Professional Documents
Culture Documents
Torna Tezgâhi Ve Torna İşleri̇
Torna Tezgâhi Ve Torna İşleri̇
Torna tezgâhı: İşlenecek parçaya dönme hareketi vererek, kesici bir takımla sürekli talaş
kaldırarak istenilen şekli vermeye yarayan bir tezgâh olarak tanımlanabilir. Büyüklük ve tip
olarak değişik ölçü ve özellikte imal edilirler (masa tornası, ayaklı torna, revolver torna gibi).
Bir torna tezgâhında, iş yapma kabiliyeti yönünden eri önemli ölçüler punta yüksekliği ve iki
punta arası maksimum uzaklıktır. Bu ölçüler tornanın işleyebileceği malzemenin çap ve
uzunluğunu belirler. Bir torna tezgâhının en önemli ölçüleri ve başlıca ana kısımları şekil 1’ de
gösterilmiştir.
Gövde ve ayaklar: Tornanın diğer kısımlarını üzerinde taşıyan, tezgâhın iskeletini oluşturan
ana çatıdır. Gövde bir bütün olarak, ağır, rijit, sağlam ve dökümdür. Gövde ayaklarla zemine
oturur ve üst yüzeyinde kayıtlar bulunur.
Kayıtlar: Kayıtlar, gezer punta ile araba kısmını üzerinde taşıyan raylardan oluşmaktadır.
Raylar düz ve-V-kesitli olabilmektedir. Fener mili kutusu, gezer punta ve torna arabasının
daima aynı eksen üzerinde, olması gerektiğinden, kayıtların hassas işlenmiş ve tam
tesviyesinde yerleştirilmiş olması zorunluluğu vardır.
Fener mili kutusu ve fener mili: Fener mili kutusu, fener milinin yataklandırıldığı ve fener
miline hareketi ileten, hareket iletim organlarının bulunduğu kısımdır. Fener mili, kendi, adı ile
anılan kutuya bir taraftan yataklandırılmış, içi boydan boya delik bir mildir; ön ucu puntaların
veya konik saplı aletlerin takılabilmesi için konik yapılmış-tır. Milin boydan boya delik olması,
takılan parçaların çıkarılmasında ve uzun parçaların bu delikten geçirilerek ucunun torna
edilmesi bakımından yarar sağlar. Fener milinin konik ucuna, dışı aynı koniklikte bir kovan
geçirilir ve bunun içine de punta takılır. Iş parçası ile birlikte döndüğü için fener mili puntasına
hareketli punta denir. Torna puntası sivri uçlu ve konik saplı bir parçadır, sivri ucun konikliği
6o° dir.
Şekil 4. DİN 768 normuna göre kesme açıları, a : Serbest açı, S : kama açısı, y : talaş açısı,
kesme açısı s : uç açısı, (ayar) X : eğim, h: kalem yüksekliği.
Şekil 5. ASA B 5. 13 - 1939 Normuna göre kalem açıları.
İşlem sırasına göre; önce işlenecek parçanın her iki alnına punta matkabı ile punta deliği
açmak için merkezi bulunur. Buna merkezleme işlemi denir. Merkezleme, pergelle, merkez
gönyesi ilet çizecek uçlu kumpasla, mihengirle ve çapı küçük olan malzemeler merkezleme
çarkı ile merkezlenebilir (Şekil 7. )
Şekil 7. Merkezleme yöntemleri
Parçanın her iki alnında merkez doğru olarak belirlendikten sonra ve açısı 900 olan
merkezleme noktası ile merkez, noktalanır. Nokta izi parçanın punta uçları üzerinde
dönebilecek kadar derin olması gerekir. Bundan sonra parça puntalar arasında tezgâh
çalıştırılmadan döndürülerek kontrol edilmelidir.
Parça iki alından noktalandıktan sonra punta deliği açılır. Bunun için uygun ölçülerde
keskin bir purita matkabı seçilir. Fener mili içinde, konik saplı bir matkap mandreni seçilir.
Matkap mandreni fener miline takılır, punta matkabı mandrene sıkıca bağlanır. Gezer punta-
gövdesi parça boyuna göre kaydırılarak ayarlanır ve sabitleştirilir.
