OPTİK TRANSDÜSER VE

ALGILAYICILAR
DR. ÖĞR. ÜYESİ HAKAN YÜKSEL
IŞIK

İnsan gözü, dalga boyu 380 nanometreden 780 nanometreye kadar olan
elektromanyetik
dalgaları ışık olarak algılar. Gözün en yüksek duyarlılığı yeşil ile sarı renkleri
arasındadır. Ultraviyole (mor ötesi), ve enfraruj (kızıl ötesi)
Işınlar ise insan gözü tarafından algılanamaz.
• Üzerine düşen ışığa bağlı olarak üstünden geçen akımı değiştiren elemanlara
optik eleman denir. Optik transdüserler ışık miktarındaki değişmeleri
elektriksel işaretlere dönüştürürler. Bu elemanlar genellikle küçük akımlı
elemanlardır. Optik transdüserler yüksek akım çeken ve yüksek gerilim ile
çalışan yükler için bir devrenin girişinde algılayıcı olarak kullanılırlar.
FOTO DİRENÇ (LDR)

• Üzerine ışık düştüğünde direnci azalan, karanlıkta ise direnci

artan elemana foto direnç (LDR) denir. Foto Direncin direnci,
ışık ile ters orantılı bir şekilde değişim gösterir. Yandaki
grafikte, LDR’ nin direncinin ışıkla değişim eğrisi görülmektedir.
Işık, L1 gibi düşük bir seviyede iken LDR direnci R2 gibi yüksek
bir değerdedir. Işık, L2 gibi yüksek bir seviyede iken LDR
direnci R1 gibi düşük bir değerdedir.

• Foto dirençler LDR (Light Dependent Resistance) olarak

adlandırılır. Kalsiyum sülfat ve kadmiyum selenid gibi bazı
maddeler üzerlerine düşen ışık ile ters orantılı olarak direnç
değişimi gösterir. Üzerine herhangi bir ışık almadığı sürece
LDR’nin direnci çok yüksektir (10 Mohm). Uygulanan ışık şiddeti
arttıkça bu direnç değeride düşer (75-300 Ohm).
• Kullanım alanları;
• Işığa bağlı olarak kontrol edilmek istenilen tüm devrelerde kullanılabilir. Alarm
devrelerinde, sayıcılarda , flaslı fotoğraf makinelerinde park, bahçe ve sokak
aydınlatmalarında kullanılır.

• Sağlamlık Testi;
• Avometre ohm kademesine getirilir. LDR aydınlıkta çok küçük bir değer gösterir.Bu değer
yaklaşık 100 ohm dur.LDR nin üzeri kapatıldığında avometrenin gösterdiği direnç değeri
artacaktır.Aksi durumda LDR bozulmuştur.
LDR’ NİN DEVREDE GERİLİM BÖLÜCÜ DİRENÇ İLE
KULLANILMASI
• LDR, gerilim bölücü direnç ile kullanılırken iki şekilde devre bağlantısı yapılır.
• Birinci bağlantı şeklinde LDR şaseye yakın bağlanır. Bu bağlantı şekline Pull
Down bağlantı adı verilir.
• İkinci bağlantı şeklinde LDR besleme gerilimine yakın bağlanır. Bu bağlantı
şekline Pull Up bağlantı adı verilir. Bu bağlantı şekillerine göre, LDR ve
dirençten oluşan gerilim bölücü devre, ışığa bağlı olarak çıkışlarında bir
gerilim değeri üretir.
A) LDR’ NİN ŞASEYE YAKIN BAĞLANMASI (PULL DOWN)
• LDR’ nin şaseye yakın bağlantısı sırasında, üzerine
ışık uygulanırsa, LDR’nin direnci düşeceği için
uçlarında düşük çıkış gerilimi elde edilir. LDR
üzerinde ışık yok iken, direnci yüksektir. Üzerinde
düşen gerilim miktarı da yüksek olacaktır. Devre bu
hali ile çıkış uçlarında LOW (Düşük) ve HIGH
(Yüksek) gerilim değerleri üretir.
• Devrenin çıkış ucuna bir transistör, tristör veya
İşlemsel Yükselteç adı verilen bir devre elemanı
bağlanırsa, LDR ışığı algılayan bir sensör gibi çalışır
ve çıkışa bağlanan Röle, LED, Motor v.b elemanların
çalışması veya durması sağlanır.
B) LDR’ NİN BESLEMEYE YAKIN BAĞLANMASI (PULL UP)
• LDR’ nin beslemeye yakın bağlantısı sırasında, üzerine ışık
uygulanırsa, direnci düşeceği için devrenin çıkış uçlarında
yüksek gerilim elde edilir. LDR direnci, ışık ile azalacağı için
gerilim bölücü direnç üzerinde (R1) düşen gerilim değeri
artacaktır. LDR üzerinde ışık yok iken, direnci yüksektir. R1
direnci üzerinde düşen gerilim miktarı da düşük olacaktır.
Devre bu hali ile çıkış uçlarında HIGH (Yüksek) ve LOW
(Düşük) gerilim değerleri üretir.
• Devrenin çıkış ucuna bir transistör, tristör veya İşlemsel
Yükselteç adı verilen bir devre elemanı bağlanırsa, LDR
ışığı algılayan bir sensör gibi çalışır ve çıkışa bağlanan
Röle, LED, Motor v.b elemanların çalışması veya durması
sağlanır.
FOTO DİYOT

