Tibbi̇ Ci̇haz Ve Malzemeler

T.C.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3219

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2090
TIBBİ CİHAZ VE MALZEMELER
Yazarlar
Doç.Dr. Saliha Handan YILDIZ (Ünite 1, 2)
Doç.Dr. Müjgan ÖZDEMİR ERDOĞAN (Ünite 3)
Prof.Dr. Aylin YÜCEL (Ünite 4)
Prof.Dr. Alpagan Mustafa YILDIRIM (Ünite 5)
Prof.Dr. Yüksel ARIKAN (Ünite 6)
Dr. Şuayip BİRİNCİ (Ünite 7, 8)
Editör
Prof.Dr. Mustafa SOLAK
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2015 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Grafik Tasarım Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Doç.Dr. Nilgün Salur
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Dil ve Yazım Danışmanları

Emine Koyuncu
Hatice Çalışkan Köken
Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Öğr.Gör.Dr. Belgin Boz Yüksekdağ
Esin Kuş
Kapak Düzeni
Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan
Grafikerler
Ayşegül Dibek
Kenan Çetinkaya
Özlem Çayırlı
Hilal Özcan
Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Kitap Hazırlama Grubu
Tıbbi Cihaz ve Malzemeler
E-ISBN
978-975-06-2615-9
Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Ağustos 2018
3080-0-0-0-1909-V01
İçindekiler iii
İçindekiler
Önsöz ................................................................................................................... ix
Temel Laboratuvar Malzeme ve Cihazları.................................... 2 1. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................ 3
LABORATUVARDA SIKÇA KARŞILAŞILABİLECEK TEHLİKELER VE
ÖNLEMLER ................................................................................................................. 3
BAZI LABORATUVAR ARAÇ VE GEREÇLERİ ................................................... 7
BAZI LABORATUVAR CİHAZLARI ...................................................................... 14
Özet ............................................................................................................................... 25
Kendimizi Sınayalım ................................................................................................... 26
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ........................................................................ 27
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................ 27
Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................... 28
Görsel Kaynaklar ......................................................................................................... 29
Mikroskop ve Mikroskop Türleri ................................................... 30 2. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................ 31
IŞIK MİKROSKOPUN BÖLÜMLERİ, KULLANIMI VE BAKIMI ..................... 33
Mekanik Bölüm ........................................................................................................... 33
Optik Bölüm ................................................................................................................ 33
Aydınlatma kısmı ........................................................................................................ 34
Işık Mikroskobunun Kullanımı ................................................................................. 35
Elle Kesit Alma ve Preparat Hazırlama ............................................................. 36
Kuru Kapatma ....................................................................................................... 36
Sürtme Preparat (Froti) Yöntemi ........................................................................ 37
Yayma Preparat Yöntemi ...................................................................................... 37
Mikroskop Bakımı ..................................................................................................... 37
MİKROSKOP TÜRLERİ ............................................................................................ 38
Stereomikroskop (Binoküler) .................................................................................... 38
Faz Kontrast Mikroskobu .......................................................................................... 39
İnterferens Mikroskobu ............................................................................................. 39
Karanlık Alan Mikroskobu (Ultramikroskop) ....................................................... 40
Polarizasyon Mikroskobu .......................................................................................... 40
Ultraviyole Mikroskobu ............................................................................................ 41
Cerrahi Mikroskop ...................................................................................................... 41
Elektron Mikroskopları ........................................................................................ 42
Transmisyon (Geçirme) Elektron Mikroskobu (TEM) .................................... 42
Scanning (Tarama) Elektron Mikroskobu (SEM) ............................................. 43
Özet ............................................................................................................................... 44
Yaşamın İçinden .......................................................................................................... 46
iv İçindekiler
3. ÜNİTE İleri Moleküler Tanı, Tektik Cihaz ve Malzemeleri ...................... 50

GİRİŞ ............................................................................................................................ 51
Tıpta İleri Moleküler Tanı ......................................................................................... 51
NÜKLEİK ASİT İZOLASYONUNDA KULLANILAN CİHAZLAR .................. 51
POLİMERAZ ZİNCİR REAKSİYONU (PCR) ....................................................... 52
PCR Çeşitleri ................................................................................................................ 55
İç İçe (Nested) PCR ............................................................................................... 55
Ters (Reverse) Transkripsiyon PCR (RT-PCR) ................................................. 56
Kademeli Sıcaklık Düşürme (Touchdown) PCR .............................................. 56
Çoklu (Multipleks) PCR ....................................................................................... 56
Eş Zamanlı (Real-Time) PCR ............................................................................. 56
GÖRÜNTÜ ANALİZ SİSTEMLERİ ......................................................................... 59
DNA DİZİ ANALİZİ SİSTEMLERİ ......................................................................... 60
Klasik Dizileme Cihazları ........................................................................................... 60
Yeni Nesil Dizileme .................................................................................................... 61
Pirodizileme ................................................................................................................. 62
MİKROARRAY TEKNOLOJİSİ ................................................................................ 64
Özet ............................................................................................................................... 67
Yaşamın İçinden .......................................................................................................... 69
Okuma Parçası ............................................................................................................. 70
Yararlanılan İnternet Kaynakları ............................................................................... 75
4. ÜNİTE Tıbbi Görüntüleme Cihazları ....................................................... 76

TIBBİ GÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI ................................................................... 77
GÖRÜNTÜ OLUŞUMU ............................................................................................ 77
X-Işını ........................................................................................................................... 78
Radyasyondan Korunma ............................................................................................ 78
RÖNTGEN CİHAZLARI ........................................................................................... 79
Radyografi Cihazları ................................................................................................... 79
Radyoskopi Cihazları .................................................................................................. 81
Seyyar/Mobil/Portabl Röntgen Cihazları ................................................................. 82
C Kollu Floroskopi Cihazları ..................................................................................... 83
Dijital Radyografi ........................................................................................................ 83
KESİTSEL GÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI ........................................................... 84
Bilgisayarlı Tomografi ................................................................................................. 84
Manyetik Rezonans Görüntüleme ............................................................................ 86
Ultrasonografi .............................................................................................................. 88
SPESİFİK GÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI ............................................................. 90
Anjiografi ..................................................................................................................... 90
İçindekiler v
Mamografi .................................................................................................................... 91
Ortopantomografi ....................................................................................................... 93
Kemik Mineral Dansitometri .................................................................................... 94
RADYONÜKLİD GÖRÜNTÜLEME ....................................................................... 95
Özet ............................................................................................................................... 97
Yaşamın İçinden .......................................................................................................... 99
Okuma Parçası ............................................................................................................. 100
Acil Yardım Ünitesi ile Ambulans Cihaz ve Malzemeleri ............ 104 5. ÜNİTE
GİRİŞ ............................................................................................................................ 105
ACİL YARDIM ÜNİTESİ CİHAZ VE MALZEMELERİ ....................................... 105
Defibrilatör ................................................................................................................... 105
Laringoskop ................................................................................................................. 107
Monitör ...................................................................................................................... 108
Elektrokardiyograf Cihazı ......................................................................................... 109
Ventilatör Cihazı .......................................................................................................... 110
Kan Şekeri Ölçüm Cihazı (Glukometre) .................................................................. 111
İntraosseoz Tabanca ve İğneleri ................................................................................. 111
Oksijen Sistemi ............................................................................................................ 112
Aspiratör ....................................................................................................................... 113
Servikal ve Spinal İmmobilizasyon Malzemeleri .................................................... 114
AMBULANS CİHAZ VE MALZEMELERİ ............................................................ 116
Tansiyon Aleti .............................................................................................................. 117
Ambulans Malzemeleri ............................................................................................... 118
Sedye ....................................................................................................................... 118
Teleskopik Sedyeler ............................................................................................... 118
Taşıma Tenteleri .................................................................................................... 119
Neil Robertson Sedye ........................................................................................... 119
Adi Sedyeler ........................................................................................................... 119
Eklemli Sedyeler .................................................................................................... 119
Ambulansa Yükleme Kuralları ............................................................................ 120
Özet ................................................................................................................................ 121
Kendimizi Sınayalım .................................................................................................... 122
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ......................................................................... 123
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................. 123
Yararlanılan Kaynaklar ................................................................................................ 123
vi İçindekiler
6. ÜNİTE Ameliyathane Cihaz ve Malzemeleri ........................................... 124

GİRİŞ ............................................................................................................................ 125
AMELİYATHANE TANIMI VE GENEL ÖZELLİKLERİ ..................................... 125
Ameliyathane Tasarımı ............................................................................................... 126
Ameliyat Odaları ......................................................................................................... 127
Merkezi Bağlantılar ..................................................................................................... 129
Ameliyathane Alanları ............................................................................................... 130
AMELİYATHANE CİHAZLARI .............................................................................. 131
Ameliyat Masası .......................................................................................................... 132
Ameliyat Lambası ....................................................................................................... 133
Anestezi Cihazı ........................................................................................................... 135
Akımölçerler (Flowmetre) ................................................................................... 136
Anestezi Ventilatörleri .......................................................................................... 138
Monitörler .............................................................................................................. 138
Atık Gaz Sistemleri ............................................................................................... 138
Defibrilatör Cihazı ..................................................................................................... 139
Cerrahi Aspiratör ........................................................................................................ 139
Elektro-Koter Cihazı .................................................................................................. 140
Perfüzör ve İnfüzyon Pompası Cihazı ..................................................................... 141
Kalp-Akciğer Pompası ................................................................................................ 142
C-Kollu Röntgen Cihazı ............................................................................................. 142
Ameliyat Mikroskobu ................................................................................................. 143
Laparoskopi Cihazı .................................................................................................... 144
Damar Mühürleme Cihazları .................................................................................... 144
Argon Plasma Koagulasyon (APC) Cihazları ......................................................... 144
Ameliyat Robotu ......................................................................................................... 144
AMELİYATHANE MALZEMELERİ ....................................................................... 145
Ameliyat Örtüleri ........................................................................................................ 145
Hasta Altı Isıtma Sistemleri (Hipotermi Blanket Sistemi) ..................................... 146
Ameliyat Cerrahi Setleri ............................................................................................. 146
Ameliyat Sütürleri ....................................................................................................... 147
Drenler .......................................................................................................................... 147
Sondalar ........................................................................................................................ 147
Stapler ........................................................................................................................... 148
Steril Solüsyonlar ......................................................................................................... 149
Özet ............................................................................................................................... 150
Yaşamın İçinden .......................................................................................................... 152
Okuma Parçası ............................................................................................................. 152
İçindekiler vii
Sağlık Bilişim Sistemleri .... ........................................................... 156 7. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................ 157
SAĞLIK BİLİŞİMİ ....................................................................................................... 158
SAĞLIK BİLGİ SİSTEMLERİ .................................................................................... 159
HASTANE BİLGİ YÖNETİM SİSTEMLERİ ........................................................... 160
E-SAĞLIK VE TÜRKİYE’DEKİ UYGULAMALAR .............................................. 161
SAĞLIK BİLİŞİMİNDE GÜNCEL EĞİLİMLER .................................................... 162
Mobil Sağlık (m-Sağlık) .............................................................................................. 162
Giyilebilir Cihaz Teknolojisi ...................................................................................... 163
Elektronik Tıbbi Kayıtlar (ETK) ve Elektronik Sağlık Kayıtları (ESK) ................ 164
Kişisel Sağlık Kaydı (KSK) ......................................................................................... 168
SAĞLIK HİZMETLERİNİN YÜRÜTÜLMESİNDE KARAR DESTEK
SİSTEMLERİ ................................................................................................................ 171
Klinik Karar Destek Sistemi ....................................................................................... 173
BİLGİSAYARLI KLİNİK ORDER GİRİŞİ (CPOE) ................................................ 174
TELESAĞLIK .............................................................................................................. 175
SOSYAL MEDYA VE SAĞLIK .................................................................................. 176
SAĞLIK HİZMETLERİNDE TEKNOLOJİ VE MÜKEMMELLİK:
DİJİTAL HASTANELER ............................................................................................ 176
Özet ............................................................................................................................... 181
Tıbbi Cihaz Yönetimi..................................................................... 188 8. ÜNİTE

GİRİŞ ............................................................................................................................ 189
TIBBİ CİHAZIN PİYASAYA ARZ VE ÖNCESİ GEÇİRDİĞİ EVRELER .......... 191
Piyasaya Arz ve Öncesi ............................................................................................... 192
TIBBİ CİHAZIN PİYASAYA ARZ SONRASI YAPILMASI GEREKENLER ...... 194
TIBBİ CİHAZ TEDARİK SÜREÇLERİ ................................................................... 195
Tedarik Süreçlerinin Genel Yapısı ............................................................................. 197
Teknoloji Değerlendirme ..................................................................................... 197
Cihaz Değerlendirme ........................................................................................... 198
Planlama ve İhtiyaç Analizi ................................................................................. 198
Tedarik .................................................................................................................... 199
Kurulum ................................................................................................................. 200
İşletmeye Alma ...................................................................................................... 200
İzleme ...................................................................................................................... 200
İstisnai Durumlar .................................................................................................. 201
Tedarik Süreçlerinin Değerlendirilmesi ................................................................... 203
TIBBİ CİHAZ ENVANTER YÖNETİMİ ................................................................. 203
Tıbbi Cihazların Envanter Kaydının Oluşturulması ............................................... 204
viii İçindekiler
Cihazların Etiketlenmesi ...................................................................................... 205

TIBBİ CİHAZLARIN TEKNİK HİZMET YÖNETİMİ ......................................... 205
Bakım Hizmeti ............................................................................................................ 206
Koruyucu ve Önleyici Bakım .............................................................................. 206
Periyodik Bakım .................................................................................................... 206
Onarım Hizmeti .......................................................................................................... 206
Ölçümleme/Kalibrasyon Hizmetleri ........................................................................ 206
Teknik Hizmet Takibi ................................................................................................. 207
Tıbbi Cihazların Sözleşme Yönetimi ......................................................................... 208
CİHAZLARIN KLİNİK SÜREÇLERDEKİ ÖNEMİ .............................................. 208
ÜLKEMİZDE TIBBİ CİHAZIN YÖNETİMİNE YÖNELİK
GERÇEKLEŞTİRİLEN YAZILIM UYGULAMALARI .......................................... 210
Özet ............................................................................................................................... 212
Yaşamın İçinden .......................................................................................................... 214
Okuma Parçası ............................................................................................................ 214
Sözlük ........................................................................................... 217

Dizin............................................................................................ 221
Önsöz ix
Önsöz
Sevgili öğrenciler,
Değerli öğrenciler bu kitap, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemi “Tıbbi Cihaz ve
Malzemeler” dersi kapsamında ders kitabı niteliğinde hazırlanmıştır. Ancak içeriği dik-
kate alındığında, kitabın sağlık alanında hizmet vermek üzere eğitim gören pek çok farklı
bölümdeki öğrencilerin de yararlanabileceği bir kaynak olduğu görülecektir.
Bu kaynak, tıbbi tanı ve tedavi sürecinde yer alan uygulamalarda sıklıkla kullanılan
malzeme, cihaz ve sistemlere ilişkin temel bilgileri içermektedir. Kitapta söz konusu ma-
teryallerin tanımı, kısaca tanıtımı ve kullanım amaçlarını bulacaksınız. Tabiki burada ve-
rilen her cihazın alanında ayrıntılı ve kendine özgü kullanım ve donanım detayları vardır.
Bu eser ancak temel bir tanıtım materyali olarak değerlendirilmelidir. Sizlere tıbbi tanı ve
tedavi uygulamaları ile ilgili bir bakış açısı sunmak amacıyla hazırlanmıştır.
Okuyucularımızın kitapla ilgili yazım hataları, bilimsel eksiklik ve konuların akışında
istenilen değişiklikleri bize iletmeleri, bu kitabın geliştirilmesi ve olgunlaştırılmasını ola-
naklı kılacaktır.
Kitabın hazırlanması ve düzenlenmesinde emeği geçen bölüm yazarlarına ve teknik
ekibe ayrıca kitabımız için temel oluşturan kaynak eserleri bilim dünyasına kazandıran
değerli bilim insanlarına teşekkür ederim.
Editör
Prof.Dr. Mustafa SOLAK
1
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 Temel bazı laboratuvar malzemelerini tanıyıp ne amaçla kullanıldığını açıkla-
yabilecek,
 Temel bazı laboratuvar cihazlarını tanıyıp kullanım amaçlarını açıklayabilecek,
 Laboratuvar donanım ve cihazları kullanılırken dikkat edilecek hususları açık-
layabilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaksınız.
Anahtar Kavramlar
• Laboratuvar • Cihaz
• Deney • Güvenlik
• Malzeme
İçindekiler
• GİRİŞ
• LABORATUVARDA SIKÇA
KARŞILAŞILABİLECEK TEHLİKELER VE
Temel Laboratuvar Malzeme
Tıbbi Cihaz ve Malzemeler ÖNLEMLER
ve Cihazları • BAZI LABORATUVAR ARAÇ VE
GEREÇLERİ
• BAZI LABORATUVAR CİHAZLARI
Temel Laboratuvar Malzeme
ve Cihazları
GİRİŞ
Bünyesinde deneysel çalışmalar, testler, analiz ve araştırmalar yürütme ve gözlemleme
olanağı sağlayan yere laboratuvar denir. Hastalığın tanısı, önlenmesi ve tedavisine yöne-
lik bilgi sağlamak veya bir insanın sağlık durumunu değerlendirmek amacıyla insan vü-
cudundan alınan materyallere ilişkin biyolojik, mikrobiyolojik, immünolojik, kimyasal,
immünohematolojik, hematolojik, biyofiziksel, sitolojik, patolojik ve diğer analizleri ya-
pabilen ayrıca sonuçların yorumlanması ile ileri uygun araştırmaya yönelik tavsiye dahil
bütün laboratuvar araştırmalarını kapsayan laboratuvarlarda tıbbi laboratuvar kapsamın-
da değerlendirilir.
Laboratuvarlarda yapılan deneylerde, amaca uygun araç ve gereçler ile cihaz ve dona-
nımlara ihtiyaç vardır. Laboratuvarda yapılacak tetkik üzerine uzmanlaşmış çalışanların
kullanılan cihaz ve donanımları tanıması, uygun şekilde kullanabilmesi ve gerekli güven-
lik tedbirleri konusunda bilinçlendirilmiş olması önemlidir. Laboratuvarlar yalnızca bir
kişinin çalişabileceği şekilde dizayn edilebildiği gibi pek çok kişinin aynı anda çalışmala-
rını sürdürebilecekleri büyüklükte ve düzende de olabilir.
Laboratuvardaki işlerin seri hâlde yürümesi için iyi düzenlenmiş bir sistem oluştu-
rulmalıdır. Bu nedenle tetkik edilecek örnekler, sarf malzemeler, cihazlar ve diğer araç-
gereçler laboratuvarda çok düzenli yerleştirilmiş olmalı, listeleri ve kullanım özelliklerini
gösterir bilgiler kataloglanmalıdır.
Pek çok farklı laboratuvarda, uygulanan tetkiklere bağlı olarak kullanılan cihaz ve araç
gereçler değişmekle birlikte sağlık sektöründe hizmet veren çoğu laboratuvarda kullanılan
ortak bazı temel araç gereç ve cihazlar bu bölümde tanıtılacaktır.
Tıbbi bir laboratuvarda sizce hangi hizmetler verilir?

1
LABORATUVARDA SIKÇA KARŞILAŞILABİLECEK TEHLİKELER
VE ÖNLEMLER
Laboratuvarlar pek çok farklı analizin değişik deneysel yöntemler kullanılarak yapıldığı
mekanlardır. Bu mekanlarda hem çalışanların hem de çalışılan numunenin güvenliğini
sağlamak ayrıca analiz sonuçlarının güvenilirliğini yükseltmek için dikkat edilmesi gere-
ken hususlar aşağıda verilmiştir:
1. İdari bölüm ile analizlerin yapıldığı laboratuvar bölümleri ayrı birimler halinde
planlanmalıdır.
2. Laboratuvarlar yapılan analizin özelliğine uygun bir şekilde planlanmalı ve çalış-
malıdır.
4 Tıbbi Cihaz ve Malzemeler
3. Personel için yeteri kadar soyunma dolabı bulundurulmalı, kadın ve erkek perso-
nel için soyunma odaları ve sosyal alan düşünülmelidir. Laboratuvara çanta, palto
vb. gereksiz malzeme getirilmemelidir.
4. Laboratuvarlar özel çevre koşulları gerektiren analizlerde; bu koşulları kontrol et-
meye yarayan aletler ile donatılmış olarak ayrı bölümler hâlinde planlanmalıdır.
5. Laboratuvarlar toz, nem, buhar, titreşim, elektromanyetik etkenler ve zararlı can-
lılar gibi olumsuz etmenlerden korunmalıdır. Çalışma alanları 20ºC sıcaklıkta sa-
bit tutulmalıdır.
6. Analiz yapılan bölümler, personelin rahat hareket etmesine olanak sağlayacak ge-
nişlikte planlanmalıdır.
7. Boru sistemleri, radyatörler, aydınlatma sistemleri ile diğer servis noktaları kolay
temizlenecek biçimde tasarlanmalı, duvarlar, taban ve tavanlar kolay temizlenir ve
gerektiğinde dezenfekte edilir özellikte olmalıdır.
8. Aydınlatma, ısıtma ve havalandırma sistemleri yapılacak analizleri doğrudan veya
dolaylı olarak etkilemeyecek nitelikte olmalıdır.
9. Laboratuvarda ilk yardım için gerekli ilaç ve malzeme bulunan bir dolap ve ilk
yardım talimatı bulunmalıdır.
10. Laboratuvarda yangına karşı gerekli önlemler alınmalı, bu konuda itfaiyeden uy-
gunluk belgesi alınmalıdır.
11. Laboratuvar binasının çevresinde kirliliğe yol açacak çöp, atık yığınları, su biri-
kintisi ve patojen mikroorganizmaların yerleşmesine uygun ortamlar bulunma-
malıdır.
12. Personelin iş güvenliği için uygun giysi ve donanım kullanması sağlanmalıdır.
Laboratuvarda mutlaka laboratuvar önlüğü ile çalışılmalıdır. Laboratuvar önlüğü
yanmayan kumaştan, normal uzunlukta ve uygun bedende olmalıdır.
13. Uzun saçlar toplanmalı veya yanmaz bone içine alınmalıdır. Ayakkabılar labora-
tuvarda çalışmaya uygun olmalı, burnu açık ayakkabı giyilmemelidir.
14. Tuvaletler laboratuvar bölümlerine açılmamalıdır.
15. Laboratuvarda herhangi bir şey yenilip içilmemeli, çalışırken eller yüze sürülme-
meli, ağza herhangi bir şey alınmamalıdır.
16. Laboratuvarın her bölümünde temizlik, dezenfeksiyon işlemleri yazılı talimatlara
göre periyodik olarak yapılmalı, kayıtları tutulmalıdır.
17. Çalışan personelin periyodik sağlık kontrolleri yapılmalı, bulaşıcı bir hastalığı
olan veya taşıyıcı olduğu belirlenen personel çalıştırılmamalıdır.
18. Kullanıldıktan sonra her bir malzeme, alet veya cihaz belli ve yöntemine uygun
biçimde temizlenerek yerlerine kaldırılmalıdır.
19. Laboratuvarların giriş çıkışı denetlenmeli ve analiz yapılan bölümlere çalışanlar
dışında kişilerin girmeleri engellenmelidir.
20. Laboratuvarın faaliyet gösterdiği konulara göre ortaya çıkan atıklar doğrudan alı-
cı ortama verilmemeli, tekniğine ve mevzuata uygun biçimde etkisiz hâle getiril-
melidir.
21. Atılacak katı maddeler çöp kutusuna atılmalıdır. İşi bitmiş, içinde sıvı bulunan
beher, erlenmayer, tüp gibi temizlenecek cam kaplar da lavaboya konulmalı, masa
üzerinde bırakılmamalıdır.
22. Tıbbi atık kapsamına giren atıklar tıbbi atık talimatlarına uygun olarak atılmalıdır.
23. Su, gaz muslukları ve elektrik düğmeleri, çalışılmadığı hâllerde kapatılmalıdır.
24. Çalışmalarda dikkat ve itina ön planda tutulmalıdır.
1. Ünite - Temel Laboratuvar Malzeme ve Cihazları 5
25. Laboratuvarda meydana gelen her türlü olay, laboratuvarı yönetenlere anında ha-
ber verilmelidir.
26. Laboratuvarı yönetenlerin izni olmadan hiçbir madde ve malzeme laboratuvar-
dan dışarı çıkarılmamalıdır.
27. Katı hâldeki maddeler şişelerden daima temiz bir spatül veya kaşıkla alınmalıdır.
Aynı kaşık temizlenmeden başka bir madde içine sokulmamalıdır.
28. Şişe kapakları hiçbir zaman alt tarafları ile masa üzerine konulmamalıdır. Aksi
taktirde, kapak yabancı maddelerle kirleneceği için tekrar şişeye yerleştirilince
bu yabancı maddeler şişe içindeki saf madde veya çözelti ile temas edip, onu
bozabilir.
29. Kapaklı ve tıpa ile kapatılmış kaplardaki madde kesinlikle ısıtılmamalı, üzerinde
ateşe dayanıklı işareti taşımayan kaplarda ısıtma ve kaynatma yapılmamalıdır.
30. Şişelerden sıvı akıtılırken etiket tarafı yukarı gelecek şekilde tutulmalıdır. Aksi
hâlde şişenin ağzından akan damlalar etiketi ve üzerindeki yazıyı bozar.
31. Kimyasal maddeler gelişigüzel birbirine karıştırılmamalıdır.
32. Çözelti konulan şişelerin etiketlenmesi yanlışlıklara meydan verilmemesi için ge-
reklidir.
33. Kimyasal maddeler risk gruplarına ve saklama koşullarına göre, havalandırma
sistemli ayrı oda, dolap veya depolarda bulundurulmalıdır. Kimyasal maddelerin
bulunduğu yer kilitli olmalı, anahtarı depo sorumlusunda olmalıdır.
34. Laboratuvarda yapılacak işler başlangıçta planlanalı ve zamanlamaya dikkat edil-
melidir.
35. Organik çözücüler, uçucu sıvılar yada kirletici toksik maddeler lavaboya dökül-
memelidir.
36. Tartım veya titrasyon sonuçları küçük kâğıtlara yazılmamalıdır. Bu kağıtlar kay-
bolabilir ve analizin tekrarlanması zorunluluğu ortaya çıkabilir.
37. Laboratuvarda çalışmalar için özel bir defter tutulmalıdır. Yapılan çalışma ve göz-
lemler mutlaka kaydedilmelidir.
38. Ecza dolabında neler bulunduğu, yangın söndürme cihazının nasıl çalıştığı bilin-
melidir. Bu konuda eğitim yapılmalıdır.
39. Etiketsiz bir şişeye veya kaba, kimyasal madde konulmaz. Ayrıca boş kaba kim-
yasal bir madde koyunca hemen etiketi yapıştırılmalıdır, bütün şişeler etiketli
olmalıdır. Üzerinde etiketi olmayan şişelerdeki kimyasal maddeler, deneylerde
kesinlikle kullanılmamalıdır.
40. Tüp içinde bulunan bir sıvı ısıtılacağı zaman tüp, üst kısımdan aşağıya doğru
yavaş yavaş ısıtılmalı ve tüp çok hafif şekilde devamlı sallanmalıdır. Tüpün ağzı
kendinize veya yanınızda çalışan kişiye doğru tutulmamalı ve asla üzerine eğilip
yukarıdan aşağıya doğru bakılmamalıdır. Yüze sıçrayabilir.
41. Zehirli ve yakıcı çözeltiler, pipetten ağız yolu ile çekilmemelidir. Bu işlem için
vakum ya da puar kullanılmalıdır.
42. Genel olarak toksik olmadığı bilinen kimyasal maddeler bile, ağıza alınıp tadına
bakılmamalıdır.
43. Benzin, eter ve karbonsülfür gibi çok uçucu maddeler ne kadar uzakta olursa ol-
sun açık alev bulunan laboratuvarda kullanılmamalıdır. Eter buharları 5 metre ve
hatta daha uzaktaki alevden yanabilir ve yanan buhar ateşi taşıyabilir.
44. Sülfürik asit, nitrik asit, hidroklorik asit, hidroflorik asit gibi asitlerle bromür, hid-
rojen sülfür, hidrojen siyanür, klorür gibi zehirli gazlar içeren maddeler ile çeker
ocakta çalışılmalıdır.
45. Tüm asitler ve alkaliler sulandırılırken daima suyun üzerine ve yavaş yavaş dö-
külmelidir.
46. Termometre kırıklarının civalı kısımları ya da civa artıkları asla çöpe ya da lava-
boya atılmamalı, toprağa gömülmelidir.
47. Elektrikle uğraşırken eller ve basılan yer kuru olmalı, metal olmamalı, elektrik
fişleri kordondan çekilerek çıkarılmamalıdır. Gerektiğinde bazı işlemleri hemen
yapabilmek için gerektiği kadar elektrik bilgisi edinilmeli, büyük onarımlar mut-
laka ehliyetli teknisyenlere yaptırılmalıdır.
48. Laboratuvarda, özellikle kilitlenmiş bir yerde yalnız çalışılmamalıdır. Her türlü
olasılığa karşı, tek başına çalışan kişi yapacağı işleri bir başkasına önceden anlat-
malı ve sürekli haber vermelidir.
49. Kimyasallar taşınırken iki el kullanılmalı, bir el kapaktan sıkıca tutarken, diğeri ile
şişenin altından desteklenmelidir.
50. Desikatör taşınırken mutlaka kapak ve ana kısım birlikte tutulmalıdır.
51. Laboratuvar terk edilirken bulaşıklar yıkanmalı, tüm kimyasallar güvenlik altına
alınmalı, gaz muslukları ana musluktan kapatılmalıdır.
52. Gözler, hassas terazide tartma gibi işlemler dışında daima korunmalıdır. Emniyet
gözlükleri takmak yararlıdır.
53. Asit, baz gibi aşındırıcı yakıcı maddeler deriye damladığı veya sıçradığı hâllerde
derhal bol miktarda su ile yıkanmalıdır.
54. İçinde kültür bulunan tüp, petri kutusu gibi malzeme açık olarak masa üzerine
bırakılmamalı, tüpler önlük cebinde taşınmamalı, masa üzerine gelişigüzel konul-
mamalıdır. Tüpler tüplükte tutulmalıdır.
55. Çalışırken laboratuvar kapı ve pencereleri kapalı tutulmalı, mikroorganizma veya
sporlarını etrafa yayacak gereksiz ve ani hareketlerden sakınılmalıdır.
56. Kültürlerin yere veya masaya dökülmesi veya kültür kaplarının kırılması hâlinde
durum hemen laboratuvar yöneticisine bildirilmeli ve dökülen kültürün üzeri
anında uygun bir dezenfektan çözeltisi ile kaplanarak (örneğin %10’luk hipoklorit
çözeltisi) 15- 30 dakika bekletilmeli ve daha sonra temizlenmelidir.
57. Öze uçları her kullanımdan önce ve sonra Bunzen beki alevinde usulüne uygun
şekilde yakılarak sterilize edilmelidir.
58. Kültürün yutulmaması için tüm önlemler alınmalı kültür yutulursa anında labo-
ratuvar yöneticisine haber verilmelidir.
59. Mikrobiyolojik çalışmalarda steril olduğundan kuşku duyulan malzeme kullanıl-
mamalıdır.
60. Etil alkol gibi yanıcı, tutuşucu maddeler Bunzen beki alevi çevresinden uzak tu-
tulmalıdır.
61. Ellerde kesik, yara ve benzeri durumlar varsa bunların üzeri ancak su geçirmez bir
bantla kapatıldıktan sonra çalışılmalı, aksi takdirde çalışılmamalı ve son durum
sorumluya iletilmelidir.
62. Mikroskobun objektif ve oküler kısmı her kullanımdan önce ve sonra ince mercek
kağıdı ile veya bir tülbent yardımıyla dikkatlice merceğe zarar vermeden temiz-
lenmelidir.
63. Çalışma bittikten sonra kirli malzemeler kendilerine ait kaplara konulmalıdır.
Örneğin; kullanılmış pipetler, lam ve lamel hemen, içinde dezenfektan çözeltisi
bulunan özel kaplara aktarılmalıdır.
64. Laboratuvardan çıkmadan önce mikroskop lambaları kapatılmalıdır. Gereksiz
ışıklar söndürülmelidir.
65. Çalışma bittikten sonra eller sabunlu su ve gerektiğinde antiseptik bir sıvı ile yı-
kanmalıdır.
66. Kültür ve benzeri materyal laboratuvardan dışarı çıkarılmamalıdır.
67. Tüm deney sonuçları için gizlilik esasına uyulmalıdır.
68. En yakın sağlık kuruluşunun ve cankurtaran telefonları görülen yere asılmalıdır.
69. Mümkünse laboratuvarda tek başına çalışılmamalıdır.
Laboratuvar çalışlanları yaptıkları işin bir parçası olarak her gün biyolojik, kimyasal ve me-
kanik çeşitli ciddi tehlikelerle karşı karşıya kalır. Bir laboratuvarın güvenli çalışması; resmî
güvenlik prosedürünün uygulanması, çeşitli zorunlu önlemlerin alınması (örn. kimyasal
hijyen ve kanla taşınan patojenler ile ilgili önlemler), yangın, elektriksel ve toksik tehlikele-
rin belirlenmesi gibi pek çok tedbire bağlıdır.
BAZI LABORATUVAR ARAÇ VE GEREÇLERİ

Amyant tel: Cam malzemenin ısıdan zarar görmemesi için kullanılır.
Baget (cam çubuk): İçi dolu cam çubuklardır. Karıştırma amaçlı kullanılırlar.
Balon ve balon joje: Alt kısımları yuvarlak ve şişkin, boyun kısımları dar, farklı ha-
cimlerdeki cam kaplardır. Isıtma, soğutma gibi fiziksel etkenlere dayanıklıdırlar. Balon
jojenin boyun kısmında hacim çizgisi bulunur ve kapaklı olan ağız kısımlarında daha iyi
kapanmayı sağlamak için rodaj olabilir.
Beher: Silindir şeklinde, üst kenarında akıtmayı kolaylaştırmak için oluk bulunan, alt-
ları düz, farklı hacimlere sahip, pyrex camdan veya plastikten yapılmış kaplardır.
Resim 1.1 Resim 1.2

Farklı Büyüklükte Farklı Büyüklükte
Balon Jojeler Beherler
Bistüri: İncelenen materyallerin çok küçük parçalara ayrılması ya da kesit alma işlem-
lerinde kullanılan çok keskin bir tür bıçaktır. Rahat kullanabilmek için sap takılacak kısmı
mevcuttur. Steril olarak özel kılıflar içinde bulunur.
Bunzen beki: Gazı (doğal veya bütan) aleve çeviren, tabanında metal disk bulunan,
metal boru şeklindeki yapıdır. Isıtma amaçlı kullanılır.
Büret: Uç kısmında musluk bulunan titrasyonda kullanılan bir çeşit pipettir. Kapasite-
si 2 ml veya daha az olanlara mikrobüret denir. Bunların derecelendirmeleri 0.01 ml veya
daha küçüktür.
Damlalık: Sıvıların küçük hacimlerde (1-2 ml gibi) kullanılacağı durumlarda tercih
edilen ve cam veya plastikten yapılmış malzemedir.
Damlalıklı şişe: Ağzında damlalık olan renkli ya da renksiz, küçük hacimli (genellikle
25 ve 50 ml) cam kaplardır.
Resim 1.3 Resim 1.4
Bunzen Beki Büret, Damlalık,
Damlalıklı Şişe
Deney tüpü: İçinde çeşitli kalitatif kimyasal analizlerin yapılabildiği, , uzun, içi boş, si-
lindir şeklinde malzemelerdir. Ateşe dayanıklı pyrex camdan yapılmışlardır. Deneysel amaca
uygun olarak farklı boyutlarda olabilir. Süspansiyon hâlindeki karışımlardan katı maddenin
çöktürülüp alınması işleminde kullanılan, ucu sivri tüplere ise santrifüj tüpü denir.
Desikatör: Kurutma, ısınmış materyalin nem çekmeden soğutulması ve olduğu gibi
saklanması için kullanılan büyük veya küçük hacimli olan cam kaplardır. Metal veya po-
lietilenden yapılmış olanları da vardır. Tabanında nem çekici maddeler vardır. Bun-
lardan en çok kullanılanları kalsiyum klorür ve silikajeldir. Dipteki hazneye nem
çekici madde, üst kısımdaki delikli diskin üzerine ise uygun kaplar içerisinde materyal
konur. Kapakla esas kısmın birleştiği yüzeye vazelin sürülerek hava kaçağı önlenir. Bazı
desikatörlerin kapağında havayı boşaltmaya yarayan bir çıkış bulunur. Bu tip desikatörlere
vakumlu desikatör denir.
Kapağında vakum musluğu bulunan ve bir pompa yardımı ile havası boşaltılabilen
desikatörlere vakum desikatörleri denir. Normal desikatörlere göre çok daha verimli bir
kurutma işlemi yapılır. Ancak vakum uygularken ve musluğu açarken çok dikkatli olmak
gerekir. Numune, kroze ve çökeleklerin saklanması için kuru bir ortam sağlayan cam kap
olarak da tanımlayabiliriz.
Resim 1.5 Resim 1.6
Deney Tüpü Desikatör
Ependorf tüp: 1.5-2 ml hacimli plastikten yapılmış, ağzı kapaklı tüplerdir.
Erlen: Farklı hacimlerde, ağızları dar, konik cam kaplardır.
Resim 1.7 Resim 1.8

Ependorf Tüp Erlen
Falkon tüpü: Plastikten yapılmış, genellikle santrifüje dayanıklı, üzeri ölçeklendiril-

miş, ağzı kapaklı tüplerdir. Tüpün düz zeminde ayakta durmasını sağlamak için konik
taban etrafında desteği olan (etekli) modelleri de mevcuttur.
Fırça: Cam veya diğer malzemelerin kaba temizliğini yapmak için farklı uzunluktaki
kıldan yapılmış malzemedir.
Havan ve tokmağı: Dövülerek ince partiküllere dönüştürmek, çözünmeyi sağlamak
amacı ile cilasız porselen, cam veya çelik gibi çeşitli maddelerden yapılmışlardır.
Resim 1.9 Resim 1.10

Falkon Tüpü Havan ve Tokmağı
Resim 1.11
Huni: Sıvı maddeleri dar ağızlı kaplara aktarmak
veya iç kısmına filtre kağıdı yerleştirilerek süzme (filt- Huni
rasyon) yapmaya yarayan koni kısmı farklı çaplarda,
boyun kısmı koni kısmına göre dar olan plastik, por-
selen veya camdan yapılmış malzemedir. İki fazın ay-
rılmasında (ayırma hunisi), reaksiyon ortamına reaktif
damlatılmasında (Damlatma Hunisi) kullanılır. Normal
süzme işleminin yapıldığı huni adi süzme hunisidir. Sü-
zülmesi zor olan çözeltilerin vakum aracılığı ile süzül-
mesinde Buhner hunisi kullanılır.
Kronometre: Saat, dakika, saniye ve saliseyi göste-
ren zaman sayacıdır.
Lam: Bir mm kalınlığında dikdörtgen camlardır. Mikroskopta incelenecek objenin

üzerine konulduğu preparat yapma malzemesidir. Rodajlı olanları vardır.
Lamel: Mikroskopta incelenecek objenin lam üzerine konulduktan sonra objenin üze-
rine kapatılan lamdan çok daha ince, farklı boyutlardaki cam malzemedir.
Resim 1.12
Lam, Lamel
Lamel
Obje
Lam 45°
İnceleme
ortamı
Lanset: Kan almak amacıyla parmakta delik açmak için kullanılan bir kullanımlık ste-
ril iğnelerdir.
Magnetik Balık: Plastik ile kaplanmış mıknatıs özelliğinde küçük farklı boyutlarda ve
biçimlerde olabilen çubuklar. Kimyasal reaksiyonlarda karıştırma amacıyla kullanılırlar
ve reaksiyon hacmine göre değişik boyutlarda tercih edilir.
Maşa: Isı uygulayarak gerçekleştirilen deneyler sonrasında, ısınan cam malzemin bir
yerden başka bir yere aktarılması amacı ile kullanılan laboratuvar gerecidir; tahta veya
metalden yapılmış kıskaçlardır.
Mezür (dereceli silindir): Farklı hacimlerde, ağız kısımlarında oluk bulunan üzeri
derecelendirilmiş, plastik veya cam silindirlerdir.

Magnetik Balık Mezür
Mikropipet: Mikrolitre hacimdeki çözeltileri çekebilmek için kullanılan ayarlanabilir

pipetlerdir. Tek bir pipet ucunun takılabildiği tek kanallı modelleri yanında aynı anda
5,8,12 vb. ucun aynı anda kullanılabildiği çok kanallı modelleride mevcuttur.
Mikropipet ucu: Farklı hacimlerde sıvı çekebilen mikropipetlerin ucuna takılan farklı
büyüklükteki plastik malzemelerdir.

Mikropipetler Farklı Hacimlerde mikropipet uçları
Numune şişeleri: Doku örneklerini saklamak üzere kullanılan, farklı hacimlerdeki

ağzı kapaklı şişelerdir.
Öze: Mikrobiyolojik çalışmalarda, tüp veya petri kapları gibi malzemelerin içindeki
besi yerlerine bakteri ve bunun gibi organizmaların ekimi için kullanılan uç kısmında
halka bulunan metalden yapılmış malzemedir. Her kullanımdan önce alevden geçirilerek
steril edilir.
Resim 1.17
Öze
Parafilm: Beher, erlen, balon joje gibi içinde çözelti bulunan kapların ağızlarını kapat-
mak ve çözeltilerin hava ile temaslarını tamamen kesmek için kullanılan esnek plastikten
yapılmış rulo hâlindeki ince tabakalardır.
Pastör pipeti: 5 mm çaplı, yaklaşık 20 cm uzunluğunda ucu normal pipet gibi sivri
olan plastikten yapılmış damlalık şeklindedir. Kalın uçlarına damlalık ya da puar takıla-
rak, küçük miktarlardaki sıvıların kaptan kaba aktarılması ya da hava kabarcığı çıkarma
yoluyla karıştırılmasında kullanılır.
Resim 1.18
Pastör Pipeti
Pens: Maşa veya cımbız gibi metalden yapılmış, uçlarının iç kısımları dişli olan ge-
reçtir. Elle tutulması mümkün olmayan veya steril çalışılması gereken bazı durumlarda
materyalleri tutmak için kullanılır.
Petri kabı: Farklı büyüklüklerde olan cam veya özel plastikten yapılmış malzemeler-
dir. İçlerine besiyeri dökülerek bakteri vb. organizmaların kültürleri yapılır. Bir tabak ve
üzerine kapanan bir kapaktan oluşur.
Pipet: Sıvı hâldeki maddeleri belli hacimlerde çekmeye yarayan cam borulardır. Cam
pipetler (büllü pipet, mohr pipeti, serolojik pipetler, sulandırma pipetleri), mikropipet,
semiotomatik pipetler ve dispensırlar (sıvının eşit hacimlerde dağıtımını sağlayan aletler)
olmak üzere farklı tipleri vardır.
Pipet kutusu: Normal cam pipetleri sterilizasyona göndermek ve kırılmasını önlemek
için kullanılan pipetlerin sığabileceği uzunlukta silindir şeklinde, ağzı kapaklı metal kutu-
dur. Kutunun tabanında gazlı beze sarılmış pamuk bulunur.
Piset: Distile su yada yıkanma çözeltisi kullanımı için gerekli olan ve plastikten yapıl-
mış kaplardır. İstenilen hacme ulaşmak için sıkılarak kullanılır.
Petri Kabı Puar
Puar: Yumuşak plastikten yapılmış, üç çıkışlı malzemedir. Normalde bütün sıvıların

ve özellikle eter, asit vb. zararlı sıvıların çekilmesinde kullanılır. Böylece sıvıların ağız
yoluyla çekilmesinde doğabilecek zararların önüne geçilmiş olur. Puarda üç yol vardır.
Birine cam pipet takılır. Pipetin takıldığı yönün tam tersindeki yolda bulunan düğmeye
ve puarın göbeğine de aynı anda basılarak içindeki hava boşaltılır. Bu durumda pipetin
takıldığı bölgedeki düğmeye basılarak sıvı çekilebilir. İstenilen miktarda sıvı çekildikten
sonra yatay koldaki düğmeye basılarak sıvı boşaltılır.
Saat camı: Katı maddeleri tartmak için kullanılır.

Piset Saat Camı
Spatül: Ucu farklı boyutlarda, metal veya porselenden yapılmış, toz hâlindeki parçala-
rı almak için kullanılan kürek tarzında malzemelerdir.
Resim 1.23
Spatül
Support (destek): Metalden yapılmış bir taban, tabandan çıkan destek çubuğu ve çu-
buk üzerinde de dar boğazlı (balon joje, deney tüpü vb.) cam malzemeleri tutturmaya
yarayan malzemedir.
Şale: Dörtgen prizma biçiminde, camdan yapılmış kapaklı kaplardır. İçlerinde lam-
ların uzun ya da kısa kenarı üzerinde dik durmasını sağlayacak yuvalar açılmıştır (dikey
yada yatay şale). Preparatların boya, tampon, çözelti ve benzeri sıvılar içerisinde muamele
edilmesi için geliştirilmiştir.
Resim 1.24
Dikey ve Yatay Şale
Termometre: Kinetik ölçümler ve diğer sıcaklığa hassas ölçümlerde, su banyosunda

termometre kullanımının önemi büyüktür. Isıtma banyolarında cam-likit termometre,
termistör ve elektronik termometreler kullanılmaktadır. Termometrelerin doğru ölçüm
yaptıkları altı ay veya bir yıllık aralıklarla kontrol edilmelidir. Termometrelerin kalibras-
yonu NBS sertifikalı termometrelerle karşılaştırılarak yapılır. Termometrenin referans
termometreye uyumluluğu 0.1°C ise hassasiyet gerektiren tüm ölçümlerde kullanılabi-
lir demektir. Referans termometreye uyumluluk 0.2-1.0°C arasında ise genel laboratuvar
ihtiyaçlarında (buzdolabı sıcaklığı ölçmek gibi) kullanılabilir. Genellikle -10 ila +300 °C
göstergeli termometreler kullanılır. Soğuk ortamda yürütülmesi gereken reaksiyonlarda
-70, -120 °C lik termometreler kullanılır.
Tüplük (süpor): Farklı büyüklüklerdeki deney tüplerini yerleştirmek için tahta, metal
veya plastikten yapılmış malzemedir.
Üçayak: Isıtma deneylerinde bek alevi üzerine gelecek şekilde yerleştirilen demirden
yapılmış malzemedir.
Laboratuvar güvenliği, laboratuvarda herhangi bir zamanda ortaya çıkabilecek tüm tehli-
kelerin etkin kontrolünü ve aynı zamanda çalışanların tehlikelerden haberdar olmalarını
ve güvenli çalışlma uygulamalarını bilmelerini gerektirir. Özetle laboratuvarda güvenlik
yönetimi, yazılı bir güvenlik programı ve olası tehlikelerin tanımlanması ile başlar ve iyi
laboratuvar tekniklerinin sürekli uygulanması ile devam eder.
BAZI LABORATUVAR CİHAZLARI

Biyogüvenlik Kabinleri: Biyogüvenlik kabinleri (BGK), özellikle çalışan personel ve
çevreyi enfeksiyöz aerosol ve sıçramalardan korumaya yönelik tasarlanan hava akımı dü-
zenlenmiş cihazlardır. Bu cihazların en önemli iki özelliği amaca yönelik kontrollü hava
akımı sağlaması ve hava içindeki mikroskobik partikülleri elimine etmesidir. Eliminasyon
BGK içindeki ventilasyon ya da mekanik hava yolu üzerine yerleştirilmiş HEPA(High Ef-
ficiency Particulate Air) ya da ULPA (Ultra Low Penetration Air) filltre sistemi ile ger-
çekleştirilir. HEPA filtreler 0,3 mikron çapındaki partiküllerin %99,97’sini; ULPA filtre-
ler ise 0,12 mikron çapındaki partikülllerin %99,99’unu elimine etme kapasitesindedir.
BGK’ların çoğunda toz filtresi denen kaba parçacıkları tutan ve 3-6 ayda bir kullanıma
Resim 1.25 bağlı olarak temizlenen bir ön filtre bulunur. Filtre
edilmiş hava fan aracılığıyla basınçlı olarak HEPA
Biyogüvenlik Kabini
ya da ULPA filtreden geçirilir. Filtreler parçacıkları
süzerek, elektrostatik etkileşimlerle tutarak ya da
çok küçük parçacıkları filtre materyaline difüzyon
ile yapıştırarak etkili olur.
HEPA ya da ULPA filtreler gazlara karşı etkili
değildir. Bu nedenle buhar çıkartan uçucu kimya-
sallarla çalışılırken çeker ocak kullanılmalıdır.
BGK’ler hava akım hızı, düzeni, çevrim havası,
dönüşüm oranı ve uçucu kimyasallarla çalışmaya
uygunluğuna göre Sınıf I, II ve III olmak üzere sı-
nıflandırılmıştır. Sınıf II kabinlerin ise A ve B ol-
mak üzere iki tipi ve bunlarında A1, A2, B1, B2 ol-
mak üzere alt tipleri mevcuttur.
Biyogüvenlik kabinlerinin seçiminde dikkat
edilmesi gereken nokta yapılacak çalışmanın nite-
liğidir. Kullanım amacına uygun olarak personel,
çevre veya ürün koruması gerekliliği hesap edierek seçim yapılmalıdır. Ülkemizde sağlık
alanında hizmet veren laboratuvarlarda hem ürün hem de çalışanlar ve çevreyi koruma
özelliğinde olan Sınıf II A2 tipi kabinler tercih edilmektedir. İhtiyaca göre dekontaminas-
yon için kabinlerin içinde UV lamba olan modeller mevcuttur.
Çeker ocak: Zararlı kimyasalların buharlarının uzaklaştırılması ve laboratuvarın ha-
valandırılması için kullanılan; ön kısmı aşağı-yukarı yönlerde hareket ettirilebilen camla
kapatılmış laboratuvar gerecidir. Üst kısmından laboratuvar havalandırmasına bağlan-
mıştır. Böylece içerisindeki tehlikeli maddelerin buharları laboratuvar ortamına değil,
havalandırma sistemine yönlenir. Ayrıca bazı deneylerin yürütülebilmesi için içerisinde,
su musluğu, azot gazı musluğu, hava musluğu, elektrik prizi gibi ekipmanlarda mevcuttur.
Resim 1.26
Çeker Ocak
Sizce şehir şebeke suyunun içinde neler bulunabilir?

2
Deiyonize su cihazı: Şehir şebeke suyu içinde birçok yabancı bileşik ve mikron bo-
yutunda partikül barındırır. Laboratuvar çalışmalarında standardizasyon ve sonuçların
güvenirliği açısından şebeke suyu kullanıma uygun değildir. Cihaz içinde iyon değiştirici
reçineler bulunan kolonlar sistemidir. Çeşme suyu kolonlardan geçirildiğinde, iyonlar re-
çineler tarafından tutulur. Böylece su iyonlardan uzaklaştırılmış olur.
Derin dondurucu (deep freeze): Bazı kimyasalları, ekstraktları veya dokuları sakla-
mak üzere farklı düşük sıcaklıklara (-20 veya –86°C) ayarlanabilen kapaklı soğutucudur.
Resim 1.27
Derin Dondurucu
Resim 1.28 Distile su cihazı: Laboratuvarlarda

pek çok özel işlem hatta temizlik için bile
Distile Su Cihazı
kullanılan su sadece H2O içermeli diğer
partikül ve kimyasallardan arınmış ol-
malıdır. Çeşme suyunun distilasyon ale-
tinden geçirilerek, rezistanslar vasıtası ile
ısıtılıp buharlaşması ve ardından soğutma
ceketinden geçirilip yoğunlaştırılması ile
distile su yapmak için kullanılan sistem-
dir. Eğer sisteme monodistile su verilirse
bidistile su elde edilmiş olur.
Doku Takip Cihazı: Dokuların mik-
roskobik incelemeye hazır hâle getirilme-
si amacı ile yapılan işlemler dizisine doku
takibi denir. Doku takibinde fikse (tespit
edici ile muamele edilmiş) olmuş doku-
nun mikrotomda 3-6μ kalınlığında kesitler yapılacak sertliğe (dirence) getirilmesi gerekir.
Dokulara bu sertlik genellikle parafin infiltre edilerek sağlanır. Ancak fikse dokular direk
parafinle infiltre olmaz çünkü parafin suda erimeyen bir maddedir. Fikse dokunun para-
finle infiltre olabillmesi için sırasıyla;
• Dehidrasyon (doku suyunun uzaklaştırılması)
• Şeffaflaştırma (clearing)
• Sertleştirme (infiltrasyon) işlemleri yapılır.
Doku takibinde fikse edilmiş doku sırasıyla Alkol, Ksilol ve Parafin serilerinden ge-
çirilir. Bu işlemler manuel ya da takip cihalarında yapılır. Doku takip cihazları (ototekni-
konlar), çok sayıda dokunun takip işlemini aynı anda yapabilme, yükleme boşaltmanın
kolay ve temiz yapılması, vakum, basınç, ısı, mekanik karıştırma işlemlerini uygulayabil-
mesi gibi pek çok fayda sağlar. Bununla birlikte uygulamada insan hatasını azaltan ve uy-
gulanan kimyasallara maruziyeti de engelleyen ototeknikonlar patoloji laboratuvarlarının
vazgeçilmezi olmuştur. Doku takip cihazları çok çeşitli olmakla birlikte genel olarak
yarı kapalı ve kapalı sistem doku olmak üzere ikiye ayrılır.
Resim 1.29 • Yarı kapalı sistem doku takip ci-
hazları: Sepet içindeki dokuların
Yarı Kapalı Sistem
Doku Takip Cihazı
kimyasal solüsyon kaplarına oto-
matik transferi ile yapılır. Bu ci-
hazlarda genellikle 9-10 kimyasal
solüsyon kabı ile 2-3 parafin kabı
bulunur. Cihaz, doku kasetlerini
istenen sürelerde bu solüsyonlar
içinde bekleterek gerçekleştirir.
Bu takip sisteminde çalkalama ha-
reketi dikey veya daireseldir. Bazı
modellerinde parafin kaplarına is-
tenirse vakum ünitesi eklenebilir.
• Kapalı sistem otomatik doku takip cihazla- Resim 1.30
rı: Doku takibi, cihazın reaksiyon haznesinde Kapalı Sistem Doku
gerçekleşir. Doku kasetleri cihazın sepetine Takip Cihazı
dizilerek bu hazneye yerleştirilir. Dokular bu
haznede sabit kalır. Cihazın kimyasal sakla-
ma haznesinde 10-12 takip solüsyon kabı, 3-4
parafin kabı bulunmaktadır. Cihaz otomatik
olarak kimyasal sıvıları reaksiyon haznesine
transfer ederek doku takibini gerçekleştirir.
Çalkalama hareketi gel-git şeklindedir.
Elektroforez sistemi: Farklı maddeleri (protein,
DNA, enzim vs.) birbirinden ayırabilmek için kul-
lanılan hareketli ve hareketsiz ortamdan oluşmuş
sistemlerdir. Kağıt, agaroz jel, selüloz asetat, poliak-
rilamid jel, nişasta jel ve izoelektrik fokuslama ol-
mak üzere farklı elektroforez sistemleri mevcuttur.
Tüm elektroforez yöntemlerinde, hareketsiz ortama uygulanan maddeler; moleküllerin
net elektrik yüküne, molekülün yapısı ve büyüklüğüne, elektrik alanın gücüne, taşıyıcı
(hareketli) ortamın özelliklerine ve sıcaklığa bağımlı olarak göç eder. Ayırım sonucu elde
edilen elektroforez profillerini görüntülemek için amaca uygun boyalar kullanılır.
Etüv: Sıcaklık ve zaman ayarlamalı kapaklı dolaplardır. Çeşitli deneylerde sabit sıcak-
lık sağlamada kullanılır. İnkübasyon ortamı olarak kullanılırlar.
Resim 1.31
Etüv
Doku kültürü laboratuvarlarında ısı, nem ve CO2 kontrolü yapabilen modeller inkü-
basyon için kullanılır. İnkübasyon için kullanılan etüvlerde sterilizasyon en önemli dikkat
gerektiren husustur. Özellikle CO2 dolaşımlı inkübatörler özel solüsyonlar ile düzenli ola-
rak sterilize edilmeli ve kontaminasyon riskine karşı kontrol altında tutulmalıdır.
Resim 1.32
CO2 Dolaşımlı
İnkübatöre Ait Kontrol
Paneli
Güç kaynağı: Elektroforez sistemlerinde volt, amper ve zaman ayarı yapılarak kullanı-
lan elektrik enerjisi kaynağıdır.
Hassas Terazi: Ağırlık ölçümlerinin hassas yapılması, analizlerin güvenirliliği ve tek-
rarlanabilirliği açısından çok önemlidir. Hassas teraziler en az on binde bir gram (1/10.000
veya 1/10 mg ) düzeyinde tartım yapabilen terazilerdir. Teraziler çalışma prensipleri ve
özelliklerine göre elektrikli ve elektriksiz, dijital veya göstergeli, tek ve çift kefeli teraziler
olarak çeşitli gruplara ayrılabilir.
Homojenizatör: Çeşitli maddeleri (doku parçaları gibi) dönme ya da sonik kuvvet-
ler ile homojen hâle hetirmeye yarayan cihazlardır. Farklı kullanımlar için farklı boyutta
probları mevcuttur.
Hassas Terazi Homojenizatör
Isıtıcı tabla (hot plate): Bazı çözeltileri ısıtmak için kullanılan, üst yüzeyi düz tabaka
hâlinde yada istenen büyüklükte tüp yerleştirilecek deliklere sahip sıcaklık ayarlı ısıtıcı-
lardır.
Kurutma dolabı: Sıcaklık ayarları hassas olmayan kaba kurutma işlemleri için kulla-
nılan genellikle 100-250°C arasında sıcaklık sağlayan termostatlı dolaplardır.
Manyetik karıştırıcı: Üst yüzeyinde manyetik bir alan oluşturulmasıyla üzerine ko-
nan karıştırılacak maddelerin bulunduğu kaba bir magnet atılarak, karıştırıcı alet üzerin-
de istenen devirde karıştırma sağlanabilir. Alet aynı zamanda ısıtıcı (hot plate) olarak da
görev yapar.
Mikrotom: Doku ve parçalarını muntazam ince dilimlere (mikron, mm) kesmek için
kullanılan mekanik aletlerdir. Mikrotomlar patoloji laboratuvarlarının vazgeçilmez cihaz-
larıdır. Bütün mikrotomlar üç ana yapıdan oluşur; mikrotom gövdesi, bıçak tutucusu, blok
veya materyal tutucusu. Farklı amaçlar için kullanılan pek çok farklı türü olmakla birlikte
günümüzde en sık kullanılan mikrotomlar rotary, kızaklı mikrotom ve kriyostattır.
• Rotary mikrotom: Işık mikroskobu için parafin dokudan ince ve seri kesit alınma-
sında kullanılır. Rotari mikrotomda blok hareketli, bıçak sabittir.
• Kızaklı mikrotom: Daha çok selloidine gömülü dokularda ve büyük parafin blok-
ların kesiminde tercih edilir. Kızaklı mikrotomda blok sabit, bıçak hareketlidir.
• Kriyostat: Acil cerrahi biyopsilerinde ve özel boyama tekniklerinde kullanılır. So-
ğuk alan içerisine yerleştirilmiş rotary mikrotom yapısındadır. İnce ve seri kesit
alınabilmesi ve otomatik sterilizasyon sistemi içermesi, cihazın en büyük avantaj-
larıdır. Bu üç tip mikrotomda da kesit kalitesi yüksek olan disposable bıçaklar ter-
cih edilir.

Isıtıcı Tabla Mikrotom
ve Manyetik
Karıştırıcı
Otoklav: Kritik araçların kullanılabilmeleri steril olmalarına bağlıdır. Bu tür aletlerin

pek çoğu tek kullanımlıktır. Ancak tıbbi ve cerrahi girişim yapılacak araç tek kullanımlık
elde edilemiyor ise sterilizasyon işleminde ilk tercih edilecek yöntem ısıdır. Bilindiği gibi
ısı ile sterilizasyon en kolay, en ucuz, en güvenilir, nontoksik ve insandan kaynaklanan
uygulama hatalarına en seyrek rastlanılan yöntemdir. Isı mikroorganizmaların enzim ve
yapısal proteinlerini geridönüşümsüz olarak koagüle ve denatüre eder. Isı ile sterilizasyon-
da en sık kullanılan yöntem basınç altında nemli ısı ile yapılanıdır. Nemli ısı, kuru ısıya
oranla mikroorganizmalar üzerine daha fazla öldürücü etkiye sahiptir. Proteinler, kuru
ortamda ısıya daha fazla direnç gösterirler. Temel prensip doymuş ve basınç altındaki su
buharında 100°C’nin üzerinde sterilizasyondur. Resim 1.37
Bu yöntemde; basınçlı su buharının taşıdığı yük-
Otoklav
sek enerji mikroorganizmaların proteinlerini
hidroliz yoluyla denatüre eder ve kısa sürede etki
oluşur. Otoklavlar temel olarak belirli ısı ve ba-
sınç derecelerine ayarlanabilen basınca dayanıklı
kazanlardır. Otoklav ile sterilizasyonda nem, ısı
derecesi, uygulama süresi ve basınç sterilizasyon
işlemini etkiler. 100°C üzerinde bozulmayan
maddeler ve malzemeler ile antibiyotik, vitamin
ve serum gibi yüksek sıcaklıklarda bozulan or-
ganik maddeleri bulundurmayan besiyerlerinin
sterilizasyonu otoklavlarda yapılır. Çok küçük
ve basit olanlar olduğu gibi büyük ve karmaşık,
tek çeperli çift çeperli, tek kapılı çift kapılı, buhar
jeneratörlü ve ön vakumlu olanları vardır. Her
otoklavda kazan, kapak termostat, hava boşalt-
ma musluğu, basınç ayar subabı, manometre ve
termometre kısımları bulunur.
pH metre: pH ölçeği, Danimarkalı fizikçi Söransen tarafından 1909’da bir çözeltinin
hidrojen iyonu derişiminin ya da eşitliğinin belirlenmesine yarayan bir yöntem olarak
geliştirilmiştir. pH’taki “p” harfi, Almanca’da Potenz (matematiksel anlamda kuvvet) söz-
cüğünden gelir. H harfiyse hidrojeni gösterir. pH, hidrojen iyonun aktivitesi cinsinden bir
asit veya bazın derecesini ifade etme yoluyla ihtiyaç duyulan kantitatif bilgiyi sağlar. Bir
maddenin pH değeri hidrojen iyonu [H+ ] ile hidroksil iyonunun [OH- ] derişimlerinin
oranına bağlıdır. Eğer H+ derişimi OH derişiminden fazla ise maddemiz asidik, yani pH
değeri 7’den düşüktür. Eğer OH derişimi H+ derişiminden fazla ise maddemiz bazik, yani
pH değeri 7’den büyüktür. Eğer OH ve H+ iyonlarından eşit miktarlarda mevcut ise mad-
de 7 pH değerine yani üzere nötraldir. Kısaca pH; H+ konsantrasyonunun negatif logarit-
masıdır. Yani, pH = - log [H+]’dır. pH ölçümleri bir pH metre ile elde edilebilir. pH metre,
üç parçadan oluşur: pH ölçüm elektrodu (genelde cam elektrot) , referans elektrodu, ve
yüksek empedans girişli bir cihaz. pH elektrodu, ölçülen çözeltinin pH’ına göre voltaj ve-
ren bir pil gibi düşünülebilir. pH ölçüm elektrodu hidrojen iyonuna hassas bir cam haz-
nedir. Haznenin içinde ve dışındaki bağıl hidrojen konsantrasyon değişimine göre farklı
milivolt çıkışı verir.
Pipetör: Pipetlerin tepesine takılarak çekilecek sıvı madde miktarını ayarlamak mak-
sadıyla kullanılan şarjlı ya da elektrik kaynağına bağlı olarak çalışabilen alet.
pH Metre Pipetör
Resim 1.40 Sallayıcı (shaker): Hazırlanan deney tüple-

rinin belli bir süre için belirlenen hızda çalka-
Sallayıcı
lanmasını sağlar. Belli ısıda ve sürede inkbas-
yon ve aynı zamanda çalkalama işlevini yerine
getirebilen kabinli modelleri de mevcuttur. Ci-
haz çalakalama hızı, süresi ve sıcaklık için ayar-
lanabilir özelliktedir.
Santrifüj: Ağırlıkları önemli derecede fark-
lı olan maddelerin yer çekimine bağlı olarak
ayrımını hızlandıran bir araçtır. Santrifüj işle-
minde tüpte bulunan partiküller yoğunlukları
ve büyüklüklerine göre farklı çökme hızlarına
sahip olurlar. Çünkü çökme hızı, uygulanan
kuvvete, partiküllerin şekline, yoğunluğuna ve
ortamın yoğunluğuna bağlıdır. Metalden ya-
pılmış bir koruyucunun içinde tam merkezde dikey durumda ve kendi etrafında dönen
metal bir eksen aletin temel yapısını oluşturur. Bu eksenin tepe kısmına karşılıklı olarak
ağırlıkları dengelenmiş tüp yuvaları tutturulmuştur. İçlerinde çözelti bulunan ve ağır-
lıkları dengelenmiş tüpler, bu yuvalara karşılıklı yerleştirilerek belirli hızla döndürülür.
Dakikadaki dönme hızı ve süresi ayarlanır. Dönme sonucu ortaya çıkan merkezkaç kuv-
veti nedeniyle, tüplerin içindeki çözeltide bulunan molekül ağırlığı farklı maddeler, farklı
tabakalar oluşturarak çöker ve birbirlerinden ayrılmaları sağlanır. Santrifüjün dönüş hı-
zını belirleyen birimler RCF-g (relative centrifugal force=nispi sentrifügal güç) ve rpm
(revolution per minute=dakikadaki devir sayısı)’dir. Otomatik santrifüjler dört tiptir:
• Masa tipi santrifüjler Resim 1.41
• Hematokrit santrifüjler: Hematokrit, Santrifüj
kanın şekilli elemanlarının plazmaya
oranıdır. Hematokrit tüpünde total
kanın eritrositlerce işgal edilen kıs-
mının yüzdesinin ölçülmesi hema-
tokrit değerini verir.
• Ultra santrifüjler: Sabit açılı rotorlar
bulunan yüksek hızda devir yapan
santrifüjlerdir. Ayırımın uzun sürmesi
nedeniyle meydana gelecek ısı nede-
niyle soğutmaya gereksinim duyulur.
• Soğutmalı santrifüjler: Rotorun bulunduğu kısımda sıcaklık kontrolü yapılabilir ve
bu sıcaklıkta tutulabilir.
Sıvı azot tankı: İçine -196 oC deki sıvı azot konularak biyolojik ürünlerin saklanması-
na ve taşınmasına yarayan çift katlı; alüminyum, demir gibi metalden yapılmış ve katları
arasında bulunan hava vakumla boşaltılmış olan kaplardır. Sıvı azot renksiz, kokusuz, ze-
hirsiz, inert, parlatıcı olmayan soğutularak sıvılaştırılmış gazdır. Sıvı ile temas doku don-
masına neden olur. Hızla buharlaşan sıvı ile temas soğuk yanığına sebep olur. Azot zehirli
değildir ancak yüksek konsantrasyonda basit bir boğucu gaz gbi davranır. Bu nedenle sıvı
azotun kullanılması gereken durumlarda uygun şekilde depolanması, taşınması ve gerekli
önlemlerin alınması önemlidir.
Resim 1.42
Sıvı Azot Tankı
Laboratuvarda çalışmanın her aşamasında dikkatli ve titiz olmak verimliliği sağlar. Dolayı-
sıyla laboratuvarda çalışırken özen gösterilmesi gereken bazı durumlar aşağıda sıralanmıştır:
1. Yapılacak işler ve deneysel çalışma çok iyi planlanmalıdır.
2. Çalışma sırasında yapılan en ufak bir değişiklik hemen kaydedilmelidir. Bu durum deney
sırasında veya sonrasında meydana gelebilecek bazı tereddütleri ortadan kaldırabilir.
3. Laboratuvarda cam ve kimyasal malzemeler listelenmeli, bütün malzemeler, teçhizatlar
ve laboratuvar temiz tutulmalıdır.
4. Deney masalarında (bençlerde) her şey yerli yerinde bulundurulmalıdır.
5. Deneyin uygulanmasını sağlayan esaslar daima göz önünde bulundurulmalıdır. Yapıla-
cak en küçük bir hata deneyin tekrarlanmasına ve dolayısıyla maliyetin artmasına neden
olabilir. Diğer taraftan, sağlıklı veriler elde edinceye kadar da deneyin tekrar edilmesin-
den kaçınılmamalıdır.
Spektrofotometre: Çözelti içindeki madde miktarını çözeltinin renginden faydalana-

rak ölçme işlemine kolorimetri, bu tip ölçümde kullanılan cihazlara da kolorimetre denir.
Kolorimetrik ölçümde, konsantrasyonu ölçülecek çözeltinin rengi değişik konsantras-
yonlardaki standartların rengiyle karşılaştırılarak değerlendirilir. Çözelti içindeki madde
miktarını çözeltiden geçen veya çözeltinin tuttuğu ışık miktarından faydalanarak ölçme
işlemine fotometri, bu tip ölçümde kullanılan cihazlara da fotometre denir. Fotometrik
ölçümde, renksiz çözeltilerin konsantrasyonu da ölçülebilir. Analiz edilen örnek üzeri-
ne ışık demetinin bir kısmını filtreler kullanarak ayıran ve gönderen aletler kolorimetre
veya fotometre olarak adlandırılırken, yarıklar ya da prizmalar aracılığı ile bu seçiciliği
yapan aletler spektrofotometre olarak adlandırılır. Spektrofotometrelerde konsantrasyo-
nu bilinen bir standart çözeltinin absorpladığı ışık miktarı (absorbans, optik dansite) ile
konsantrasyonu bilinmeyen çözeltinin absorpladığı ışık miktarı karşılaştırılır. Spektro-
fotometrelerde kullanılacak ışık, çözeltinin kuvvetli absordladığı dalga boyunda seçilir;
örneğin kırmızı renkli sıvı için yeşil dalga boyunda (yeşil renkli sıvı için kırmızı dalga
boyunda), mavi renkli sıvı için sarı dalga boyunda (sarı renkli sıvı için mavi dalga bo-
yunda) ışık seçilir. Spektrofotometrelerde çözeltideki madde için uygun seçilen dalga bo-
yundaki ışığın örneğe ve standarda (bilinen konsantrasyondaki çözelti) ait absorbansları
veya optik dansiteleri karşılaştırılıp matematiksel işlemler yapılarak örnekteki maddenin
konsantrasyonu bulunur. Spektrofotometre, çözelti içeriğindeki maddenin miktarının
bulunmasında kullanılır. Temel mantığı, hazırlanan çözeltiden belirli spektrumlarda ışık
geçirilmesi ve bu ışının ne kadarının çözelti tarafından absorblandığını (soğurulduğunu)
bulması esasına dayanır. Çözeltinin içerdiği madde miktarı ne kadar fazla ise daha fazla
ışın, çözelti tarafından soğurulur. Spektrofotometre, çözeltinin içinden geçebilen (çözel-
ti tarafından absorblanmayan) ışığın yoğunluğu tespit ederek çözelti içeriğindeki aranan
maddenin miktarı hakkında kantitatif bilgi verir. Örneğin, farklı sıcaklıklarda bakterilerin
gelişiminin gösterilmesi için çeşitli ortamlara bırakılan bakteriler daha sonra çözeltiler
içinde teker teker spektrofotometre ile ölçüldüğünde bakterilerin fazla olduğu örnekte
daha fazla absorblanma gözlenecektir. Dolayısıyla bu da bize ortamdaki sıcaklığa bağlı
bakteri büyüme hızı ile ilgili bilgi verir. Sonuçta, daha fazla bakteri daha fazla madde de-
mektir ve bu da absorbsiyonun daha fazla olması anlamına gelir.
Spektrofotometrelerin kullanım amacına uygun olarak teknolojisi geliştirilmiş pek çok
farkı modeli mevcuttur. Günümüzde 1,5 mikrolitre hacimde çözeltideki madde miktarını
okuyabilen yada aynı anda tek bir köre karşı birden fazla örneği değerlendirebilen cihazlar
mevcuttur. Bu cihazlar genellikle DNA, RNA yada protein miktarı belirlemede kullanılır.
Resim 1.43
Spektrofotometre
Su banyosu (benmari): İçine su doldurulan, ısı yalıtımına sahip kapaklı araçlardır.