Parça iki punta arasına yerleştirilir. Gezer punta kovanı, ilerletme tekeri çevrilerek
istenilen büyüklükte havşa (punta deliği) açılıncaya kadar ilerletilir. Tornada punta deliği
açılması Şekil 8’ de şematik olarak gösterilmiştir. Punta deliği açılmasında kullanılan punta
(merkezleme) mat-kabı ve ölçüleri şekil 9’ de gösterilmiştir.
Malafada tornalama: Malafa üzerinde tornalama işlemi, merkezinde delik bulunan dişli
çarklar, kasnaklar vb. makina parçalarının diş kısımlarının işlenmesi için uygulanır. Malafa,
üzerine tornalanarak parça takılabilen bir mil veya borudur, çeşitleri vardır. Örneğin, dolu-
malafa, bir metre boyunda 0,05 mm koniklik verilmiş ve sertleştirilmiş bir mildir. Malafalar
Standart ölçülerde yapılır, küçük çap nominal çaptan 0,024 mm küçük, büyük çap ise 0,1 mm
büyüktür. Malafalarda çap ölçüsü, büyük çap tarafındaki uca yazılır. Malafaların, genleşmeli,
vidalı, konik saplı ve dizi malafa gibi çeşitleri vardır (Şekil 11).
Şekil 11. Çeşitli malafalar
Ayna ile tornalama: İki punta arasına alınmayan parçalar aynaya bağlanarak tornalanır.
Torna aynası, iş parçasını tutmaya ve belirli bir devir sayısı ile döndürmeye yarayan bir
elemandır. Çeşitli torna, aynaları vardır.
Üçayaklı üniversal ayna: Üç ay ağıda beraber açılıp kapanan ve kendi kendine merkezleydi
bu ayna silindirik ve altıgen parçaların bağlanması için özellikle elverişlidir. Yeni iken 0,075 mm
hassasiyetle merkezleme yapabilir, ayaklar aşındıkça hassasiyeti azalır. Bu aynanın iki, takım
ayağı vardır. Birinde ayakların basamakları eksene doğru yükselir, buna iç ayaklar denir;
diğerinde ayak' basamakları aynanın eksenine doğru alçalır ve bunlara dış ayak denir. Aynanın
ayaklarını sıkmak ve gevşetmek için özel bir anahtar kullanılır (Şekil 12).
Parça uzunluğunun göz önünde tutulmasına gerek yoktur, bir defa ayarlanınca
her boyda parça aynı koniklikle tornalanabilir.
Deliklerin konik tornalanması kolaylıkla yapılabilir.
Daha geniş sınırlar içinde, daha hassas konik işlenebilir.
Konik düzeni, belirli standart bir koniğe göre ayarlayıp devamlı kullanılabilir.
Tüm konik tornalama işlemleri için düz kater ve yuvarlak uçlu kalem kullanılır. . .
Tornada vida açmak (çekmek) : Vida açma işlemi tornada yapılan işlemlerin en
önemlilerindendir. Günümüzde vida profilleri ve boyutları birkaç sistem içinde
standartlaştırılmıştır ve böylece büyük kolaylık sağlanmıştır.
Fener milinin dönüşü ile arabanın hareketi arasında belirli bir oran, dişli çarklar yardımı ile
sağlanabildiği için tornada vida açmak kolayca yapılabilmektedir.
Vida açmada, vidanın teknik resminde belirlenen ölçülerden hareket edilir. Vida açılacak
parça önce diş üstte çapma göre torna edilir. Vida boyu ölçülerek markalanır, istenen profile
göre vida kalemi seçilir. Açılacak vidanın parmaktaki diş sayısı, metrik vidalarda adımı
belirlenmiş okluğuna göre, norton kutusu ve değiştirme dişlileri yardımıyla, fener mili devir
sayısı ile ana mili devir sayısı, dolaysısıyla araba ve kalemin ilerleme miktarı arasındaki oran
sağlanır. Bu oranın sağlanması her çeşit torna için değişirse de prensip olarak fazla farklılık
yoktur.