• Foto diyotlar ışık etkisi ile ters yönde iletken olan diyotlardır. Devreye ters
olarak bağlanılırlar. Anoduna negatif, katoduna pozitif gerilim uygulanır.
• Normal diyotlar, doğru polarma edildiklerinde (Anota +, Katoda - uygulandığında), üzerlerindeki gerilim
yaklaşık 0,7V’ tu geçtiği zaman iletime geçerler. Foto Diyotlar, ters gerilim altında (Anota -, Katoda +
verildiğinde), üzerlerine uygulanan ışık ile iletime geçen diyotlardır.
• Fotodiyot, üzerine düşen ışıkla orantılı olarak gerilim üretir. Ancak bu özelliği yerine genellikle uygulamada
ters polarite de beslenir ve sızıntı akımının ışıkla orantılı değişmesi özelliğinden yararlanılır.
• Işığın girebilmesi için katot bölgesine açılan şeffaf bir pencere bulunmaktadır. Fotodiyot, tıkama yönünde (ters
yönde) devreye bağlanır. Karanlıkta tıkama yönünde 1 mikroamper civarında, küçük değerli bir akım akar.
• Fotodiyotun katot kısmına ışık düşürülünce, tıkama yönündeki akım ışıkla orantılı olarak artar. İdeal olarak
karanlıkta açık devre ve aydınlıkta kısa devre gibi kabul edilebilir. Fotodiyotların uygulama alanları
fotodirençlere benzer.
• Foto diyota tıkama yönünde bir gerilim uygulandığı zaman, bir fotoiletken
eleman ve iletim yönünde gerilim olduğu zaman ise foto voltaik eleman
özelliğindedir. Çeşitli ölçü ve kontrol düzenlerinde foto diyotun bu iki
özelliğinden faydalanılmaktadır. Foto diyotun cevap zamanı, foto dirençten
daha hızlıdır. Dolayısıyla, foto diyotlar ışık değişimleri hızlı olan yüksek
frekanslı uygulamalarda kullanılır.
• Kullanım Alanları;
• Fotodiyotlar, transistör ve tristör tetiklemelerinde, ışık kontrollü devrelerde, alarm devrelerinde
,elektronik flaşlarda ışık ölçüm cihazlarında oprtokuplörlerde ve sayıcı devrelerinde kullanılırlar.

• Sağlamlık Testi;
• Avometreyi ohm kademesine getiririz. Foto diyotu avometre uçlarına ters olarak
bağladıktan sonra fotodiyotun karanlıkta direncinin yüksek aydınlıkta ise direncinin düşük
olduğunu görmemiz gerekir. Aksi durumda fotodiyot bozuktur.
• Foto Diyotun iç yapısı şekilde görülmektedir. Devreye ters bağlanan foto diyot
üzerine uygulanan ışık fotonları P ve N maddesi arasındaki azalma bölgesinin
aşılmasını ve diyottan akım geçmesini sağlar.
FOTO DİYOT’UN GERİLİM BÖLÜCÜ DİRENÇ İLE DEVREYE
BAĞLANMASI

• 1-) Foto Diyot’ un Besleme Gerilimine Yakın Bağlanması

(Pull Up)
• Foto Diyot, ters gerilim altında çalıştığı için devreye
şekildeki gibi ters bağlanır. Direnç, Foto Diyot’u hem aşırı
gerilimden korur, hem de gerilim bölücü olarak görev
yapar. Foto Diyot besleme gerilimine yakın bağlandığı için
aşağıda anlatıldığı gibi tepki verir. Foto Diyot üzerinde ışık
varken, PN eklemine uygulanan ışık fotonları bu bölgenin
aşılmasını sağlar ve Foto Diyot iletime geçer. Gerilim
bölücü devrenin çıkış uçlarında maksimum gerilim okunur.
Foto Diyot üzerinde ışık yok iken, yalıtımdadır. Gerilim
bölücü devrenin çıkış uçlarında minimum gerilim okunur.
• 2-) Foto Diyot’ un Şaseye Yakın Bağlanması (Pull Down)
• Foto Diyot şase potansiyeline yakın bağlandığı için aşağıda
anlatıldığı gibi tepki verir. Foto Diyot üzerinde ışık var iken iletime
geçer. Üzerinde düşen gerilim değeri minimumdur. Foto Diyot
üzerinde ışık yok iken, kesimdedir, yani yalıtkandır. Üzerinde düşen
gerilim değeri maksimumdur. Foto Diyot ve Dirençten oluşan bu
gerilim bölücü devrenin çıkış ucu, transistör ve karşılaştırıcı
entegrelerine uygulanırsa, istenilen devre modelleri elde edilebilir.
Örnek ölçümlerde, R1 direnci 10KΩ, +V besleme gerilimi +5V
olarak seçilmiş ve ölçüm yapılmıştır. Yukarıdaki devre için ;
• Işık Var iken Vçıkış = 0,12V
• Işık Yok iken Vçıkış = 4,80V ölçülmüştür.
İZLENCELER

• https://www.youtube.com/watch?v=3OPpFWco4A8
FOTO TRANSİSTÖR
• Foto Transistör için Işığa Duyarlı Transistör denebilir. Çalışma prensibi normal transistöre
benzese de ondan farklılıkları vardır.
• Foto Transistör, beyz polarma gerilimini, üzerinde bulunan mercekli bir pencereden giren ışık
fotonları yardımı ile alır. Mercekli pencereden giren ışık fotonları, beyz gerilimini sağlayarak
transistörün iletime geçmesini sağlar.
• Foto Diyot ile Foto Transistörün görünüşleri birbirine benzese de aynı değildir. Foto Diyot ve
normal bir transistörü şekildeki gibi bağlayıp, Foto Transistör eşdeğeri elde edilebilir.
• Foto Transistör sembolü de yandaki şekilde görülmektedir. Sembolü, beyz ucunda ışık
fotonlarını gösteren ok işaretleri ile normal transistörden ayrılır.
• Tepki süresi, Işığa Bağımlı Direnç (LDR)’ den hızlıdır ve iyidir. Foto Diyot ile
karşılaştırıldığında, Foto Diyot’un tepki süresinin ve hızının daha iyi olduğu görülür.
• Devre bağlantıları açısından Foto Diyot daha fazla basitlik ve sadelik sunduğu için,
son yıllarda devrelerde Foto Transistör yerine Foto Fiyot’ların daha fazla tercih
edilmesine yol açmıştır.
• Foto Transistörün, PNP ve NPN olan tipleri mevcuttur. Darlington bağlantılı Foto
Transistörlere de rastlanır.
• Çalışması ve AVO metre ile sağlamlık kontrolu, normal transistöre benzer. Normal
transistörü bilenler, aynı yöntemleri, Foto Transistör için de uygulayabilir.
• Foto Transistör, sensör olarak devreye bağlanacağı zaman, yandaki
bağlantılarda görüldüğü gibi ortak emiterli (şaseye yakın) bağlantı veya ortak
kollektörlü (besleme gerilimine yakın) bağlantı kullanılır.
• Çıkış ucu bir yükseltece, karşılaştırıcıya veya bir anahtar transistörüne
bağlanabilir.
• Ortak Emiterli Bağlantı’da Foto Transistör
üzerinde ışık yok iken yalıtımdadır. Çıkış
ucundan yüksek değerde gerilim alınır. Foto
Transistör üzerine ışık geldiği zaman iletime
geçer. Çıkış ucundan düşük gerilim alınır.
• Ortak Kollektörlü Bağlantı’ da (Emiter
İzleyici adı da verilir), Foto Transistör
üzerinde ışık yok iken yalıtımdadır. Çıkış
gerilimi minimum değerdedir. Foto Transistör
üzerine ışık geldiği zaman iletime geçer. Çıkış
gerilimi maksimum değere çıkar.
LED DİYOT