İçinde bulunan suyu ısıtmaya yarayan rezistans, ayarlanan sıcaklığın devamlılığını sağ-
layan termostat, ısınan suyun homojen dağılımını sağlayan karıştırıcı ve termometreden
oluşur. Bazı çözeltilerin hazırlanması sırasında, sıcaklık şoklarının uygulanmasında, su
çıkış musluğu ile soğutma veya ısıtma gerektiren sistemlere su akışını sağlamak üzere çok
farklı amaçlar için kullanılabilir.
Resim 1.44
Su Banyosu
Standardizasyon ne demektir?
3
Otoanalizörler: Otomasyon, bir işin insan ile makine arasında paylaşılmasıdır. Top-
lam işin paylaşım yüzdesi otomasyonun düzeyini belirler. Tıptaki hızlı gelişmeye paralel
olarak yeni hastalıklar ve hastalıkların tedavisi için yeni yöntem ve tekniklerle yeni labora-
tuvar testleri ve analiz yöntemleri gelişmiştir. Klinik laboratuvarlarda analizi istenen test-
lerin sayısının giderek artması iş yoğunluğunun ve hata oranlarının da artmasına neden
olmuştur. Laboratuvar çalışmalarında analizleri hızlı, standart, güvenli ve verimli kılmak
otomasyonu zorunluluk hâline getirmiştir.
Kan, serum, plazma, idrar gibi biyolojik maddelerin içinde bulunan organik ve inor-
ganik maddeleri çeşitli parametreler kullanarak otomatik olarak analiz eden cihazlara
otoanalizör denir. Kabaca otoanalizörler numune ve reaktifleri uygun ölçülerde alıp ka-
rıştıran, belirli süre ve ısılarda inkübe eden, gereken noktalarda optik okuma yaparak
sonuçta ilgili analize ait sonucu kullanıcıya rapor hâlinde sunan cihazlardır. Otoana-
lizörler, her numuneden sadece istenilen testlerin analizini yapar. Analizleri yaparken
mikroişlemciler kullanılmaktadır. Reaktiflerin katkısı ile meydana getirilen biyokimyasal
olaylar reaksiyon hücresi adı verilen özel havuzlarda meydana gelir ve ölçümler de bura-
da yapılır. Tüm reaksiyon hücreleri, reaksiyon disk üzerinde toplanmıştır. Bu reaksiyon
disk ise ısısı normal vücut ısısına eşit olan bir su havuzu, jel havuzu veya hava havuzu
içine yerleştirilmiştir. Böylece reaksiyonlar gerçek ortama en yakın koşullarda meydana
getirilebilmektedir. Klinikte hastalıkların teşhisi, birbirine benzer hastalıkların ayırt edil-
mesi ve tedavilerinin izlenebilmesi amacıyla yapılan analizlerin standart, güvenli, hızlı
yapılabilmesi için ayrıca verilerin bir sistemle toplanması, laboratuvar sonuçlarının ta-
kip edilmesi, arşiv sorununun çözülmesi ve nihayet hasta memnuniyeti otoanalizörlerin
önemini ortaya koymaktadır.
Laboratuvarlarda kullanılan otoanalizörlerin temel bir çalışma sistemi vardır. Her test
için ayrı kit kullanılır. Hasta numunesi ve reaktifler laboratuvar teknisyeni tarafından ci-
hazın ilgili aparatlarına konur. Sonuçlar otomatik olarak hesaplanır ve kayıt edilir. Otoa-
nalizörün yazıcısından analiz sonuçları rapor şeklinde alınır.
Laboratuvarlarda kullanılan otoanalizörlerin çalışma sistemi ve prensipleri aynı ol-
makla birlikte kapasite ve görüntü bakımından değişiklikler gösterebilir. Otoanalizörler;
sistem kontrol merkezi, numune yükleme sistemi, işlem modülü olmak üzere üç temel
bölümden oluşur.
Otoanalizörün doğru ve güvenilir sonuçlar vermesi uygun şekilde çalıştırılması ile

temizlik ve bakımının hassas olarak yapılmasına bağlıdır. Bu nedenle otoanalizörlerin
çalıştırılmaya başlamadan önce ve çalışma bitiminde mutlaka yapılması gereken hazır-
lık ve temizlik uygulamaları tititzlikle takip edilmelidir. Bununla birlikte cihazın günlük,
haftalık, aylık, üç aylık vb. periyotlarla uygulanması gereken bakım ve kalibrasyonları da
aksatılmamalıdır.
Kan veya serum içeren tüm klinik örnek, reaktif, kontrol ve kalibratörler gibi sıvı atıklar
bulaşıcı kabul edilir. Sıvı atıklara, imha edilmeden önce dezenfektan tatbik edilmelidir. Atık
kabına dezenfektan eklenmesi, atık içinde toplanan bulaşıcı mikroorganizmaların etkisiz
hâle getirilmesini sağlar. Böylece bu materyali kullanan personelin maruz kaldığı risk azal-
mış olur. Sodyum hipoklorat ve glutaralid solüsyonlarının HBV, HCV ve HIV gibi organiz-
maları etkisiz hâle getirmekte etkin olduğu görülmüştür. Dolayısıyla bu amaçla kullanılır.
Personel, bu tür materyalleri kullanırken eldiven, önlük giymeli, gerektiğinde gözlük, mas-
ke ve bone takmalıdır.
Örnek proplar keskin oldukları ve bulaşıcı olması muhtemel materyallerle kirlen-

dikleri için bunlara çıplak elle temas edilmemelidir. Çalışma bitiminde tek kullanımlık
kirli araç gereçler, tıbbi atık kutusunda toplanarak imha edilmek üzere ilgili birimlere
gönderilmelidir.
Termocycler: Polimeraz zincir reaksiyonlarında (PCR) kullanılan ısı ve zaman dön-
güsünün programlanabildiği cihazdır.
Vakum pompası: Bazı çözeltilerin havasını almak, izole edilen proteini kurutmak
yada uygun apartlar eklenerek hehangi bir ortamdan sıvı çekmek için kullanılan farklı
emme kuvvetine sahip aletlerdir.
Vorteks (tüp karıştırıcı): Deney tüplerindeki çözeltilerin karıştırılması için kullanılır.
Hızı ayarlanabilir ve otomatik veya elle kontrol edilebilir.
Otoanalizör Vorteks
Özet
Temel bazı laboratuvar malzemelerini tanıyıp, ne Laboratuvar donanım ve cihazları kullanılırken dikkat
1 amaçla kullanıldığını açıklayabilecek 3 edilecek hususları açıklayabilecek
Pek çok farklı labaratuvarda uygulanan tektiklere bağ- Laboratuvarlarda yapılan işlemlerin doğruluğu amaca
lı olarak kullanılan cihaz ve araç gereçler değişmekle uygun araç ve gereçler ile cihaz ve donanımların ge-
çoğu laboratuvarda kullanılan temel malzemelerden rekli eğitimi almış uzman personel tarafından doğru
bazıları (Amyant tel, Baget, Balon ve balon joje, Be- şekilde kullanılmasını gerektirir. Laboratuvardaki iş-
her, Bitüri, Bunsen beki, Büret, Damlalık, Damlalıklı lerin seri hâlde yürümesi için iyi düzenlenmiş bir sis-
şişe, Deney tüpü, Desikatör, Ependorf tüp, Erlen, Fal- tem oluşturulmalı, güvenlik tedbirlerine dikkat edil-
kon tüpü, Fırça, Havan ve tokmağı, Huni, Kronomet- melidir. Hem çalışanların hem çalışılan numunenin
re, Lam, Lamel, Lanset, Magnetik Balık, Maşa, Mezür, hem de çevrenin güvenliğini sağlamak için güvenlik
Mikropipet, Mikropipet ucu, Numune şişeleri, Öze, kurallarının titizlikle uygulanması önemlidir. Uz-
Parafilm, Pastör pieti, Pens, Petri kabı, Pipet, Pipet ku- manlaşmış çalışanlar kullanılan cihaz ve donanımları
tusu, Piset, Puar, Saat camı, Spatül, Support, Şale Ter- iyi tanımalı ve gerekli tedbirleri alma konusunda bi-
mometre, Tüplük, Üçayak) bu bölümde tanıtılmıştır. linçlendirilmiş olmalıdır.
Temel bazı laboratuvar cihazlarını tanıyıp, ne amaçla

2 kullanıldığını açıklayabilecek
Tıbbi tanı ve hastalıkların takibinde labaratuvarlar-
da kullanılan cihaz ve sistemlerden bazıları (Biyo-
güvenlik Kabinleri, Çeker ocak, Deiyonize su cihazı,
Derin dondurucu, Distile su cihazı, Doku Takip Ci-
hazı, Elektroforez sistemi, Etüv, Güç kaynağı, Hassas
Terazi, Homojenizatör, Isıtıcı tabla, Kurutma dolabı,
Manyetik karıştırıcı, Mikrotom, Otoklav, pH metre,
Pipetör, Sallayacı, Santrifüj, Sıvıazot tankı, Spektro-
fotometre, Su banyosu, Otoanalizör, Termocycler, Va-
kum pompası, Vorteks) ve ne amaçla kullanıldıkları
bu bölümde anlatılmıştır.
Kendimizi Sınayalım
1. Laboratuvarlar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi 6. Aşağıdakilerden hangisi bir laboratuvarın güvenli bir
yanlıştır? şekilde çalışması için alınması gereken önlemlerden biri
a. Tetkik edilecek örnekler, sarf malzemeler, cihazlar ve değildir?
diğer araç-gereçlerin envanteri tutulmalıdır. a. Kimyasal maddelerin şişelerinin üzerine o kimyasal
b. Yapılan deneylerde, amaca uygun araç ve gereçler ile ile ilgili ayrıntılı bilgiyi içeren etiket olmalı
cihaz ve donanımlara ihtiyaç vardır. b. Gaz kaynakları mümkün ise laboratuvar dışında tu-
c. Tıbbi laboratuvarlar numunelerin alınması, taşınma- tulmalı
sı ve depolanması hizmetlerini vermezler. c. Kanserojen maddelerle çalışılırken eldiven ve ağızlık
d. Bir kişinin çalişabileceği şekilde dizayn edilebildiği takılmalı, maddelerin bulaştığı yerler uygun solüs-
gibi pek çok kişinin aynı anda çalışmalarını sürdüre- yonlar ile temizlenmeli
bilecekleri büyüklükte de olabilir. d. Tehlike oluşturan atıklar lavaboya atılmalı
e. Çalışanların kullanılan cihaz ve donanımları tanıma- e. Her fırsatta eller iyice yıkanmalı ve kurulanmalı
sı, uygun şekilde kullanabilmesi ve gerekli güvenlik
tedbirleri konusunda bilinçlendirilmiş olması gerek- 7. Aşağıdakilerden hangisinde doku takip işlemi doğru ola-
lidir. rak sıralanmıştır?
a. Dehidrasyon —> Şeffaflandırma —> İnfiltrasyon
2. Aşağıdakilerden hangisi cam malzemelerden biri değildir? b. Şeffaflandırma —> İnfiltrasyon —> Dehidrasyon
a. Balon ve balon joje c. Dehidrasyon —> İnfiltrasyon —> Şeffaflandırma
b. Beher d. İnfiltrasyon —> Şeffaflandırma —> Dehidrasyon
c. Desikatör e. İnfiltrasyon —> Dehidrasyon —>Şeffaflandırma
d. Lam ve lamel
e. Piset 8. Nemli ısı ile mikroorganizmaların enzim ve yapı pro-
teinlerini irreversibl olarak koagüle ve denatüre eden cihaz
3. Mikrobiyolojik çalışmalarda, tüp veya petri kapları gibi aşağıdakilerden hangisidir?
malzemelerin içindeki besiyerlerine bakteri ve bunun gibi a. Etüv
organizmaların ekimi için kullanılan metalden yapılmış mal- b. Otoklav
zeme aşağıdakilerden hangisidir? c. Mikrotom
a. Öze d. Shaker
b. Pastör pipeti e. Hot plate
c. Petri kabı
d. Pens 9. Aşağıdakilerden hangisi Liquid N2(Sıvı Azot Gazı) özel-
e. Puar liklerinden biri değildir?
a. Renksiz olması
4. Biyogüvenlik kabinlerinin özellikleri ile ilgili aşağıdaki- b. Kokusuz olması
lerden hangisi yanlıştır? c. Zehirli olması
a. Çalışan personel ve çevreyi enfeksiyöz aerosol ve sıç- d. Yakıcı olması
ramalardan korur. e. İnert olması
b. HEPA yada ULPA filtreler gazlara karşı çok etkilidir.
c. Amaca yönelik kontrollü hava akımı sağlar. 10. Aşağıdakilerden hangisi doku takip cihazının özellikle-
d. Hava içindeki mikroskobik partikülleri elimine eder. rinden biri değildir?
e. BGK’lar I, II ve III olmak üzere sınıflandırılmıştır. a. Az sayıda dokunun takip işlemini yapabilmesi
b. Çok sayıda dokunun takip işlemini yapabilmesi
5. Çeşme suyunun rezistanslar vasıtası ile ısıtılıp buharlaş- c. Yükleme boşaltmanın kolay ve temiz yapılması
ması ve ardından soğutma ceketinden geçirilip yoğunlaştırıl- d. Vakum, basınç, ısı, mekanik karıştırma işlemlerini
ması için kullanılan araç aşağıdakilerden hangisidir? uygulayabilmesi
a. Deiyonize su cihazı e. Çalışanları zararlı kimyasallara maruziyetten koru-
b. Elektroforez sistemi ması
c. Distile su cihazı
d. Santrifüj
e. Spektrofotometre
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

1. c Yanıtınız yanlış ise “Giriş” konusunu yeniden göz- Sıra Sizde 1
den geçiriniz. Tıbbi laboratuvar hizmetleri hasta bakımı için gerekli olup,
2. e Yanıtınız yanlış ise “Bazı Laboratuvar Araç ve Gereç- bütün hastaların ve bu hastanlara bakmakla sorumlu olan
leri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. personelin ihtiyaç ve beklentilerini karşılamalıdır. Bu hiz-
3. a Yanıtınız yanlış ise “Bazı Laboratuvar Araç ve Gereç- metler; tıbbi laboratuar çalışmasında güvenlikle ilgili ve etik
leri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. değerlendirmelere ilave olarak isteklerin düzenlenmesi, has-
4. b Yanıtınız yanlış ise “ Bazı Laboratuvar Cihazları” ko- tanın hazırlanması ve tanımlanması, numunelerin alınması,
nusunu yeniden gözden geçiriniz. taşınması, depolanması, numunelerin işlenmesi ve analizi ile
5. c Yanıtınız yanlış ise “ Bazı Laboratuvar Cihazları” ko- birlikte yorumlanması, rapor haline getirilmesi ve önerileri
nusunu yeniden gözden geçiriniz. içerir.
6. d Yanıtınız yanlış ise “Laboratuvarda Sıkça Karşılaşıla-
bilecek Tehlikeler ve Önlemler” konusunu yeniden Sıra Sizde 2
gözden geçiriniz. İçme suyu şebekesi, yerleşim birimlerinin su ihtiyaçları-
7. a Yanıtınız yanlış ise “ Bazı Laboratuvar Cihazları” ko- nın karşılanması amacı ile bir ana isale hattı üzerinden son
nusunu yeniden gözden geçiriniz. kullanıcıya kadar ulaştırılan suyun dağıtıldığı sistemdir.
8. b Yanıtınız yanlış ise “ Bazı Laboratuvar Cihazları” ko- Türkiye`de içme suyu şebekelerinin yapımı DSİ ve belediye-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. lere ait olup nüfusu 100.000`i aşan şehirlere içme, kullanma
9. c Yanıtınız yanlış ise “Bazı Laboratuvar Araç ve Gereç- ve endüstri suyu sağlanması görevi DSİ`ye aittir. Şehir şebe-
leri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. ke suları genellile nehirler üzerine kurulan barajlardan yada
10. a Yanıtınız yanlış ise “ Bazı Laboratuvar Cihazları” ko- göllerden elde ediir. Bu sular insan sağlığına zarar verecek
nusunu yeniden gözden geçiriniz. unsurlardan çeşitli yöntemler kullanılarak arındırılır. Ancak
şebeke suları kabul edilebilir sınırlarda pek çok farklı madde
içerir. Çözünmüş hâldeki pek çok iyon (Sodyum, Kalsiyum,
Magnezyum, Potasyum, Alüminyum, Demir, Manganez, Ba-
kır, Çinko, Karbonat, Klorür, Florür, Nitrat, Boratlar, Sülfat
vb), askıda katı maddeler (Kil, kum ve diğer inorganik katılar
gibi), bazı kolloidal maddeler, bazı organik maddeler, bakteri
ve virüsler, algler gibi pek çok farklı madde eser miktarda şe-
beke suyunda bulunabilir.
Sıra Sizde 3
İnsanoğlu yaratıldığı günden bu yana “karışıklıktan kurtul-
ma ve belirli bir düzen tesis etme” gayreti içinde olmuştur.
Uluslararası Standardizasyon Örgütünün (ISO) yapmış ol-
duğu tanıma göre standardizasyon; belirli bir faaliyetle ilgili
olarak ekonomik fayda sağlamak üzere bütün ilgili tarafların
yardım ve iş birliği ile belirli kurallar koyma ve bu kuralları
uygulama işlemidir. Laboratuvar çalışmalarında standardi-
zasyon ise pratik olarak yapılan analizden elde edilen sonuç-
ların uygulayıcıdan, kullanılan cihaz veya sistemlerden yada
zaman ve mekandan bağımsız olarak benzer olmasıdır. Bunu
sağlamanın ilk ve temel basamağı ise uygulama için geçerli
kurallar belirlemek ve bu kuralları istisnasız tatbik etmektir.
Otomatize sistemler bu konuda insan müdahalesini azaltarak
standardizasyona katkıda bulunur.
Yararlanılan Kaynaklar
M. Yıldız, S.H. Yıldız, “Biyolojide Laboratuvar Teknikleri ve www.kimyaevi.org
Uygulamaları”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları, www.stuart-equipment.com
140 s, 2007 (3. Baskı, ISBN: 978-975-7150-61-9). http://akdeniz.all.biz/otomatik-biyokimya-otoanalizoru
Yücel Okatalı, Kesit Alma Ve Mikrotom Cihazı, http://www. http://www.deneycell.com/
turkpath.org.tr/files/6-kesit_mikrotom_YO_metin.pdf www.thermoscientific.com/
Biyogüvenlik kabinleri, Laboratuvar güvenliği rehberi Sürüm http://www.sarkkrmikal.com/
1/2014. http://www.ncm.unn.ru/topics/equip/
Esra Şeker, Hakan Yardımcı, Mikrobiyoloji Laboratuvarların- www.coleparmer.com
da Biyogüvenlik, Orlab On-Line Mikrobiyoloji Dergisi www.scientist.com
Yıl: 2003 Cilt: 01 Sayı: 04 Sayfa: 3-32. www.kutaygroup.com
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, Kimya Teknolojisi Laboratuvar http://akdeniz.all.biz/
Araç Gereçleri 524KI0238 , Ankara, 2011. http://mtsmedikal.com
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, MEGEP (Mesleki Eğitim Ve Öğ- www.labteknoloji.com
retim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi) Biyomedikal http://www.laboratuvarterazisi.com/
Cihaz Teknolojileri Oto Analizörlerinde Mekanik Sis- http://mstmedikal.com/
temler, Ankara, 2008. www.selectscience.net
Naziye Özkan, Microtomy And Sectioning – Mikrotom Ve http://www.biogen.com.tr/
Kesit Alma, Aegean Pathology Journal 2, 35–37, 2005 www.labteknoloji.com
Adil KARADAĞ, Otoklav ile Sterilizasyon, 4. Ulusal http://www.alptek.com.tr/
Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi Sayfa 78-86, www.agaclar.net
Samsun 2005. http://www.sigmaaldrich.com/
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, Biyomedikal Cihaz Teknolojileri, www.sahinlerkimya.com
Su Distile Cihazları 523EO0238 , Ankara, 2011. https://www.spectrumchemical.com/
Doç. Dr. Zafer Asım Kaplancıklı Öğr. Gör. Dr. Yusuf Özkay www.smartlab.veb.tr
Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Temel Labora- www.medicalexpo.de
tuar Bilgisi Ders Notları, Eylül 2011 – Eskişehir, http:// www.deneymalzemeleri.com
home.anadolu.edu.tr/. https://commons.wikimedia.org,
M. Panteghini, J.C. Forest, Standardization in laboratory me-
dicine: New challenges.Clinica Cemica Acta 355-2005,
1-12.
Pernur Öner, Laboratuar Güvenliği Türk Klinik Biyokimya
Derg 2003; 2: (95-107).
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, Tıbbi Laboratuvar,
Otoanalizörlerde Kan Analizleri, 725TTT115, Ankara,
2011.
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Biyomedikal Cihaz Teknolojileri
Spektrofotometre Cihazları 523EO0253 Ankara, 2011.
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Laboratuvar Hizmetleri Doku
Preparatı-2 Ankara, 2013.
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Kimya Teknolojisi Potansiyometre
524KI0327 Ankara, 2012.
www.megep.meb.gov.tr modüller.
www.turkak.org.tr
http://depo.osmaniye.edu.tr/dosyalar/kmb/Dosyalar/
Laboratuvar_G%C3%BCvenli%C4%9Fi.pdf
www.laboratuvarguvenligi.com
Görsel Kaynaklar
Resim 1.4: https://www.spectrumchemical.com/, 18.09.2015 Resim 1.38: www.kutaygroup.com, 15.09.2015 tarihinde alın-
Resim 1.6: www.sahinlerkimya.com, 19.08.2015 mıştır.
Resim 1.8: https://commons.wikimedia.org, 12.10.2015 tari- Resim 1.39: www.scientist.com, 15.09.2015 tarihinde alın-
hinde alımıştır. mıştır.
Resim 1.9: http://www.sigmaaldrich.com/, 12.10.2015 tari- Resim 1.40: www.coleparmer.com, 15.09.2015 tarihinde alın-
hinde alımıştır. mıştır.
Resim 1.10: www.deneymalzemeleri.com, 09.10.2015 tarihin- Resim 1.41: ht t p : / / w w w. n c m . u n n . r u / t o p i c s / e q u i p / ,
de alımıştır. 15.09.2015 tarihinde alınmıştır.
Resim 1.11: www.deneycell.com, 05.10.2015 tarihinde alın- Resim 1.42: http://www.sarkkrmikal.com/, 15.09.2015 tarihin-
mıştır. de alınmıştır.
Resim 1.13: www.orlabmarket.com’dan, 05.10.2015 tarihinde Resim 1.43: www.thermoscientific.com/, 15.09.2015 tarihin-
alınmıştır. de alınmıştır.
Resim 1.14: www.laboratuvar malzemelri.net, 05.10.2015 ta- Resim 1.44: http://www.deneycell.com/, 15.09.2015 tarihinde
rihinde alınmıştır. alınmıştır.
Resim 1.15: www.medicalexpo.de, 08.09.2015 tarihinde alın- Resim 1.45: http://akdeniz.all.biz/otomatik-biyokimya-otoa-
mıştır. nalizoru, 11.09.2015 tarihinde alınmıştır.
Resim 1.16: www.deneycell.com’dan, 05.10.2015 tarihinde Resim 1.46: www.stuart-equipment.com, 11.09.2015 tarihin-
alınmıştır. de alınmıştır.
Resim 1.18: http://marmara.all.biz/, 08.20.2015 tarihinde alın-
mıştır.
Resim 1.21: www.agaclar.net, 09.20.2015 tarihinde alınmıştır.
Resim 1.22: www.deneycell.com’dan, 05.10.2015 tarihinde
alınmıştır.
Resim 1.23: www.sahinlerkimya.com’dan, 05.10.2015 tarihin-
de alınmıştır.
Resim 1.24: www.deneycell.com, 05.10.2015 tarihinde alın-
mıştır.
Resim 1.25: http://www.alptek.com.tr/,15.10.2015 tarihinde
alınmıştır.
Resim 1.27: www.thermoscientific.com, 15.09.2015 tarihinde
alınmıştır.
Resim 1.28: www.labteknoloji.com, 15.09.2015 tarihinde
alınmıştır.
Resim 1.29: http://www.biogen.com.tr/,15.09.2015 tarihinde
alınmıştır.
Resim 1.30: http://mstmedikal.com/, 15.09.2015 tarihinde
alınmıştır.
Resim 1.31: www.selectscience.net, 15.09.2015 tarihinde alın-
mıştır.
Resim 1.33: http://www.laboratuvarterazisi.com/, 15.09.2015
tarihinde alınmıştır.
Resim 1.34: www.labteknoloji.com, 15.09.2015 tarihinde
alınmıştır.
Resim 1.36: http://mtsmedikal.com, 15.09.2015 tarihinde
alınmıştır.
Resim 1.37: http://akdeniz.all.biz/, 15.10.2015 tarihinde alın-
mıştır.
2
Amaçlarımız
 Işık mikroskobunun bölümlerini, kullanımı ve bakımını açıklayabilecek,
 Mikroskop türleri ve kullanım amaçlarını açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Mikroskop • Mikroskop Çeşitleri
• Görüntü • Mikroskop Kullanımı
w
İçindekiler
• GİRİŞ
Tıbbi Cihaz ve Malzemeler Mikroskop ve Mikroskop Türleri • IŞIK MİKROSKOPUN BÖLÜMLERİ,
KULLANIMI VE BAKIMI
• MİKROSKOP TÜRLERİ
Mikroskop ve
Mikroskop Türleri
GİRİŞ
İnceleme ve araştımanın başlangıcı objeyi görme ve görüntüyü tanımlama ile başlar. Ci-
simlerin görünmesini sağlayan onlardan gelen veya yansıyıp gelen ışınlardır. Göz bebeği-
nin ortalama çapı 2 mm, ışığın dalga boya 5000 A = 500 nm olarak alındığında normal bir
göz 25 cm’den bir saç telinin kalınlığı net görür. Görüntüdeki cisim daha küçülürse ya da
cisim ile göz arasındaki mesafe azaltılarak ayrıntıya inilmeye çalışlırsa gözün görme gücü
yeterli olmayacaktır. Gözle aynı obje arasına basit bir yakınsak (içbükey) mercek yerleş-
tirildiği zaman, obje 25-30 santimden daha yakına getirilebilir. Bir insanın ayırabileceği
en yakın iki nokta arası yaklaşık 0.08 mm’dir. Yani iki nokta arasındaki uzaklık bundan
çok daha az ise görüntüler üst üste biner ve bitişik görünür. Büyüteçte cisim üzerindeki
iki nokta arası büyütülerek açılır. Bu uzaklık 0.08 mm’den daha büyük yapılır. Örneğin bir
büyütecin büyütmesi 4 ise görme limiti 0.08 mm/ 4 = 0.02 mm’ye iner.
İnsan gözü 200–250 μm’den daha büyük olan nesneleri görebilir. Ayırt etme gücü ise
100 mikrona (µm) kadardır yani 100 µm’den ince ise iki çizgi tek çizgi olarak görülür.
Bu limitlerin altındaki mikroskobik dünya ancak görme ve ayırt etme gücümüzü artıran
aletlerin keşfi ile olmuştur. Mikroskop, Yunanca “mikro” ve “skop” kelimelerinden meydana
gelmiş bileşik bir kelimedir. Mikro, küçük; skop, bakıcı, gözleyici anlamına gelir. Mikroskop
gözle göremediğimiz varlıkları görünür hale getirir.
Mikroskopların temelini oluşturan ilk basit büyütecin Roger Bacon tarafından yapıldığı
ve bazı objelerin incelendiği bilinmektedir. Hollandalı bir gözlükçü olan Zacharias Janssen
1590 yılında, iki mercekten oluşan basit bir büyüteç yaparak, bazı objeleri 50 ve 100 kez
büyütebilmiştir. 1610’da Galileo Galilei, bir tüp içine yerleştirdiği bir seri mercekle, daha
fazla büyütme gücü elde etmiştir. Robert Hooke ve Nehemiah Grew geliştirdikleri 200 bü-
yütmeli cihazları ile bazı objeleri ve bitkileri incelediklerini açıklamışlardır. Hooke, 1665’de,
yayımladığı Micrographia adlı eserinde yüksek organizmaların ve flamentöz mantarların
mikroskobik görünümlerini çizmiş ve bunlar hakkında bilgiler vermiştir.
Hollandalı bir tüccar ve amatör bir mercek yapımcısı olan Antony van Leeuwenhoek
200 defadan fazla büyütebilen ve iki metal arasına yerleştirilmiş bikonveks mercekten olu-
şan büyütme aleti ile yaptığı çeşitli incelemelerde mikroskobik canlılar dünyasını bulma-
yı başarmıştır. Bu nedenle kendisine mikrobiyolojinin kurucusu gözü ile bakılmıştır. İlk
bakterileri 1676 yılında görerek, şekil ve hareketlerini izlemiştir.
Mikroorganizmaların (bakteri, virüs, mantar, protozoa vs.) ve ökaryotik organizmala-
ra ait hücrelerin büyüklüklerini belirlemede uluslararası metrik sisteme ait ölçü birimle-
rinden yararlanılır. Ökaryot hücreler ve bakteriler mikrometre, virüsler nanometre, atom
ve moleküller de angstrom olarak ölçülmektedir.
Tablo 2.1 1 mm 1000 μm (mikrometre)

Metrik Sistemde Bazı 1 μm 1000 nm (nanometre)
Uzunluk Ölçüleri
1 nm 1000 Å (angstrom)
Hücrelerin boyutları sizce ne kadar olabilir?

1
Farklı amaçlar için geliştirilmiş farklı donanımlara sahip mikroskoplar; sağlık alanın-
da da tanı ya da tedavi takibinde vazgeçilmez unsur hâline gelmiştir. Sıklıkla kullanılan
mikroskop çeşitleri arasında ışık, stereomikroskop, faz-kontrast, interferens, karanlık-
alan, polarizasyon, ultraviyole ve elektron mikroskopları sayılabilir.(Resim 2.1)
Resim 2.1
1 km
Çıplak Göz, Işık

Mikroskobu ve
Elektron Mikroskobu Dev sekoya ağacı
ile Gözlenen Objeler
100 m
ve Boyutları
Mavi balina
10 m
Çıplak
göz
İnsan
1m
0.1 m
Sinek kuşu
1 cm
Balık yumurtası
1 mm
Işık
mikroskobu
100 m
Bitki ve
hayvan
hücreleri
10 m
Bakteriler
1 m
Kloroplast
Elektron
mikroskobu
100 nm
Virüsler
10 nm
Proteinler
Lipidler
1 nm
Küçük moleküler
0.1 nm Atomlar
2. Ünite - Mikroskop ve Mikroskop Türleri 33
IŞIK MİKROSKOPUN BÖLÜMLERİ, KULLANIMI VE BAKIMI

Işık mikroskoparı mekanik, optik ve aydınlatma bölümlerinden oluşur.
Mekanik Bölüm
Oküler ve objektifleri taşıyan tüp, mikroskobu tutmaya yarayan kol, preparatı koymak için
tabla ve mikroskobun zemine oturmasını sağlayan ayak mikroskobun mekanik aksamını
oluşturur. Bu kısımlar mikroskop türlerine göre az veya çok değişiklik gösterebilir.
Mikroskop Kolu: Kol kısmı mikroskop tüpüne desteklik eden ve mikroskobun taban kıs-
mı ile bağlantı sağlayan kısmıdır. Mikroskopları tutmaya ve kaldırmaya yarayan kol yarım ay
veya düz bir şekilde olabilir. Kolun üst ucu tüpün Resim 2.2
gövdesine, alt ucu da mikroskop tablasına bağlan- Harici Bir Işık
mıştır. Aynı zamanda kol üzerinde bulunan makro Kaynağını Görüntü
ve mikrovida objeyi tüpe veya tüpü objeye yaklaş- Alanını Aydınlatmak
İçin Kullanan Aynalı
tırır veya uzaklaştırır. Mikroskobun taşınmasında
Mikroskop
kullanılır. Mikroskop dik olarak koldan tutarak ta-
şınır ve taban kısmı bir diğer elle desteklenir.
Mikroskop Tablası: Mikroskop tablası yuvar-
lak veya dört köşe olup preparatın yerleştirildiği
kısımdır. Preparat tablası incelenecek olan nesne-
nin sabitlenmesi veya konumunun bozulmadan
yer değiştirilmesi gibi işlevleri yerine getiren par-
çadır. Bazı mikroskoplarda tabla, yanlardaki düğ-
meler tarafından hareket ettirilmesine karşın pek çoğunda tabla sabit olup üzerinde objeyi
hareket ettirmek için özel sürgü (şaryo) tertibatı bulunur. Lam-lamel üzerine yerleştilen
numune preparata şaryo üzerindeki yaylı esnek tutuculara sabitlenir. Makro ve mikro ayar
vidaları ile dikey konumda diğer ayar vidaları ile yatay konumda hareket edebilen bu kı-
sım sayesinde preparatın değişik bölgelerinden görüntü alınabilir.
Makrovida (Kaba Ayar Vidası): En küçük objektifte görüntüyü bulmak için kullanı-
lan kaba ayar vidasıdır. Objektifin preparata yaklaşması sağlanır (Resim 2.3).
Mikrovida (İnce Ayar Vidası): Kaba ayar ya- Resim 2.3
pıldıktan sonra objenin istenen kısmını daha ay-
Makro ve Mikro Vida
rıntılı görebilmek için objektif büyütmesi arttırı-
lır. Büyütme arttıkça ince ayar vidası kullanılarak
netlik sağlanır (Resim 2.3).
Ayak: Mikroskop at nalı, oval veya düz ağır
bir ayakla (taban) sağlam olarak düz bir zemin
üzerine konur. Bazı mikroskoplarda ayak içinde
aydınlatma tertibatı bulunur.
Mikroskop Tüpü: Oküler ve objektif mercek-
lerinin bulunduğu kısımdır. Objektiften gelen
görüntü tüp içerisindeki ayna yardımı ile okülere aktarılır. Tüp içindeki ayna açısı mikros-
kopun tipine göre değişiklik gösterebilir. Oküler, tüpün üst kısmında, objektif ise tüpün alt
kısmındaki döner tablada yer alır.
Optik Bölüm
Mikroskopta incelenen objeleri büyüterek görüntü elde edilmesini sağlayan kısımdır. Op-
tik kısım objektif ve okülerden meydana gelir.
Objektif: Farklı büyütme kapasitelerine sahip olan objektifler birçok mercekten mey-
dana gelmiştir. Mikroskoplarda objektifler 4 veya 5 adet olabilir. Optik kısmın objeye en
yakın bölümünü oluşturan objektifler, mikroskop tüpünün altına yerleştirilmiş ve orta ek-
sen etrafında dönebilen bir tablaya (rovelver) bağanmışlardır (Resim 2.4). Her objektifin
üzerinde büyütme oranı (4x, 10x, 40x, 100x vb.) bulunur (Tablo 2.2).
Tablo 2.2 Merceğin Adı: Objektif Büyütmesi: Çalışma Uzaklığı:

Işık Mikroskobunda İnceleme merceği X 2.5-4 25-55 mm
Kullanılan Objektiflerin
Düşük büyütme merceği X 10 5-10 mm
Büyütme Oranları ve
Çalışma Mesafeleri Yüksek büyütme merceği X 40-50 0.15-0.60 mm
İmmersiyon yağı merceği X 90-100 0.05-0.15 mm
100x büyütmeli objektif preparat ile objektif arasına immersiyon yağı damlatılarak kul-
lanılır. Bu nedenle immersiyon objektifi olarak da adlandırılır. İmmersiyon yağı, preparat
üzerine veya bazen kondansör merceği ile lam arasına da damlatılabilir. İnceleme bittikten
sonra yağ hemen uzaklaştırılmalı, uygun temizleme solisyonu ile temizlenmelidir.
Oküler: Optik kısmın gözle bakılan ve tüpün üst kısmına konulan parçasını oluşturur.
Alt ve üst olmak üzere çift merceklidir, üzerlerinde 5x, 10x, 15x, 20x gibi kaç kez bü-
yütme yaptıkları yazılıdır. Okülerlerin görevi objektif tarafından oluşturulan obje görün-
Resim 2.4 tüsünü büyütmek ve objektifin bazı hatalarını
düzeltmektir. Mikroskoplar tek oküler (monokü-
Objektifler
ler) ya da çift oküler (binoküler)’li olabilir. Bino-
küler sistemde, objektifden geçen ışınlar prizma-
lar yardımıyla 2 göze taksim edilirler. Binoküler
sistem, başlığın sağa sola dönmesi ve eğik olması
nedeniyle monoküler sisteme oranla daha rahat
ve kolay bir görüş sağlar. Bazı binoküler başlık-
larda, fotoğraf makinesi yerleştirmek için üçüncü
bir tüp daha bulunur. Bazı mikroskoplarda (ör-
neğin eğitim başlıklı mikroskoplarda) aynı anda iki ya da daha fazla kişinin görüntüye
bakabileceği tertibatlar bulunmaktadır.
Oküler ve objektif üzerindeki büyütme “X” şeklinde belirtilmiştir. Oküler ve objekti-
fin büyütmelerinin çarpımı, incelenen objenin kaç kez büyütüldüğünü yani mikroskobun
büyütme gücünü gösterir. Normal insan gözü 100 mikrona (µm) kadar ayırtedebilir, 100
µm’dan ince ise iki çizgi tek çizgi olarak görülür. Işık mikroskobunun ayırma gücü genel-
likle 0.17 µm, bazen 0.25 µm’de olabilir.
Aydınlatma Kısmı
Işık Kaynağı: Miroskoplarda elde edilen görüntünün net görülebilmesi için bir ışık kay-
nağına gereksinim duyulmaktadır. Gün ışığını kullanan aynalı sistemler günümüzde ge-
liştirilmiş, teknolojinin gelişimiyle birlikte düşük voltajlı elektrik lambaları kullanılmaya
başlanılmıştır. Bu lambalar sabit ışık verebileceği gibi ek devrelerle ışık şiddeti ayarlana-
bilir olan modelleri de mevcuttur. Işık kaynağı olarak renksiz holojen lambalarda kul-
lanılmaktadır. Bu lambalar, iç yüzeylerindeki yüzey kaplaması sayesinde homojen ışık
verebilmektedir.
Kondansör (Kondansatör): Kondansör ışık kaynağı ve diyaframın üst kısmında, tab-
lanın hemen altında bulunan mercek sistemidir. Işık kaynağından gelen ışık ışınları kon-
dansör yardımı ile objenin bulunduğu yerde toplanır. Kondansörün fonksiyonu ışığı obje
üzerinde odaklamak ve yoğunlaştırmaktır. Böylece ışığın dağılarak görüntüyü bozması
önlenir ve rezolüsyon artar. Ayrıca sıcak lambayı optik bölümlerden ve kullanıcıdan uzak
tutar.
Diyafram: Işık kaynağından gelen ışığı ayarlamak için kullanılır. Işık kaynağının üs-
tünde ya da kondansörün altında bulunur. Işığın şiddetini azaltmak için değil, en iyi kont-
rast ve rezolüsyonu sağlamak için ışık kaynağından gelen ışık demetinin çapını kontrol
etmek için kullanılır. Objektif büyütmesi arttıkça daha fazla ışığa gereksinim duyulacağın-
dan ışık diyafram aracılığı ile arttırılır.
Resim 2.5
Öküler Işık Mikroskobunun
Kısımları
45 Derece
Açılı Tüp
Hareketli Kafa
Revolver Gövde
Kolu
Objektifler
Tabla
Sıkıştırma
Klipsleri Kaba Ayar
İris Düğmesi
Diyafram İnce Ayar
Aydınlatma Düğmesi
Lambası
Alt Kaide
Işık Mikroskobunun Kullanımı

Işık mikroskobunu kullanırken izlenmesi gereken işlem basamaklarını kısaca özetlersek:
Kuru objektif ile inceleme yaparken;
• Oküler ve objektifler temizlenir.
• Mikroskobun ışığı açılıp diyaframı kısılır.
• En küçük büyüten objektif ışık yoluna getirilir.
• Preparat üst yüzü objektife bakacak şekilde tablaya yerleştirilir ve incelenecek bö-
lüm ışık yolu üzerine getirilir.
• Okülerin aralığı incelemeyi yapan kişinin göz aralığına göre ayarlanır.
• Işık ve diyafram ayarları yapılır.
• Okülerden bakarak görüntü görülünceye kadar makro ayar vidası çevrilir.
• Tekrar ışık ve diyafram ayarları yapılır.
• Mikro ayar vidası ile görüntü netleştirilir.
• Şaryo ayar vidaları ile farklı görüntü alanları incelenir.
• Daha fazla büyüten bir objektifle inceleme yapılacaksa revolver yardımı ile isteni-
len objektif ışık yolu üzerine getirilir.
• Mikro ayar vidası ile görüntü netleştirilir.
• Her büyütmede ışık ve diyafram ayarı tekrar yapılır.
• Preparat değiştirileceğinde veya inceleme sonlandırılacağında revolver yardımı ile

en küçük büyüten objektif ışık yolu üzerine getirilir.
• Mikroskop usulüne uygun olarak temizlendikten sonra plastik veya kumaş bir örtü
ile örtülür.
İmmersiyon objektifi ile inceleme yaparken ise;
• Kuru objektifte inceleme yapılırken immersiyon objektifi ile incelenmek istenen
yer görüntü alanının ortasına getirilir.
• 40x büyütmeli objektif ile bakılarak görüntü alanı belirlenir.
• Preparat üzerinde belirlenen, incelenecek
Resim 2.6
bölgeye bir damla immersiyon yağı damlatı-
İmmersiyon lır. (Resim 2.6)
Objektifinin Kullanımı
• İmmersiyon objektifi ışık yolu üzerine getirilir.
• Mikro ayar vidası yardımıyla görüntü netleş-
tirilir.
• İnceleme bittiğinde makro ayar vidası ile tab-
la en alt seviyeye indirilir.
• İmmersiyon objektifi ışık yolundan uzaklaştı-
rılır.
• Preparat çıkartılır.
• Mikroskop usulüne uygun olarak temizlen-
dikten sonra örtülür.
Elle Kesit Alma ve Preparat Hazırlama

Işık mikroskobunda incelenecek materyal taze veya kuru olabilir. İncelenecek organ ya da
dokuda görülmek istenen kısıma göre kesit alınır. Mikroskopta oluşacak görüntünün net
olabilmesi için kesitler olabildiğince ince alınmalıdır.
Preparat, alınan kesitin lam ile lamel arasına konulmasıyla oluşan düzenektir. Lam üze-
rine inceleme ortamı (su, iyot çözeltisi gibi çözeltiler) damlatıldıktan sonra alınan kesit
ortama yerleştirilir ve tekrar inceleme ortamından damlatılarak objenin gömülmesi sağla-
nır. Lamel, inceleme ortamının tam üzerini kapatacak şekilde 45 derecelik bir açı ile hava
kabarcığı kalmayacak şekilde hafifçe kesit üzerine bırakılır. Lam ile lamel arasından taşan
sıvı kurutma kağıdı ile emdirilir. Bu şekilde hazırlanan preparat mikroskopta incelenebilir.
Kuru Kapatma
Objelerin kuru olarak kanada balzamı içinde kapatılmasıdır. Kanada balzamı içerisine
yerleştirmeden önce sırasıyla objenin suyunun çıkarılması (dehidratasyon) ve saydamlaş-
tırma yapılmalıdır. Dehidratasyon için objenin artan etanol serilerinden (% 90, 96 ve 100)
geçirilmesi gerekir. % 100 alkol serisini 2-3 kez değiştirilmelidir. Saydamlaştırma için ob-
jenin % 100 alkolden ksilole (ksilen) veya toluene alınır. Ksilol veya toluen kullanmaktaki
amaç kanada balzamı ile karışmayan alkolü uzaklaştırmaktır. Bunun yanı sıra, saydam-
laştırıcı olarak kullanılan kreozot, sedir yağı, bergamot yağı, karanfil yağında obje birkaç
saat veya 24 saat bırakılabilir. Son olarak, temiz bir lam üzerine bir damla kanada balzamı
konur. Saydamlaştırıcıdan çıkarılan obje filtre kağıdı üzerine alınarak zarar vermeden ku-
rutulup, kanada balzamının ortasına yerleştirilir ve üzeri hava kabarcığı oluşturulmayacak
şekilde yavaşça kapatılır.
Preparatın kuruması için 40°C’lik etüvde bırakılması uygun olur. Kurutma sırasında
ksilolün buharlaşması ile azalan balzam hacmi, pipetle zaman zaman lamel kenarından
eklenerek telafi edilmelidir.
Sürtme Preparat (Froti) Yöntemi

Özellikle kan, vücut sıvıları ve küçük protozoonların incelenmesinde kullanılır. Çok te-
miz bir lam üzerine incelenmek istenen sıvıdan bir damla damlatılıp yayılır ve kurutulur.
İki tip froti yöntemi vardır:
a. Kuru Froti Yöntemi: Lamlar çok temiz olmalı, hiç yağ bulunmamalıdır. Preparas-
yon sırasında çok çabuk hareket edilmeli ve preparat mümkün olduğu kadar çabuk
kurutulmalıdır. Kan frotisinin yapılması bütün frotilere örnek olabilir (Resim 2.7.)
b. Nemli Froti Yöntemi: Kuru frotilerden daha güçtür. Kana oranla daha büyük ve
daha dayanıklı materyalin (özellikle protooza, küçük larvalar ve spermler için)
araştırılmasını sağlar. Bu yöntemde lam üzerine yayılan sıvı kurutulmadan tes-
pit edilir. Bu suretle biyolojik şekilleri korunur. Nemli frotilerin fiksasyonu bazı
hâllerde birkaç saniye osmiyum tetroksit buharına tutularak yapılır. Nemli frotiler
fikse edilip kurutulduktan sonra kesitler gibi boyanırlar.
Resim 2.7
Periferik Yayma Yapılması Kan Preparatının
Hazırlanması
Lenfosit Eritrosit Nötrofil
Monosit Platelet
1 Parmaktan bir 2 Lam adı verilen 3 İkinci bir lam ile 4 Mikroskopla incelenir.
damla kan alınır. cama damlatılır. ilk lamdaki kan iyice
yayılır ve kuruduktan
sonra özel boyalarla
boyanır.
Yayma Preparat Yöntemi

Daha çok kromozom sayıları, metafaz kromozomlarının mitoz ve mayozdaki morfolojile-
rinin araştırılması gibi kromozom araştırılması, çok çabuk teşhis bekleyen biyopsi parça-
larının araştırılmasında uygulanır.
İncelenecek objenin mikroskoptaki görüntü kalitesi hazırlanan preparatın kalitesi ile doğru
orantılıdır. Preparat hazırlanırken lam ve lamelin uygun solüsyonlarla temizlenmiş olması
gerekir.
Mikroskop Bakımı
Mikroskopta incelenen objenin görüntüsündeki netlik; toz parçacıkları, oküler ya da ob-
jektifin elle veya göz ile teması sonucu bozulabilir. Bir mikroskoptan iyi bir görüntü elde
edilmesi büyük oranda mikroskobun bakımı, temizliği ve ayarlanması ile ilgilidir. Bu ne-
denle mikroskobun temizlik ve bakımına önem göstermek gerekir.
Öncelikle mikroskopların bulunduğu ortam dikkatle planlanmalıdır. Toz birikimle-
ri hareketli parçaların hareket serbestliğinin azalmasına veya yok olmasına neden olur.
Ortamdaki toz miktarı kontrol edilmelidir. Yoğun trafik bulunan caddelere bakan labo-
ratuvar ortamlarına mikroskop konmamalıdır. Bu gibi partikül yükü yüksek ortamlara
mikroskop konması zorunlu ise hava temizleyici sistemler kurulmalı ve mutlaka toza kar-
şı önlem alınmalıdır. Mikroskobun bakım periyotları toz miktarı ve kullanım amacı göz
önünde bulundurularak düzenlenmelidir. Ayrıca mikroskop nemli ortamdan da uzak tu-
tulmalıdır. Hareketli metal parçalar oksitlenmeye karşı korunsa da ortam neminin uygun
olmadığı koşullarda zamanla oksitelenme problemi yaşanabilir. Oksitlenme olasılığı göz
ününde bulundurularak bakım planları buna göre yapılmalıdır.
Mikroskoplarda optik sistem elemanlarının, birbirlerine olan uzaklıkları ve konum-
ları ince hesaplamalarla ayarlanır ve bu düzen çok hassastır. Bu sistemlerdeki bir kayma,
cihaz görüntüsünde bozulmalara neden olur. Bu sebeple mikroskobun montajı yapılacak
masada titreşime sebep olabilecek santrifüj, sallayıcı gibi cihazlar bulunmamalıdır. İlave-
ten mikroskop yoğun ışık alan laboratuvar ortamlarına kurulmamalıdır. Ortamdaki ışık
cihazın aydınlatma kaynağından sağlanan ışık şiddetine etki etmemelidir.
Preparat incelemelerinden sonra başta immersiyon objektifi olmak üzere mikrosko-
bun herhangi bir yerinde immersiyon yağ bulaşığı bırakılmamalıdır. İmmersiyon yağı ka-
lıntılarını temizlemek için az miktarda temizleme solüsyonu ile nemlendirilmiş yumuşak
dokulu, kalıntı bırakmayan, temiz bir bez (tülbent, mercek temizleme bezi veya kâğıdı)
Resim 2.8 kullanılır. Temizleme solüsyonu olarak 7
kısım eter, 3 kısım ethanol karışımı kul-
Mikroskopların
lanılır.
Kullanım Sonası
Korunması Mikroskoptaki objektiflerin en büyük
düşmanı toz, nem ve dikkatsiz kullanım-
dır. Mikroskopların mercekleri tozlu,
nemli ve yüksek sıcaklıkta bırakıldığında
kısa sürede bozulur ve özelliğini kaybe-
der. Mikroskop, asla güneşte veya sıcakta
bırakılmamalıdır. Günlük çalışma bittik-
ten ve mikroskobun temizliği tamamlandıktan sonra mikroskobun örtüsü örtülmeli veya
kabına yerleştirilerek muhafaza edilmelidir. (Resim 2.8)
MİKROSKOP TÜRLERİ
Farklı amaçlara uygun olarak laboratuvarlarda çok çeşitli mikroskoplar kullanılmaktadır.
Bunlardan ilki stereomikroskoptur.
Resim 2.9 Stereomikroskop (Binoküler)

Stereomikroskop Stereo mikroskoplar ışık mikroskobundan farklı olarak
sabit dürbün mantığı ile çalışır ve üç boyutlu görüntü
elde etmeyi sağlar. Belirli noktalara kadar görüntüyü ya-
kınlaştırabilen tek objektifin kullanıldığı binoküler mik-
roskoplar düşük büyütme ile derinlikli görüntü elde et-
mek için ve gözle görülen cisimlerin yüzeyini incelemek
amacıyla kullanılırlar. Lam ve lamel kullanılmadan yani
herhangi bir preparasyon yapılmadan incelenecek obje
tabla üzerine yerleştirilir. Stereomikroskoplar beyin ve
gözleri birlikte çalışarak, farklı açıdan alınan iki görün-
tüyü üst üste çakıştırır ve üç boyutlu, uzaysal bir görüntü
oluşturur. Buna stereoskopik görüntü adı verilir. Büyük
ve opak materyalin incelenmesinde kullanılan bu mik-
roskoplarda büyütme çeşitlerine göre 2X, 40X, 70X, 250X, 400X ve 500X gibi yakınlaş-
tırma yapma imkanı vardır. Morfolojik çalışmalarda, daha çok diseksiyon için kullanılır.
Tozdan koruyun.
Mikroskoplar sıcak ve kuru iklimlerde tozdan, nemli iklimlerde ise mantar üremesinden
etkilenirler. Rutin bakım sayesinde her iki durumun yol açabileceği hasar azaltılabilir. Mik-
roskobun kullanılmadığı zamanlarda plastik örtü altında tutulması tozlanmasını önleyecek-
tir. Hava geçirmez bir kutu içinde, silika jel (kurutucu, nem alıcı) ile birlikte saklanması da
mantar kolonizasyonunu azaltacaktır.
Optik yüzeyler (kondansatör, objektifler, oküler) yumuşak bir deve tüyü fırçayla ya da hava
üfleyici yardımıyla tozdan temizlenmelidir. Okülerin içine toz girmişse üst merceği çevire-
rek açın ve yumuşak bir fırça ya da üfleyici ile iç kısmı temizleyin.
Faz Kontrast Mikroskobu

Sıvı ortamda boyasız olarak incelenen obje veya özellikle hücreler ya da iç yapılarının gö-
rülmesi zordur. Çünkü, protoplazma ile diğer hücre içi yapıların ve preparattaki oluşum-
ların, içinde bulundukları sıvı ortamın ışığı kırma indisleri arasında büyük bir fark yoktur.
Çünkü hücre fazla miktarda su içermektedir. Bu niteliği geliştirmek amacı ile faz kontrast
mikroskobu geliştirilmiştir. Bu amaçla kullanılan mikroskopların ışık mikroskobundan iki
önemli farkı vardır: Bunlardan birisi, ışık kaynağından gelen ışığın, kondansatörden önce
yerleştirilmiş ve yalnızca bir halka yarığı aracılığı ile ışık geçiren bir diyaframdan geçerek
kondansatöre gelmesidir. Bu diyaframlar yalnız halka kısmı saydam, diğer kısımları ise
opak camdan yapılmıştır. İncelemede kullanılan her objektif için amaca uygun olacak bi-
çimde değişik ve ayrı diyaframlar kullanılır. İkinci fark ise faz kontrast mikroskoplarında
özel faz objektiflerinin kullanılmasıdır. Bu objektiflerin arka odak bölgelerinde özel yapıda
bir camı bulunur ve görevi üzerindeki belirli halka bölgesinden geçen ışınları, diğer yer-
lerinden geçen ışınlara göre ¼ dalga boyu kadar
Resim 2.10
yansıtarak geçirmesidir. Yöntemine uygun olarak
yapılan incelemelerde, inceleme materyalinden İnvert Faz-Kontrast
Mikroskobu
ve bu faz camından geçerek göze ulaşan ışınlar-
dan kırılarak gelenlerle kırılmadan gelenlerin
oluşturdukları açıklı koyulu, ayrıntılı görüntüler
incelenen oluşumların belirgin bir biçimde görü-
nümlerini sağlar. Işık ya da karanlık alan mikros-
kobisi ile belirlenemeyen detayların belirlenmesi,
boyanmamış canlı hücrelerin ve hücre içi yapıların
incelenmesi, silia, flagellum gibi membran farklı-
laşmalarının belirlenmesinde hücre kültürü çalış-
malarında kültür takibinde kullanılır. Faz kontrast
mikroskoplarının incelenen objeye (petri ya da flasklar gibi) alttan yani ters yönden bakıl-
masını sağlayan modelleri doku kültürü laboratuvarlarında kullanılır.(Resim 2.10)
Resim 2.11
İnterferens Mikroskobu
İnterferns
Faz kontrast mikroskobunda olduğu gibi bu mik- Mikroskobunda
roskopta da materyali oluşturan çeşitli yapıtaşları Eritrositlerin
ve hücre kısımlarının kırılma indisleri farkların- Görüntüsü
dan kaynaklanan kontrast farklarından yararla-
nılır. Faz farkları çok canlı renklere dönüştürü-
lebilmekte ve canlı bir hücre sanki boyanmış bir
preparat gibi görülebilmektedir.
Karanlık Alan Mikroskobu (Ultramikroskop)

Bazı objeleri normal ışık mikroskobu ile görmek imkânsızdır. Karanlık alan mikroskopisi
için kullanılan mikroskoplar normal ışık mikroskoplarıdır. Karanlık alan mikroskopisi
için ışık mikroskobunda üç değişikliğe ihtiyaç vardır. Işık kaynağı olarak ışığı yoğunlaştı-
rarak yönelten ve daha iyisi üzerinde bir toplayıcı mercek ve bir diyafram bulunan güçlü
(250 W) bir lamba kullanılır. Işınları eğik yansıtarak preparatın üzerinde tepesi aşağıda bir
koni oluşturacak şekilde yönelten bir toplayıcı mercek (kondansatör) mikroskobun kon-
dansatörünün yerine bağlanır. Bu amaç için en çok paraboloid kondansatörler kullanılır.
Bu kondansatörün özelliği, dış kaynaklı hiçbir direkt ışığı objektife iletmeyişidir. Üçüncü
olarak yapılması gereken değişiklik, içerisinde bu amaç için konulmuş bir diyafram bu-
lunan ve bunun aracılığı ile sayısal açıklığı azaltabilen bir objektifin kullanılmasıdır. Ka-
ranlık alan mikroskobunda kondansatör ile incelenen preparat arasına bir damla immer-
siyon yağı konulması ışınların düzensiz yayılmasını önler. Karanlık alan mikroskobunda
kondansatörden oblik olarak yansıtılan ışınlar preparat üzerinde herhangi bir cisimciğe
çarpıp yeniden dikey olarak objektif içine yansıtılmadıkça incelenen alan karanlık görü-
nür. Işınlar bu tür cisimlere çarpınca objektife girerler ve bu suretle bu cisimcikler parlak
Resim 2.12 görüntü verirler. Karanlık alan mikroskoplarının
Karanlık Alan
resolüsyonu aydınlık alana göre daha yüksektir.
Mikroskobunda Örneğin, incelenecek obje bir dil epiteli hüc-
Eritrositlerin resi, bir amip ya da canlı bir doku kültürü hüc-
Görünümü resi ise plazma zarı ve nukleus zarı parlak çizgi
hâlinde, nukleus içindeki nukleolus ve sitoplaz-
mik organeller karanlık bir alanda parlak noktalar
olarak görülürler. Bu yöntem tıpta, mikrobiyoloji-
de bakterilerin incelenmesi ve sayımında da kul-
lanılmaktadır. Daha çok boyanmamış örneklerin
görüntülenmesinde özellikle sıvılarda (havuz suyu, deniz suyu gibi) içerik incelemesinde,
hücre süspansiyonlarında hücrelerin görüntülenmesinde, bakteri, protozoa içeren süs-
pansiyonların incelenmesinde ve hücre kültürlerinin incelenmesinde kullanılır. Bu tür
kültürlerde hareketlilik tespit edilebilir. Ayrıca otoradyografi uygulanmış preparatların
incelenmesinde de kullanılır.
Polarizasyon Mikroskobu
Kondansatörün (aydınlatma sistemi) altına konan bir polarizatör (polarlayıcı bir levha
ya da prizma) yardımı ile tek düzlemde polarlanmış bir ışık, obje üzerine düşürülürse bu
ışık iki yola ayrılır. Bunlardan biri kırılır, diğeri ise objeden farklı bir hızla geçer. Obje-
den çıkan bu iki ışık demeti yeniden birleşir, fakat hızları farklıdır. Bu faz farkı, polarize
mikroskopta nicel olarak ölçülür. Ayrıca okülerin altına ya da üstüne ikinci bir polarizör
prizma (analizör) yerleştirilir. Alttaki polaroid levha 360o döndürüldüğünde mikroskop
alanı her 180o dönüşte bir aydınlık, bir karanlık görülür. Polarizatörün titreşim düzlemi ile
analizörünki birbirlerine 90o dik geldiğinde ışık geçmez ve mikroskop alanı karanlık görü-
lür. Fakat araya konan obje çift kırıcı (anizotrop) ise ışığın polarizasyon düzlemini kendi
kırma derecesine göre çevireceğinden, obje karanlık bir alanda aydınlık olarak görüle-
cektir. Aydınlık oranı kırma derecesine bağlıdır. Objenin ekseni polarizatör ve analizörle
45o açı yaptığında bu görüntü en parlak hâldedir. İzotrop (tek kırıcı) madde ise polarize
olmaz ve bu nedenle de görüntü alanında parlama olmaz. Çift kırıcı olma özelliğine da-
yanılarak maddelerin iç yapısı araştırılabilir. O nedenle polarizasyon mikroskobu, taze ve
tespit edilmemiş materyalin araştırılmasında, molekül yönlenmelerinin belirlenmesinde,
hücresel yapıların kimyasal bileşimleri, sitoplazma, kromozomlar, iğ iplikleri, asterler, kas
telleri, sinir lifleri gibi hücresel yapıları, tırnak, boynuz ve kemik kesitlerini, kristalize hor-
monları ve vitaminleri incelemede ve özellikle mineralojide mineral yapıların araştırıl-
masında kullanılmaktadır. Ayrıca polarizasyon mikroskobundan bir objenin izotropik mi
yoksa anizotropik mi olduğunun belirlenmesinde de yararlanılmaktadır.
Ultraviyole Mikroskobu
Bir obje üzerine mor ötesi ışık (UV) düşürülür ya da objenin içinden geçirilirse obje onu
absorblar ve görünür bir ışık enerjisi (mavi, mor, yeşil, sarı, turuncu, kırmızı) saçarsa o
madde fluoresanstır. UV ışınları kaynağı olarak hidrojen kuvarz lambaları, yüksek ba-
sınçlı civa arkları ve ksenon arkları kullanılır. Bazı biyolojik maddelere fluoresans veren
boya ya da kimyasallar uygulanması ile yapay fluoresans oluşturulabilir. Mor ötesi ışık
camdan geçmediği için bu yöntemde, mikroskobun aydınlatma sisteminde kuvars mer-
cekler ve alüminyum aynalar kullanılması gerek-
Resim 2.13
lidir. Genellikle ultraviyole (360 nm) ya da mavi
ışık (400nm) kullanılır. Bu mikroskobun ayırma FISH ile Boyanmış
Kromozom
gücü, kullanılan ışığın dalga boyu küçük oldu- Preparatının
ğundan ışık mikroskobunun ayırma gücünden Fluoresan
daha yüksektir. UV mikroskoplarda, arzu edilen Mikroskopta
Görünümü
dalga boyundaki yansımanın görüntülenebilmesi
için bazı filtreler kullanılır. Işık kaynağının önün-
de objeye ulaşacak dalga boyunu seçen bir filtre,
objektiften sonra kısa dalga boyunun göze ulaş-
masını önleyen bir filtre yerleştirilmiştir. Mole-
küler düzeyde hücre ve doku içeriğinin belirlen-
mesi, maddelerin hücre ya da dokulardaki yoğunluğunun belirlenmesi, FISH (Floresan
in situ hibridizasyon) yöntemi ile boyanan kromozom preparatlarının incelenmesi gibi
özelllikli işlemlerde kullanılır (Resim 2.13).
Cerrahi Mikroskop
Cerrahide büyütücü mercekler ilk kez 1886 yılında bir göz hekimi olan Zehender tarafın-
dan kullanılmıştır. İlk ameliyat mikroskobu ise 1921 yılında Nylen tarafından tasarlanmış
ve kulak burun boğaz ameliyatlarında kullanm- Resim 2.14
lıştır. Nylen’in kullandığı cerrahi mikroskop
Cerrahi Mikroskop
monoküler bir mikroskopken, aynı klinikten
Holmgren, Zeiss firmasıyla birlikte 1923 yılında
ilk binoküler cerrahi mikroskobu geliştirmiştir.
Cerrahi mikroskoplar kulak burun boğaz, kalp
damar cerrahisi, göz ameliyatlarında, beyin cer-
rahisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Cerra-
hi mikroskoplar çalışma alanının görülmesinin
insan gözünün zorlandığı ve ayrıntının önemli
olduğu alanlarda görüntüyü büyüterek, çalışma
alanının başkaları tarafından görülmesine ve ka-
yıt altına alınmasına izin vererek hem operasyon
başarısını arttırmış hemde ekip olarak çalışma
konusunda sınırların aşılmasını sağlamıştır (Re-
sim 2.14).
Elektron Mikroskopları
Elektron mikroskobunda (EM) ışık yerine elektron akımı, cam mercekler yerine ise elekt-
romanyetler kullanılır. EM’de ışık kaynağı, elektron aygıtında ısıtılan tungsten tellerinden
çıkan elektron akımı, elektronun geçtiği ortam havasız ve mercekler elektromanyetiktir.
Odak ayarlama ve büyütmeyi değiştirme ise manyetik merceklere akım ayarlanması ile
yapılır.
Işığın dalga boyu ile sınırlandırılan düzenlemeden ayrı olarak elektron mikroskobu
ışık mikroskobundan 500 kez büyük ayrım gücüne sahiptir. İyi bir ışık mikroskobu bir
objeyi sadece yaklaşık 1500 kez ayrıntı kaybı olmaksızın büyütebilir. EM ise 500000 üze-
rinde büyütme yapabilir. EM ile bir toplu iğne başı büyüklüğündeki bir obje, ayrıntı kaybı
olmaksızın bir kilometrenin üzerinde bir çapa sahip olabilecek şekilde büyütülebilir. Aynı
şekilde 10 mikrometre çaplı bir hücre 5 metrelik bir çapla görülebilir. Bu aletin biyolojide
sahip olduğu etkiyi ve önemi abartmamak olanaksızdır. Eskiden yapısız olarak tanımla-
nan materyallerin EM yardımıyla detaylı bir iç organizasyona sahip oldukları görülür.
Böylece elektron mikroskobu ile daha önce varlığı ve kaba yapısı bilinen bazı objelerin
ayrıntılı yapısını incelemek mümkün olmuştur.
Başlıca iki çeşit elektron mikroskobu kullanılmaktadır:
1. Geçirme (transmisyon) elektron mikroskobu (TEM)
2. Tarama (scanning) elektron mikroskobu (SEM)
Transmisyon (Geçirme) Elektron Mikroskobu (TEM)

Elektron genellikle partikül olarak düşünülmektedir. Ancak dalgalar gibi hareket de et-
mektedirler. Elektron mikroskobunda kullanılan elektronların dalga boyları yaklaşık
0.005 nm’dir. Bu değer, görünür ışığın dalga boyundan yaklaşık 100.000 kat daha kısa-
dır. Hızlandırılmış elektronların akımı şeklinde odaklamak için sıradan cam mercekler
kullanılmamaktadır çünkü cam onları dağıtmaktadır. Bu nedenle TEM’de manyetik mer-
cekler kullanılmaktadır. Ancak her elektron manyetik güce tepki veren bir elektrik yükü
taşımaktadır. Bir manyetik alan, elektronları belirli yollarından ve kanallarından fokal bir
noktaya saptırmaktadır. Teorik olarak, 100.000 voltluk bir voltajda kullanılan bir TEM,
yaklaşık 0.002 nm’lik bir ayırım gücüne sahiptir.
TEM’de objeden geçen elektron akımı ile görüntü sağlanır. Görüntü fluoresans veren
bir ekranda incelenir ve fotoğrafı çekilir. Örnekteki yoğun bölgeler daha fazla elektron
saçtığından daha koyu görünürler.
Resim 2.15
Elektronlar bir vakum içinde hareket etmelidirler.
Transmisyon Aksi hâlde molekülleri havada gelişigüzel dağılacaktır.
(Geçirme) Elektron
Mikroskobu (TEM) Hücreler vakum içinde canlılığını devam ettiremezler.
Bu nedenle, canlı hücreler bu kadar büyütmede görü-
lemezler. Ayrıca elektron dağılımıyla farklı yapıların
yoğunluğu uygun gelmesi için örnekler aşırı derecede
küçük parçalara ayrılmalıdır. Yapının yoğunluğu ne ka-
dar büyükse dağılımda da o kadar büyük olacağından
net görüntü sağlamak zorlaşır. TEM için plastik kılıfa
alınan doku veya hücrelerin kesilmesi ile çok ince bir
kesit hazırlanır. Plastik kılıf bir cam veya elmas bıçak ile
kesilir ve daha sonra küçük metal bir sahada preparas-
yonlar yerleştirilir. Elektron akımı objenin içinden geçer
ve sonra fotoğrafik levha veya bir floresan ekrana düşer.
Objenin atom sayısı ne kadar fazla ise elektron dağılımı o kadar fazla olur. Biyolojik ya-
pıların atom sayıları düşük olması nedeniyle molekül yapılarına uranil asetat, osmiyum
tetroksit, kurşun sitrat gibi ağır metal bileşikleri kullanılarak ağır atomlar eklenir. Böylece
bu metallerin tuzları elektron boyaları olarak iş görür. Elektron mikroskobu ile çekilen
resime ise elektron mikrografı adı verilir. Resim 2.16
Yüksek voltajlı elektron mikroskoplarıyla Fare Miyeloid
elektronlar standart elektron mikroskobundan Hücrelerinde Golgi
on kat daha fazla enerjik yapılır. Enerji yardımıyla Organeli
çeşitli mikrometre kalınlığındaki zarar görmemiş
hücrelerin içine girilebilir. Oluşturulan görüntü X
ışını plağına benzer ve hücrelerin iç organizasyo-
nunun yapısını açıklar.
TEM, patoloji ve mikrobiyoloji laboratuvar-
larında rutinde kullanıma girmiş ve patolojik
biyopsilerde tanıya yardımcı olmuştur. Beyin do-
kusu ve BOS örnekleri, lenf düğümü stromal bi-
leşenleri ve lenfoma tanılarında kemik iliği ince-
lemesi, hasarlı ya da anormal yapıların değerlendirilmesi, kan kültürlerinin incelenmesi,
doku mühendisliği uygulamaları, hücre ve doku kültürünün yapısal incelemeleri, emb-
riyonel dokuların incelenmesinde, tümör tanılarında, konjenital metabolik hastalıkların
tanısında TEM’den yararlanılır.(Resim 2.16)
Scanning (Tarama) Elektron Mikroskobu (SEM)

Elektron mikroskobunun diğer bir tipi tarama elektron mikroskobudur. SEM’de görüntü
objenin içinden geçen elektronlarla değil, objenin yüzünden verilen elektronlardan olu-
şur. Obje ince bir altın film ile kaplanır. Elektronlar objenin yüzeyinde çeşitli noktalara
çarptığında ikinci elektronlar yüzeyin çevresindeki kuvvetli değişim ile yayılırlar. SEM’in
ayırım gücü sadece 10 nm olmasına rağmen, bu alet biyologlar için oldukça önemlidir.
Elektronların bir hayal şeklindeki objenin içinden geçtiği TEM’lerin aksine, SEM’de elekt-
ronlar objenin yüzeyinden yayılır ya da dağılır.
Objenin üzerinden hızlıca geçen elektron akımı ince bir proba odaklanır. Üstten
alta tarama sadece birkaç dakika alır. Objenin yüzeyindeki değişimler, örnekten yayılan
elektronların olduğu yerde motif gibi görünür. Bu motifte delikler ve yarıklar karanlık,
tepecikler ve çatılar ise açık görünür. Sadece objenin yüzey özellikleri SEM ile çalışabi-
lir. Bu nedenle SEM, bütün hücrelerin, dokuların ve değişik yapıların yüzeylerini çalış-
mada kullanılır. Anatomi, fizyoloji, biyokimya, Resim 2.17
mikrobiyoloji, patoloji, toksikoloji gibi tıbbın pek
Kan Hücrelerinin
çok alanınıda, madde bilimleri (maddelerin içe- SEM Görüntüsü
rik analizleri), malzeme araştırmaları, pürüzlü
yüzeylerin incelenmesi, üç boyutlu cisim ince-
lemesi ve yüzey topografyası, malzeme hasarla-
rının incelemesi, diş hekimliği, arkeoloji, tekstil,
chip üretimi, sanayide hata analizleri gibi pek çok
alanda da SEM’den yararlanılır (Resim 2.17.)
SEM’in ayırımı TEM’e erişemez. Bununla bir-
likte, SEM’le elde edilen görüntü önemli derinlik-
lere sahiptir.
Özet
Işık mikroskobunun bölümlerini, kullanım ve bakımını Mikroskop türleri ve kullanım amaçlarını açıklaya-
1 açıklayabilecek 2 bilecek
Mikroskop gözle görülemeyecek kadar küçük objele- Mikroskoplar en temel anlamda büyüterek görmek
ri büyüterek görmemize yarayan mercek ve aynalar- için kullanılır. Mikroskobik canlıların, hücrelerin,
dan oluşan sistemdir. Işık mikroskobu temel olarak hücre organellerinin, farklılaşmış yapıların ayrıntıla-
mekanik, optik ve aydınlatma sistemlerinden oluşur. rının ortaya konmasını sağlar. Pek çok farklı amaç için
Mekanik aksam mikroskop kolu, tüp, mikroskop tab- özelleşmiş mikroskoplar mevcuttur. Işık mikroskobu,
lası, makro ve mikro vida ve mikroskop ayağından karanlık alan mikroskobu, faz kontrast mikroskobu,
oluşur. Bu sistemlerin amacı mikroskobun ana göv- Polarizasyon mikroskobu, konfokal mikroskop, UV
desini oluşturmak, optik sistemi uygun açı ile taşımak mikroskop, elektron mikroskopları sağlık alanında
ve optik sistem ile preparat arasındaki mesafenin ve hizmet veren laboratuvarlarda kullanılan mikroskop
görüntü alanının belirlenmesinin sağlanması için çeşitleridir.
sistemde hareket imkânı oluşturmaktır. Optik sistem
ise oküler ve objektif dediğimiz mercek sistemleridir.
Mikroskopta asıl işi yani büyütmeyi sağlayan bölüm-
dür. Aydınlatma sistemi ise ışık kaynağı, diyafram ve
kondansörden oluşur. Görevi incelenmek istenen ob-
jeyi uygun ışık şiddeti ile aydınlatmak ve ışığı görüntü
alanında istenen noktaya yönlendirmektir.
Işık mikroskobunda görüntü elde etmek için preparat
tabla üzerine yerleştirilir. En küçük büyütmeli objek-
tif ile görüntü alanı bulunur. İstenen büyütmeyi elde
edebilmek için daha büyük büyütmeli objektiflere
sıra ile geçilir. Her objektif için mikro vida ile netlik,
ışık kaynağı ve diyafram ile parlaklık ayarı yapılır.
100x’lük objektif ile inceleme yapmak için ise prepa-
rat üzerine immersiyon yağı damlatılır. Mikroskop
her zaman uygun şartlarda, temiz ve korunaklı olarak
bırakılmalıdır. Mikroskopta elde edilecek görüntü-
nün kalitesi mikroskobun temizliği ve doğru bakımı
ile orantılıdır. Bu nedenle her çalışmanın öncesinde
ve sonrasında oküler ve objektif uygun solüsyonlar
ile temizlenmeli, mikroskop elektrik kaynağından ay-
rılmalı ve bir örtü ile kapatılarak ısı, nem ve tozdan
korunmalıdır.
1. Aşağıdakilerden hangisi ışık mikroskobunda kullanılan 6. Stereo mikroskop ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
objektif büyütmelerinden biri değildir? yanlıştır?
a. 4X a. Stereo mikroskoplar ışık mikroskobundan farklı ola-
b. 10X rak sabit dürbün mantığı ile çalışır
c. 40X b. Büyük ve opak materyalin incelenmesinde kullanılırlar
d. 100X c. Üç boyutlu uzaysal bir görüntü sağlarlar
e. 500X d. Hücre organellerinin ince yapılarını incelemek için
kullanılır.
2. Aşağıdakilerden hangisi immersiyon objektifidir? e. Stereomikroskopta objeleri incelemek için lam ve la-
a. 4X mel arasına koyarak preparat hazırlanmaz.
b. 10X
c. 40X 7. Aşağıdakilerden hangisi ışık mikroskobunun mekanik
d. 50X sisteminin elemanlarından biri değildir?
e. 100X a. Mikroskop kolu
b. Mikroskop tüpü
3. Mikroskopta objektif büyütmesi arttıkça görüntü alanın- c. Mikroskop ayağı
daki ışıkta aşağıdaki değişimlerden hangisi gözlenir? d. Diyafram
a. Objektif büyütmesi arttıkça görüntü alanında ışık e. Makkro vida
miktarı azalır.
b. Objektif büyütmesi arttıkça görüntü alanında ışık 8. I. Okülerden bakarak görüntü görülünceye kadar
miktarı artar. makro ayar vidası çevrilir.
c. Objektif büyütmesi arttıkça görüntü alanında ışık II. Oküler ve objektifler temizlenir ve mikroskobun ışı-
miktarı değişmez. ğı açılıp diyaframı kısılır.
d. Objektif büyütmesi arttıkça görüntü alanında ışık sa- III. En küçük büyüten objektif ışık yoluna getirilir.
rıdan beyaza dönüşür. IV. Preparat üst yüzü objektife bakacak şekilde tablaya
e. Objektif büyütmesi arttıkça görüntü alanında ışık yerleştirilir.
mor ötesine kayar. Mikroskopta görüntü alanı bulmak için yukarıda verilen işlem
basamaklarının doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir?
4. Canlı hücrelerde maddelerin hareketinin izlenebildiği a. I-II-III-IV
mikroskop türü aşağıdakilerden hangisidir? b. II-III-I-IV
a. SEM c. II-III-IV-I
b. İnterferens mikroskobu d. III-II-I-IV
c. Stereo mikroskop e. IV-II-III-I
d. Karanlık alan mikroskobu
e. Işık mikroskobu 9. Fluoresans madde nedir?
a. Görünür ışık altında mor renk görünen maddelere
5. Mikroskop temizleme solüsyonu olarak kullanılan kim- fluoresan denir.
yasal karışımdaki maddeler ve oranları aşağıdakilerin hangi- b. Yeşil ışık absobladığında mor ışık yansıtan maddelerdir.
sinde doğru olarak verilmiştir? c. Görünür ışık altında UV ışık yansıtan maddelerdir.
a. 3 birim ksilol + 7 birim su d. X ışını gönderildiğinde turuncu ışık veren maddelerdir.
b. 6 birim aseton + 4 birim ethanol e. Mor ötesi ışığı (UV) absorblayarak görünür bir ışık
c. 7 birim eter + 3 birim ethanol enerjisi (mavi, mor, yeşil, sarı, turuncu, kırmızı) sa-
d. 7 birim ethanol + 3 birim su çan maddelerdir.
e. 2 birim aseton + 8 birim su
10. Mikroskoplar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi

yanlıştır?
a. Elektron mikroskobunda (EM) ışık yerine elektron
akımı, cam mercekler yerine ise elektromanyetler
kullanılır.
b. Elektron mikroskobu ışık mikroskobundan 500 kez
büyük ayrım gücüne sahiptir.
c. Elektron mikroskobunda kullanılan elektronların
dalga boyları yaklaşık 0.005 nm’dir. İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi’nden yapılan açıklama-
d. Tarama (scanning) elektron mikroskobunun (SEM) da, 1873’te Ernst Abbe’nin, geleneksel optik mikroskopların
ayırma gücü, Geçirme (transmisyon) elektron mik- hiçbir zaman 0,2 mikrometreden daha iyi olamayacağı ön-
roskobundan (TEM) çok daha yüksektir. görüsünde bulunduğu belirtilerek ışığın dalga boyunun ya-
e. Tarama Elektron Mikroskobu (SEM)’da görüntü ob- rısından daha iyi çözünürlük sağlayamayacağı düşüncesiyle
jenin içinden geçen elektronlardan değil, objenin yü- optik mikroskopun uzun bir süre geri planda tutulduğu ha-
zünden verilen elektronlardan oluşur. tırlatıldı. Ancak 2014 Kimya Ödülü’ne değer görülen bilim
adamları Betzig, Moerner ve Hell’in, bu sınırlamayı dahiyane
bir şekilde, floresan moleküllerin yardımıyla aştığı vurgula-
nan açıklamada, bu bilim adamlarının çığır açan çalışmala-
Yaşamın İçinden rının, optik mikroskobu nano boyutlara taşıdığı ve yaşayan
hücredeki moleküllerin izlerini görüntüleme olanağı tanıyan
bu cihazın artık nanoskop olarak adlandırılmaya başladığı
belirtildi. Açıklamada, “Bu cihazla bilim adamları, molekül-
lerin beyindeki sinir hücreleri arasındaki sinapsları nasıl oluş-
turulduğunu görebiliyor; Parkinson, Alzheimer ve Huntington
hastalıklarına yol açan proteinlerin izlerini sürebiliyor ve döl-
lenmiş yumurtadaki proteinlerin bölünerek embriyoya dönüş-
mesini izleyebiliyorlar” ifadesi kullanıldı. Günümüzde nanos-
kobun dünya genelinde kullanılarak insanlığa büyük faydası
olan bilgiler sağladığı belirtilen açıklamada, Stefan Hell’in
2014 Nobel Kimya Ödülü’nün sahipleri Amerikalı bilim 2000 yılında geliştirdiği yöntem ve birbirlerinden ayrı çalışan
adamları Eric Betzig ve William E. Moerner ile Alman bilim Eric Betzig ve William Moerner’ın kullandığı yöntemlerin
adamı Stefan W. Hell’in oldu ödüllendirildiği bildirildi.
Ödülü paylaşan bilim adamları; Eric Betzig (Howard Hug-
hes Sağlık Enstitüsü, ABD), William E. Moerner (Stan- Kaynak: http://www.teknokulis.com/haberler/guncel/2014
ford Üniversitesi, ABD) ve Stefan W. Hell’in, geliştirdikleri /10/08/nobel-kimya-odulu-sahiplerini-buldu
“yüksek çözünürlüklü floresan mikroskop” çalışmalarıyla
ödüle değer görüldükleri bildirildi.
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar

1. d Yanıtınız yanlış ise “Işık Mikroskobu, Kısımları, Kul- Coşkun İşçi, Cisimleri Nasıl ve Ne Kadar Ayrıntılı Görebi-
lanımı ve Bakımı, Optik Kısım” konusunu yeniden liriz? Resim ve Görmede Çözünürlük, Journal Of Yasar
gözden geçiriniz. University,3(11), 467-477.
2. e Yanıtınız yanlış ise “Işık Mikroskobu, Kısımları, Kul- Doç. Dr. Sait ŞEN, Mikroskop ansiklopedisi,; Ege Üniversite-
lanımı ve Bakımı, Optik Kısım” konusunu yeniden si Tıp Fak. Patoloji AD.
gözden geçiriniz. M. Yıldız, S.H. Yıldız, “Biyolojide Laboratuvar Teknikleri ve
3. a Yanıtınız yanlış ise “Işık Mikroskobu, Kısımları, Kul- Uygulamaları”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları,
lanımı ve Bakımı, Aydınlatma Kısmı” konusunu ye- 140 s, 2007 (3. Baskı, ISBN: 978-975-7150-61-9).
niden gözden geçiriniz. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Malzeme Bilimi ve Mühen-
4. b Yanıtınız yanlış ise “İnterferens Mikroskobu” konu- disliği Malzeme Üretim Laboratuarı I Deney Föyü, Işık
sunu yeniden gözden geçiriniz. Mikroskobu.
5. c Yanıtınız yanlış ise “Işık Mikroskobu, Kısımları, Kul- T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Laboratuvar Hizmetleri Doku
lanımı ve Bakımı, Mikroskop Bakımı” konusunu ye- Preparatı-2 Ankara, 2013.
niden gözden geçiriniz. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, Biyomedikal Cihaz Teknolojileri
6. d Yanıtınız yanlış ise “Stereo Mikroskoplar” konusunu Mikroskoplar 523EO0239, Ankara, 2011.
yeniden gözden geçiriniz. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, Gıda Teknolojisi, Mikroskobik
7. d Yanıtınız yanlış ise “Işık Mikroskobu, Kısımları, Kul- İnceleme 541GI0068, Ankara,2011.
lanımı ve Bakımı, Mekanik Kısım” konusunu yeni- T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, Orta Öğretim Projesi Laboratu-
den gözden geçiriniz. var Hizmetleri Mikroskobik İnceleme 524LT0021, Anka-
8. c Yanıtınız yanlış ise “Işık Mikroskobunun Kullanımı” ra, 2011.
konusunu yeniden gözden geçiriniz. Talat Kırış, Faruk Unal Noroşirürjide Ameliyat Mikroskobu,
9. e Yanıtınız yanlış ise “Fluoresans Mikroskop” konusu- Türk Noroşirurji Dergisi 7: 97 - 105, 1997.
nu yeniden gözden geçiriniz. Ulusal Mikrobiyoloji Standartları, Parazitoloji / Test Prose-
10. d Yanıtınız yanlış ise “Elektron Mikroskobu” konusu- dürleri / P-TP-01 / Sürüm: 1.1 / 01.01.2015.
nu yeniden gözden geçiriniz. http://aventalearning.com/courses/BIOx-CR-A09/a/unit3/
section1.html.
http://gbiomed.kuleuven.be/apps/cme/subpage.html?section
=emone&subsection=equipment-115&en.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı http://glccontario.tripod.com/
Sıra sizde 1 http://kanhastalik lari.net/icerik.php?id=297&alt_
Sizce farklı hücrelerin boyutları ne kadar olabilir? id=606&tab=0
Hücreler işlevine göre hem morfolojik hem de metabolik ola- http://micro.magnet.fsu.edu/primer/techniques/dic/dicgal-
rak çok büyük farklılıklar gösterirler. Örneğin E.coli bakterisi lery/
1µm uzunluğundayken insan vücudunda aksonları 1 metre http://www.aoblab.com/index.php?lan=en&sf=3&kid=106&
uzunluğunda olan sinir hücreleri vardır. Ökaryot hücrelerin p=Mikroskoplar
çoğunluğu 1-30 µm arasındadır. Örneğin insan vücudundaki http://www.botany.unimelb.edu.au/botany/em/tem.html
en büyük hücre ovum hhücresi olup yaklaşık 200 µm çapın- http://www.mikrooptikltd.com
dadır. Virüsler ise çok daha küçük olup boyutları 20-300 nm http://www.mora.com.tr/nova-protect.aspx
olabilir. http://www.nature.com/nnano/journal/v6/n4/fig_tab/nna-
no.2011.55_F2.html
http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laurea-
tes/2014/moerner-photo.html
http://www.rotalab.com/tr/urunler/optik-mikroskoplar/og-
renci-mikroskoplari.html
http://www.teknokulis.com/haberler/guncel/2014/10/08/no-
bel-kimya-odulu-sahiplerini-buldu
http://www.yenibilgiler.com/mikroskop-nedir/
Görsel Kaynaklar
Resim 2.1: http://aventalearning.com/courses/BIOx-CR-
A09/a/unit3/section1.html, 10.10.2015’te alın-
mıştır.
Resim 2.2: http://www.yenibilgiler.com/mikroskop-nedir/
Resim 2.4: T.C. Millî Eğitimm Bakanlığı Biyomedkal Ci-
haz Teknolojileri Mikroskoplar 523EO0239’dan
Alınmıştır.
Resim 2.7: http://kanhastaliklari.net/icerik.php?id=297&alt_
id=606&tab=0, 10.10.2015’te alınmıştır.
Resim 2.9: http://www.rotalab.com/tr/urunler/optik-mikros-
koplar/ogrenci-mikroskoplari.html, 05.09.2015’te
alınmıştır.
Resim 2.10: http://www.aoblab.com/index.php?lan=en&sf=3
&kid=106&p=Mikroskoplar, 04.09.2015’te alın-
mıştır.
Resim 2.11: http://micro.magnet.fsu.edu/primer/techniqu-
es/dic/dicgallery/humanerythrocyteslarge.html,
25.09.2015’te alınmıştır.
Resim 2.12: http://www.mora.com.tr/nova-protect.aspx,
25.09.2015’te alınmıştır.
Resim 2.13: http://glccontario.tripod.com/, 15.09.2015’te alın-
mıştır.
Resim 2.14: http://www.mikrooptikltd.com, 15.09.2015’te alın-
mıştır.
Resim 2.15: http://gbiomed.kuleuven.be/apps/cme/subpage.
html?section=emone&subsection=equipment-
115&en, 15.10.2015’te alınmıştır.
Resim 2.16: http://www.botany.unimelb.edu.au/botany/em/
tem.html, 15.10.2015’te alınmıştır.
Resim 2.17: http://www.nature.com/nnano/journal/v6/n4/
fig_tab/nnano.2011.55_F2.html, 10.10.2015’te
alınmıştır.
Yaşamın İçinden 1: http://www.nobelprize.org/nobel_pri-
zes/chemistry/laureates/2014/moerner-photo.
html
Yaşamın İçinden 2: http://www.nobelprize.org/nobel_pri-
zes/chemistry/laureates/2014/moerner-photo.
html
3
Amaçlarımız
 Moleküler tanı kavramını tanımlayabilecek,
 Moleküler tanıda kullanılan cihaz ve sistemler ile kullanım amaçlarını açıkla-
yabilecek
Anahtar Kavramlar
• Moleküler Tanı • RNA İzalosyonu
• Polimeraz Zincir Reaksiyonu • Elektroforet
(PCR) • DNA Dizi Analizi
• DNA İzolasyonu • Mikroarray
İçindekiler
• GİRİŞ
• NÜKLEİK ASİT İZOLASYONUNDA
KULLANILAN CİHAZLAR
İleri Moleküler Tanı, Tektik Cihaz
Tıbbi Cihaz ve Malzemeler • POLİMERAZ ZİNCİR REAKSİYONU (PCR)
ve Malzemeleri
• GÖRÜNTÜ ANALİZ SİSTEMLERİ
• DNA DİZİ ANALİZİ SİSTEMLERİ
• MİKROARRAY TEKNOLOJİSİ
İleri Moleküler Tanı, Tektik
Cihaz ve Malzemeleri
GİRİŞ
DNA teknolojisinin hızlı gelişimi; DNA örneğinin her geçen gün daha hızlı ve kolay elde Deoksiribonükleik asit (DNA)
molekülü sarmal bir yapıya
edilmesi, gittikçe daha doğru ve güvenilir sonuçlar elde edilebilir hâle gelmesi ve otomatik sahip olup sarmalı pürin ve
işleme olanaklarının gelişmesi ile birlikte teknolojinin ucuzlaması tanı ve tedaviye yönelik pirimidin bazları arasında yer
alan hidrojen bağları bir arada
pek çok yeni bilgi ve yaklaşımın kullanılmasına olanak sağlamıştır. tutmaktadır. DNA heliksinde
bazlar heliksin iç kısmında, fosfat
ve şeker omurgası ise dış kısmında
Tıpta İleri Moleküler Tanı yer alır. DNA sarmalı birbirine
komplementer baz dizisine sahip
İnsan hayata döllenmiş bir yumurta olan zigotun mitoz bölünmesi ile başlar. Mitoz bö- iki DNA dalından oluşur. Genetik
bilgi DNA dallarının üzerine
lünme geçiren tek bir hücreden yaklaşık 100 trilyonu aşkın vücut hücresi yüzlerce art arda yerleşmiş bazların (adenin,
mitoz bölünme ile oluşur ve bu süreç son derece sıkı şekilde kontrol edilir. Genetik bilgiyi timin, guanin, sitozin) dizilimi ile
şifrelenmektedir.
içeren DNA molekülü organizmanın üreme ve gelişme sürecini ve yaşamın devamlılığını
yapısında var olan bilgiyi ürüne dönüştürerek düzenler. DNA molekülünde meydana ge-
len herhangi bir değişiklik insanda bir hastalık ya da hastalığa yatkınlık sebebi olabilir. Bu
nedenle hastalıkların erken tanısı, takibi ve tedavisinde DNA molekülü üzerinde yapılan
çalışmalar modern tıbbın en önemli uğraşılarından biri hâline gelmiştir.
Hücre bölünmesi, canlılarda üreme ve embriyonal gelişmeyi anlamak için yararlı bir kaynak
olarak Tıbbi Biyoloji adlı kitaba bakabilirsiniz. (Prof. Dr. Ayşe Başaran, Pelikan Yayınları,
İstanbul, 2010).
Bir hücredeki DNA molekülünün uzunluğu ne kadardır?