Modern tornalarda, vida açmak için norton kutusundan (hız değiştirme kutusu)
yararlanarak bir iki kolu vida adımı için değiştirmek yeterli olmaktadır. Ancak iyi bir tornacının
bir kol hareketlerinin nedenini bilmesi gerekir. Bu bakımdan eski bir yöntem olan çark (dişli)
değiştirme yönteminin açıklanması yararlı olacaktır ( Şekil 14).
Şekil 14. Vida açmada fener mili-ana mili ilişkisi ve değiştirme dişlisi
Tornada kesme, delme ve raybalama: Tornada kesme işlemi, keski' kalemi ile yapılır.
Kaleme 10 “ kadar ön boşluk açısı verilir. Keski kaleminde hem yanda hem geriye doğru hemde
aşağıya doğru boşluklar vardır. Keski kaleminde yan talaş açısı asla verilmez, bazen ön talaş
açısı verilir. Kalemin kesici ağzı punta yüksekliğinde bağlanır - ve kalemin de kesilecek parçanın
da çok rijit bağlanması gerekir. Dikkat edilmesi gereken bir hususta, iki punta arasına alınan
parçanın v kesilmeyeceğidir. Çünkü çoğunlukla parça bozulur ve kalem kırılır.
Delik delme ve raybalama işlemi esas olarak matkap tezgâhında yapılır; ancak torna
tezgâhında da yapılabilir. Tornada delik delmek için, önce parça aynaya bağlanarak
merkezlenir ve alın yüzeyi düzeltilir. Daha sonra büyük bir merkezleme havşa kalemi ile
matkap için havşa yuvası açılır. Havşa, kullanılacak matkabın N çapına yakın değerde olmalıdır.
Açılacak deliğin sonradan raybalanacağı düşünülerek normal ölçüden 0,4-0,8 mm daha küçük
çaplı bir matkap seçilir. Matkabın dönmemesi için bir fırdöndü kullanılır. Raybalamada, ısınma
ve bozulmayı önlemek için, dönme hızı ve ilerleme değerleri, delik delme işlemine nazaran
daha küçük seçilir.
Tornada eğeleme: Parça tornada ne kadar düzgün işlenirse işlensin istenilen düzgünlük ve
parlaklık elde edilemez, bunu sağlamak için parça tornada taşlanır veya eğelenir. Tornada
eğeleyerek parlak yüzey elde etmek için, dönme hızı, ince talaş hızının iki misline çıkarılır. Eğe
düzgün tutulmalıdır, eğelemede 0,05 mm talaş kalınlığı ye terlidir. Parlatma zımpara kağıdı ile
yapılır, parçanın dönme hızı yüksek seçilir. İnce zımpara kağıdı kullanmak ve bir baskı kuvveti
uygulamak uygun olur.
Tornada tırtıl çekme: Tırtıl çekmek, parça yüzeyini girintili çıkıntılı yapmak demektir. -Bu
iş için özel tırtıl-çekme takımları kullanılır. Tırtıl çekme aleti, üzerinde iki adet sertleştirilmiş
çelik makara bulunan bir takımdır. Çoğunlukla orta adımlı ve baklava dilimi biçimli tırtıl çekme
aleti kullanılır.
Tırtıl çekme işleminde, parça yüzeyinde talaş kalkmaz, makaranın yüzey biçimi parça
üzerine basınç (baskı kuvveti) etkisi ile geçer. Tırtıl çekme işleminde tornanın karşılık tertibatı
yardımı ile en düşük hız seçilir.
Tornada yay sarma: Belirli bir değere kadar bası ye çekiye çalışan yaylar tornada sarılabilir.
Yayın iç çapına göre bir malafa yapılır aynaya bağlanır, sarma sırasında uygulanan kuvvetten
Ötürü esnememesi için öbür ucuna gezer punta dayatılır. Yay sarımdan sonra, esneyeceğinden
malafanın çapı, istenen yay iç çapından .% 20 kadar küçük tutulur. Sarılacak yayın bir ucunun
Tutulması için malafanın ucuna bir delik delinir ve ayrıca yayın gergin olarak yöneltilmesi için
tahta bir takoz ve kalemlikten yararlanılır. Sarılan yay sonradan yağda sertleştirilir. Tornada
delme ve raybalama işlemi ise şekil 15’de gösterilmiştir.