• LED, Işık Yayan Diyot (Light Emitting Diode) kelimesinin kısaltmasıdır. Işık yayan diyotlar, doğru yönde gerilim
uygulandığı zaman ışık yayan diğer bir deyimle elektriksel enerjiyi ışık enerjisi haline dönüştüren özel katkı
maddeli PN diyotlardır.
• LED’ ler, normal diyotlar gibi Anot (+) ve Katot (-) uçlarına sahiptirler. Normal diyotlar, yaklaşık 0,7V eşik
gerilimi aşıldığı zaman iletime geçerler. LED’ ler kullanılan katkı maddelerin özelliklerine göre farklı gerilim
değerlerinde iletime geçerler ve iletime geçme anlarında ortama çeşitli renkte ışık yayarlar.
• LED’lerin fiziksel görünümleri, normal diyotlardan farklıdır.
• Hem AC gerilimde hem de DC gerilimde çalışıp, ışık yayabilirler.
• DC Gerilimde (+) ve (-) gerilim yönleri Anot ve Katot’a doğru bağlanmalıdır. AC gerilimde her iki yönde de
çalışabilirler. AC gerilimde her iki yönde de çalışabilirler.
• LED, doğru yönde DC gerilim uygulandığında
(Anot’una (+), Katot’una (-) gerilim uygulandığında),
P maddesi içerisindeki pozitif yüklü oyuklar (hole)
ve N maddesi içerisindeki negatif yüklü elektronlar
(electron), birleşim yüzeyine doğru itilirler. Birleşim
yüzeyindeki gerilim engeli aşıldığında, LED iletime
geçer, oyuk ve elektronlar birleşir, ortaya ışık
fotonları çıkar. LED’in dış yapısı bu fotonları ışık
olarak ortama yayar.

• LED, ters yönde DC gerilim uygulandığında iletime

geçmez. Yalıtkandır. Dolayısı ile ışık vermez. Normal
diyotun çalışmasına benzer bir çalışma mantığı
vardır. Sadece iletim anında ışık yayar.
LED’İN YAPISINI OLUŞTURAN MADDELER, LED RENKLERİ
VE ÇALIŞMA GERİLİMLERİ
• LED, yapımında kullanılan yarıiletken
maddelerin türlerine ve birleşimlerine
göre çeşitli renklerde ışık yayarlar.
• Kullanılan yarıiletken maddeye göre
LED’lerin yaydığı ışık ve dalga boyu
yandaki tabloda görülmektedir.
• LED’ler kullanılan maddelerin
özelliklerine göre farklı ve çeşitli gerilim
değerlerinde çalışırlar.
• LED Gerilim Eğrisi
• Bu gerilimler, LED’ler için minimum ve maksimum gerilim
değerlerini gösterse de pratikte genellikle LED diyotlar için
ortalama bir gerilim ve akım değeri kullanılır.
• Pratikte LED için ortalama değerler ;
• LED Gerilimi (VLED) = 2V
• LED Akımı (ILED) = 20mA
• olarak kullanılmaktadır.
• LED, tabloda belirtilen maksimum çalışma geriliminin
üstünde bir gerilim altında çalışmaya zorlanırsa bozulur. Bu
yüzden LED, yüksek gerilimlerde ön direnç ile birlikte
kullanılır.
LED’İN ÖN DİRENÇ İLE ÇALIŞTIRILMASI VE ÖN DİRENÇ
HESABI
• Örnek ; • LED’ ler maksimum çalışma gerilimlerinin üzerinde
bir gerilimde çalıştırılmak istediklerinde aşağıdaki
• LED, 12V DC gerilimde çalıştırılmak isteniyor. Ön şekilde görüldüğü gibi bir ön direnç (Rs) ile
direnci hesaplayınız?
kullanılırlar. Bu ön direnç ile istenilen gerilim
değerlerinde sorunsuzca çalışırlar.
• Devredeki ;
• Vi = Giriş gerilimi (Volt)
• VLED = LED gerilimi (Volt) (Pratikte 2V alınacak)
• ILED = LED akımı (mA) (Pratikte 20mA alınacak)
• Rs = Seri bağlanan ön direnç (Ohm)
LED’İN ANOT VE KATOT AYAKLARININ BULUNMASI
• LED’in dış görünüşüne (fiziksel görünüşüne) bakarak, Anot ve Katot
uçları yandaki şekilde görüldüğü gibi bulunabilir.
• 1-) LED ilk kez kullanılacak ise ayaklarından birisi uzun, diğeri daha
kısadır. Uzun ayak ANOT, kısa ayak KATOT’ tur.
• 2-) LED, kullanılmış, ayakları kesilmiş ve her ikisi aynı boya gelmiş
olabilir. Bu durumda LED, ışığa tutularak içindeki büyük terminal
tespit edilir. Büyük terminal ve buna bağlı olan uç katot’ tur.
• 3-) LED ışığa tutulduğu halde içindeki terminaller görünemiyor ise
yan tarafındaki DÜZ kısım tespit edilir. Bu DÜZ kısmın bulunduğu uç,
katot’ tur.
• Tüm bunlara rağmen uçlar bulunamıyor ise LED, AVO metre ile
ölçülür.
LED ÇEŞİTLERİ
• LED’ ler kullanım amaçlarına göre çeşitli şekillerde üretilmişlerdir. Bunlar ;
• 1-) Tek Renkli LED (Normal LED)
• 2-) Çok Renkli LED (Multicolor LED)
• 3-) Kırmızı, Yeşil, Mavi LED (RGB LED)
• 4-) Güç LED’i (Power LED)
ÇOK RENKLİ LED (MULTİCOLOR LED)
• İki veya daha fazla uca sahip LED çeşididir. Aynı yapı içerisine konulmuştur. İki
veya daha fazla ayağa sahip olabilir. Ayaklara farklı gerilimler vererek
değişik renklerde ışık vermesi sağlanır.
• Yandaki şekilde, 2 renkli, 2 ayaklı LED’in yapısı görülmektedir. Fiziksel
görünüşü normal LED ile aynıdır.
• A ucuna (+), B ucuna (-) verilirse LED, yeşil ışık verir.
• A ucuna (-), B ucuna (+) verilirse LED, kırmızı ışık verir.
• Yandaki şekilde, 3 renkli, 3 ayaklı LED’in yapısı görülmektedir..
• A1 ucuna (+), K ucuna (-) verilirse LED, kırmızı ışık verir.
• A2 ucuna (+), K ucuna (-) verilirse LED, yeşil ışık verir.
• Aynı anda A1 ve A2 ucuna (+), K ucuna (-) verilirse LED, sarı ışık
verir.
• 3 Renkli, 3 ayaklı LED’in fiziksel görünümü ve ayak bağlantısı
yandaki şekilde görülmektedir.
• Tek olarak kırmızı veya yeşil LED ayrı ayrı yakılabildiği gibi her iki
renk aynı anda yakılırsa sarıya yakın bir renkte ışık verir.
• ON / OFF (Açma / Kapama) devrelerinde devrenin açık veya
kapalı olduğunu renklerle belli etmek için kullanılır.
KIRMIZI, YEŞIL, MAVI LED (RGB LED)
• RGB LED’ ler, reklam panolarında ve
LED’ lerden oluşturulmuş DEV
ekranlarda kullanılan LED’ lerdir.
• Yukarıdaki 6 ayaklı RGB LED, ilk
üretilen RGB LED’ lerdendir.
Günümüzde RGB LED teknolojisi
geliştirilmiş ve TV, Projeksiyon ekranı
gibi kullanılabilir olmuştur.
• Yeni jenerasyon RGB LED’ ler
yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi 4
uçludur. Hem ortak katot’ lu olarak,
hem de ortak anot’ lu olarak
üretilmektedir. RGB uçlarına
uygulanan gerilimler ile Kırmızı, Yeşil
ve Mavi tonların yanı sıra beyaz ışık
ta üretmektedirler.
• RGB LED’ lere uygulanan farklı
gerilim değerleri ile (farklı dirençler
seçerek) farklı tonlarda kırmızı, yeşil
ve mavi renk aynı LED kılıfından
yakılabilmektedir.
• Yukarıda, RGB LED’ ler için test
devresi görülmektedir.
GÜÇ LED’ LERİ (POWER LED)