1
Tıpta moleküler tanı kavramı; moleküler biyolojik yöntemler kullanılarak genomun
(genomik/transkriptomik), proteinlerin (proteomik) veya metabolitlerin (metabolomik)
tıbbi amaçlı analiz edilmesi işlemlerini kapsar.
Tıpta moleküler tanı için kullanılan cihazlar ve teknoljiler içinde bulunduğumuz yüz-
yılda baş döndürücü bir hızla gelişmiştir. Genetik başta olmak üzere sağlık ile ilgili pek
çok bilim disiplininde ileri teknoloji ürünü cihazlar moleküler tanı için kullanılmaktadır.
Bu bölümde söz konusu cihazlardan sıklıkla kullanılan bazıları ve kullanım alanları ile
ilgili genel bilgileri paylaşmaya çalışacağız.
NÜKLEİK ASİT İZOLASYONUNDA KULLANILAN CİHAZLAR

Moleküler tanı yöntemlerinin uygulanması yüksek kalitede ve yeterli miktarda nükleik
asitin (DNA veya RNA örneği) varlığını gerektirir. Bu amaçla kullanılan pek çok farklı
yöntem ve cihaz mevcuttur. DNA örneği kan, tükürük, saç kökü ve amniyon sıvısı gibi
içinde çekirdekli hücre bulunduran her türlü materyalden elde edilebilir. Kullanılacak
yöntem ya da sistem amaca ve işlemin yapıldığı laboratuvarın şartlarına bağlı olarak deği-
şir. DNA ve RNA izolasyonu manuel yöntemlerle yapılabildiği gibi otomatize sistemler de
kullanılmaktadır. İzolasyon üç temel basamak içerir:
1. Hücrenin paralanması ve DNA ya da RNA molekülünün açığa çıkartılması,
2. DNA’nın protein kompleksinden ayrılması ve çözünür hâle getrilmesi,
3. Çeşitli fiziksel ya da kimyasal yöntemler ile DNA ya da RNA’nın proteinler ve
diğer makro moleküllerden ayrılması.
Bu basamaklar manuel olarak uygun kimyasallar ve kitlerle yapılabileceği gibi otoma-
tize kapalı sistemler ile de gerçekleştirilebilir (Resim 3.1). İzolasyon cihazlarının hemen
hepsinde kapalı bir kabin içinde uygun miktarda kimyasalı pipetleyen otomatik bir kol
ile kimyasalı uygun sürede ve uygun ısıda örnekle muameleye olanak sağlayan ve eğer
Canlılarda bulunan ikinci nükleik
asit türü RNA’dır. Bu molekülün gerekliyse pipetaj ya da vibrasyon yapan tabla sistemleri kullanılır. Tüm bu sistem gelişti-
DNA’dan farkı yapısında şeker rilmiş özel bilgisayar programı ile kontrol edilir. İzolasyonun otomatize olması hem daha
olarak riboz molekülü ve
Timin yerine de Urasil bazının
kısa sürede daha çok örneğin izolasyonuna imkân verir hem de kontaminasyon (bulaşma)
bulunmasıdır. RNA, genelde riskini en aza indirir. Kontaminasyon hem elde edilmek istenen örneğe bir başka mater-
ribonükleotitlerin birbirine yalin bulaşmaması hem de izolasyonu yapan laboratuvar çalışanına örnekten herhangi bir
bağlanması ile oluşan tek zincirli
bir yapıya sahiptir. patojen bulaşmamasını ifade eder. Ayrıca kapalı otomatize sistemler insan müdahalesini
en aza indirerek standardizasyonu yükseltir.
Resim 3.1
Otomatize Nükleik
Asit İzolasyon
Sistemleri
Manuel ya da otomatize sistemlerle elde edilen DNA’nın saflığı ve miktarı nasıl tayin edilir?
2
POLİMERAZ ZİNCİR REAKSİYONU (PCR)
Özgün bir DNA örneği üzerinde moleküler analizlerin yapılabilmesi için DNA moleklü-
nün istenen kısmının çoğaltılması gerekir. İn vivo koşullarda DNA molekülü replikasyon
ile çoğalır. DNA sarmalının açılarak iki atasal zincirin karşısına yeni zincirlerin sentezlen-
mesi replikasyon olarak adlandırılır. Replikasyon hücrede bölünmeyi takiben her yavru
hücreye özdeş genetik materyal dağılmasını sağlar. DNA molekülü in vitro koşullarda po-
limeraz zincir reaksiyonu adı verilen bir dizi işlem ile çoğaltılır.
İn vivo koşullarda DNA molekülünün replikasyon ile çoğalmasını anlamak için yararlı bir
kaynak olarak Moleküler Hücre Biyolojisi adlı kitaba bakabilirsiniz. (Prof. Dr. Hasan Veysi
Güneş, İstanbul, İstanbul Tıp kitabevi, 2013).
Polimeraz zincir reaksiyonu (Polymerase Chain Reaction, PCR) yöntemi, bir organizma
veya mutant gene ilişkin normal ya da parçalanmış DNA veya RNA’nın in vitro çoğaltılma-
sına imkân veren bir yöntem olup, 1985’te K. Mullis ve arkadaşlarınca ilk olarak keşfedilmiş,
3. Ünite - İleri Moleküler Tanı, Tektik Cihaz ve Malzemeleri 53
daha sonra Saiki ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. PCR yöntemi, avantajları nedeniyle
moleküler biyoloji, tıp, adli tıp, arkeoloji gibi pek çok farklı alanda uygulanabilen bir yöntem
olmuştur. PCR ile çok az sayıda hücre içeren değişik materyallerden elde edilen bir mg’dan
daha az DNA materyalinden kısa bir süre içinde çok miktarda DNA kopyası elde edilebilir.
PCR yöntemi kısaca bir gen ya da DNA bölgesinin, bu hedef bölgenin uç bölgeleri-
ne bağlanan oligonükleotit primerler aracılığıyla bir dizi replikasyon geçirerek kendisini
çoğaltması işlemidir. PCR’nin gerçekleşebilmesi için ortamda, çoğaltılmak istenen DNA
fragmenti, iki adet tek dallı oligonükleotit (5’ ve 3’ primerleri) ve bunlara ek olarak ısıya
dayanıklı Taq DNA polimeraz enzimi, uygun deoksiribonükleotit trifosfatlar (dNTP karı-
şımı), bir tampon ve Mg+2 tuz solüsyonlarının bulunması gerekir. Termostabil DNA poli-
merazlar ve farklı sıcaklık derecelerini istenilen süreler için otomatik olarak ayarlayabilen
PCR aletlerinin (thermal cycler) kullanıma sunulması, PCR’ın verimi ve kullanımında
önemli gelişmelere yol açmıştır (Resim 3.2).
Resim 3.2
Thermal Cycler Cihazı
Reaksiyondaki her döngü üç evreden oluşmaktadır. Bu evreler; denatürasyon, primer

bağlanması (annealing) ve primerlerin uzaması (extension) evreleridir (Resim 3.3). Bir
döngü 3-5 dakika sürer ve 20-30 kez tekrarlanır. Bir döngü sonunda sentezlenen ürün ön-
cekinin iki katı kadardır (Resim 3.4). Döngü sayısı n olarak kabul edilirse 2n çoğaltılmış
DNA miktarını verir. Yaklaşık 2- 3 saat süren 20 döngü sonunda, 1.048.576, 30 döngü (228)
sonunda ise 270.000.000 amplifikasyon ürünü elde edilir.
Resim 3.3
Denatürasyon PCR Uygulamasında
93-95°C Döngü Evreleri
Ön denatürasyon
93-95°C
1 döngü
3-5 dakika
Bağlanma
Uzama 37-65°C
72°C
Denatürasyon Evresi: Çoğaltılması istenen DNA molekülü, 95oC’de 30 sn. ya da

97 C’de 15 sn. tutularak denatüre edilip tek dal hâline getirilir.
o
Primer Bağlanması (Annealing) Evresi: Primer adı verilen ve hedef DNA bölgesi
için spesifik olan 18-24 baz uzunluğundaki oligonükleotid, denatürasyon sonucu oluşan
DNA tek dalındaki kendine komplementer olan nükleotid dizisine bağlanır. Primerlerin
bağlanması için ortam ısısı 40-60oC’ye düşürülür.
PCR’da neden primer kullanılır?

3
Primerlerin Uzatılması (Extension) Evresi: Bağlanma tamamlandıktan sonra primer
hibritleştiği tek dalın karşılığını sentezler. Bu sentez için termostabil özelliği olan ve Thermus
aquaticus adlı bakteriden elde edilen Taq polimeraz enzimi kullanılır. Bu enzim PCR’la DNA
sentezi için gerekli olan yüksek optimum ısıya (Topt) sahiptir. Taq polimeraz 72oC sıcaklıkta
daha iyi çalıştığı için genel olarak tüm çoğaltma işlemleri bu sıcaklıkta yapılmaktadır.
Resim 3.4
PCR Yönteminde Bir Döngüde Yer Alan Evreler
DNA molekülü
Döngü 1
Denatürasyon
Primerler Primerlerin bağlanması
Primerlerin uzaması
Döngü 2
20-30 Amplifikasyon
Döngü ürünleri
PCR ile elde edilen amplifikasyon ürünlerinin analizi ile genellikle üç çeşit bilgi elde
edilebilir:
1. Hedef DNA dizisinin varlığının ve taşıdığı varyasyonun belirlenmesi
2. Hedef DNA ya da RNA’nın miktarının belirlenmesi için çoğaltılmış PCR ürünü-
nün miktarının ölçülmesi
3. Dizi analizi
Çoğaltılmış ürünlerin saptanması ve doğrulanması için çeşitli yöntemler kullanılabilir.
Bu yöntemler arasında en basit ve genel olanı elektroforezdir. Agaroz ya da poliakrilamid
jellerde, bir floresan boya olan ve DNA ipliklerinin arasına giren, etidyum bromür (EtBr)
boyaması ile ürünler görülür. Boyamadan sonra DNA, jelde bir UV transillüminatörden
yararlanılarak görülebilir hâle gelir. Boyutu bilinen marker DNA’lar ve kontrol PCR ürün-
leri de aynı elektroforez jeline uygulanır, böylece amplifikasyon ürününün boyutu hak-
kında bilgi edinilir (Resim 3.5).
Resim 3.5
PCR Uygulamasında
Kullanılan Cihazlar ve
Son Ürün Görüntüsü
Elektroforez sistemi
Thermocycler
Son ürün UV görüntüleme cihazı
Günümüzde PCR yöntemi mutasyonların tanımlanması, prenatal tanı, adli tıpa ilişkin
DNA dizi analizleri, bakteriyel ve viral infeksiyonların taranması ile genomik DNA dizi
analizi çalışmaları gibi işlemlerde rutin olarak kullanılmaktadır.
Amaca göre geliştirilmiş; nested, reverse transkripsiyon, touchdown, multipleks ve eş
zamanlı gibi temelde PCR tekniğine dayanan farklı PCR çeşitleri bulunmaktadır.
PCR Çeşitleri
İç İçe (Nested) PCR

İç içe (Nested) PCR özgün olmayan ürünlerin oluşumunu engellemek ve PCR tekniğinin
spesifikliğini arttırmak için kullanılan bir PCR yöntemidir.
Bu PCR metodunda iki farklı set primer çifti kullanılarak iki PCR işlemi yapılır. İlk
PCR işleminde iki adet dış primerler kullanılır ve hedef molekül üzerinde uzun bir böl-
genin amplifikasyonu yapılır. İkinci PCR işleminde ilk PCR sonucunda elde edilen DNA
dizisi üzerinde iç primerler kullanılarak yeniden çoğaltma işlemi yapılır. İç primerlerin
çoğalttığı DNA parçası, dış primerlerin çoğalttığı DNA parçasının içerisinde yer alır ve
istenilen hedef bölge çoğaltılarak özgün ürünler elde edilir.
Ters (Reverse) Transkripsiyon PCR (RT-PCR)

Rekombinant DNA teknolojisinde bazı mutasyonların analizi DNA üzerinden değil RNA
üzerinden yapılmaktadır. RNA analizlerinin DNA’dan farkı yalnızca ekzon baz dizileri-
ne sahip olmaları ve protein ekspresyonu çalışmalarında kullanılabilmeleridir. Bu yön-
temde önce mRNA’dan reverse transkriptaz enzimi yardımıyla cDNA sentezlenir. Sonra
cDNA’nın PCR ile çoğaltılması gerçekleşir. Bu aşamadan sonra pek çok farklı analiz yön-
temiyle aranan marker saptanabilir.
Kademeli Sıcaklık Düşürme (Touchdown) PCR

Bu PCR yönteminde optimal primer bağlanma derecesini belirlemek amacıyla başlangıçta
primer bağlanma sıcaklıkları yüksek tutulup sikluslar arasında 1-2°C düşürülerek uygun
sıcaklık derecesi belirlenir. Daha sonraki amplifikasyon siklusları bu sıcaklıkta tamamla-
narak hedef bölge çoğaltılmaktadır.
Çoklu (Multipleks) PCR

Çoklu (multipleks) PCR, aynı DNA kalıbı kullanılarak çok sayıda gen veya ürününün
birden fazla primer seti kullanılarak çoğaltılması işlemidir.
Eş Zamanlı (Real-Time) PCR

Moleküler genetikte yaygın olarak kullanılan yöntemlerin çoğu, hedef molekülün PCR
yöntemi ile çoğaltılması esasına dayanır. PCR yöntemi ile çoğalma süresince floresan öl-
çümler yapabilen eş zamanlı PCR cihazlarının gelişmesi ile kantitatif sonuçlar elde etmek
ve tek tüpte farklı mutasyonları eş zamanlı olarak belirlemek mümkün hâle gelmiştir.
Higuchi ve arkadaşları tarafından geliştirilen eş zamanlı PCR’ın temel amacı, çok dü-
şük miktarda olsa bile bir örnekteki spesifik nükleik asit dizilerini kesin şekilde ayırmak
ve ölçmektir. PCR’ın, modern floresan kimyasallarla birleşmesi ve amplifikasyonun re-
aksiyon boyunca izlenmesi eş zamanlı PCR’ın temelidir. Eş zamanlı PCR’da bir örnekteki
spesifik bir hedef dizi amplifiye olur ve sonrasında floresan teknolojisi ile amplifikasyo-
nun ilerleyişi görüntülenir.
Eş zamanlı PCR’ın kullanım alanları arasında, biyolojik örneklerden elde edilen DNA’nın
kopya sayısını ve mRNA düzeyini kantitatif olarak belirleme, SNP analizi, DNA hasarı ve
metilasyon tayini, kromozom bozukluklarının ve patojenlerin belirlenmesi yer almaktadır.
Eş zamanlı PCR sistemi klasik PCR kullanımına göre pek çok avantaj ve dezavantaja
sahiptir. Bunlar:
Avantajları:
• Yöntemin en önemli avantajları arasında hassas, verimli, hızlı ve kontaminasyon
riskinin düşük olması sayılabilir.
• Klasik PCR belirli sayıda çevrimden sonra ölçüme izin verirken eş zamanlı PCR
veriyi eksponansiyel büyüme fazında elde eder.
• Raportör floresan sinyalindeki artış doğrudan üretilen PCR ürün miktarıyla
orantılıdır.
• Hedef sekansı tespit eden dinamik aralık oldukça geniştir.
• PCR sonrası ek işlemlere ihtiyaç duymaz.
• Duyarlılık başlangıç materyalindeki sadece 2 katlık bir değişime kadar düşürüle-
bilmektedir.
Dezavantajları:
• Amplikon boyutu sistem açılmaksızın takip edilememektedir.
• Mevcut sistemler multipleks yetkinliğini sınırlandırmaktadır.
• Bazı sistemler florejenik kimyasallarla uyumsuzluk göstermektedir.
• Kullanılan teknoloji, kalite yetkinlik ve kontrol düzenlemeleriyle denetlenirse gü-
venli sonuçlar vermektedir.
• Standardize edilmiş analiz sistemleri ise her yeni uygulamada optimizasyona ve
validasyona ihtiyaç duyar. Aksi hâlde eş zamanlı PCR sistemi oldukça fazla mik-
tarda ancak doğru olmayan veri sunacaktır.
Bu yöntemin geliştirilmesinden sonra birçok farklı yöntem daha ortaya konmuş ve
birçok eş zamanlı PCR cihazı giderek artan sayıda üretilmiştir. Amplifikasyon sürecini
göstermek için farklı boya ve problar kullanılmaktadır. Bunlar:
Dizi spesifik olmayan floresan boyalar: Bu tür boyalar DNA molekülünün tamamı-
na bağlanabilen boyalardır. Sıklıkla kullanılan SYBR Green I boyası, çift sarmallı DNA’ya
bağlanarak floresan sinyallerin artmasını sağlar ve genellikle gen dozajını belirlemek için
kullanılır (Resim 3.6.a).
Prob nedir?
4
Dizi spesifik floresan problar: Hedef diziye özgül ve floroforlarla işaretli problardır.
Spesifik DNA dizisi mevcut ise reaksiyona katılırlar. Dizi spesifik problar hibridizasyon ve
hidroliz problarını içerir.
Hibridizasyon probları: Fluorescence Resonance Energy Transfer “FRET” prensibi
ile çalışırlar. FRET, 3’ ucu floresan işaretli bir verici probdan yakındaki 5’ ucu floresan
işaretli alıcı proba enerji transfer etme işlemidir. Bu transfer işlemi sonucunda oluşan flo-
resan sinyal miktarı ortamdaki hibridizasyonun derecesine diğer bir deyişle PCR siklusu
süresince oluşan ürünlerin miktarına bağlı olarak artmaktadır. Eksitasyon ve emisyonları
birbiri üzerine çakışan iki florofor, fiziksel olarak birbirine yakın ise bir floroforun eksi-
tasyonu ikinci floroforu uyararak floresan ışımaya neden olacaktır (Resim 3.6.b). Hibridi-
zasyon probları genellikle erime eğrisi analizi ile tek nükleotid değişimlerinin saptanması
için kullanılır.
Hidroliz probları (TaqMan): Taq polimerazın 5’ – 3’ nükleaz aktivitesinden yararla-
nan prob sistemidir. Mutasyon tayini, PCR amplifikasyonu sonrası iki alele özgül raportör
boyanın sinyal yoğunluğunun ölçülmesiyle yapılır. Yöntemin esası, 5’ ve 3’ uçlarından flo-
rofor maddelerle işaretli prob kullanılmasına dayanır. Probun 5’ ucunda raportör florofor,
3’ ucunda ise baskılayıcı florofor bulunmaktadır. Prob – hedef DNA molekülü arasındaki
hibridizasyon devam ettiği sürece raportör floroforun sinyal oluşturması, 3’ uçtaki bas-
kılayıcı florofor tarafından engellenmektedir. Primerlerin hedef DNA’ya bağlanmasıyla
başlayan primer uzaması, probun bağlandığı noktaya kadar geldiğinde, sentezin devam
edebilmesi için Taq DNA polimeraz enzimi 5’ – 3’ nükleaz aktivitesini kullanarak probu
5’ uçtan yıkmaya başlar. Böylece raportör florofor serbest hâle geçer ve sinyal oluşturur.
Her döngüde meydana gelen PCR ürünü miktarına paralel olarak sinyal şiddeti de artar
(Resim 3.6.c).
Resim 3.6
Eş Zamanlı PCR Yönteminde Yaygın Kullanılan Boya ve Prob Türleri a) SYBR Green I Boyası b) Hibridizasyon
Probları (FRET) c) Hidroliz Probları (TaqMan)
a) 1 2 3
Annealing evresinde primerlerin Primerlerin uzatılması evresinde yeni Uzama evresinin sonunda hedef DNA
hedef DNA bölgesine bağlanmasıyla sentezlenen çift sarmallı DNA’nın molekülünün tamamı çift sarmallı hâle
az miktarda SYGR Green oluşan çift yapısına katılan SYBR Green miktarının geldiğinden maksimum miktarda SYBR
sarmallı DNA’ya katılır ve az miktarda artmasıyla daha fazla fluoresan sinyal Green yapıya girer ve fluoresan sinyal
fluoresan sinyal yayılır. yayılır. ölçülür.
b)
1 2 3
Verici florofor
Alıcı florofor
Denatürasyon evresinde alıcı ve Annealing evresinde alıcı ve verici Uzama evresi tamamlandığında problar çift
verici floroforlarla işaretli problar problar DNA’ya bağlanır ve FRET sarmal DNA’dan ve birbirlerinden ayrılır.
henüz DNA’ya bağlanmadığı için oluşur. Alıcı floroforun bulunduğu
yan yana gelmez ve enerji transferi probta sinyal oluşur.
(FRET) oluşmaz.
c) 1 2 3 4
Raportör florofor
Baskılayıcı florofor
Prob 5’ ucunda 2 fluoresan Annealing evresinde Taq DNA polimeraz enzimi Uzama evresi boyunca
işaret taşır. Bu işaretlerden primerler ve problar hedef primeri uzattıkça proba serbest hâldeki raportör
biri (baskılayıcı florofor) DNA’ya bağlanır. yaklaşır ve proba florofordan açığa çıkan
diğerinin (raportör florofor) ulaştığında 5’ nükleaz sinyal miktarı cihaz tarafından
fluoresan sinyalini baskılar. aktivitesi göstererek okunur.
raportörü proptan koparır
ve raportör floroforun
sinyali açığa çıkar.
Moleküler İşaret Fenerleri (Molecular Beacons): TaqMan probunun geliştirilmiş

şekline moleküler işaret feneri (molecular beacons) adı verilmiştir. TaqMan probundaki
oligonükleotidlerin orta kısmındaki spesifik bölgelere ek olarak, probun 5’ ve 3’ uçlarında
komplementer sekanslar bulunur. Bu sekansların görevi probun uçlarının kıvrılarak saç
tokası şeklini almasını sağlamaktır. Böylece quencer ve raportörün birbirine ışığın emis-
yonunu önleyecek kadar yakınlaşması garantilenir.
Ticari olarak geliştirilmiş eş zamanlı PCR sistemlerine örnek olarak ABI Prism 7000
(Applied Biosystem), iCycler iQ (Bio-Rad), LightCycler (Roche) ve Rotor-Gene (Qiagen)
verilebilir (Resim 3.7).
Resim 3.7
Eş Zamanlı PCR
Sistemleri
GÖRÜNTÜ ANALİZ SİSTEMLERİ

DNA molekülünün analizinde çok çeşitli yöntemler kullanılmakla beraber hemen tüm
laboratuvarlarda rutin olarak kullanılan en basit yöntem jel elektroforezidir. Elektroforez
işlemi farklı boyutlardaki moleküllerin elektrik yüklü bir ortamda ayrılmaları ve analiz
edilmeleri için kullanılan bir tekniktir.
Elektroforetik analizin temeli, moleküllerin elektriksel bir alanda jel üzerindeki gö-
çüne dayanır. Bu göç hızı molekülün büyüklüğüne, yapısına, jelde kullanılan maddenin
konsantrasyonuna, iyonik kuvvete ve uygulanan akıma bağlı olarak değişmektedir.
Elektroforez işleminin yapıldığı sistemler temel olarak destek ortamının hazırlandığı
kısım (agaroz ya da poliakrilamid jel), jelde amaca uygun yükleme boşlukları oluşturmak
için taraklar, tampon çözeltinin doldurulduğu tank, uygun süre ve voltajda akım sağlayan
güç kaynağı ve ihtiyaca göre soğutma ünitesi gibi temel parçalardan oluşur (Resim 3.8).
Resim 3.8
Elektroforez Sistemi
Araç ve Gereçleri
Elektroforez işleminin türü ayrılması istenen molekülün özelliğine ya da büyüklüğüne

göre değişir. Örneğin işlem DNA, RNA ya da protein için farklı jel konsantrasyonu ve
akım uygulaması gerektirir. 5-500 baz çifti uzunlukta DNA parçaları ve RNA molekülle-
rinin ayrımı için poliakrilamid jeller kullanlırken daha büyük DNA parçaları için agaroz
jeller tercih edilmektedir. Agaroz jeller için yatay elektroforez tankları ile kullanılırken
poliakrilamid jeller dikey sistemlerde uygulanır (Resim 3.9). Çeşitli boyama yöntemleri
uygulanarak agaroz ya da poliakrilamid jelde yürütülen nükleik asit ya da protein UV
transilluminatör gibi sistemlerle görüntülenebilir hâle getirilir. Örneğin agaroz jel elekt-
roforez yönteminde genellikle DNA molekülüne bağlanan etidyum bromür kullanılmak-
tadır (Resim 3.10).
DNA molekülünün elektrik yükü nedir?

5
Resim 3.9
Yatay ve Dikey Jel
Elektroforez Sistemleri
Resim 3.10
UV Transilluminatör
DNA DİZİ ANALİZİ SİSTEMLERİ
Klasik Dizileme Cihazları

DNA dizi analizi, moleküler genetikte mutasyonu tanımlamak ve tiplendirmek için geliş-
tirilen önemli bir analitik tanı yöntemidir. İncelemeye alınan bir genin baz dizisinin bilin-
mesi ve bu gende bir mutasyon varsa bunun tanımlanması büyük önem taşır. Mutasyon
genelde, bir genel referans diziye göre, bu referans dizide meydana gelen değişim şeklinde
tanımlandığından, mutasyon analizinde en iyi yöntem ‘altın standart’ olarak bilinen dizi
analizi yöntemidir. DNA dizi analizleri ilk kez 1977 yılında geliştirilen iki teknik sayesin-
de yapılmaya başlanmıştır. Bunlar, Sanger dideoksi yöntemi ve Maxam-Gillbert kimyasal
degredasyon yöntemidir. Her iki teknik de üç temel basamaktan oluşmaktadır.
• DNA’nın hazırlanması
• Reaksiyonlar
• Yüksek voltajlı jel elektroforezi
Her iki analiz sırasında da temel fark DNA fragmentlerinin üretilme biçiminden kay-
naklanır. Jel elektroforezi yüksek çözürnürlükteki DNA moleküllerini ayrıştırdığı için her
iki metotta da kullanılır. Sanger dizi analizi yöntemi dideoksi ya da zincir sonlanması
reaksiyonları olarak da bilinir. Tehlikeli kimyasallardan uzak ve daha hızlı bir yöntem ol-
duğundan Maxam-Gilbert yöntemine göre daha çok tercih edilir.
İnsan Genom Projesi gibi büyük projeler çok sayıda DNA dizi analizi yapılmasına
neden olmuş; artan analiz sayısı, uzun zaman ve yüksek iş gücü gerektirmiştir. Bu geliş-
meler sonucunda otomatize dizi analizi sistemlerinin geliştirilmesi kaçınılmaz olmuştur.
Günümüzde pek çok hastalığın genetik bileşeninin ortaya konması, DNA dizi analizinin
mutasyon tayininde altın standart olarak kabul edilmesinden dolayı otomatize dizi analizi
sistemleri rutin laboratuvarlarda kullanım alanı bulmuştur. Otomatik DNA dizi analizleri
zaman kazancı yanında, standart çalışma koşulları ve elde edilen sonuçların değerlendi-
rilmesinde de yarar sağlamıştır.
İnsan genom projesine hangi ülkeler katılmıştır, bu projenin amacı nedir?

6
Otomatize sistemlerde Sanger’in enzimatik DNA sentezine dayanan zincir sonlan-
ma yöntemi kullanılmaktadır. Otomatik DNA dizi analiz cihazları temel olarak, sistemi
kontrol eden yazılımların bulunduğu bilgisayar ile bu programların yönettiği elektroforez
sistemini içerir. Elektroforetik ünitelerde bulunan lazer ışık kaynağı ile monokromatik bir
ışık oluşturulur. Örnek DNA’nın bulunduğu jelmatriks bu monokromatik ışık ile taranır.
Elektroforez süresince DNA’ya bağlanan floresan boya ışık ile taranan bölgeye geldiğin-
de uyarılır. Uyarılan boya kendi için karakteristik olan dalga boyunda ışığı geri yansıtır.
Yansıyan bu ışık demeti bir detektör tarafından kaydedilir. Kaydedilen veriler bilgisayar
programları ile değerlendirilerek sonuçlar grafiksel ya da matematiksel olarak bilgisayar
ekranına aktarılır (Resim 3.11)
Resim 3.11
DNA Dizi Analizi
Sistemi ve Örnek Bir
Dizi Analizi Sonucu
Yeni Nesil Dizileme

Son yıllarda, genom dizileme için klasik otomatik dizileme yöntemlerinde temel pek çok
yenilik olmuştur. Teknikte yapılan gelişmelere rağmen klasik otomatik dizileme sınırlılık-
ları, çok sayıda örneğin dizilenmesi için daha yüksek kapasiteli ve kolay ulaşılabilir tekno-
lojilerin gelişmesini zorunlu kılmıştır.
Her uygulayıcı farklı yaklaşımlar kullansa da yeni nesil dizileme teknolojilerinin kla-
sik dizilemeden temel farkı, büyük ölçekte paralel sekanslama yapabilmek için dizileme
yapılan örneğin ve adaptör dizilerinin pikolitre hacimlerde bir taşıyıcı yüzeye bağlanarak
reaksiyonun meydana getirilmesidir.
Milyonlarca DNA dizisinin tek bir seferde okunmasını sağlayan yeni nesil teknoloji-
nin gelişmesiyle şimdiye kadar erişilemeyen bir hız ve kapasite ile genoma ilişkin sorulara
yanıt bulunmaktadır. Yüksek performanslı bilgisayar biyoinformatik ile birleştiğinde söz
konusu teknolojileri kullanan sistemlerin maliyeti de azaltmıştır.
Yeni nesil dizileme ile DNA’da meydana gelen dengeli veya dengesiz yeniden düzenlen-
meler, genomdaki tüm mutasyonlar ve kopya sayısı değişiklikleri çok kısa sürede saptana-
bilir. Bu teknoloji, genetik/epigenetik düzenleyici ağların, kromatin yapısı, nükleer yapılan-
ma ve genom varyasyonları hakkındaki bilgi üretimini sağlayan önemli bir araç olmuştur.
Yeni nesil DNA dizileme sistemleriyle yüksek doğrulukla ultra hızlı olarak, dizileme
yapılabilmektedir. Bu yöntemle elde edilen bir genom dizisi araştırmacılara başka hiçbir
deneysel yöntem ile elde edilemeyecek kadar zengin ve özgün bilgi sağlamaktadır.
Yeni nesil dizileme ile genom hakkında şimdiye kadar elde edebildiğimizin çok ötesin-
de yeni bilgi ve yaklaşımlar elde edilmektedir. Ancak yöntemin kendi doğasında var olan
çok sayıda art arda kısa okuma yapılması önemli bir problemdir. Okuma uzunluğu ve
hata oranı konusu hâlâ geliştirilmektedir. Bununla birlikte bu kadar çok bilginin anali-
zi, depo1anması ve değerlendirmesinde büyük zorluklarla karşılaşılmaktadır. Yeni nesil
dizileme teknolojisinin başarılı ve verimli kullanılması için gelişmiş biyoinformatik analiz
araçlarına ve elde edilen verileri anlamlandıracak bu alanda yetişmiş bilim insanlarına ihtiyaç
duyulmaktadır.
Firmaların kendi tasarımına uygun sistem araçları ve yazılımı kullanarak uygulayı-
cıya sunduğu çok çeşitli dizileme sistemleri mevcuttur. İleri teknoloji ürünü söz konu-
su sistemlerin temel prensipleri benzer olmakla birlikte DNA fragmentasyonu, adaptör
dizilerin bağlanması ve reaksiyon ünitelerinin özellikleri ve tüm bunlara bağlı olarak
değişen yüksek işlem hacmine sahip bilgisayar programları ile farklı isimler altında la-
boratuvarlarda yerini almıştır. Bu sistemler prodizileme, siklik geriye dönüşümlü son-
landırma ile dizileme, ligasyon yoluyla dizileme, ion semikonduktor dizileme, nano
dizileme gibi yöntemler ile çalışır. Bu yöntemlerden biri olan pirodizileme metodunu
örnek olarak anlatacağız.
Pirodizileme
Pirodizileme yöntemi esasında bir eş zamanlı dizi analizi yöntemidir, zincir terminasyonu
yöntemini baz alır. Bu yöntemde, dizi analizi primerinin uzaması süresince DNA polime-
raz enzimi bir dNTP’nin birleşmesini sağlar. Klasik dizi analizinden farklı olarak herhan-
gi bir elektroforez aşamasına, dNTP’lere, floresan işaretli nükleotidlere gerek yoktur. Bir
adet dNTP birleştiği zaman, pirofosfat oluşumu, ışık emisyonu ile sonuçlanan lusiferazın
katalizlediği bir reaksiyonla birleştirilir. Bu yöntem klasik dizi analizlerindeki gibi bir se-
kans dizisi oluşturmaz.
Pirodizileme işlemi, farklı firmalar tarafından geliştirilmiş olan otomatize sistemler ve
bu sistemlerde elde edilen verilerin analizinin yapılmasını sağlayan yazılımları kullanarak
yapılmaktadır (Resim 3.12).
Resim 3.12
Pirodizileme
Sistemleri
(Pyrosequencing
Technology
Pirodizileme reaksiyon kaskadı Resim 3.13’te görülmektedir ve basamakları şu şekildedir:
1. DNA segmenti amplifiye edilir ve dizi pirodizilemede kalıp olarak kullanılmak
üzere biyotinlenir. Denatürasyondan sonra biyotinlenmiş tek zincirli PCR ampli-
konu izole edilerek sekanslayıcı primer ile hibridize olması sağlanır.
2. Hibridize olmuş primer ve kalıp zincir, DNA polimeraz, ATP sülfürilaz, lusiferaz,
apiraz, adenozin 5’ fosfosülfat (APS) ve lusiferin ile inkübe edilir.
3. İlk deoksiribonükleotid trifosfat (dNTP) reaksiyona katılır. DNA polimeraz se-
kanslayıcı primere dNTP katılımını
katalizler. Kalıp diziye her dNTP in- Resim 3.13
korporasyonu, katılım sayısıyla orantı- Pirodizileme Sisteminde Kullanılan Reaksiyon Kaskadı
lı biçimde pirofosfat (PPi) salınımına İleri Yönlü Primer
sebep olur.
4. ATP sülfürilaz PPi’yi APS’nin varlı- Biotinlenmiş Ters Yönlü Primer
ğında ATP’ye dönüştürür. Bu ATP, Biotinlenmiş 1

Tek Zincirli Kalıp DNA
lusiferinin oksilusiferine dönüşümünü
tetikleyerek ortaya çıkan ATP oranına
DNA
bağlı görünür dalga boyunda ışık üre- Polimeraz
tir. Lusiferaz ile üretilen ışık sensörler 3’ C G T C C GG A G G C C A AG T T CC A
5’
2
tarafından tespit edilir ve bilgisayar 5’ G C A G G C C T 3’
programında pik olarak değerlendiri-
lir. Her bir pikin (ışık sinyalinin) yük-
DNA
sekliği inkorpore olan nükleotid sayı- Polimeraz
sıyla orantılıdır.
5. Apiraz ortamda bulunan inkorpo-
(DNA)n + dNTP 3
(DNA)n+1+ PPi
re olmamış nükleotidleri ve ATP’yi

parçalar. Parçalanma tamamlandı-
Sulfurylase
ğında diğer bir nükleotid ilave edilir.
dNTP’lerin ilavesi seri hâlinde devam APS+PPi ATP
Işık
ettirilir. Proses devam ettikçe, komple- luciferin oxyluciferin
menter DNA dizisi uzar ve nükleotid
dizisi program aracılığıyla sinyal pik- Luciferase
4
lerinden belirlenir.
Pirodizileme yöntemi analizine örnek verir- ATP Light
sek tekrar eden GTTAC sekansının sonuçları Zaman
Nükleotid inkorporasyonu programda
luminesens olarak değerlendirildiğinde bir dG pik olarak görünen ışık sinyalini üretir
piki, bir dT piki (bu pikin yüksekliği dGnin iki Apyrase
misli olur), bir dA piki ve bir dC piki olarak dNTP dNDP + dNMP + phosphate
okunur. ATP
Apyrase 5
ADP+ AMP + phosphate
Katı ve sıvı faz olmak üzere 2 farklı pirodi-
Nükleotid Sekansı
zileme yaklaşımı vardır. Katı fazlı sistem, nük-
G C - A GG CC T
leotid ilavelerinin yapıldığı aralıklarda komp-
lementer diziye dâhil olmamış dNTP’lerin ve
sülfürilaz etkinliğinden sonuçlanan ATP’nin
uzaklaştırılması için kalıp materyalin yıkan- 6
ması gerektirir. Ek olarak bu yaklaşımda sin-
yal kaybının engellenmesi için kalıp materyal G C T A G C T
manyetik bilye gibi bir katı komponente bağlı Diziye Eklenen Nükleotid
olmalıdır. Sıvı faz dizilemede ise yıkama basa-
maklarını elimine etmek için apiraz gibi nük-
leotid parçalayıcı bir enzim eklenir. Reaksiyona girmemiş nükleotidler ve üretilen ATP
enzim tarafından parçalanır.
Pirodizileme genetik varyasyondaki tespit ve kantifikasyonu tek sistemde bir araya
getirerek özellikle kısa DNA dizilerinin analizinde verimli sonuçlar elde eder. Bu geniş öl-
çekte birçok çalışma için azalmış maliyet ve zaman demektir. Sistem epigenetik, veteriner
bilimi, popülasyon genetiği, farmakogenetik, adli tıp bilimi, kanser araştırmaları, evrimsel
inceleme çalışmalarında geniş kullanım alanına sahiptir.
Pirodizileme sisteminin diğer dizi analizi yöntemlerine göre avantaj ve dezavantajları
şöyle özetlenebilir:
Avantajları:
• Metod çok örnekli işlemler için kolaylıkla adapte edilebilir.
• Geleneksel metodlarla kıyaslandığında maliyet daha efektiftir.
• Sekanslama reaksiyonları oda sıcaklığında ve fizyolojik pH’ta gerçekleşir.
• Sinyal yakalanması yaklaşık 2 dakikalık çevrimlerledir.
• Etiketlenmiş primerlere, nükleotidlere ve jel elektroforezine olan ihtiyacı kaldırır.
• Kısa zincirler oldukça verimli sekanslanabilir: Sinyal-gürültü oranı 40 çevrimden
sonra bile oldukça yüksek kalabilmektedir.
• Düşük frekanslarda bulunsa bile allel kantifikasyonu yapılabilir.
• Bilinmeyen sekans varyantlarını tespit edebilir.
Dezavantajları:
• Katı faz uygulamasındaki her nükleotid ilavesinde yapılan yıkama materyal kay-
bına sebep olduğu için sinyal kalitesini düşürür.
• Sıvı faz uygulamasındaki apirazın etkinliği ilerleyen döngülerde ara maddelerin
birikmesi sebebiyle azalır.
• Sıvı faz uygulamasındaki apiraz ve DNA arasında spesifk olmayan etkileşim göz-
lenir ve bu durum nükleotid degrede edici aktivitenin kaybına yol açar.
• Homopolimerik bölgelerde 5’ten daha fazla aynı ardı sıralı nükleotidinin korpo-
rasyonunu takiben oluşan salınım lineer olmamasından dolayı diziye katılan nük-
leotidlerin doğru sayısının tespiti zorlaşır.
• PPi ile gerçekleşecek kontaminasyon sinyal-gürültü oranını önemli ölçüde düşü-
rür. Tamamlanmamış nükleotid inkorporasyonları da arka plan sinyalini önemli
ölçüde arttırır.
• Ekzonükleaz içermeyen DNA polimerazın kullanımından dolayı nükleotid in-
korporasyon güvenirliği yeterince yüksek değildir.
• Uzun sekanslar için kalıp materyalin ve baz/maliyet oranının stabilitesi iyileşti-
rilmelidir.
• Yanlış primer bağlanması fragmentasyona ya da enzimatik parçalanmaya yol
açarak reaksiyon karışımındaki kalıp DNA’nın harcanmasına ve böylelikle sinyal
kaybına yol açabilir.
MİKROARRAY TEKNOLOJİSİ
Biyoinformatik ve moleküler genetik alanındaki ilerlemelere paralel olarak geliştirilen
mikroarray teknolojisi tek bir çip üzerinde tüm genomun (DNA) ve ekspresyon ürünleri-
nin (RNA ve protein) incelenmesi yöntemidir.
2000’li yılların başında, mikroarray teknolojisinin gelişimi, aynı anda binlerce genin
ekspresyonunun tayinine imkân vermiştir. Mikroarray teknolojisi, prob DNA’nın (bin-
lerce genin her biri için bir tane) küçük miktarlarını içeren birçok sıralı, kuyucuklu, cam
slaytlar olan DNA mikroçipleri ve sonuçları analiz eden bilgisayar programlarını da içeren
bir teknolojidir (Resim 3.14).
Resim 3.14
DNA Mikroçipi ve
Mikroarray Sistemleri
Yöntemin uygulanmasında ilk olarak özgün ve farklı DNA hibridizasyon hedeflerini

içeren yüksek yoğunluktaki noktalama işlemi bir mikrodizilim hâlinde cam bir destek
üzerine yapılır. Ardından her deney için floresan işaretli cDNA işaretleyicileri hazırlanır:
Bu işlem iki ayrı hedef hücre toplumunun mRNA’sının eldesi ile başlar. Farklı floresan
boyalar kullanarak her mRNA örneğinin ayrı ayrı ters yazılımları gerçekleştirilir. İki farklı
işaretleyici birleştirilerek ayrı ayrı cDNA hedefleri ile hibridize edilir. Sonra bir lazer ta-
rayıcısı kullanılarak ortaya çıkan floresan ışımalar tespit edilir. Eğer iki örnekten birinde
herhangi bir genin mRNA düzeyi yüksekse daha fazla cDNA söz konusu genle etkileşime
girer ve o örneğin işaretlenmesinde kullanılan floresan boya daha fazla ışıma verir. Belirli
bir noktada iki işaretli örneğin floresan yoğunluklarının oranı tarayıcı ile belirlenir. Orta-
ya çıkan sonuç bir veri tabanına aktarılarak incelenir (Resim 3.15).
Resim 3.15
Gen Ekspresyonunun Hedef hücrelerden mRNA eldesi
İncelenmesinde
Mikroarray Tekniği
A B
RT/PCR ve
fluoresan Mikroçip
işaretleme
A B
Hibridizasyon
Mikroçip
plakada cDNA
probları
Prob Örnek A>B

+ Örnek B>A
Hedef DNA Tarama
karışımı Örnek A=B
Populasyonda %1 veya daha İGP’nin tamamlanmasından sonra mikroarray tekniği, moleküler genetik alanında
fazla sıklıkta görülen DNA dizi
değişiklikleri polimorfizm olarak
yüzlerce hatta binlerce genin ya da transkriptin eş zamanlı analizine imkân veren bir yön-
%1’den daha az görülenler ise tem hâline gelmiştir. Bu teknoloji gen ekspresyon farklılıklarına dayanarak tümör oluşu-
mutasyon olarak tanımlanır. mu, sınıflandırılması ve prognostik faktörlerin belirlenmesi konusunda yaygın kullanım
Polimorfizm hastalık nedeni
değil ancak hastalığa yatkınlık alanı bulmuştur. Ayrıca birçok farklı hastalığın etiyolojilerinin ve moleküler düzenlerinin
nedeni olabilirken mutasyon ise aydınlatılmasında, gelişim ve davranış biyolojisi alanında yaygın olarak kullanılmakta-
genellikle hastalık nedenidir.
dır. Yine mikroarray teknolojisi ile SNP’lerin genotipleme çalışmaları yapılabilmektedir.
Genom dizisinde tek bir nükleotid Mikroarray teknolojisi ile farklı hücre tiplerinde (normal hücreler ile kanser hücreleri ya
değiştiğinde DNA baz dizisinde
oluşan varyasyonlara Tek da böbrek hücreleri ile karaciğer hücreleri gibi) çok sayıda genin ekspresyon profilleri
Nükleotid Polimorfizmi (Single ölçülebilmektedir. Ayrıca bu yöntemle gen ekspresyonundaki aşırı değişimler veya farklı
Nucleotide Polymorphism, SNP)
denir.
çevresel koşullara maruz kalan bir hücredeki değişiklikler de incelenebilir. Mikroarray
teknolojisi gen ekspresyonunun belirlenmesi, mutasyon taramaları, genotipleme ve hari-
talama gibi uygulamalarda yaygın kullanım alanı bulmuştur.
Özet
Moleküler tanı kavramını tanımlayabilmek Moleküler tanıda kullanılan cihaz ve sistemler ile
1 Modern tıbbın tanı ve tedavi yaklaşımlarını şekil- 2 kullanım amaçlarını açıklayabilmek
lendiren moleküler tıp hızla gelişen ve değişen bir İleri moleküler tanı laboratuvarlarında genetik mater-
alandır. Moleküler tıbbın ilgi alanı genetik materyal yalin organizmadan alınan herhangi bir örnek üze-
seviyesinde hastalık ya da özelliklerin oluşumu geli- rinden izole edilmesi, istenen bölgenin çoğaltılması,
şimini, tedavi yaklaşımlarını ve önleme tedbirlerini tanımlanması ve değerlendirilmesi için pek çok ileri
ortaya koymaktır. teknoloji kullanan cihaz ve sistemler kullanılmak-
tadır. Moleküler tıp alanında en güncel teknolojik
gelişmeler ışığında işlem hacmi büyük bilgisayar do-
nanımları ile desteklenmiş real time PCR, dizileme,
yeninesi sekans, mikroorray gibi sistemler; işlemleri
hızlandırıp standardizasyon sağlayarak ve spesifikas-
yon ve sensitiviteyi arttırmış ve moleküler tanıyı hayal
edilemeyecek noktalara getirmiştir.
1. Aşağıdakilerden hangisi PCR türlerinden biri değildir? 6. Aşağıdakilerden hangisi yeni nesil dizileme sistemlerinin
a. Eş zamanlı çalıştığı yöntemlerden biri değildir?
b. Nested a. Ligasyon yoluyla dizileme
c. Touchdown b. Prodizileme
d. Reverse c. İon semikonduktor dizileme
e. Pirodizileme d. Maxam-Gilbert
e. Nano dizileme
2. Aşağıdakilerden hangisi görüntü analiz sisteminin temel
parçalarından biri değildir? 7. Aşağıdakilerden hangisi elektroforetik ortamda, mole-
a. Taraklar küllerin göç hızını etkilemez?
b. Jel yükleme tankı a. Molekülün büyüklüğü
c. Thermal cycler b. Uygulama yapılan jelin boyu
d. Güç kaynağı c. Jelde kullanılan maddenin konsantrasyonu
e. Soğutma ünitesi d. Molekülün iyonik kuvveti
e. Jele uygulanan akım
3. Aşağıdakilerden hangisi eş zamanlı PCR sisteminin kla-
8. Aşağıdakilerden hangisi pirodizileme sisteminin diğer
sik PCR’a göre sahip olduğu avantajlardan biri değildir?
dizi analizi yöntemlerine göre avantajlarından biri değildir?
a. Bazı sistemler florejenik kimyasallarla uyumsuzluk
a. Metodun çok örnekli işlemler için kolaylıkla adapte
gösterir.
edilebilmesi
b. Klasik PCR belirli sayıda çevrimden sonra ölçüme
b. Ekzonükleaz içermeyen DNA polimerazın kullanı-
izin verirken, eş zamanlı PCR, veriyi eksponansiyel
mından dolayı nükleotid inkorporasyon güvenirliği-
büyüme fazında elde eder.
nin yeterince yüksek olmaması
c. Raportör floresan sinyalindeki artış, doğrudan üreti-
c. Etiketlenmiş primerlere, nükleotidlere ve jel elektro-
len PCR ürün miktarıyla orantılıdır.
forezine olan ihtiyacı kaldırması
d. Hedef sekansı tespit eden dinamik aralık oldukça ge-
d. Geleneksel metodlarla kıyaslandığında maliyetin
niştir.
daha efektif olması
e. PCR sonrası ek işlemlere ihtiyaç duymaz.
e. Sekanslama reaksiyonlarının oda sıcaklığında ve fiz-
yolojik pH’ta gerçekleşmesi
4. Aşağıdaki yöntemlerden hangisi moleküler genetikte al-
tın standarttır? 9. Aşağıdakilerden hangisi eş zamanlı PCR yönteminde
a. Mikroarray kullanılan problardan biri değildir?
b. Eş zamanlı PCR a. SYBR Green I
c. Pirodizileme b. Hibridizasyon probu
d. Dizi analizi c. Hidroliz probu
e. Elektroforez d. Lusifreraz
e. Moleküler İşaret Fenerleri
5. Polimeraz zincir reaksiyonu ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
den hangisi yanlıştır? 10. Pirodizileme ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yan-
a. PCR, DNA molekülünde, özgül hedef DNA dizileri- lıştır?
nin doğrudan çoğaltılmasına dayanır. a. Katı ve sıvı faz olmak üzere 2 farklı pirodizileme yak-
b. Kullanılan primerler, çoğaltılacak tek dallı DNA mo- laşımı vardır.
lekülündeki tamamlayıcı dizilerle hibridize olur. b. Eş zamanlı dizi analizi yöntemidir
c. PCR işleminde protein molekülleri çoğaltılır. c. Pirodizileme işlemi thermal cycler cihazında gerçek-
d. Isıya dayanıklı bir DNA Polimeraz (Taq polimeraz) leştirilir.
hedef bölgenin sentezini sağlar. d. Bilinmeyen sekans varyantlarını tespit edilebilir.
e. PCR reaksiyonu denatürasyon, annealing ve extensi- e. Klasik dizi analizinden farklı olarak, herhangi bir
on basamaklarından oluşur. elektroforez aşamasına, dNTP’lere, floresan işaretli
nükleotidlere gerek yoktur.
Yaşamın İçinden
“Hastalık değil, artık birey tedavi edilecek” • İnsan Genom Projesi ile tüm insanların genetik yapı-
Dr. Candan Hızel: “Hastalık merkezli tedavinin yerini, in- sının birbirine yüzde 99.9 oranında benzediği saptan-
sanların genetik yapıları ve çevresel faktörleri dikkate alı- dı. Ama o yüzde 0.01’lik farkla beslenme şeklimiz gibi
narak uygulanan bireye özel tedavi alıyor. Bu da ilaçların çevresel faktörler, hastalıklara yatkınlığımızı ve ilaçlara
etkisini artırıp yan etkisini azaltıyor, hastalanmadan önce verdiğimiz yanıtı değiştiriyor. İlaçlara yanıtımızı yüzde
gerekli önlemleri almamızı sağlıyor” 20-40 oranında genlerimiz belirliyor. Çünkü genetik
Gelişmiş ülkelerde hızla yayılan bir trend var: Bireye özgü farklılıklarımız, ilaçları işleyen enzimlerimizin çalışma
tedavi. Uzmanlar bize özel tedaviyi ancak genetik yapımızı şeklini de farklılaştırıyor.
inceledikten sonra şekillendirebiliyor. Çünkü genetik testler, • İnsanları enzimlerinin çalışma şekline göre normal, ya-
“Hangi hastalıklara yatkınlığımız var? Hangi ilaçları hangi vaş, orta ve hızlı metabolizörler olmak üzere dört gruba
dozda kullanırsak en iyi faydayı ve en az yan etkiyi görürüz?” ayırıyoruz. Enzimleri normal çalışan kişiler doktorların
gibi soruları cevaplandırabiliyor. yazdığı standart dozlara iyi yanıt veren kişilerdir. Yavaş
Avrupa Birliği Horizon 2020 Çerçeve Programı kapsamında metabolizörlerin ise ya enzimleri yavaş çalışıyor ya da o
50 proje arasından ilk iki proje arasına giren “Tedaviye Başla- ilacın işlendiği metabolik yolu kontrol eden enzimler hiç
madan Önce Farmakogenetik Testlerin Uygulanması” proje- yok.
si de bu anlamda çok önemli. 15 milyon avroluk projeden ül- • Enzim az çalışınca ilaç yeterli oranda kullanılamıyor ve
kemize iki yıl boyunca, senede 500 bin avro gelecek. Bu para atılamıyor. Kanda ilacın miktarı artıyor. Bu da birlikte
kardiyoloji, psikiyatri, onkoloji ve iç hastalıkları alanlarında deride kızarıklıklar, şiddetli ishaller, mide bulantısı, ba-
iki bin hastaya tedaviye başlanmadan önce farmakogenetik ğışıklık sistemi hücrelerimizin ölmesi ve ikincil tümör-
testlerin yapılması için kullanılacak. lerin gelişimi gibi istenmeyen etkilere yol açabiliyor.
Projenin ilk lansmanı şubatta Hollanda’nın Rotterdam ken- Tüm bu zararlı etkilerden korunmak için yavaş metabo-
tinde yapıldı. İkinci lansmanı ise 2-3 Nisan’da Acıbadem lizör olan kişilerde ilaç dozunu azaltmak gerekiyor.
Üniversitesi’nde gerçekleştirildi. Fransa, İtalya, Hollanda, “Uygun ilaç dozu ayarlanmazsa kişide intihar eğilimi ar-
İsveç, Almanya,İsviçre gibi 17 ülkenin ortaklaşa yer aldığı tabilir”
projenin Türkiye ayağının sorumluluğunu Dr. Candan Hızel • Doz ayarlanmasına gidilmezse ölümcül sonuçlar bile
yönetiyor. Dokuz Eylül Üniversitesi Bireye Özgü Tıp - Far- ortaya çıkabiliyor. Örneğin depresyon tedavisinde, kişi-
makogenetik Araştırma ve Uygulama Merkezi’nin kurulu- nin aldığı ilacı işleyen enzimlerinin çalışma durumuna
şunda öncülük yapan Hızel ile bireye özel tedaviyi ve farma- uygun ilaç dozu ayarlanmadığında kişide intihar eğilimi
kogenetik testlerin ne işe yaradığını konuştuk. artabiliyor. Kolon kanserinde kullanılan irinotekan teda-
• Bireye özgü tedaviyi; insanın genetik yapısını ve çevre visi uygulanan kişinin enzimleri azsa veya yeterli oranda
faktörlerini göz önünde bulundurarak gerek hastalıkla- çalışmıyorsa, ilaç ölümcül ishallere sebep olabiliyor.
ra yatkınlığının, gerekse ilaçlara cevabının değerlendi- • Kişide o ilacı işleyen enzim hiç yoksa dozu azaltmak da
rilmesi olarak düşünebilirsiniz. 21’inci yüzyılın konusu işe yaramıyor. Bu durumda doktorların o ilacı kesmesi
“hastalık merkezli” tedaviden “birey odaklı” tedaviye ve o metabolik yoldan işlenmeyen başka bir ilaçla hasta-
geçilmesi olacak. yı tedavi etmesi gerekiyor. Çünkü bir kişi bir ilaç grubu
“İlaç bilimi ile genetik biliminin evliliği gibi” açısından yavaş metabolizörken, aynı işlevi gören, başka
• Kişinin tükrük ve kan örneği alınarak DNA’sı izole bir ilaç için normal metabolizör olabiliyor.
ediliyor. Geliştirilmiş moleküler biyoloji sistemleriyle • Kişi çok hızlı metabolizörse, enzimleri çok hızlı çalı-
genlerindeki mutasyonlar (farklılaşmalar) üzerinden, şıyor. Yani ilaç vücuda giriyor ama o kadar çabuk vü-
ileride karşılaşabileceği hastalık riskleri konusunda kişi cuttan atılıyor ki etkisini görmüyorsunuz. Bu durumda
bilgilendiriliyor. Böylece kişi koruyucu önlemler alarak dozu artırmak ya da başka bir ilacı hastaya önermek
hastalığa yakalanma süresini uzatabiliyor veya hiç o has- gerekiyor.
talıkla karşılaşmayabiliyor. • Günde 10-15 adet sigara içenlerde CYP1A2 enzimi çok
• Bireye özgü tedavinin ikinci ve en önemli ayağı ise far- hızlı çalışıyor. Yani ilaç vücuda girdiği gibi kullanılama-
makogenetik. Bunu farmakoloji (ilaç bilimi) ile genetik dan çıkıyor, işe yaramıyor. Kahve ve çay da bu enzim
biliminin evliliği gibi düşünebilirsiniz. Farmakogenetiğin yavaşlatıyor. Bu durumda ilacın yan etkileri artmaya
amacı bireye en uygun ilacı, en uygun dozda vermek. başlıyor. Hekimin ilaç dozunu düşürmesi gerekiyor.
“100 binden fazla kişinin ölüm nedeni yanlış ilaç kulla- muzlu şampuan karışımını bu filtreye yavaşça dökün, kase-
nımı” nin içinde 2-3 çay kaşığı karışım birikene kadar bekleyin.
• Günümüzde bireye özgü tedavilerin moda olmasıyla Şimdi 4 çay kaşığı buzda soğutulmuş alkolü ki bu votka olabi-
İsveç, Norveç, Hollanda, İtalya ve Fransa gibi ülkelerde lir, ince uzun bir cam tüpe koyun ve filtrelenmiş karışımı çay
farmakogenetik testlerin kullanımı yaygınlaştı. Ama he- kaşığıyla yavaşça üzerine ekleyin. Birkaç dakika içerisinde
kimlerin çoğu hâlâ kişilerde uygun ilaç dozunu deneme beyaz bir bulut oluşacaktır. Kürdanla bu bulutu alabilirsiniz
yanılma yoluyla buluyor. Dozu azaltıyor, ilaç işe yara- ve evet elinizde tuttuğunuz DNA’nın ta kendisidir. İsterseniz
mıyor; dozu artırıyor, kişide hayati risk taşıyan ilaç yan bu DNA’ yı koyu renkli bir karta yerleştirin, kurudukça iplik-
etkileri ortaya çıkabiliyor. Bu hem kişiyi yoruyor hem de si yapısını daha iyi fark edebilirsiniz. Ya da içinde alkol bulu-
tedaviyi aksatıyor. nan küçük bir şişede saklayabilirsiniz. Gözle gördüğünüz bu
• Amerika ve Avrupa’da yapılan araştırmalara göre yanlış DNA’ da binlerce DNA molekülü birbirine yapışmış şekilde
ilaç kullanımına bağlı olarak yılda iki milyondan fazla bulunmaktadır. Bu yöntemde kullanılan şampuan, hücre çe-
kişi hastaneye yatırılıyor ve 100 binin üzerinde kişi ha- perlerini parçalayarak DNA’ nın dışarı çıkmasını sağlarken,
yatını kaybediyor. tuz (NaCl) da yapısında bulunan artı yüklü sodyum iyonları
sayesinde eksi yüklü DNA moleküllerine bağlanarak, DNA’
Kaynak: İyilik & Sağlık / Metin Uyar nın çevresinde bir kalkan oluşturur.
http://www.milliyet.com.tr (07.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) Genom dizilemesinde kullanılan yöntemler aslında hücre
içinde gerçekleşen DNA’ nın kendi kendini kopyalaması iş-
lemine dayanılarak geliştirilmiş yöntemlerdir. İnsan gibi çok
hücreli canlılarda hücreler, bölünmeden önce çekirdekte bu-
Okuma Parçası lunan DNA’ yı eşlemek durumundadır. Hücre döngüsünün
GENOM NASIL DİZİLENİR? bu eşlenme fazında kromozomlar belirginleşir ve birtakım
İnsan Genom Projesi’ nin en temel amacı olan insan geno- değişiklikler gerçekleşir. DNA normalde sıkıştırılmış halde
mundaki 3 milyar bazın dizilimini ortaya çıkarmak teknik bulunduğundan, bunu bir yün yumağı gibi de düşünebilirsi-
anlamda zorlu bir girişim olmuştur. Uzun uğraşlar sonunda niz, önce bu yumağın açılması gerekir. Daha sonra enzimler
insan genom dizisi elde edilmiş ve bu dizi, bilim insanlarının sayesinde ikili sarmalın iki dizisi birbirinden ayrılır ve eşle-
kullanımına sunulmuştur. Peki, insan genomunun dizilen- meye yardımcı enzimler sayesinde ayrılmış olan tümleyici
mesi nasıl yapılmıştır? DNA dizilerinin birer kopyası yapılır. Sonuçta hücredeki
Genomu dizilemeye başlamadan önce tabii ki hücrelerden DNA miktarı iki katına çıkmış olur, hücre bölündüğünde bu
DNA izole edilmesi gerekir. Bilim insanları günümüzde çok sayı yine eskiye döner.
kolay yöntemlerle DNA’ yı saf olarak elde etmektedirler. Hat- Hücre döngüsü içerisinde DNA kendini bu şekilde çoğalt-
ta o kadar kolaydır ki siz de evde DNA izole edebilirsiniz. maktadır. Laboratuvarlarda DNA ile çalışan bilim insanla-
Öncelikle, saflaştırma işlemini hangi dokudan yapacağını- rı da hücrenin kendisini taklit ederek, benzer enzimleri ve
za karar verin. Canlı hücrelerin hepsinde DNA bulunduğu molekülleri kullanarak DNA’ yı çoğaltabilirler. İnsan Genom
için çeşitli hayvansal ya da bitkisel ürünleri kullanabilirsiniz. Projesi başladığında birçok gönüllüden kan örneği alınmış-
Fakat evde ezmesi daha kolay olacağı için muz iyi bir seçim tır. Gelişmiş laboratuvar teknikleri ile bu kan örneklerinden
olacaktır. Deneyin başında 2 çay kaşığı şampuanı küçük bir DNA izolasyonu yapılmış ve daha sonra bu örnekler, dünya-
kaseye koyun ve üzerine 1 çay kaşığı tuz ekleyin. Şampuan nın dört bir tarafında bulunan İnsan Genom Projesi merkez-
ve tuzun üzerine 4 çay kaşığı musluk suyu ekleyin ve kaşıkla lerine dağıtılarak dizileme işlemi başlatılmıştır.
baloncuk yapmadan karıştırın. Daha sonra bir muzu ikiye DNA dizileme birden fazla adımda yapılan, pek çok fark-
bölün ve yarısını miksere atın, diğer yarısını afiyetle yiyebilir- lı teknolojinin kullanıldığı bir işlemdir. Dizilemenin amacı
siniz. Mikserdeki muzun üzerine 1 bardak musluk suyu ek- DNA dizisindeki bazların (A,T,G,C) yan yana sıralanmış
leyin ve 20 saniye boyunca iyice pürüzsüz bir hal alana kadar doğru dizisini bulmaktır. İnsan genomunun dizilenmesinde
mikserde çırpın. Eğer mikseriniz yoksa aynı işlemi kaşıkla 2 farklı grubun çalıştığını ve farklı yöntemler kullandığını
ezip karıştırarak da yapabilirsiniz. Şimdi muz püresinin üze- hatırlayalım. Öncelikle İGP grubunun hangi yöntemi izledi-
rine 4 çay kaşığı şampuan ve tuz içeren karışımdan ekleyin ğini anlatıp daha sonra Celera’nın kullandığı yöntemin fark-
köpürtmemeye özen gösterin; köpürme DNA moleküllerinin larını açıklamak daha rahat anlamamızı sağlayacaktır. İnsan
kırılmasına neden olabilir. Şimdi bir kasenin içine huni şekli- Genom Projesi’ nde çalışan bilim insanları öncelikle insan
ne getirmiş olduğunuz kahve filtresini yerleştirin. Elinizdeki genomunun genel haritasını çıkarmışlardır. İnsan genomun-
da 23 kromozomun bulunduğunu ve bu kromozomların her tif yüklü bir molekül olması prensibine dayanan fiziksel bir
birinin 50 ile 250 milyon baz içerdiğini hatırlarsak, öncelikle işlemdir. DNA negatif yüklü bir molekül olduğundan elekt-
her bir kromozomun haritasının çıkarıldığını daha sonra ise rik akımında pozitif yüke doğru ilerler. Bu ilerleme esnasın-
detaylı bir iş olan dizilemenin yapıldığını rahatça anlayabili- da daha kısa olan DNA parçaları daha hızlı ilerlerken, daha
riz. Bir kromozom haritalanırken, kromozom üzerinde sabit uzun olan DNA parçaları daha yavaş ilerlerler. Bu durumda
aralıklarla belirteçler saptanır, böylece kromozom üzerinde bizim elimizde bulunan farklı uzunluklardaki DNA molekül-
yön belirlemek daha kolay olur. Dizileme işlemine başlan- leri uzunluklarına göre farklı mesafeleri katederler. Sonuçta
dığında, işi kolaylaştırmak için kromozom binlerce parçaya bu uzunlukları ve floresan boyaların yansıttıkları dört farklı
bölünür ve bu parçalar teker teker dizilenir. Daha önceden rengi analiz eden otomatik dizileme makineleri bize ilk kul-
haritalamada saptanan belirteçler dizileme işlemi sonucun- landığımız DNA’nın dizisini verirler.
da elde edilen parçaları tekrar bir araya getirmede kullanı- İnsan Genom Projesi’ nin gelişimini hatırladığımızda proje-
lır. Bunu bir çeşit yap-boz gibi de düşünebilirsiniz; sonuçta nin çok büyük bir yarışa tanık olduğu, Uluslararası Konsorsi-
dizilenen her parçanın tam olarak oturduğu tek bir uygun yum ile Celera şirketinin kıyasıya mücadele ederek insan ge-
yer vardır. nomunun dizilenmesini ilk önce bitirmeye çalıştığı aklımıza
Dizileme işlemi ise yaklaşık 2000 baz uzunluğundaki DNA gelmektedir. Daha sonradan ortaya çıkarak projeyi bir yarışa
parçalarına yapılır. Bir deney tüpüne dizisi belirlenecek DNA dönüştüren özel şirket Celera, dizilemeyi yaparken Ulusla-
parçası, serbest bazlar, DNA eşleme başlatıcı dizileri adı veri- rarası Konsorsiyum’dan farklı bir yöntem izlemiştir. Ulus-
len yaklaşık 20 baz uzunluğundaki diziler ve DNA polimeraz lararası Konsorsiyum kromozomlara belirteçler koyarak,
enzimi konulur. DNA polimerazın normalde hücrelerimizde kromozomlar üzerinde sırasıyla ve adım adım ilerleyerek,
bulunan ve DNA’ nın kendini eşlemesini sağlayan enzim ol- kromozomları birer birer dizilemiştir. Bu daha uzun zaman
duğunu hatırlayın. Test tüpünde DNA’ nın kendini eşleyerek alan ve temkinli bir yöntemdir. Ancak Celera şirketi bu şekil-
milyonlarca kopyaya çoğalmasını da aynı enzim sağlar. DNA de adım adım ilerlemektense, 23 kromozomu da içeren tüm
polimeraz tek DNA ipliğini kalıp olarak kullanıp A bazının genomu parçalara bölüp tüm parçaları dizilemiş, daha sonra
T bazına ve G bazının da C bazına bağlanma prensibine göre bu sonuçları çok gelişmiş bilgisayar yazılımları aracılığıyla
eşlenmesini sağlar. Bu olay şöyle de açıklanabilir: bir A bazı birleştirmiştir. Bu yönteme “ rastgele tüm genom dizileme-
nerede tek başına duran bir T bazı bulsa gider ve ona bağla- si” denir. Bu şekilde yapılan dizileme daha hızlı olduğundan
nır, aynı şekilde G bazı da C bazına bağlanır. Ancak dizileme projenin daha çabuk tamamlanması da mümkün olmuştur.
yapılırken kullanılan serbest bazların bir kısmına DNA sen- ... İnsan Genom Projesi Konsorsiyumu’ nun kullandığı
tezini sonlandırma özelliğine sahip ekstradan kimyasallar ve yöntemde önce kromozom üzerinde belirteçler saptanmış,
floresan boyalar eklenir; böylece bu bazlar floresan boyama daha sonra kromozom parçalara bölünerek dizilenmiş ve
özelliği kazanırlar. İşte dizilemenin kilit noktası bu floresan son olarak dizilenen parçalar ilk başta saptanan belirteçler
boyalı özel bazlarda saklıdır. A, T, G ve C bazlarının her bi- yardımıyla birleştirilmiştir. Diğer taraftan, Celera şirketi en
rinde farklı renkte bir floresan boya vardır. Normalde deney baştan tüm genomu küçük DNA parçalarına bölmüş ve bu
tüpümüze kalıp DNA, normal bazlar, eşleme başlatıcı diziler DNA parçalarını dizilemiş, en son aşamada da gelişmiş bil-
ve enzim koyduğumuzda başta koyduğumuz kalıp DNA’nın gisayarlar sayesinde örtüşen dizileri kullanarak tüm diziyi
birebir kopyalarını elde ederiz. Ancak bu karışıma floresan elde edebilmiştir. Celera bu yötemi kullanırken Uluslararası
boyalı özel bazlar ilave edildiğinde DNA eşlemesi sürekli ol- Konsorsiyum’ un sürekli olarak internetteki veri bankalarına
maz; floresan boyalı bir A bazı normal bir T bazına bağlandı- ilettiği sonuçları da kendi küçük parçalarını birleştirmek için
ğında reaksiyon sona erer. zemin olarak kullanmıştır.
Böylece yeni kopya DNA dizisinin sonunda floresan boyalı A İnsan genomunun 3 milyar bazdan oluştuğunu ve her bir
bazı bulunur ve jel elektroforezi denilen bir sonraki işlemde dizilemenin en fazla 2000 bazlık DNA parçalarını dizleye-
A bazına bağlı renk ayırt edilebilir. Deney tüpündeki mil- rek yapıldığını ve bu işlemin emin olmak amacıyla birkaç
yonlarca kalıp DNA’dan eşleme başlatıcı diziler ile başlatılan kez tekrarlandığını göz önünde bulundurursak İGP’nin fikri
DNA kopyaları, floresan boyalı sonlandırıcı bazların rastgele ilk ortaya atıldığında bir bilim insanının ‘insan genomunun
bağlanması ile kalıp DNA‘nın her nükleotidinde sonlanan dizilenmesi ancak suçlulara yaptırılabilecek, ceza gibi bir iş-
DNA parçalarını temsil etmektedir. Sonuçta elimizde flore- tir’ demesini daha iyi anlayabiliriz. Dizileme işlemindeki bir
san boyalı bazların rastgele bağlandığı farklı uzunluklarda sonraki adım, elimizdeki 2000 bazlık dizileri doğru şekilde
DNA dizileri olur ve bu DNA parçacıkları jel elektroforezi bir araya getirmek için gelişmiş bilgisayarların yardımını al-
ile boylarına göre ayrıştırılır. Jel elektroforezi DNA’nın nega- maktır. Bilgisayarlardaki yazılımlar veri olarak girilen binler-
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

ce farklı DNA dizisinin birbiriyle örtüşen parçalarını yap-boz 1. e Yanıtınız yanlış ise “Polimeraz Zincir Reaksiyonu”
gibi bir araya getirerek birleştirir. İşte insanın kromozomları konusunu yeniden gözden geçiriniz.
da tek tek bu şekilde dizilenmiştir ve üst üste gelen yap-boz 2. c Yanıtınız yanlış ise “Görüntü Analiz Sistemi” konu-
parçalarının kesin doğru dizilimini elde etmek amacıyla bir- sunu yeniden gözden geçiriniz.
den fazla kez dizilendiğini varsayarsak her bir baz yaklaşık 9 3. a Yanıtınız yanlış ise “Eş Zamanlı PCR Sistemi” konu-
kez dizilenmiş olur. DNA parçaları dizilenirken aynı işlem- sunu yeniden gözden geçiriniz.
lerden geçse de her biri aynı doğrulukta dizilenemez; bazı 4. d Yanıtınız yanlış ise “Dizi Analizi” konusunu yeniden
parçaların okunması daha kolay olurken bazılarınınki daha gözden geçiriniz.
zordur. Bu nedenle zor olanların defalarca tekrarlanması 5. c Yanıtınız yanlış ise “Polimeraz Zincir Reaksiyonu”
gerekebilir. Sonuçta amaç yüksek kalitede, yani kesin doğru- konusunu yeniden gözden geçiriniz.
lukta bir dizi elde etmek olduğundan, aynı DNA dizilerinin 6. d Yanıtınız yanlış ise “Yeni Nesil Dizileme Sistemleri”
emin olmak için tekrar tekrar dizilenmesiyle şu anda % 99.99 konusunu yeniden gözden geçiriniz.
kesinlikte, yani 10 000 bazda 1 baz hata payıyla insan geno- 7. b Yanıtınız yanlış ise “Görüntü Analiz Sistemi” konu-
munun dizisine ulaşılmıştır. sunu yeniden gözden geçiriniz.
8. b Yanıtınız yanlış ise “Pirodizileme Sistemi” konusunu
Kaynak: Begüm Akman, Taner Tuncer; Yaşamın Şifresi: İn- yeniden gözden geçiriniz.
san Genom Projesi; ODTÜ Yayıncılık, 2007, sayfa 51-59. 9. d Yanıtınız yanlış ise “Eş Zamanlı PCR Sistemi” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
10. c Yanıtınız yanlış ise “Pirodizileme Sistemi” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1 Sıra Sizde 4
Yetişkin bir insanda kan hücreleri hariç 1013-1014 sayıdaki Prob, radyoaktif olarak ya da bazı biyokimyasal markerler
hücrelerinin hepsinin çekirdiğinde bulunan DNA mole- kullanılarak işaretlenmiş tek dallı DNA ya da RNA segmen-
külü çeşitli proteinlerle bir yumak gibi çok sıkı bir şekilde tidir. Gen teknolojisinde işaretli probların kullanılmasıyla
paketlenmiş hâlde bulunmaktadır. DNA molekülü yumak çok sayıda komplementer olmayan DNA’ların da bulunduğu
hâlinden çıkarılıp bir ipliğe dönüştürüldüğünde uzunluğu ortamda, komplementer dizinin saptanması işlemi gerçekleş-
yaklaşık 1.5 metredir. tirilir.
Sıra Sizde 2 Sıra Sizde 5

