniz ve kaydırma çubuğunu aşağıdaki gibi ayarlayınız ve OK butonuna tıklayınız. Ardından Play
butonuna tıklayıp tekrar animasyonuzu daha yavaş haliyle gözlemleyiniz.

9 Time Slider penceresinde “Export to Video “ butonuna tıklayınız ve görüntülenen “Export

animation” penceresinde oluşturduğunuz animasyonu kaydetmek istediğiniz yeri
C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu14\Verilerim olarak, ismini ise “Deprem” belirleyiniz ve Export
butonuna tıklayınız.

398
10 Ardından görütülenen Video Compression (Video Sıkıştırıcı) penceresinde OK butonuna
tıklayınız ve bekleyiniz.

Video oluşturma süresi bilgisayarınızın ekran kartına, hızına ve belirlediğiniz video uzunluğuna
göre değişecektir. Bu işlem 1-2 dakikanızı alacaktır.

11 Ardından C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu14\Verilerim klasörüne işletim sisteminizden bağlantı

sağlayınız ve oluşan Deprem.avi dosyasını açıp izleyiniz.

399
12 Buraya kadar yapmış olduğunuz işlemleri kaydetmek istiyorsanız Main Menu (Ana Menü) de
yer alan Save As… butonuna tıklayınız ve C:\ESRITURKIYEEgitim\Konu14\Verilerim altına
Verilerim_Uyg14a.mxd ismini vererek kaydediniz.

13 Eğer farklı uygulamalar gerçekleştirmek istiyorsanız ArcMap’i açık bırakınız. Aksi halde ArcMap’i
kapatınız ve karşınıza gelen Save Changes to Uygulama14a.mxd sorusuna karşılık No butonuna
tıklayınız. Böylece Uygulama14a.mxd isimli dosyada yapılan son değişiklikler kaydedilmemiş olur.

400
401
402
Kaynaklar

Ormsby, T. J. , Napoleon E. , Burke R. , Groessl G. , Bowden L. (2010). Getting to ArcGIS Desktop. Redlans:
EsriPress

Gorr W. , Kurland K. S. , (2010). GIS Tutorial 1. Redlans: EsriPress

http://resources. arcgis.com/en/help/previous-help/index. html

403