• Son yıllarda LED teknolojisinin gelişmesi, bu

elemanların araba farı, ev ve sokak
aydınlatması v.b yerlerde de kullanılmasına
imkan vermiştir. Normal LED’ ler miliWatt
(mW) civarında güç harcarken, Güç LED’ leri
Watt seviyesinde güç harcamaktadır.
• Güç LED ‘leri fazla güç harcadıkları için
ortaya ısı çıkmaktadır. Bu yüzden Güç LED’
lerinin alt kısmı (katot) ısıyı yaymak için
alüminyum’ dan yapılmıştır.
• Kullanım Alanları
• Bu ışıklı diyotlar, kullanışlı ve pratik olmalarının yanı sıra oldukça ucuz olmaları nedeniyle gösterge
olarak diğer tip lambaların yerini almışlardır. LED diyotların kullanım alanları çok geniştir. Çok az
enerji harcadıkları için reklam tabelaların da, ışıklı uyarı levhalarında elektronik devrelerin
testlerinde, tüm elektronik cihazların üzerinde çalıştığını gösteren ışık olarak kullanılmaktadır.
• Sağlamlık Testi;
• LED diyotun sağlamlık kontrolünü avometre ile yapabiliriz. Avometremiz ohm kademesinde iken
diyotun anoduna eksi(-), katoduna artı (+) gerilim uygulandığında sonsuz direnç göstermelidir.
Diğer durumda ise bir miktar direnç gösterip ışık vermelidir. Bunun dışındaki durumlarda LED
arızalıdır.
İZLENCELER

• https://www.youtube.com/watch?v=BH9LI973H8w&t=8s
İNFRARED DİYOT (IR DİYOT, KIZIL ÖTESİ DİYOT)