Genellikle izole edilen DNA’nın miktar tayininde absorbsi- DNA molekülü negatif elektrik yüküne sahiptir.
yon temeline dayanan spektrofotometrik yöntemler kullanı-
lır. Nükleotidlerin heterosiklik halkaları 260 nm dalga bo- Sıra Sizde 6
yunda maksimum absorbsiyon özelliği gösterir. Bu nedenle ABD’nin liderliğinde yürütülen araştırmaya 18 ülke katıl-
260 nm’de ölçülen absorbsiyon değerleri (A260) oldukça saf mıştır. Avustralya, Brezilya, Kanada, Çin, Danimarka, Fran-
olarak izole edilen nükleik asitlerin mikrogram düzeyinde sa, Almanya, İsrail, İtalya, Japonya, Kore, Meksika, Hollan-
miktarlarının belirlenmesinde kullanılır. Çift zincirli DNA da, Rusya, İsveç, İngiltere ve AB’ye bağlı enstitüler destek
molekülleri için 1 optik dansitenin (OD) 50 µg/ml’ye karşılık vermiştir. 18 ülkenin destek verdiği proje, 1990 yılının ekim
geldiği bilinmektedir. Buna göre çift zincirli DNA için miktar ayında başlamış olup 2003 yılında tamamlanmıştır. Proje-
belirlenmesinde aşağıdaki formül kullanılır: nin amacı insan gen haritasının, yani genetik şifresinin çö-
zülmesidir.
DNA (µg/ml) = A260 X sulandırma oranı X 50
A260’daki değerler DNA ve RNA’yı birbirinden tam olarak

ayırt etmeye yetmez. Bununla beraber 260 ve 280 nm dalga
boylarında okunan değerler arasındaki oran nükleik asitle-
rin saflığı hakkında bilgi vermektedir. Saflaştırılmış DNA’da
A260 / A280 oranı yaklaşık 1.75-1.8’in üzerinde olmalıdır.
Sıra Sizde 3
Primerler yapay oligonükleotidlerdir ve çoğaltılacak DNA
kısmının uçlarındaki tamamlayıcı dizilere özgül olarak bağ-
lanır. Kalıp DNA’nın sentezi için başlangıç noktası olarak
görev yaparlar. Taq polimeraz enzimi, nükleoititleri 5’ - 3’
yönünde ekleyerek primerlerin uzamasını sağlar ve hedef
DNA’nın iki zincirli kopyasını oluşturur.
Solak, M. (Editör), Şengil, A. Z., Öztaş, S., Bağcı H.: Mole- http://454.com/downloads/my454/documentation/gs-flx/
küler Genetik ve Rekombinant DNA Teknolojisi (Temel method-manuals/GS-FLX- Titanium-emPCR-Method-
bilgiler) Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Sağlık ve Manual-(Apr2009) (03.10.2015 tarihinde erişilmiştir.)
Bilimsel Araştırmalar Vakfı Yayınları. No: 5 Afyon 2000. DNA Sequencıng – Methods And Applıcatıons, Anjana M.,
Lüleyap Ü. Moleküler Genetiğin Esasları, Adana Nobel Kita- Chp 1, Chp 3, InTech, 2012, Croatia.
bevi, Adana, 2008. A review of DNA sequencing techniques, Lilian T. C. F, Ema-
Temizkan G., Arda N. Moleküler biyolojide kullanılan yön- nuel C. and Tarso B. L. K., Quarterly Reviews of Bioph-
temler, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2004. ysics 35, pp. 169–200, 2002 Cambridge.
Durmaz R. Uygulamalı Moleküler Mikrobiyoloji, Akademis- Pyrosequencing Technology, 03/2010 Sample&Assay Tech-
yen Kitabevi, 2001. nologies.
Erlich, H A, D. H. Gelfand and J. J. Sninsky. 1991. Recent ad- Pyrosequencing webinar, 08/2011 Sample&Assay Technolo-
vences in polymerase chain reaction. Science, 252:1643- gies.
1650. PyroMark® Q24 User Manual, 02/2015 Sample&Assay Tech-
Don, R.H., P.T. Cox., B.J. Wainwright, K. Baker and J.S. nologies.
Mattick 1991. Touchdown PCR to circumvent spurious Zamani AG. Göğüs Hastalıklarında Araştırmalara Genetik
priming during gene aplification. Nucleic Acids Res., Yaklaşım: Genetik Yöntemler Turk Toraks Derg 2013;
19:4008. 14(Supplement 2): 15-9
Chamberlian JS, Gibbs RA, Ranier RE et al. 1988 Deleti- Yoltaş A., Karaboz İ. DNA Mikroarray Teknolojisi ve Uygu-
on screening of Duchenne muscular dystrophy locus lama Alanları, Elektronik Mikrobiyoloji Dergisi TR, Yıl:
via multiplex DNA amplification Nucleic Acids res 2010 Cilt: 08 Sayı: 1 Sayfa: 01-19.
16:11141-11156.
Claustres M., 2004, Frequency and Nature of mutations, and
the methods to detect them, 4th HUGO Mutation De-
tection Training Course, Course Booklet, Newcastle, UK,
6-21 p.
Higuchi, R., Fockler, C., Dollinger, G., Watson, R., Kinetic
PCR analysis: real-time monitoring of DNA amplificati-
on reactions, Biotechnology, 11, 1026–1030 p., 1993.
Valasek, M. A., Repa, J. J., The power of real-time PCR, Adv
Physiol Educ 29, 151–159 p. 2005.
Günel T. Gen Anlatımının Kantitatif Analizi Real-Time PCR,
Turkiye Klinikleri J Med Sci., 27:763-767, 2007.
M., Arya, I., Shergill, M., Williamson, L., Gommersall, N.,
Arya and H., Patel, Basic principles of real-time quanti-
tative PCR, Expert Rev. Mol. Diagn. 5(2), 209–219, 2005.
Tyagi S, Kramer FR 1996 Molecular Beacons: probes that flu-
oresce upon hybridization. Nat Biotechnol 14: 303-308.
Sambrook, J. Fritsch, E.F., Maniatis, T. 1989 Molecular Clo-
ning, a laboratory manual. Cold spring harbor laboratory
Press New York.
Ustek D., Abacı N, Sırma S., Çakıris A., Yeni Nesil DNA Di-
zileme, Deneysel Tıp Araştırma Enstitüsü Dergisi, Yıl: 1
Cilt: 1 Sayı: 1 Sayfa: 11-18.
Margulies M, Egholm M, Altman WE, Attiya S, Bader JS,
Bemben LA, et.al.. Genome sequencing in microfabri-
cated high-density picolitre reactors. Nature. 2005 Sep
15;437(7057):376-80).
Yararlanılan İnternet Kaynakları Görsel Kaynaklar

www.elipsltd.com.tr (01.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) Resim 3.1: (www.elipsltd.com.tr ve www.bostonind.
www.bostonind.com (01.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) com’dan 01.10.2015 tarihinde alınmıştır).
www.reviteq.com (01.10.2015 tarihinde alınmış erişilmiştir.). Resim 3.2: (www.reviteq.com’dan 01.10.2015 tarihinde alı-
http://roche-biochem.jp/products/genomics/lc480/lc480- mıştır).
prima/index.html (03.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) Resim 3.7: (http://roche-biochem.jp/products/genomics/
www.isciencetech.com (03.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) lc480 /lc480-prima/index.html ve www.iscience-
turkish.alibaba.com (01.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) tech.com ’dan 03.10.2015 tarihinde alınmıştır).
www.gen-era.com.tr (01.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) Resim 3.8: (turkish.alibaba.com ve www.gen-era.com.
www.bmlabosis.com (03.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) tr’dan 01.10.2015 tarihinde alınmıştır).
www.mecanusa.com (02.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) Resim 3.9: (www.bmlabosis.com’dan 03.10.2015 tarihinde
www.chikyu.ac.jp (01.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) alınmıştır).
www.bmlabosis.com (01.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) Resim 3.10: (www.mecanusa.com’dan 02.10.2015 tarihinde
www.454.com (03.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) alınmıştır).
www.arrayit.com (01.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) Resim 3.11: (www.chikyu.ac.jp ve www.bmlabosis.com’dan
www.ohio.edu (01.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) 01.10.2015 tarihinde alınmıştır).
www.affymetrix.com (01.10.2015 tarihinde erişilmiştir.) Resim 3.12: (03/2010 Sample&Assay Technologies’den ve
www.454.com’dan 03.10.2015 tarihinde alın-
mıştır).
Resim 3.13: (Pyrosequencing Technology, 03/2010 Sample
& Assay Technologies’den alınmıştır).
Resim 3.14: (www.arrayit.com, www.ohio.edu ve www.aff-
ymetrix.com’dan 01.10.2015 tarihinde alınmıştır).
4
Amaçlarımız
 Tıbbi görüntüleme cihazlarını açıklayabilecek,
 Bu cihazların öncelikle hangi organ sistemlerinde kullanıldığını örnekleyebilecek,
 İyonizan radyasyonun ne olduğunu hangi cihazlarda kullanıldığını ve zararlı
etkilerinden korunmak için alınması gereken tedbirleri açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• X-ışını • Görüntüleme Cihazları
• Radyasyonun Zararları • Kontrast Maddeler
• Radyasyondan Korunma • Meme Kanseri Taraması
• Görüntü Oluşumu • Osteoporoz Taraması
İçindekiler
• TIBBİ GÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI

• GÖRÜNTÜ OLUŞUMU
Tıbbi Cihaz ve Malzemeler Tıbbi Görüntüleme Cihazları • RÖNTGEN CİHAZLARI
• KESİTSEL GÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI
• SPESİFİK GÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI
• RADYONÜKLİD GÖRÜNTÜLEME
Tıbbi Görüntüleme Cihazları
TIBBİ GÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI

Tıbbi görüntülemenin başlangıcı, Wilhelm Conrad Röntgen’nin 1895’te x-ışınını keşfet-
mesine dayanır. W. C. Röntgen, bu keşfi ile 1901 yılında ilk Nobel Fizik ödülünü almıştır.
Röntgen incelemeleri tıpta ilk kullanılan tetkikler iken bilimin ve teknolojinin başdöndü-
rücü bir hızla gelişmesine paralel olarak yeni görüntüleme cihazları ve yöntemleri gelişti-
rilmiştir. 1950’lerde katater anjiografisi, 1960’larda nükleer tıp, 1970’lerde ultrasonografi
(US) ve bilgisayarlı tomografi (BT), 1980’lerde manyetik rezonans görüntüleme (MRG),
pozitron emisyon tomografisi (PET) ve girişimsel radyoloji, erken 1990’larda çok kesitli
BT, ultrahızlı MR teknikleri, geç 1990’larda fonksiyonel ve moleküler görüntüleme alanla-
rı, 2000’lerde de tüm bu cihazların daha iyi görüntü kalitesi ve daha az artefakt üretmesine
yönelik çalışmalar, cihazların birbirine katkısını artırmak için füzyon ya da hibrid görün-
tüleme yöntemleri (tomosentez, PET-BT/MR, US füzyon) geliştirilmiştir.
Bu ünite tanısal radyolojide kullanılan farklı özellikteki cihazlara genel bir bakış için
tasarlanmıştır. İlk önce görüntüleme yöntemlerinin ana prensiplerinden bahsedilecek,
temel enerji olan x-ışını özellikleri anlatılacak ve radyasyondan korunma üzerinde du- X-ışını: Gözle görülmeyen,
rulacaktır. Daha sonra tıbbi görüntüleme cihazlarının özellikleri, organ sistemlerine göre vücudu geçebilen ve iyonizan
radyasyon içeren ışın demetidir.
öncelikli kullanım alanları ve bazı tetkikler sırasında kullanılan kontrast maddeler ve
özelliklerinden bahsedilecektir.
GÖRÜNTÜ OLUŞUMU
Görüntü oluşumu için bir enerjiye ve hasta vücudundan alınan enerjinin içerdiği bilgiyi
alacak ve kayıt edecek bir ortama ihtiyaç vardır. Bu enerji radyografi, mamografi, BT, diji-
tal subtraksiyon anjiografisi (DSA) ve ortopantomografide x-ışını, radyonüklid görüntü-
lemede (RG) gama ışını, US’de ultrases ve MRG’de radyofrekans (RF) dalgalarıdır. Enerji
alımı ve kaydı da cihazlara göre değişen prob, röntgen filmi, fosfor plak veya dedektör
sistemleri olabilir.
Görüntüleme cihazları başlıca üç prensip ile çalışır:
Transmisyon: “Geçme” olarak da tanımlayabileceğimiz bu fizik olayı, X-ışını kullanılan
tüm cihazların ana çalışma prensibidir. Işın hastayı geçerek görüntü alıcı sisteme ulaşır.
Emisyon: “Yayma” olarak da adlandırılabilecek bu olay, MRG ve RG’nin ana prensibi-
dir. Gama ışını yayan radyofarmasötikler insan vücuduna verilerek buradan yayılan ışın
toplanır. MRG de ise hasta vücudunda doğal olarak varolan hidrojen atomu görüntü olu-
şumunda rol oynar.
Refleksiyon: Vücuda yollanan ses dalgalarının “yansıma”sı prensibi ile görüntü elde
edilir. US cihazları bu prensiple çalışır.
En uygun görüntüleme cihazının seçilmesi, hasta açısından ve tıbbi ekonomi açısından

önem arz etmektedir.
X-Işını
Radyolojinin temel görüntüleme cihazlarının pek çoğu x-ışını ile görüntü oluşturmakta-
dır. Bu cihazları tanımak için öncelikle x-ışını hakkında kısa bilgi edinmek faydalı olacak-
tır. X-ışını elektromanyetik bir enerji olup enerjisi ve frekansı yüksek, dalga boyu kısadır.
X-ışını gibi iyonizan radyasyon olan gama ışınları da aynı özelliklere sahiptir. Farkları
x-ışınının suni olarak röntgen tüpünde üretilmesi, gama ışınının ise doğal olmasıdır. İyo-
nizan radyasyonlar moleküllerin yapısını bozarak iyonizasyona (kimyasal etki) ve vücutta
zararlı etkilere (biyolojik etki) neden olurlar.
Görüntüleme cihazlarının temel enerjisi olan x-ışını nasıl üretilmektedir?

1
X-ışının görüntülemede kullanılabilmesini sağlayan en önemli özelliği penetrasyondur.
Penetrasyon: Diğer bir deyişle Görüntü oluşumunu etkileyen bir diğer özellik, x-ışınının dokulardan geçerken ab-
“delip geçme” özelliği sayesinde
hastaya ait bilgi ekrana ulaşabilir. sorbsiyona uğramasıdır. Dokulardaki absorbsiyon farkı görüntüyü oluşturur. Kemik gibi
x-ışınını fazla absorbe eden yapılar görüntüde beyaza yakın gri tonlarda izlenirken kas
Absorbsiyon: Absorbsiyon gibi yumuşak dokular orta derecede gri, hava ise siyah görülür. Doku kalınlığı arttıkça
dokunun atom numarası,
yoğunluğu ve kalınlığı ile doğru
x-ışının geçtiği mesafe de artacağından daha çok absorbe olur. Obes hastaları optimal
orantılıdır. Örneğin kemiğin atom görüntülemek için x-ışını dozunu arttırmak gerekir. Çocuklarda ve el gibi ince yapıların
numarası yumuşak dokudan görüntülenmesinde doz azaltılır.
fazladır. Akciğerlerde bulunan
havanın yoğunluğu ise yumuşak X-ışının bilinmesi gereken bir başka özelliği şiddetinin uzaklığın karesi ile ters orantılı
dokudan azdır. olarak olduğudur. Yani tüpten bir metre uzaktayken alınan doz iki metre uzaklaşıldığında
dörtte üç azalır. Kurşun korumanın olmadığı yerlerde bu kural akılda tutulmalıdır.
Radyasyondan Korunma
İnsan vücudunda radyasyona en duyarlı hücreler hızlı bölünen hücrelerdir: Kan hücreleri,
deri, gastrointestinal sistem epiteli gibi. Çocuklar ve gebelerde fetüs de hızlı hücre bölün-
mesine sahiptir ve x-ışınına erişkinlerden daha duyarlıdır. Çekim öncesi kadın hastaların
gebelik açısından sorgulanması gerekir. Özellikle ilk trimenstrde alınan radyasyon fetüste
kanser indüksiyonu, malformasyonlar veya mental retardasyon için belirgin risk teşkil
etmektedir.
Gebelerde ve çocuklarda x-ışını içeren çekimlerin gerekliliği hâlinde yarar-zarar ilişkisi tar-
tışılarak, hasta radyasyon içermeyen US, MRG veya endoskopi gibi tetkiklere yönlendiril-
melidir.
Sitokastik Etki: Dozu düşük
bile olsa radyasyona maruz kalan
kişide hayatı boyunca ortaya Radyasyonun canlılar üzerinde oluşturduğu etki iki farklı şekildedir: Sitokastik etki
çıkabilecek gözlenebilir bir etkiyi ve deterministik etki. Sitokastik etki lösemi ve kanser oluşumu, genetik etki ve mutas-
tanımlar. Dozdan bağımsızdır.
yonlardan sorumludur. Deterministik etkiler erken dönemde (ciltte kızarıklık, saç-kıl dö-
Deterministik Etki: Maruz
kalınan radyasyon miktarı ile külmesi) ve/veya geç dönemde (katarakt, kısırlık, konjenital anomaliler) ortaya çıkabilir.
paralel olarak artan etkidir. Doza Hem sağlık çalışanları hem de hastalar için radyasyon maruziyetini en aza indirmek
bağlıdır.
için ALARA prensibine uymak gerekir. Hastanın maruz kalacağı iyonizan radyasyon dozu
ALARA: İngilizce “as low oldukça basit birkaç adımı takip ederek dramatik olarak azaltılabilir. İlk olarak, inceleme-
as reasonably achievable”
kelimelerinin başharflerinden ler gerçekten gerekli olduğu zaman yapılmalıdır, gereksiz incelemelere engel olunmalıdır.
oluşmaktadır. Olabildiğince az İkinci adım, hastanın tetkik sırasında aldığı dozu azaltmaktır. Bunun için x-ışınının sade-
radyasyona maruz kalınması
gerektiğini önermektedir. ce inceleme yapılacak bölgeye verilmesi için ışın sınırlayıcı sistemler (kolimatör) kullanıl-
4. Ünite - Tıbbi Görüntüleme Cihazları 79
malıdır. Diğer bir önemli adım mümkün olduğunca çekim tekrarları azaltılmalıdır. Yanlış
pozisyon verilmesi ya da görülmek istenen bölgenin görüntü alanına alınmaması, analog
cihazlarda eksik doz (film beyaza yakın tonlarda çıkar) veya fazla doz (film siyaha yakın
tonlarda çıkar) verilmesi en sık tekrar sebebidir. Skopik incelemelerde zamanı olabildiğin-
ce az tutmak çok büyük kazanç sağlayabilir. Bu adımların hepsi yalnız hasta dozunu değil
çekim yapan ya da ortamda bulunan sağlık personelinin de aldığı dozu azaltır.
Portabl radyografi çekimleri teknisyen ile hasta arasında kurşun paravanın olmadığı
tetkiklerdir. Böyle bir durumda teknisyenin veya çevredeki sağlık personelinin tek ve en
etkin korunma yöntemi ışın kaynağı ve hasta ile kendi arasındaki uzaklığı artırmaktır.
Ayrıca teknisyen kurşun önlük ve tiroid koruyucu takmalıdır. Skopik incelemelerde ek
olarak kurşunlu gözlük ve eldiven takmak ve süreyi olabildiğice kısa tutmak önemlidir.
Hastadan saçılan ve yansıyan ışınlar da önemli bir radyasyon maruziyeti oluşturmaktadır.
Bu nedenle hasta ile teknisyen arasında kurşun perde olmalıdır.
Teknisyenin radyasyondan korunmada dikkat etmesi gereken üçlü: Zaman, uzaklık, bariyer
RÖNTGEN CİHAZLARI
Röntgen cihazları en sık ve yaygın olarak kullanılan nisbeten ucuz, kolay erişilebilir cihaz-
lardır. Röntgen incelemeleri solunum sisteminde özellikle akciğer görüntülemede, kas-
iskelet sisteminde kemiklerin değerlendirilmesinde ilk seçilecek yöntem konumundadır.
İlk geliştirilen cihazlar, “analog” sistemlerdir ve “konvansiyonel radyografi” cihazları ola-
rak adlandırılır. Bu cihazlar, olası doz hatalarına açık olup istenmeyen film tekrarları ola-
bilir. Ancak yıllar içerisinde röntgen cihazları dijital sistemler hâline gelmiştir.
Tıbbi görüntüleme cihazlarını üreten firmalara ait İnternet sitelerinde bu cihazlar hakkın-
da merak ettiğiniz detayları bulabilirsiniz: www.toshibamedicalsystems.com/products veya
www.philips.com.tr/healthcare/solutions veya www3.gehealthcareturkiye.com/tr-tr/pro-
ducts/kategoriler veya www.healthcare.siemens.com/medical-imaging veya www.hologic.
com/products/imaging
Röntgen cihazlarında x-ışını kullanılır. X-ışının çekim odası dışına çıkıp çevredekilere kV: X-ışını şiddetini belirler,
yükseltilmesi deliciliği arttırır.
zarar vermemesi için oda duvarları kurşun plakalarla kaplıdır. Bu plakaların kalınlığı tü-
pün tam karşısına gelen yerlerde daha kalın olmalıdır. mA: X-ışını miktarını belirler,
Tüp hareketli olup hastanın konumuna göre masaya veya duvara yönlendirilir. yükseltilmesi ışın demetindeki
foton miktarını arttırır.
Kumanda konsolunda hastaya verilecek dozun ayarlandığı kV, mA, saniye ve şutla-
ma tuşları bulunur. Kumanda konsolunun önünde çekim yapan teknisyeni korumak için Kaset: Konvansiyonel radyografi
cihazlarında görüntünün
üzerinde hastayı görmek için kurşun camdan penceresi olan kurşun bir paravan bulunur. kaydedildiği, röntgen filminin
Jeneratör, içerisinde şehir şebekesinden alınan 220V elektriği tanısal amaçlı 40-150 içine konduğu, içeri ışık
kVp’a çıkartan yüksek voltaj transformatörü, voltaj düşürücü transformatör ve rektifiye sızdırmayacak şekilde kilitli,
bir tarafı x-ışınını geçiren
ediciler bulunur. diğer tarafı geçirmeyen, çekim
Röntgen cihazları, radyografi cihazları ve radyoskopi cihazları olmak üzere iki başlık yapılacak bölgeye göre değişik
boyutlarda tasarlanmış araçlardır.
altında incelenebilir. İçerisinde x-ışını ile temas edince
görülebilir ışık saçan, fosfor içeren,
ranforsatör adı verilen plakalar
Radyografi Cihazları mevcuttur. Ranforsatör x-ışınının
Bu cihazlar fotoğraf makinesine benzetilebilir. Anlık görüntüyü kaydetmemizi sağlar. Sta- filmi karartma etkisini arttırarak
ona yardımcı olur ve daha düşük
tik görüntü verir. Cihazın masası, altına kasetin veya görüntü panelinin yerleştirilebilece- doz x-ışını kullanılmasını sağlar.
ği şekilde, x-ışınını geçiren özel maddeden tasarlanmıştır. Masa yüzer tarzda hareket ede- “Computed Radiology” (CR)
bilir. Masanın altında, kasetin önünde grid adı verilen bir sistem mevcuttur. Grid x-ışını sistemlerde yani kısmen dijital
cihazlarda kasetin içinde film
için bir çeşit süzgeç görevi görür. Grid ızgarasına paralel seyreden ışınlar filme ulaşırken yerine fosfor plaka bulunur.
Grid: Gridler hastaya verilen ki bunlar görüntüyü oluşturacak bilgiyi taşımaktadır, yönü sapmış, paralel olmayan ışın-
x-ışını dozunu artırmamıza neden
olan, ancak görüntü kalitesini lar kurşun plakalarca absorbe olur, tutulur. Bu absorbe olan ışınlar, aslında saçılan ışınlar
arttıran ızgara gibi dizilmiş kurşun olup görüntü oluşumunda katkısı olmadığı gibi görüntüde bulanıklaşmaya, kenar keskin-
plakalardan oluşan yapılardır.
Kurşun plakaların sıklığı ve
liğinde kaybolmaya neden olmaktadır. Gridlerin görüntüsünün film üzerine çıkmaması
yüksekliği gridin kalitesini belirler. için çekim sırasında hareket hâlinde olması gerekir. (Resim 4.1)
Kurşun plakalar arasında ışın
geçirgen ara materyal bulunur,
Radyografi cihazlarında ayakta çekim yapabilmek için duvara monte edilen, özellikleri
bunun kalınlığı da gridin kalitesini ve yapısı masa ile aynı “vertikal statif ” adı verilen ek ünite mevcuttur. Bu sistemde akci-
etkiler.
ğer grafisi, ayakta karın grafisi, basarak ya da yan yatarak yapılması gereken incelemeler
yapılır (Resim 4.2).
Resim 4.1
Radyografi Cihazı. (A)
Tüp, Masa ve Vertikal
Statifi.(B )Kurşun
Paravan ve Kumanda
Konsolu
A B
Resim 4.2
PA (Posteroanterior)
Akciğer Radyografisi
Röntgen tüpünün önünde x-ışınının hasta üzerinde düşeceği alanı gösteren ışık sis-
temi bulunmaktadır. Bu sayede teknisyen çekilecek bölgeyi tamamen içine alacak şekilde
tüpün pozisyonunu ayarlayabilir. Işık düzeneğinin önünde de kolimatör adı verilen ve
x-ışınının düştüğü alanı genişletip daraltabilen kurşun plakalar vardır. Elle ayarlanabilen
bu açıklık çocuk hastalarda daraltılıp iri hastalarda arttırılabilir.
Radyoskopi Cihazları
Bu cihazlar da video kayıt cihazlarına benzer. Vücuttaki hareketli yapıları incelememizi Kontrast Madde: Vücuttaki
yumuşak dokuların kontrastları
sağlar. Radyoskopi cihazları ile organ hareketleri (diyafram hareketi gibi) incelenebilir. birbirine yakın olduğundan, organ
İçi boş organlara kontrast madde verilerek bu yapıların iç yüzeyi, konturları ve pasajın boşluklarına veya intravasküler
varlığı değerlendirilebilir. Özefagus, mide, ince barsakların peristaltik hareketleri izle- alana kontrast madde verilerek
istenen organlar veya patolojik
nebilir, kalın barsak patolojileri saptanabilir. Radyoskopi cihazları girişimsel işlemlerde oluşumlar boyanarak komşu
(kateterizasyon ve tüp yerleştirme işlemleri, kırıkların redüksiyonu v.b.) rehber olarak yapılardan ayıtredilebilir hâle
getirilir (Resim 4.3).
kullanılabilir.
Resim 4.3
İVP (Intravenöz
Pyelografi). İyotlu
Kontrast Maddenin
Intravenöz
Enjeksiyonu ile Böbrek
ve Toplayıcı Sistemin
Görüntülenmesi
R
15 DK
4/7
Tıbbi görüntülemede kullanılan kontrast maddeleri ve uygulama alanlarını araştırınız.

2
Radyoskopi cihazlarının masa yapısı ve kumanda konsolu, radyografi cihazlarından
biraz farklıdır. Masa yatar-kalkar özelliktedir, böylece kontrast madde verildikten sonra
hem kontrast hem de mide-barsak sistemi uygun görüntü almak için hareket ettirilebilir.
Kumanda konsolunda ise farklı olarak monitör mevcuttur, böylece peristaltik hareketler
ve kontrast madde geçişi izlenebilir. Radyoskopi cihazı ile izlem sırasında istenen anda
radyografi alınabilir (Resim 4.4).
Resim 4.4
Radyoskopi Cihazının
Tüp, Yatar-Kalkar
Masa ve Monitörlü
Kumanda Konsolu
Seyyar/Mobil/Portabl Röntgen Cihazları

Bu cihazlar tekerlekli olup servisler arasında hareket ederek hasta yatağında çekime ola-
nak sağlar (Resim 4.5). Yoğun bakım ve ameliyathanede kullanıma uygun tasarlanmıştır.
Bu cihazlar fişe takılarak şehir şebekesinden normal voltaj ile x-ışını üretir. Kaset hastanın
arkasına yerleştirilir, grid sistemi olmadığından bu çekimlerde görüntü kalitesi röntgen
cihazı ile olan çekimden daha düşük olur.
Resim 4.5
Seyyar Röntgen Cihazı
C Kollu Floroskopi Cihazları

Bu aygıtlar da seyyar olup radyoskopi amacıyla geliştirilmiştir ve şehir şebekesinden alınan
normal voltajla x-ışını üretmektedir. Radyoskopi cihazlarının hafifletilmiş ve basitleştiril-
miş formundadır (Resim 4.6). Bu cihazlar radyolojik girişimsel işlemlerde kullanılabildiği
gibi radyoloji birimi dışında endoskopik retrograd kolanjiografi (ERCP) incelemelerinde,
kalp pili yerleştirilmesinde ve ameliyathane ortamında kırık-çıkıkların redüksiyonunda
kullanılmaktadır.
Resim 4.6
C Kollu Floroskopi
Cihazı
Dijital Radyografi
Bu sistemde hastayı geçen x-ışını, film yerine dedektör üzerine düşer, dedektörlerde elde
edilen bilgi analog dijital çevirici (ADC) ile dijitalize edilir. Elde olunan bu görüntü filme
basılabildiği gibi dijital arşivleme sisteminde tutularak istendiği zaman görülebilir. Diji-
tal radyografi terimi, verilerin dijital olarak elde edilmesi, işlenmesi ve gösterimini ifade
eder. Eski analog filmler tarayıcılardan geçirilerek dijitalize edilebilmektedir. Tüm dijital
görüntüleme yöntemlerinde dijitalizasyon, görüntü oluşumu ve görüntüleme aşamaları
benzer esaslara dayanır. Dijital teknoloji son yıllarda büyük bir ilerleme kaydetmiştir ve
gelişmeye hızla devam etmektedir.
Dijital veriler üzerinde görüntünün elde edilmesi ve son gösterimi arasındaki çeşitli
aşamalarda değişiklikler yapmak mümkündür. Bu değişiklikler görüntülemenin perfor-
mansını artırır ve tanısal kalite açısından son derece önemlidir. Konvansiyonel radyografi
ile kıyaslandığında uzaysal rezolüsyon yüksektir. Film üzerinde gri ton değişikliği yapı-
labilir, böylece dozun düşük veya yüksek gelme ihtimali ortadan kalkar ve gereksiz film
tekrarı önlenmiş olur. Dijital radyografinin diğer avantajları, hastanın daha az radyasyon
alması, görüntülerin bir yerden başka bir yere “network” ile transfer edilebilmesidir. Kase-
tin taşınması, filmlerin korunması gibi aşamalar olmadığından iş yükü hafifler. Röntgen
film banyosu için karanlık odaya gerek kalmaması, yine film banyosunda kullanılan kim-
yasal solüsyonlarn ortadan kalkması önemli avantajlarıdır ki bunlar hem çalışan sağlığını
tehdit etmekte hem de solüsyon atıkları çevreyi kirletmektedir. Teleradyoloji ile görün-
tülerin aktarımı ile farklı coğrafyalarda film okumaya olanak sağlar. Picture Archiving
and Communication System (PACS) adı verilen dijital arşivleme sistemi ile dosya-film
arşivlemek için büyük odalara gereksinim kalmaz ve istenen eski-yeni tüm filmler bir
tuşla ekrana gelebilir.
Dijital radyolojinin dezavantajları, kuruluş aşamasında yüksek maliyet gerektirmesi

çalışma sırasında olabilecek teknolojik hata veya arızaların veri ve zaman kaybına neden
olabilmesidir.
Tıbbi görüntüleme cihazları hakkında daha detaylı bilgi için yararlı bir kaynak olarak Temel
Radyoloji Tekniği adlı kitaba bakabilirsiniz (T. Kaya, B. Adapınar, R. Özkan, Güneş Nobel
Tıp Kitabevleri, Bursa, 1997).
KESİTSEL GÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI
Bilgisayarlı Tomografi
BT 1963 yılında Cormack tarafından teorize edilmiş, 1967’de Hounsfield tarafından ger-
çekleştirilmiştir. BT, kesitsel görüntüleme yöntemlerinin başında gelmektedir. Hasta vü-
cudundan tıpkı bir ekmeğin dilimleri gibi eşit ve istenen milimetrik kalınlıkta sanal ke-
sitler alarak üç boyutlu görüntüleme sağlar. Burada kullanılan x-ışını radyografideki gibi
koni şeklinde değil kolime edilmiş şekildedir. Yani yelpaze gibi gantrinin açıklığına paralel
planda geniş ama dik planda kesit kalınlığına göre değişen kalınlıktadır. BT, tüm organ
sistemleri görüntülemesinde kullanılabilir. Kontrast madde uygulamaları ile patolojilerin
saptanması ve karakterizasyonu kolaylaşır.
BT ünitesi tarayıcı odası, kumanda odası, jeneratör ve kesintisiz güç kaynağı gibi diğer
ekipmanların bulunduğu odalardan oluşur (Resim 4.7).
Resim 4.7
BT Cihazı.(A) Tarayıcı Odası: Gantri ve Masa.(B) Kumanda Konsolu.
A B
Tarayıcı odasında cihazın gantri ve masası bulunur. Gantrinin içinde x- ışını kaynağı
tüp ve hastadan çıkan x-ışınını alan dedektör sistemi, yüksek voltaj jeneratörü bulunur. Tüp
ve dedektör hastanın etrafında 360 derece dönerek bir kesit alır. BT’de kullanılan x-ışını
tüpü ısı kapasitesi radyografide kullanılan tüplerden çok daha yüksektir. Masa gantri içi-
ne kayarak girip çıkabilir, alçalıp yükselebilir özelliktedir. İşlem sırasında hastanın hangi
noktada bulunması gerektiği konsoldan belirlenir. İşte bu ana elementler, BT cihazı ilk
kullanıma girdiği günden bu güne büyük gelişmeler kaydetmiştir. İlk önceleri tek kesit
BT adı altında anılan ve hastaya aynı röntgen çekimindeki gibi nefes tutturularak çekim
yapan ve her kesitten sonra masa kesit kalınlığı kadar hareket eden sistemler mevcuttu.
Daha sonra spiral BT teknolojisi geliştirildi. Tetkik edilecek bölge hastanın tek bir nefes
tutuşu ve masanın da devamlı kayması ile çok daha kısa sürede çekilebilir oldu. Spiral
BT’nin tarama zamanı kısalması dışında diğer avantajları arasında daha küçük lezyonla-
rın görüntülenmesinde kolaylık, hızlı çekim sayesinde verilen kontrast madde miktarında
azalma sayılabilir. Son yıllarda BT teknolojisindeki gelişmeler bir defada birden fazla kesit
alınmasını mümkün kılmaktadır. Çok kesitli BT (ÇKBT) olarak adlandırılan bu cihazların
dedektör sayısı, sırası ve şekli değiştirilmiştir. Günümüzde 16, 32, 64, 128, 256... dedek-
törlü/kesitli ÇKBT’ler kullanılmaktadır. ÇKBT ile tarama zamanı kısaldığı gibi 1 mm’nin
altında daha ince kesit almak da mümkün hâle gelmiştir. İnce kesit alınması, daha yüksek
rezolüsyonun elde edilmesine olanak sağlar. Bu şekilde diffüz interstisiyel akciğer hasta-
lıkları ve nodüllerin saptanmasında büyük aşama kaydedilmiştir. ÇKBT verilen kontrast
madde miktarının azalmasını sağlar. Hareket artefaktları, özellikle kalp ve solunum ha-
reketlerinden kaynaklanan artefaktlar önemli ölçüde azalır. Multiplanar rekonstrüksiyon
yapılabilmesi ile BT anjiografi (BTA) ve sanal endoskopi (bronkoskopi, kolonoskopi vb.)
incelemelerine olanak sağlar.
Tarayıcı odası dışarı x-ışını sızmaması için kurşun plakalarla kaplıdır. Hasta bu odaya
alınır ve cihazın masasına genellikle sırtüstü yatırılır. Masa incelenecek bölgeye göre ha-
reket ettirilerek gantri açıklığına sokulur. Masa düzlemindeki sayısal değerler hastadan
alınacak kesitin yerini belirlemektedir. Bu lokalizasyonda gantri üzerindeki lazer ışığın
hasta üzerine düşürülmesi ile teknisyen tarafından görülebilir.
Kumanda konsolu ayrı bir odadadır ve tarayıcı odası ile aradaki duvarda hastayı göz-
lemleyebilmek için kurşun bir cam bulunur. Kumanda konsolundan çekim için gerekli
parametreler seçilir, çekim tamamlandıktan sonra elde olunan ham görüntüler bilgisayar
ile işlenir ve tanısal görüntü oluşturulur. Görüntüler ya filme aktarılır ya da mevcut ise
PACS’a aktarılır.
Jeneratör BT cihazının devamlı ve yüksek potansiyel farklı elektrik akımı sağlar. Yuka-
rıda gantri içine yerleştirildiğinden bahsetmiştik, bunun amacı yer kazancı, tüpün dön-
mesi sırasında oluşan merkezkaç kuvvetini dengelemek ve kabloların dönmesini engelle-
mektir. Pek çok cihazın kesintisiz güç kaynağı da bulunmaktadır.
BT görüntüleri “piksel” adı verilen resim elemanlarının oluşturduğu matriksten iba-
rettir. Pikseller seçilen kesit kalınlığına bağlı olarak “voksel” adı verilen bir hacime sahiptir
ve vücudu geçen x-ışınının taşıdığı bilgi sinyaline göre sayısal bir değer taşır. Bu değer
“Hounsfield ünitesi (HU)” olarak adlandırılır ve +1000 ile -1000 arasındaki değerleri kap-
sar. Bu değerler gri tonları kodlar ve (-) değerler sırasıyla yağ dokusu ve havayı, (0) suyu,
(+) değerler sırasıyla yumuşak dokular, kan ve kemik yapıları temsil eder (Resim 4.8).
Resim 4.8
Aynı Hastanın
Lomber Vertebra BT
(A) ve T2 Ağırlıklı MR
(B) Görüntüleri
Manyetik Rezonans Görüntüleme

MRG de BT gibi kesitsel bir görüntüleme yöntemidir ancak x-ışını kullanılmaz. İlk kez
1946 yılında birbirinden bağımsız olarak aynı anda Bloch ve Purcell tarafından tanımlan-
mıştır ve 1952 yılında bu çalışmalarından dolayı araştırmacılar Nobel ödülü kazanmıştır.
Yumuşak doku rezolüsyonu BT’ye göre daha yüksek olduğundan MR uygulama alanları
farklılık göstermektedir. En sık olarak beyin-omurilik ve kas-iskelet sistemi patolojilerinin
tanısında kullanılır. Bunun dışında kalp, batın (karaciğer, safra yolları, pankreas, adre-
nal, böbrekler), meme ve pelvik incelemelerde de kullanılmaktadır. Ayrıca MR anjiografi
(MRA) ile noninvaziv olarak damar görüntüleme, MR kolanjiopankreatografi (MRKP) ile
biliyer sistem görüntüleme rutinde sık kullanılan yöntemlerdir (Resim 4.9).
Resim 4.9
Kraniyal MR
Venografi
Resim 4.10
MRG Cihazı ve Masa
Üstünde RF Sargı
MRG ünitesinde çekim odası, kumanda odası ve cihazın diğer ekipmanlarının bulun-
duğu oda mevcuttur (Resim 4.10).
Çekim odasında tekerlek şeklinde dev bir mıknatıstan oluşan magnet ve bu magnetin
içine giren masa bulunur. Mıknatısın şiddeti miliTesla seviyesinden 30 Teslaya kadar çıka-
bilir. Klinikte en sık 1.5 veya 3 Tesla cihazlar kullanılmaktadır. Standart MR cihazlarında
genellikle süperiletken telden sargılar ve bu sargılardan doğru akım geçirilerek oluşturu-
lan elektromıknatıslar kullanılır. Süper birleşik iletken telin bu özelliğini koruması için
sürekli soğutulması gerekir. Bunun için de sıcaklığı 4 Kelvin (-269 ºC) seviyesinde tutmayı
sağlayan helyum pompası gerekir. Helyum sarfiyatı maliyet ve cihazın güvenliği açısından
açısından önemli olup miktarının sürekli kontrol edilerek eksildikçe doldurulması gere-
kir. Güvenlik açısından bir diğer önemli konu da mıknatısın çekim alanına yanlışlıkla fer-
romanyetik maddelerin sokulması ve kazalara yol açabilmesidir. Bu nedenle MR uyumlu
cihazlar geliştirilmiştir.
Mıknatısın iç yüzeyinde gradyan sargılar adı verilen, görüntü oluşumunda önemli rolü
olan yapılar bulunur. Bu sargılar aynı zamanda MR çekimi sırasında oluşan gürültüden
sorumludur. Hasta masayla birlikte magnetin içine yani manyetik alana girdiğinde, vücut-
ta bulunan ve gelişigüzel olan hidrojen atomlarının hareket ve duruşunda bir düzen olu-
şur. Ama bu şekilde sinyal oluşmaz, sinyal oluşması için bu düzenin bozulması ve sonra
tekrar düzene girmek için ortaya çıkan sinyalin alınması gerekir. İşte bunu hasta vücudu-
na yerleştirilen sargılar yapar. Çekilecek bölgeye göre yerleştirilen bu sargılara RF sargıları
denir. Bu sargılar RF dalgası verme ve bu uyarı kesildikten sonra dokudan gelen sinyali
toplama özelliğine sahiptir. Temel olarak radyo antenleridir, görüntülenecek bölgeye göre
şekilleri ve özellikleri değişebilir. Standart klinik MR cihazlarında mıknatısın içine yerleş-
tirilmiş silindirik bir sargı bulunur ki vücut sargısı (body coil) olarak adlandırılır.
RF sargıları ile alınan sinyaller sinyal kayıt bölümü tarafından işlenir ve ADC’ye gön-
derilir. Görüntü yapılandırma bilgisayarı ile görüntü oluşturulur. Tüm bu görüntüleme-
nin oluşturulmasından önce sekansların ayarlanmasının yapıldığı bölüm, BT’de kumanda
konsolu karşılığı protokol bilgisayarıdır.
MR cihazı çekim odasının BT cihazında olduğu gibi izolasyon için kaplanması gere-
kir. Buna “RF shielding” denir ancak kurşun değil bakır levhalar kullanılır. Bunun amacı
BT’de x-ışınının dışarı sızmaması iken MR’da amaç, dış etkilerin magneti etkileyip homo-
jenitesini bozmamasıdır. Hareket eden büyük metal objeler (asansör, yoldan geçen araba-
lar), diğer elektromanyetik dalgalar (yüksek gerilim hattı) shielding olmazsa görüntülerin
bozulmasına neden olur. Yine BT ile benzer olarak çekim odası ile kumanda odası arasın-
da hastayı izleyebilmek için cam bölme bulunur.
MR’ın avantajları mükemmel yumuşak doku rezolüsyonu olması, iyonizan radyasyon
içermemesi, damarların kontrast madde kullanmadan görüntülenebilmesi, MR kontrast
maddelerin iyotlu kontrast maddelerden daha güvenilir olmasıdır.
Dezavantajları ise tetkik süresinin nispeten uzun olması, klastrofobisi olan veya koo-
pere olmayan hastaların çekime girememesi, çocuk hastalarda hareket nedeniyle anestezi
gerekliliğidir. Ayrıca hastanın üzerindeki metal objeler, implantlar, metal yabancı cisimler,
intrakraniyal anevrizma klipleri, kalp pilleri, bazı kalp kapakçıkları MR çekimi için kont-
rendikedir. Bu ajanlar çekim sırasında ısınabilir, bozulabilir, yer değiştirebilir.
MRG’de görüntü kalitesini artırmak için intravenöz veya intraartiküler gadolinyumlu
kontrast maddeler kullanılabilir. Bu kontrast maddelerin yan etkileri iyotlu kontrast mad-
delere göre daha azdır. Bulantı, kusma, başağrısı, parestezi veya başdönmesi olabilir. İleri
derecede böbrek yetmezliği olan, hastalarda kullanımı ciddi bir yan etki olan nefrojenik
NSF: Nadir görülen, cilt ve sistemik fibrozis (NSF)’a neden olabilmektedir. Yüksek ya da tekrarlayan dozlar NSF ge-
bağ dokularında fibrozis
ile karakterize, klinik seyri
lişme riskini artırmaktadır.
değişkenlik gösteren, edinsel
bir sistemik hastalıktır. Klinik Ultrasonografi
olarak ölüme kadar varabilen
ciddi olumsuz sonuçlar doğuran US, ses dalgasını kullanan non-invaziv bir görüntüleme yöntemidir. Prob (transduser)
NSF daha çok ekstremitelerde, olarak adlandırılan parçaları ile incelenecek bölgeye ses dalgasını gönderir ve yansıyan ses
gövdede nonspesifik dermatolojik dalgalarını alır. Bu cihazlar, iyonize radyasyon içermediği için çocuk ve gebe hastalarda
bulgularla kendini gösterir. Bunlar
arasında ciltte kalınlaşma ve güvenle kullanılır. Kolay ulaşılabilir ve ucuz bir yöntem olması diğer avantajlarıdır.
sertleşme, kızarıklık, papüller, En sık kullanım alanı karın içi solid organların incelenmesidir. Karaciğer, safra kesesi
plaklar ve deride zamanla gelişen ve safra yolları, dalak, pankreas ve böbrekler, kadın ve erkek genital organları, tiroid bezi
portakal kabuğu görünümü
sayılabilir. Ayrıca eklemlerde çoğu zaman başka görüntüleme yöntemine gerek kalmaksızın değerlendirilebilir. Gastro-
kontraktürler meydana gelebilir. intestinal sistem içerisinde hava barındırdığı için US inceleme için sorun yaratmaktadır.
İç organlarda fibrozis ile seyreden
bazı olgularda ilerleyici klinik
Hava ses dalgası için bir engel oluşturur. Benzer durum kemik için de geçerlidir.
seyir görülebilir. Kesin tanıya deri US, girişimsel işlemler (biyopsi, abse drenajı, RF ablasyonu, perkütan diğer işlemler)
biyopsisi ile ulaşılır. için rehber olarak kullanılır.
US cihazının başlıca bölümleri işlem birimi,
Resim 4.11
problar ve kayıt ünitesidir (Resim 4.11).
US Cihazı. Her Iki İşlem birimi, ultrases enerjisinin üretilmesi-
Yanda Problar ve ni kontrol etmek ve geri dönen ses dalgalarının
Arkada Yazıcı
meydana getirdiği elektrik enerjilerini görün-
tüye dönüştürmekle yükümlüdür.
Problar, ses üreten ve algılayan yapılar olup
probun en önemli parçası kristaldir. Kristal,
probun ön kısmına yerleştirilmiş olup elektrik
akımı verildiğinde mekanik olarak sıkışıp ge-
nişlemektedir. Bu olaya piezo-elektrik etki denir
ve sonucunda ultrases dalgası oluşur. Bu olay
tersine de gelişir. Dokudan yansıyan ses, kristale
gelerek sıkışma ve gevşeme oluşturur. Bu meka-
nik hareket de elektrik sinyaline dönüştürülür.
Problar şekil ve frekanlarına göre tanımlanır.
Sektör problar anahtar deliğinden içeri ba-
kan bir göz gibi dar yüzeylidir ama yelpaze gibi
açılan geniş görüş alanına sahiptir. Transfonta-
nel, transkraniyal, interkostal ve transvaginal-
transrektal problar geliştirilmiştir.
Konveks ve lineer problar geniş yüzeylidir. Batın (karaciğer, safra kesesi, pankreas,
böbrekler), pelvis (kadın genital sistemi), fetus, vasküler sistem, skrotum, meme, kas iske-
let incelemelerinde kullanılır. Frekansı yüksek problar yüzeyel dokuları incelemede (Re-
sim 4.12), düşük frekanslı problar derin dokuları incelemede idealdir. Konveks problar
genelde derin doku, lineer problar ise genelde yüzeyel doku incelemesinde kullanılır ve
frekansları da buna uygun olarak tasarlanmıştır.
Resim 4.12
B Mode (Gri Skala)
US ile Yüzeyel
İncelemede Patellar
Tendon. Tendonun
Her İki Uçta Yapıştığı
Kemik Dokunun
Arkasının Siyah
Oluşuna Dikkat
Ediniz.
Kayıt ünitesi, cihazda elde olunan görüntülerin çeşitli şekillerde kayıt edilmesini sağ-
lar. En çok hastaya ve doktoruna verilmek üzere termal kâğıtlar kullanılır. Özellikle fetal
incelemelerde video kayıt sık yapılmaktadır. Cihaza görüntülerin kaydedilerek daha sonra
CD-DVD ya da eksternal depolama aygıtlarına aktarımı mümkündür.
Prob hasta cildi üzerinde istenen bölgede gezdirilmeden önce jel sıkılır ve prob ile
cilt arasında hava olmaması sağlanır. Aksi hâlde hava ses dalgasını yansıtır ve ses dalgası
dokuya geçemez. Ses dalgası hasta vücudunda ilerlerken hem dağıldığı için hem de ab-
sorbe olduğu için sinyal yoğunluğu zayıflar. Görüntü oluşumu ise dokudan kısmi olarak
yansıyan ses dalgalarının (eko) proba ulaşması ile gerçekleşir. Burada ses sinyali elektrik
sinyaline dönüşür, sonrasında amplifiye olarak ekranda beyazdan siyaha değişen gri ton-
larda görüntü oluşur. Güçlü ekolar beyaza yakın, zayıf ekolar ise siyaha yakın renk tonu
olarak kodlanır.
Bu gibi parlak (Bright) ışık noktaları şeklindeki gösterime B-mode adı verilir. Gri skala
yöntemi ile bu gri tonlar başlangıçta 16 iken sonradan 32, 64, 128 ve daha fazla gri tonlara
taşınmıştır. Oluşturulan görüntü kesikli değil devamlı ve canlıdır. Yani radyoskopideki
gibi organları prob hareketi ile gerçek zamanlı (real time) olarak izlemek mümkündür.
US’de B-mode dışında M-mode ve A-mode görüntüleme bulunmaktadır. Bu teknikler nedir

ve hangi amaçla kullanılır? 3
Doppler US, vasküler görüntüleme için kullanılır, renkli Doppler US (RDUS) ile akı-
mın varlığı ve yönü tanımlanabilir. Temel prensip Doppler efektine dayanır. Sabit frekanslı
bir ses demetinin hareketli bir yapıdan yansırken frekansında oluşan değişikliğin derecesi
ile hareketli yapının hareketinin saptanmasına dayalı bir prensiple vücutta akışkanların
(arteriyal ve venöz kan akımı) akım hızını ve yönünü belirlemeye dayalı bir inceleme
yöntemidir. Tıpkı tren sesinin yaklaşırken tizleşmesi gibi... RDUS ile doku kanlanma-
sı (böbrek transplantasyonunda rejeksiyon, over ve testis torsiyonu) değerlendirilebilir.
Venöz veya arteriyal trombüs varlığı, akım yönünün değiştiği sendromlar (subklaviyan
çalma sendromu, sirozda hepatofugal akım) tanınabilir. Doku karakterizasyonu malign

ve enfeksiyöz olgularda artmış kan akımı ile yapılabilir. Obstetrik incelemelerde vaskü-
ler yataktaki direnç intrauterin gelişimin izlenmesinde, plasentanın değerlendirilmesinde
kullanılır.
Üç boyutlu (3D) US, son yıllarda özellikle obstetrik US’de fetal embriyolojik gelişimi,
malformasyonları, konjenital anomalileri incelemek için kullanılmaya başlanmıştır. Bu
günkü teknoloji ile gerçek zamanlı olarak elde edilen 3D görüntüler, 4D olarak adlandı-
rılmaktadır.
Endolüminal US, katater ucundaki prob ile içi boş organların duvar yapısını değerlen-
dirmede ve komşu organların incelenmesinde kullanılır. Gastrointestinal sistemde özefa-
gus kanserinin boyutunun, duvar kalınlığının veya varislerin incelenmesinde kullanılır.
Transrektal incelemede prostat değerlendirilip biyopsi alınabilir. Transvaginal US ile me-
sane boş iken uterus, overler, adneksiyal lojlar, fetal muayene yapılır. İntravasküler US,
arteriyal stenozda plak morfolojisi, kan akımı ve damar lümeni geometrisi hakkında bilgi
verir ve anjioplasti etkisini monitorize etmek için kullanılmaktadır.
Elastografi, US teknolojisindeki en son gelişmelerden olup dokunun sertliğini gör-
sel (kalitatif) ve sayısal (kantitatif) olarak değerlendiren bir görüntüleme yöntemidir.
Elastografinin çalışma prensibi, kanser dokusunun çevre dokuya göre daha sert olması
gerçeğine dayanır. Bunu anlamak için probdan ses dalgası dışında bir titreşim gönderilir
ve dokunun buna cevabı değerlendirilir. Önceleri meme ve tiroid kitlelerinde kullanılan
bu yöntem, kendi içindeki yeni gelişmelerle prostat, kas iskelet sistemi ve karın içi solid
organlarda da fibrozis ve malign kitle ayrımının değerlendirilmesinde kullanılmaya baş-
lanmıştır.
Füzyon görüntüleme, önceden elde edilmiş BT veya MR görüntüler ile gerçek zamanlı
US görüntülerinin birleştirilerek, US’de çok da iyi izlenemeyen lezyonların daha iyi gö-
rüntülenmesi sağlanmakta ve bu bölgeden biyopsi alınabilmektedir. Özellikle prostat bi-
yopsileri için büyük bir kolaylık ve gelişme olarak kabul edilmektedir. RF ablasyon çalış-
maları için de büyük kolaylık sağlamaktadır.
US’nin dezavantajı uygulayıcı bağımlı olması, barsak gazlarının batın incelemede sı-
nırlayıcı olmasıdır.
Tıbbi görüntüleme cihazları hakkında daha detaylı bilgi için yararlı başka bir kaynak olarak
Tıbbi Görüntüleme Fiziği adlı kitaba bakabilirsiniz (U.K. Gülsoy ve O. Oyar, Rekmay Ltd.
Şti, Ankara, 2003).
SPESİFİK GÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI
Anjiografi
Damar veya parankimal yapılarının görüntülenmesinde altın standart inceleme yöntemi-
dir. Ayrıca girişimsel radyolojik işlemler ile damarsal lezyonların tedavisinde kullanılan
bir cihazdır. Genellikle dijital sistemler olup subtraksiyon (çıkarma) işlemi sayesinde çevre
dokular görüntüden çıkarılarak sadece damar görüntüleme yapılabilmektedir. Damar içine
kontrast madde enjeksiyonu ile damarlar görülür hâle gelir. İntravenöz yolla ya da katater
yardımı ile intraarteriyal olarak kontrast madde damar içine verilir. Kontrast elle ya da
otomatik enjektörle verilir. Kontrast madde verilmeden önce temel ya da mask adı verilen
bir görüntü alınır. Sonra yine otomatik olarak saniyeler içinde arka arkaya görüntüler alı-
nır. Dijital olan bu görüntülerden mask/temel görüntü çıkarılarak sadece damar yapıları
görüntülenir. Bu yönteme “dijital subtraksiyon anjiografisi” (DSA) adı verilir (Resim 4.13).
Resim 4.13
DSA Cihazı
DSA cihazında yüksek akım kapasitesinde (yüksek mA’li) jeneratörler ve ısı depo ka-
pasitesi yüksek tüpler kullanılır. Tüp hasta yatağının altında bulunur. Görüntü kuvvet-
lendirici adı verilen görüntü alıcılar hastanın üstündedir. Koroner arter incelemelerde bu
aparatın çapı küçük iken radyolojik incelemeler ve girişimler için daha geniş görüntü kuv-
vetlendiriciler tercih edilir. Spesifik tanısal anjiografik prosedürler uygulanabilir, örneğin
periferal damar anjiografisi, koroner anjiografi, torasik/abdominal aortografi, pulmoner
anjiografi, serebral anjiografi ve santral venografi veya süperior/inferior venokavagrafi vb.
En sık endikasyonlar damar hastalıkları (ateroskleroz, anevrizma, vaskülit), damar yara-
lanmaları, preoperatif (organ transplantasyonları öncesi) olarak damar haritalanmasıdır.
Aynı zamanda tedavi amaçlı girişimsel işlemler (stent uygulaması), tümör embolizasyonu
öncesi damar durumunu belirlemek içindir.
DSA’nın konvansiyonel ve intravenöz anjiografiye göre temel avantajları incelemenin
kolaylığı, daha az x-ışınına maruz kalınması, emniyetli oluşu, bilgi içeriğinin daha fazla
olması, tanının hızla konabilmesi, intraarteriyal incelemede kontrast madde miktarının
çok aza indirilmesi ve maliyetinin düşük olmasıdır.
Mamografi
Mamografi cihazları, meme kanserini erken dönemde saptamak için şikayeti olmayan
hastalarda tarama yöntemi olarak kullanıldığı gibi şikâyeti olan hastalarda lezyonların
değerlendirilmesi için kullanılmaktadır. Analog sistemler ilk geliştirilen cihazlardır ve
görüntüler filme basılır. Ancak yıllar içerisinde mamografi cihazları da dijital sistem-
ler hâline gelmiştir ve film yerine bilgisayar ekranlarında değerlendirme yapılmaktadır.
Meme dokusunun radyasyona duyarlı olması ve kanser gelişme riski nedeniyle tetkik ye-
terli kaliteyi sağlayacak en az radyasyon dozu ile yapılmalıdır. Analog sistemlerde film
tekrarı sık bir mecburiyet iken dijital sistemlerde bu sorun aşılmıştır.
Amerikan Kanser Enstitüsü, Dünya Sağlık Örgütü, Türk Radyoloji Derneği 40 yaş üzerinde-
ki kadınların her yıl mamografi çektirmesini önermektedir.
Resim 4.14
Mamografi Cihazı ve
Kumanda Konsolu
X-ışını kullanarak meme görüntüleme yapan cihazlardır (Resim 4.14). Mamografi

tüpleri tamamen yumuşak dokudan oluşan meme için ve mikrokalsifikasyonlar gibi ince
detaylı görüntüleme için özel üretilmiştir. Tüpte özel hedef ve filtreler bulunmakta ve bu
sayede düşük enerjili radyasyon üretilmektedir.
Meme dokusu sıkıştırılması için özel tasarlanmış platforma yerleştirilir. Memenin sı-
kıştırılması pek çok avantaj sağlar. Hareketin görüntüde oluşturabileceği kenar bulanıklığı
önlenir. Meme kalınlığı azaltılarak üst üste binebilecek görüntüler ayrışır, röntgen pren-
siplerine göre netlik artar ve alınan radyasyon dozu azalır. Düşük voltaj kullanılarak, kont-
rast rezolüsyonu artırılır.
Analog sistemlerde kaset, dijital sistemlerde görüntü alıcılar memenin konulduğu
platformun altına yerleştirilir.
Otomatik Işınlama Kontrol Sistemi’nin amacı meme kalınlığı ve dansitesi ne olursa ol-
sun filmin en iyi dansitede olmasını sağlamaktır. Bu şekilde yanlış doz verme şansı en aza
iner.
Mamografi eşliğinde meme lezyonlarının işaretlenmesi veya biyopsi alınması da
mümkündür. Bunun için cihazın özel apareyleri (delikli aparey, magnifikasyon apareyi,
özel bası apareyi vb.) mevcuttur. Ayrıca bu cihazlara monte edilebilen sterotaksik biyopsi
ve işaretleme üniteleri de bulunmaktadır.
Her bir meme için kraniokaudal ve mediolateral oblik projeksiyonda olmak üzere iki-
şer adet görüntü elde edilir. Memenin simetrik yapıda bir organ olmasından yararlanmak
ve değerlendirmeyi kolaylaştırmak için bu görüntüler, sağ ve sol, aynı projeksiyonlar yan-
yana asılarak değerlendirme yapılır.
Son yıllarda mamografik incelemelerde tomosentez önemli bir yer kazanmıştır. Yu-
karıda anlatılan biçimiyle mamografi iki boyutlu görüntü oluşturur ancak görüntülenen
meme dokusu üç boyutludur. Tomosentez, memenin üç boyutlu görüntülenmesini sağlar.
Bu yöntemle değişik açılarla çok sayıda görüntü alınmakta ve bu görüntüler bilgisayar
sistemi ile üç boyutlu hale getirilmektedir. Aynı BT incelemede olduğu gibi meme doku-
sunun 1 mm’lik kesitleri alınmaktadır. Bu yöntem sayesinde meme kanserini yakalama
oranı belirgin şekilde artmakta, iki boyutlu mamografide kanser taklidi yapan görünüm-
lerin detaylı incelenebilmesi ile hastanın gereksiz ileri tetkike (biyopsi hatta operasyon)
gitmesi önlenebilmektedir.
Ortopantomografi
Cihaz dişlerin, alt ve üst çenenin birlikte görüntülenmesi için özel olarak tasarlanmış to-
mografik bir yöntemdir. Diş hekimliğinde özellikle çocuk hastalarda diş gelişimini değer-
lendirmek için sıkca kullanılmaya başlanmıştır (Resim 4.15).
Resim 4.15
Ortopantomografi
Cihazı (A). Hastanın
Başının Cihazda
Sabitlenmesi ve Ağız
Açık Pozisyon (B).
A B
Cihazda hastanın başı etrafında karşılıklı hareket eden x-ışını tüpü ve film taşıyıcı bu-
lunmaktadır. Film taşıyıcı filmden daha uzundur ve film çekim sırasında taşıyıcının bir
ucundan diğerine hareket eder. Film taşıyıcının tüpe bakan yüzünde kurşun plaka bulu-
nur ve bu plakanın ortasında x-ışınının girmesi için bir yarık mevcuttur. Bu şekilde x-ışını
kolime edilir, daraltılır ve saçılan radyasyon en aza iner.
Hastaya ön dişlerin üst üste binmemesi için plastik aparatı ısırması söylenir. Hare-
ketsiz kalması için çene altından destekleyici ve başın her iki yanından sabitleyici aparat
mevcuttur. Oluşan görüntü, yarımay şeklindeki mandibulanın düzleştirilerek karşımıza
konmasını sağlar. Bu teknik en sık diş hekimliğinde kullanılmakla birlikte mandibula kı-
rıkları, temporomandibular eklemler, maksiller sinüsler ve burun boşluğu da görüntüle-
nebilmektedir.
Kemik Mineral Dansitometri

Kemik Mineral Dansitometri (KMD) aslında görüntüleme yönteminden çok kemik yo-
ğunluğunu kantitatif olarak ölçen bir cihazdır. Osteoporozun erken dönemde saptanıp
tedavi edilerek, toplumsal ve ekonomik bir yük hâline gelebilecek vertebra ve kalça fraktür
riskini en aza indirmek hedeflenmektedir.
Radyografik olarak osteoporozun saptanabilmesi için kemik mineral kaybının %30-50 ol-
ması gerekir ki bu aşamaya gelmeden hastalığın tanısı ve tedavi sonrası takibi KMD ile ya-
pılabilir.
Bu cihazların çalışma prensibi transmisyon esasına dayanır. Enerjinin kemikten ge-

çerken absorbe olma oranına göre mineral içeriği hesaplanır. Bu cihazlar arasında iyonize
radyasyonun daha az olması, maliyetinin düşük olması ve kısa sürede tetkikin tamam-
lanması avantajları ile x-ışınının kullanıldığı dual enerji x-ray absorbsiyometri (DXA) en
değerli yöntem olarak öne çıkmaktadır (Resim 4.16).
Resim 4.16
Kemik Mineral
Dansitometri Cihazı
Kemik mineral değerlerini kantitatif olarak belirleyen DXA dışındaki cihazlar ve kullanılan
4 enerji türleri neler olabilir?
DXA cihazlarında 40 ve 140 keV enerji düzeyleri arasında, düşük ve yüksek olmak
üzere iki farklı enerji düzeyinde x-ışını kullanılmaktadır.
Operatör konsolu: Güç modülü, bilgisayar, monitör, klavye ve renkli çıktı almaya elve-
rişli bir yazıcıdan ibarettir.
İnceleme masası: Hasta yatağı, kontrol paneli, x-ışını tüpü ve dedektörleri içeren ve
hastayı tarayan C kollu bir düzenekten oluşur.
Hasta masaya sırtüstü yatırılır, trabeküler yapıları ve osteoporozun en iyi saptanabi-
leceği yerler olması nedeniyle femur boynu ve lomber vertebralardan ölçüm yapılır, aynı
zamanda en çok kırık riski olan bölgelerdir. Femur boynunun daha iyi görüntülenmesi
için ayaklara hafif internal rotasyon yaptırılır. C kol hastayı aşağı yukarı hareket ederek
tarar. İşlem tamamlandığında istenen bölgelerin kemik mineral içeriği değeri ve mineral
miktarına göre farklı renklerle renklendirilmiş görüntüsü oluşur. Bu işlem yaklaşık 3 da-
kika sürer.
RADYONÜKLİD GÖRÜNTÜLEME
RG’de gama ışını kaynağı olan radyonüklidler kullanılır. Gama ışını da x-ışını gibi iyo-
nizan radyasyondur. X- ışını gibi yapay olarak üretilmez. Görüntü hastaya verilen rad- Radyofarmasötik:
yofarmasötik maddelerden salınan gama ışınının gama kamera tarafından alınması ve Radyonüklidler görüntülenmek
istenen organın fizyolojik
işlenmesi sonucu oluşur. Genelde bu yöntem patofizyolojiyi belirlemede çok sensitif fakat metabolizmasına katılan ana
nonspesifiktir. komponent ile birleştirilir, bu
bileşiğe radyofarmasötik denir.
Gama kameralarının yapısında hastadan gelen ışınların süzüldüğü, röntgendeki grid
benzeri kolimatör adı verilen yapılar mevcuttur. Bu kolimatörlerin bir rolü de ışınları kris-
tale yönlendirmektir. Kristalde gelen ışın miktarı ile orantılı olarak sintilasyon meydana
gelir. Yani gama ışınını absorbe eder ve absorbsiyonla orantılı olarak görülebilir ışık salar.
Oluşan bu sintilasyon oldukça düşüktür ve fotomultipliyer tüpleri (PMT) ile elektrik sin-
yaline dönüştürülür ve enerjileri ile orantılı olarak yükseltilir. Sonra pozisyon saptayıcı
matriks ve puls yükseklik ayarlayıcısı ile düzeltilen ve şekillendirilen ışınlar katod ışın
tüpünde iki boyutlu görüntüye dönüştürülürler. Elde edilen görüntüler bilgisayar aracı-
lığı ile değerlendirilir ve üzerlerinde çeşitli işlemler gerçekleştirilebilir. Gama kameraları
vücuda damar yoluyla veya solunum yoluyla verilen radyofarmasötiklerden salınan ışının
işlenmesi ve dijitalize edilmesiyle görüntü oluşturur.
Tiroid, kalp, böbrek, kemik dokuları ve başka pek çok organın fonksiyonel görüntü-
lemesi yanı sıra tiroidin tümöral ve inflamatuvar hastalıklarının tedavisinde de kullanıl-
maktadır (Resim 4.17).
Resim 4.17
Tiroid Sintigrafisi.
Ortadaki Görüntüde
Tutulum Olmayan
Alan Tiroid Nodülü
(Ok).
ANTRERIOR RAO LAO
Kaynak: http://www.wjnm.org/viewimage.asp?img=WorldJNuclMed_2015_14_2_125_153911_f1.jpg
Bu alanda ilerlemeler tek foton emisyon bilgisayar tomografisi (SPECT) incelemeleri

kullanıma sunmuştur. SPECT, tomografik, yani kesitsel görüntüleme yapmaktadır. Cihaz-
lar da buna uygun tasarlanmış olup aynı BT de olduğu gibi hasta etrafında dönen bir
gama kameradan oluşmaktadır. Böylece üç boyutlu görüntü elde edilmekte ve iki boyutlu
görüntüye göre pek çok avantaja sahip olmaktadır. Şöyle ki görüntü kontrastı tek bir doku
kesitine odaklandığı için daha kaliteli olur. Aynı zamanda diğer organ aktiviteleri baskı-
lanarak sadece ilgilenilen organın daha etraflı değerlendirilmesi sağlanır. En sık beyin ve
kalbin görüntülenmesinde tercih edilir.
Pozitron Emisyon Tomografi (PET)’de ise pozitron salan radyonüklidler
(18F-flourodeoxyglukoz) kullanılır. Pozitronlar pozitif elektrik yüklü olup yakınlarındaki
negatif elektrik yüklü elektronlarla hızla reaksiyona girer. Bu reaksiyon birbirine zıt yönde
yayılan iki gama ışını meydana getirir. Sonuçta kütleler yok olur ve bu olay anihilasyon (=
çift oluşumu) olarak adlandırılır. PET cihazındaki dedektörler BT cihazındakine benzer
şekilde çember şeklinde yerleştirilmiştir.
Bu teknik tümör hücrelerinde olan metabolik değişimleri belirlemek, tanı koyma,
evreleme, takip ve tedaviye yanıtın değerlendirilmesi için kullanılır. PET de SPECT gibi
üç boyutlu olarak değerlendirmeye olanak tanır. Radyonüklid görüntüleme yöntemleri
arasında en yüksek rezolüsyona sahip yöntemdir. Kolimasyon işlemi elektronik olarak ya-
pılır. PET yöntemi ile sadece radyonüklidin varlığı değil konsantrasyonu da belirlenebil-
Standart tutulum değeri:
Standart Uptake Value: SUV:
mektedir. PET yönteminin en önemli dezavantajı pozitron kaynağı olan radyonüklidlerin
Tutulum saptanan bir odaktaki üretilmesi için oldukça pahalı olan siklotronlara gereksinim olması ve bu radyofarmosö-
tutulum yoğunluğunun vücuttaki tiklerin yarılanma sürelerinin çok kısa olmasıdır.
ortalama aktiviteye oranıdır.
SUV değeri 2.5’ten yüksek ise PET’de görüntülerde normal ya da fizyolojik olmayan aktivite artışları değerlendirilir.
hipermetabolizma göstergesidir. Ayrıca sayısal olarak “standart tutulum değeri (SUV)” ile bu tutulum ölçülebilir.
Resim 4.18
PET-CT Cihazı
PET cihazının tek başına görüntülemede yetersizliği PET-BT, PET-MR gibi hibrid ci-
hazların geliştirilmesine sebep olmuştur. Bu şekilde görüntüler üst üste bindirilerek ana-
tomik detay arttırılmıştır. Bunlardan PET-BT en popüler olanıdır (Resim 4.18). Başlıca
avantajları bir incelemede hem anatomik hem de fizyolojik bilginin alınması, biyolojik ve
anatomik görüntülerin füzyonunun sağlanması, fizyolojik bozuklukların anatomik lokali-
zasyona göre değerlendirmek, zor görüntülenen alanlarda lezyon lokalizasyonu için daha
kesin anatomik lokalizasyonların belirlenmesidir.
PET ile görüntülemenin en önemli dezavantajı pozitron kaynağı olan radyonüklidle-
rin üretilmesi için oldukça pahalı olan siklotronlara gereksinim olması ve bu radyofarma-
sötiklerin yarılanma sürelerinin çok kısa olmasıdır.
Özet
Tıbbi görüntüleme cihazlarını açıklamak İyonizan radyasyonun ne olduğunu, hangi cihazlarda
1 Tıbbi görüntüleme cihazları görüntü elde etme pren- 3 kullanıldığını ve zararlı etkilerinden korunmak için
sibine, kullanılan enerjinin türüne, elde olunan gö- alınması gereken tedbirleri açıklamak
rüntünün iki boyutlu ya da kesitsel oluşuna göre İyonizan radyasyonlar moleküllerin yapısını bozarak
sınıflanabilir. Röntgen cihazları (radyografi ve rad- vücutta zararlı etkilere neden olurlar. X-ışını ve gama
yoskopi cihazları, seyyar röntgen ve C kollu florosko- ışınları görüntüleme cihazlarında kullanılan iyonizan
pi cihazları, kesitsel görüntüleme yöntemlerinden BT, radyasyonlardır. Röntgen cihazları (radyografi ve rad-
spesifik görüntüleme cihazları, (anjiografi, mamog- yoskopi cihazları, seyyar röntgen ve C kollu floroskopi
rafi, ortopantomografi, DXA) x-ışını kullanılan ve cihazları), kesitsel görüntüleme yöntemlerinden BT,
transmisyon (geçme) prensibi ile görüntü oluşturan spesifik görüntüleme cihazları, (anjiografi, mamogra-
cihazlardır. MRG ve RG emisyon (yayma) tekniği ile fi, ortopantomografi, DXA) x-ışını ile RG’de kullanı-
görüntü oluşturur. Ultrasonografi refleksiyon (yansı- lan cihazlar gama ışını ile görüntü oluşturur. Bu ci-
ma) prensibi ile çalışan tek cihazdır. BT, MRG ve US hazlarla çalışırken hem hastaların hem de çalışanların
kesitsel görüntüleme yöntemleridir. Ayrıca RG kap- radyasyondan korunması gerekmektedir. Bunun için
samında SPECT ve PET-CT de kesitsel görüntüleme çekim öncesinde (bu tetkik gerekli mi?, yakın zaman-
yöntemleridir. da aynı tetkik yapılmış mı?) ve sırasında (sadece iste-
nen bölgenin ışınlanması, doğru pozisyon verilmesi,
Bu cihazların öncelikle hangi organ sistemlerinde kulla- doz ayarının doğru yapılması, skopi zamanın düşük
2 nıldığını örneklemek tutulması, kurşun koruyucular kullanılması, paravan
Tıbbi görüntüleme cihazlarının kullanım tercihi or- yoksa ışın kaynağından ve hastadan uzak durulması)
gan sistemlerinde göre değişiklik göstermektedir. tedbirler alınmalıdır.
Röntgen çekiminin ilk tercih olarak seçildiği sistemler
iskelet sistemi ve akciğerlerdir. BT ile tüm sistemler
incelenebilir. Ancak MRG yumuşak doku görüntü-
lemedeki üstünlüğü ile beyin-omurilik ve kas-iskelet
incelemelerinde BT’ye tercih edilir olmuştur. US iyo-
nizan radyasyon içermediğinden özellikle gebelerde
ve çocuklarda genellikle ilk tercih olmaktadır. USG’de
rutinde en sık incelenen bölgeler karın içi organlar,
tiroid, meme ve RDUS ile boyun ve alt ekstremite
arteriyal-venöz damar yapılarıdır. Damar yapıların
incelenmesinde DSA altın standart olsa da BTA ve
MRA’da sıkça kullanılmaktadır. Meme görüntüleme-
de mamografi altın standarttır. Osteoporozun saptan-
ması ve tedavi takibinde DXA yaygın olarak kullanı-
lan sistemdir. RG’de sintigrafik incelemeler pek çok
organda kullanım alanı bulmuştur. Özellikle SPECT
ile beyin ve kalp incelemeleri kesitsel olarak daha de-
taylı yapılabilmektedir. Son yıllarda yaygınlaşan PET-
CT kanser hastalarının tanı ve tedavi takibinde çok
önemli bir pozisyona oturmuştur.
1. X-ışınının tıbbi görüntülemede kullanılmasını sağlayan 6. MRG’de sinyalin oluşmasında vücuttaki hangi atom kul-
özelliği aşağıdakilerden hangisidir? lanılır?
a. Enerjisinin yüksek olması a. Karbon
b. İyonizasyon yapması b. Hidrojen
c. Penetrasyon özelliği c. Potasyum
d. Kimyasal etkisi d. Sodyum
e. Biyolojik etkisi e. Oksijen
2. Refleksiyon (yansıma) prensibine dayanan görüntüleme 7. Aşağıdaki tıbbi görüntüleme cihazlarından hangisinde
yöntemi aşağıdakilerden hangisidir? x-ışını kullanılmaz?
a. US a. Röntgen
b. BT b. DXA
c. MRG c. Ortopantomografi
d. Anjiografi d. BT
e. DXA e. MRG
3. X-ışının biyolojik etkileri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden 8. Aşağıdakilerden hangisi kesitsel görüntüleme yöntemle-
hangisi yanlıştır? rinden biridir?
a. Deterministik etki tanısal dozlarda olmaz. a. Röntgen
b. Deterministik etki ile radyoterapide ciltte kızarıklık b. RG
olabilir. c. Anjiografi
c. Sitokastik etki yüksek dozlarda ortaya çıkar. d. BT
d. Sitokastik etki kanser oluşumuna neden olabilir. e. Radyoskopi
e. Sitokastik etki mutasyonlara neden olabilir.
9. Organ ve sistemlerin görüntülenmesinde öncelikli seçil-
4. Radyasyondan korunmada çekim sırasında aşağıdakiler- mesi gereken cihaz ile organ sistem eşleşmelerinden hangisi
den hangisini yapmak yanlıştır? doğrudur?
a. Teknisyen veya hasta için kurşun koruma kullanmak a. Fetus inceleme-MRG
b. Kurşun paravan yoksa X-ışını kaynağından olabildi- b. Beyin-Radyoskopi
ğince uzak durmak c. Akciğerler-Röntgen
c. Hastanın çekilecek bölgesi için ışın sınırlayıcı cihaz d. Kemikler-BT
kullanmak e. Gastrointestinal sistem-US
d. Hastaya uygun pozisyon ve doz vermek
e. Hastayı pozisyonunu bozmaması için çekim sırasın- 10. Spesifik görüntüleme cihazlarının özellikleri ile ilgili aşa-
da tutmak ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
a. Mamografi cihazında yüksek enerjili özel tüp bulunur.
5. Aşağıdakilerden hangisi dijital radyolojinin avantajların- b. Ortopantomografi cihazı alt ve üst çenenin ve dişleri
dan biri değildir? görüntüler.
a. Network aracılığı ile görüntülerin istenen yere akta- c. Osteoporozun erken tanısı DXA ile sağlanır.
rılabilir. d. Anjiografi cihazı hem tanı hem de tedavi için kulla-
b. Görüntü üzerinde gri tonlama değişikliği ile doz ha- nılır.
talarının önüne geçilebilir. e. Bu cihazların hepsinde enerji olarak x-ışını kullanılır.
c. Kaset, film, banyo solüsyonu, karanlık oda gibi ge-
reksinimler ortadan kalkar.
d. Pahalı sistemlerdir ve kendini uzun dönemde amorti
eder.
e. Hasta analog sistemlere göre daha az radyasyon alır.
Yaşamın İçinden
GÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI TÜRKİYE’DE YETERSİZ SADECE 26 İLDE PET/CT VAR
Tıbbi Görüntüleme Teşhis ve Tedavi Teknolojileri Derneği Kanser vakalarının tanısında ve tedavi sürecinin izlenme-
(Tıp Gör Der), Türkiye’de 1 milyon kişiye 28 adet ileri tek- sinde kullanılan en gelişmiş teknoloji olan PET/CT tüm
noloji tıbbi görüntüleme cihazı düştüğünü açıkladı. Ülkede Türkiye’de 96 tane. Yani 1 milyon kişiye 1,2 adet PET/CT
toplam 2 bin 182 MR, BT, ultrasonografi, PET-CT, radyo- cihazı düşüyor. Tümer, Türkiye’de sadece 28 ilde PET/CT
terapi gibi ileri teknoloji tıbbi cihazı bulunduğunu belirten cihazı bulunduğunu belirterek, “Bu sayı Avrupa’nın yakla-
derneğin başkanı Esen Tümer, “Batı Avrupa’daki bu rakamlar şık dörtte biri” dedi. İstanbul’da 31, Ankara’da 13, İzmir’de 8,
Türkiye’nin yaklaşık 3 katı” dedi. Adana ve Antalya’da 4’er adet var.
......... .........
7x24 ÇEKİM SAKINCALI ÖZEL HASTANELER TIBBİ CİHAZLARDAN DAHA
Özellikle kamu hastanelerinde hasta bekletilmemesi için ZENGİN
tıbbi cihazlar 24 saat, durmaksızın çalıştırılıyor. Bu yoğun- Tümer, Türkiye’de 2013 yılında 163 milyon dolar olan ileri
luğun cihazların verimi ve doğru tanıya etkisini sorduğumuz teknoloji tıbbi cihaz pazarının, 2022’de 187 milyon dolara
Tümer, “Aletlerin çok çalışıyor olması, verimli olması anla- çıkacağını söyledi. Tümer, “Devletin sağlık alanındaki yatı-
mına gelmiyor. Bilakis çok yanlış. Bu cihazların bir ömrü, rımları, Türkiye’de giderek yaşlanan nüfus, kronik hastalıklar
performansı var. Bizde sadece hastalar beklemesin diye bir ve obezitedeki artış, sağlık turizmi yatırımları gibi faktörler
cihazdan günde 100-150 görüntü alabilmek için kısa aralık- pazarın büyümesini tetikleyen faktörler arasında yer alıyor”
larla, doğru protokoller yapmadan çekimler yapılıyor. Aynı dedi.
cihaz Avrupa’da günde 20-30 bilemediniz en fazla 40 hasta Tümer’in paylaştığı rakamlar özel hastanelerin elinde, dev-
çekiyor. Sonra çekimlere göre doktor, “Bu çamur gibi” diyor, letten daha fazla ileri tıbbı teknoloji cihazları bulunduğunu
bir daha çekim istiyor. Bunlar gizli maliyetler. Ayrıca alet- ortaya koyuyor. BT’lerin yüzde 46’sının kamu, yüzde 54’ü
lerin kalibrasyonunun yapılması hem kullanıcılar hem de özel hastanelerde. MR’ların yüzde 35’i kamu, yüzde 65’i özel
hastaların güvenliği için önemli. Tedavinin doğru yapılması hastaneler. PET/CT’lerin de yüzde 48’i kamu, yüzde 52’ü özel
da kalibrasyonla ilgili. Kalibrasyon iyi olmadığında örneğin sektörde. ........
kanserler atlanabiliyor. Sağlık Bakanlığı üreticileri dışında CİHAZLARIMIZ ‘ORTA YAŞLI’
da kalibrasyon yapanlar olsun diyor. Ama kalibrasyonu ehil Tümer Türkiye’deki cihazların sayıca Avrupa’nın çok gerisin-
adamlar yapsın. Bakanlık henüz bu ehli adamların tanımını de kalmasının yanısıra nitelik olarak da sorun taşıdığını söy-
ortaya koymadı” dedi. ledi. Tümer, “Nitelik açısından ideale ulaşabilmek için tüm
EN ÇOK TOMOGRAFİ VAR cihazların yüzde 60’ının 0-5 yaş arası, yüzde 30’unun 6-10
Tümer Türkiye’de en fazla bulunan ileri teknoloji görüntüle- yaş arası, yüzde 10’unun ise 10 yaş ve üstü olması gerekiyor.
me cihazının 1150 adetle BT (bilgisayarlı tomografi) olduğunu Türkiye’deki cihazlar şu anda sarı alarm veriyor, ortalardayız”
belirtti. Başka bir deyişle her 1 milyon kişiye 15 BT düşüyor. Tü- dedi.
mer “Avrupa’daki BT’lerin ortalaması Türkiye’nin 2 katı” dedi.
En fazla BT cihazı Edirne’de var. Edirne’de 1 milyon kişiye Kaynak: http://www.hurriyet.com.tr/saglik-yasam/26253654.
27,6 BT düşüyor. Edirne’yi Batman, Malatya, Ankara ve Bolu asp 21.04.2014
izliyor. BT’lerin yüzde 74’ü 20 şehirde toplanmış. BT’lerin
267’si İstanbul, 112’si Ankara, 73’ünün İzmir, 42’si Adana ve
34’ü Antalya’da.
NÜFUS BAŞINA EN ÇOK MR BATMAN’DA
Tepeden tırnağa neredeyse tüm bedende kullanılan MR’dan
Türkiye’de toplam 760 tane var. Tümer, “Türkiye’de her 1
milyon kişiye sadece 9,9 MR cihazı düşüyor” dedi. En çok
MR bulunan illerin başında 206 cihazla İstanbul geliyor.
Ankara’da 81, İzmir’de 50, Antalya’da 29 ve Adana’da 23 MR
cihazı bulunuyor. Yine nüfusa oranla en fazla MR cihazı bu-
lunan ilk 5 ili ise Batman, Edirne, Tunceli, Isparta ve Ankara.
Okuma Parçası
Türkiye’de Tıpta İlk X Işınlarını Kullanan Dr. Esad Feyzi • El ve ayak çarpıklıklarının incelenmesinde
X ışınlarının 8 Kasım 1895 yılında Wilhelm Conrad Röntgen • Böbrek ve mesane taşlarının teşhisinde
tarafından keşfedilmesinden hemen sonra, röntgen tekniğini • Adli tıp sahasında
bir Fransızca tıp dergisinden öğrenen Dr. Esad Feyzi, ilk ba- Esad Feyzi, 1897 Türk-Yunan harbinde, radyografi ve rad-
sit röntgen cihazını Tıbbiye’de mütevazi olanaklarla kurmuş yoskopi uygulamalarını, gözlem ve istatistiklerini yayın hali-
ve ilk radyografileri almayı başarmıştır. O sırada Tesalya’da ne getiremediğinden, bu öncü uygulama dünya literatürüne
patlak veren Türk-Yunan savaşında cepheden getirilen yara- geçememiştir. Ancak 1899’da klinik radyoloji uygulamaları-
lı askerler üzerinde röntgen tekniğini uygulama önerisinde nı ve Yıldız Hastanesi’ndeki çalışmalarını kapsayan uzunca
bulunmuştur. Opr. Dr. Cemil Paşa’nın da desteğiyle, arkadaşı bir makale hazırlamıştır. X- ışınları konusunda ülkemizde
Dr. Rıfat Osman ile beraber, Yıldız Hastanesi’nde, bu tekniği yayınlanan ilk makale “Röntgen Şu’â’âtının suret-i istihsali,
yaralı erlerin vücutlarındaki kırık, çıkık ve mermi parçala- havassı, mahiyeti, tatbikat-ı tıb-biyesi”, Nevsal-i Afiyet’te ya-
rının radyografiyle tespit edilmesini sağlayan hekim grubu yınlamıştır.
içinde yer almıştır. Dr Esat Feyzi, ülkemizde tıbbi ortamda Esad Feyzi Mekteb-i Tıbbiye-i şahane den mezun olduktan 4
ilk X ışınını üreten kişidir. yıl sonra 1901 yılında 28 yaşında ve 3 aylık evli iken en ve-
X-ışınlarını Ders Yaptı rimli çağında yüzünde çıkan bir yaranın (erisipel) menenjite
1897 senesinde yüzbaşı rütbesiyle Tıbbiye’den mezun olan çevirmesi nedeniyle yaşamını kaybeder.
Esad Feyzi, burada röntgen ışınlarını tanıtarak Tıbbiye’nin
ders programına dahil etti. Ayrıca Baş Cerrah Cemil Topuz- Kaynak: http://fesraoz.blogspot.com.tr/2012/05/turkiyede-
lu Paşa’ya ricada bulunarak cerrahi bölümünde “Röntgen tipta-ilk-x-isinlarini.html
Şu’a’atı il Muayene Şubesi” adında bir şubenin açılmasını 16.05.2012
sağladı.
Röntgen Şuâ’âtı ve Tatbikat-ı Tıbbiye ve Cerrahiyesi
Esad Feyzi savaş sonrasında x-ışını ile ilgili çalışmalarını Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
bir kitapta topladı. “Röntgen Şu’â’âtı ve Tatbikât-ı Tıbbiye ve 1. c Yanıtınız yanlış ise “X-ışını” konusunu yeniden göz-
Cerrahiyesi” 1898 yılı el yazması tek nüsha, 76 sayfa kitabın den geçiriniz.
bölümleri; Elektrik bilgisi, röntgen çekim tüpleri ve çekimin 2. a Yanıtınız yanlış ise “Görüntü Oluşumu” konusunu
nasıl yapılacağı, film banyosu, x-ışınlarının tıptaki çeşit- yeniden gözden geçiriniz.
li uygulamaları, çizimler. Kitabın sonunda birisi kendi sağ 3. c Yanıtınız yanlış ise “Radyasyondan Korunma” konu-
eline ait olan 12 röntgen filminin fotoğrafları bulunmakta- sunu yeniden gözden geçiriniz.
dır. Önsözü yazan Cemil Paşa’nın ifadesine göre, 76 sayfalık 4. e Yanıtınız yanlış ise “Radyasyondan Korunma” konu-
bu kitap, röntgen konusunda ülkemizde yazılmış ilk klinik sunu yeniden gözden geçiriniz.
radyoloji eseridir. Ne yazık ki basılamadığı için uluslararası 5. d Yanıtınız yanlış ise “Dijital Radyografi” konusunu
literatüre geçememiştir. Kitap, Esad Feyzi’nin iki yıl boyunca yeniden gözden geçiriniz.
radyolojik uygulama ve denemelerini, bu konudaki gözlem 6. b Yanıtınız yanlış ise “MRG” konusunu yeniden göz-
ve düşüncelerini ve kendisinin çizmiş olduğu sulu boya re- den geçiriniz.
simleri içerir. 7. e Yanıtınız yanlış ise “MRG” konusunu yeniden
Kitapta Bahsedilen X Işınlarının Kulanım Alanları gözden geçiriniz.
• X ışınları Kurşun ve top parçalarının bedendeki yer- 8. d Yanıtınız yanlış ise “BT” konusunu yeniden gözden
lerinin tayininde geçiriniz.
• Özellikle çocuklarda rastlandığı üzere yemek borusu- 9. c Yanıtınız yanlış ise “Röntgen Cihazları” konusunu
na kaçan yabancı cisimlerin yerlerinin tayininde yeniden gözden geçiriniz.
• Vücudun herhangi bir bölgesine batan ve kırılan iğne, 10. a Yanıtınız yanlış ise “Mamografi” konusunu yeniden
tığ gibi cisimlerin yerlerinin tayininde gözden geçiriniz.
• Kırık, burkulma ve eklem çıkıkları tedavisinde
• Kemik hastalıklarının (kemik zarı iltihabı, kemik ilti-
habı, ilik iltihabı, kemik tüberkülozu, kas tüberkülo-
zu, kemik sertleşmesi gibi) tanısında

Sıra Sizde 1 İyotlu kontrast maddelerin kullanım yolu genelde intravas-
X-ışınları, havası alınmış, vakumlu cam tüp içindeki anot külerdir. İntravenöz uygulama ile en sık yapılan incelemeler
(+) ve katot (-) arasında gerçekleşen bir dizi olay sonucu intravenöz pyelografi (İVP) ve BT incelemeleridir. İntraarte-
elde edilir. Katotda bulunan flaman, şekil olarak ampüllerde- riyal kullanımı ise anjiografi işlemleridir. Ayrıca baryumun
ki spiral tellere benzer ve yüksek ısıya dayanıklı olması için kullanımının kontrendike olduğu durumlarda (perforasyon,
tungstenden yapılmıştır. Anot disk şeklindedir ve sürekli dö- fistül gibi) gastrointestinal sistem görüntülemede kullanılır.
nerek elektronların çarptığı yüzeyin genişlemesini sağlar ve Artrografi incelemelerinde (röntgen veya BT), iyotlu kont-
ısınmayı azaltır. Anot ile katot arasına yüksek gerilim uygu- rast maddelerin intra-artiküler uygulaması yapılır. İntravas-
lanır ve ısınan katotdan bir elektron bulutu salınır. Bu elekt- küler kullanımda hafiften (bulantı-kusma, ürtiker, taşikardi,
ron bulutu anota doğru yönlenir ve anot üzerinde “hedef ” ağızda metalik tat), ciddi (hipotansiyon, ciddi bronkospazm,
adı verilen ve yine yüksek ısıya dayanıklı bölgeye çarpar. Bu kardiak arrest) boyutlara ulaşabilen yan etkiler görülebilir.
çarpma sonucu elektronların kinetik enerjisi yaklaşık %99 Riskli hasta grubunda kullanılmaması tavsiye edilir.
oranında ısıya dönüşür. Kalan yaklaşık %1 x-ışınıdır. Olu- Gadolinyumlu kontrast maddeler MRG’de T1 ağırlıklı se-
şan x-ışınının yaklaşık %85’lik kısmı frenleme radyasyonu- kanslarda parlamaya neden olarak doku karakterizasyonun-
dur. Bu radyasyon, katotta hızlandırılan elektronların anota da yardımcı olur. Gadolinyumlu kontrast maddeler en sık
çarpması, buradaki atomların elektron bulutunu geçerek intravenöz yolla kullanılır, eklemlere intra-artiküler uygula-
çekirdeğe yaklaşması ve çekirdeğin çekim gücü ile yavaşla- maları ile MR artrografi tetkikleri yapılabilir.
tılması ile oluşur. Bir de %15’lik kısım vardır ki karakteristik
radyasyon olarak adlandırılır. Buradaki olay ise elektronların Sıra Sizde 3
anot atomlarının iç yörüngelerinden elektron sökmesi ve bu US incelemelerinde B-mode dışında A-mode ve M-mode gö-
elektronun yerinin dış yörüngedeki bir elektron tarafından rüntüler bulunur.
doldurulmasıdır. Bu sırada x-ışını oluşur. Oluşan x-ışını, tüp Amplitüd-mode, proba geri dönen yansımış sesin oluşturdu-
camının daha ince olduğu ve tüp penceresi olarak adlandı- ğu elektrik sinyallerinin bir monitörde sadece amplitüdlerini
rılan bir alandan koni şeklinde salınır. Salınım alanı dışında aktaran grafikler şeklinde gösterilmesine verilen addır. Kli-
x-ışını sızıntısı olmaması için tüp, kurşun bir koruyucu içine nikte daha çok göz incelemelerinde kullanılır.
yerleştirilir (haube). Haube içinde tüp dışında yağ bulunur. Motion-mode, kalp gibi hareketli organların incelenmesinde
Yağın iki önemli fonksiyonu vardır: Oluşan ışının azaltılma- kullanılmaktadır. Ekokardiyografide kalp duvar ve kapak-
sı, yüksek voltajın yalıtılması. çıkları gibi yansıtıcı yüzeylere karşılık gelen tek tek noktalar
ekranda çizgi hâline gelir ve amplitüd zaman eğrisi şeklinde
Sıra Sizde 2 grafiksel görüntü oluşur.
Kontrast kelime anlamı olarak “zıtlık” anlamına gelir. Kont-
rast oluturan maddeleri pozitif kontrast sağlayan yani gö- Sıra Sizde 4
rüntüde parlama, beyazlaşma oluşturan maddeler ve nega- Kemik mineral değerlerini kantitatif olarak belirleyen cihaz-
tif kontrast oluşturan yani görüntüde siyahlaşma oluşturan lar ve kullandıkları enerjiler şunlardır:
maddeler (hava, karbondioksit) olarak iki gruba ayırabiliriz. 1. Single Foton Absorbsiyometri (SPA)- gama ışını
Pozitif kontrast maddeler radyografi cihazlarında baryumlu 2. Dual Foton Absorbsiyometri (DPA)- gama ışını
ve iyotlu, BT’de iyotlu, MR’da gadolinyumlu kontrast mad- 3. Single Enerji x-ray Absorbsiyometri (SXA)- x-ışını
delerdir. 4. Dual Enerji x-ray Absorbsiyometri (DXA)- x-ışını
Baryumlu kontrast maddeler suspansiyon şeklindedir. Su ile 5. Kantitatif US-ultrases
dilüe edilerek rektal yoldan veya direk içilerek oral yoldan 6. Kantitatif BT-x-ışını
tatbik edilir ve üst veya alt gastrointestinal sistem görüntü- • Tek Enerjili Kantitatif BT
lenir. Tek kontrast incelemelerde sadece baryumlu kontrast • Çift Enerjili Kantitatif BT
madde kullanılırken çift kontrast incelemelerde ilave olarak
hava verilir. Bu şekilde duvar mukoza yapısı ve patolojileri
daha iyi değerlendirilir. Yan etkileri bulantı-kusma, karında
kramp ve huzursuzluk hissidir.
Kaya, T., Adapınar, B. ve Özkan R. (1997). Temel Radyoloji
Tekniği, Bursa: Güneş Nobel Tıp Kitabevleri.
Tuncel, E. (1994). Klinik Radyoloji, Bursa: Güneş Nobel Tıp
Kitabevleri.
Gülsoy, U.K. ve Oyar, O. (2003). Tıbbi Görüntüleme Fiziği,
Ankara: Rekmay Ltd.Şti.
Chen, M.Y.M., Pope T.L. ve Ott D.J. (2007). Çeviri editörü:
Tunacı, A., Çeviri:Tiryaki, B. Temel Radyoloji, İstanbul:
Nobel Tıp Kitabevleri.
Gunderman, R.B. (2003). Çeviri editörü: Çetin, M. Temel
Radyoloji Klinik Bulgular-Fizyopatoloji-Görüntüle-
me, İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
Sancak, İ.T. (2015). Temel Radyoloji, Ankara: Güneş Tıp Ki-
tabevleri.
www.tmrd.org.tr/index/default.aspx?id=964
http://www.wjnm.org/viewimage.asp?img=WorldJNuclM
ed_2015_14_2_125_153911_f1.jpg
Görsel Kaynaklar
Resim 4.4: www.toshibamedicalsystems.com/products ad-
resinden Eylül 2015 tarihinde alınmıştır.
Resim 4.18: www.toshibamedicalsystems.com/products ad-
resinden Eylül 2015 tarihinde alınmıştır.
5
Amaçlarımız
 Acil yardım ünitesi ile ambulans cihaz ve malzemelerini tanımlayabilecek,
 Acil yardım ünitesi ile ambulans cihaz ve malzemelerinin hangi durumda ve
nasıl kullanıldığını açıklayabilecek
Anahtar Kavramlar
• Yeniden Canlandırma • Dolaşım Desteği
• Solunum Desteği • İmmobilizasyon
İçindekiler
• GİRİŞ
Acil Yardım Ünitesi ile Ambulans • ACİL YARDIM ÜNİTESİ CİHAZ VE
Tıbbi Cihaz ve Malzemeleri MALZEMELERİ
Cihaz ve Malzemeleri
• AMBULANS CİHAZ VE MALZEMELERİ
Acil Yardım Ünitesi ile
Ambulans Cihaz ve
Malzemeleri
GİRİŞ
Acil yardım ünitesi ile ambulans cihaz ve malzemeleri; insan hayatını tehdit eden hastalık-
lar, yaralanmalar ve diğer durumlarda canlılığı devam ettirmek için kullanılan araçlardır.
Bu cihaz ve malzemeleri kullanarak duran bir solunum veya dolaşımı yeniden baş-
latabilir ve böylece temel yaşam desteğini sağlayabiliriz. Bundan dolayı bu cihaz ve mal-
zemeleri tanımak, kullanıldığı durumları ve nasıl kullanıldığını açıklayabilecek bilgi ve
beceriye sahip olmak gerekir.
Edineceğiniz bilgi ve beceriler acil yardım ünitesi ve ambulansta görev yapmanızda
yardımcı olacaktır.
ACİL YARDIM ÜNİTESİ CİHAZ VE MALZEMELERİ
Defibrilatör
Defibrilatör elektirik akımı ile kontrollü olarak Kalp üzerine etki ederek elektroşok ya-
pılmasını sağlayan bir cihazdır. Deri üzerinden uygulanan tipine eksternal defibrilatör
denir. Otomatik eksternal defibrilatör cihazı stadyum, alışveriş merkezi, havaalanı gibi
halkın yoğun olarak bulunduğu alanlarda kolayca erişilebilecek şekilde yerleştirilmiş ola-
rak bulunur.
Monofazik olanlar tek yönlü akım verirler. Bifazik defibrilatörler yarı yük süresinde
aynı yönde, kalan sürede karşı yöne akım verirler. Bifazikler hayat kurtarmada monofa-
ziklerden daha üstün işlev görürler.
Defibrilatörler yüksek risk taşıyan tıbbi cihaz sınıfına girmektedir. Cihazın hasta üzerinde
arızalanmasına meydan vermemek için, defibrilatörlerin her 6 ayda bir test ve kalibrasyon
ölçümleri yapılmalıdır.
Hayatı tehdit eden kardiyak ritim bozukluğu, nabızsız ventriküler taşikardi ve ventriküler
fibrilasyon tedavisi ile çalışması yeni durmuş kalbin tekrar çalışması için kullanılır.
Elektrik enerjisi şok hâlinde verildiği takdirde kalp dışarıdan uyarılmış olur ve kasılır.
Bu şekilde uyarılmış kalp durmuşsa yeniden çalışmaya başlar. Multifokal atrial taşikardi,
Digital toxitesi ve katekolamin tetiklediği aritmilerde, Defibrilatör defibrilasyon ve
kardiyoversiyon yapmak için kullanılır.
Elektriksel defibrilasyon belirli düzeyde ventriküler uyarıyı sağlar. Şok sayesinde
fibrilasyon hâlindeki ventriküller normale döner.
Non senkronize defibrilasyon kardiyak döngünün herhangi bir yerinde elektrik akımı uy-
gularken, kardiyoversiyon ise büyük R dalgaları ya da QRS kompleksine senkronize elektrik
akımı uygular.
Eksternal defibrilatör iki Paddle aparatın kalbin sağ ve soluna deri üzerinden jel
sürülerek tutulması ile uygulanır.
Cihaz üzerinde açma kapama düğmesi(on/off), enerji ayarlama düğmesi, senkroni-
zasyon düğmesi (sync), şarj düğmesi (charge), deşarj düğmesi (discharge) ve Paddle bue-
lunur. 2-5 sn’de şarj eder.
Derivasyon ayarı (Lead select) DI,DII,DIII, bulunur.
Defibrilatörün gücü monofazik olarak (Low-10-20-30-50-100-200-300-360 joule) bi-
fazik olarak (0-200 joule) arasında ayarlanabilir.
Bifazik defibrilatörlerde şoklamaya 120 Joule ile başlanır, sonuç alınamaz ise 200, bir
sonraki aşamada ise 270 Joule verilir. Cihazdan cihaza farklılık göstermek ile beraber mo-
nofazik cihazlarda 360 Joule baz alınırken bifazik cihazlarda verilmesi gereken Joule ge-
nellikle 120-200 Joule civarındadır.
Kalp fonksiyonları durduktan sonra ne kadar çabuk defibrilasyon ve kardiyopulmoner
resüsitasyon (CPR) işlemleri yapılırsa hayata döndürme oranı o kadar yüksektir.
Kaşıkların yerleştirilmesinde anterolateral ve anteroposterior yaklaşımları seçilebilir.
Anterolateral yaklaşımda kaşıkların biri (apex) sol 4.-5. interkostal aralığa midaxiller
hatta, diğeri (sternum) sağ sternum kenarında 2.-3. interkostal aralığa yerleştirlir.
Anteroposterior yaklaşımda ise kaşıklardandan biri sağda sternum üstüne, diğeri sol
skapula ve vertabra arasına yerleştirilir.
• Defibrilatörü açın.
• Senkronizasyon düğmesine basın.
• Enerji seçimini yapın.
• Lead seçimini yapın.(1,2,3)
• Kaşıkları jelleyin.
• Hastanın göğüs duvarına yerleştirin.
• Monitörden ritmi değerlendirin.
• Ekibinize defibrilatörü şarj edeceğinizi haber verin.
• Apeks kaşığının şarj düğmesine basın.
• Şarj sinyali gelince ekibinize seslenin:
• 3 deyince şoklayacağım.
• 1…ben çekildim.
• 2…siz de çekilin.
• 3…herkes çekilsin.
• Kaşıklara 10 kg’lık kuvvet uygulayın.
• Her 2 discharge düğmesine aynı anda basın.
Yüksek enerjili şoklar miyokardiyal nekroza sebep olabilir.
http://www.aciltıp.com/defibrilasyon-kardiyoversiyon 8.10.2015
5. Ünite - Acil Yardım Ünitesi ile Ambulans Cihaz ve Malzemeleri 107
Resim 5.1
Defibrilatör
Laringoskop
Dili bastıran bleyti ile ucunda ışığı olan doğrudan larinksin gözle görülmesi için kullanı-
lan bir cihazdır. Sap (handle) ve bleyt (blade) adlı iki parçadan oluşur. Sap içine yerleştiri-
len pillerden oluşan enerji ile bleyt takıldığı zaman bleyt üzerindeki ampuller ışık üretir.
Bleytin şekline göre ya Macintosh-eğri ya da Miller-düz olarak adlandırılır. Erişkin ve
çocuklar için çeşitli boylarda bleytler bulunur. Fiber optik olanları da vardır.
Solunumu duran ya da solunumu yetersiz olan hastaların solunumu güvenlik altına almak
veya solunumu kontrol etmek amacıyla solunum desteği için endotrakeal tüpün Trakea
içine yerleştirilmesi gerektiğinde Laringoskop ihtiyacı doğar.
Laringoskop endotrakeal tüpün Trakeaya yerleştirilmesi yani endotrakeal entübasyon
için kullanılır.
Bleyt (blade), Sap (handle) denen cihazın gövdesine takılır ve sol el ve parmaklarla tutu-
lur. Kesici dişlerden larinkse kadar olan pasaj ve trakea düz hatta getirilmelidir. Sağ elin
başparmağı, mandibulaya basıp ağzı açarken Laringoskop bleydi ağıza nazikce itilir, ağız
boşluğunda dili sola toplayarak uvula görülene kadar yavaşça ilerletilmelidir.
Düz blade kullanılıyorsa bleydin ucu ile epiglot kaldırılır ve glottis görünür hâle geti-
rilir ve buna direkt kaldırma denir. Eğri blayd ile laringoskopi yapılıyorsa blaydin ucu dil
ile epiglotun yaptığı açıya (vallekulaya) doğru itilir böylece dil kökünün kaldırılmasıyla
epiglot da kalkar ve glottis görülür ki buna indirekt kaldırma denir.
Resim 5.2
Laringoskop
Monitör
Temel olarak kalp aktivitesini yani kalp ritmini ve ST segmentini takip etmek gerektiğin-
de kaydetmek amacıyla kullanılan bir cihazdır. Bu cihazların kan basıncını ölçen oksijen
saturasyonunu ölçen, vücut sıcaklığını ölçen gelişmiş şekilleri de mevcuttur.
Temel olarak kan dolaşımı kontrolü monitör ile yapılır. Hastanın kan dolaşımında sorun
olup olmadığını anlamak için hastayı mönitörize etmek şarttır. Kalp aktivitesinin olup ol-
madığının tespiti ile kalp ritminde değişiklikler olup olmadığının ve fibrilasyon teşhisinde
kullanılır.
Elektrodlar deri üzerine yapıştırılarak kullanılır. Yapıştırılmadan önce deri kirli ise su
ve sabunla temizlenir ve gerektiğinde kıllar tıraş edilebilir.
Monitörizasyon için basitçe elektrotlar; Sağ kol (RA) elektrotu sağ omuza yakın inf-
raklaviküler fossa üzerine, sol kol (LA) elektrotu sol omuza yakın infraklaviküler fossa
üzerine, sol bacak (LL) elektrotu abdomenin sol tarafında göğüs kafesinin altına yerleşti-
rilir. Daha fazla yani 5 veya 10 elektrot ile de monitörizasyon yapılabilir. Hasta başı moni-
törizasyon esnasında ekstremite elektrotları gövdeye yapıştırılır.
Resim 5.3
Monitör
Elektrokardiyograf Cihazı
Kalpte meydana gelen elektriksel faaliyetin dolayısıyla kalp kası ile ileti sisteminin duru-
munu kaydetmeye yarayan cihazdır.
Kâğıt üzerindeki kayıta da elektrokardiyogram denir.
Kalple ilgili herhangi bir problem düşünülen tüm hastalarda elektrokardiyogram (EKG)
yapılması gereklidir.
Elektrotlar önce hastanın kol ve bacaklarına bağlanır. Sağ bacaktaki elektrot topraklama
içindir.
1. Derivasyon (D I), sol kol-sağ kol arasındaki farkı;
2. Derivasyon (D II), sağ kol-sol bacak arasındaki farkı;
3. Derivasyon (D III), sol kol-sol bacak arasındaki potansiyel farkını yansıtır.
Bunlar standart derivasyonlardır.
Unipolar ekstremite kayıtları: Sıfır potansiyeli olan merkezi uca göre potansiyel farkı-
nın ölçümüne dayanır. Sağ kol, sol kol ve sol bacak potansiyel farkına bakılır. Bunlar da;
aVR (sağ kol), aVL (sol kol) ve aVF (sol bacak)dir.
Bu derivasyonlardan başka göğüs çevresinden alınan 6 çeşit derivasyon daha vardır.
(V1, V2, V3, V4, V5 ve V6).
• V1: Sağ 4. interkostal aralığın sternumla birleştiği noktaya,
• V2: Sol 4. interkostal aralığın sternumla birleştiği noktaya,
• V3: V2 ve V4’ün arasına gelecek şekilde,
• V4: Sol 5. interkostal aralığın midklavikuler hatla kesiştiği noktaya,
• V5: Sol 5. interkostal aralığın ön aksiller hatla kesiştiği noktaya,
• V6: Sol 5. interkostal aralığın midaksiller hatla kesiştiği noktaya,
Böylece 12 derivasyon sırasıyla kâğıt üzerine geçirilir.
Resim 5.4
Elektrokardiyografi
Cihazı
Ventilatör Cihazı
Respiratör ve denen ventilatör solunum desteği için kullanılan cihazlara verilen addır. So-
lutucu veya solunum cihazı olarak da adlandırılır. Bu cihazlar hastalara otomatik olarak
solunum yaptırırlar.
Hastaların kendi kendine solunumunun hiç olma-
Resim 5.5
dığı ya da yetersiz olduğu durumlarda kullanılır. Çok
Ventilatör hızlı ve yüzeysel solunumda olduğu gibi hastanın solu-
numunun zorlandığında ayrıca solunum yüzeysel ise
normal derinliğine ulaştırmak ve solunumu etkinleştir-
mek, oksijenlenmeyi artırmak için ventilatör kullanılır.
Hastanın ventilatöre bağlanması ağzı ve burnu bir-
likte içine alarak kapatan maske yardımı ile yapılabilir
ki buna dışarıdan (non invaziv) solutma denir.
İnvaziv ventilasyon (girişimli solutma) şeklinde so-
lutma, cihazının Trakea içine yerleştirilen endotrakeal
tüpün ucuna bağlanarak ya da trakeostomi açılmış ise
buradaki tüpe bağlanarak hastanın solutulması işlemidir.
Respiratory rate başlangıçta dakikada 10 – 16 ara-
sında olacak şekilde ayarlanır.
Her bir solutma esnasında solutucudan hastaya veri-
lecek Tidal Volüm genellikle 5-15 cc/kg olarak hesaplanır.
Hastaya solutucu aracılığıyla verilen havanın için-
deki oksijenin yüzdesi (Fractional Inspired Oxygen) %
21 - % 100 aralığında Parsiyel arteriyel oksijen basıncı PaO2 > 60 - mmHg veya Oksijen
satürasyonu SaO2 > %90 - olacak şekilde ayarlanır.
Soluk alıp verme arasındaki oranın (Inspiratory: Expiratory (I:E) Ratio) genellikle 1:2
veya 1:1.5 olarak ayarlanır.
Hastayı soluturken, solutucunun verdiği havanın en yüksek ve düşük basınç sınırları
(Pressure Limit) 10-20 cm H2O, inspirasyon basıncında en fazla 35 cm H2O olmalıdır.
Kan Şekeri Ölçüm Cihazı (Glukometre)

Kandaki glikoz oranı desilitre başına miligram (miligram/desilitre, mg/dl) olarak ölçen
cihazlardır.
Koma durumunda komanın sebebinin diyabetik ketoasidoz olup olmadığının belir-
lenmesi için ve genel durumu bozuk hastalarda istenen tahlillerden biridir. Diabetes Mel-
litus (şeker hastalığı) tanısı koymak gerekli bir tahlildir. İnsülin verilen hastalarda insülin
miktarını ayarlamak için de mutlaka kan glikoz değerine bakılmalıdır.
Kan şekeri ölçümünde lazım olacak malzemeler kan şekeri ölçüm cihazı, parmağı de-
lecek lanset veya iğne, test strip kutusu ve alkollü pamuktur. Delinecek olan parmak alkol-
lü pamukla silinir ve alkolün kuruması beklenir.
Parmak lanset veya iğne ile delindikten sonra bir damla kan strip üzerine damlatılır.
Strip kan damlası değdirildiğinde kanı absorbe eder.
Cihaz açma kapama tuşuna basılarak açılarak test stribi cihaza uygun şekilde yerleşti-
rilir ve sonuç vermesi beklenir. Birkaç saniye sonra sonuç cihazın ekranından okunur ve
işlem tamamlanır.
Bu cihazların çoğu bu sonuçları hafızasına da kaydeder. Böylece kaydedilen sonuçlar
istendiği zaman hafızadan görüntülenebilir. Test sonrası cihaz kapatılır, kullanılan lanset
ve strip tıbbı atık kutusuna atılır.
Resim 5.6
Kan Şekeri Ölçüm
Cihazı
İntraosseoz Tabanca ve İğneleri

Kemiklerin medüller kavitesine infüzyon vermek amacıyla ulaşmak için kullanılan cihaza
İntraosseoz tabanca denir ve burada bahsedilen iğnelerde bu tabanca ile kullanılır. Kemik
içine verilen ilaç veya sıvı medüller kaviteden venöz sisteme katılır.
İntraosseoz tabanca ve iğneleri hangi durumlarda kullanılır:
Kan ya da vücut sıvılarının kaybı nedeni ile genel durumu kritik hâle gelmiş ya da damar
yolu ile acil ilaç verilmesi gereken hastalara çok hızlı ve iyi çalışan bir damar yolu açılması ge-
reklidir. Bu damar yolu bazen çeşitli nedenlerle açılamayabilir ya da açılması zaman kaybına
ve hastanın durumunun kötüleşmesi ya da hayatının kaybedilmesi ile sonuçlanabilir. Böyle
durumlarda intraosseoz tabanca ve iğnesi kullanılarak ilaç veya sıvılar buradan verilebilir.
Bu hastalar acil servise gelmeden önce uğraşıldığı hâlde damar yolu açılamamış ya da açıl-
dığı hâlde yeterli ilaç veya sıvı verilemeyen yani çalışmayan damar yolu varsa intraosseoz
tabanca kullanılma gereği oluşur.
Yetişkin ve 6 yaş üstü çocuklar için 15 gauge trokar iğnesi daha küçük çocuklar için
ise 18 gauge trokar iğnesi intraosseoz tabanca ile kullanılır. Trokar iğnesinin penetrasyon
derinliği olgu yaşına ve seçilen anatomik bölgeye göre cihazdan ayarlanır. Uygulanacak
bölge antiseptik solüsyonla temizlenir. İntraosseoz tabanca sıkıca tutularak tabanca ucu
uygulanacak bölgeye dik olarak uygulanır. Emniyet açılarak tetiklenir böylece trokar hızlı
ve darbeli olarak kemik medullasına batması sağlanır.
Resim 5.7
İntraosseoz Tabanca
Oksijen Sistemi
Hastaya gerekli olan oksijenin sağlandığı cihaz ve ekipmanlara denir.
Oksijen ya bir oksijen tüpü ile ya da merkezi sistemden sağlanır.
Oksijen tüpleri metalden yapılmış sağlam silindir şeklindedir. Oksijen tüpü içindeki
basınç hastaya direk vermek için çok fazla olduğunda regülatör kullanılarak tüpten hasta-
ya verilmek üzere oksijen alınır. Flowmetre (akımölçer) ile oksijenin dakikada verilecek
miktarı litre olarak ayarlanır. Ayrıca Humidifer denen nemlendiriciler kullanılarak hastaya
verilen oksijenin nemlendirilmesi sağlanır.
Oksijen sistemi hastaya verilen oksijen konsantrasyonunu artırarak vermeyi sağlar.
Solunum güçlüğü çeken hastalarda arteriyel kandaki parsiyel oksijen basıncını artır-
mak gerektiği durumlar ile dolaşım yetmezliği, miyokart enfarktüsü, yanık, travma, sepsis
gibi genel durumu ağır hastalarda hücrelerin oksijen ihtiyacını karşılamak üzere kullanılır.
Hastanın solunumu durmuş ya da çok yetersiz ise oksijen ventilatör gibi diğer cihazlar
yardımı ile verilir.
Oksijen tüpden alınacaksa tüpün vanası açılır. Regülator tüpe takılı değilse sıkıca ve
tam olarak tüpe takılmalıdır. Gevşek takılmış bir regülatör tüpün vanası açılırken yara-
lanmaya yol açabilir. Humidifer kavanozu her kullanışta yıkanarak steril distile su ile 2/3
ü doldurulmalıdır. Flowmetre açılarak hastaya oksijen akışı sağlanır. Merkezî sistemlerde
genellikle regülatör bulunmaz Humidifer ve Flowmetre bir jak vasıtası ile oksijen pendan-
tına takılır. Humidifer yine aynı şekilde hazırlanır ve Flowmetre açılarak oksijen sağlanır.
Resim 5.8
Flowmetre
(Akımölçer) ve
Humidifer
Aspiratör
Hastanın herhangi bir yerinde biriken kan ve sıvıların bulunduğu yerden uzaklaştırılması
amacıyla kullanılan cihazlardır. Emme sağlayan bir pompa ve emilen sıvıların toplandığı
rezervuardan oluşur. Cerrahi aspiratörlerde emme olayı sırasında aspirasyon sondasının
dokuları yapışarak tıkanmasını önlemek amacıyla vakum yerine bir negatif basınç pom-
pası kullanılır.
Acil müdahalede öncelik, soluk yolunun açık olmasını ve sürekli açık kalmasını sağlamak
olmalıdır. Soluk yoluna acil müdahale sırasında aspiratör hep hazır olmalıdır. Çünkü has-
ta ağzı tükürük, sekresyon, kan, balgam başta olmak üzere çeşitli sıvılarla dolu olabilir.
Bunlar aspiratörle temizlenmelidir.
Yaralan bir arter veya venin bağlanması için bu damarların görülebilmesi amacıyla
burada biriken kanın da aspiratörle alandan uzaklaştırılması gerekir.
Aspiratör cihaz kullanımında, aspiratör hortumu aspiratöre bağlanır, aspiratör açma düğ-
mesi açılarak çalıştırılır.
Aspiratör hortumu ucuna aspiratör ucu takılır ve bu uç sıvıların üzerine tutulmak su-
reti ile kullanılır. Bir aspiratör ucu sadece tek hastaya kullanılmalı ve her hastada değişti-
rilmelidir ve uçlar steril olmalıdır.
Ağzı ve burnu sekresyon dolu oluğundan nefes alamayan hastada aspiratör bulunmaz ya da
1 çalışmazsa ne yaparsınız?
Resim 5.9
Aspiratör Cihazı
Servikal ve Spinal İmmobilizasyon Malzemeleri

Boyun ve diğer omurgaların yaralanması olan hastalarda taşıma sırasında omurilik (me-
dulla spinalis, Spinal cord) yaralanmasından korumak için kullanılan malzemelerdir.
Boyun için kullanılana boyunluk (cervical collar) diğer omurgaların yaralanmaları
için kullanılana da travma tahtası, sırt tahtası, vakum sedyesi, Back Raft Sistemi, kaşık
sedye (faraş sedye veya scoop sedye) gibi adlarla adlandırılır.
Servikal ve spinal immobilizasyon malzemeleri omurga stabilizasyonunun sağlanması ve
kırıkların desteklenmesi gerektiği durumlarda kullanılır.
Hasta nörolojik olarak normal görünse de ve bel/boyun ağrısından şikâyet etmese de
bu, omurga/omurilik yaralanmasının olmaması anlamına gelmemelidir.
Yaralı araç içinden çıkarılacaksa boyunluk kullanılarak çıkarılmalıdır.
Şuuru kapalı hastalar aksi radyolojik olarak kanıtlanıncaya kadar omurilik yaralanma-
larının olduğu varsayılır ve servikal ve spinal immobilizasyon uygulanır.
Yaralı araç içinden çıkarılacaksa kurtarma işleminde bir kişi hastanın başını ve boynu-
nu gövde ile nötral pozisyonda olacak şekilde sabitlemelidir. Uygun boyunluk takıldıktan
sonra fleksiyon, ekstansiyon veya rotasyon hareketlerinden kaçınılmalıdır. Boyun, elle sta-
bilize edilirken hastanın sırtına çıkarılma işleminde gövdeyi de sabitleyecek teçhizat yer-
leştirilir.
Yaralı araç içinden çıkarılacaksa önce boyunluk takılmalıdır.
Spinal immobilizasyonda hasta düz bir şekilde dikkatlice omurga tahtasına yerleştirilir.
Kollar ve bacaklar bantlarla veya sedye kemerleriyle sabitlenmelidir.
Eğer omurga yaralanması şüphesi olan birisi yerde bulunmuş ise sert boyunluk hemen
takılmalıdır. Boyunluğun uygulanması veya boyunun nötral pozisyona getirilmesi ağrıya
neden oluyor, ağrıyı artırıyor veya kas spazmına sebep oluyor ise bu girişimler durdurul-
malıdır. Bu durumda boyun, hastanın rahat ettiği bir pozisyonda sabitlenmelidir. Hasta
supin pozisyona getirilir ve sedyeye alınır. Alternatif olarak, hasta uzun tahtalara yatırı-
labilir. Boyun sargılarla sabitlenebilir. Rulo hâline getirilmiş materyaller hastanın boyun
altına yerleştirilerek normal servikal açı korunabilir.
Hasta omurga tahtasına alırken bir kişi hastanın başını kontrol altına alarak manev-
raları yürütür. Baş, hafif traksiyonda ve nötral pozisyonda tutulur. Diğer kişiler kollarıyla
hastanın omuz, gövde ve kalçasını kavrar. Başı kontrol altında tutan tecrübeli kişinin ko-
mutuyla tüm vücut aynı anda ve aynı düzlemde yana çevrilir. Yastık veya rulolar baş ve
gövdeyi yandan destekleyecek şekilde yerleştirilir ve şerit bantlarla alın, omuz ve kalça
sabitlenir.
Uygun boyunluk takıldıktan sonra fleksiyon, ekstansiyon veya rotasyon hareketle-
rinden kaçınılmalıdır. Boyun, elle stabilize edilirken hastanın sırtına çıkarılma işleminde
gövdeyi de sabitleyecek teçhizat yerleştirilir.
Resim 5.10
Travma Tahtası
Şekil 5.11
Boyunluk (cervical
collar)
AMBULANS CİHAZ VE MALZEMELERİ

Ambulans içinde yer alan cihazlar; Ambu, Laringoskop, Oksijen sistemi, kan şekeri ölçüm
çihazı ve tansiyon aletidir. Burada bellirtilen laringoskop, oksijen sistemi ve kan şeker
ölçüm cihazı acil yardım ünitesi cihaz ve malzemelerinde ünite başında yer verilmiştir.
Öncelikle ambu adı verilen ambulans cihazını tanıyarak başlayalım.
Ambu el yardımı ile sıkıştırılmak sureti ile içindeki havayı akciğere gönderebilen yapay
solunum cihazıdır.
Ambu cihazı, zor solunum yapan veya solunumu durmuş olan hastalara yapay solu-
num yaptırmak amacıyla el gücü ile kullanılır.
Ambu kullanılmadan önce çalışıp çalışmadığı kontrol edilir.
Maske bölümü ağız ve burunu içine alacak şekilde yüze yerleştirilir. Oksijen sistemi ile
kullanılacaksa hortumu oksijen sistemine bağlanır.
Hava sızmasını önlemek için baş ve işaret parmakları ile maske üzerine basınç yapılır.
Diğer parmaklar yaralının çenesini kavrar. Başın geriye doğru eğilmesini sağlar. Diğer el
ile ambu kesesi sıkıştırılarak havanın hastaya gitmesi sağlanır. Sıkıştırma sayısı normal
solunum sayısına göre planlanır. (dakikada 15 defa). Soluk yolunun açık kalması için baş
geriye doğru eğilir. Çene göğüsten uzaklaştırılır. Rezervuar balonunun tam dolması göz-
lenerek solunumun etkin olması sağlanır. Ambu cihazı kullanıldıktan sonra temizlenir ve
bakımı yapılır. Endotrakeal tüp veya trakeostomi kanülünden yapılacaksa maske kısmı
çıkartılmalıdır.
Ambunun balonu yaptırılmak istenen solunum sayısına göre sıkılarak hastanın göğüs
hareketleriyle kontrol edilir.
Şekil 5.12
Ambu
Tansiyon Aleti
Kan basıncını ölçmeye yarayan cihaza tansiyon aleti ya da kan basıncı ölçer denir. Ölçmede
kullandığı sisteme göre civa kullanan, hava sistemi ile çalışan ve elektronik olmak üzere
üç tipi vardır. Hava sistemi ile çalışan tipleri bir stetoskop ile birlikte kullanılır. Genellikle
hava sistemi tansiyon aletlerinde ölçüm yapılacak yere sarılan manşon, basıncın ölçüldü-
ğü ve gösterildiği manometre bulunur. Elle sıkınca havayı manşona gönderen puar, puara
dayanak olan puar kaşığı, hava valfi gibi parçaları vardır. Ölçüm skalası genellikle 0-300
mmHg dır.
Tansiyon aleti hasta muayenesinin bir parçası olarak yaygın olarak kullanılır. Tansiyonun normal değeri
120/80 mmHg ve altındaki
Hastanın kan basıncının yani tansiyonunun yüksek, normal ya da düşük olduğunun değerlerdir. 120-139/80-89
tanısını koymak için tansiyon ölçmek şarttır. mmHg prehipertansiyon (yüksek
tansiyon başlangıcı); daha yüksek
Tansiyon aletini kullanabilmek için önce hastanın kolu sıvanır. Manşonunun havası ta- değerler ise hipertansiyon olarak
mamen boşaltılır. Manşon, dirseğin 3 ile 4 cm kadar üst kısmında üst kola (manşonun adlandırılmaktadır ve hastalık
pompa ve göstergeye bağlayan iki hortumu kolun üzerinde kalacak şekilde) sarılır. Ölçüm olarak kabul edilir.
yaparken kullanılacak stetoskop diyaframı dirsek çukurunun gövdeye yakın tarafına braki-
al arter üzerine gelecek şekilde konulur ve stetoskop kulaklığı ölçümü yapan kişinin kula-
ğına takılır. Diyafram manşonun altına sıkıştırılırsa ölçümler hatalı sonuç verir. Hastanın
kolu alttan desteklenmelidir. Aksi takdirde hasta kolunu düşürmemek için uğraşırsa ölçme
hatalı çıkar.
Kol kalp seviyesinde tutulmaya çalışılır. Hava tahliye valfi saat yönünde çevrilerek
kapatılır. Hastanın pozisyonuna uygun olacak şekilde manometreden basıncı görerek
200mmHg (milimetre-civa) - 240mmHg seviyesine kadar şişirilir. Ya da manşon şişirme
sırasında stetoskopla dinlenerek nabız sesi kesilinceye yani sessiz oluncaya kadar şişirilir ve
bunun üzerine 30 mmHg. kadar daha şişirilir. Burada amaç manşon içindeki hava basıncı-
nın, damarlar içindeki basıncı yenmesidir.
Valf saat yönünün tersine çevrilerek hava yavaş yavaş saniyede 1-2 mm Hg boşaltılır ve
bu esnada stetoskop aracılığıyla sesler dinlenir ki bu seslere “Korotkoff sesleri” denir.
Stetoskoptan ilk seslerin geldiği anda manometreden okunan basınç büyük (sistolik)
tansiyondur. Manşon basıncı düşürülürken ses gelmeye devam eder daha sonra sesin şid-
deti azalır ve bir noktada duyulmaz olur. Sesin kesildiği anda manometreden okunan ba-
sınç değeri ise küçük (diyastolik) tansiyondur. Yani sesleri ilk ve son duyduğunuz basınçlar
size o kişinin tansiyonunu verir.
Tansiyon değeri sistolik kan basıncı değeri/diastolik kan basıncı değeri şeklinde yazılır
ve birimi milimetre civadır.
Dijital ölçüm yapan tansiyon aleti ile ölçüm tekniği:
Bir açma kapama düğmesi ve hafızadaki ölçümleri gösteren bir düğme bulunur. İster kol-
dan ister bilekten ölçüm yapılsın, prensip olarak cihaz veya manşon kalp hizasında tu-
tulmalı, ölçüm yapılırken konuşulmamalı, hareket edilmemelidir. Cihaz otomatik olarak
manşonu şişirip yine kendisi indirip sonucu ekranında gösterir. Aynı zamanda hemen
hepsinde nabız hızı da ayrıca gösterilir.
Şekil 5.13
Havalı Tansiyon Aleti
Ambulans Malzemeleri
Ambulans malzemeleri içinde çeşitli türde sedyeler yer almaktadır.
Sedye
Hasta veya yaralı taşımaya yarayan malzemeye sedye denir.
Sedyeler, kullanım alanına göre değişik şekillerde üretilmiştir. Depolama ve taşıma
kolaylığı sağlayan teleskopik ve katlanabilir sedye çeşitleri vardır. Katlanmayan sedyelere
adi sedyeler denir. Ambulanstaki kızağa tespit edilen kızaklı sedyeler, eklemli katlanabilir
sedyelerdir. Sedyede ince bir yatak ve yastık ile yaralıyı sedyeye bağlamaya yarayan askılar
ve bağlar vardır.
Teleskopik Sedyeler
Teleskopik sedyeler katlanabilir özelliğe de sahiptir. Sedyedeki iki sırığın boyu teleskopik
yapıdadır. Sedyenin boyu ayarlanabilir. Kullanılmadığı zamanlarda tutamaklar sırıklar altı-
na veya içine itilir. Katlanan sedye tek sırık halinde kolayca taşınır ve depolanır.
Dar geçitlerde, dönemeçlerde merdiven aralığında kısaltılarak dönüşler kolaylaşır.
Taşıma Tenteleri
Tente, branda veya sağlam kumaşlardan yapılmış sedyelerdir. Uzun kenarlarındaki delik-
lerden halat geçirilmiştir. Bu halatlara taşıma halatı denir. Halattan tutularak yaralı taşınır.
Taşıma tenteleri kolayca katlandığından depolama ve taşıma kolaylığına sahiptir. Afet-
lerde yaralı taşımayı kolaylaştırırlar.
Neil Robertson Sedye

Dayanıklı brandadan yapılmıştır ve içerisinde omurga tahtası bulunan sedyedir. Sırıkları
değişik materyalden yapılabilir. Sedyenin baş ve ayak tarafında taşıma halkaları vardır. Bu
halkadan çekme halatları geçirilir. Askı aparatları ile yatay asarak taşıma, dikey asarak taşı-
ma gibi geniş kullanım alanına sahip yaralıyı etkili bir şekilde hareketsiz ve ilk yardıma en
uygun konumda sabitleyen geniş kullanım alanına sahip bir sedyedir.
Neil - Robertson sedyesi dar aralıklardan su yolu ve kanalizasyon kanallarından ya-
ralının çekilerek taşınmasına yarar. Yaralıyı yüksekten indirme veya çukurdan çıkarmaya
yarayan mekanik yapıya sahiptir.
Sedyeye, yaralının baş, gövde ve ayaklarından tespitine yarayan kuşakları, bağları ve
yaralının örtülmesine yarayan ekleri vardır.
Adi Sedyeler
Tente, sırıklar, tutamakları ve sabit traverslerden meydana gelir. Adi sedyeler katlanmazlar.
Yaygın olarak kullanılan adi sedyeler iki veya dört kişi ile taşınır.
Ambulansa yaralı ile konan sedyenin ambulansa ve yaralının da sedyeye tespiti gerekir.
Eklemli Sedyeler
Sedye sırıklarının ortasındaki eklem ile sedye ikiye katlanarak boyu kısaltılır. Eklemli sed-
yeler, sadece depolama ve taşıma kolaylığı sağlar.
Sedye hangi durumlarda kullanılır:
Sedye hasta ve yaralı insanların bir yerden başka bir yere taşımasında kullanılır.
Taşınacak kişi battaniye ya da benzeri bir malzeme ile sarılır ve sedye üzerindeki kişinin
düşmesini önlemek için sedyeye mutlaka tespit edilir. Bu işlemleri yaparken bir kişi bir
sorumlu olmalı ve komutları vermelidir.
İki kişi ile sedye taşıma:
• İlk yardımcılardan birisi baş, diğeri de ayak tarafında yer alırlar.
• Sedye tutamakları arasına gelirler.
• Eğilerek sedyenin tutamaklarından tutarlar.
• Ayağa kalkarak uygun adımlarla yaralıyı sarsmadan yürürler.
• Sedye, askılı ise ilkyardımcılar tutamaklara tespit edilmiş olan askılığı boyunlarına
takarlar, elleriyle de tutamaklardan tutarak yürürler.
Yaralının Sedyeden İndirilmesi:
• Yaralı 4 ilk yardımcı tarafından sedyeden indirilir.
• 3 ilk yardımcı sedyenin sol tarafına geçerler.
• İlk yardımcılardan birisi baş-omuz, diğeri bel-kalça ve üçüncüsü dizler hizasında
yer alırlar.
• 1 no’lu ilk yardımcı yaralının (sedyenin) sağ tarafında ve bel-kalça yanında yer alır.
• Hep birlikte yere çökerler.
• Sol taraftaki 3 ilk yardımcı kollarını sedye ile yaralı arasına sokarlar.
• Sağ taraftaki 1 ilk yardımcı ile birlikte yaralıyı kaldırırlar.
• Sol taraftaki 3 ilk yardımcı, yaralıyı dizleri üzerine alırlar.
• Sağ taraftaki 1 no’lu ilk yardımcı sedyeyi yaralının altından alır. Hep birlikte yaralı
yere veya yatağa konur.
Ambulansa Yükleme Kuralları

Yaralı, standart sedye ve battaniye ile getirilmiş ise ilk yardımcılara boş sedye ve battaniye
verilir. Yaralı doğrudan doğruya sedye ile ambulansa yüklenir.
Uygun olmayan sedye ile getirilmiş ise yaralı önce standart ambulans sedyesine alınır,
sonra ambulansa yüklenir.
Yaralının başı ambulansın ön tarafına doğrudur. Yani önce baş taraf yüklenir.
Sedyeler ambulansa, yaralılar da sedyeye bağlanarak tespit edilir.
Araç içindeki yaralıyı nasıl çıkarırsınız?

2
Kemik kırığı ve özellikle omurga kırığı olan yaralılar için taşıma tenteleri kullanılmamalıdır.
Şekil 5.14
Kızaklı Tekerlekli
Sedye
Özet
Acil yardım ünitesi ile ambulans cihaz ve malzemelerini Acil yardım ünitesi ve ambulans cihaz ve malzemelerinin
1 tanımlamak 2 hangi durumda ve nasıl kullanıldığını açıklamak
Acil yardım ünitesi cihazları; Defibrilatör, Defibrilatör ile kardiyak ritim bozukluğu ve ventri-
Laringoskop, Monitör, Elektrokardiyografi cihazı, küler fibrilasyon tedavisi ile çalışması yeni durmuş
Ventilatör, Kan şekeri ölçüm cihazı, İntraosseoz kalbin tekrar çalışması için Kalp üzerine elektroşok
tabanca ve iğneleri, Oksijen sistemi, Aspiratör olarak yapılır. Solunumu duran ya da solunumu yetersiz olan
ve malzemeleri de Servikal ve Spinal immobilizasyon hastalarda endotrakeal tüpün Trakea içine yerleştiril-
malzemeleri olarak tanımlanır. mesi gerektiğinde laringoskop ihtiyacı doğar. Monitör
kalp ritmini ve ST segmentini takip etmek için kul-
lanılır. Kalple ilgili herhangi bir problem düşünülen
tüm hastalarda elektrokardiyogram (EKG) yapılması
gereklidir. Hastaların kendi kendine solunumunun
hiç olmadığı ya da yetersiz olduğu durumlarda Ven-
tilatör cihazı kullanılır. Koma durumunda komanın
sebebinin diyabetik ketoasidoz olup olmadığının
belirlenmesi için Kan şekeri ölçüm cihazı gereklidir.
Damar yolu açılması uğraştırarak zaman kaybedile-
cek hastalarda İntraosseoz tabanca ve iğnelerinden
yararlanılır.
Solunum güçlüğü çeken hastalarda Oksijen sistemi
ile hastaya oksijen verilmesi sağlanır. Soluk yoluna
dolan tükürük, sekresyon, kan, balgam gibi sıvıların
uzaklaştırılmasında aspiratörle gereksinimi doğar.
Hastanın sedyeye alma ve taşınma sırasında omuri-
lik yaralanmasından korumak için Servikal ve spinal
immobilizasyon malzemeleri kullanılır. Ambulans
cihazları; Defibrilatör, Ambu, Laringoskop, Oksijen
Sistemi, Kan şekeri ölçüm cihazı, Tansiyon aleti ola-
rak ve malzemeleri de Sedye olarak sayılabilir. Defibri-
latör, Laringoskop, Oksijen Sistemi, kan şekeri ölçüm
cihazı hem acil yardım ünitesi hem de ambulansta kul-
lanılan ortak cihazlardır. Ambu; zor solunum yapan
veya solunumu durmuş olan hastalara yapay solunum
yaptırmak amacıyla kullanılan ve içindeki havayı akci-
ğere gönderebilen yapay solunum cihazıdır. Tansiyon
aleti kan basıncını üst sınırını (sistolik) ve alt sınırını
(diyastolik) ölçmeye yarayan cihazlara denir ve hasta
muayenesinin bir parçası olarak yaygın olarak kullanı-
lır. Hasta veya yaralı taşımaya için pek çok çeşidi olan
sedyeleri kullanmanın ve hasta taşımanın kurallarına
uyulması gereklidir.
1. Aşağıdakilerden hangisi acil yardım ünitesi malzemele- 6. Ventilatörle hastayı soluturken, solutucunun verdiği ha-
rinden biri değildir? vanın en yüksek ve düşük basınç sınırları ve inspirasyon ba-
a. Ventilatör sıncı en fazla ne olmalıdır?
b. Laringoskop a. En düşük 1-2 cm H2O en yüksek 4 cm H2O
c. Monitör b. En düşük 3-4 cm H2O en yüksek 6 cm H2O
d. Mikroskop c. En düşük 5-6 cm H2O en yüksek 10 cm H2O
e. Defibrilatör d. En düşük 10-20 cm H2O en yüksek 35 cm H2O
e. En düşük 30-40 cm H2O en yüksek 65 cm H2O
2. Defibrilatör kullanırken aşağıdaki güç değerlerinden
hangisi kullanılabilir? 7. İntraosseoz tabanca aşağıdaki durumlardan hangisinde
a. 120–360 joules kullanılır?
b. 860-890 joules a. Damar yolu açılamıyorsa alternatif olarak
c. 900-990 joules b. Aspiratör tıkalı ise açmak için
d. 1-2 kilojoules c. Hastayı entübe etmek için
e. 3-4 kilojoules d. Defibrilatör etkisini artırmak için
e. Beyin ölümünün tanısını koymak için
3. Elektrokardiyografi cihazı kayıtları için derivasyonların-
yerleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? 8. Tansiyon ölçme ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
a. V1: Sol 4. interkostal aralığın sternumla birleştiği yanlıştır?
noktaya denir. a. Manşonunun havası tamamen boşaltılır.
b. V2: Sağ 4. interkostal aralığın sternumla birleştiği b. Manşon, dirseğin 3 ile 4 cm kadar üst kısmında üst
noktaya bağlanır. kola sarılır.
c. V3: V2 ve V4’ün arasına gelecek şekilde bağlanır. c. Kol kalp seviyesinde tutulmaya çalışılır.
d. V4: Sol 5. interkostal aralığın ön aksiller hatla kesişti- d. Manometreden basıncı görerek 200mmHg -
ği noktaya denir. 240mmHg seviyesine kadar şişirilir.
e. V5: Sol 5. interkostal aralığın midklavikuler hatla ke- e. Hastanın kıyafeti üzerinden ölçülmelidir.
siştiği noktaya denir.
9. Aşağıdakilerden hangisi defibrilatörün kullanıldığı du-
4. Ventilatör kullanırken solutucudan her bir solutma es- rumlardan biri değildir?
nasında hastaya verilecek havanın miktarı (Tidal volume) a. Hayatı tehdit eden kardiyak ritim bozukluğu
genellikle kaç cc/kg olarak hesaplanır? b. Multifokal atrial taşikardi tedavisi
a. 1-3 c. Ventriküler fibrilasyon tedavisi
b. 5-15 d. Yeni durmuş kalbin tekrar çalışması için
c. 25-35 e. Nabızsız ventriküler taşikardi tedavisi
d. 50-75
e. 100-150 10. Aşağıdakilerden hangisi oksijen sistemine ait parçalar-
dan biri değildir?
5. Ventilatör kullanırken dakikadaki solunum sayısı (Res- a. Flowmetre (akımölçer)
piratory rate) başlangıçta nasıl ayarlanır? b. Regülatör
a. 1-2 arasında c. Back Raft Sistemi
b. 3-4 arasında d. Humidifer
c. 5-6 arasında e. Oksijen tüpü
d. 7-8 arasında
e. 10 – 16 arasında
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar

1.d Yanıtınız yanlış ise “Acil Yardım Ünitesi Cihaz ve Hancı M, Aydıngöz Ö, (2000). Medulla Spinalis Yaralanmala-
Malzemeleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. rı, İstanbul: Logos Yayıncılık.
2.a Yanıtınız yanlış ise “Defibrilatör” konusunu yeniden Alderson J D, Frost Elizabeth A M, (1990). Spinal Cord Inju-
gözden geçiriniz. ries Anaesthetic and Associated Care, London: Published
3.c Yanıtınız yanlış ise “Elektrokardiyografi Cihazı” ko- by Butterworth.
nusunu yeniden gözden geçiriniz. İnan HF, Kurt Z, Kubilay İ, (2011). Temel İlk Yardım Uy-
4.b Yanıtınız yanlış ise “Ventilatör” konusunu yeniden gulamaları Eğitim Kitabı, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık
gözden geçiriniz. Hizmetleri Genel Müdürlüğü İlk Yardım ve Acil Sağlık
5.e Yanıtınız yanlış ise “Ventilatör” konusunu yeniden Hizmetleri Daire Başkanlığı, Ankara.
gözden geçiriniz. Dramalı A, Kaymakçı Ş, Özbayır T, ve ark. (2003). Temel İlk
6.d Yanıtınız yanlış ise “Ventilatör” konusunu yeniden Yardım Uygulamaları, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
gözden geçiriniz. Ertekin C, Çertuğ A, Atıcı A, Coşkun A, Aydınlı F, İnan H F
7.a Yanıtınız yanlış ise “İntraosseoz Tabanca” konusunu ve ark. (2009). Acil Hekimliği Sertifika Programı Temel
yeniden gözden geçiriniz. Eğitim Kitabı, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri
8.e Yanıtınız yanlış ise “Tansiyon Aleti” konusunu yeni- Genel Müdürlüğü. Ankara.
den gözden geçiriniz.
9.b Yanıtınız yanlış ise “İntraosseoz Tabanca ve İğneleri”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. c Yanıtınız yanlış ise “ Oksijen Sistemi” konusunu ye-
niden gözden geçiriniz.

Sıra Sizde 1
Hasta sekresyon nedeni ile ağzı ve burnundan nefes alamıyor
ve aspiratör yoksa ya da çalışmıyorsa elimizi hastanın ağzına
sokup sekresyonu elle temizleyebiliriz.
Sıra Sizde 2
Araç içindeki Yaralı Rentek Manevrası ile çıkarılır.
Kaza geçirmiş yaralı bir kişiyi eğer bir tehlike söz konusu
ise omuriliğine zarar vermeden araçtan çıkarma tekniğidir.
Önce çevre ve ilk yardımcının kendi güvenliği sağlanır. Yara-
lıya hafifçe dokunarak ve soru sorarak bilinci kontrol edilir.
Yaralının göğüs hareketlerinden solunum yapıp yapmadığı
izlenir. Yaralının solunum yoksa aracın herhangi bir yerine
sıkışıp sıkışmadığı kontrol edilerek emniyet kemeri açılır.
Yaralıya yan tarafından yaklaşılır ve bir elle kolu, diğer elle de
çenesi kavranarak boynu tespit edilir. Baş-boyun-gövde hiza-
sını bozmadan araçtan dışarı çekilir. Yaralı yavaşça sedyeye
yerleştirilir.
6
Amaçlarımız
 Ameliyathanelerin özelliklerini açıklayabilecek,
 Ameliyathane temel ve yardımcı cihazlarını ayırt edebilecek,
 Ameliyathane malzemelerini tanıyabilecek
Anahtar Kavramlar
• Laminer Akım • Tek Kullanımlık Malzeme
• Temel Cihazlar • Hibrid Ameliyathane
İçindekiler
• GİRİŞ
Ameliyathane Cihaz ve • AMELİYATHANE TANIMI VE GENEL
Tıbbi Cihaz ve Malzemeler
Malzemeleri ÖZELLİKLERİ
• AMELİYATHANE MALZEMELERİ
Ameliyathane Cihaz
ve Malzemeleri
GİRİŞ
Günümüzde, sağlık hizmeti sunan modern hastanelerin en önemli birimlerinden biri de
ameliyathanelerdir. Ameliyathanelerde kullanılan cihazlar ve malzemeler hastanın ameli-
yatının sonucunu olumlu veya olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle ameliyathaneler-
de kullanılan tıbbi cihazlardan yer kaplamasına, sterilizasyondan havalandırmasına, aydın-
latmadan gaz sistemlerine kadar pek çok elemanın bilinmesi ve ortaya konması gereklidir.
AMELİYATHANE TANIMI VE GENEL ÖZELLİKLERİ

Ameliyathane terimi Latince’de “Opus operis” (iş) ve “theatrum” (toplanma yeri) sözcük-
lerinden üretilmiştir.
Herhangi bir bozukluğu veya hastalığı tedavi için genel veya lokal anestezi altında has-
ta üzerinde uygulanan kesme, dikme işlemi ve müdahale “Ameliyat” olarak tanımlanır.
Hastanelerde hastaların ameliyat edildiği özel bölümlere “Ameliyathane” denir. Ameliyat-
hane bölümü; ameliyathaneler, koridorlar, temizlik odaları ve diğer yardımcı iş alanların-
dan oluşan, fiziksel olarak özel ayrılmış bir alandır. Ameliyathanelerin; ameliyat yapan
doktorun (operatör) rahat çalışmasını sağlayacak, hastayı tehlikeye atmayacak ve mik-
rop girmeyecek şekilde inşa edilmesi ve her gün temizlenmesi gerekir. Hastanenin diğer
bölümlerinden buraya geçişler daima hijyenik ( sağlığa uygun ) yollarla, temizlendikten
sonra yapılmalıdır.
Ameliyathanede kullanılan birçok uçucu gaz karışımı, patlayıcı olduğundan burada
yapılan hareketler statik elektriğin birikmesine ve sonunda ani elektrik boşalmalarına yol
açabileceğinden, ameliyathane kaplamaları ve yer döşemeleri buna uygun olmalıdır.
“Hibrid ameliyathaneler” gelişen teknoloji ile birlikte ameliyathane ortamında hem
açık cerrahi, hem de kapalı cerrahilerin birlikte yapılabildiği ileri teknoloji görüntüleme
cihazlarını içeren, normal ameliyathanelerin 2-3 katı büyüklükteki özel ameliyathanelerdir.
Ülkemizde, Tababet Uzmanlık Yönetmeliği;
(22.05.1974 tarih ve 14893 sayılı Resmî Gazete) “Madde 11: Ameliyathaneler: Yataklı te-
davi kurumlarında kurumların fonksiyonlarına, modern tıp ve cerrahinin gerektirdiği her
türlü hizmete cevap verebilecek fizik ve teknik yapı ve nitelikte ve ameliyat sonrası bakım
ve reanimasyon kısımlarını da kapsayan ameliyathaneler bulunur” hükmünü getirmiştir.
(21.10.2006 tarih ve 26326 sayılı Resmî Gazete) Özel Hastaneler Yönetmeliğinde De-
ğişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik “MADDE 21 – Aynı Yönetmeliğin 24 üncü maddesi
başlığı ile birlikte aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. Ameliyathane:
MADDE 24 – Özel hastanelerde;
a. Cerrahi uzmanlık dallarının gerektirdiği en az iki adet ameliyat salonu ile uyandır-
ma bölümü bulunur. Ancak, hasta yatak sayısı otuz ve altında olan ağız ve diş sağlığı
dal hastaneleri ile göz hastalıkları dal hastanelerinde bir adet ameliyat salonu olabilir.
b. Ameliyat salonlarının her birinde sadece bir ameliyat masası bulunur.
c. Ameliyathane sterilizasyon şartlarını taşır. Ameliyathane salonlarında toz ve mik-
rop barındıracak girinti çıkıntılar olmaz.
d. Ameliyathanenin duvar, tavan ve zeminleri dezenfeksiyon ve temizlemeye uygun
antibakteriyel malzemeler kullanılarak yapılır.
e. Ameliyathane salonlarının ölü alan oluşturacak girinti, çıkıntı ve bunlardan oluşan
boşluklar ile keskin köşeler haricinde kalan net kübik kullanım alanı en az otuz
metrekare, kardiyovasküler cerrahi ve organ nakli ile ilgili ameliyathaneler için
en az kırkbeş metre kare olur. Net kullanım alanı içinde, kolon ve benzeri hareket
kısıtlılığına sebep verecek yapılaşma ile ameliyat ekibinin hareket kısıtlılığına ve
sirkülasyonuna engel bir durum olmaması gerekir.
f. Ameliyathane salonlarının taban-tavan arası net yüksekliğinin havalandırma kanalları,
asma tavan, hepafiltreler hariç ameliyat salonunun her noktasında en az üç metre ve
ameliyathane kısmında bulunan koridor genişliğinin en az iki metre olması gerekir.
g. Ameliyathanelerde yarı ve tam steril alanlar oluşturulur. Ameliyathane salonu ve
yan hacimlerinin bulunduğu tam steril alanlarında, pencere ve kapılar dış ortama
açılmaz ve bu alanlarda tuvalet bulunmaz. Yarı steril alanda, personel dinlenme
yeri, kadın ve erkek personel için ayrı ayrı düzenlenmiş giyinme ve soyunma ile
tuvalet ve duş mahalleri bulunur.
h. Ameliyathane alanının, hepa filtreli hijyenik klima sistemi veya muadili bir sistem
ile iklimlendirilmesi ve havalandırılması gerekir. ”
Ameliyathane Tasarımı
Ameliyathanenin hastane içerisinde cerrahi yoğun bakım ünitesine ve yatan hastaların
servisleri ile patoloji ve radyoloji gibi destek servislerine kolay ulaşılabilir bir alanda olma-
sı gereklidir. Yapay ışıklandırma yeterli olduğundan günümüzde ameliyathanelerde gün
ışığına gereksinim duyulmamaktadır.
Yüz ve daha az yataklı hastanelerde pek çok cerrahi müdahale ameliyathanenin aynı
alanında gerçekleştirilebilir. Tek bir koridor ve bunun üzerinde yerleşen iki-üç ameliyat-
hane bu kapasite için uygundur.
Resim 6.1
Bir Ameliyathane
Salonu
6. Ünite - Ameliyathane Cihaz ve Malzemeleri 127
Beşyüz ve üzeri yataklı hastanelerde ise 12-13 oda gerekecektir ve çift koridorlu “U”
veya “T” şeklindeki tasarımlar bu kapasiteye daha uygun olacaktır.
Tüm tasarımlarda malzemenin akış yönü temiz merkezi alandan ameliyathane odala-
rına ve oradan da çevredeki koridorlara doğrudur. Ameliyatlarda kullanılan kirli materyal
temiz alana asla tekrar girmemelidir.
Ameliyathanelerin temel özellikleri nelerdir ve tasarımında nelere dikkat edilmelidir?