• Kızılötesi LED’ ler (Infrared) doğru yönde DC gerilim altında, insan gözünün
göremediği frekans bandında kızılötesi ışık yayan diyodlardır.
• İnsan gözünün göremeyeceği şekilde kızıl ötesi ışık yayarlar.
• PN maddelerinin birleşmesiyle elde edilen kızılötesi LED’lere doğru polarma
uygulandığında, foton adı verilen birbirinden ayrı paketler halinde görünmeyen ışık
enerjisi yayarlar. Kızılötesi diyotlar devreye normal LED diyot gibi bağlanırlar ve
genelde foto transistörlerle birlikte kullanılırlar.
• Çeşitli uzaktan kumanda devrelerinde ve kızılötesi alıcı verici devrelerinde
kullanılırlar.
• Kızılötesi LED’ ler, karşıdan görmeli veya yansımalı ışık engellerinde sık olarak
kullanılırlar. Birbirini gören IR Verici ve Alıcı LED’ lerin arasına bir engel girip,
kızılötesi ışığı kestiği an, bir alarm, güvenlik sistemi v.b bir devre çalıştırılabilir.
• şekillerde, kızılötesi yansımalı ışık engelinde LED’ lerin yerleştirilmesi görülmektedir. Verici ve
Alıcı LED, birbirlerini etkilemesinler diye araya ayırıcı bir engel konulmuştur. Verici LED,
kızılötesi ışık yaymaya başladığında, karşısında bu ışığı yansıtacak bir engel yok ise sinyal geri
dönmez. Giden sinyalin önüne bir engel çıktığı zaman, sinyal bu engelden yansıyarak, Alıcı
LED’e ulaşır. Yaklaşım sensörü gibi çalışmış olur. Robotlarda çizgi izlemede, engel tanımada
kullanılır.
KIZILÖTESİ ALICI SENSÖRLERİ
• Kızılötesi verici LED’ lerin yaydıkları gözle görülemeyen kızılötesi sinyalleri
algılayıp, çıkışında elektriksel sinyale çeviren, 3 uçlu, devrelerden oluşan,
yarıiletken alıcı sensörleridir.
• PCM (Pulse Coded Modulation – Darbe Kodlu Modülasyon) tekniği kullanan
TV, Müzik Seti v.b cihazların alıcı kısımlarında, sumo robot, çizgi izleyen robot
gibi devrelerde engel tanıma, çizgi izleme gibi yerlerde, endüstriyel kontrol
devrelerinde kullanılır.
• Kızılötesi alıcı sensörleri, farklı isimlere sahip tipleri olsa da TSOP17xx ve TSOP18xx
gibi isimlerle anılırlar. Ayak bağlantıları genellikle birbirinin aynısı yada tersidir.
• Besleme, Çıkış ve Şase olmak üzere, 3 ayağa sahiptirler.
• TSOP serisi sensörlerde, 17 ve 18 rakamlarından sonra gelen xx sayıları, sensörün
çalışma frekansını belirtir.
• Örneğin ; TSOP1738 : 38 KHz frekansında çalışan sensördür.
• TSOP1840 : 40 KHz frekansında çalışan sensördür.
KIZILÖTESİ ALICI SENSÖRLERİN ÖZELLİKLERİ
• 1-) Kızılötesi PIN Diyot ve Ön Yükselteç, bir yapının (kılıfın) içindedir.
• 2-) PCM (Darbe Kodlu Modülasyon) frekansları için dahili filtreleri vardır.
• 3-) Elektrik alanlarının meydana getirdiği parazit etkilere karşı korumalıdır.
• 4-) TTL ve CMOS entegreler ile uyumludur. TTL seviyesinde çıkış verir. (+5V)
• 5-) Kızılötesi sinyali algıladığında çıkış ucunda lojik-0 değeri üretir.
• 6-) Düşük güç harcamasına sahiptirler.
• 7-) Ortam ışığına karşı hassas değildirler, pek fazla etkilenmezler.
• 8-) Sürekli data transferine izin verirler. (1200 bit/s)
• 9-) Mikroişlemci ve mikro denetleyici devreleri ile uyumlu çalışırlar.
• Kullanım Alanları
• İnfraruj LED’ler özellikle televizyon veya müzik setlerinin kumandalarında,
kullanılmakla birlikte uzaktan kumanda yapılması istenen her yerde kullanılırlar
• Sağlamlık Testi;
• İnfrared diyotun sağlamlık kontrolünü normal bir diyotun sağlamlık kontrolü gibi
yapılabilir. İnfared Ledlerin yaydığı ışık, kızılötesi ışık olduğu için kameralar ya da
cep telefonu kameraları bu ışığı görürler. Sağlamlık testinde bu elemanlardanda
faydalanılabilir.
İZLENCELER

• https://www.youtube.com/watch?v=YbQJq0o3J0k&t=1s
FOTO PİL (IŞIK PİLİ, GÜNEŞ PİLİ)

• Güneş pilleri, üzerine düşen ışığı direkt olarak elektriğe çeviren aygıtlardır.
Yarı iletken diyot olarak çalışan güneş pilinde, ışığın elektriğe dönüşmesi foto
voltaik etki ile olmaktadır.
• Foto voltaik etki, bir malzemenin ışığa maruz kalmasıyla bazı elektronların
daha yüksek seviyeli yörüngelere yerleşmesi ve bunun sonucunda da bir
gerilim meydana gelmesidir.
• Güneş ışığından gelen ışık fotonları ile P ve N
maddesindeki elektronlar ve oyuklar P-N birleşim
yüzeyine doğru hareket ederler. Foto pillerde yarı
iletken madde olarak, silisyum, galyum arsenit,
kadmiyum tellür gibi maddeler kullanılır.
• Foto Pil’in Çalışması
• P-N bölgesinde yığılan elektron ve oyuklar, ışık
fotonlarının etkisi ile birbirleri ile birleşmeye başlarlar.
• Birleşen elektron ve oyuklar, enerji seviyelerindeki
farklardan dolayı, güneş pili uçlarında DC gerilim
meydana getirirler. Bu DC gerilim iletken teller ile yük
olarak kullanılan cihazlara gönderilir.
• Güneş pillerinin çıkışından yüksek
gerilim istenirse birden fazlası seri
olarak bağlanırlar.
• Güneş pillerinin çıkışından yüksek
akım istenirse birden fazlası paralel
olarak bağlanırlar.
• Güneş Pilleri Kullanılarak Elektrik Üretim Sisteminin Yapısı
• Kullanım Alanları;
• Güneş enerjisi ile elektrik üretim sistemlerinde kullanılmaktadır. Temiz ve yenilenebilir
enerji üretebiliyor olması, güneş pillerinin tüm dünyadaki popülaritesini arttırmıştır.

• Sağlamlık Testi;
• Güneş pillerinin sağlamlık kontrolü AVO metre ile yapılır. Güneş pilinin çıkışlarına
bağlanan AVO metre DC gerilim kademesine getirildiğinde, aydınlık ortamda küçükte
olsa bir gerilim değeri okunması gerekir. Aksi durumda güneş pili arızalıdır.
İZLENCELER

• https://www.youtube.com/watch?v=UJ8XW9AgUrw
OPTOKUPLÖR

• İki elektronik devre arasında herhangi bir elektriksel bağlantı olmadan optik ışınlarla devreler
arasında iletişim kuran, sinyal aktarımı sağlayan devre elemanlarına Optik Bağlayıcılar adı
verilmektedir. İki devreyi elektriksel olarak birbirinden yalıttığı için Optik Yalıtıcı (Opto
Isolator) adı da verilmektedir.
• Optik Bağlayıcılar, tümleştirilmiş (entegre) bir yapı içerisine konulmuş bir verici elemandan ve
bir alıcı elemandan oluşmaktadırlar. Yapı itibarı ile optik bağlayıcılar ;
• 1-) Kapalı tip optik bağlayıcı (Opto Coupler)
• 2-) Yarıklı tip optik bağlayıcı (Opto Interrupter)
• 3-) Yansımalı tip optik bağlayıcı (Reflective Opto Coupler)
• olarak çeşitlere ayrılmışlardır.
1-) KAPALI TİP OPTİK BAĞLAYICILAR (OPTO COUPLER)