1
Ameliyat Odaları
Steril alanları (ameliyat masası, alet masası) kontamine etmeden cerrahi ekip elemanla-
rının steril olarak giyinebilmelerine, hastanın steril olarak örtülmesine ve cerrahi per-
sonelin hareket edebilmelerine olanak sağlayacak ve anestezi ekibinin çalışmasına engel
olmayacak boyutta ve yeterlilikte olmalıdır. Bu sayılan özelliklerin ışığı altında ideal bir
ameliyathanenin 6 x 6 = 36 m2 olması gerekir.
Ortada ve yerde dolanan ve sarkan kabloları ve tüpleri ortadan kaldırmak amacıyla
tavana monte ettirilen ve hareket edebilen pendantlar kullanılmalıdır.
Kapılar, yaklaşıldığında kendiliğinden iki yana açılan türde olmalıdır. Ayrıca kapıların
boyutlarının emniyetli geçiş için 1,5 m’den dar olmaması ve elden ele bulaşma ile oluşa-
cak çapraz infeksiyonu önlenmesi bakımından dezenfektanlara dayanıklı şekilde üreti-
lenlerinin tercih edilmesi gereklidir. Kapılar gerektiğinde elle açılabilme özelliğine sahip
olmalıdır.
Işık kaynağı tüm odaya yayılabilen, gerektiğinde arttırılabilen şekilde ve minimum
2000 lux şiddetinde olmalıdır.
Ameliyathane odasında kullanılan yer ve duvar kaplamaları genel hijyen kurallarının
sağlanması ve korunması bakımından önem taşımaktadır. Ek yerleri az olan, yıkanabilen
özellikte ve üzerinde devamlı hareket eden değişik tıbbi cihazlara karşı dayanıklı olması
gerekir. Duvar ve yerlerde kullanılan malzemelerin küflenmenin oluşmasına, mantarlaş-
malara ve bakteriyel kontaminasyona karşı dirençli olması gerekmektedir.10 µ’dan daha
küçük gözenekli kaplamaların üzerlerindeki organik madde veya tozları en aza indirdiği
bilinmektedir.
Ameliyathane duvarlarında kullanılacak renkler pastel tonlardan seçilmelidir. Evren-
sel olarak seçilen renk yeşildir. Yeşil renk parlamayı azaltması, rahatlatıcı olması, kan ve
pembe renkli dokularla kontrast oluşturması nedeniyle sık kullanılır.
Ameliyathanenin havasında normalde bakteri bulunur. Ancak bunun olumsuz so-
nuçlara neden olması için miktarı ve derişimi önemlidir. Ameliyat odası boşken 30 cfu/ CFU (Colony Forming Unit):
Koloni oluşturan birim, Partikül
m3’ ü, kullanılırken de 180 cfu/m3’ ü geçmemek üzere havada bakteri bulunmasına izin sayım birimi.
verilir. Havadaki bakteri yoğunluğu odada hareket eden insan sayısıyla doğru orantılıdır.
Bu nedenle ameliyat sırasında ameliyat odasındaki insan hareketi ve dolayısıyla insan sa-
yısı mümkün olduğunca aza indirilmelidir. Ameliyat odasının açıldığı koridor havasının,
komşu odalara oranla daha yüksek basınçta tutulması gerekir. Bu pozitif basınç daha az
temiz ortamlardan ameliyat alanına hava akımını önler.
Ameliyathaneler özel planlanmış ve tasarlanmış odalardır. Mevcut odalar sonradan tadilat

yapılarak ameliyathaneye çevrilemez.
Resim 6.2
Laminar Akım Giriş
Alanları
Konvansiyonel yöntemlerin toz ve aerosol partiküllerini ortamdan uzaklaştırarak ha-

vadaki bakteri sayısını etkili bir şekilde azalttıkları kanıtlanmıştır. Havalandırma siste-
minde etkinlikleri standardize edilmiş ardışık iki filtre sistemi bulunmalıdır. Konvansi-
yonel ameliyathane havalandırma sistemleri, saatte en az 15 filtre edilmiş hava değişimi
yapmalı ve bunlardan en az 3’ü (% 20) temiz hava ile olmalıdır. Hava tavandan verilmeli
ve tabandan dışarı alınmalıdır. Gerekli konforu sağlaması için sıcaklık 20-22 0C arasında,
nem oranı % 30-50 arasında tutulmalı, ısı ve nem ekibin isteği ve ameliyatın özeliğine
göre içeriden ayarlanabilir olmalıdır. % 60’ın üzerindeki nem, kuru yüzeyler üzerinde yo-
ğunlaşmalara neden olur ve % 50’nin altındaki nem de statik elektriği engellemez. Bazı
ameliyatlarda cerrahi alan enfeksiyon riskini azaltmak için ek önlem olarak laminer hava
akımının kullanılması önerilmiştir. Laminer hava akımı, parçacıklardan arındırılmış ha-
vanın aseptik ameliyat ortamı üzerinden sabit bir hızda (0,3-0,5 μm/saniye) akımını sağ-
layacak şekilde tasarlanmıştır. Bu hava akımı yatay ya da dikey olarak yönlendirilebilir
ve yeniden odaya verilen hava, genellikle yüksek etkinliğe sahip HEPA filtreden geçirilir
HEPA (High Efficieney (ultra-clean air). HEPA filtreler küçük çaplı partikülleri bile % 99,97 etkinlikle temizleyen
Particulate Air): Partikül
içermeyen havalandırma sağlar.
yüksek etkinlikte hava filtreleridir. Hava 0.3 µ çapındaki partikülleri %99.97 oranında te-
mizleyen HEPA filtrelerden geçirilerek yatay veya dikey yönde sabit hızda ameliyat alanı
üzerinden üfler. Minimal hava tirbülansı ile birlikte mikroptan arındırılmış temiz hava
sağlanır. Bu havalandırma sistemi (ultra-clean air) ), hiç partikül içermeyen aşırı temiz
havalandırmalı odalar implant ve protez cerrahisi gibi bazı cerrahi işlemlerin uygulandığı
ameliyat odalarında önerilir.
Ameliyathane odasına havalandırma sisteminden gelen hava odadan çıkan havadan
bir miktar daha fazla olmalıdır. Böylece ameliyathane içerisindeki pozitif basınç dış alan-
Kontamine: Migroorganizma daki potansiyel kontamine havanın ameliyathane odası içerisine girişini engeller. Ameli-
bulunan ortamdır.
yathane kapılarının kapalı tutulmalarının bir nedeni de budur.
Ameliyathanelerin, özellikle kullanılmadıkları zamanlarda, ultraviyole (UV) ışık ile ay-
dınlatılarak ortamdaki bakteri yükünün azaltılması değişik kuruluşlarda kullanılmakla bir-
likte, bu uygulamanın da infeksiyon oranını azalttığı konusunda bilimsel bir kanıt yoktur.
Resim 6.3
UV Lamba
Merkezi Bağlantılar
1. Medikal Gaz Bağlantısı: Ameliyathanede kullanılmak üzere üretilmiş ve paketlen-
miş gazlara Medikal Gaz denir. Yasal olarak ilaç kabul edilen bu gazlar oksijen, azot
protoksit, nitrojen ve medikal havadır. Ameliyathanede silindirik tüplerde bulun-
durulur veya merkezi gaz santralinden boru hattı ile transfer edilirler.
Resim 6.4
Merkezi Gaz Bağlantı
Birimleri
2. Bilgi işlem bağlantıları: Günümüzde teknolojinin gelişmesi ile birlikte bilgi akışı
tek merkezde toplanmakta ve ameliyathanelerindeki bilgisayarlardan bu verile-
re ulaşılabilmektedir. Eskiden ameliyathane salonlarında bulunan negatoskoplar
yerine dokunmatik monitorler yerleştirilmiştir. Hastaya ait direk grafi, tomografi,
MR görüntüleri ve tıbbi laboratuvar sonuçları bu monitorlerden ameliyat sırasında
izlenebilmektedir.
Resim 6.5
Merkezi Bilgisayar
Bağlantısı
Ameliyathane Alanları
Ameliyathane alanları üç gruba ayrılır:
a. Steril olmayan alan (Kısıtlanmamış alan): Bu alan soyunma odaları, yönetim oda-
ları ve uyanma odalarını kapsar. Buralarda normal günlük kıyafetinizle dolaşabil-
meniz mümkündür.
b. Yarı steril alan (Yarı kısıtlanmış alan): Bu alan ameliyathanenin çevresindeki des-
tek alanları ve kısıtlanmış alana giden koridorları kapsar. Buralarda günlük giysile-
rinizi çıkararak ameliyathane kıyafetiyle dolaşmak zorunluluğu vardır.
Resim 6.6
Yarı Steril Alan
c. Steril alan (Kısıtlanmış alan): Ameliyathane odaları, yıkanma odaları, temiz mer-
kezi sistemleri ve steril işlemlerin yapıldığı diğer bölümleri kapsar. Buralarda ame-
liyathane kıyafeti, kep ve maske ile dolaşma zorunluluğu vardır.
Ameliyatlar esnasında ameliyathanede insan hareketi ve sayısı en aza indirilmelidir.
Havadaki bakteri yoğunluğu odada hareket eden insan sayısı ile doğru orantılı olarak
artar. Ameliyathanede her kişi dakikada 10.000 bakteri yayar. Bu sayı hareketle 50.000’e
yükselir.
Cerrahi ekibin üyeleri genelde ameliyathane giysisi adı verilen bir gömlek ve bir pan-
tolon giyer. Kanla veya herhangi bir infeksiyon ihtimali taşıyan madde ile temas etmiş
giysiler hemen ya da mümkün olduğunca çabuk değiştirilmelidir. Kirli malzemelerin ta-
şınması steril veya temiz malzemelerin taşındığı koridorlardan yapılmamalıdır.
Ameliyat ekibinin giydiği eldiven, maske veya kepler infeksiyon önleminin olmazsa
olmaz koşullarıdır. Cerrahi ekibin her elemanının saç, deri ve mukozalarından canlı mik-
roorganizmalar etrafa yayılır. Bu nedenle de ekibin saç, deri ve mukozaları örterek bu
yollardan oluşabilecek yayılmayı önlemek amacıyla kep ve maske kullanmaları, doğru bir
uygulama olarak günümüzde kabul edilmektedir.
Galoşlar ameliyathane ayakkabılarıyla dış ortamın kirinin içeriye taşınmasını engelle-
mek amacıyla kullanılır.
Cerrahi ekip, steril eldivenler giymeden önce el ve kollarını antiseptikli solüsyonlar
ile yıkar ve fırçalar. Bunun amacı cerrahi alanla doğrudan veya dolaylı olarak karşılaşı-
labilecek olan ellerin ve kolların uygun bir antiseptikli bir solüsyon ile yıkanarak yüzeyel
floranın azaltılmasıdır. Bu amaçla günümüzde daha çok %4 klorheksidin glukonat veya
%7.5’lik köpüren povidon-iyodür kullanılmaktadır. Bu işlemler esnasında tek başına sa-
bunun kullanılması yeterli değildir. Yukarıda önerilen antiseptik solüsyonlar ile ellerin ve
kolların üç-beş dakika yıkanması ve fırçalanması yeterli kabul edilmektedir. Steril eldi-
venler, steril giysiler giyildikten sonra ameliyathane hemşiresi tarafından ameliyat ekibine
giydirilmelidir.
Resim 6.7
Yıkanma Bölümü
Ameliyathane ile ilgili değişik bilgilere www.megep.meb.gov.tr modüller. adresinden ulaşa-

bilirsiniz.
AMELİYATHANE CİHAZLARI
Ameliyathanelerde bulunan tıbbi cihazların çeşitliliği, uygulanan cerrahi operasyonun
cinsi, hekimin tercihleri gibi faktörlere bağlıdır. Son zamanlarda beyin operasyonlarının
yapıldığı ameliyathanelerde MR (emar) kullanımı yaygınlaşmış ve bu ameliyathaneler MR
ile kullanılmaya uygun alet ve cihazlarla donatılmıştır. Genel amaçlı ameliyathane, koro-
ner, mikro cerrahi, kadın doğum gibi ameliyathane çeşitleri bulunur. Genel olanlarda pek
çok operasyon yapılabilirken bazı uzmanlık dallarında özel donanımlı ameliyathaneler
kullanılmaktadır. Koroner cerrahi ameliyathaneleri, özellikle açık ve kapalı kalp operas-
yonlarına özeldir. Kadın doğum ameliyathanesi ise kadın ve yeni doğanla ilgili cihaz ve
donanımların yer aldığı bir ameliyathanedir. Mikro cerrahi ameliyathanelerinde de mik-
roskop ağırlıklı çalışma ortamı sağlanmıştır. Bununla birlikte her ameliyathanede bulun-
ması gereken belli başlı cihazlar vardır. Bu bölümde ameliyathanelerde bulunan temel
cihazlar ve yardımcı cihazlar ele alınacaktır.
Ameliyat Masası
Ameliyathanelerde bulunan temel cihazlardan ilki, üzerinde ameliyat yapılan, değişik
açılar verilebilen ve ısıtıcılı gibi değişik tipleri olan özel donanımlı masalardır. Ameliyat
Masası, ameliyatlarda hastalara verilen değişik pozisyonlar göz önüne alınarak üretilir.
Tasarımında hasta ve kullanıcının güvenliği ön planda tutulur. Üretiminde ameliyathane
koşullarına uygun paslanmaz çelik ve yüksek nitelikli malzemeler kullanılır.
Ameliyat Masasının ameliyat sırasında gerek duyulan pozisyonları (aşağı/yukarı, ya-
tay kayma, sırt bölümü aşağı/yukarı, Trendelenburg/ters Trendelenburg, sağ/sol lateral,
böbrek cerrahisi pozisyonları) gibi pozisyonları elektro-hidrolik sistem ile sağlanır. Bu
hareketler, kablolu el kumandası yardımı ile sessiz ve titreşimsiz olarak yapılır. El kuman-
dasının arızalanması durumunda şase üzerinde bulunan acil müdahale butonları yardı-
mıyla el kumandasındaki tüm fonksiyonlar yapılabilmektedir. Pozisyon degişikliklerinde-
ki hareket hızı sabittir. Baş ve ayak bölümlerinin hareketleri mekanik gazlı piston yardımı
ile sağlanır.
Ameliyat Masasının üst tablası sıvıya dayanıklı malzemeden üretilmiş olup, baş, sırt
(iki parçalı), ve ayak bölümünden (sağ ve sol) oluşmaktadır. Ameliyat masası tablasının
minderleri dekübit yaralanmaları minimize etmek için poliüretan malzemeden üretilmiş,
60-80 mm kalınlığında, antistatik, sıvı geçirmez, dikişsiz ve yumuşak bir dokuya sahiptir.
Minderler masa üst tablasına, kendiliğinden çıkmayacak şekilde mantar bağlantı pimi ile
sabitlenmiş ve gerektiğinde kolaylıkla çıkartılıp yıkanarak veya silinerek dezenfekte edi-
lebilir özelliktedir. Minderlerin içerisine hiçbir şekilde kan veya sıvı nüfuz etmemektedir.
Bu minderler, uzun süren ameliyatlarda bile, hastayı, ağırlık destek noktalarına yapılan
baskıdan ötürü rahatsız etmeyen ve ayrıca röntgen ışınlarını geçiren yapıdadır.
Resim 6.8
Ameliyat Masası
Ameliyat Masası üst tablası altında tabla boyunca uzanan kaset tüneli ile radyolojik
incelemelere olanak sağlanır. Ameliyat masaları yatay hareket yeteneği ile C kollu röntgen
cihazları ile kullanıma uygun yapıdadır. Masanın hareketlerini sağlayan elektrohidrolik
sistem, entegre akü şarj sistemi ile beslenir. Elektronik donanım arızası veya akü seviye-
sinin hidrolik motoru çalıştırmaya yetmeyecek kadar düşmesi durumunda mekanik ayak
pedalı yardımıyla ile ameliyat sırasında istenen tüm hareketler yapılabilir. Masa, biri an-
tistatik özelliğe sahip dört tekerleği ile kolaylıkla istenilen yönde hareket ettirilebilir.Ame-
liyat masası tabanında bulunan elektro-hidrolik kontrollü ayaklar, masanın bulunduğu
konumda sabitlenmesini sağlar. Bu ayaklar zemin farklılıklarında bile masayı dengeleye-
bilmekte ve doğru konumda sabitleyebilmektedir.
Ameliyat masası aksesuarları, masanın her iki yanında bulunan paslanmaz çelikten
üretilmiş kenar raylar üzerine monte edilir. Bu aksesuarlar; Anestezi çerçevesi, Serum as-
kısı, Omuz destek, Vücut destek, Kol bölümü, Kol destek , Kol/el ameliyat bölümü, Bilek
kemeri, Diz destek , Artroskopik diz destek , Litotomi bacak askısı, Ayak destek, Ayak
pedalı, Röntgen kaset sürücü, U-tipi baş bölümü, Çivili başlık, Atık toplama, Vücut kemer
grubu gibi parçalardan oluşur.
Ameliyat masasının taşıma kapasitesi; hastanın masanın merkezinde yerleştirildiği
düz konumda normal hasta pozisyonunda 450 kg ağırlığı taşıyabilir, Masaya herhangi bir
aksesuar takıldığında veya masaya herhangi bir pozisyon verildiğinde masanın hasta taşı-
ma kapasitesi 135 kg’a kadar düşebilir.
Ameliyat Lambası
Ameliyathanede kullanılan temel cihazlardan bir diğeri ameliyat lambasıdır ve ameliyat
sırasında ameliyat alanının aydınlatılması için kullanılır. Yüksek ışık yoğunluğu veren,
derin çukur aydınlatması yapan, minimum gölge ve düzgün renkli ışık veren, soğuk ışık
ışını sağlayan, steril tutacakla ameliyat ekibi tarafından kolay hareket ettirilebilen ve odak
ayarlama özellikleri bulunan lambalardır.
En önemli özelliklerinden biri uzun ömürlü ve soğuk ışık veren lambalar olmaları-
dır. Işık tayfının beyaz kısmında yer alan dalga boyundaki ışık demetlerini kullanırlar.
Dolayısıyla ameliyat lambaları bildiğimiz akkor lambalardan değildir ve kızılötesi ışınlar
(infra-red) çift seviyeli reflektör sistemi ile emilirek ameliyat sahasına ulaşmaları engelle-
nir. Ameliyat lambaları tungsten, halojen, quartz ampul veya LED teknolojisi içeren, iki
yada üç aydınlatma başlığı ve monitör takılması için ilave bir koldan oluşur. Her aydınlan-
ma başlığı, cerrahi alanda gölgesiz ve homojen bir aydınlatma sağlar.
Ameliyat lambalarında bulunması gereken özellikler nelerdir?

2
Ameliyat lambaları, ışığı ameliyat yerine doğru yansıtırlar ve her bir lamba 100.000
lux’luk (aydınlatma şiddeti) yüksek bir ışık çıkışı ile ameliyat sahasında en az düzeyde
ısıya neden olabilen ve asgari gölgeli, homojen bir ışık demeti sağlarlar. Ameliyat lambası
ışık tayfının görünen kısmını geçirir. Bu nedenle ortaya çıkan ışık, tamamen beyaz, soğuk
olup ameliyat personelinin gerçek doku rengini ayırt edebilmesini sağlar. Lambanın renk
ısısı doğru doku renginin görülebilmesi için 4000 K – 4500 K (kelvin) arasında olmalıdır. Kelvin: Renk ısısı ölçü birimidir.
Ameliyat lambaları normal olarak ameliyat ekibinin operasyon sahasına düşebilecek
gölgelerini azaltır. Asgari yüzey ve düşük sıcaklık oluşturarak, ameliyat sahasında steril
hava elde etmek için kullanılabilecek laminar flow sistemine uygunluk gösterir.
Ameliyathane lambalarının teknik olarak birbirinden farklılıkları vardır. Bunlar, kaç
adet lamba ile çalıştığı, duvar, tavan ve kol montajlı olmaları ve ekstra ekipman barın-
dırmaları gibi farklılıklardır. Ayrıca ameliyathanelerde ihtiyaç duyulan telekonferans sis-
temleri nedeniyle ameliyathane lamba armatürleri video kamera ve benzeri görüntüleme
aygıtı veya bunların bağlanabileceği bağlantı slotları bulunabilmektedir. Lamba tavana tek
merkezden monte edimiş olup aydınlatma başlıklarını taşıyan kollar montaj noktası ve
kendi eksenleri etrafında 360° dönebilmektedir. Başlıklar ve kollar hareket ettirilerek iste-
nen pozisyona getirildiğinde sabit kalmaktadır.
Resim 6.9
Ameliyat Lambaları
Başlıklarda pozisyonlandırma ve ışık demetinin odaklanması, başlığın ameliyat yerin-

den uzaklığına, ameliyat yerinin ebadına, ve ameliyat kavitesinin derinliğine bağlı olup,
başlık merkezdeki çıkarılıp sterilize edebilen elçek-sapların döndürülmesi suretiyle ayar-
lanabilir. Ortadaki steril elçekle ışık alan çapı ayarı yapılabilmekte ve buraya kamera takı-
larak ameliyat kaydedilebilmektedir.
Resim 6.10
Ameliyat Lambası
“El-Çek” leri.
Aydınlatma başlığının çevresinde steril olmayan dairesel tutma kolları mevcut olup,
steril olmayan personel tarafından pozisyonlandırma ve ışık demetinin odaklanması ya-
pılabilmektedir.
Lamba başlıklarının bağlı olduğu kolda bulunan kontrol panelindeki led ışıklı gös-
tergeden veya duvar kontrol paneli üzerinden lambaların açma kapama ve ışık şiddetini
arttırıp azaltma fonksiyonları yapılabilmektedir.
Resim 6.11
Ameliyathane Duvar
Kontrol Paneli
Anestezi Cihazı
Ameliyathanede kullanılan temel cihazlardan biri anestezi cihazıdır. Anestezi uygula-
malarında, hasta için gerekli oksijen ve diğer medikal gazlar ile inhalasyon ajanlarının
kontrollü ve gereken yoğunlukta verilmesine olanak sağlayan, hastaya yapay solunum
yaptırabilen, cihaz üzerinde bulunan monitörler ile hayati fonksiyonların yakından izlen-
mesini sağlayan anestezinin temel ekipmanına anestezi cihazı denir. Anestezi cihazlarının
kullanım amacı anestezistin, hastanın yaşamını güven altına almasını sağlamak ve yeterli
miktarda anestezi vermesine yardımcı olmaktır.
Günümüz anestezi cihazları, içlerine yerleştirilmiş, güvenle kullanımını sağlayan em-
niyet özelliklerine ve aygıtlara, hasta solutma sistemlerine, kendi içinde bulunan veya
sonradan eklenebilen monitörlere, pnömatik ve eletromanyetik çalışabilen mekanik ven-
tilatör ve cihazın tüm fonksiyonlarını izleyebilen bilgisayar sistemlerine sahiptir. Cihaz
içinde bulunan mikroişlemcilerin kullanımı, yakın ve uzak bilgisayarlar ile ağ oluşturma
ve hasta ile ilgili bilgilerin otomatik olarak saklanması gibi birçok işlemin yapılmasına
olanak sağlamaktadır.
Anestezi cihazları şekil, tasarım, kombinasyon olarak farklılık gösterebilir. Fakat mar-
kası ve üreticisi hangi firma olursa olsun bütün anestezi cihazlarında bulunması gereken
temel bileşenler şunlardır:
• Temel gaz kaynağı ve yedek gaz kaynaklarına bağlantı
• Manometre ve basınç düşürücü valfler
• Akımölçerler (flowmetreler)
• Buharlaştırıcılar (vaporizatörler)
• Karbondioksit absorbanı
• Solunum devreleri
• Ventilatör
• Monitör
• Laringoskopi seti
Resim 6.12 Hastanelerin gaz sunum sistemleri

Anestezi Cihazı operasyon odasında tavandan pendantlar
veya duvar tipi üniteler şeklinde bulunur.
Anestezi cihazı, boru sistemlerinin çıkış-
larına renk kodlu hortumlarla bağlıdır.
Hortumların diğer ucu anestezi makinesi-
ne başka birinin yerine kullanılamayan ve
yanlış hortumun kullanılmasını önleyen
bir çap indeks emniyet sistemi ile bağla-
nır. Böylece yanlış bağlantı riski ortadan
kalkar.
Anestezi cihazlarının çoğu oksijen,
azot protoksit (nitröz oksit) ve hava içeren
gaz girişlerine sahiptir. Cihazlarda boru
hattından gelen esas gaz kaynağı için ayrı,
yedek silindir için ayrı girişler bulunur. Bu
girişlere uygun gaz giriş basınç manomet-
releri mevcuttur.
Anestezi cihazı üzerinde gaz basın-
cının düştüğünü gösteren sesli ve ışıklı
alarm sistemleri bulunmaktadır. Medikal
Ekspirasyon, nefes vermedir. gaz kaynakları ve boru sistemleri sürekli olarak merkezî
Resim 6.13 ve yerel alarm sistemleri tarafından kontrol edilmekte-
dir. Anestezi cihazı, boru hattı yoluyla merkezî gaz sant-
Adsorban (Soda Line)
ralinden ya da cihaz arkasındaki yedek gaz silindirlerin-
den (gaz kaynaklarından) medikal gazları alır. Üzerinde
bulunan regülatör ve akım ölçerlerle gazların akımını
kontrol ederek gaz basınçlarını güvenli düzeye düşürür.
Son gaz karışımı içinde volatil anestezikleri buharlaştı-
rır ve gazları, hastanın hava yoluna bağlanan solunum
devresine verir. Mekanik ventilatör solunum devresine
bağlanır. Ventilatör hasta solumaya başladığında veya
manuel (balon) ventilasyon sırasında devre dışı bırakı-
labilir. Solunum devresi ile hastaya verilen gaz karışımı
hasta tarafından kullanılarak hastanın ekspirasyonu ile
atık gaz sistemine verilerek ortamdan uzaklaştırılır. Ak-
ciğerlerdeki gazın tekrar solunduğu sistemlerde hastanın
çıkardığı karbondioksit bir absorban yardımıyla elimine
edilir (uzaklaştırılır).
Akımölçerler (Flowmetre)
Anestezide kullanılmak üzere merkezî gaz kaynaklarından ya da yedek silindirlerden sağ-
lanan medikal gazlar anestezi cihazına girdikten sonra akımölçerlerden geçer. Akımölçer-
ler, medikal gazların ml/dk. veya l/ dk. olarak verilmesini sağlayan aygıtlara verilen addır.
Akımölçerler, her gaza özel olarak üretilir ve diğer gazlar için kullanılmaz. Günümüzde
anestezi cihazlarında oksijen ve azot protoksit için olmak üzere iki akımölçer (flowmetre)
bulunur.
Resim 6.14
Flowmetre
Anestezi uygulamalarında devrede kaçak olması ya da aciliyet hâllerinde oksijene akı-

mölçerin verebileceğinden daha yüksek hızda ihtiyaç duyulabilir. Bu durumlarda kulla-
nılmak üzere ayrı bir oksijen hattı ve valfi bulunur. Oksijen flush valfi 30-70 ml/dk. hızda
ve 20-45 psi basınçta oksijen verebilir
Solunum yoluyla verilen, sıvı hâlden kolaylıkla gaz hâline geçebilen, uçucu (volatil)
anestezik ajanların anestezi uygulamalarında kullanılabilmesi için buharlaştırılarak gaz
hâline getirilmesi ve belli oranlarda verilmesi gereklidir. Volatil ajanları sıvı hâlden gaz
hâle getirmek için kullanılan araçlara vaporizatör (buharlaştırıcı) adı verilir. Ajana özel
yapılmış olan flowover vaporizatörler, gü- Resim 6.15
nümüzün modern vaporizatörleridir, sabit
Vaporizatör
konsantrasyonda ajan verebilir.
Gaz kaynaklarından alınan medikal
gazlar ile inhalasyon (solunum) yoluyla
uygulanan anestezikleri müşterek gaz çı-
kışından (medikal gazlar ile anestezikle-
rin vaporizatör çıkışında birleştikleri yer)
alarak hastaya ulaştıran ve hastadan çıkan
zararlı atık gaz karışımlarının (karbondi-
oksitin) uzaklaştırılmasını, atılmasını sağ-
layan, birçok bağlantısı ve parçası olan sis-
temlere anestezi devreleri denir. Anestezi
devrelerine bazı kaynaklarda hasta solut-
ma sistemleri de denilmektedir. Anestezi
devreleri genellikle; Açık sistem, Yarı açık
sistemler, Yarı kapalı sistemler (halka siste-
mi), Kapalı sistemler olarak sınıflandırılır.
Günümüzde en çok kullanılan anestezi devresi circle sistem diye adlandırılan halka
sistemidir. Parçalarının dairesel şekilde dizilimi nedeni ile daire sistemi ya da halka sis-
tem olarak isimlendirilmektedir. Halka sisteminin kullanımı ile hastaya inspirasyon (so-
luk alma) ve ekspirasyon sırasında düşük direnç altında gaz ve anesteziklerin verilmesi,
düşük düzeyde geri soluma, karbondioksit tutulumu ve uzaklaştırılması işlemleri sağlanır.
Karbondioksitin uzaklaştırılması: Kapalı ve yarı kapalı sistemlerde ekshale (çıkarılan)
edilen gazlar içindeki karbondioksit absorbe edilerek yeniden kullanılmaktadır. Bu amaç-
la yarı kapalı ve kapalı sistemlerde kullanılan, içindeki absorban madde ile karbondiok-
siti absorbe (emilim) eden, tek veya çift, cam veya metalden yapılmış aygıta absorber adı
verilir. Absorber için absorban kabı, absorban kanisteri gibi isimler de kullanılmaktadır.
Absorban, absorber içinde bulunan karbondioksiti (emerek) içine çekerek uzaklaştıran
granüllü oluşumdur. Absorban, bir çeşit süzgeç görevi görür.
Anestezi Ventilatörleri
Hayati bir fonksiyon olan solunum işlevini yapay olarak gerçekleştiren cihazlara venti-
latör adı verilir. Akciğerlerden gaz değişiminin kısmen ya da tamamen (kişinin kendisi
dışında) yapay olarak gerçekleştirilmesine yapay solunum denir. Yapay solunum, kontrole
Resim 6.16 ve asiste solunum olmak üzere iki şekilde
gerçekleştirilir ve her iki uygulamada elle
Hava Körüğü
(balonla) veya bir ventilatörle mekanik
olarak yaptırılır.
Günümüzde zaman döngülü, elektro-
nik kontrollü ve mikroişlemci denetimli
ventilatörler yaygın olarak kullanılmaya
başlanmıştır. Bu ventilatörler, anestezi ci-
hazına yerleştirilmiş olup hastanın aldığı
ve çıkardığı anestezik gazlar ile solunum-
sal değerleri hakkında bilgi verir. Yeni do-
ğan, çocuk ve yetişkin hastaların hepsinde
kullanılabilir. Ventilatör üzerinde isteni-
len parametrelerin ayarlanması ve venti-
lasyon modlarının seçimi yapılabilir.
Monitörler
Anestezi uygulamaları ve cerrahi girişim
sırasında yapılan işlemler hastanın fiz-
yolojik fonksiyonlarını etkilemektedir.
Bu etkilerin izlenmesi, belirli aralıklarla
ölçümü ve kaydedilmesi gereklidir. Gü-
nümüz teknolojisi ile hastaların solunum,
dolaşım, oksijenasyon ve vücut ısısı gibi
önemli fonksiyonları izlenebilmektedir. Anestezi ve cerrahi süresince hayati fonksiyon-
ların izlenme ve değerlendirilmesi işlemine monitörizasyon, bu işlemleri gerçekleştiren
cihaza da monitör adı verilmektedir.
Atık Gaz Sistemleri

Anestezik gazlar anestezide kullanılmaya başladığından beri, hastanın dışarı verdiği hava
veya anestezi sistemlerinde oluşan sızıntı, çatlak vb. nedenlerle değişen oranlarda ameli-
yathane ortamına salınmaktadır. Anestezi uygulaması sırasında herhangi bir nedenle or-
tam havasına salınan bu gazlar atık gazlar olarak tanımlanır.
Atık gazların ortamda oluşturdukları etkinin ortadan kaldırılması için gelişmiş anes-
tezi sistemleri kullanılmakta olsa da bu durum atık gazların yine de ortama salınmasını
engelleyememektedir. Ortama salınan atık gazlardan ameliyathane personelini korumak
için bu “kontamine” gazların toplanarak ameliyathaneden uzaklaştırılması gerekir. Bu
amaçla kullanılan ve atık gazı solunum devresinden alarak hastane vakum sistemine taşı-
yan veya doğrudan dışarı transfer eden sisteme atık gaz sistemi adı verilir.
Anestezi cihazı ile ilgili değişik bilgilere www.megep.meb.gov.tr modüller. adresinden ula-
şabilirsiniz.
Defibrilatör Cihazı
Defibrilatör cihazı, ameliyathanede kullanılan temel cihazlardandır. Kalp kaslarının fibri-
lasyona girerek rastgele kasıldıkları, dolayısıyla kalbin kan pompalama görevini yapama-
dığı durumlarda kalbe elektrik şoku vererek kasılmaların tekrar düzenli hâle getirilmesi
maksadıyla kullanılır. Defibrilatör cihazı, şehir ceryanı ve şarj edilebilir dahili bataryası
ile çalışır. Cihazda aynı zamanda sürekli olarak EKG dalgalarını izlemek amacıyla EKG
monitörü bulunmaktadır.
Modern Defibrilatör cihazları EKG sinyalini kaşıklardan, tek kullanımlık pedlerden ve
EKG kablosu üzerinden alarak monitörize eder ve hastadan alınan EKG sinyallerini analiz
ederek defibrilasyon gerekip gerekmediğine karar veren bir sisteme sahiptir.
Defibrilatör cihazlarında defibrilas- Resim 6.17
yon enerjisi 2 - 200 joule arasında ayar-
Defibrilatör Cihazı
lanır. Seçilen enerji cihaz ekranından
görüntülenir. Defibrilatör cihazları 3sani-
yede 200joule’lük enerji seviyesine ulaşır.
Defibrilatör Cihazı, şarj edilen enerji
40 saniye içinde kullanılmadığında ve pe-
dallar cihazdan çıkarıldığında güvenli bir
şekilde otomatik olarak kendini boşaltır.
Defibrilatörlerde yapılan defibrilas-
yon, defibrilasyon öncesi ve sonrası EKG
dalga formları, defibrilasyon deşarjı bilgi-
leri hafızaya alınır, ekranda incelenebilir
ve rapor kaydı olarak alınabilir.
Defibrilatörün kaşıkları üzerinde
charge ve discharge düğmeleri ile ışıklı
kaşık temas indikatörü bulunur ve uygun
defibrilasyon yapılması sağlanır. Defibri-
lasyon sonrası ortalama 3 saniye içinde
EKG sinyali ekranda belirir ve Kalp atım
hızı, EKG derivasyonu, şarj edilen enerji miktarı görülür. Defibrilatör cihazının bünye-
sinde termal kayıt prensibi ile otomatik ve manuel kayıt yapan bir kaydedici bulunur,
Kayıt edici kağıt üzerine tarih ve zaman, EKG Derivasyon adı, EKG sensitivitesi, Kalp
atım hızı, seçilen enerji seviyesi, hastaya deşarj edilen enerji bilgilerini kayıt edilir.
Cerrahi Aspiratör
Ameliyathanede kullanılan bir diğer temel cihaz cerrahi aspiratördür. Hastanın vücudun-
daki, ağzındaki veya yarasındaki kanı ve mukusu uzaklaştırmaya yarayan bir alettir. Emme
aleti genellikle emilen sıvıların toplandığı bir kavanoza sahiptir. Cihazın kompresörü ile
veya ameliyathanede bulunan bir vakum portu kullanılarak aspirasyon işlemi yapılabilir.
Cerrahi aspiratörler 5 litrelik iki kavanoz ile toplam 10 litrelik kapasitede olup, cerrahi mü-
dahale ve aspiratör gerektirecek durumlarda kullanılırlar. Ameliyat sırasında bir kavanoz
dolduğunda ikinci kavanoz devreye girerek ameliyatın kesintisiz olarak devam etmesi sağ-
lanır. Kavanozlar üzerinde 100 cc kademeli derecelendirme bölümleri sayesinde ameliyat
sırasındaki kayıplar (kan, yıkama sıvısı) ölçülebilmektedir.
Cihazı kolaylıkla yönlendirmek için cihazın gövde üst seviyesinde yönlendirme kolu
ve yönlendirme kolu üzerinde plastikten imal edilmiş aspirasyon hortumu için askı apa-
ratı bulunur. Aspiratör cihazları 360° dönebilen, fren tertibatına sahip tekerlekleri ile ko-
laylıkla istenen yönde hareket ettirilebilirler.
Resim 6.18 Aspiratörler vakum pompası ve elektrik motoru sayesinde ortala-

Cerrahi Aspiratör
ma olarak dakikada 50 litre emiş gücü sağlar. Merkezi vakum ünitesi
bulunan ameliyathanelerde bu emiş gücü merkezi olarak sağlanır.
Aspiratör cihazlarının ön panelinde açma/kapama anahtarı bulu-
nur, Bu açma/kapama anahtarı, aynı zamanda cihazın vakum gücünü
0-680 mmHg arasında ayarlar ve kullanım anında vakum değeri ci-
haz üzerindeki vakum saatinden izlenir.
Cihazın toplama kavanozu, şeffaf dayanıklı plastik malzemeden
imal edilmiştir ve kavanoz kapağında bulunan kulpu sayesinde taşı-
nabilir özelliktedir. Toplama kavanozu otoklavda steril edilebilmek-
tedir. Toplama kavanozları aspiratöre kavanoz kapağı üzerinde bulu-
nan bağlantı parçası ile takılır. Aspiratör Cihazının toplama kavanoz
kapağının iç bölümünde bulunan şamandıralı emniyet sistemi saye-
sinde vakum pompasına sıvı kaçmasını önlenir.
Elektro-Koter Cihazı
Ameliyathanede kullanılan temel cihazlardan bir diğeri de elektro-
koter cihazıdır. Dokuyu kesmek ve kanayan damarları dağlamak için
gerekli radyo frekanslı AC enerjiyi üreten cihazlardır. Cihaz 220 V,50
Hz şebeke gerilimi ile çalışır, tüm açık ve laparoskopik cerrahi uygu-
lamalar, su altı kesme (TUR) ve endoskopik girişimlerde kullanılabi-
lecek özellikte olup, mikroişlemcisi sayesinde yağ, kas, sinir dokusu
gibi farklı dokularda ortaya çıkan empedans farklılıklarını tanır ve
çevre dokularda oluşabilecek nekrozu azaltabilmek için ideal enerji
düzeyini otomatik olarak belirler.
Resim 6.19 Elektrokoter Cihazları, hasta üzerinde yanıklara neden olmamak
amacıyla çalışılmakta olan dokunun direncini sürekli ölçümleyerek
Elektrokoter ve Ligasure Birlikte
ayarlanmış olan çıkış gücünü sabit bir şekilde hastaya transfer eder. Böy-
lelikle hastanın kilosuna ve plakanın yapıştırıldığı bölgelerin farklılıkla-
rına göre oluşabilecek yanık riskleri tamamen ortadan kaldırılmıştır.
Elektrokoter cihazları, Monoplar Kesme (saf kesim, karışık ke-
sim, düşük kesim ayarlarında) işlemlerini 100-300 Watt arasında,
Monopolar Koagülasyon (Koagülasyon Desikasyon, Koagülasyon
Fulgurasyon, Koagülasyon Sprey ayarlarında) işlemlerini 100 Watt,
200 – 500 Ohm arasında, Bipolar Koagülasyon (Koagülasyon Has-
sas, Koagülasyon Standart, Koagülasyon Makro ayarları) işlemlerini
70Watt, 100 Ohm seviyelerinde gerçekleştirir. Bu sayede değişik he-
mostaz seviyelerinde kesme yapabilmesi sağlanır. Bipolar ve mono-
polar fonksiyonları elden veya ayaktan kontrol edilebilir özelliktedir.
Kesme işlemi sırasında kıvılcım kontrol ünitesi devreye girerek yan
dokularda minumum hasar yaratarak hızlı bir kesme sağlanır.
Cihazda dönüş elektrotunun hastaya temas yüzeyindeki yanma-
ları önleyen, temas yetersiz olduğunda sesli ve ışıklı ikaz ederek gücü
otomatik olarak kesen, dönüş elektrodu kontrol sistemi bulunur.
Modlar dokunmatik veya dokunmatik tuşlarla seçilir ve seçilen
modun çıkış gücü yine aynı şekilde artırılıp azaltılabilir ve dijital gös-
tergede görülerek kontrol edilir.
Elektrokoter ve ligasure adı Cihazda kullanıcı isteğine göre sesin azaltıp arttırabileceği ses ayar düğmesi bulunur,
verilen bu cihazlar radyofrekans böylece cerrahlar çalışırken duydukları ses ile koterizasyon işlemini güvenli bir şekilde
enerjini kullanırlar.
yapabilir, ameliyat sahasındaki odaklanmalarını kaybetmezler.
Elektrokoter cihazlarının bulunduğu taşıma arabasında; Monopolar, bipolar ayak pe-
dalı, bıçak, top ve iğne elektrotlar, hasta plaka kablosu, laparoskopi adaptörü, laparoskopik
ara kablosu aksesuarları bulunur.
Resim 6.20
Koter ve Ligasure
Ekleri
Şimdi hep birlikte ameliyathanelerde kullanılan yardımcı cihazların neler olduğunu

görelim. Bu cihazlardan ilki perfüzör ve infüzyon pompasıdır.
Perfüzör ve İnfüzyon Pompası Cihazı

Perfüzör cihazı, ameliyathanelerde kullanılan, verilecek ilacı kullanıcının ayarladığı doz
miktarı ve ayarlanan saat içerisinde hastaya ulaştıran cihazdır. Enjektör Bölgesi (Enjektö-
rün yerleştirildiği kısım), Sürücü Kısmı, Enjektörü Sabitleyen Parça ve Kontrol Paneli
(İlacın Hacminin, Oranın, Hangi zaman aralıklarında verileceğinin ayarlandığı kısım)
parçalarından oluşur. Cihazın programlanmasından sonra, sürekli dönmekte olan bir
motor ile enjektör pistonunun üzerine belirlenen aralıklarda bir kuvvet uygular ve hasta-
ya ilacın ulaşmasını sağlar. Genelde kullanılan enjektör 50 mililitredir. Perfüzörler düşük
miktardaki ilaç dozlarını vermek için kullanılırken daha yüksek hacimlerdeki ilaç ve so-
lüsyonlar infüzyon pompası ile verilir.
İnfüzyon pompası hastaya gerekli olan ilaç ya da solüsyonları ayarlanan zaman içinde
belirli akışkanlık hızında intra-venöz, intra-arteriyel veya enteral ilaç uygulamalarına im-
kan veren bir cihazdır İnfüzyon pompalarının LCD ekrana bulunur ve ekranda ölçüm
verileri görülür.
Resim 6.21
İnfüzyon Pompası ve
Perfüzör
Parçaların peristaltik bir şekilde sırayla hareket etmesiyle ilaç ya da sıvının serum seti
üzerinden sıkıştırılarak bir yöne doğru hareket etmesini sağlayacak dalgalar oluşturula-
rak sıvı akışı sağlanır. Sıvı eksikliğini tamamlamak için sıvıların ya da ilaçların toplar da-
mar yolu (IV) ile zerk edilmesini gerektiren durumlarda sıkça kullanılır. Ayrıca belli bir
oranda veya hacimde infüzyon sağlanabilir. İnfüzyon pompaları; damla sayıcılı infüzyon
pompaları, volümetrik infüzyon pompaları, enjektörlü infüzyon pompaları olmak üzere
üçe ayrılır. İşlem saniyeler içinde veya daha uzun bir zaman diliminde tamamlanabilir.
Aynı zamanda infüzyon kontrollü bir şekilde gerçekleştirilir. İnfüzyon pompası cihazları,
mikroişlemci tabanlı olup yazılımları sayesinde, dışarıdan harici bir bilgisayar ile kontrol
edilebilir ve ölçülen değerler grafik olarak harici yazıcı ile yazdırılabilir. Perfüzörler ve in-
füzyon pompaları Sağlık çalışanlarından kaynaklanan volüm ve doz hatalarını minimuma
indirerek, hasta güvenliğini arttırırlar.
Kalp-Akciğer Pompası
Kalp ameliyatlarında kalbin hareketsiz ve boşluklarının da kandan arındırılmış olması ge-
reklidir. Doku ve organların kanla beslenmesine perfüzyon adı verilir. Kan dolaşımı durdu-
ğunda perfüzyon olmadığı için öncelikle beyin hücreleri 4-6 dakika gibi bir zaman içinde
ölmektedir. Kan çeşitli mineralleri, gazları, proteinleri vb. dolaşım sisteminin merkezi olan
kalp ve ona bağlı olan damarlar aracılığı ile taşır. Kalbin boşluklarının kanla dolu olması ve
kendisinin vücuda kanı pompalaması nedeniyle vücudun ihtiyacı olan kan dolaşımını ve
oksijenlenmesini yardımcı bir cihaz ile sağlamak gerekir. Doku ve organlar kanla beslenir
Kalp-akciğer makinesi (The Heart-Lung Machine) vücudun diğer organlarına karbon-
dioksitten arındırılmış ve oksijenlendirilmiş kan gönderilmesini sağlayarak kalbin ve akci-
ğerin görevlerini üstlenir, ameliyat sırasında kalp ile akciğerin durdurulmasına olanak verir.
Kanın kalp-akciğer makinesi ile karbondioksitten arındırılarak ve oksijenlendirilerek
vücudun diğer organlarına pompalanması suretiyle kalp ve akciğerin devre dışı bırakıl-
masına kardiyo-pulmoner by-pass denilir. Bu yöntem kullanılarak yapılan kalp ameliyat-
larına açık kalp ameliyatı denilir.
Kalp akciğer makinesi, pompa modülleri, kontrol, izleme ve alarm birimleriyle bütün
bunların üzerine yerleştirildiği tekerlekli bir konsoldan oluşmuştur.
Resim 6.22
Kalp – Akciğer
Pompası
C-Kollu Röntgen Cihazı

Bir tür mobil röntgen cihazı olan C Kollu Skopi Cihazı, ameliyat sırasında röntgen çekil-
mesini sağlar. Ameliyat yerine ait detaylar direkt olarak görülür. Bu yöntemin anestezi ve
ameliyat süresinin kısaltması, girişimsel işlemlere olanak tanıması gibi avantajları vardır.
C Kollu Skopi Cihazı Ortopedi, Beyin Cerrahisi, Genel Cerrahi ameliyatlarında ve ihtiyaç
duyulan diğer ameliyatlarda kullanılmaktadır. C Kollu Röntgen (Skopi) sistemlerinde bu-
lunan röntgen tüpünün ısınma kapasitesi 50.000 HU civarındadır. C kollu sistemler has-
tane ameliyathane koşullarında sık kullanıldığı için tüp 50.000HU seviyesine geldiği anda
cihazlar kendini blokaja alarak kapatırlar. Bu durum ameliyat esnasında istenmeyen bir
durum olduğu için Döner Anodlu röntgen sistemleri tercih edilmektedir. Isınma kapasi-
tesi 250.000HU - 300.000HU arasında olduğundan sabit anodlu cihazlara göre yaklaşık 6
kat daha fazla bir kullanma ömrü bulunur. Ayrıca Döner Anodlu cihazlarda röntgen tüpü
dönerek kendini soğuttuğu ve hareket ettiği için tüpün kullanım ömrü de sabit anotlu
cihazlara göre çok uzundur.
Resim 6.23
C kollu ve Kontrol
Ünitesi
Ameliyat Mikroskobu
Çıplak gözle yapılamayacak kadar küçük ameliyat uygulamaları ameliyat mikroskobu yar-
dımı ile gerçekleştirilir. Göz ameliyatlarında, beyin cerrahisinde, KBB ameliyatlarında ve
diğer bazı branşlarda ameliyat mikroskobu yaygın olarak kullanılmaktadır. Genelde trav-
ma sonrası kopan parmak, el-kol, bacak gibi vücut kısımlarının yeniden yerine dikilmesi
gibi mikro cerrahi ameliyatlarda ameliyat mikroskobu ile yapılır. Ameliyat mikroskopları
4x-20x arasında büyütme yaparlar. Işık şiddeti 80.00lüx ve üzerindedir, ayak pedalları vası-
tasıyla kontrol edilerek, yaklaşma, uzaklaşma, zoom yapma vb fonksiyonları gerçekleştirilir.
Resim 6.24
Ameliyat Mikroskobu
Laparoskopi Cihazı
Teknolojik gelişmelerle birlikte klasik Genel Cerrahi uygulamalarının yerini; daha az yara
izi, daha az ağrı ve erken dönemde normal hayatına dönme avantajlarını sağlayan laparos-
kopik cerrahi uygulamaları almaktadır. Laparoskopik cerrahi, karın veya göğüs bölgesini
ilgilendiren ameliyatlarda, birkaç ayrı noktadan 5–15 mm’lik deliklerden vücuda yerleştiri-
Resim 6.25 len ince tüplerin (trokar) içinden sokulan aletler ve bir kamera yardımı ile
gerçekleştirilmektedir. Karın içini aydınlatarak, hastalık veya problemler
Laparoskopi Cihazı
doğrudan görülerek tedavi edilir.
Laparoskopi ünitesi; görüntüyü elde eden kamera, soğuk ışık kay-
nağı, karın içine hava veren insüflatör, monitör ve video/görüntü kay-
dedicisinden oluşmaktadır. İlk önce bir iğne (Veress iğnesi) ile batına
girilerek karın içi karbondioksit gazı ile şişirilir. Ardından ucunda ışık
olan teleskop kamera ile girilerek karın içi incelenir. Yapılacak ameliyat
türüne göre ilave trokarlar girilir. Cerrah, bu trokarlardan girilen aletler-
le monitöre bakarak ameliyatı gerçekleştirir. Kamera sayesinde, çıplak
gözle görülenden 10(on) kat daha büyük ve ayrıntılı bir görüntü elde
edildiğinden anatomik yapıların daha ince detaylarına kadar görülebil-
mesi mümkün olmaktadır. Modern enerji kaynaklarının da kullanımı ile
birlikte ameliyatlar çok daha kansız geçmektedir.
Damar Mühürleme Cihazları

LigaSure Damar Mühürleme Cihazı olarak tanımlanabilir. Sistem RF
(Radyofrekans) enerjisini kullanarak doku füzyonu yapar ve damar du-
varlarını birbirine mühürler. Damar duvarları tam anlamıyla kapanır. Li-
gasure ile 7mm’ye kadar damarları mühürlenebilir. Bu konuda FDA ona-
yı da mevcuttur. Yapılan mühürleme post-op dönemde normal sistolik
basıncın 3 misli basınca (589 mmHg) kadar dayanabilir. İşlem sonunda
yapılan mühürleme işleminin bittiğini, işlemin başarılı mı başarısız mı
sonuçlandığını bildiren sesli ve ışıklı bir uyarı mekanizması vardır. Bu
sistem sayesinde kullanıcı yaptığı ligasyonun güvenliğinden emin olur.
Ligasure, mühürleme işlemi bittikten sonra kesme işlemini başlatır. Böy-
lece damar tamamen kapatılmadan kesilmemiş olur.
Argon Plasma Koagulasyon (APC) Cihazları

APC kanama ve doku abnormalitesi devitalizasyonlarının yönetiminde kullanılan bir elekt-
rocerrahi tekniktir. Burada yüksek frekanslı (HF) akım iyonize edilmiş argon gazı yoluyla
dokuya aktarılır. İşlem düşük komplikasyonlu ve güvenlidir. Hemostaz etkin, yüzey koagü-
lasyonu homojen ve derinlik sınırlıdır. HF akımın temassız bir şekilde ve enstrüman dokuya
dokunmadan iletilmesi sayesinde enstrüman uçlarının dokuya yapışması neredeyse imkan-
sızdır. Uygulama yönü endikasyona göre aksiyal, lateral ya da radiyal olarak seçilebilir.
Ameliyat Robotu
Günümüzde kullanımda olan tek ameliyat robotu “da Vinci Robotik Cerrahi Sistemi”dir.
Sistemin birbirinden ayrı üç temel parçası bulunur; konsol, cerrahi robot ve görüntü ku-
lesi. Cerrah işlem sırasında konsolun başında oturarak, buradaki ekrandan ameliyatın
yapıldığı alanı üç boyutlu olarak görür, kontrol kolları ve pedallarını kullanır. Cerrahın
hareketleri bilgisayar sistemi tarafından robotik kollara nakledilir. Robotun dört kolu bu-
lunmaktadır. Bir kol kamerayı, diğer üç kol da cerrahi aletleri tutmaktadır. İki kol cerrahın
aletleri kullandığı sağ ve sol kollarını temsil eder. Diğer kol, dokuyu tutmak ve çekmek, di-
kiş sırasında ipi izlemek gibi ek işleri yapmayı sağlar. Aletlerde ‘EndoWrist’ teknolojisiyle
çalışan eklemli uçlar bulunur. Bu aletlerle 7(yedi) baş hareketi ve iki baş aksiyel rotasyonu
mümkün olmaktadır. Bu hareket derecelerini üç kol hareketi, üç bilek hareketi ile tutma
veya kesme oluşturur. Sistem, 6 Hz.’den büyük el titremesini filtrelemektedir. Ameliyat
Robotu ile cerrahi yapılan alan büyütülerek, üç boyutlu görüntü elde edilmektedir. Ameli-
yat robotu çıplak elle yapılabilenden daha hassas ve çok boyutta hareket ederek, elin veya
standart düz laparoskopik cihazların giremediği alanlara girerek ameliyat yapabilmekte-
dir. Robot kollarının ucuna takılan tutucu ve kesiciler, yedi ayrı boyutta hareket edilmesi
gibi özellikler sistemi daha kullanışlı hâle getirimektedir. Böylece daha hassas ve daha
karmaşık, bir anlamda riskli işler daha incelikli yapılabilmektedir. Robot için geliştirilmiş
tekniklerin artmaya devam edeceği ve günümüzün doğal seçeneği olacağı açıktır. Gele-
cekte, bugün uygulanan ve övünülen “geleneksel modern cerrahi”, gelecek kuşaklar için
muhtemelen çok kaba olarak değerlendirilecektir.
AMELİYATHANE MALZEMELERİ
Ameliyathanede kullanılan malzemeler tekrar kullanılabilenler ve tek kullanımlık olmak
üzere ikiye ayrılırlar. Tekrar kullanılan malzemeler; ameliyat örtüleri, hasta altı ısıtma sis-
temleri ve ameliyat cerrahi setleridir.
Ameliyat Örtüleri
Ameliyat koşullarında kullanılan hasta örtüleri, cerrahi alan infeksiyonlarının gelişiminde
etken olabilecek bakterilere karşı bariyer olma özelliğini taşımaktadır. Bu yolla steril alan
sürdürülebilir özelliğini korumakta, cerrahi süresiyle orantılı olarak, infekte olma riski en
aza indirilebilmektedir. Hasta örtüleri kullanımı için bu ana şart ve ameliyat koşulları göz
önüne alındığında şu özellikler olmazsa olmaz kurallar içerisinde bulunur. Bariyer özelliği
ile sıvılara direnç, Neme ve bakteriyel geçirgenliğe direnç, Sıkı dokunmuş olması ve küçük
gözeneklilik, Delinme, yırtılma ve aşınmaya direnç, Tüy ve toz bırakmamak, Antistatik
olmak ve aleve direnç göstermek, toksik etkili olmamak, Vücut sıcaklığını koruyabilmek,
Steril edilebilir olması ve bunun sürdürebilmesi, Ameliyat sahasına ve çalışmaya uygun-
luk. Günümüzde ameliyathanede geleneksel yeşil tekstil örtüler kullanılması yerine, tek
kullanımlık olarak üretilen steril örtüler de yaygın olarak kullanılmaktadır.
Resim 6.26
Ameliyathane Örtüsü
Hasta Altı Isıtma Sistemleri (Hipotermi Blanket Sistemi)

Ameliyat sırasında hastanın ısı kaybını önlemek için hasta altı ısı battaniyeleri (hipotermi
blanket sistemleri) kullanılır. Mikroprosesör devreli kontrol ünitesi 32-39 C aralığında
hassas bir ayarlama yapabilir. Kontrol ünitesine bağlanacak hasta altı blanketleri 50x100
cm - 50x150 cm ebatlarında, ortalama 1cm kalınlığında, X-Ray geçirgen ve reusable (tek-
rar kullanılabilir) özelliktedirler.
Resim 6.27
Hasta Isıtma Sistemi
Blanket ana gövdesi doğrudan dezenfekte edilebilir, alkole ve diğer dezenfektanlara

dayanıklıdır, su geçirmez. Hasta güvenliği ve olası yanıklardan korunma için aşırı ısınma
koruma devresi bulunur. Kontrol ünitesi doğrudan serum askısına takılır ve operasyon
alanında yer kaplamazlar.
Ameliyat Cerrahi Setleri

Cerrahi aletler teşhis veya tedavi amacıyla yapılan ameliyatlara göre dizayn edilmiştir. Cer-
rahi aletler konteynır (taşıma kutusu) içerisinde takım olarak steril şekilde muhafaza edilir.
Resim 6.28
Cerrahi Setler
Aletlerin fonksiyonları; Kesmek veya insize etmek. Bu amaçla kullanılan enstrümanlara
“kesiciler-sharps” denilir. (makaslar, bistüriler, keskiler, osteotomlar.) Çekmek. Ameliyat es-
nasında elle tutulan veya kendi kendine ayırma-çekme işlemini gerçekleştiren retraktörler/
ekartörler vardır. (kemik ve deriyi çeken kanca şeklindeki retraktörler “huklar”). Yakala-
mak, tutmak veya sıkıştırmak. Yakalamak, tutma ve sıkıştırma amaçlı birçok klemp çe-
şitleri vardır. (hemostatlar, pansuman ve doku pensetleri, kemik tutucular, iğne tutucular,
portegü, çamaşır klempleri). Genişletmek (dilate) veya probe etmek. Bu aletler bir açıklığı
genişletmek ve yabancı objeyi bulmak için kullanılır. (bujiler, spekulumlar). Aspire etmek.
Bu enstrümanlar istenilmeyen sıvıyı çıkartmak için kullanılır. (aspiratör uçları).
Ameliyatta ihtiyaç duyulacak ameliyat aletleri biraraya getirilerek cerrahi setler oluş-
turulur. Bunlar ameliyat adına göre isimlendirilebileceği (örneğin appendektomi seti) gibi
ameliyatın büyüklüğüne göre de isimlendirilebilir. (büyük batın seti gibi).
Tek kullanımlık ameliyat malzemeleri ise ameliyat sütürleri, drenler, sondalar, stapler,
pansuman malzemeleri ve steril solüsyonlardır.
Ameliyat Sütürleri
Ameliyat ipliği, cerrahi sebepler yüzünden açılan veya kesilen vucut dokularını , iyileş-
me sağlanıncaya kadar birbirine yaklaştırmak, implant edilen protezleri dokulara birleş-
tirmek, kanamayı veya diğer akışkan sızıntıları önlemek, kan damarlarını veya ayrılmış
boru şeklindeki yapıların (örneğin, kanalların ) uçlarını bağlamak için kullanılan doğal
veya sentetik orjinli, steril cerrahi dikiş malzemesidir. Yarayı, bir ameliyat alanındaki da-
marı, siniri, dokuyu dikmek veya yeniden eklemek için kullanılır. Ameliyat iplikleri (sü-
türler) emilebilen ve emilemeyen ameliyat iplikleri (sütürler) olmak üzere 2 ana grupta
toplanmıştır. Emilebilen sütür çeşitleri polyglaktin PGLA, polyglaktin rapid PGLA, poly-
glikolik asit PGA, polyglikolik asit rapid PGA, polydioxanone loop’dur. Emilemeyen sütür
çeşitleri naylon, paslanmaz çelik, polypropilen, polyester ve ipektir. Sütürler örgü şekline
göre tek örgülü, çok örgülü (Monoflaman, poliflamen) sütürler olarak da sınıflandırılabi-
lirler. Sütürler etilen oksit ile sterilize edilmiş tek kullanımlık paketler hâlinde bulunurlar.
Drenler
Aktif ve pasif dreney yaparlar. Kateterler, drenler ve kanüller bir yarayı drene etmek için
kullanılır. Boru drenler, lastik drenler, penros drenler, hemovac drenler gibi.
Sondalar
İçi boş organları drene etmek için kullanılırlar.Ameliyat sırasında mide, mesane gibi or-
ganlara yerleştirilirler. Nazogastrik sonda, Foley sonda gibi.
Resim 6.29
Sütur ve Sondalar
Stapler
Tel zımbalardan oluşurlar. Cilt kesisini kapatmak yada organları eksize etmek (kesmek)
veya içi boş organları birbirine anastomoze etmek(birleştirmek) için kullanılırlar. Tek
kullanımlık malzemelerdir. Kullanım alanları ve şekilleri teknolojik ilerleme ile paralellik
göstermektedir.
Resim 6.30
Bazı stapler
Malzemeleri
Pansuman Malzemeleri
Ameliyat sırasında ameliyat alanını temizlemek, organları koruma altına almak, ameliyat
sahasından uzaklaştırmak amacı ile kullanılan sterilize edilmiş malzemelerdir. Ameliyat
sırasında kullanılan spanç (gazlı bez), kompres gibi malzemelerin ameliyat sahasında
unutulmalarını engellemek için içerisine radyoopak marker yerleştirilir. Ameliyat sonrası
sayım eksikliği bulunduğunda C-kollu skopi cihazı ile ameliyat sahası kontrol edilerek
gazlı bez ve kompres kalmadığından emin olunur. Ameliyat sonrası ise yarayı steril olarak
kapatmak için kullanılırlar. Çeşitli boylarda tromeller içerisinde veya paketlenmiş olarak
steril şekilde bulundurulurlar.
Resim 6.31
Pansuman
Malzemeleri
Steril Solüsyonlar
Ameliyatlar esnasında hastayı boyamak amaçlı veya ameliyatta kullanılacak bazı ameliyat
malzemelerini steril etmek için kullanılırlar. Laparoskopik cerrahi malzemeler, endosko-
pik malzemelerin bazıları bu solüsyonlarla sterilize edilirler. Bu solüsyonların neler oldu-
ğu aşağıda verilmektedir.
%10’luk Povidon İyot: Cilt antisepsi için kullanılır. Kullanıma hazır bir solüusyondur.
Ameliyat sahası povidon iyodine solüsyonu ile boyanır,
Cerrahi El Temizliği: %4.5 klorheksidin, %7.5 povidon iyot veya %70 isopropil alkol
%2’lik Gluteraldehid (Cidex): Taşıyıcı forsebsler ve endoskopik cerrahi aletlerin yük-
sek düzeyli dezenfeksiyonunda kullanılır. Aletlerin içine konuğu kaba %2 gluteraldehid
konur ve beklenir, Solüsyonda renk değişimi(YEŞİL) CİDEX in aktif hale geldiğini göste-
rir. Aktivasyon süresi dezenfekte edilecek aletlere göre7-14 gün arasında değişir. Lümenli
aletlerin içinden enjektör yardımıyla solüsyon geçirilmeli, Solusyon aletlerin üzerini ta-
mamen kapatmış olmalıdır. Aletler 30 dakika bekletilmeli, Aletler bekleme süresinden
sonra distile su veya izotonikten geçirildikten sonra kullanılmalıdır.
%10 Formaldehit: Patoloji parçaların fiksasyonu için kullanılır. Uygun boyda patoloji
kaplarına spesmen yerleştirilir. Spesmenin üzerine gelinceye kadar formol konur.
Sodyum Dikloroisosiyanurat (Klorsept 87): Ameliyathane yer ve yüzey dezenfeksi-
yonu için kullanılır.
Özet
Ameliyathanenin özelliklerini açıklamak lambalar olmalarıdır. Anestezi uygulamalarında, has-
1
Günümüzde, sağlık hizmeti sunan modern hastanele- ta için gerekli oksijen ve diğer medikal gazlar ile in-
rin en önemli birimlerinden biri de cerrahi müdeha- halasyon ajanlarının kontrollü ve gereken yoğunlukta
lelerin yapıldığı ameliyathanelerdir. Ameliyathaneler verilmesine olanak sağlayan, hastaya yapay solunum
özel planlanmış ve tasarlanmış odalardır. Ameliyat- yaptırabilen, cihaz üzerinde bulunan monitörler ile
hanelerin; ameliyat yapan doktorun (operatör) rahat hayati fonksiyonların yakından izlenmesini sağlayan
çalışmasını sağlayacak, hastayı tehlikeye atmayacak ve anestezinin temel ekipmanına anestezi cihazı denir.
mikrop girmeyecek şekilde inşa edilmesi ve her gün Anestezi cihazlarının kullanım amacı anestezistin,
temizlenmesi gerekir. Ameliyathane odası cerrahi ekip hastanın yaşamını güven altına almasını sağlamak
elemanlarının steril olarak giyinebilmelerine, hastanın ve yeterli miktarda anestezi vermesine yardımcı ol-
steril olarak örtülmesine ve cerrahi personelin hareket maktır. Cerrahi aspiratör cihazı ameliyat sırasında
edebilmelerine olanak sağlayacak ve anestezi ekibinin kanamalı bölgede biriken kan ve sıvıların bulunduğu
çalışmasına engel olmayacak boyutta ve yeterlilikte yerden uzaklaştırılması amacıyla kullanılan cihazlar-
olmalıdır. Ameliyathanenin duvar, tavan ve zeminle- dır. Elektrokoter cihazı elektrik enerjisi kullanarak
ri dezenfeksiyon ve temizlemeye uygun antibakteriyel dokuyu kesmek ve kanayan damarları dağlamak için
malzemeler kullanılarak yapılır. Ameliyathane alanı- kullanılır. Ameliyathanelerde bu temel cihazların ya-
nın hijyenik klima sistemi veya muadili bir sistem ile nısıra yardımcı ameliyat cihazları da bulunur.
iklimlendirilmesi ve havalandırılması gerekir.
Ameliyathane alanları steril olmayan alan (kısıtlan- Ameliyathane malzemelerini tanımak
3
mamış alan),yarı steril alan (yarı kısıtlanmış alan), Ameliyat sırasında cerrahi aletler, ameliyat örtüleri,
steril alan (kısıtlanmış alan) olarak üç gruba ayrırılır. sütürler, drenler, sonda ve foley idrar sondaları kulla-
Steril alanda ameliyathane odaları, yıkanma odaları nılır. Ameliyat hasta örtüleri, cerrahi alan infeksiyon-
ve steril işlemlerin yapıldığı diğer bölümler bulunur. larının gelişiminde etken olabilecek bakterilere karşı
Steril alanda ameliyathane kıyafeti, kep ve maske ile bariyer olma özelliğini taşımaktadır. Günümüzde
dolaşma zorunluluğu vardır. ameliyathanede geleneksel yeşil tekstil örtülerin ya-
nısıra tek kullanımlık olarak üretilen steril örtüler de
Ameliyathane temel ve yardımcı cihazlarını ayırt etmek yaygın olarak kullanılmaktadır. Ameliyatlarda kulla-
2
Ameliyatın güvenli ve başarılı bir şekilde gerçekleştiri- nılan cerrahi aletler cerrahi setler olarak düzenlanir
lebilmesi için her ameliyathanede bulunması gereken ve taşıma kaplarında steril edilerek muhafaza edilir.
belli başlı cihazlar vardır. Ameliyathanede bulunan Cerrahi aletler dokuları kesmek, yakalamak, tutmak,
cihazlar temel cihazlar ve yardımcı cihazlar olarak sı- dikmek ve retrakte etmek için özel olarak üretilmiş
nıflanabilir. Tüm ameliyat salonlarında temel cerrahi malzemelerdir. Yarayı, bir ameliyat alanındaki dama-
cihazlar bulunmalıdır. Bununla birlikte bazı uzmanlık rı, siniri, dokuyu dikmek; kesilen vücut dokularını ,
dallarında özel donanımlı ameliyathaneler kullanıl- iyileşme sağlanıncaya kadar birbirine yaklaştırmak
maktadır. için kullanılan doğal veya sentetik orjinli, steril cer-
Temel ameliyat cihazları ameliyat masası, lamba, rahi malzemelere ameliyat ipliği (sütür) denir. Emi-
anestezi cihazı, elektrokoter, cerrahi aspiratör ve de- lebilen ve emilemeyen ameliyat iplikleri olmak üzere
fibrilatör cihazıdır. Ameliyat masası üzerinde ameli- 2 ana grupta toplanmıştır. Emilebilen sutür çeşitleri
yat yapılan, değişik açılar verilebilen ve değişik tipleri polyglaktin PGLA, polyglaktin rapid PGLA, polygli-
olan özel donanımlı masalardır. Ameliyat lambası kolik asit PGA, polyglikolik asit rapid PGA, polydi-
ameliyat alanının aydınlatılması için kullanılır. Yük- oxanone loop’dur. Emilemeyen sutür çeşitleri naylon,
sek ışık yoğunluğu veren, derin çukur aydınlatması paslanmaz çelik, polypropilen, polyester ve ipektir.
yapan, minimum gölge ve düzgün renkli ışık veren, Dren ve sondalar içi boş organları veya yarayı drene
soğuk ışık ışını sağlayan, steril tutacakla ameliyat etmek ve boşaltmak için kullanılır. Stapler tel zımba-
ekibi tarafından kolay hareket ettirilebilen ve odak lardan oluşan, cilt kesisini kapatmak yada içi boş or-
ayarlama özellikleri bulunan lambalardır. En önemli ganları birbirine anastomoze etmek(birleştirmek) için
özelliklerinden biri uzun ömürlü ve soğuk ışık veren kullanılan malzemelerdir.
1. Ameliyathane ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi 5. Hastaya verilecek olan anestezik ajanın buharlaştırılarak
yanlıştır? uygulanmasını sağlayan anestezi cihazının bölümüne ne ad
a. Tavan yüksekliği 3 m olmalıdır (ışık kaynağını yerleş- verilir?
tirmek için). a. Silindir
b. Bakım için tavan ile üst kat arasında 1.20 m’lik bir b. Akımölçer
boşluk bırakılmalıdır. c. Oksijen tankı
c. Tavanlar ses geçirmez olmalıdır. d. Vaporizatör
d. Ortada ve yerde dolanan ve sarkan kabloları ve tüple- e. Absorban
ri ortadan kaldırmak amacıyla tavana monte ettirilen
ve hareket edebilen pendantlar kullanılmalıdır. 6. Medikal gazların ml/dk. veya l/ dk. olarak verilmesini
e. Ameliyathanede kapılar tek ve aynı yöne açılır olmalıdır. sağlayan anestezi cihazının bölümüne ne ad verilir?
a. Atık gaz sistemi
2. Ameliyathane odası ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangi- b. Flowmetre (akımölçer)
si yanlıştır? c. Kanister
a. Aydınlatmada kullanılan lambalar en az 2000 lux ol- d. Silindir
malıdır. e. Vaporizatör
b. 25 µ’dan daha küçük gözenekli kaplamaların üzerle-
rindeki organik madde veya tozları en aza indirdiği 7. Doku ve organların kanla beslenmesine ne ad verilir?
bilinmektedir. a. Kan akışı
c. Ameliyathane duvarlarında kullanılacak renkler pas- b. Perfüzyon
tel tonlardan seçilmelidir. c. Kardiyo-pulmoner by-pass
d. Ameliyathanenin havasında normalde bakteri bulunur. d. Arterial dolaşım
e. Havadaki bakteri yoğunluğu odada hareket eden in- e. Venöz dolaşım
san sayısıyla doğru orantılıdır.
8. Ameliyathanede patoloji parçalarının fiksasyonu için
3. Ameliyathanede havalandırma sistemi ile ilgili aşağıdaki kullanılan solüsyon aşağıdakilerden hangisidir?
ifadelerden hangisi yanlıştır? a. Sodyum dikloroisosiyanurat
a. Havalandırma sisteminde etkinlikleri standardize b. %10 povidon iyot
edilmiş ardışık dört filtre sistemi bulunmalıdır. c. %2 Gluteraldehit (Cidex)
b. Hava akım hızı, ameliyat odasında saatte en az 15 d. %4,5 klorheksidin
hava değişimi sağlayacak debide olmalıdır. e. %10 Formaldehit
c. Hava tavandan içeri verilmeli ve tabana yakın olarak
dışarı alınmalıdır. 9. Ameliyathanede taşıyıcı forsebsler ve endoskopik cerrahi
d. Konvansiyonel yöntemlerin toz ve aerosol partikülle- aletlerin yüksek düzeyli dezenfeksiyonunda kullanılan solüs-
rini ortamdan uzaklaştırarak havadaki bakteri sayısı- yon aşağıdakilerden hangisidir?
nı etkili bir şekilde azalttıkları kanıtlanmıştır. a. Sodyum dikloroisosiyanurat
e. Laminer hava akımı, parçacıklardan arındırılmış b. %10 Formaldehit
havanın aseptik ameliyat ortamı üzerinden sabit bir c. %2 Gluteraldehit (Cidex)
hızda (0,3-0,5 μm/saniye) akımını sağlayacak şekilde d. %10 povidon iyot
tasarlanmıştır. e. %4,5 klorheksidin
4. Kalbe elektrik şoku vererek kalp kasılmalarının tekrar 10. Aşağıdakilerden hangisi ameliyatta kullanılan hasta ör-
düzenli hâle getirilmesi maksadıyla kullanılan cihaz aşağıda- tülerinin özelliklerinden biri değildir?
kilerden hangisidir? a. Bariyer özelliği ile sıvılara direnç göstermek
a. Elektrokoter b. Neme geçirgen, gevşek dokunmuş olması ve büyük
b. Monitör gözeneklilik
c. Ventilatör cihazı c. Delinme, yırtılma ve aşınmaya direnç
d. Vaporizatör cihazı d. Tüy ve toz bırakmamak
e. Defibralatör cihazı e. Toksik etkili olmamak, vücut sıcaklığını koruyabilmek
Yaşamın İçinden Okuma Parçası

Akıllı ameliyathane sistemleri Türkiye’de El yıkama bir ameliyathane ritüelidir ve ben bu ritüel prati-
Sağlık sektörüne ileri teknoloji çözümler sunan ACENDIS ğimi biraz kaybettim. Dirseklerin aşağıda dursun ki, su kirli
Alman dijital ameliyathane sistemleri üreticisi S-CAPE’in bölgelerden temiz bölgelere doğru değil de dirseklerinden
Türkiye tanıtımı İstanbul’da gerçekleştirdi. aşağı aksın, diye hatırlatıyorum kendime. Ovala, iyice ovala.
2013 yılında en iyi tasarım ödülünü alan, 2014 yılında Ellerimi üç dakika daha yıkamam lazım, sonra ameliyatha-
dünyanın en iyi dijital ameliyathane sistemi seçilen, Al- neye girişim muhteşem olacak.
man dijital ameliyathane sistemleri üreticisi ‘S-CAPE’in Bir dakika. Kapıyı unutma. İnsanlar genelde iki taraflı açılıp
tanıtımında konuşan ACENDIS Türkiye Genel Müdürü kapanan kapıları elleriyle iterek açarlar. Cerrahlarsa bu tür
Gürkan Köroğlu 20 yıldır Türkiye’de hastane projesi yap- kapıları omuzlarıyla açmaya alışmışlardır. Ellerini uzatmaz-
tıklarını dile getirerek, “Finansmanından servis, eğitim, lar. Cerrahların yeni yıkanmış elleri steril tutma tekniğini
tıbbı cihaz temini, bu hastaneleri kurarken her zaman ileri öğrendiğimden beri tıp fakültesinde sağımı solumu kolaçan
teknolojileri sunmak istiyoruz. Bizim vizyon gördüğümüz, ederim. Ellerini yıkamamış dahi olsalar cerrahlar kapıları
dünyada yoğun olarak kullanılan ve teknolojinin şu an di- omuzlarıyla açarlar. Bir konferans salonuna giren insanları
jital ameliyathane sistemleri dediğimiz kağıtsız görüntüle- izlerseniz, kimin cerrah olduğunu bu omuz hareketinden he-
rin ve verilerin belirli bir merkezde kullanıldığı bir sisteme men anlayabilirsiniz.
doğru kayıyor. Bizim hastane projelerinde kullandığımız Fırçayı hiçbir şeye dokunmadan çöpe at. Ayak kumandalı
‘S-CAPE’ de bunların en önemlilerinden bir tanesi dedi. evyenin musluğunu dizinle kapa. Kapıyı sırtınla ittirip aç, ya-
S-CAPE’in kurucu ortağı Herr Bjorn Von Siemens, CEO’su vaşça dönüp kapı kanatlarının birleştiği yerden içeri gir.
Dennis Kogan cihaz hakkında kısa bir sunum gerçekleştire- Tamamen yabancısı sayılmasam da, dirseklerim henüz ıslak-
rek, bilgi verdi. Tanıtımda konuşmalarının ardından cihaz ken, dirseklerimden sular damlarken ne zaman içeriye gir-
hakkında bilgi veren ACENDIS Türkiye Genel Müdürü Gür- sem, ameliyathane Alice’in Harikalar Diyarı gibi gelir bana.
kan Köroğlu; “Son yıllarda trend olan dijital hastane konsep- Bırakın cerrahlığa, doktorluğa bile en ufak bir ilgim yoktu.
tine uygun arşivleme, depolama, görüntüleme sistemimiz. Fizik bölümüne başladım, ama çok geçmeden beyne ilgi du-
Dünyada çok yaygın olarak kullanılıyor. Türkiye’de şuan yarak yolumu değiştirdim. Beyin cerrahı ve psikiyatrist ar-
kullandığımız hastanelerimiz var şeklinde konuştu. Konuş- kadaşlarım çok ilginç bir sorunu olan bir hasta olduğunda
masında cihazın getireceği kolaylıklardan bahseden Köroğ- beni çağırırlar, bunun dışında hastalarla pek işim olmaz. Ben
lu; “Yapılan özel uygulamalarda, ameliyatlarda bu bilgilerin nöropsikoloğum. Benim ihtisas alanım beyin (nasıl çalıştığı,
kaydedilmesi sunum olarak yayınlanması, diğer doktorlara nasıl bir evrim geçirdiği).
diğer hastanelere gösterilmesine olanak sağlayacak. Bunun O halde ameliyathanede ne arıyorum? Ben “destek vermek”,
dışında yasal zorunluluk haline gelebilecek önümüzdeki gerektiğinde yardımcı olmak, elektronik aletlerde zaman
dönemlerde. Yapılan vakalarda uygulanan bazı hatalar bazı zaman meydana gelen ufak tefek sorunları halletmek üzere
komplikasyonlar buradan izlenebilecek ifadelerini kullandı. geldim buraya. Burada bulunmamın sebeplerinden biri de,
Cihaz hakkında teknik bilgiler veren ACENDIS Türkiye Me- beyin ve sinir cerrahı beynin yüzeyinin haritasını çıkartırken
dikal Bilgi Teknolojileri Uzmanı Selçuk Aksoy ise “Bu gün hastayı dikkatle incelemek; serebral korteks (beyin kabuğu),
burada tanıtmış olduğumuz cihaz ameliyathanelerin akıllı insan ile maymunu ayıran en büyük fark ne de olsa. Bizim
olarak yani kendi kendini yönetebilmesi, cerrahını tanıya- serebral korteksimiz maymunlardan dört kat fazladır.
rak cerrahının daha önceden tanımlamış olduğu ve istediği Ellerim havada bekliyorum; dirseklerim son damlayı dam-
şekilde yönetebilmesine olanak sağlıyor. Cihazın en büyük latma tehdidi taşıyor hâlâ. Nihayet bekleme odası ile ame-
özelliği hastanın tüm bilgilerini, tüm verilerin görüntülerini, liyathane arasındaki koku değişikliğini fark ettim: Bekleme
videolarını ve tek merkezde arşivlemesi bizim için ve doktor odasına hâkim olan koku sabun kokusuyken (sürekli el yı-
için hem hasta güvenliği hem de ulaşım kolaylığı açısından kandığı için), ameliyathaneye yeni yıkanmış çamaşır kokusu
büyük avantaj sağlıyor şeklinde konuştu. hâkim; bu koku, yeni açılmış temiz örtü ve cerrah gömlekle-
rinden geliyor.
Kaynak: Sabah, 28.09.2015 Sterilizasyon hemşiresi beni görüyor, ama beyin ve sinir cer-
rahına birtakım havlular vermekle meşgul. Nihayet, verdiği
havluların cerrahı bir süre idare edeceğine karar verdikten
sonra, steril bir havlu alıp bana veriyor. “Durun bakalım,
yanlış hatırlamıyorsam siz yedi buçuktunuz.” Eldiven numa- Beyin yüzeyi tepe ve vadi (bunlar girus ve sulkus olarak tanı-
ram buydu gerçekten de. Bu kadar zaman sonra nasıl hatırla- nıyor daha çok) düzenindedir, bu yapı yüzey alanını artırır;
yabildi acaba? Eminim ellerime bakıp tahmin etmiştir. önemli bir yapıdır bu, zira beynin yaratıcı işlevleri yüzeye
Gömleğimi giyip eldivenlerimi taktıktan sonra, hiçbir şeye yakın “kortikal” katmanlarda yürütülür yalnızca. Serebral
dokunmadan çevreye dağılmış olan ekipmanın etrafından korteksin yüzey alanı ne kadar büyükse, beynin “işlem gücü”
dolanmalıyım. Ellerim meditasyon yapan bir rahip veya dik- de o kadar büyük olur.
katli bir poker oyuncusu gibi göğsümde, anestezistin hava Manyetik rezonans görüntüleme (bu sihirli makineler bey-
tanklı gaz makinesinin etrafından dolanıyorum.. ninizi adeta dilimlere ayırır ve bunu röntgen filmi kullanma-
Geç geldiğim için, gayet münasip bir biçimde “açılış” olarak dan yapar), bunun gibi ayrıntıları ortaya çıkarma konusunda
tabir edilen ilk sahneyi kaçırdım. Neil sağ tarafına yatmış, muhteşem bir teknik. MR artık operasyon öncesi çalışma-
yani başının sol yanı yukarı bakıyor. Sorun Neil’in beyninin ların vazgeçilmez bir parçası. Bu yöntem ameliyathanelerde
sol yanında. Cerrahın Neil’in epilepsi nöbetlerine neden olan yaşanan sürprizleri bir hayli azalttı, en azından operasyon
beyin bölümünü görmek için kafatasından el büyüklüğünde esnasında yaşananları.
bir parçayı alması gerekecek; böylece, sol gözüyle kulağının Elektrikli uyarıcı, iki boynuzu olan, kalem boyutundaki bir
hemen üstünde beyne açılan bir pencere meydana getirecek. el fenerine benziyor. Tabii, elektronik cihaza bağlı kablo ne-
Kemiğin tek parça halinde çıkarılması gerekiyor, çünkü öğ- deniyle, kuyruğu da olan bir el feneri bu. Boynuzları, uçları
leden sonra bu parça Neil’in kafatasına tekrar yerleştirilerek yumuşak, küçük top şeklinde iki gümüş elektrottan oluşuyor.
bu pencere kapatılacak. Kafatasının açılması matkap ve teste- George bana dönüp uyarıcıyı elimden alıyor, hemşireyle bir-
relerle hallediliveriyor; ama bunlar marangozların gıpta ede- likte hazırladığım elektrik donanımını kontrol ediyor.
ceği türden iyi aletler, kafatasının altındaki katmanlara zarar “Neil, her şey yolunda mı?” diye soruyor sesini biraz yük-
vermeyecek şekilde tasarlanmış aletler. selterek.
Dolayısıyla, açma biraz gürültülü bir iş. Bu işlem boyunca “Yolunda sanırım,” diyor Neil, örtülerin altından. “Şimdi sı-
Neil uyuyordu tabii. Bu işlem bitmiş artık, damardan veri- rada ne var?”
len kısa etkili anestezik madde durdurulmuş, böylece Neil’in “Şimdi, sana dün bahsettiğim şeyi yapacağız; elektrikli uyarı-
uyanması sağlanmış. Sonraki evrede Neil’in uyanık olması cıyla beynini uyaracağız,” diyor George. “Bir şey hissettiğinde
gerekiyor. Operasyonun bu evresinde onun canını acıtacak bana söyle.”
pek bir şey yok. Beynin yüzeyine dokunmak herhangi bir George, iki gümüş elektrotu beynine yaklaştırıyor ve yavaşça
dokunma duyusu oluşturmaz. Beynin bu tür şeyleri algıla- korteks yüzeyine değdiriyor, sonra tekrar kaldırıyor. “Bir şey
masını sağlayacak alıcıları yoktur, ama vücudun başka yerle- hissettin mi?”
rindeki alıcılardan mesajlar alır. “Hey! Biri elime dokundu!” diyor Neil. Ne anestezist ne de
Nihayet son engeli de aştıktan sonra George’un yanına yak- ben Neil’in elinin yakınındayız.
laşıyorum, “Birazdan elektrikli uyarıcı hazır olacak,” diyor “Hangi elin?” diye soruyor George.
bana yavaşça. Steril elektronik kutuyu açma vaktinin geldi- “Sağ elim, sanki biri elimin tersini süpürüp geçti. Hâlâ biraz
ğini belirten bir işaret bu. Ameliyathane hemşiresine yanıma karıncalanma var.” Sağ el, beynin sol yanına sinyal gönderir;
gelip yardım etmesini işaret ediyorum (kısa bakış fırlatma ve George da zaten uyarıcıyı somatik duyu korteksinin el bölge-
kaş kaldırma ameliyathanelerde önemli bir iletişim tarzıdır sine dokundurmuştu.
– ameliyat maskesi yüz ifadelerinin büyük bir bölümünü giz- George, steril alandan bana doğru bakıp başıyla işaret ediyor.
liyor zira). Steril eldivenlerim steril göğsümde, biraz daha eğiliyorum ve
Sirküle hemşire elektronik kutuyu saran ilk ambalajı, altta- Neil’ in eliyle yüzüne dikkatle bakıyorum.
ki ambalaja dokunmadan açıyor. Sonra geri çekiliyor ve kaş Beklediğim oluyor ve Neil’in sağ başparmağı içeri doğru kıv-
hareketleriyle “Bundan sonrası artık size ait” işareti veriyor. rılıyor. Neil, birinin elini tekrar oynattığını söylüyor. Çene ile
Göğsüme kavuşturduğum ellerimi ilk kez kullanıyor ve kutu- başparmak vücutta yan yana olmamasına rağmen, çenenin
yu koruyan ikinci ambalajı açmaya başlıyorum. motor korteksi başparmağın motor korteksiyle bitişiktir.
Arkama, hastanın olduğu tarafa dönüyorum, George’un, ke- Neil’in sol kolu veya yüzünün hareket ettiğini de görmemiş-
siği steril tuzlu solüsyonla yıkayıp, sonra da solüsyonu ma- tim, ki böyle bir şeyin olması da beklenmiyordu zaten. Sol
kineyle emerek “ortalığı toparlayışı”nı seyrediyorum. Artık beyin uyarılırken vücudunun sol tarafının hareket ettiğini
hiçbir yerden kan akmıyor gibi görünüyor. Ama beynin yü- görseydim bayağı ilginç olurdu. Sol beynin vücudun sağ tara-
zeyine dağılmış halde birçok kan damarı olduğu için Neil’in fıyla alakalı olduğu, eski Yunanlılar tarafından keşfedilmişti.
beyni beyaz, pembe ve kırmızı görünüyor.

Hipokrat, başın bir tarafında meydana gelen hasarın, çoğun- Sıra Sizde 1
lukla vücudun aksi istikametindeki tarafın felç olmasına veya Ameliyathaneler modern cerrahi girişimlerin yapıldığı özel
nöbet geçirmesine neden olduğunu fark etmişti. olarak dizayn edilmiş birimlerdir. Ameliyathaneler tıbbi eki-
bin rahat çalışmasını sağlayacak, hastayı tehlikeye atmayacak
Kaynak: Calvin H.W., Ojemann A., G.: Neil’in Beyniyle Ko- ve mikrop girmeyecek şekilde dizayn edilmelidirler. Ameli-
nuşmalar. Düşünce ve Dilin Sinirsel Doğası. yathaneler tam ve yarı steril alanlardan oluşturulur. İdeal bir
Çeviri: Gürol Koca . Yayına Hazırlayan: Ali Bucak, Özde ameliyat odası en az 6X6= 36 m2 olmalıdır. Tavan yüksekliği
Duygu Gürkan 3 m olmalıdır. Bakım için tavan ile üst kat arasında 1.20 m’lik
Kitabın Baskıları: 1. Basım: Ekim 2009 bir boşluk bırakılmalıdır. Tavanlar ses geçirmez olmalıdır.
Metis Yayıncılık, İstanbul Ortada ve yerde dolanan ve sarkan kabloları ve tüpleri or-
www.metiskitap.com/catalog/text/60152 28.09.2015 tadan kaldırmak amacıyla tavana monte ettirilen ve hareket
edebilen pendantlar kullanılmalıdır. Kapılar, yaklaşıldığında
kendiliğinden iki yana açılan türde olmalıdır. Ameliyathane
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı alanın hepa filtreli hijyenik klima sistemi veya muadili bir
1. e Yanıtınız yanlış ise “Ameliyathane Tanımı ve Temel sistem ile iklimlendirilmesi ve havalandırılması gerekir. Du-
Özellikleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. var ve yerlerde kullanılan malzemelerin küflenmenin oluş-
2. b Yanıtınız yanlış ise “Ameliyathane Tanımı ve Temel masına, mantarlaşmalara ve bakteriyel kontaminasyona karşı
Özellikleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. dirençli olması gerekmektedir. Ameliyathane duvarlarında
3. a Yanıtınız yanlış ise “Ameliyathane Tanımı ve Temel kullanılacak renkler pastel tonlardan seçilmelidir.
Özellikleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. e Yanıtınız yanlış ise “Ameliyathane Cihazları” konu- Sıra Sizde 2
sunu yeniden gözden geçiriniz. Yüksek ışık yoğunluğu veren, derin çukur aydınlatması ya-
5. d Yanıtınız yanlış ise “Ameliyathane Cihazları” konu- pan, minimum gölge ve düzgün renkli ışık veren, soğuk ışık
sunu yeniden gözden geçiriniz. ışını sağlayan, steril tutacakla ameliyat ekibi tarafından ko-
6. b Yanıtınız yanlış ise “Ameliyathane Cihazları” konu- lay hareket ettirilebilen ve odak ayarlama özellikleri bulunan
sunu yeniden gözden geçiriniz. lambalardır. En önemli özelliklerinden biri uzun ömürlü ve
7. b Yanıtınız yanlış ise “Ameliyathane Cihazları” konu- soğuk ışık veren lambalar olmalarıdır. Işık tayfının beyaz kıs-
sunu yeniden gözden geçiriniz. mında yer alan dalga boyundaki ışık demetlerini kullanırlar.
8. e Yanıtınız yanlış ise “Ameliyathane Malzemeleri” ko- Dolayısıyla ameliyat lambaları bildiğimiz akkor lambalardan
nusunu yeniden gözden geçiriniz. değildir ve kızılötesi ışınlar çift seviyeli reflektör sistemi ile
9. c Yanıtınız yanlış ise “Ameliyathane Malzemeleri” ko- emilerek ameliyat sahasına ulaşmaları engellenir. Her aydın-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. lanma başlığı, cerrahi alanda gölgesiz ve homojen bir aydın-
10. b Yanıtınız yanlış ise “Ameliyathane Malzemeleri” ko- latma sağlar.
nusunu yeniden gözden geçiriniz. Lamba tavana tek merkezden monte edilmiş olup aydınlatma
başlıklarını taşıyan kollar montaj noktası ve kendi eksenleri
etrafında 360° dönebilir. Başlıklar ve kollar hareket ettirilerek
istenen pozisyona getirildiğinde sabit kalmalıdır. Ortadaki
steril elçekle ışık alan çapı ayarı yapılabilir. Aydınlatma başlı-
ğının çevresinde steril olmayan dairesel tutma kolları mevcut
olup, steril olmayan personel tarafından pozisyonlandırma
ve ışık demetinin odaklanması yapılabilir.
Baskan S. (2003).Cerrahi Alan İnfeksiyonlarının Önlenmesi: T.C. Sağlık Bakanlığı. (2011). Hastane Hizmet Kalite Stan-
Ameliyathane Koşulları Nasıl Olmalı? Hastane İnfeksi- dartları. Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Perfor-
yonları Dergisi 2003; 7: 161-167. mans Yönetimi ve Kalite Geliştirme Daire Başkanlığı,
Çakmakçı M. (2001).Hastane İnfeksiyonları ve Hastane Ta- Ankara. Baskı: Pozitif Matbaa Ltd. Şti. Çamlıca Mah. 145.
sarımı: Ameliyathanelerin Planlanması. Hastane İnfeksi- Sk. No: 10/16 .Yenimahalle / Ankara.
yonları Dergisi 2001; 5: 172-177. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. (2011). Anestezi ve Reanimas-
Feussner, H. (2003). The Operating Room of the Future: A yon. Anestezi cihazı ve yardımcı ekipmanlar. Ankara.
View from Europe. Seminars in Laparoscopic Surgery, Mesleki ve Teknik Eğitim Programlar ve Öğretim Mater-
Vol 10, No 3 (September), 2003: pp 149-156. Westmins- yalleri Web. Sitesi.www.megep.meb.gov.tr modüller.
ter Publications, Inc., 708 Glen Cove Avenue, Glen Head, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı.(2007). Megep (meslekî eğitim ve
NY 11545, USA. öğretim sisteminin güçlendirilmesi projesi). Biyomedikal
Ogden, N.(2003). Seminars in Laparoscopic Surgery, Vol 10, Cihaz Teknolojileri. Medikal İletişim. Ankara . Mesleki
No 3 (September), 2003: pp 115-119 FDA Regulation ve Teknik Eğitim Programlar ve Öğretim Materyalleri
of Technology and Surgical Devices in the Operating Web. Sitesi.www.megep.meb.gov.tr modüller.
Room. Westminster Publications, Inc., 708 Glen Cove
Avenue, Glen Head, NY 11545, USA.
Oğuzalp E.H., Genç A.,U.(2011). Ameliyathanelerin steril
yapılanmasında mimari detaylar ve bir şartname altyapı
çalışması. S.Ü. Müh.‐Mim. Fak. Derg., c.26, s.1.Konya.
Peker T.(2007). Ameliyathanelerde standart, yönetmelik ve
Denetim boşluğu ve MMO yaklaşımı. VIII Ulusal tesisat
mühendisliği kongresi. shf 769-792. İzmir.
Satava R. M. (2003). Seminars in Laparoscopic Surgery, Vol
10, No 3 (September), pp 99-105 The Operating Room of
the Future: Observations and Commentary. Westminster
Publications, Inc., 708 Glen Cove Avenue, Glen Head,
NY 11545, USA.
Tisinli A., Saydamlı S. İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi. Sağ-
lık Bilimleri Fakültesi. Hemşirelik Bölümü.Ders Notları.
Ameliyathane Aletleri .
Şardan A. (2005). Ameliyathanenin Yapılanması Nasıl Olma-
lıdır? 4. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi. shf
5-9.Samsun.
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı.(2013). Mesleki Ve Teknik Eği-
tim Genel Müdürlüğü. Biyomedikal Cihaz Teknolojileri.
Kalp- Akciğer Makinaları. Ankara. Mesleki ve Teknik
Eğitim Programlar ve Öğretim Materyalleri Web. Sitesi.
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. (2012). Hemşirelik : Ameliyatha-
ne ve ameliyat sonrası hemşirelik bakımı. Ankara. Mesle-
ki ve Teknik Eğitim Programlar ve Öğretim Materyalleri
Web. Sitesi.www.megep.meb.gov.tr modüller.
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. (2012). Biyomedikal Cihaz Tek-
nolojileri. Ameliyathane ve Yoğun Bakım. Ankara. Mes-
leki ve Teknik Eğitim Programlar ve Öğretim Materyalle-
ri Web. Sitesi.www.megep.meb.gov.tr modüller.
7
Amaçlarımız
 Sağlık bilişim sistemlerine yönelik bilişim, sağlık bilişimi ve bilgi sistemi
kavramlarını tanımlayabilecek,
 Hastane Bilgi Yönetim Sistemlerini ve temel bileşenlerini açıklayabilecek,
 Sağlık Bilişiminde Güncel Eğilimleri açıklayabilecek,
 Sağlık hizmetlerinin yürütülmesinde karar destek sistemlerinin ve bilgisayarlı
klinik order girişinin önemini açıklayabilecek,
 Sağlık bilişim sistemlerinin geleceğini telesağlık, dijital hastane ve sosyal med-
yada sağlık konumları çerçevesinde değerlendirebilecek
Anahtar Kavramlar
• Bilişim • Kişisel Sağlık Sistemi
• Sağlık Bilişimi • Etkin Sağlık Hizmet Sunumu
• Bilgi Sistemi • E-Sağlık
• Elektronik Sağlık Kayıtları • M-Sağlık
• Elektronik Tıbbi Kayıtlar • Hastane Bilgi Yönetim Sistemleri
• Karar Destek Sistemleri
İçindekiler
• GİRİŞ
• SAĞLIK BİLİŞİMİ
• SAĞLIK BİLGİ SİSTEMLERİ
• HASTANE BİLGİ YÖNETİM SİSTEMLERİ
• E-SAĞLIK VE TÜRKİYE’DEKİ
UYGULAMALAR
• SAĞLIK BİLİŞİMİNDE GÜNCEL
EĞİLİMLER
Tıbbi Cihaz ve Malzemeler Sağlık Bilişim Sistemleri • SAĞLIK HİZMETLERİNİN
YÜRÜTÜLMESİNDE KARAR DESTEK
SİSTEMLERİ
• BİLGİSAYARLI KLİNİK ORDER GİRİŞİ
(CPOE)
• TELESAĞLIK
• SOSYAL MEDYA VE SAĞLIK
• SAĞLIK HİZMETLERİNDE TEKNOLOJİ VE
MÜKEMMELLİK: DİJİTAL HASTANELER
Sağlık Bilişim Sistemleri
GİRİŞ
Teknoloji ve bize sunduğu olanaklar günümüzde eğitim, haberleşme, sanayi ve bankacılık
gibi toplumsal hizmet alanlarında yaşamımızı kolaylaştırmaktadır. Teknolojinin insanoğ-
lunun işlerini bu denli kolaylaştırması ve günden güne ilerlemesi toplumda sürekli bir
değişim ve gelişimi kaçınılmaz kılmıştır. Bu doğrultuda, sunulan hizmetlerin de teknoloji
vasıtasıyla çeşitlenmesi ve kapsamının genişletilmesi mümkün olmuştur. Bütün bunların
temelinde ise bilimin temel dayanağı olan bilginin teknolojiyle etkileşimi, diğer bir deyişle
bilişim yer almaktadır. Bilişim, temel anlamıyla elektronik aletler yardımıyla bilginin dü-
zenli ve mantıklı bir düzlemde işlenmesidir.
Russell Ackoff, bilişimi geniş bir perspektifte ele alarak DIKW (Data, Information,
Knowledge and Wisdom) Hiyerarşisi’ni ortaya atar. Bu hiyerarşiye göre veri bilgiyi oluştu-
rur, bilgi kavrayışı sağlar, kavrayış da özümsemeye götürür. Bu tanımların daha iyi anlaşı-
labilmesi için veri nedir, bilgiyi nasıl oluşturur; anlayış nedir, özümsemeyi nasıl sağlar gibi
noktalara temas etmek faydalı olacaktır.
Veri (data) dediğimiz şey basit semboller, ölçümlerdir. Bu tarz veriler işlenip, birtakım
düzlemlere oturtulduktan sonra bilgi oluşur. Bilgi dediğimiz şey “kim, ne, ne zaman ve ne-
rede” sorularının yanıtıdır. Bilgi yorumlanarak anlamlandırıldığında kavrayışa (knowled-
ge) dönüşür. Kavrayış ise “nasıl” sorusunun yanıtıdır. Bu sorunun anlaşılıp değerlendirilme-
siyle “neden” sorusu yanıtlanır ve özümsemeye (wisdom) ulaşılır. Görüldüğü üzere, bilişim
mefhumu verinin talep edilen hizmet doğrultusunda bilgiye dönüştürülme işlemidir.
Bireylere hızlı, güvenilir ve etkin sağlık hizmet sunumu için bilişim teknolojisinin sun-
duğu olanaklardan faydalanılması hususu zaman içinde sağlık bilişimi, medikal bilişim,
biyomedikal bilişim, biyobilişim gibi kavramları gündeme getirmiş ve bilişimin sağlık
alanında kullanımına yönelik uygulama alanları belirleme ve standardizasyon çalışmaları
yapılmıştır. Bu doğrultuda kapsamlı bir sağlık bilişimi tanımlaması yapmaya yönelik ola-
rak Amerikan Medikal Bilişim Derneği (AMIA), “biyomedikal bilişim” kavramını tercih
etmiş ve bilyomedikal bilişimi “biyomedikal veri, bilgi ve kayrayışın bilimsel sorgulama,
sorun çözme ve karar alma hususlarında etkin bir şekilde kullanımını ele alan ve insan
sağlığını geliştirme çalışmalarıyla güdülenen, disiplinlerarası bir alan” olarak tanımlamış-
tır. Sağlık Bilgi Yönetimi ve Sistemleri Topluluğu (HIMSS) ise medikal bilişim ifadesini
tercih etmiş ve medikal bilişimi “Sağlık hizmet sunumu, yönetimi ve planlaması alanında
IT temelli inovasyonlara yönelik tasarım, geliştirme, benimseme ve uygulama çalışmalarını
içeren disiplinlerarası bir alan” olarak belirtmiştir. Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsünce
kullanılan biyobilişim ise “Kullanım alanlarını genişletmek üzere biyolojik verinin elde edil-
mesi, düzenlenmesi, saklanması, analizi ve görselleştirilmesi için bilgisayar teknolojisinin

biyolojik bilimlerde kullanımı” şeklinde tanımlanmıştır. Shortlife ve Blois ise biyomedikal
bilişim ifadesini tercih etmekle birlikte, bunu toplum sağlığı bilişimi, klinik bilişim, gö-
rüntüleme bilişimi ve biyobilişim olmak üzere dört alt başlıkta incelemiştir. Toplum sağ-
lığı bilişiminde merkezde toplum yer almaktadır, klinik bilişimde odak noktası bireydir,
görüntüleme bilişiminde organ ve dokular (örn. Bilgisayarlı tomografi), biyobilişimde ise
hücreler, hücreiçi yapılar, proteinler, genler ve moleküller odak noktası olarak yer almak-
tadır (örn. Genom dizileme). Bu alt birimler de biyomedikal bilişim bileşenleri (yazılım
ve donanım), klinik bilimi, temel biyomedikal bilimi, bilişsel bilim, biyomühendislik, yö-
netim bilimi ve epidemiyoloji & istatistik ile eş güdüm göstermekte ve bu bütüncül yapı
biyomedikal bilişimi oluşturmaktadır.
Şekil 7.1
Biyomedikal Nüfus Toplum Sağlığı
Bilişimin Genel Bilişimi Bilgisayar Bilimi
Yapısı Birey Klinik (Donanım)
Organ Bilişim Bilgisayar Bilimi
Görüntüleme (Yazılım)
Doku Bilişimi Biyomedikal Klinik Bilimi
Bilişim Temel Biyomedikal
Hücre
Bilimi
Hücreiçi Yapılar Bilişssel Bilişim
Biyobilişim Biyomühendislik
Protein
Yönetim Bilimi
Gen Epidemiyoloji &
İstatistik
Molekül
Sağlık bilişimi ya da diğer adıyla biyomedikal bilişimin temel içeriğine göz attıktan
sonra sağlık bilişiminin dünya ve ülkemiz açısından tarihsel gelişimini ele almak da fay-
dalı olacaktır.
SAĞLIK BİLİŞİMİ
Sağlık bilişimine yönelik ilk çalışmalar 1949 yılında Gustav Wager’in Almanya’da ilk pro-
fesyonel organizasyonu kurmasıyla başlamaktadır. Akabinde 1960’lı yıllarda Fransa’da bi-
lişim eğitim programı yürürlüğe girmiş, bütün Avrupa’ya yayılmış ve sonunda 70’lerde
ABD’ye ulaşmıştır. Sağlık bilişiminin bu ilk formu fatura, hasta girişi ve taburcu belgeleri
oluşturmak için kullanılmıştır. 1970’li yıllarda sağlık bilişiminin hızlı gelişimi ve yayılımı
teknoloji ve bilgisayar alanlarındaki ilerlemelerle eş güdümlü olarak gerçekleşmiştir, zira
sağlık verisinin etkin bir şekilde işlenebilmesi için bilgisayar teknolojisinin büyük çapta
veriyi yönetebilecek düzeyde kapsamlı olması gerekmektedir.
1980’lere gelindiğinde ise sağlık çalışanları aynı hasta veri tabanı üzerinde birkaç kü-
çük bilgisayarla işlem yapmaktaydı. Bu noktada, sağlık verisinin aktarımı hususunda ilgili
kurum ve kuruluşlar da birtakım standart ve protokoller geliştirmeye başlamıştır. Bu ev-
redeki bilişim yapısı halen finansal odaklıydı, kişiye özel raporlar üretemiyordu. 1990’lara
geldiğimizde Amerikan Medikal Bilişim Derneği (AMIA)’nin kuruluşu söz konusu olmuş
ve bu kurum, tüm disiplinlerden sağlık çalışanlarına sağlık bilişim standart ve sistemleri
konusunda eğitim vermeye odaklanmıştır. 1995’ten sonra ağ tabanlı bilgisayarlar ve ve-
ritabanları sağlık verisinin serbestçe akımını kolaylaştırmıştır. Odak noktası ise tedavi ve
kişisel raporlar doğrultusunda değişikliğe uğramıştır. Sağlık hizmetlerine yönelik tüm hu-
suslar için geliştirilen ilaç etkileşim uyarıları ve e-reçete yazımı gibi destek uygulamaları
kaliteli tedavi sunumuna katkı sağlamıştır. Sağlık bilişimi sistemlerinin giderek daha ki-
7. Ünite - Sağlık Bilişim Sistemleri 159
şiselleştirilebilir ve esnek olmasıyla birlikte, sağlık çalışanları da kişisel yaklaşımlarda bu-
lunmuştur. Klinisyenler daha iyi tedavi ve takip için bilişim sistemlerinden faydalanmış,
toplum sağlığı çalışanları da toplum nezdinde veya belirli bir kitlede sağlık konusundaki
endişeleri değerlendirmek üzere bu sistemleri kullanmıştır.
Günümüzdeki teknolojik gelişmeler ile taşınabilir teknolojilerdeki yenilik ve çeşitlilik-
le birlikte sağlık bilişim eğilimi, mobil sağlık çözümleri, performans takibi sunan entegre
cihazlar ve büyük verinin işlenmesine dayanan sağlık kurumları entegrasyonu ve standar-
dizasyona yönelik çözümler çerçevesinde ilerlemektedir. İleride bahsedeceğimiz üzere,
Elektronik Tıbbi Kayıtlar ve Elektronik Sağlık Kayıtlarının etkin kullanımı, hastanelerin
dijitalleşmesi, hasta verisine yönelik güvenliğin ve gizliliğin güçlendirilmesi çalışmaları,
KDS ve Klinik KDS gibi e-sağlık uygulamalarının geliştirilmesi, mükerrer işlemlerin önü-
ne geçilmesi ve kronik hastalıkların uzaktan takibine yönelik çalışmalar da sağlık bilişimi-
nin güncel vizyonunu oluşturmaktadır.
Sağlık bilişim sistemlerini oluşturan bileşenler arasında entegrasyon ve birlikte işlerlik

olmalıdır.
Sağlık bilişimiyle ilgili çeşitli bilgilere http://www.amia.org/biomedical-informatics-core-

competencies adresinden ulaşabilirsiniz.
Veri ile bilgi arasındaki farkı günlük hayattan örnekler vererek karşılaştırınız.
1
SAĞLIK BİLGİ SİSTEMLERİ
Sağlık hizmetlerine ve bireylere ilişkin bilgilerin hizmet sunumunda etkin hâle gelmesi,
söz konusu bilgilerin saklanma, yönetim, analiz ve toplanmasına yönelik birtakım dü-
zenlemelerin yapılmasını gerektirmiş, bu da sağlık bilgi sistemleri gibi bir yapının ortaya
çıkmasına yol açmıştır. Bu bağlamda, bu yapıların detaylı birer panoramasını çıkarmadan
önce bilgi sistemi kavramının içeriğini, buna paralel olarak sağlık bilgi sistemlerini ve
bileşenlerini ele almak faydalı olacaktır.
Amerikan Sağlık Bilgi Yönetimi Birliğine (AHIMA) göre bilgi sistemi “verinin kayde-
dilmesi, manipüle edilmesi, muhafaza edilmesi, toplanması ve yaygınlaştırılması için bilgi-
sayar donanım ve yazılımını kullanan otomatik bir sistemdir” (girdiyi alıp işleyen ve çıktı
üreten bir sistem). Bilgi sistemlerinin bileşenlerini dikkate aldığımızda, sistemin genel
karakteristik özellikleri donanım ve yazılım yoluyla kullanıcıdan girdi almak, alınan veri-
ye erişmek ve veriyi işlemek, muhafaza etmek, yönetmek ve bilgiyi kullanıcıya sunmaktır.
Örneğin, bir hemşire bir tür bilgi sistemi olan klinik karar destek sisteminin bir parçası
olan tedavi yönetim yazılımını hastaya doğru tedavi hizmetinin sunulduğunu doğrula-
mak için kullanabilir, bu sistem aynı zamanda her bir tedaviyi kayıt altına alan taşınabilir
cihazlarla tedavinin güncel kaydını belgeleyebilir.
Betts, bir bilgi sisteminin sahip olduğu iki özelliği “verinin bilgiye dönüştürülmesi” ve
“bilginin analiz edilmesi” olarak ifade etmiştir. Betts’e göre, verinin anlamlı olması için bir
amacı olmalıdır. Verinin dönüştürülmesi işlemi, daha sonraki erişimler için analiz edi-
lip saklanmadan önce muhtemelen sınıflandırma ve filtreleme süreçlerini içerecektir. Bu
doğrultuda bilgi sistemlerinin bilişimin temel niteliği olan veriyi bilgiye dönüştürüp kul-
lanıcıya sunma işlemini gerçekleştiren yapılar olduğunu söylemek mümkündür.
Bilgi sistemlerine ait tüm bileşenlerin sağlık alanına entegre edilmesi ve bu altyapının
bireylere etkin sağlık hizmet sunumu için gereken veri entegrasyonu, veri mahremiyeti,
analiz, tasnif ve saklama süreçleri için verimli bir şekilde kullanılmasıyla sağlık bilgi sis-
temleri oluşmaktadır.
Hastane Bilgi Yönetim Sistemleri (HBYS) bilgi sistemlerine güzel bir örnektir.
HBYS’lerde her bir hastanın klinik, idari, finansal ve demografik bilgileri mevcuttur. Da-
hası gelir sürecini ve diğer idari görevleri kolaylaştıran idari, faturalama ve finansal sis-
temler sağlık hizmet sunucularında ve sağlık kuruluşlarında kullanılan bilgi sistemlerinin
birer bileşenidir.
Vogel ve Perreault, sağlık bilgi sistemlerinin bileşenlerini hasta yönetimi ve faturala-
ma, birim yönetimi, tedavi iletimi ve klinik dokümantasyon, klinik karar desteği ile finans
ve kaynak yönetimi olarak belirtmiştir. Detaylandırmak gerekirse hasta yönetimi ve fatu-
ralama bileşeni, adından da anlaşılacağı üzere hasta yönetimini kolaylaştıran sistemlerdir.
Klinik bilgi sistemleri buna örnek olarak verilebilir. Klinik bilgi sistemleri, order kayıtları,
sonuç raporları, tedavi planlamaları ve klinik dokümantasyon dâhil olmak üzere tedavi
süreçlerini desteklemek amacıyla tasarlanmış sistemlerdir. Das ve Eichner ise hastaya ait
bilginin klinik bilgi havuzuna toplandığı ve hastaya özgü değerlendirme ve önerilerin ise
tedavi süreçlerinde etkin bir şekilde iletilebildiği yapıları tarif eder.
Görüldüğü üzere, sağlık bilgi sistemleri sağlık kurumlarının etkin hizmet sunumu nok-
tasında kurumların otomatizasyon sorunlarına verimli ve sürdürülebilir çözümler sunarak
sağlık teknolojilerinin sahaya etkin bir şekilde entegre edilmesi ve sunulan bilişim çözüm-
lerinin daha iyi hizmet geliştirilmesi için önemli birer yapı taşı vazifesi görmektedir.
Vogel ve Perreault’un “Management of information in healthcare organizations” (2006) adlı

kitabında bilgi sistemleri ve sağlık bilgi sistemlerine ilişkin temel bilgileri bulabilirsiniz.
Sağlık bilgi sistemleri sağlık kurumlarının işleyişini nasıl etkiler?

2
HASTANE BİLGİ YÖNETİM SİSTEMLERİ
Sağlık bilişimi odağında gerçekleşen ve çeşitlenen teknolojik gelişmeler sağlık verisini gi-
derek daha da önemli hâle getirmiştir. Bu verinin işlenebilmesiyle birlikte sağlık kuruluş-
larına yönelik idari ve mali hizmetlerin şeffaflığını sağlamak kolaylaşmış, bütün bu süreç-
lerin etkin bir şekilde yürütülebilmesi arzusu bu tür karmaşık yazılım çözümlerini gerekli
kılmıştır. Bu noktada, hastanelerin verimlilik, hız, kalite ve güvenlik esasları çerçevesinde
daha iyi işletilebilmesi çalışmaları Hastane Bilgi Yönetim Sistemlerinin doğmasına sebep
olmuştur.
HBYS, bir hastanedeki tüm tıbbi ve idari işlemlerin bilgisayar ortamında yapılması,
her türden verinin entegre modüllerle, farklı kullanıcılar kanalıyla bir ana veri tabanına
girilmesi ve gereken tüm çıktıların/verilerin bu veri tabanından tekrar anlamlı bir şekilde
geri alınmasını sağlayan ve hastanelere zaman, iş gücü ve mali anlamda kazanç ve daha
da önemlisi araştırma ve çalışma aktiviteleri için nitelikli veri elde edilmesini sağlayan
yazılımlar bütünüdür.
HBYS’lerle birlikte hastanelerde bilgi üretim hızı, kalitesi ve miktarında artış sağ-
lanmakta, bilgiye erişim hızı da bu doğrultuda artış göstermektedir. Dahası karar verme
süreçlerinde hız ve güvenilirlik artışı söz konusu olmaktadır. HBYS’lerce sağlanan etkin
kaynak kullanımı imkânıyla sağlık hizmet sunumu maliyetlerinde düşüşler görülebilmek-
te ve personel verimliliğindeki artışla birlikte hasta memnuniyeti de artış göstermektedir.
Hastane Bilgi Yönetim Sistemleriyle ilgili çeşitli bilgilere http://groups.csail.mit.edu/medg/

courses/6872/96/notes/sheldon.html adresinden ulaşabilirsiniz.
Sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunulmasını sağlayan bu yazılımlar bütününde

yer alması gereken özellikleri ele almak, verimli HBYS süreçleri oluşturmak ve yönetmeyi
kolaylaştırmak önem arz etmektedir.
Ülkemiz özelinde HBYS’ler, Sağlık Bakanlığınca yayımlanan SKRS’de yer alan sistem
ve tablo içeriklerini kullanmalı söz konusu bu içeriklerdeki güncellemeleri ilan edilmiş
sürelerde yerine getirmelidir. Ayrıca HBYS’ler, topladıkları verileri Sağlık Bakanlığı ta-
rafından oluşturulan Minimum Sağlık Veri Setleri (MSVS) ve Ulusal Sağlık Veri Sözlüğü
(USVS) standartlarını kullanarak bakanlığın sistemlerine gönderebilmeli ve ihtiyaç du-
rumunda geri alabilmelidir. Özetle HBYS’ler, merkezi e-sağlık uygulamalarıyla sorunsuz
olarak konuşabilmelidir.
HBYS’lerin merkezi e-sağlık uygulamalarıyla ile entegrasyonu etkin sağlık hizmet sunumu
için çok önemlidir.
E-SAĞLIK VE TÜRKİYE’DEKİ UYGULAMALAR

Bilişim teknolojisinin bireylere sunduğu olanaklarla birlikte, teknolojinin insan ve toplum
sağlığının korunması, tedavi iletimi ve sağlığın etkin bir şekilde izlenebilmesi imkânına
erişilmiştir. Sağlık bilgi sistemleri gibi yapıların sağlık alanına girmesiyle birlikte, bireysel
verinin toplanması, işlenmesi, saklanması, analizi ve bilgiye dönüştürülmesi için birtakım
uygulama çözümlerine ihtiyaç duyulmuş ve bu doğrultuda çeşitli yazılım çözümleri geliş-
tirilmiştir. Söz konusu bu yazılım çözümlerinin genel adı “e-sağlık” çözümleridir.
DSÖ’ye göre e-sağlık tedavi sunumu, araştırmaların yürütülmesi, öğrenci eğitimi, has-
talıkların takibi ve toplum sağlığının izlenmesi gibi amaçlarla bilgi ve iletişim teknolojile-
rinin (ICT) kullanımıdır. HIMSS’e göre e-sağlık, bireylerin sağlık durumunu iyileştirme
amacıyla sağlık kurumları, sağlık çalışanları, hastalar ve tüketicilerin faydalandığı klinik
ve iş süreçlerinin erişilebilirlik, verimlilik, etkinlik ve kalitesini geliştirmek üzere İnternet
ve ilgili diğer teknolojilerin sağlık hizmetleri alanında kullanılmasıdır. AB Komisyonuna
göre e-sağlık, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak hastalıkları önleme, teşhis, tedavi,
izleme ve yönetim fonksiyonlarını geliştirebilecek araç ve hizmetlerin bütününü tarif eder.
Dahası e-sağlık tedaviye erişimi ve tedavi kalitesini artırarak ayrıca sağlık hizmetleri sek-
törünü daha etkin hâle getirerek tüm topluma fayda sağlayabilmektedir.
Ayrıca AB’nin e-sağlık konusundaki e-sağlık araçlarını kullanarak, hayat kurtarıcı
bilgiyi gerekli durumlarda uluslararası çapta erişilebilir kılmak suretiyle insan sağlığını
geliştirmek, e-sağlığı sağlık politikasının bir parçası hâline getirmek, AB ülkelerinin po-
litik, finansal ve teknik stratejilerini koordine etmek suretiyle sağlık hizmetlerine erişimi
ve sağlık hizmet kalitesini artırmak, sağlık çalışanlarını ve hastaları strateji, planlama ve
uygulama süreçlerine dâhil etmek suretiyle e-sağlık araçlarını daha etkin, daha kullanıcı
dostu ve toplum nezdinde daha çok kabul görür hâle getirmek gibi politikaları benimse-
mesi e-sağlığın birey ve toplum sağlığı açısından ne kadar önemli bir enstrüman olduğu-
nu ortaya koymaktadır.
Gelişen teknolojiyle birlikte giderek daha önemli hâle gelen e-sağlık konusunda ül-
kemizde yapılan çalışmalara baktığımızda, Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğünün
e-sağlık platformu Sağlık.NET’e göz atmak faydalı olacaktır. Sağlık.NET, sağlık kurum-
larında elektronik ortamda oluşturulan veriyi, doğrudan veri kaynağından, standartlar
dâhilinde toplamayı, topladığı verilerden tüm paydaşlar için nitelikli bilgi üreterek sağlık
hizmetlerinde verimliliği ve kaliteyi artırmayı hedefleyen hızlı, güvenli ve geliştirilebilir bir
bilgi ve iletişim platformudur. Bu yönüyle e-sağlık, sağlık sektöründeki sorun ve öncelik
alanlarını belirlemede, gereken önlemlerin alınmasında, kaynak, çalışma ve yatırım plan-
larının yapılmasında ve sağlık hizmet kalitesinin değerlendirilmesindeki rolüne ek olarak,
bilimsel araştırma ve çalışmalar için gereken nitelikli verinin toplanması ve işlenmesinde
de birincil düzeyde role sahiptir. Söz konusu bu çalışmalar da Sağlık-NET bünyesinde yer
alan web teknolojisine dayanan ve tüm sağlık hizmet basamaklarındaki bağımsız yazılım-
lardan standardize veri transferi yapabilen bir altyapı, karar alıcı ve politika yapıcılar için
etkin sonuçlar üreten bir karar destek sistemi, uluslararası gösterge taleplerini karşılayan
bir raporlama mekanizması, hukuk kuralları dâhilinde uluslararası çapta veri değişimine
olanak tanıyan bir kapasite ve ulusal sürveyans sistemine destek verecek uygulamalar ve
sağlığa ilişkin hususlarda erken uyarı sistemleriyle bilgiye erişim imkânı veren bir yapı sa-
yesinde gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde Sağlık-NET, Merkezi Hekim Randevu Sistemi
(MHRS), Tele-Tıp, Ulusal Sağlık Veri Standartları Sözlüğü (USVS), Sağlık Kodlama Refe-
rans Sunucusu (SKRS) ve web tabanlı çok sayıda servis, Türkiye’deki e-sağlık uygulama-
larının temel bileşenlerini oluşturmaktadır. 2009 yılında çalışmalara başlanılan ve 2011
yılında ülke genelinde yaygınlaştırılan MHRS, vatandaşların Sağlık Bakanlığına bağlı bi-
rinci, ikinci ve üçüncü basamak hastaneler ve ADSM’lerden (Ağız Diş Sağlığı Merkezi)
ALO 182 hattı vasıtasıyla canlı operatörlerden veya web üzerinden istedikleri hastane ve
hekimden randevu alabildikleri bir e-sağlık uygulamasıdır. Bu sistem üzerinden günlük
400 bine varan kişi muayene randevusu almaktadır.
E-sağlık sistemine benzer, birtakım uygulamalar içeren elektronik sağlık sistemlerinin geliş-
tirilebilir yapıda olması çok önemlidir.
Değişen ve gelişen dünyada bilgiyi doğru ve standart bir şekilde elde etme konusu
giderek daha da önemli bir hâle gelmiş, dolayısıyla bu doğrultuda yapılan çalışmaların sa-
yısında artış görülmüştür. Özellikle sağlık bilişimi alanında pek çok uluslararası standart
geliştirilmiş ve bu standartların ışığında veri kavramı, verinin aktarımı, muhafazası, veri
mahremiyeti hususu ve verinin etkin sonuçlar elde etme doğrultusunda analiz edilmesi
gibi süreçlerde izlenecek yol ve yöntemler hususunda kurallar belirlenmiştir. Bu nokta-
dan hareketle kullanıma sunulan Ulusal Sağlık Veri Sözlüğü (USVS) sağlık kuruluşlarında
kullanılan hastane bilgi sistemlerinin referans olarak kullanacağı bir sözlük çalışmasıdır.
USVS ile sağlık verilerinin kurumlardan belirli standartlar doğrultusunda toplanması,
analiz edilmesi ve değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Böylelikle veri toplama konusunda
verimlilik sağlanacak, mükerrer ve hatalı verilerin azaltılabilecek ve toplanan verinin
amacı doğrultusunda daha uygun şekilde kullanılması kolaylaşacaktır
Türkiye’deki e-sağlık uygulamalarıyla ilgili çeşitli bilgilere http://www.e-saglik.gov.tr adre-

sinden ulaşabilirsiniz.
SAĞLIK BİLİŞİMİNDE GÜNCEL EĞİLİMLER

Teknolojideki ilerlemeler doğrultusunda gelişip çeşitlenmesiyle birlikte akıllı telefon ve mo-
bil aplikasyon kullanım oranında yaşanan artış, sağlık bilişiminin mobil teknoloji odağında
gelişim kaydetmesi ve bireyin sağlık verilerini görüntüleyebildiği; nabız, tansiyon ve şeker
gibi verilerini girebildiği uygulamalar ve bu işlemleri çevrim içi olarak yürüten mobil ci-
hazların sağlık alanında etkin olarak kullanımı doğrultusunda şekillenmiştir. Son dönem-
de gündemde olan yapay zeka, makine öğrenme gibi yüksek teknolojiler, sağlık alanında
yer edinmiş ve veri toplamadan veri değerlendirmeye, politika geliştirmeden insan kaynak-
ları planlamasına, tanı ve tedavi hizmetlerinden ilaç takibine, evde sağlık hizmetlerinden
uzaktan hasta takibine, sağlık hizmetlerinin tüm katmanlarında değer üretme ve sağlık
hizmetlerinde yeni boyutlar oluşturma üzerine yapılan çalışmaların odağına yerleşmiştir.
Bu teknolojilerin temelinde ise Elektronik Tıbbi Kayıtlar ve Elektronik Sağlık Kayıtlarının
oluşturduğu büyük veri yer almaktadır. Bu doğrultuda mobil sağlık ve Elektronik Tıbbi
Kayıtlar ve Elektronik Sağlık Kayıtlarının kapsam ve içeriğini ele almak faydalı olacaktır.
Mobil Sağlık (m-Sağlık)

DSÖ’nün “e-sağlığın bir alt birimi olarak tanımladığı” m-sağlık, mobil teknoloji kullanı-
mını sağlık hizmetlerinin odağında çekmeye adanmış bir koalisyon olan mHealth Allian-
ce tarafından “mobil cihazlar vasıtasıyla tıbbi ve toplum sağlığı çalışmalarının uygulan-
ması” olarak ifade edilmiştir.
AB Komisyonu da m-sağlıkı e-sağlıkın bir alt segmenti olarak kabul etmiş ve
“m-sağlık”ın mobil cihaz destekli tıbbi ve toplumsal sağlık pratiklerini içerdiğini ifade et-
miştir. Bununla birlikte, mobil sağlık uygulamalarına ek olarak m-sağlık, sağlık ve refah
servisleri ve bilgilendirme amaçlı mobil iletişim cihazlarının kullanımını da içermektedir.
DSÖ’ye göre m-sağlık, mobil iletişim kanalları (GPRS, 2G,3G ve 4G vb. sistemleri), GPS
ve Bluetooth teknolojisi gibi karmaşık fonksiyon ve uygulamalara ek olarak SMS ve ses
iletim özelliklerinin kullanımını da içermektedir.
mHIMSS Task Force’un başkanı Rosemary Nelson’a göre kullanımdaki en yaygın
m-sağlık teknolojileri arasında cep telefonları/akıllı telefonlar, PDA’lar, tablet PC’ler, gi-
yilebilir kablosuz biyo-alıcılar ve kablosuz kronik hastalık takip cihazları ve bu cihazların
herhangi birine yüklenmiş ve kurulmuş; dahası toplumsal ve klinik sağlık verisi toplama-
ya, sağlık bilgilerinin sağlık çalışanlarına, araştırmacı ve hastalara iletimine yardımcı olan,
hastalara ait vital bulguların gerçek-zamanlı izlenmesini sağlayan ve doğrudan tedavi pro-
vizyonuna imkân veren m-sağlık uygulamaları yer almaktadır.
Çoklu platformlarda erişilebilir durumdaki 100.000’den fazla m-sağlık uygulama-
sı, “m-sağlık”ın küresel piyasada hızla gelişen bir alan olduğunu ortaya koymaktadır.
M-sağlık sayesinde hastalar kendi sağlıklarını daha aktif bir şekilde yönetebilir, uzaktan
izlem çözümleri ve öz değerlendirme sayesinde herhangi bir bağımlılık duymaksızın ha-
yatlarını idame ettirebilirler. Ayrıca, mobil uygulamalar sağlıklı yaşama bağlılığı güçlen-
dirdiği için hastaların tedavisinde sağlık çalışanlarına da destek olmaktadır.
Bunların yanı sıra, “m-sağlık”ın güncel ve proaktif potansiyelinin etkin bir şekilde
kullanımı doğrultusunda AB çapında birtakım politika geliştirme çalışmaları yapılmıştır.
Nisan 2014’te AB Komisyonu m-sağlık konusunda bir Yeşil Rapor hazırlamış ve bu rapor
da m-sağlıkın AB çapında kavranması konusunda tanımlı 11 bariyer hakkında görüşlerini
sunmak üzere paydaşlara davette bulunan bir kamuoyu müzakeresine zemin hazırlamış-
tır. Ayrıca Yeşil Rapor’la birlikte AB Komisyonu tarafından yaşam tarzı ve refah konulu
mobil uygulamalar için mevcut uygulanabilir AB yasal çerçevesi konusunda bir Çalışma
Dokümanı yayımlanmıştır. Bütün bu gelişmeler de “m-sağlık”ın sağlığa ilişkin projeksi-
yonlardaki etkin rolünü gözler önüne sermektedir.
Mobil sağlıkla ilgili çeşitli bilgilere https://ec.europa.eu/digital-agenda/en/mhealth ve

http://www.who.int/goe/publications/goe_mhealth_web.pdf adresinden ulaşabilirsiniz.
Giyilebilir Cihaz Teknolojisi

Teknolojinin her geçen gün daha da gelişmesiyle birlikte bilgiye erişim ihtiyacı süreklilik
kazanmış ve bu da teknolojinin taşınabilirliği doğrultusunda inovatif çalışmaların başla-
tılmasına yol açmıştır. Teknolojinin taşınabilirliğiyle birlikte büyük çaplı masaüstü bilgisa-
yarlar dizüstü bilgisayarlara, dizüstü bilgisayarlar tablet bilgisayarlara, tablet bilgisayarlar
akıllı telefonlara evrilmiş, son kullanıcı talebine göre topluma arz edilmiştir. Hızlı gelişen
ve ihtiyaca göre çeşitlenen bir alan olan teknoloji alanındaki son yenilik, teknolojiyi taşı-
nabilirliğin ötesinde giyilebilirlik doğrultusunda gelişmeye yöneltmiştir.
Resim 7.1
Giyilebilir Sağlık
Teknolojisi Örnekleri
Son kullanıcıların bilgiye anlık erişim ihtiyacı ve üretim toplumundan tüketim top-
lumuna yönelişle birlikte farklılaşan güncel ihtiyaçlar doğrultusunda form kazanan giyi-
lebilir teknolojilerin kullanıcı açısından primer faydası, bilgiye istediği an, durmaksızın
ulaşabilme ve bunu herhangi ek bir çaba sarf etmeden, gündelik araç gereçlerle kayıt altına
alma şansıdır.
Giyilebilir cihaz teknolojisinin sağlık alanına entegrasyonu henüz yeni bir alan olmakla
birlikte nabız, adım, tansiyon, şeker gibi temel sağlık indikatörlerine ilişkin veriyi doğru-
dan veri kaynağından, manuel girişte yaşanabilecek herhangi bir hataya yer vermeksizin,
toplanabilmesi ve monitörize edilebilmesi sebebiyle önemli bir çalışma sahasıdır. Dahası,
söz konusu verilerin, uygun hâllerde kişinin hekimiyle paylaşabilmesi sağlığın korunması
ve teşvikini, fiziksel aktivite takibini ve olası hastalıkların erken teşhisini sağlamaktadır.
Sağlık Bakanlığının vatandaşın kullanımına sunduğu E-Nabız Kişisel Sağlık Sistemi ile
birlikte akıllı bileklik ve saat gibi giyilebilir teknolojiler vasıtasıyla toplanan adım, nabız,
harcanan kalori, uyku kalitesi, solunum hızı, kilo, vücut sıcaklığı, ultraviyole indeksi, zorlu
vital kapasite ve tansiyon gibi veriler doğrudan kişinin e-nabız profiline aktarılmakta ve
yukarıda bahsettiğimiz üzere, olası hastalıklara karşı erken teşhis gibi hususlara imkân
vermektedir. Böylelikle bu verilerin giyilebilir cihazlarla ölçümüyle, kişinin ek bir ekip-
man kullanma ve hastane ziyaretinde bulunma ihtiyacı ortadan kalkmakta, diğer yandan
bu ölçümler için yapılacak hastane ziyaretleri sebebiyle oluşacak doğrudan ve dolaylı ma-
liyetlerin önüne geçilmektedir.
Görüldüğü üzere, teknolojinin giyilebilir teknoloji doğrultusunda gelişim kaydetmesiy-
le birlikte, giyilebilir teknolojinin sağlık hizmet sunumuna daha farklı boyutlarda katkı sağ-
laması ve daha etkin bir sağlık enstrümanı olması herkesin ortak beklentisi hâline gelmiştir.
Giyilebilir cihazlarla hasta verisinin doğrudan veri kaynağından alınması sağlık hizmetleri
3 açısından nasıl faydalar sağlar?
Elektronik Tıbbi Kayıtlar (ETK) ve Elektronik Sağlık Kayıtları

(ESK)
ETK ve ESK özelinde açıklamalarda bulunmadan evvel sağlık hizmetlerinin etkin bir şe-
kilde sunulması için herhangi bir hasta verisine veya tıbbi veriye neden ihtiyaç duyuldu-
ğunu anlamak, ETK ve ESK’nin kavramsal ve kapsama yönelik önemlerini daha net bir
şekilde görmek için faydalı olacaktır. Robert Reiser, sağlık kurumlarında hastalara yöne-
lik tıbbi kayıtlar tutulmasının sebeplerine yönelik birtakım açıklamalarda bulunmuştur.
Reiser’a göre hasta kayıtları yapılan gözlemleri hatırlamak, bilgilendirmek, öğrencilere
yol göstermek, bilgi sahibi olmak, performans izlemi yapmak ve müdahaleleri gerekçe-
lendirmek amaçları doğrultusunda tutulmaktadır. Görüldüğü üzere tıbbi kayıtlar –hasta
ve sağlık çalışanı için bir tedavi hatırlatıcısı ve ders malzemesidir. Diğer yandan, yani hiz-
met sunucusu perspektifinden baktığımızda ise tıbbi kayıtların yasal birer tedavi kaydı
olması söz konusudur. Bu doğrultuda, Yasal ESK’nin Korunması konulu AHIMA e-HIM
İş Grubu “Maintaining a Legally Sound Health Record—Paper and Electronic” adlı maka-
lede, tıbbi kayıtların uygulanabilir düzenlemeleri, akreditasyon standartları, profesyonel
uygulama standartları ve yasal standartları takip eden bir şekilde korunması gerektiğini
ifade etmiştir.
Vogel Reiser’in “The clinical record in medicine. Part 1:Learning from cases” adlı kitabında
(1991) hasta kayıtlarıyla ilgili çeşitli bilgiler bulabilirsiniz.
Geçmişte kâğıt bazlı ortamlarda tutulan hasta kayıtları, zaman içerisinde elektronik
ortamlar doğrultusunda gelişim göstermeye başlamıştır. Bu da elektronik ortamlarda has-
ta kayıtlarının iki farklı türde gelişmesine yol açmıştır. Bunlar Elektronik Tıbbi Kayıtlar
(ETK) ve Elektronik Sağlık Kayıtlarıdır (ESK).
ETK, tek bir sağlık kurumunda bir birey hakkında yetkili klinisyenler ve görevliler
tarafından oluşturulabilecek, toplanabilecek ve başvurulabilecek bir sağlık bilgisinin
elektronik kaydıdır. Aynı zamanda sağlık bilgisi sağlık, refah, idari veri, toplum sağlığı ve
bilimsel araştırmalardan elde edilen bilgiyi içermektedir. Dahası söz konusu sağlık bilgisi,
sağlık hizmet başvurusunda belgelendirilen, hastalıkları önleme ve sağlığın teşvikiyle iliş-
kilendirilebilecek veya hasta rızası alımında kullanılabilecek geçmiş ve güncel gözlemleri
de içermektedir.
ETK’ler, tek bir sağlık kuruluşunda oluşturulan, yönetilen ve saklanan tıbbi kayıtlardır.
Tek bir sağlık kuruluşundan kasıt, tek bir lokasyon değildir; sağlık bilgisini aynı tescilli
veri yapısını ve mimarisini kullanan birden fazla birimin kullanması ve bilginin kurum sı-
nırları dışına çıkmaması söz konusu bilgiyi bir ETK yapmaktadır. Görüldüğü üzere ETK,
sağlık kuruluşunun kendi kayıtları için alınan ve kurum sınırları dışına çıkarılmayan bir
sağlık kaydıdır. Bu sınırlar çerçevesinde, ETK’ler hasta için tutulması yasalar gereği zo-
runlu olan bir sağlık kaydı hüviyetiyle ödeme süreçlerine ve devletin ve ilgili akreditasyon
kurumlarının belirlediği düzenlemelere istinaden tutulmakta ve kullanılmaktadır.
Bir diğer elektronik hasta kayıt türü olan Elektronik Sağlık Kaydı (ESK) ise ETK’nin
aksine, birden fazla sağlık kuruluşunda yer alan yetkili klinisyenler ve personellerce oluş-
turulabilen, yönetilebilen ve başvurulabilen, ulusal çapta kabul edilen birlikte işlerlik
standartlarına uyan bireysel sağlık bilgisinin elektronik ortamdaki kaydıdır. HIMSS’in
ESK tanımı daha kapsamlı olmakla birlikte ESK içerisinde yer alan bilgi kırılımlarını da
içermektedir. HIMSS’e göre ESK, herhangi bir sağlık hizmet sunum ortamında birden
fazla tarafın ürettiği bireysel sağlık bilgisinin elektronik ve boylamsal kaydıdır. Söz konu-
su bilgi içerisinde hasta demografik bilgileri, ilerleme notları, sorunlar, yapılan tedaviler,
vital bulgular, hastanın tıbbi hikâyesi, bağışıklama bilgileri, lab verileri ve radyoloji rapor-
ları yer almaktadır. ESK, klinisyenin iş akışlarını otomatize etmekte ve kolaylaştırmakta-
dır. ESK, kanıt bazlı karar desteği, kalite yönetimi ve sonuç raporlama dâhil olmak üzere
klinik bir hastaya ilişkin kapsamlı bir rapor hazırlama kapasitesine sahiptir ayrıca ara
yüzler vasıtasıyla doğrudan veya dolaylı tedavi aktivitelerine destek vermektedir. Bu doğ-
rultuda, sağlık bilgi teknolojilerinin bir parçası olarak ESK’lerin sağlık kaydından ziyade
kapsamlı bir sağlık geçmişi projeksiyonu formuna sahip olması dolayısıyla farklı disip-
linlerin aynı bilgi havuzundan faydalanabilmesi ile kurumlar arası bir bilgi entegrasyo-
nu sağlaması sayesinde nitelikli, kaliteli sağlık hizmet sunumunun gerçekleştirilebilmesi
mümkün olmaktadır.
ETK ve ESK’lerin temel özelliklerini akılda tutarak, bu iki elektronik kayıt türünün
temel farklılıkları ele alındığında ortaya salt kurum sayısının bir ya da birden fazla oluşu
temelinde tek boyutlu bir yaklaşım getirmek doğru olmayacaktır, zira sağlık verisinin ku-
rum ya da kurumlarca oluşturulması, analizi, saklanması gibi süreçlerin getireceği birden
fazla boyut söz konusu olacaktır.
ETK ve ESK’ler arasındaki farklar, hasta kayıtlarına yönelik ihtiyaç alanlarını görmek açı-
sından da önem arz eder.
ETK ve ESK arasındaki farklılıklar konusunda bir diğer yaklaşım da söz konusu elekt-
ronik kayıtlarda yer alan bilginin nicelik ve niteliğidir; ETK’lerde yer alan veri standart
tıbbi ve klinik veriyken ESK’lerde yer alan veri, toplanan verinin ötesinde, bireye ilişkin
kapsamlı bir sağlık geçmişi sunmaktadır. Dahası, ETK’lere nazaran ESK’ler hastanın ken-
di verisini taşımasına olanak tanımaktadır.
ETK’lara ilişkin pozitif yanlara ek olarak ESK’lerin kâğıt ortamındaki kayıtlara göre
pek çok avantajı bulunmaktadır. Örneğin, ESK’lere zaman ve mekandan bağımsız olarak
erişim mümkündür, her durumda bireyin ESK’sine erişim sağlanabilir. Dahası, ESK’ler
bütüncül bir bilgi bankası olmakla birlikte her zaman güncelliğini korumaktadır. İlaveten,
ESK’ler hastalar için daha iyi izlem raporları oluşturulmasına yardımcı olur. Ayrıca teda-
vi eden ve tedavi olan arasındaki uyumu geliştirir. Bunlara ek olarak, ESK’ler sayesinde
hastalar daha iyi bilgilendirilmekte ve tedavi sürecine daha etkin katılımları sağlanmak-
tadır. Dahası, ESK’ler bilgiyi saklayıp aktarmakla kalmamakta, aynı zamanda bu bilgilere
ilişkin tahminler yürütmektedir şöyle ki hastaya yeni bir ilaç reçetelendiğinde problem
araştırması yapmakta ve potansiyel uyuşmazlıklar konusunda otomatik olarak sorumlu
klinisyeni bilgilendirmektedir. Ayrıca sistem olarak ESK, tüm hastalara ilişkin bilgileri bir
araya toplamakta ve böylece bilgi güvenliğini maksimize etmektedir. Sağlık hizmet gider-
leri perspektifinden değerlendirildiğinde, ESK’ler kâğıt ortamındaki işlem süreçlerini mi-
nimize ederek sağlık çalışanlarının zaman yönetimine katkı sunmakta ve kâğıt ortamın-
da sürdürülen işlemlere ilişkin giderlerde tasarruf sağlamaktadır. Dahası kâğıt ortamına
göre ESK’de gizlilik ve güvenlik daha üst düzeydedir. Bu hususlar bütüncül bir yapıda
değerlendirildiğinde güvenlik düzeyi yüksek, minimum mükerrer işlem, minimum kâğıt
tüketimi ve bu hususların bileşkesi olarak daha etkin, daha verimli sağlık hizmet sunu-
muyla ESK’ler genel sağlık harcamalarında tasarruf sağlanmasına imkân tanımaktadır.
Bunlara ek olarak ESK’ler kalite geliştirme, kullanım oranlarını izleme, risk yönetimi ve
performans izleme açısından sürekli destek sağlamaktadır. Aynı zamanda ESK’ler politika
ve kanıt bazlı ilaç protokollerine ilişkin aktivite ve uyum seviyelerine ölçmeye yardımcı
olacak raporlar üretme kapasitesine de sahiptir.
ESK’nin etkin hizmet sunumu için efektif olarak kullanılması birtakım standardizas-
yon prosedürlerinin akabinde mümkün olmaktadır. Bu temel standardizasyon modeli ise
klinik uygulamaları, yönetim, hizmet sunumu ve sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesi-
ne yardımcı olan elektronik sağlık bilgisinin aktarımı, paylaşımı ve yeniden erişimine iliş-
kin kapsamlı bir çerçeve ve standartlar oluşturmaya adanmış, ANSI-akredite bir standart
geliştirme kurumu olan HL7 tarafından yayımlanan Fonksiyonel ESK Modeli’dir.
HL7 Fonksiyonel ESK Modeli, ESK sistemlerine ilişkin standartlar geliştirmekte ve
bu standartlar da ESK’lerin bir dizi fonksiyonel gerekliliğin temelinde geliştirilmesine
imkân tanımaktadır. Söz konusu Fonksiyonel ESK Modeli üç bölümden oluşmaktadır.
Bunlar: Doğrudan Tedavi Fonksiyonları, Destekleyici Fonksiyonlar ve Bilgi Altyapısı
Fonksiyonları’dır.
Fonksiyonel ESK Modeli’nde yer alan Doğrudan Tedavi Fonksiyonları, bireylere su-
nulan tedavi provizyonuna ilişkin fonksiyonlar olmakla birlikte, bu fonksiyonlar tedavi
sunumunu mümkün kılmakta veya klinik karar desteği sağlamaktadır. Doğrudan Tedavi
Fonksiyonu dâhilinde tedavi yönetimi, klinik karar desteği, operasyon yönetimi ve ile-
tişim gibi bileşenler yer almaktadır. Tedavi yönetimi bileşeni dâhilinde hasta kaydının
tanımlanması ve saklanması, hastaya ilişkin demografik bilgilerin yönetimi ve sorun liste-
lerinin yönetilmesi örnek olarak verilebilmektedir. Klinik karar desteği bileşeni içerisinde
standart tedavi planları, kılavuzları ve protokolleri, tedavi ve bağışıklama yönetimi desteği
ve order, sevk, sonuç ve tedavi yöntemi gibi örnekler yer almaktadır. Operasyon yönetimi
ve iletişim bileşeni için ise klinik iş akışı görevlendirmesi, klinik iletişim desteği ve sağlık
çalışanı iletişimi desteği gibi alt bileşenler örnek olarak verilebilir.
Fonksiyonel ESK Modeli’nde yer alan Destekleyici Fonksiyonlar tedavi iletimi ve op-
timizasyonuna destek veren fonksiyonlar olmakla birlikte çoğunlukla doğrudan tedaviyi
etkilememektedir. Bu fonksiyonlar tedavi iletimine ilişkin yönetsel ve finansal yükümlü-
lüklere yardımcı olmakta, tıbbi araştırmalar ve halk sağlığı konusunda destek vermekte,
buna ek olarak tedavi hizmetlerinin global kalitesini artırmaktadır.
HL7 ile ilgili çeşitli bilgilere http://www.hl7.org adresinden ulaşabilirsiniz.
Etkin, hızlı ve güvenli bir sağlık hizmet sunumu için önemli bir yenilik olan ESK sistem-
lerinin, bizzat aktif paydaşları olan sağlık profesyonelleri ve kamuoyu tarafından benim-
senmesi önem arz etmektedir. Bu doğrultuda ESK’nin net ve anlaşılır bir şekilde anlatılma-
sı, ESK’nin avantajlarını vurgulayan araştırma ve çalışmaların yürütülmesi, bu araştırma ve
sonuçlara ilişkin sonuçların kamuoyu ile paylaşılması, ESK’nin toplum çapında benimsen-
mesi için yapılması gerekenlerin başında gelmektedir. Sağlık çalışanlarının perspektifinden
bakıldığında, ESK’nin mevcut iş yükünü artırmaması ve dokümantasyon ve arşivleme gibi
faaliyetleri daha da karmaşık hâle getirmemesi en önemli özelliklerdendir. Diğer yandan,
sağlık çalışanlarının ESK’nin faydaları ve potansiyel etkileri konusunda iyi bilgilendirilme-
leri ve motive edilmeleri, sağlık kurumları arasındaki entegrasyonun hızlı bir şekilde çö-
zümlenmesi sağlık çalışanları bakımından ESK’nin benimsenmesini etkileyecek potansiyel
faktörlerdir. Elbette değişim olan direnci, sağlık çalışanları arasında ESK kullanım yeter-
liliğinin sağlanması ESK’nin sağlık çalışanları arasında çeşitli yollarla teşvik edilmesi gibi
diğer faktörler de ESK’nin sağlık çalışanları nezdinde kabul görmesi için elzemdir.
ESK’lerin işlerliği, ESK’nin birincil kullanıcıları olan sağlık çalışanları tarafından benim-
senmesiyle doğru orantılıdır.
Sistemi kullanan sağlık çalışanlarından sonra, sistemden faydalanıcı grubu oluşturan

toplumun da yukarıda ifade ettiğimiz hususlar çerçevesinde bilgilendirilmesi, bireylerin
kafasında oluşabilecek soru işaretlerine yönelik net açıklamaların yapılması, ESK’nin ka-
muoyu nezdinde benimsenmesi için önemlidir. ESK sisteminin toplum nezdinde benim-
senmesi ve ESK’nin ulusal sağlık sisteminde etkin bir rol oynayabilmesi için mahremiyet
endişelerinin giderilmesi, bu çalışmaların ESK sistemi yürürlüğe konmadan önce plan-
lanması ve yaygınlaştırma çalışmaları kapsamında yapılacak faaliyetlerde bu hususlara
açık ve net bir şekilde değinilmesi gerekmektedir.
ESK’ye ilişkin data detaylı bilgiler için Blumenthal’in “Stimulating the adoption of health
information technology” adlı makalesine ulaşabilirsiniz.
Sonuç olarak ESK, tedavi güvenliği bakımından, tedavi için gereken testlerin tekrar-
lanmasını önler ve sağlık hizmet sunucusunun karar alma süreçlerini destekler. Verimlilik
bakımından, hasta bilgisine erişilebilirliği güçlendirir, çok sayıda dâhili ve harici kaynak-
tan veri entegrasyonu sağlar ve sağlık hizmet sunumunda koordinasyonu kolaylaştırır.
Hasta sonuçları bakımından ise tedavi kalitesini artırır, hizmet sunucuların daha iyi tedavi
hizmeti sunmasına yardımcı olur ve sağlık hizmet sunucuları arasında kusursuz bir bilgi
aktarımı sağlar. Bütün bu fonksiyonlar bir arada düşünüldüğünde, ESK’nin bir sistem ola-
rak sağlık hizmet sunum mekanizmasında nasıl önemli bir yere sahip olduğunu görmek,
etkin sağlık hizmet sunumu ve tedavi pratiklerinin kısa, orta ve uzun vadede sağlık tekno-
lojileriyle eş güdümlü olarak geliştirilmesi açısından hayati bir husustur.
Sağlık bilişimiyle ilgili çeşitli bilgilere http://www.amia.org/biomedical-informatics-core-

competencies adresinden ulaşabilirsiniz.
Kişisel Sağlık Kaydı (KSK)

Sağlık bilişim teknolojilerinin ESK temelinde gelişmesiyle birlikte sağlık bilgilerinin giz-
lilik ve güvenliği hem bireylerin hem de sağlık sisteminin önemli bir bileşenini oluştu-
ran sağlık hizmet sunucularının, ilgili STK’lerin ve dolayısıyla kamuoyunun gündemini
meşgul eden ve ziyadesiyle önem arz eden bir husus olmuştur. Bu noktada, karar alıcı ve
politika yapıcıların hem ESK’nin sağlık hizmet sunumu için sunduğu olanakları hem de
sağlık verisinin gizlilik ve güvenliğini artıracak tedbirleri aynı potada eritmesiyle veriyi
bizzat verinin sahibine sunan Kişisel Sağlık Kaydı (KSK) sistemi ortaya çıkmıştır.
Kişisel Sağlık Kaydı üzerine yapılan tanımlamalara baktığımızda, temel noktanın yu-
karıda bahsettiğimiz “kişinin kendi verisinin kontrolünü sağlaması ve veriyi kimle pay-
laşacağına kendi inisiyatifi doğrultusunda karar vermesi” hususu olduğunu görürüz. Ör-
neğin Ulusal Sağlık Teknolojileri Birliğine göre KSK, çok sayıda kaynaktan alınabilecek,
ulusal çapta kabul edilen birlikte işlerlik standartlarını karşılayan ve aynı zamanda sağlığa
dair veriye ilişkin yönetim ve paylaşımının bireyin kendi tasarrufunda olduğu, bireye ait
sağlık bilgisinin elektronik ortamdaki kaydıdır. Görüldüğü üzere, bu noktada yapılan KSK
tanımı bireyin kendi sağlık verisi üzerindeki yönetim ve paylaşım yetkisini ortaya koy-
maktadır. Bir diğer KSK tanımı ise diğer tanımların gözden kaçırdığı bir hususu gözler
önüne sermektedir. Bu tanıma göre KSK, bireyin kendi sağlığı ve bakmakla yükümlü ol-
duğu bir başka bireyin sağlık durumuna ilişkin geçmiş ve güncel bilgileri tek bir noktada
bulabileceği, izleyebileceği ve paylaşabileceği bir araçtır. Bütün bu noktalardan hareketle
KSK’nin en bütüncül tanımını yapacak olursak, “Bireyin kendi sağlık durumu ve bakmak-
la yükümlü olduğu bireylerin sağlık durumlarına ilişkin verileri, zaman ve mekândan ba-
ğımsız olarak görebilmesini, dilediği kişi ve kurumla paylaşabilmesini, yönetebilmesini ve
saklayabilmesini sağlayan, çok sayıda kaynakla entegre ve ulusal çapta benimsenen tüm
standardizasyonları karşılayan bir elektronik sağlık kayıt sistemidir.” Ayrıca, ESK boylam-
sal bir sağlık kaydıyken KSK çok daha kapsamlı, hayat boyu devam edecek bir kayıt olma
niteliği taşır.
ESK ile KSK birbirine karıştırılmamalıdır. Aralarındaki temel fark, KSK’de kişinin kendi
sağlık verisinden sorumlu olmasıdır.
KSK, sağlık hizmet sunumunun geliştirilmesi noktasında büyük önem arz etmekte ve
hastaların kendi sağlık kayıtlarını ve bakmakla yükümlü oldukları bireylerin sağlık ka-
yıtlarını görmelerine, çevrim içi klinik ve yönetsel süreçleri desteklemelerine, bilgi akışı
sağlanmış karar alım süreçlerini destekleyecek önemli kaynakların aktarımına ve hasta-
ların tedaviye daha aktif katılımına imkân vererek hasta-hekim ilişkisini kolaylaştırabil-
mekte ve güçlendirebilmektedir. Aynı zamanda, kişisel sağlık geçmişinin görülebilmesi
sayesinde rutin testlerin mükerrer olarak tekrarlanması önlenerek sağlık harcamalarında
tasarrufa da olanak sağlanmaktadır. Sağlık harcamalarının en önemli ağırlığını oluşturan
kronik hastalıkların takibi ve maliyetlerinin azaltılmasına yönelik çalışmalarn en önemli
aşaması KSK altyapısının kurulmasıdır. Gelişmiş dünyada bu sayede kronik hastalık teda-
vi ve takip maliyetlerini %50’den fazla azaltabilen başarılı projeler dikkat çekmektedir. Bu
sistemler olmadan geleceğin sağlığını yönetmek imkânsıza yakındır.
Bireylerin kendi kişisel sağlık kayıtlarına erişebilmesi konusu, dünya çapında gide-
rek daha da önemli hâle gelen bir konu olarak dikkat çekmekte, dünya çapında çeşitli
kurumlarca kişisel sağlık kayıtlarına ilişkin aksiyonlar alınmaktadır. Örnek vermek ge-
rekirse 2015 itibarıyla AB çapında bütün vatandaşların kendi sağlık kayıtlarına erişebilir
durumda olmalarına yönelik potansiyel bir hedef söz konusudur, üstelik bu hedef Birleşik
Krallık tarafından da onaylanmıştır. Dahası, İngiltere bireylerin kendi sağlık kayıtlarına
erişimlerini NHS garantisine alarak dikkat çekmiştir.
KSK’nin hangi tür bilgileri içermesi gerektiği hususu da ele alınması gereken önemli
bir noktadır, zira içerik bakımından ESK ile aynı doğrultuda olmasının yanı sıra KSK jene-
rik bir içeriğe de sahiptir. Bu eksende, KSK dâhilinde eksiksiz bir içerik listesi söz konusu
olmamakla birlikte uluslararası yaygın kanaat, KSK’nin “kişiye ait isim ve doğum tarihini
içeren kimlik bilgileri, acil durumlarda iletişime geçilecek kişi bilgisi, sağlık hizmet sunucula-
rının, aile hekimi ve diğer hekimlerinin adları, adresleri ve irtibat numaraları, sosyal güvence
bilgileri, vasiyet, ön direktifler veya tıbbi vekâletname, organ bağış bilgileri, önemli hastalık
ve operasyon bilgileri, güncel ilaç ve dozaj bilgileri, alerji ve hassasiyetler, aile hikâyesindeki
önemli tarihler, olaylar ve kalıtsal durumlar, güncel fiziksel muayene sonuçları, uzman görüş-
leri, önemli test sonuçları, sağlık konularına ilişkin güncel eğitim materyalleri, ezgersiz prog-
ramı, alınan herhangi bir konsültasyon, alınan herhangi bir bitkisel tedavi, tedavi ve/veya
bakım orderları, görüntüleme tetkik raporları, laboratuvar raporları, bağışıklama geçmişi,
hasta rızası ve yetkilendirme prosedürleri ve kan bilgileri” ni içermesi beklenir.
Özetlemek gerekirse, ESK’ler tipik olarak sağlık hizmet sunucuları tarafından girilen
ve oluşturulan bilgilerdir ve bir grup uygulama içermektedir. KSK’nin kontrolü ise bizzat
veri öznesi olan bireyin kendi tasarrufundadır ve çeşitli kaynaklardan gelen entegre sağlık
bilgilerini içermektedir.
Birçok kaynaktan gelen KSK içeriği, bütüncül bir sağlık bilgi panoraması sunacağı için
bireyler, böylelikle sağlık durumlarını daha iyi yönetebilir ve sağlık durumlarına ilişkin
karar alma noktasında daha etkin rol üstlenebilir.
Diğer yandan, bireylerin KSK’ye yönelik endişe ve görüşlerinin de dikkate alınması,
sistemin bu hususlar düşünülerek dizayn edilmesi ve sistem işleyişine yönelik operas-
yonların bu geri bildirimler doğrultusunda şekillendirilmesi gereklidir. Öncelikle KSK’ye
hangi bilgilerin girileceği noktasında bireylerin bilgilendirilmesi önemlidir, zira eksik ya
da tutarsız sağlık bilgisi, tedavi iletimini kolaylaştırmaktan ziyade zorlaştıracaktır. Aka-
binde sistemde hangi formatın (web tabanlı, pc bazlı vs.) ve kimin KSK’ye erişim sağlaya-
cağı hususları da açıklığa kavuşturulmalıdır, zira bireyler sisteme girdikleri verinin sadece
amacı dâhilinde kullanıldığından emin olmak isterler. Buna ek olarak neyin paylaşılıp
neyin paylaşılmayacağı hususu da önem arz etmektedir, zira paylaşılan veri kişide sosyal
izolasyondan istihdam sorunlarına kadar pek çok konuda endişeye sebep olabilir. Bu doğ-
rultuda bireylerin paylaşılacak verilerin türü ve paylaşım nedenleri hususunda ayrıntılı

olarak bilgilendirilmeleri önem arz etmektedir. Aynı şekilde bireyler, verilerinin nereler-
de, hangi koşullarda saklanacağı; veri güvenliği için azami tedbirlerinin alınıp alınmadığı
konusunda detaylı olarak bilgilendirilmelidir. Böylelikle KSK Sistemi’nin sağlık hizmet
sunumu noktasında etkin bir rol üstlenmesi için gereken karşılıklı güven ortamı sağlan-
mış olacaktır.
Ayrıca KSK’nin bilgi paylaşımı ve aktarımına ilişkin potansiyelinin de sağlık çalışanla-
rına detaylı olarak anlatılması gerekmektedir, zira birlikte işlerlik mekanizmasının etkin-
liği için bu husus önem arz etmektedir.
Son olarak KSK sistemi doğrultusunda hizmet veren üçüncü partiler için KSK’lerin
gizlilik ve güvenliğinin sağlanması, bilginin istenen zaman ve mekândan erişilebilir du-
rumda olması ve farklı sistemlere bağlanmaya ilişkin olarak, kusursuz bir entegrasyon
sağlanarak, bilgi aktarım işlemlerinin standartlar ve izinlere göre yapılması, bu aktivite-
lerin uyum içinde yürütülmesi ve tüm paydaşlar arasında harmonizasyonun sağlanması
KSK’nin toplum nezdinde benimsenmesini kolaylaştıracak en önemli esaslar olmalıdır.
Tüm bu süreçler doğru işletilirse KSK sağlık hizmet sunumunun temel enstrümanı hâline
gelecektir.
Lehmann ve arkadaşlarının “Aspects of Electronic Health Records” (2006) adlı kitabında

KSK hakkında çeşitli bilgiler bulabilirsiniz.
Resim 7.2
Veb Tabanlı Kişisel
Sağlık Kaydı (KSK)
Örneği
Dünya çapında, sağlık bilişim teknolojilerinde, etkin sağlık hizmet sunumuna büyük
katkı sağlayacak olan KSK Sistemi’nin Türkiye de uygulanması, 2015 yılında T.C. Sağ-
lık Bakanlığı tarafından uygulamaya konan E-Nabız Kişisel Sağlık Sistemi’yle mümkün
olmuştur. Yukarıda KSK’nin temel niteliklerinden bahsettiğimiz şekilde, e-nabız ile tüm
vatandaşlar kendi adlarına üretilmiş tüm sağlık bilgilerini yönetebilmekte, sağlık geçmiş-
lerini görüntüleyebilmekte ve bu bilgileri zamandan ve mekândan bağımsız olarak dile-
dikleri kişiyle paylaşabilmektedir. Web tarayıcılar vasıtasıyla İnternet üzerinden erişim
sağlanabildiği gibi mobil kanallardan da erişilebilen E-Nabız ile laboratuvar tahlillerinden
radyolojik görüntülere, kullanılan reçete ve ilaç bilgilerinden acil durum bilgilerine; tanı
ve rapor gibi tüm sağlık bilgilerine akıllı telefonlardan, tablet ve kişisel bilgisayarlardan
zaman ve mekândan bağımsız olarak erişim sağlanabilmekte isteyen bu sistem aracılığı
ile istediği hekimden randevu alabilmekte, isterse organ ve kan bağışı bildiriminde bulu-
nabilmektedir. Kendi sağlık bilgilerine izinleri çerçevesinde kimin baktığını görebilmekte,
çocuklarının sağlık verilerini görebilmektedir. Böylelikle bireyler kendi sağlıklarını kont-
rol altında tutabilmektedir. Ayrıca sağlık bilgilerinin kaydedilebilmesi ve gerekli hâllerde
paylaşılabilmesiyle birlikte mükerrer tahlil, işlem vb. uygulamaların önüne geçilerek hem
sağlık harcamalarında tasarruf sağlanmakta hem de mükerrer uygulamaların sebep olaca-
ğı potansiyel radyasyon maruziyetlerinin önüne geçilmektedir.
E-Nabız ile entegre Teletıp sisteminden alınan radyoloji görüntüleriyle kişi bu görüntüleri
inceleyebilmekte, gerekli hâllerde müteakip muayenelerde hekimiyle paylaşabilmektedir. Da-
hası sistemde yer alan değerlendirme modülüyle kişi sağlık tesisinde aldığı tedavi hizmetine
ilişkin memnuniyet değerlendirmesi yapabilmektedir, bu da sağlık hizmet sunum kalitesinin
artırılması noktasında Sağlık Bakanlığı için faydalı bir geri bildirim teşkil etmektedir.
Muayene, tanı ve tedavi verilerinin yanı sıra E-Nabız’ın adım, nabız gibi verileri ölçen
akıllı bileklikler, bluetooth teknolojisi üzerinden tansiyon, şeker ve benzeri veri göndere-
bilen cihazlarla da entegrasyonu mevcuttur. Bu tip mobil cihazlardan üretilen veriler de
tıpkı muayene, tanı ve tedavi verileri gibi paylaşıma açıktır. Yine sistem sayesinde bireyler,
anlık yaşanan geçici bir durumu kaydedip sistem üzerinden hekimi ile paylaşarak yardım
isteyebilir ya da muayene sırasında geçmiş görsele ulaşarak tanı süreçlerini kolaylaştırabilir.
Buna ek olarak tedavide kullanılan ilacın advers etkileri de manuel olarak girilebilmektedir.
Böylelikle hekim söz konusu ilacın advers etkilerine ilişkin hasta yorumlarını görerek, ben-
zer vakalarda bu yorumlar ışığında reçeteleme yapabilecektir. Sistem üzerinden Vücut Kitle
İndeksi, kalp krizi riski gibi hesaplamalar ve çocuklara yönelik aşı takibi yapılabilmektedir.
Yine kişi dilerse acil durumlarda sağlık ekiplerinin kişinin kendisi tarafından belir-
lenen birtakım verilerine (kan grubu bilgisi, hastalık ve ilaç geçmişi vs.) erişme izni ve-
rebilmektedir. Bu noktada e-nabızın 112 Acil butonu etkin bir çözüm teşkil etmektedir.
Vatandaşlar, e-nabız mobil uygulamasında bulunan 112 Acil butonuyla kendisi veya bir
başkası için acil sıhhi yardım çağrısında bulunabilmektedir. Akabinde ilgili kişinin acil
sağlık bilgileri ve konumu 112 merkezine ulaştırılmakta ve olay mahaline en uygun du-
rumdaki ambulans ilgili noktaya yönlendirilmektedir.
Bu sistemlerle gelecekte kişinin bizzat yaşamına ve tercihlerine özgü sağlık bilgilerini
sunabileceğini öngörmek zor değil. Nitekim Sağlık Bakanlığı E-Nabız Sistemi ile sporcu-
lara ilaç-gıda etkileşimleri ve doping etkisine yol açacak çapraz etkileşim bilgilerine eriş-
me imkânı vererek bilinçsiz ilaç kullanımı ve söz konusu ilaç-gıda etkileşimleri kaynaklı
doping vakalarının önüne geçerek katkı sunuyor.
E-nabız ile ilgili çeşitli bilgilere http://www.enabiz.gov.tr adresinden ulaşabilirsiniz.
KSK’lerde bulunan bulunan veriler istendiğinde silinebilir mi?