• Tamamen kapalı, dış ortamdan yalıtılmış bir yapı, bir kılıf içerisine konulmuş optik
elemanlardır. İki farklı devreyi birbirinden elektriksel olarak yalıtmak, izole etmek için
kullanılırlar. İki devre arasındaki bağlantı sadece optik ışın ile sağlanır.
• Kapalı tip optik bağlayıcıların tümünde sinyal vericisi olarak optik ışın yayan diyot kullanılır.
• Alıcı kısmında, transistör (4N25 v.b), darlington transistör (TIL119 v.b), triyak (MOC3010 v.b)
ve tristör (SCS11C3 v.b) kullanılan tipleri vardır. Dış görünüşleri genellikle altı ayaklıdır.
• Kapalı tip optik bağlayıcılar ; televizyonlarda, programlanabilir mantık kontrol edicilerde
(PLC), bilgisayarlarda, dijital elektronikte, endüstriyel elektronikte, alarm devrelerinde v.b
kullanılırlar.
2-) YARIKLI TİP OPTİK BAĞLAYICILAR (OPTO
INTERRUPTER)
• Bu tip optik bağlayıcılar, optik ışını dış ortamdan gönderecek şekilde bir yarığa sahiptirler. Bu
yarığa hareketli bir disk veya bir ışık engelleyici bir parça girdiği zaman, sinyalin iletilmesi
veya engellenmesi sağlanır. İçerisinde bir verici LED, bir de alıcı transistör vardır. İki eleman
arasındaki optik ışın alış verişi aradaki yarıktan gerçekleştirilir.
• Sayıcı devrelerinde, bilgisayar farelerinde (mouse), alarm devrelerinde, v.b yerlerde kullanılır.
• Yarıklı tip optik bağlayıcının yarık kısmında genellikle dairesel bir çark kullanılır. Bu çark
üzerinde optik ışığı geçirecek ve yansıtacak çizgiler yer almaktadır.
• Optik bağlayıcının içinde dönen çarkın şeffaf olan kısımlarında sinyal diğer kısma ulaşır.
Encoder (kodlayıcı) ve sayıcılarda sık kullanılır.
3-) YANSIMALI TİP OPTİK BAĞLAYICILAR (REFLECTİVE
OPTO COUPLER)
• Yansımalı tip optik bağlayıcılardaki verici diyot ve alıcı transistör, diğer optik
bağlayıcılarda olduğu gibi birbirini direk olarak görmez. Birbirlerine paralel
veya açılı olarak yerleştirilmişlerdir.
• Bu tip optik bağlayıcılarda, verici diyotun gönderdiği sinyal, bir yüzeyden
yansıyarak alıcı transistöre ulaşır.
• Yansımalı optik bağlayıcılar, genellikle yaklaşma ile çalışan kapılarda, otomatik el
kurutma ve hava üfleme cihazlarında, el ile yaklaşınca otomatik olarak çalışan
çeşmelerde, yaklaşma alarmlarında v.b yerlerde kullanılırlar. Çeşitli tiplerde olanları
vardır. Yansıma ile gelen sinyalin bir kısmı zayıflayacağı için yansıma mesafesi kısa
tutulmalıdır. Uzun mesafeden yansıma yapılacak ise optik bağlayıcı çıkışına, gelen
sinyali kuvvetlendiren devreler bağlanmalıdır.
• Optik bağlayıcıların sağlamlık kontrolleri, içerisindeki kızılötesi verici diyot (infrared)
ve foto transistör için ayrı ayrı yapılır. Verici diyot normal diyot veya LED gibi ölçülür.
Transistörün ise C-E uçları arası normal transistör gibi ölçülür.
• Kullanım Alanları;
• Optokuplörler daha çok, iki farklı devre arasında izolasyonu sağlamak için kullanılır. Çok düşük gerilimle
çalışan bir devreyle yüksek gerilimli bir güç devresine optokuplör aracılığıyla kumanda edilebilir.
Böylelikle tetikleme devresi hiçbir şekilde zarar görmez. Optokuplörler 2000 ile 5000 voltluk gerilimlere
dayanıklı olduğundan en hassas kontrol sistemlerinde güvenle kullanılır.

• Sağlamlık Testi;
• Uygulamadaki optik kuplörler entegre kılıf içindedir. Bir optik kuplörün sağlamlığı kontrol edilmek
istenirse, öncelikle o optokuplorün kataloğunu ve iç bağlantı şemasını bulmak gerekir. Daha sonra
içerisindeki LED diyodu doğru polarma ederek, “foto transistor”ün iletken olup olmadığını avometre ile
kontrol ederiz.
İZLENCELER

• https://www.youtube.com/watch?v=LEH7fjCIvZo
OPTIK ELEMANLI UYGULAMA DEVRELERI
FOTO DİRENÇ (LDR) UYGULAMA DEVRESİ - 1

• Şekildeki devrede, bir transistörle tristörün kontrol

edilmesi görülmektedir. LDR üzerine ışık düştüğü
zaman devre çalışır.
• İlk anda LDR üzerinde ışık yokken direnci yüksektir.
T1 transistörünün beyz polarması negatiftir. Dolayısı
ile transistör ve tristör kesimdedir. LDR üzerine ışık
geldiği zaman direnci azalarak T1 transistörünü
iletime sokar. İletime geçen transistör, tristörü
tetikleyerek iletime sokar.
• Reset tuşuna basılıncaya kadar devre çalışmasına
devam eder. Tristörün anoduna bir röle bağlayarak
daha yüksek güçlü yükler kontrol edilebilir.
FOTO DİRENÇ (LDR) UYGULAMA DEVRESİ - 2
• Şekildeki devrede, diyak ve triyak kullanılarak yapılmış
gece lambası görülmektedir. Bu devreler başka amaçlar
için de kullanılabilir. LDR üzerine ışık düştüğü zaman direnci
azalır ve diyakın ucundaki potansiyeli, ateşleme geriliminin
altında tutar. Dolayısı ile diyak iletime geçmez ve triyak
kesimdedir. Işık kesildiği zaman LDR direnci yükselir.
• Diyak uçlarındaki gerilim, diyakın ateşleme değerine
ulaştığı anda diyak iletime geçer ve triyakı tetikler. İletime
geçen triyak üzerinden bir akım akar ve lamba ışık verir.
• Işık geldiği zaman diyakın giriş ucu nötr potansiyeline
yaklaşacağı için, diyakın ateşlemesi (iletimi) durur, triyakın
tetiklemesi kesilir ve devrenin çalışması durdurur.
FOTO DİRENÇ (LDR) UYGULAMA DEVRESİ - 3
• Devre, karşılaştırıcı olarak çalışan işlemsel
yükselteç entegresi temel alınarak kurulmuştur.
• LDR üzerindeki gerilim değişikliği ile 10K’luk
potansiyometre üzerindeki referans gerilimi
karşılaştırılarak çıkış gerilimi elde edilir.
• 10K’luk direnç ile referans gerilimi, hem
pozitif hemde negatif değere ayarlanabilir.
Bu durumda devre yapılan ayara göre ışık
varken veya ışık yokken çalışabilecek şekilde
düzenlenmiş olur.
FOTO DIYOT UYGULAMA DEVRESI - I
• Şekilde, aydınlıkta (ışık var iken) çalışan, karanlıkta (ışık yok iken)
duran Foto Diyot’ lu devre görülmektedir.
• Foto Diyot, üzerinde ışık yok iken yalıtımdadır. T1 transistörünün
beyz gerilimi sağlanmadığı için (0,7V’ un altında kaldığı için)
yalıtkandır. Dolayısı ile ona bağlı olan T2 transistörü de yalıtkan
durumdadır.
• Foto Diyot üzerine ışık düştüğü anda (aydınlıkta), iletime geçer. T1
transistörünün beyz gerilimi 0,7V’ u aştığı anda iletime geçer. T1
transistörünün iletime geçmesi ile T2 transistörü de beyz gerilimini
almaya başlar ve iletime geçer. Röle enerjilenir ve kontakları çeker.
• Foto Diyot üzerindeki ışık kesildiği zaman, T1 ve T2 transistörleri
beyz gerilimini alamadığı için yalıtıma girerler. Röle kontakları
bırakır. Işık yok iken her iki transistör aynı anda yalıtıma girer. Işık
var iken aynı anda iletime girerler.
FOTO DIYOT UYGULAMA DEVRESI - II
• Şekilde İşlemsel Yükselteç entegresi ile birlikte kullanılmış Foto Diyot
devresi görülmektedir.
• İşlemsel Yükselteç (OP-AMP), devrede eviren karşılaştırıcı olarak
çalışır ve LM741 entegresinin 3 nolu ve 2 nolu ayağındaki
gerilimleri karşılaştırarak bir çıkış üretir. Entegrenin 3 nolu ayağına
100KΩ’ luk trimpot ile referans gerilimi uygulanır. Bu gerilim örnek
devrede 3V olarak ayarlanmıştır.
• Foto Diyot üzerinde ışık var iken iletimdedir. 15KΩ’ luk direnç
üzerinde düşen gerilim yüksektir. Dolayısı ile 2.nolu uçtaki gerilim,
3.nolu uçtaki gerilimden yüksek olur. Entegre 0V çıkış üretir.
Transistör kesimdedir. Röle çekili değildir.
• Foto Diyot üzerine gelen ışık kesildiği zaman, 15KΩ’ luk direnç
üzerinde düşen gerilim düşüktür. Dolayısı ile 2.nolu uçtaki gerilim,
3.nolu uçtaki gerilimden düşük olur. Entegre 12V’a yakın çıkış
gerilimi üretir. Transistör iletimdedir.
FOTO DIYOT UYGULAMA DEVRESI - III
• Yandaki devre, bir önceki uygulama devresinin aynısı olmakla
birlikte, 15KΩ’ luk direnç ile Foto Diyot’un yerleri değiştirilmiştir.
Foto Diyot, şaseye yakın bağlanmıştır.
• Devre, Işık var iken çalışacak, ışık yok iken duracak şekile
dönüşmüştür.
• 3.Nolu ayaktaki referans gerilimi, örnek devrede 9V ayarlanmıştır.
• Entegre, yine Eviren Karşılaştırıcı olarak çalışmaktadır. Foto Diyot
üzerinde Işık var iken iletimdedir. Üzerinde düşen gerilim
minimumdur. Entegrenin 3.nolu ayağındaki gerilim daha yüksek
olduğu için entegre çıkışında 12V’a yakın (besleme gerilimine yakın)
gerilim elde edilir. Transistör iletimdedir. Röle kontakları çeker.
• Diyot üzerinde ışık yok iken yalıtkandır. Üzerinde düşen gerilim,
3.nolu ayaktaki gerilimden yüksek olur. Entegre 0V civarı çıkış üretir.
Transistör kesimdedir.
FOTO TRANSISTÖR UYGULAMA DEVRESI - I
• Şekildeki devrede, ışık yok iken (karanlıkta) çalışan, ışık geldiği
zaman çalışması duran, Foto Transistörlü devre görülmektedir.
Devre,
• NE555 entegresi temel alınarak oluşturulmuştur.
• Foto Diyot, üzerinde ışık yok iken yalıtımdadır. BC546 transistörünü
de yalıtımda tutar. NE555 entegresinin 2.nolu girişi 1M üzerinden
(+) potansiyelde tutulur. Entegre çıkışında şase potansiyeline yakın
bir gerilim vardır. Röle kontakları çekilidir.
• Foto Diyot, üzerine ışık düştüğü zaman iletime geçer ve BC546
transistörünün beyz gerilimini sağlar ve bu transistörü de iletime
sokar. BC546’nın iletime girmesi, entegrenin 2.nolu ayağını şase
potansiyeline çeker ve entegre çıkışında besleme gerilimine yakın
bir gerilim oluşur. Röle kontakları bırakır.
FOTO TRANSİSTÖR UYGULAMA DEVRESİ - II
• Şekildeki devrede, Foto Transistör ve İşlemsel Yükselteç entegresi ile
yapılmış, ışık kontrol devresi görülmektedir.
• İşlemsel Yükselteç, faz çeviren (eviren) karşılaştırıcı olarak
çalışmaktadır. Foto Transistör besleme kaynağına yakın bağlanmıştır.
• Işık yok iken, Foto Transistör yalıtımdadır. Entegrenin 3.nolu
ayağında yaklaşık 6V referans gerilimi bulunmaktadır. Işık olmadığı
zaman, 2.nolu uçtaki giriş gerilimi, referans geriliminden düşüktür.
Entegre çıkışında besleme gerilimine yakın DC gerilim oluşur. BC556
PNP transistörü kesimdedir. Röle çekili değildir.
• Işık var iken, Foto Transistör iletimdedir. BC546 transistörünü de
iletime geçirir. 2.nolu uçtaki gerilim, 3.nolu uçtaki gerilimden yüksek
olur. Entegre çıkışında 1,5-2V civarında gerilim oluşur. BC556
iletime geçer. Röle kontakları çeker.
PIR SENSÖR UYGULAMA DEVRESI - I
• Şekilde, PIR sensör kullanılarak yapılmış PIR
Dedektör devresinin çıkışına bağlanmış Röle
Sürücü devresi görülmektedir.
• PIR Dedektör, hareket algıladığı zaman
sayısal bir çıkış üretir. Bu sayısal çıkışın lojik-
1 bilgisi D1 diyotu ile T1 transistörünün
beyz uzuna uygulanmıştır. Transistör iletime
geçer ve röle çeker. PIR Dedektör çıkışında
sinyal yok iken transistör yalıtımdadır. Röle
kontakları çekili değildir.
LED UYGULAMA DEVRELERİ - I
• Şekilde, 220V AC gerilim düşürülerek, 9
adet parlak LED’in yakıldığı devre
şeması görülmektedir. 220V AC gerilim,
trafo kullanmadan direnç ve
kondansatör yardımı ile düşürülerek 9
adet parlak LED’ i yakar. Her LED
üzerinde ortalama 2V düştüğü kabul
edilerek, devreye 18V zener diyot
bağlanmıştır.
LED UYGULAMA DEVRELERİ - II
• Şekildeki devrede, şebeke gerilimi
var iken prizden çalışan, gerilim
kesilince akü’den çalışmaya devam
eden acil aydınlatma sisteminin
(ışıldak) devre şeması görülmektedir.
Akü, şebeke gerilimi var iken aynı
zamanda şarj olmaktadır.
LED UYGULAMA DEVRELERİ - III
• Şekilde, bir su deposundaki su seviyesini LED
diyotlar ile gösteren basit bir devre
görülmektedir.
• Devre, ULN2004 güç sürücü entegresi temel
alınarak oluşturulmuştur.
• Depo dolu iken bütün LED’ ler yanmaktadır.
• Su seviyesi düşmeye başlayınca, suyun
dışında kalan proba bağlı LED’ ler söner.
• Suyun azaldığı LED’ler ile gözlenir
INFRARED DİYOT UYGULAMA DEVRELERİ - I
• Şekilde, TSOP1738 Kızılötesi alıcı sensörü ile yapılmış,
uzaktan kumanda test devresi görülmektedir.
• TSOP sensör, 5V ile çalıştığı için 12V besleme gerilimi,
LM7805 regülesi ile +5V’ a düşürülür.
• Uzaktan kumanda cihazları, ister TV, ister müzik seti v.b
olsun, PCM (Darbe Kodlu Modülasyon) tekniği ile sinyal
yayar. TSOP1738, PCM sinyallerinin kodlarını çözebilir.
Dolayısı ile uzaktan kumanda cihazlarının üzerindeki tüm
tuşların çalışıp çalışmadığı bu devre ile test edilebilir.
• Uzaktan kumanda cihazı, devreye tutulup basıldığında,
TSOP sensör, bu sinyali algılar ve çıkışında Lojik-0 bilgisi
üretir. BC556 transistörü iletime geçer ve LED yanar.
Sürekli basılırsa, LED sürekli yanıp, söner.
INFRARED DİYOT UYGULAMA DEVRELERİ - II
• Şekilde, CMOS CD4047 multivibratör entegresi ve
Kızılötesi (IR) verici diyotları kullanılarak yapılmış verici
devresi görülmektedir.
• Devre, kızılötesi alıcı sensörünün veya foto diyotun
bulunduğu alıcı devrelerinde verici olarak kullanılabilir.
• Kızılötesi verici diyotları (IR LED), sinyalin açısını ve etki
mesafesini arttırmak için seri bağlanmıştır. C1 ve VR1
elemanları, entegrenin hangi frekansta sinyal yayacağını
belirlemek için kullanılırlar. S1 butonuna basıldığı anda,
entegrenin 5.nolu astable ucuna +12V gerilim uygulanır.
Entegre sinyal üretir. Entegrenin 10.nolu Q ucundan alınan
çıkış sinyali, BD139 transistörü ve IR diyotları ile yayılır.
OPTİK BAĞLAYICI UYGULAMA DEVRELERİ - I
• Şekilde, içinde diyak bulunan MOC3020 sensörü ile
yapılmış, telefon çalma ikaz devresi görülmektedir.
Devre, işitme engelliler için çalan telefonu, lambayı
yakıp söndürerek ikaz eder. MOC3020, kapalı tip
optik kuplördür.
• Devre, AC telefon hattını DC gerilime çeviren devre
ile çıkış lambasını yakan triyak devresinin Optik
Bağlayıcı (Optik Kuplör) üzerinden bağlanması ile
telefon hattını ve şebeke gerilimi hattını birbirinden
elektriksel olarak yalıtır.
OPTİK BAĞLAYICI UYGULAMA DEVRELERİ - II
• Şekildeki devre, kare dalga osilatörü ile
onlu sayıcı devresinin saat (clock) sinyalini,
elektriksel olarak değil, optik olarak
sağlayan bir devredir.
• NE555 entegresinin ürettiği kare dalga
sinyalleri, optik bağlayıcı ile CD4017
entegresinin girişine uygulanır. Sayıcı
entegre, optik kuplörden gelen her pals ile
birer birer sayım yapmaya başlar. 4N25
kapalı tip optik kuplördür.