4
SAĞLIK HİZMETLERİNİN YÜRÜTÜLMESİNDE KARAR DESTEK
SİSTEMLERİ
Sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde verilmesi; aynı zamanda bu hizmetlerin verimli bir
şekilde planlanmasını, etkin karar alma ve politika yapma süreçlerini, daha detaylı ifade
etmek gerekirse nitelikli ve kesin veri toplanmasını, toplanan bu verilerle proaktif analiz-
ler yapılmasını, bu analizler ışığında verimlilik esasına dayanan insan ve malzeme kaynağı
dağılım planlarının yapılmasını ve iş süreçlerinin bu planlamalar ışığında düzenlenmesini
gerektirmektedir. Söz konusu bu planlama, karar ve politika oluşturma süreçlerinin etkin
bir şekilde yürütülebilmesi için gereken nitelikli veri Karar Destek Sistemleri (KDS) ara-
cılığıyla projekte edilebilmektedir. Bu doğrultuda KDS, karar alıcı ve politika yapıcılara
kötü yapılandırılmış, yapılandırılmamış veya kısmen yapılandırılmış sorunların üstesin-
den gelmek üzere birtakım veri ve modellerden faydalanma imkânı sağlayan interaktif,
PC tabanlı sistemlerdir.
KDS’ler çok fazla programlama çabası gerektirmeksizin genelde teknik personel olma-
yan kullanıcılara çeşitli analizler sunmaktadır. Yöneticiler ise KDS’yi arama yapma, veriyi
geri çağırma, kararla alakalı veriyi analiz etme temel amaçları çerçevesinde kullanmakta,
böylelikle daha etkin kararlar alma ve politikalar oluşturma hususunda kendilerine yar-
dımcı olacak temel noktaları bir araya getirebilmektedir. Çoğu KDS de yer alan grafiklen-
dirme özelliği sayesinde, yöneticiler görsel olarak trend analizlerini görebilir ve raporla-
malarla beslenebilir, böylelikle yöneticiler için birleşik analizler yapmak ve “Böyle olursa
ne olur?” gibi alternatif senaryolara karşın stratejiler geliştirmek mümkün olabilmektedir.
Sonuç olarak KDS’ler taktiksel ve stratejik karar ve politikaları desteklemekte ve yönetici-
nin belirli bir alandaki uzmanlığını güçlendirmektedir.
KDS’lerin sağlık hizmetleri alanında kullanımı, kaynak ve İK planlamalarının yapıl-
ması, sağlığı koruma ve iyi sağlığın teşviki noktasında faaliyetlerin planlanması ve uzun
vadeli sağlık politika ve stratejilerinin oluşturulması için güncel muayene ve vaka sayıla-
rının, hastane kapasitelerinin, nüfus istatistiklerinin, doğum ve ölüm hızlarının, sağlık
hizmet maliyetlerinin, kısaca sağlık hizmetlerine dair bütün parametrelerin nitelikli bir
şekilde bilgiye dönüştürülmesi gerekmektedir.
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte, süreç içerisinde KDS’ye ilişkin aksiyonlar da çeşit-
lilik kazanmıştır. Verinin gerçek zamanlı olarak görülmesi ve analizi, hızlı karar alımını
gerektiren salgın, doğal afet gibi durumlarda etkili karar almayı kolaylaştırır. Ayrıca, bi-
reysel bazda düşünüldüğünde, gerçek zamanlı bir KDS acil müdahale ve yoğun bakım
gerektiren durumlarda, en yakın sağlık kuruluşuna değil, en doğru sağlık kuruluşuna
yönlendirme noktasında oldukça önem arz etmektedir.
Bu doğrultuda, Sağlık Bakanlığı politika yapıcı ve karar alıcılar için gerçek zamanlı
karar desteği sunacak olan Sağlıkta İstatistik ve Nedensel Analizler (SİNA) uygulamasını
geliştirme çalışmalarının ilk aşamasını tamamlamıştır. Bu sistemle verinin üretildiği nok-
tadan anlık olarak alınmasını amaçlayarak sağlık hizmetlerine yönelik izleme, değerlen-
dirme ve karar alma çalışmalarını daha nitelikli bilgiler ışığında yapılabilecektir.
Şekil 7.2
Karar Destek
AİLE
Sistemi’nin İşleyiş HEKİMLİĞİ İZLEME
Matrisi 2.BASAMAK
DEĞERLENDİRME
SAĞLIK STRATEJİ
KURUMLARI
BİL
VE
KARAR
Rİ
ELEKTRONİK
İ
SAĞLIK KAYDI DESTEK SİSTEMİ KARAR

SAHA (KDS)
(ESK) VERİCİLER
3.BASAMAK
SAĞLIK HİZMET
KURUMLARI MİNİMUM SAĞLIK COĞRAFİ BİLGİ KALİTESİ
DİĞER
VERİ SETLERİ SİSTEMLERİ POLİTİKA
KURUMLAR
RAPORLAR
Karar Destek Sistemleriyle ile ilgili çeşitli bilgilere http://www.umsl.edu/~sauterv/analy-

sis/488_f02_papers/dss.html adresinden ulaşabilirsiniz.
KDS kullanıcıları sistemde yer alan bileşenlere ve sistemin işleyişine vâkıf olmalıdır. Aksi
takdirde KDS, karar alma ve politika belirleme süreçlerini beklenen seviyede destekleyeme-
yecektir.
Klinik Karar Destek Sistemi

Etkin hizmet sunumunda primer rolde olan sağlık kurumlarında sunulan tedavi hizmet-
lerine yönelik süreçlerin etkin bir şekilde yürütülebilmesi ve klinik hususlarda etkin karar
alım mekanizmalarının işlerlik kazanabilmesi için klinisyenlerin güncel klinik bilgi ve is-
tatistiklerle donatılması gerekmektedir. Aslında tanımlamak gayet basittir, Klinik KDS’ler,
klinik kararlar alma noktasında sağlık çalışanlarını asiste etmesi için dizayn edilen bilgisa-
yar programlarıdır. Bu programlar vasıtasıyla klinisyenler, hasta ve tedavi sunucular, kli-
nik bilgi ve bireye özgü bilgiyle donanarak etkin sağlık hizmet sunumunu geliştirme nok-
tasında daha efektif kararlar alabilmektedir. Klinik KDS’lerin işleyiş prensibi dâhilinde
hasta bilgisi klinik bilgi temeliyle eşleştirilmekte ve hastaya özel değerlendirme ve tavsiye-
ler tedavi esnasında veya uygun zamanda sağlık profesyoneline iletilmektedir.
Sirajuddin ve arkadaşlarının “Implementation pearls from a new guidebook on improving

medication use and outcomes with clinical decision support” (2009) adlı makalesinde klinik
karar destek sistemlerine ilişkin çeşitli bilgiler bulabilirsiniz.
Klinik KDS’lerin operasyonel bileşenlerini ele aldığımızda, birinci bileşen hastaya

özgü kılavuzu sisteme sunan bilgi temelidir, ikinci bileşen bilgiyi kişiye özgü veriyle eşleş-
tiren bir programdır ve üçüncü bileşen ise hastaya ilişkin veriyi Klinik KDS uygulamasına
girmek üzere (veya doğrudan ETK’den almak üzere), bu noktadan sonra da ilgili veriyi
tekrar klinisyene sunmak üzere kullanılan bir iletişim mekanizmasıdır.
Klinik KDS’nin ikinci bileşeni olan sonuç motoru, bilgiyi hastaya özgü veriyle birleş-
tiren yapı olmakla birlikte, girdi ve diğer verileri mantıklı bir çıktı şemasına göre birleşti-
ren enstrümandır. Bayes Ağı ve kural bazlı şemalar da Klinik KDS’lerde kullanılan diğer
mantık metodolojileridir.
Son sistem bileşeni iletişim mekanizmasıdır. Bu bileşen de hasta verisinin Klinik KDS
uygulamasına girişi ve ilgili bilginin klinisyene iletimiyle ilgilidir. Girdi sağlamak için söz
konusu girdiyi ETK’den almak uygun bir metot olabilmekle birlikte çıktı olabilecek bilgi
örnekleri olası tanılar, ilaç-alerji uyarıları, mükerrer test hatırlatıcısı, ilaç etkileşim uyarı-
ları, ilaç bileşen kılavuzları ve önleyici tedavi hatırlatmaları olabilmektedir.
Her bir Klinik KDS bileşeninin, olası Klinik KDS müdahaleleri için oldukça önem arz
eden bir parça olduğu, klinik kararların müdahalelere dayanılarak verildiği ve bu yüzden
bilgi temelinin kesin ve güvenilir olmasının hayati düzeyde önemli olduğu unutulmama-
lıdır. Ayrıca Klinik KDS’lerin bilimsel kanıt ve en iyi klinik pratikleri daha erişilebilir ve
anlamlı kılabilecek kapasitededir, zira yalnızca Klinik KDS’ler sayesinde ESK’ler ve CPOE
sağlık hizmet sunumunun güvenlik, kalite ve maliyet etkinlik noktasındaki azami potan-
siyellerine erişebilir.
Her uygulama veya sistemde olduğu gibi, Klinik KDS’nin de etkinliğini negatif yönde
etkileyecek birtakım zorluk alanları bulunmaktadır. Arzu edilen pozitif sağlık sonuçları-
nın elde edilebilmesi için bu zorluk alanları konusunda efektif aksiyon almak önem arz
etmektedir. Birinci zorluk alanı doğru bilgiye erişmektir eğer bilgi sistemin gerektirdiği
şekilde kanıt bazlı, aksiyona kılavuzluk etmeye müsait ve güncel şartlara uygun değilse
sistemin beklenen sonuçları üretmesi mümkün olmayacaktır. Klinik KDS’ye ilişkin ikinci
zorluk alanı bilginin doğru kişiye iletimidir, doğru ve anlamlı sonuçlar elde etmek için kli-
nisyenler, hastalar ve hastabakıcılar dâhil olmak üzere tüm tedavi ekibi çapında, bilginin
doğru kişiye iletimi önem arz etmektedir. Üçüncü zorluk alanı, sistem dahilinde doğru
Klinik KDS müdahale formatı kullanmaktır, klinik bir sorunda uygun uyarı, order setleri
veya referans bilgisinin söz konusu olması gerekmektedir. Dördüncü zorluk alanı doğru
kanalı kullanmaktır: Klinik bilgi sistemi, ETK, KSK veya İnternet veya mobil bir cihaz gibi
daha genel bir kanal arasında, çıktıya ulaşabilmek için doğru kanalı kullanmak önemlidir.
Beşinci ve son zorluk alanı ise iş akışının doğru noktasında harekete geçmektir: Karar,
aksiyon alımında veya ihtiyaç doğduğunda harekete geçmek pozitif sonuçlara ulaşmak
noktasında oldukça önem arz etmektedir.
Bunlara ek olarak Klinik KDS’lerin efektif kullanımına yönelik yasal bariyerler de söz
konusudur. Klinik KDS’lere ilişkin herhangi bir detaylı içtihat hukukunun söz konusu
olmaması ciddi bir sorun teşkil etmektedir, Klinik KDS’ler için hangi kanunun bağlayı-
cı olacağı, yani söz konusu sistemin hangi hukuk kategorisine gireceği hususu, sistemin
efektif işlemesi noktasında önemli bir bariyerdir. Tıbbi malpraktis vakalarının ele alındığı
ihmal davalarında bir ürün ya da meta makul güvenlik beklentilerini karşılamak zorun-
dadır. Bu katı sorumluluk prensibi, diğer yandan bir ürün ya da metanın zararlı olmaması
gerektiğini ifade etmektedir. Karar destek programlarının her şart altında doğru değerlen-
dirmeler yapma gerekliliği gerçekle bağdaşmamakla birlikte, söz konusu bu standartların
hekimlere uygulanması mümkün değildir dolayısıyla hangi yasal dayanağa başvurula-
cağına karar verilmesi, bu tarz araçların benimsenmesi ve yaygınlaştırılması noktasında
önemli sonuçlar doğuracaktır.
Sonuç olarak sahip olduğu tüm zorluk alanlarına ve bariyerlere karşın, Klinik KDS’ler
etkin klinik süreçler için vazgeçilmez birer enstrümandır.
BİLGİSAYARLI KLİNİK ORDER GİRİŞİ (CPOE)

Sağlık hizmet sunumunun temel bileşenlerinden biri, tedavi sürecinde hastaya yapıla-
cak müdahalelerdir. Tanı testleri, ilaç tedavisinin sürdürülmesi, kan alımı gibi tüm bu
müdahaleler klinisyenin yapacağı order girişinin akabinde gerçekleştirilebilmektedir. Bu
noktada order girişlerinde kâğıt ortamları odaklı geleneksel yöntemden ziyade otomatize,
daha hızlı ve daha hasta odaklı bir order girişi sistemine geçilmesi hem tedavi süreçlerinin
etkinliğini artıracak hem de order girişi süreçlerinde daha hasta odaklı, entegre çözümler
üretme noktasında kompüterize order giriş sistemleri uygulamaya konmuştur. Bu uygula-
malar sağlık alanında genellikle bilgisayarlı hekim order girişi olarak bilinmekle birlikte,
çalışmamızda Bilgisayarlı Klinik Order Girişi (CPOE) olarak ele alınacaktır.
CPOE genel manada hasta hizmetlerini ve reçeteleme süreçlerini oluşturma ve yönet-
me hususunda klinik çalışanlara yardımcı olmak üzere özel olarak dizayn edilen order gi-
riş uygulamasıdır. Tıbbi orderların bilgisayar destekli olarak girilmesiyle birlikte, orderlar
elektronik ortamda görülebilmekte, mükerrer order sorunlarının önüne geçilebilmekte ve
dolayısıyla etkin tedavi uygulamasına katkı sağlanmaktadır.
Klinik KDS ile entegre edildiğinde, CPOE ideal order kararları alımında kural bazlı bir
mantık uygulama kapasitesine de sahip olmaktadır. Böylelikle klinik karar destekli kom-
püterize order girişleri mümkün olmaktadır. Böylelikle sağlık kurumlarında görülen tıbbi
hatalar ve advers ilaç vakaları elimine edilmekte, hasta güvenliği artırılmakta, gereksiz
varyasyonlar asgariye indirilerek optimal order kararları ve kanıt bazlı uygulamalar des-
teklenmekte ve order doğrulaması ve sürecinde geçen zamandan tasarruf edilerek sağlık
hizmet sunum etkinliği geliştirilmektedir. ABD hastanelerinde her yıl 98.000 hastanın tıb-
bi hatalar yüzünden öldüğü dikkate alınırsa CPOE’nin sağlık hizmetleri için önemi daha
iyi anlaşılacaktır.
CPOE’nin etkinliğinin maksimize edilmesi için Klinik KDS’ye entegre edilmesi büyük önem
arz etmektedir.
Hebda ve arkadaşlarının “Handbook of informatics for nurses and health care professio-
nals” adlı kitabında (1998) CPOE ile ilgili çeşitli bilgiler bulabilirsiniz.
TELESAĞLIK
Uzak noktalar arasında sağlık değerlendirmeleri, tanı, müdahale, konsültasyon, gözlem
ve bilgi sağlamak için bilgi ve telekomünikasyon teknolojilerinden yaralanılan işlemlerin
bütünüdür.
Telesağlık uygulamalarında kullanılan teknolojilere baktığımızda ise telefonlar, faks
makineleri, e-posta sistemleri, izleme ve değerlendirmeye yönelik veri toplama ve aktarım
süreçlerinde kullanılan uzaktan hasta izleme cihazları, bilgisayarlar, video ekranları, robo-
tik ve telekomünikasyon ağları gibi uzun bir listeyle karşılaşırız. Ayrıca video konferans,
İnternet, sakla-ilet görüntüleme, video yayın ortamları ve karasal ve kablosuz iletişim de
telesağlıkla ilişkilendirilen araç ve aktivitelerdir.Teletıp, teleradyoloji, telepatoloji vs. tele-
sağlığın alt bileşenleri olarak kabul edilmektedir.
Telesağlık sağlık hizmet sunum etkinliğine üç başlık altında katkı sağlamaktadır.
Bu katkıların birincisi, telesağlığın temel amacı doğrultusunda klinik sağlık hizmetinin
uzaktan sunulmasıdır. Sağlığa erişimin veya nitelikli hizmet ihtiyacının arzını kolaylaş-
tırmak, ilgili noktaların sağlık hizmetlerine erişimini artırmak ve dolayısıyla fiziksel eri-
şim bariyerlerini elimine etmek noktasında telesağlık, sağlık hizmetleri bakımından fayda
sağlamaktadır. Ayrıca, tanı ve tedavi hizmetinin zamanında sunulması, hastaların tedavi
hizmetine erişim sağlamak için herhangi bir seyahat masrafına maruz kalmaması nokta-
larında da efektif bir sistemdir.
Telesağlığın, sağlık hizmetleri hususundaki ikinci katkısı hasta ve çalışanlara sağlık
eğitimi hizmeti sunmasıdır. Etkin iletişim teknolojisi sayesinde birey ve gruplara, sağlık
çalışanlarına eğitim verme olanağı söz konusu olmaktadır. Üçüncü katkı alanı ise daha
ziyade video konferans yoluyla telesağlığın sağlık yöneticileriyle iletişime geçme ve idari
süreçler, toplum sağlığı gibi konularda bilgi alışverişinde bulunmaya imkân tanımasıdır.
Böylelikle sıra dışı vakalar, risk yönetimi, araştırma çalışmaları ve sözlü veri alışverişi gün-
cel ve efektif bir düzlemde yürütülebilir.
Bütüncül bir yaklaşımla telesağlığın sağlık hizmet sunumu noktasındaki yararlarından
bahsetmek gerekirse telesağlık sayesinde tedavi hizmetleri gecikmeksizin, zamanında ile-
tilir ve zorunlu müdahale sayısının azalmasına katkı sağlar. Diğer yandan, telesağlık siste-
miyle tedavi hizmetleri mevcut lokasyonda sunulur, böylelikle tedavi için söz konusu ola-
bilecek seyahat maliyetlerinin önüne geçilmiş olur. Evden yapılacak bir telesağlık izlemi
gereksiz hastane ziyaretlerini ve aynı şekilde sağlık çalışanlarının gereksiz ev ziyaretlerini
elimine eder. Diğer yandan uzman konsültasyonuna daha kolay erişim sağlanmış olur.
Bunların yanı sıra yardımcı sağlık personelleri tedavi sürecinde daha aktif rol alır ve anın-
da tedavi ve hasta izlemleriyle tedavi süreklililiği sağlanmış olur. Dahası, kırsal bölgelerde
görev alan sağlık çalışanları, video konferans imkânıyla eğitimlerini uzaktan sürdürebilir,
bu imkân sayesinde hastalar da uygun ortamlarda sağlık eğitimi alabilir.
Telesağlık ve bileşenleriyle ilgili çeşitli bilgilere http://www.hrsa.gov/telehealth/default.htm

ve http://www.cms.gov/telemedicine/ adresinden ulaşabilirsiniz.
SOSYAL MEDYA VE SAĞLIK

Son birkaç yılda günlük hayatın vazgeçilmez bir parçası olan sosyal medya günümüzde
pek çok iş sahasında aktif olarak kullanılan bir mecra hâline gelmiştir. Sosyal medya bu
kadar etkin ve güçlüyken, bireyler birtakım amaçlar çerçevesinde bu mecrada çevrim içi
olarak yer alırken, bu ortamı sağlık hizmet sunumu için en azından sağlık okuryazarlığını
artırıcı çalışmalar yürütmek için kullanmak mantıklı bir karar olacaktır. İnsanların hemen
hemen her şeyi paylaşıp tartışabildiği bu ortamda, ülkenin sağlık otoritelerinin toplum ça-
pında sağlık okuryazarlığını geliştirmek için sosyal medyadan faydalanması, sağlık okur-
yazarlığının artırılmasına da doğrudan katkı sağlayacaktır.
Sağlık otoritelerinin yanı sıra sağlık kurumları da bireylerin sağlık konusunda daha
efektif kararlar alabilmeleri noktasında sosyal medyadan faydalanabilir. “PatientsLike-
Me” (Benim Gibi Hasta Olanlar) adlı sosyal ağda aynı hastalıktan muzdarip bireylerin
bir araya gelip fikirlerini paylaştığı gibi sağlık kurumları da sosyal medya hesapları üze-
rinden bilgilendirici içerikler paylaşabilir, potansiyel sağlık konuları hakkında toplum
nezdinde farkındalık oluşturabilir. Örnek vermek gerekirse saygın sağlık kuruluşları olan
Mayo Clinic ve ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) gibi kurumlarda sos-
yal medya merkezleri bulunmaktadır. Aynı şekilde, ülkemizde sağlık alanındaki merkezî
otorite olan Sağlık Bakanlığı da sosyal medyayı etkin bir şekilde kullanmakta, toplumsal
çapta sağlık okuryazarlığını geliştirici ve farkındalık artırıcı içeriklerle sosyal medyada
yer almaktadır.
SAĞLIK HİZMETLERİNDE TEKNOLOJİ VE MÜKEMMELLİK:

DİJİTAL HASTANELER
Hastanelerin son teknoloji cihazlarla donatılması ve dünyada kabul gören, en inovatif te-
davi yöntemlerinin uygulanmasıyla birlikte sağlık hizmet sunumu daha modern bir ya-
pıya kavuşmuş, bununla birlikte tedavi süreçlerini doğrudan etkileyen hastane yönetimi,
kaynak ve değerler yönetimi, hasta ve hasta hakları işlemleri, reçeteleme, tedavi işlemleri
ve sosyal güvenlik gibi konularda ülkemiz dünya çapında pek çok kurum ve kuruluş tara-
fından takdir toplamıştır.
Dünyada güncel sağlık hizmet sunum trendlerinden biri de hastanelerin dijitalleşme-
sidir. HIMSS 1961 yılında kurulmuş olan; Amerika, Avrupa ve Asya’da yapılanmaları bu-
lunan ve kâr amacı gütmeyen bir organizasyon olarak bilinmektedir. HIMSS, hastaneleri
EMRAM (Elektronik Medikal Sağlık Kaydı Adaptasyon Modeli) skorlaması ile dijitalleş-
me kavramı üzerinden analiz ederek Stage 1’den Stage 7’ye kadar derecelendirmekte ve
akreditasyonunu sağlamaktadır. EMRAM skoru, hastanenin EMR kullanma yeterliliğini
Seviye 0 olarak nitelendirilen sadece kâğıt-tabanlı klinik iş akışlarına sahip ortamdan, Se-
viye 7 olarak nitelendirilen tüm klinik iş akışlarının bilgi sistemleri tarafından desteklenip
takibinin yapılabildiği elektronik dokümantasyon ortamı aralığında olduğu konularında
derecelendirir. EMRAM, önce hastanenin mevcut durumunun tespitini yapar, daha sonra
da gerekli açıklamalar ve stratejik önerilerle hastaneye bütünleşik EMR kullanımı yolunda
rehberlik etmektedir.
HIMSS süreçlerinde genel olarak kullanılan sistemler ve anahtar terimler aşağıda sayılabilir.
• EMR (Elektronik Medikal Record) Elektronik Medikal Kaydı
• CPOE (Computerized Provider Order Entry) Sağlık Çalışanı Order Girişi
• CDSS (Clinical Decission Support System) Klinik Karar Destek Sistemi
• ETL (Extract-Transform-Load) Çıkart – Dönüştür - Yükle
• CDD (Continuity of Care Document ) Tedavi-Bakım Sonrası Dökümantasyon
• CDA ( Clinical Document Architecture) Kliniksel Doküman Mimarisi
• CCR (Continuity of Care Records) Tedavi-Bakım Sonrası Kayıt
• CDM ( Chronic Diseases Management) Kronik Hastalık Yönetimi
Avrupa’da HIMSS Stage 7 seviyesine sahip Toplam 5 hastane bulunmakta olup bunla-
rın ikisi (İzmir Tire Devlet Hastanesi ve Yozgat Şehir Hastanesi) ülkemizde yer almakta-
dır. Diğerleri ise Hollanda ve Portekiz’de bulunmaktadır.
Türkiye’de birçok yeniliğin yaşandığı hastanelerin dijitalleşmesi HİMSS ile Sağlık Ba-
kanlığının iş birliği sonrasında yeni bir boyut kazanmıştır. Nitekim Nisan 2019 itibarıy-
la Sağılık Bakanlığı bünyesinde EMRAM Seviye 6 ile belgelendirilen hastane sayısı 165’e
ulaşmış olup, bu rakam Avrupa toplamının dahi çok üzerinde kaydedilmiştir. Bu durum,
Türkiye hastanelerinin son yıllarda EMR kullanma yeterliliklerinde kayda değer ölçüde
yol kat ederek Batı Avrupa’daki bazı ülkelerin bile önüne geçtiğinin göstergesidir.
Türkiye’de dijital hastaneler konusunda yapılan çalışmalara https://dijitalhastane.saglik.

gov.tr/ adresinden ulaşabilirsiniz.
a. Hastane Bilgi ve Yönetim Sistemi (HBYS)

HBYS, bir hastanedeki tüm tıbbi ve idari işlemlerin bilgisayar ortamında yapılma-
sı, her türden verinin entegre modüllerle, farklı kullanıcılar kanalıyla bir ana veri
tabanına girilmesi ve gereken tüm çıktıların/verilerin bu veri tabanından tekrar
anlamlı bir şekilde geri alınmasını sağlayan ve hastanelere zaman, iş gücü ve mali
anlamda kazanç ve daha da önemlisi araştırma ve çalışma aktiviteleri için nitelikli
veri elde edilmesini sağlayan yazılımlar bütünüdür. (Bu konu Hastane Bilgi Yöne-
tim Sistemleri başlığı altında detaylı olarak açıklanmıştır.)
b. Laboratuvar Bilgi Yönetim Sistemleri (LBYS)
Sağlık tesisleri laboratuvarlarında kullanılan cihazların veri alış verişi yöntemiyle
çalışmasını sağlayan, tanımlama, istek, onay, sonuç, raporlama, istatistiksel çalışma
işlemlerini gerçekleştiren, standart bir formatta elektronik ortamda tuttuğu bilgiyi
diğer sağlık bilgi sistemleri ile paylaşan yazılımlardır
c. Tıbbi Cihaz Yönetim Sistemleri
Tıbbi cihazların, arıza, bakım, kalibrasyon ve kontrol süreçlerinin takip edildiği,
diğer sistemlerle entegrasyonlarının yönetildiği sistemlerdir. Tıbbi cihazların kul-
lanım kapasiteleri, randevuları ve fayda maliyet analizleri de bu sistemler sayesin-
de izlenebilmektedir. Zaman zaman Varlık Yönetim Sistemleri’nin (Asset Manage-
ment Systems) bir parçası olarak da yer alabilmektedir.
d. İlaç Yönetim Sistemleri
İlaç yönetim sistemlerinde doğru hasta, doğru ilaç, doğru yol, doğru zaman, doğru
doz, doğru etki gibi kriterleri göz önünde bulundurarak hastayı tanımlayan bileklikler
ile ilaç tedavisini yapacak olan sağlık personeli tarafından sistemden doğrulandıktan
sonra, kapalı bir sistem içinden istenilen miktarda kontrollü ve güvenli bir şekilde alı-
nan ilaçlar ile hastanın tedavisine katkı sağlayan sistemler olarak tanımlanabilir.
e. Görüntüleme ve Arşivleme Sistemleri (PACS)
PACS farklı birimlerde elde edilen tıbbi görüntüleri ana bir PACS veri merkezine
aktararak görüntülerin güvenilir şekilde saklanmasına, gerekli durumlarda geri
çağrılmasına, dağıtımına ve sunumuna olanak sağlamaktadır. Tıbbi görüntülerin
saklanması için en çok DICOM (Digital Imaging and Communications in Me-
dicine) formatı kullanılmaktadır.
f. Telepatoloji
Teletıp uygulamalarının günümüzde yeni bir dalı olan telepatoloji uygulaması, ta-
nısal süreçleri radyologlar gibi bilgisayar monitörlerine taşıyan sistemler bütünü
olarak tanımlanabilir. Bu uygulama sayesinde mikroskobik veri, görüntü ve yazılı
bilgiler İnternet üzerinden aktarılabilir. Telepatoloji, konsültasyon ve eğitim amaç-
ları doğrultusunda kullanılabileceği gibi yeterli patoloğun olmadığı bölgelerde hiz-
met sunulmasını kolaylaştırabilir.
f. Klinik Karar Destek Sistemleri
Klinik KDS’ler, klinik kararlar alma noktasında sağlık çalışanlarını asiste etme-
si için dizayn edilen bilgisayar programlarıdır. Klinik KDS’lerin işleyiş prensibi
dâhilinde hasta bilgisi klinik bilgi temeliyle eşleştirilmekte ve hastaya özel değer-
lendirme ve tavsiyeler tedavi esnasında veya uygun zamanda sağlık profesyoneline
iletilmektedir. (Bu konu Klinik Karar Destek Sistemi başlığı altında detaylı olarak
açıklanmıştır.)
g. Ameliyathane ve Yoğun Bakım Yönetim Sistemleri
Ameliyathane ve yoğun bakımlarda yönetilebilir tıbbi cihazların organizasyonunun
ve yönetiminin merkezden yapılabildiği, klinik karar destek sistemleriyle tüm sü-
reçlerin izlenebildiği tanı ve tedaviye yön vererek hasta ve çalışan güvenliğini üst
seviyelere çıkarmayı kolaylaştıran komplike sistemler bütünü olarak ifade edilebilir.
h. Sterilizasyon Yönetim ve Takip Sistemleri
Sterilizasyon Yönetim ve Takip Sistemi, cerrahi aletlerin, malzemelerin ve tıbbi ci-
hazların doğru ve sağlıklı bir şekilde steril edilmesi; hasta, ameliyat ve enfeksiyon
bağlantılarının, doğru ve sağlıklı bir şekilde kurulması gibi ihtiyaçların tamamı-
nın, teknolojik bir ortamda hatayı minimize edecek şekilde yönetiminin sağlandığı
sistemlerdir.
i. Kurumsal Kaynak Planlama (ERP)
ERP ile temel İK, self servis İK, eğitim yönetimi, performans yönetimi ve bordro
gibi alanlarla insan kaynakları; satın alma yönetimi, envanter ve demirbaş yöneti-
mi, mobil tedarik zinciri uygulamaları ve tıbbi cihaz takip modülü gibi alanlarla
lojistik; faturalandırma, genel muhasebe, borçlar muhasebesi, alacaklar muhase-
besi, duran varlıklar, nakit yönetimi ve vezne gibi alanlarla da finans ve ödeme
hususlarında etkin yönetim sağlanmaktadır.
j. Elektronik Belge ve Doküman Yönetim Sistemi (EBYS)
Kurumsal anlamda kurum içi ve kurum dışı tüm yazışmaların yapılabildiği, iş sü-
reçlerinin ve görevlerin takip edilebildiği, e-imza ve Kayıtlı Elektronik Posta (KEP)
gibi sistemlerle entegrasyonlar yapılarak kurumsal süreçlerin hızla ilerletilebildiği
sistemlerdir.
k. Kurumsal İş Zekâsı Uygulamaları(BI) ve Karar Destek Sistemleri(KDS)
l. Hemşire Çağrı Sistemleri
Hemşire çağrı sistemleri hastanın hastane içerisinde herhangi bir yerde bileğindeki
aktif veri taşıyıcısı üzerinden acil durum çağrısı yapabilmesini ve çağrı yapılan ko-
numun oda seviyesinde belirlenmesini, ayrıca çağrıların hemşire tarafından cevap
verildiği anın tespit edilmesini sağlamaktadır. Bu sistemler hem sağlık personeline
hem de personel istasyonuna (yardımcı sağlık personeli bankosuna) aktif görsel-işit-
sel bildirimler gönderebilmekte ve hızlı reaksiyon göstermeye yardımcı olmaktadır.
m. Mavi Kod ve Beyaz Kod Sistemleri
Beyaz Kod sistemi sağlık tesisinde hasta ve çalışanların fiziksel saldırı, cinsel taciz
ve şiddete maruz kalmaları durumlarında personelin mavi kod sistemiyle aynı al-
goritma doğrultusunda olay bildirimi yapabilmesini ve yapılan bu çağrıların kayıt
edilmesini ve raporlanmasını sağlayan iletişim ve otomasyon sistemidir. Mavi Kod
ise solunumsal veya kardiyak arrest gibi acil müdahale gerektiren bir durumun
varlığını bildirir.
Gelişmiş şekilde tasarlanan bu tür sistemler ile personel acil durum çağrısını has-
tanenin herhangi bir yerinden gönderebilmekte ayrıca personelin, acil durum çağ-
rısını ilgili güvenlik birimine konum bilgisi ve ilgili konuma en yakın CCTV’den
alınan görüntü ile birlikte iletilebilmektedir.
n. Finans Sistemi Yazılımları
Finans sistemi yazılımı, bu hususlar doğrultusunda, sağlık tesisinin güncel ve olası
finansal ihtiyaçlarına yanıt verebilmekte satın alma operasyonlarıyla entegre edile-
rek mevcut durum ve projekte edilen durumlar hakkında aktif raporlama ve yapa-
bilmektedir.
o. Personel Devam Kontrol Sistemi (PDKS)
PDKS sağlık tesislerinin çalışma politikalarına göre personelin işe giriş çıkış saat-
lerini, vardiyaları ve izinleri takip edilebildiği sistemler bütünüdür.
p. Kullanıcı Kimlik Doğrulama, Yetkilendirme Altyapısı ve Log Yönetimi
Sağlık tesislerinde yetkilendirmenin alt yapısı tek merkezden yönetilebildiği sis-
temler üzerinde aktif dizin yapısı kullanılarak bir domain içerisinde tanımlanabil-
diği sistemler bütünüdür.
r. Sunucu ve Ağ İzleme Yazılımları
Sağlık tesisinde konumlandırılan tüm donanım ve yazılım alt yapısının anlık ola-
rak takip edilebilmesi gerekmektedir. Ayrıca ilgili yapı; ağın izlenmesi, kesintisiz
güç kaynaklarının yönetilmesi ve değiştirilmesi gerektiğinde de uyarı mekaniz-
masına sahip olması oldukça kritiktir. İzleme sistemini oluşturan tüm ürünlerin
toplayıp değerlendirildiği veriler kendi ekranlarında aralıksız gösterilmelidir.
s. Anlık Mesajlaşma ve Dosya Transferi Yazılımı
Sistemde yer alan kullanıcıların kendi aralarında ya da grup hâlinde yazışabildiği
gereksinim olması hâlinde birbirleri ile ekran ve dosya paylaşımında bulunabildiği
yazılımlardır. Bu işlem aynı zamanda mobil platformları da desteklemelidir. Tüm
yazışmaların şifreli olarak depolanması ve uygulama dışındaki herhangi bir uygu-
lama tarafından doğrudan okunabiliyor olmaması gerekmektedir.
t. Tarama ve Arşiv Çözümleri
Sağlık tesislerinde yer alan tüm alt sistemler ile entegre olabilen, ihtiyaç duyulan
her türlü dokümanın arşivlenmesi ve ihtiyaç duyulması hâlinde bu arşivdeki öge-
lerde online taramaların yapılabildiği, tüm kaynakların çok yönlü olarak sınıflan-
dırılması ve indekslenmesinin mümkün olduğu bir yapıdır.
u. Hastane Bilişim Güvenlik Sistemleri
Sistemin her türlü yazılım güvenliğinin sağlandığı, DDOS (Distributed Denial of
Service) saldırılarına karşı tüm tedbirler alınmalıdır. Kontrollü ve güvenli bir İn-
ternet sağlayabilmek amacı ile Web Filtreleme, URL Filtering, Antivirüs ve AntiS-
pam gibi koruyucu mekanizmalara sahip olmalıdır. Penetrasyon testleri ile siste-
min belirli aşamalarında tekrar edecek şekilde periyodik olarak yapılmalı, rapor
bulgularına göre çözümler üretilmeli ve olası bulgular düzeltilmelidir.
v. Hastanelerde Kullanılan Donanımlar ve Sistem Odası
Ana ve yedek sistem odası olarak tasarlanmalı, gerektiğinde iş sürekliliği açısın-
dan yedek sistem odasından kesintisiz çalışabilmelidir. Sistem odalarının altya-
pısında yedekli enerji, data, soğutma, topraklama, epoksi, hava koridoru, yangın
uyarı ve söndürme sistemleri bulunmalıdır. Sistemin kapasitesini kaldıracak öl-
çüde ve yedekli yapıda sunucu, veri depolama üniteleri ile yedekleme cihazları
da bulunmalıdır. Hasta ile dijital ortam arasında bağlantıyı sağlamak adına mobil
ve sabit barkod cihazları ile barkod okuyucular veya RFID sistemleri kullanılabi-
lir. Ayrıca hastaların kendi işlemlerini yapabilmelerine yönelik KİOSK cihazları
sistemin etkin parçaları arasındadır. Dijital hastane dünyasında gerek hasta ve
hasta yakını bilgilendirme amaçlı gerekse tanı ve tedavi amaçlı kullanılan yar-
dımcı dijital üniteler de mevcuttur. Dijital bilgilendirme ekranları, dijital mobil
hemşire üniteleri, ameliyathane hareket sensörlü dokunmatik ekranlar, medikal
monitörler, iş istasyonları, speehmike’lar, diktasyon sistemleri, dinleme pedalları
bunlar arasında sayılabilir.
Büyük kompleks sağlık tesislerinin en önemli bileşenlerinden biriside otopark ta-
kip ve yer bulma çözümleridir. Günümüzde hemen hemen tüm alışveriş merkez-
lerinde de kullanılan bu sistemler sayesinde araç trafiği de kolayca yönetilebilmek-
tedir. Sistem randevu sistemleri ile entegre edilerek randevu saatine belli bir saat
kaldığında aracı kabul edecek şekilde tasarlanabilir. Ayrıca randevu alınan sağlık
merkezine en yakın lokasyon park için de gerekli bilişim algoritması geliştirilebilir.
Özet
Sağlık bilişim sistemlerine yönelik bilişim, sağlık bilişimi Sağlık bilişim sistemlerinin işleyiş mekanizmalarını
1 ve bilgi sistemi kavramlarını tanımlamak 4 açıklayabilecek
Bilişim, temel anlamıyla elektronik aletler yardımıy- Sağlık bilişiminin işleyiş mekanizması, doğru ve gün-
la bilginin düzenli ve mantıklı bir düzlemde işlenme- cel verinin doğru noktadan, uygun standartlar çer-
sidir. Bu doğrultuda sağlık bilişimi de sağlık hizmet çevesinde alınıp, uygun işlemler sonucunda bilgiye
sunumu, yönetimi ve planlaması alanında IT temelli dönüştürülerek uygun kişiye sunulması, bu sürecin
inovasyonlara yönelik tasarım, geliştirme, benimse- sağlıklı bir şekilde gerçekleşebilmesi için sağlık bili-
me ve uygulama çalışmalarını içeren disiplinlerarası şim elemanları arasında etkin entegrasyon ve birlikte
bir alandır. Bilgi sistemleri ise verinin kaydedilmesi, işlerlik sağlanması ve aynı zamanda veri mahremiyeti
manipüle edilmesi, muhafaza edilmesi, toplanma- ve güvenliğinin azami düzeyde sağlanması doğrultu-
sı ve yaygınlaştırılması için bilgisayar donanım ve sunda aksiyon almaktadır.
yazılımını kullanan otomatik sistemler olarak ifade
edilebilir. Sağlık bilişim sistemlerinin geleceğini değerlendirebilecek
5
Sağlık bilişim sistemleri, gelişen teknolojiyle birlikte
Sağlık bilişim sistemlerinde yer alan bileşenleri tanım- giyilebilir teknolojiler doğrultusunda gelişim kay-
2 layabilecek detmekle birlikte, yakın gelecekte bu cihazların top-
Sağlık bilgi sistemlerinin bileşenlerini hasta yönetimi lumun birçok kesimi tarafından sağlık amaçlarıyla
ve faturalama, birim yönetimi, tedavi iletimi ve klinik kullanılması öngörülmektedir. Dahası, orta ve uzun
dokümantasyon, klinik karar desteği ile finans ve kay- vadede sanal gerçekliğin günlük hayatta kullanımıyla
nak yönetimi olarak belirtilebilir. birlikte sağlık bilişimi bu doğrultuda şekillenecektir.
Etkin sağlık hizmet sunumu için sağlık bilişiminin ne

3 denli önemli olduğunu açıklayabilecek
Sağlık bilişim sistemleri ve alt bileşenleri, etkin sağlık
hizmet sunumu için gereken hız, kalite ve erişilebilir-
lik olanaklarını maksimize ederek, iş süreçlerini dü-
zenleyerek, sağlık çalışanlarını operasyonel süreçler-
den ziyade tedavi süreçlerine kanalize ederek ve sağlık
hizmetlerine yönelik karar alma ve politika oluşturma
süreçlerinde aktif destek sağlayarak etkin sağlık hiz-
met sunumu için azami katkı sağlar.
1. Aşağıdakilerden hangisi veri örneğidir? 6. ETK ve ESK’lara ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi
a. Semboller doğrudur?
b. Kişinin yaşı a. ETK ve ESK’lar aynı boyutta entegrasyon gerektirir.
c. Döviz kuru b. ETK, ESK’dan daha kapsamlı bir sağlık kayıt sistemidir.
d. Bir ülkenin ekonomik büyüme oranı c. ETK’da yer alan veri, ESK’daki veriden daha kapsamlıdır.
e. Bir ürünün fiyatı d. ETK’da tek bir kurumda veri sürekliliği, ESK’da bir-
den fazla sağlık kurumunda verinin birlikte işlerliği
2. Bilgi aşağıdaki sorulardan hangisinin yanıtını vermez? söz konusudur.
a. Kim e. Kişiler ETK’lar sayesinde kendi verilerini taşıyabilir.
b. Ne zaman
c. Nerede 7. KSK’lara ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
a. KSK’larla kişi kendi verisini kontrol edebilir.
d. Ne
b. KSK’larla kişi bilgilerini istediği kişiyle paylaşabilir.
e. Nasıl
c. KSK’lar ESK’larla aynı içeriğe sahiptir.
d. KSK’larla kişi zaman ve mekan sınırı olmaksızın ve-
3. Aşağıdaki bilimlerden hangisi sağlık bilişiminde (biyome-
rilerini görebilir.
dikal bilişimde) yer alan bileşen bilimlerinden biri değildir?
e. KSK’larla kişinin hayat boyu devam edecek bir sağlık
a. Klinik Bilimi
kaydı söz konusu olur.
b. Epistemoloji
c. Bilgisayar Bilimi
8. E-Nabız Kişisel Sağlık Sistemi’nin sunduğu olanaklar
d. Biyomühendislik
dikkate alındığında, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
e. Yönetim Bilimi
a. Verinin yönetim yetkisi vatandaşın kendisindedir.
b. Bireyler, dilerlerse E-Nabız’dan organ bağışı yapabilir.
4. HBYS’lerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
c. E-Nabız’da yer alan kişisel veriler standartlar çerçeve-
a. HBYS’ler sağlık kuruluşlarının idari ve mali süreçle-
sinde bazı kurum ve kuruluşlarla paylaşılmaktadır.
rini kolaylaştırır. d. Kişi dilerse, E-Nabız hesabını tamamen kapatabilir.
b. HBYS’ler belli bir standart gözetmeksizin veri aktarı- e. E-Nabız üzerinden 112 Acil hizmetlerine erişim
mında bulunur. mümkündür.
c. HBYS’ler kağıt ortamındaki verilerin bir kez de bilgi-
sayar ortamında aktarılmasını gerektirir, bu yüzden 9. Aşağıdakilerden hangisi KDS’lerin kullanım alanların-
sağlık çalışanlarının iş yükünü artırır. dan biri değildir?
d. HBYS’lerle her türden kişisel bilgiye kolaylıkla ulaşı- a. Karar alma ve politika belirleme süreçleri
labilir. b. Kaynak ve faaliyet planlamaları
e. HBYS’lerde modül sayısı standarttır. c. Strateji belirleme çalışmaları
d. Standardizasyon çalışmaları
5. Aşağıdakilerden hangisi Sağlık.NET bünyesindeki uygu- e. Mevcut durum analizleri
lamalardan biri değildir?
a. MHRS 10. Dijital hastanelerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
b. SKRS doğrudur?
c. USVS a. Bilişim teknolojileri sadece tıbbi süreçler için kulla-
d. Teletıp nılmaktadır.
e. USSR b. Hasta bilgilerine belli sınırlar dahilinde erişilebilir.
c. Dijital hastanelerde kullanılacak elektronik sağlık
kaydı sistemleriyle hastaların tedavi süreçleri bir bü-
tün olarak izlenebilecektir.
d. Hastanelerin dijitalleşmesi röntgen filmi kullanımını
etkilemez.
e. İşlemlerin dijitalize edilmesi hataları minimize etmez.
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

1. a Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Bilişimine Giriş” konusu- Sıra Sizde 1
nu yeniden gözden geçiriniz. Veri dediğimiz basit semboller, ölçümlerdir. Bilgi ise anlam-
2. e Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Bilişimine Giriş” konusu- landırılmış verilerdir. Diğer bir deyişle nitelikli hâle getiril-
nu yeniden gözden geçiriniz. miş veriler bilgiye dönüşmektedir. Örneğin bir kişinin do-
3. b Yanıtınız yanlış ise “Bilgi Sistemleri Kavramı ve Sağlık ğum tarihi bir veridir, lakin doğum tarihine göre hesaplanan
Bilgi Sistemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz yaşı bir bilgidir.
4. a Yanıtınız yanlış ise “Hastane Bilgi Yönetim Sistemi”
konusunu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 2
5. e Yanıtınız yanlış ise “e-Sağlık ve Türkiye’de e-Sağlık Sağlık bilgi sistemleri, kurumların idari, mali ve tıbbi süreç-
Uygulamaları” konusunu yeniden gözden geçiriniz. lerini otomatize ederek daha hızlı, daha kaliteli ve daha eri-
6. d Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Bilişiminde Güncel şilebilir sağlık hizmet sunumuna katkı sağlar. Bilgiye erişimi
Trendler: Mobil Sağlık (m-Sağlık), Giyilebilir Cihaz hızlandırır, sağlık çalışanlarının iş yükünü hafifletir, daha
Teknolojisi, ETK (Elektronik Tıbbi Kayıtlar), ESK nitelikli veri toplanmasına katkı sağlar.
(Elektronik Sağlık Kayıtları) ve KSK (Kişisel Sağlık
Kaydı)” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 3
7. c Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Bilişiminde Güncel Giyilebilir cihazlarla kişiye ait verinin doğruca kaynağından
Trendler: Mobil Sağlık (m-Sağlık), Giyilebilir Cihaz alınması, manuel veri girişlerinde yaşanan/yaşanabilecek ha-
Teknolojisi, ETK (Elektronik Tıbbi Kayıtlar), ESK taları minimize etme noktasında önem arz etmektedir. Ayrı-
(Elektronik Sağlık Kayıtları) ve KSK (Kişisel Sağlık ca fiziksel aktivite takibi ve nabız, tansiyon ve adım bilgileri-
Kaydı)” konusunu yeniden gözden geçiriniz. nin kaydedilmesiyle birlikte ortaya çıkabilecek herhangi bir
8. c Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Bilişiminde Güncel rahatsızlığa karşı erken teşhis imkânı doğmaktadır.
Trendler: Mobil Sağlık (m-Sağlık), Giyilebilir Cihaz
Teknolojisi, ETK (Elektronik Tıbbi Kayıtlar), ESK Sıra Sizde 4
(Elektronik Sağlık Kayıtları) ve KSK (Kişisel Sağlık E-Nabız Sistemi’nde, kişi verisinin tek sahibidir. Dolayısıy-
Kaydı)” konusunu yeniden gözden geçiriniz. la kişi istediği zaman, başkası tarafından görülmesini veya
9. d Yanıtınız yanlış ise “Karar Destek Sistemleri” konu- kayıt altına alınmasını istemediği bir veriyi silebilir, dilerse
sunu yeniden gözden geçiriniz. E-Nabız hesabını dondurabilir veya tamamen silebilir. Bütün
10. c Yanıtınız yanlış ise “Sağlık Hizmetlerinde Teknoloji bu hususlar kullanıcının kendi tasarrufundadır.
ve Mükemmellik: Dijital Hastaneler” konusunu ye-
niden gözden geçiriniz.
Ackoff, R L. (1989). From Data to Wisdom. Journal Of Dalrymple, Prudence. (2011) Data, Information,
Applied Systems Analysis 16 (1): 3–9. Knowledge: The Emerging Field of Health Informatics.
AHIMA e-HIM Work Group on Electronic Document Bulletin of the American Society for Information Science
Management as a Component of EHR. (2003). and Technology– June/July 2011 – Volume 37, Number
Retrieved from http://library.ahima.org/xpedio/ 5. url: https://www.asis.org/Bulletin/Jun-11/JunJul11_
groups/public/documents/ahima/bok1_021595. Dalrymple.pdf, access date: 25.09.2015
hcsp?dDocName=bok1_021595 Department of Health, The NHS Constitution for England,
AHIMA e-HIM Work Group on Maintaining the Legal EHR. London, 2013.
(2005). Update: Maintaining a legally sound health Dixon, B.E. & Zafar, A. (2009, January). Inpatient
record—paper and electronic. Journal of AHIMA computerized provider order entry (CPOE) Findings
76(10), 64A-L. Retrieved from http://library.ahima.org/ from the AHRQ health IT portfolio (Prepared by the
xpedio/groups/public/documents/ahima/bok1_028509. AHRQ National Resource Center for Health IT). AHRQ
hcsp?dDocName=bok1_028509 Publication No. 09-0031-EF. Retrieved from http://
American Health Information Management Association. healthit.ahrq.gov/images/jan09cpoereport/cpoe_issue_
(2012). Pocket glossary for health information paper.htm
management and technology (3rd ed.). Chicago, IL: European Union, (2011). Directive 2011/24/EU of the
Author European Parliament and of the Council of 9 March
American Health Information Management Association. 2011 on the Application of Patients’ Rights in Cross-
(2012). Glossary of terms. Retrieved from http://www. border Healthcare, OJEU, L 88/45 (4.4.2011).
myphr.com/HealthLiteracy/glossary.aspx Gore, Marvin (1983); Elements of Systems Analysis, P62-
AMIA’s Academic Forum. (n.d.). Definition of biomedical 67; Dubuque, Iowa, Brown Co. Publishers
informatics. Retrieved from http://www.amia.org/ Handler, T., Holtmeier, R., Mtezger, J., Overhage, M., Taylor,
biomedical-informatics-core-competencies S., & Underwood, C. (2003, July 7). HIMSS electronic
Berner, E. S. (2009, June). Clinical decision support
health record definitional model version 1.0. Retrieved
systems: State of the Art. AHRQ Publication No. 09-
from http://www.providersedge.com/ehdocs/ehr_
0069-EF. Rockville, Maryland: Agency for Healthcare
articles/HIMSS_EMR_Definition_Model_v1-0.pdf
Research and Quality http://healthit.ahrq.gov/images/
Health Level Seven International. (2007). HL7 2007 EHR-S
jun09cdsreview/09_0069_ef.html
functional model. Retrieved from http://www.hl7.org/
Bernstam E., Smith J., & Johnson T. (2009, August). What
ehr/downloads/index_2007.asp
is biomedical Informatics. Journal of Biomedical
Health Level Seven International. (2008). Product
Informatics, 43(1). doi: 10.1016/j.jbi.2009.08.006
PHR FM. Retrieved from http://wiki.hl7.org/index.
Betts, G. (2007). Characteristics of an information system.
php?title=Product_PHR_FM
Retrieved from http://www.bettscomputers.com/
Health Information Technology: Initial Set of Standards,
characteristicsofinformationsystems.htm
Implementation Specifications, and Certification
Blumenthal, D. (2009, April 9). Stimulating the adoption of
Criteria for Electronic Health Record Technology;
health information technology. New England Journal
Final Rule, 45 CFR Part 170 (July 28, 2010). Retrieved
of Medicine 360,1477-1479. Retrieved from http://www.
from http://edocket.access.gpo.gov/2010/pdf/2010-
nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMp0901592
17210.pdf
Das, M. & Eichner, J. (2010, March). Challenges and
Helthcare Information and Management Systems Society.
barriers to clinical decision support (CDS) design
(2003, May 5). HIMSS E-Health SIG white paper.
and implementation experienced in the agency for
Retrieved from http://www.himss.org/content/files/
healthcare research and quality CDS demonstrations
ehealth_whitepaper.pdf
(Prepared for the AHRQ National Resource Center
for Health Information Technology under Contract Hebda, T., Czar, P., & Mascara, C (1998). Handbook of
No. 290-04-0016.) AHRQ Publication No. 10-0064- informatics for nurses and health care professionals.
EF. Retrieved from healthit.ahrq.gov/portal/server.pt/ Menlo Park, CA: Addison-Wesley.
gateway/PTARGS_0_11699_911566_0_0_18/CDS_
challenges_and_barriers.pdf
HIMSS dictionary of healthcare information technology Spooner, S.A., (2007), Mathematical foundations of
terms, acronyms and organizations. (2010). Chicago, decision support systems. In Berner, Eta S. (Ed.), 2nd
IL: Healthcare Information and Management Systems ed., Clinical decision support systems: Theory and practice,
Society. New York, NY: Springer, Health Informatics Series
Işık ve ark. (2013), Sağlık Kurumlarında Bilgi Sistemleri, Sprague, L. (2006). Personal Health Records: The People’s
Anadolu Üniversitesi Yayınları. Choice? National Health Policy Forum. Issue Brief
Kohn, L. T., Corrigan, J.M., & Donaldson, M. S. (Eds.). Number 820. http://www.nhpf.org/library/issue-briefs/
(2000). To err is human: Building a safer health system. IB820_PHRs_11-30-06.pdf (erişim tarihi 05.10.2015)
Washington, DC: National Academy Press. T.C. Sağlık Bakanlığı verileri, 2015.
Lehmann, H. P., Abbott, P. A., Roderer, N. K., Rothschild, Tang PC, Ash JS, Bates DW, Overhage JM, Sands DZ.
A., Mandell, S., Ferrer, J. A., et al. (2006). Aspects of Personal health records: definitions, benefits, and
Electronic Health Records (2nd ed.). Springer. strategies for overcoming barriers to adoption. J Am
mHealth Alliance. (2010a). About. Retrieved from http:// Med Inform Assoc. 2006;13(2):121-126.
www.mhealthalliance.org/about The National Alliance for Health Information
mHealth Alliance. (2010b). Glossary of terms. Retrieved Technology. (2008, April 28). Defining key health
from http://www.mhealthalliance.org/media_center/ information technology terms. Retrieved from
glossary-terms healthit.hhs.gov/portal/ser ver.pt/gateway/PTAR
Musen, M. A., Shahar, Y., & Shortliffe, E. H., (2006). Clinical GS_0_10741_848133_0_0_18/10_2_hit_terms.pdf
decision-support systems. In Shortliffe. E. H., & Cimino, U.S. Department of Health and Human Services, Centers
J. J. (Eds.), Biomedical informatics: Computer applications for Medicare and Medicaid Services. (2010, July13).
in health care and biomedicine (3rd ed) (pp. 698-736). Electronic health records at a glance. Retrieved from
New York, NY: Springer Science + Business Media. https://www.cms.gov/apps/media/press/factsheet.asp?Co
Nelson, R. (2012 January). Exploring mobile health unter=3788&intNumPerPage=10&checkDate=&checkK
consumer trends. Clinical Informatics Insights. Retrieved ey=&srchType=1&numDays=3500&srchOpt=0&srchDat
from http://www.himss.org/ASP/ContentRedirector.asp? a=&keywordType=All&chkNewsType=6&intPage=&sho
type=HIMSSNewsItem&ContentId=79113 wAll=&pYear=&year=&desc=false&cboOrder=date
Radiological Society of North America. (2005, September). Vogel, L.H., & Perreault, L.E., (2006). Management of
IHE moves EHR goals forward. Retrieved from http:// information in healthcare organizations. In Shortliffe.
www.rsna.org/Publications/rsnanews/sep05/ihe.cfm E. H., & Cimino, J. J. (Eds.), Biomedical informatics:
Osheroff, J. A., Teich, J. M., Middleton, B. F., Steen, E. B., Computer applications in health care and biomedicine
Wright, A., & Detmer, D. E. (2006, June 13). A roadmap (3rd ed) (pp. 476-510). New York, NY: Springer Science
for national action on clinical decision support (ONC + Business Media.
Contract HHSP233200500877P). Retrieved from AMIA Westphal, B. (2012). The history of health care informatics.
website: http://www.amia.org/sites/amia.org/files/A- Retrieved from http://www.ehow.com/about_5659295_
Roadmap-for-National-Action-on-Clinical-Decision- history-health-care-informatics.html
Support-June132006.pdf World Health Organization. (2011). eHealth. Retrieved from
Reiser, S. J. (1991). The clinical record in medicine. Part 1: http://www.who.int/topics/ehealth/en/
Learning from cases. Annals of Internal Medicine, 114, World Health Organization. (n.d.). What is eHealth: The
902-907. World Health Organization (WHO) definition.
Shortliffe, E., & Blois, M. (2006). The computer meets Retrieved from http://e-healthexpert.org/defehealth
medicine and biology: Emergence of a discipline. h t t p : / / w w w. t d k . g o v. t r / i n d e x . p h p ? o p t i o n = c o m _
In Shortliffe. E., & Cimino, J.J. (Eds.), Biomedical g t s & a r a m a = g t s & g u i d = T D K .
informatics: Computer applications in health care and GTS.560410eb845c60.52916245
biomedicine (3rd ed) (pp. 3-45). New York, NY: Springer http://www.healthinformaticsforum.com/courses/6-health-
Science + Business Media. management-information-systems/unit-1-what-is-
Sirajuddin, A. M., Osheroff, J. A., Sittig, D. F., Chuo, J., Velasco, health-informatics
F. & Collins, D. A. (2009, Fall). Implementation pearls A Brief History of Health Informatics, http://
from a new guidebook on improving medication use healthinformatics.uic.edu/resources/articles/a-brief-
and outcomes with clinical decision support. Journal of history-of-health-informatics/
Healthcare Information Management. 23(4), 38-45.
http://www.himss.org/clinical-informatics/medical- http://www.healthinformaticsforum.com/courses/6-health-
informatics management-information-systems/unit-6-patient-
http://sbsgm.saglik.gov.tr/dosya/1-98889/h/vem11.pdf monitoring-systems
http://saglik.gov.tr/DH/belge/1-29728/hbys-hastane-bilgi- http://saglik.gov.tr/DH/belge/1-33920/saglik-bakanligi-
yonetim-sistemi.html dijital-hastane-degerlendirme-calismal-.html
http://shmyo.uludag.edu.tr/Ders_Notlari/HBYS-2015.pdf http://saglik.gov.tr/DH/belge/1-33914/emram-6-seviye-
http://groups.csail.mit.edu/medg/courses/6872/96/notes/ hastanelerimiz.html
sheldon.html http://saglik.gov.tr/DH/belge/1-34975/neden-dijital-
http://ec.europa.eu/health/ehealth/policy/index_en.htm hastane.html
http://ec.europa.eu/health/ehealth/policy/index_en.htm HIMSS Analytics Database. (2014). Provider Solutions.
h t t p : / / w w w. s b s g m . s a g l i k . g o v. t r / b e l g e / 1 - 3 0 9 7 0 / HIMSS Analytics: http://www.himssanalytics.org/
kurulusumuz.html provider-solutions
http://www.e-saglik.gov.tr/belge/1-33811/sagliknet- Teşekkür:
hakkinda.html Katkılarından dolayı Umut Elmas, Şahin Aydın, Muhammet
https://www.mhrs.gov.tr/Vatandas/hakkimizda.jsp İlkay Kaynak ve Filiz Gül’e teşekkürler ederim.
http://www.e-saglik.gov.tr/belge/1-33805/usvs.html
https://ec.europa.eu/digital-agenda/en/mhealth
http://www.who.int/goe/publications/goe_mhealth_web.pdf
https://ec.europa.eu/digital-agenda/en/mhealth Görsel Kaynaklar
https://net.educause.edu/ir/library/pdf/eli7102.pdf Şekil 7.1: Modified by Dr. Jiajie Zhang, The University of
http://www.himss.org/library/ehr/ Texas at Houston, School of Biomedical Informa-
https://www.healthit.gov/providers-professionals/electronic- tics from Shortliffe & Blois, 2001
medical-records-emr Tablo 7.1: The National Alliance for Health Information
http://www.hl7.org/about/index.cfm?ref=nav Technology. (2008, April 28). Defining key health
https://www.myphr.com/StartaPHR/what_is_a_phr.aspx information technology terms. Retrieved from
(erişim tarihi 05.10.2015) healthit.hhs.gov/portal/server.pt/gateway/PTAR
https://www.healthit.gov/sites/default/files/pdf/fact-sheets/ GS_0_10741_848133_0_0_18/10_2_hit_terms.pdf
about-phrs-for-providers.pdf (erişim tarihi 05.10.2015)
http://www.umsl.edu/~sauterv/analysis/488_f02_papers/dss.
html
http://www.e-saglik.gov.tr/belge/1-37906/kurumumuzda-
karar-destek-sistemi.html
http://www.umsl.edu/~sauterv/analysis/488_f02_papers/dss.
html
http://www.healthinformaticsforum.com/courses/6-health-
management-information-systems/unit-5
http://healthit.ahrq.gov/images/jun09cdsreview/09_0069_
ef.html
http://www.healthinformaticsforum.com/courses/6-
health-management-information-systems/unit-4-
computerized-provider-order-entry-cpoe
Health Resources and Services Administration. (n.d.).
Telehealth. Retrieved from http://www.hrsa.gov/
telehealth/default.htm
Centers for Medicare and Medicaid Service. (n.d.).
Telemedicine. Retrieved from http://www.cms.gov/
telemedicine/
8
Amaçlarımız
 Bir tıbbi cihazın tasarım sürecinden hastanede kullanım dışı kalana kadarki ge-
çirdiği tüm evreleri açıklayabilecek,
 Tıbbi cihazların birbirleri ile etkileşimlerini açıklayabilecek,
 Klinik süreçlerde tıbbi cihazların önemi ve ilerleyen teknoloji doğrultusunda
beklenen faydalarını değerlendirebilecek,
 Ülkemizde tıbbi cihaz yönetimi ile ilgili yürütülen uygulamaları değerlendirebilecek
bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Tıbbi Cihaz • Teknik Hizmet
• Tedarik • Bakım ve Onarım
• Envanter
İçindekiler
• GİRİŞ
• TIBBİ CİHAZIN PİYASAYA ARZ VE
ÖNCESİ GEÇİRDİĞİ EVRELER
• TIBBİ CİHAZIN PİYASAYA ARZ SONRASI
YAPILMASI GEREKENLER
• TIBBİ CİHAZ TEDARİK SÜREÇLERİ
• TIBBİ CİHAZ ENVANTER YÖNETİMİ
Tıbbi Cihaz ve Malzemeler Tıbbi Cihaz Yönetimi • TIBBİ CİHAZLARIN TEKNİK HİZMET
YÖNETİMİ
• CİHAZLARIN KLİNİK SÜREÇLERDEKİ
ÖNEMİ
• ÜLKEMİZDE TIBBİ CİHAZIN
YÖNETİMİNE YÖNELİK
GERÇEKLEŞTİRİLEN YAZILIM
UYGULAMALARI
Tıbbi Cihaz Yönetimi
GİRİŞ
Sağlık hizmeti sunumu ve bu hizmetin sürdürülebilirliği açısından önemli etkenlerden
biri kullanılan malzemelerdir. Sargı bezi, pamuk vs. gibi en basit ürünlerden başlayarak
MR, Tomografi, LINAC gibi görüntüleme ve kanser tedavisinde kullanılan yüksek tekno-
lojili cihazlar her gün on binlerce hasta üzerinde tanı, teşhis ve tedavi amacıyla kullanıl-
maktadır.
Peki sağlık tesislerinde sağlık hizmeti sunmak üzere kullanılan malzemeler hangi aşa-
malardan geçtikten sonra kullanılmaktadır? Bu malzemelerin tasarım süreçlerinden tu-
tun da sağlık hizmetinde kullanılabilirliğini test etmek adına yürütülen klinik araştırma
süreçleri, sonrasında tabi olunan mevzuatlar çerçevesince belgelendirme ve kayıt süreçle-
ri, tedarikçilerin yapması gereken işlemler, yetkili kurumların takip ve denetim faaliyetleri
zincirin halkalarını oluşturmaktadır. Kaldı ki bu malzemelerin sağlık tesisine alınması
ve alındıktan sonraki geçirdiği tüm yaşam döngüsü de ayrıca ele alınması gereken bir
noktadır.
Nasıl ki evlerimizde kullanılan cihazları satın alırken her ayrıntıya dikkat ediyorsak,
sağlık tesislerinde verilen hizmetinin kalitesini artırmak amacıyla kullanılan malzemele-
rin de aynı şekilde en ufak ayrıntısına kadar dikkat edilerek temin edilmesi gerekmektedir.
Tıbbi cihazların temin edilirken ihtiyaç planlamasının yapılması da dikkate alınma-
sı gereken bir diğer unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülkenin yapısı, hizmet verilen
nüfusun dağılımı, bölgedeki özel, üniversite, askerî ve kamu bünyelerindeki sağlık te-
sislerinin yapısı ve kapasiteleri, uzman sağlık personelinin (hekim, hemşire, diğer sağlık
personeli) istihdam sayıları vb. gibi unsurlar özellikli tıbbi cihazların alımlarının planlan-
masında göz önünde bulundurulması gereken unsurlardır. Örneğin, kanser tedavisinde
kullanılan bir radyoterapi cihazını ele alalım. Cihazın alınması planlanan sağlık tesisinin
kapasitesinin ne olduğu, o bölgedeki nüfusun ne kadar olduğu, bölgedeki kanser hastalı-
ğının yoğunluğu, diğer sağlık tesislerinde ikame sağlık hizmetinin sunulup sunulmadığı,
ilgili cihaz ile hizmet sunacak hekim sayısının yeterliliği gibi parametreler bu cihazın te-
min edilmesi konusunda dikkate alınmalıdır.
Tıbbi cihazlarda ihtiyaç planlaması, bu cihazların efektif işleyişi için gerekecek ek ekipman-
ları ve insan kaynağını da etkileyeceğinden ötürü, göz ardı edilmemesi gereken önemli bir
husustur.
Günümüz teknolojisinin artan bir ivmeyle gelişiyor olması sağlık hizmetinde de gün-
den güne yeni gelişimlere olanak sağlamakta ve bu gelişim sürekli olarak devam etmekte-
dir. Verilen hizmeti en doğru, en kısa ve en az maliyetle yapabilmek için mevcut teknolo-
jinin gerisinde kalınmaması da bir diğer planlama unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır.
Resim 8.1
Sağlık tesislerinde kullanılan malzemelerin teminindeki hassasiyet kadar alım sonra-

sında bu cihazların yönetimi de oldukça önem arz etmektedir. Şöyle ki günlük hayatta
kullanılan bir arabanın fiyatı ortalama 30.000 ile 80.000 TL civarında iken ileri teknoloji
bir cihazın sadece bir aksamı bu fiyata temin edilmektedir. Bu açıdan bir cihazın alımı ya-
pıldıktan sonra, o cihazdan uzun vadede en iyi verimi almak için doğru bir şekilde yöne-
timinin yapılması, bakım, onarım ve kalibrasyon süreçlerinin uygun şekilde yönetilmesi
cihaz kaynaklı maliyetleri en aza indirecektir. Özellikle ülkemiz gibi yüksek teknolojili
cihazları çoğunlukla ithal eden ülkelerin ayrıca hassasiyet göstermesi gerekmektedir.
Tıbbi cihazların verimli bir şekilde işlemesini sağlamak için bu cihazların periyodik bakım
ve kontrollerine önem verilmesi gerekmektedir. Böylece bakım ve kontrollerin zamanında
yaptırılmamasından doğacak ek maliyetler ve herhangi bir arıza durumunda oluşacak iş yü-
künün de önüne geçilmiş olur.
İşletme mantığında bakılırsa sağlık tesisleri de bir nevi fabrikadır. Nasıl ki bir fabrika-
nın toplam kalite yönetimi bakış açısı ile yalın bir şekilde yönetilmesi gerekiyorsa sağlık
tesislerinin de aynı şekilde bir yönetim mantığına sahip olması gerekmektedir. Sağlık tesi-
sinin verdiği hizmetin çıktıları, verilen hizmetin kalitesi ve müşterilerinin yani hastaların
memnuniyetidir. Hastanın kısa zamanda ve doğru bir tedavi ile sağlık tesisinden ayrılması
hasta memnuniyetinin en somut göstergesidir. Bu açıdan bakıldığında; cihazların ve mal-
zemelerin sağlık tesislerinde doğru, hızlı ve az iş gücüyle kullanılması da sağlık sisteminin
önemli unsurlarından biridir. Örneğin, günümüzde sağlık tesislerinde yatan hastalar ihti-
yaç duydukları anda seslenerek çağırmak yerine, çağrı sistemleri ile hemşireye ya da sağlık
personeline ulaşmakta, bu da hasta memnuniyetini artırmaktadır. Teknolojik dönüşüm
ile birlikte farklı yöntemler kullanılarak hastanın durumuna göre en uygun sağlık perso-
nelinin yönlendirmesine imkân vermeye yönelik yapılar geliştirilebilir.
İnsan vücudunun karmaşık ve koordineli yapısı verilen hizmeti de aynı şekilde kar-
maşıklaştırmaktadır. Bu durum; birden fazla cihazın aynı tedavide veya farklı cihazla-
rın farklı tedavilerde ama aynı ortamda kullanılmasına neden olabilmektedir. Cihazların
elektromanyetik salınımları ve kablosuz veri aktarımları gibi durumlar cihazlardan elde
edilecek verilerin kalitesine etki edebilmekte ve performansını düşürebilmektedir. Böy-
le durumlarda meydana gelebilecek olumsuz etkileşimlerin önüne geçmek üzere gerekli
önlemlerin alınması ile gerek üretim bandında gerekse sağlık tesisinin fiziki koşullarını
planlamada farklı prensiplerden yararlanılabilir.
8. Ünite - Tıbbi Cihaz Yönetimi 191
Özetlenecek olursa tıbbi amaçlı kullanılan malzeme ve cihazların etkin kullanımı ile
sağlık hizmet kalitesi artırılabilmekte ve farklı teknolojilerin bu alanda kullanılması ile
teşhis ve tedaviye yönelik yeni çözümler geliştirilebilecektir.
Tıbbi cihazların satın alma ve işletme maliyetlerini dikkate alarak tıbbi cihazların bakım ve
onarımlarının kurumun ekonomik dengelerine nasıl etki edebileceğini, bu bakım ve ona- 1
rımların zamanında yapılmadığı takdirde oluşabilecek durumları tartışınız.
TIBBİ CİHAZIN PİYASAYA ARZ VE ÖNCESİ GEÇİRDİĞİ EVRELER

Türkiye ile Avrupa Birliği (AB) arasında Gümrük Birliğini tesis eden 1/95 sayılı Ortak-
lık Konseyi Kararı (OKK) 1996 yılı başında uygulamaya girmiştir. Bu karar çerçevesinde,
taraflar arasında ürünlerin serbest dolaşımının sağlanabilmesi için gümrük vergilerinin,
miktar kısıtlamalarının ve eş etkili tedbirlerin kaldırılmasının yanı sıra AB’nin ticarette
teknik engellerin ortadan kaldırılmasına yönelik mevzuatına uygun olarak Türkiye’nin
uyum sağlaması da öngörülmüştür. Bu kapsamda uyumlaştırmakla yükümlü olduğumuz
AB teknik mevzuatının listesi ayrı bir OKK (2/97) ile belirlenmiştir.
Dış Ticaret Müsteşarlığınca (Ekonomi Bakanlığı) hazırlanan 4703 sayılı “Ürünlere
İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun” 11.07.2001 tarih
ve 24459 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanmış olup 11.01.2002 tarihi itibarıyla yürürlüğe
girmiştir. “Çerçeve Kanun” olarak tabir edilen bu kanun kapsamında uygulama yönetme-
likleri hazırlanmış ve yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelikler aşağıda yer almaktadır:
• CE Uygunluk İşaretinin Ürüne İliştirilmesine ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik,
• Uygunluk Değerlendirme Kuruluşları ile Onaylanmış Kuruluşlara Dair Yönetmelik,
• Teknik Mevzuatın ve Standartların Türkiye ile Avrupa Birliği Arasında Bildirimine
Dair Yönetmelik,
• Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik.
Çerçeve mevzuatın temel işlevi; teknik mevzuat uyumu sürecinde ilgili tüm aktörlerin
uyması gereken hâlihazırda AB’de uygulanmakta olan standardizasyon sisteminin temel
unsuru olan temel ilkeleri belirlemek, başka bir ifadeyle teknik mevzuat uyumu çalışma-
larına hukuki bir altyapı hazırlamaktır. Çerçeve mevzuatla sadece sistemin genel ilkeleri
belirlenmiş olup ürünlere ilişkin mevzuatın hazırlanması ve uygulanması, kendi mevzuat-
larıyla o alanda yetkili kılınmış kuruluşlara (yetkili kuruluşlar) düşmektedir.
Sağlık Bakanlığı tıbbi cihazlar ile ilgili olarak aşağıdaki Yönetmelikleri hazırlayarak
yürürlüğe koymuştur:
a. Vücuda Yerleştirilebilir Aktif Tıbbi Cihazlar Yönetmeliği (90/385/EEC AIMD),
ilk olarak 12.03.2002 tarih ve 24693 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış,
31.12.2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. AB direktiflerindeki gelişmeler doğrul-
tusunda güncellenmiş ve 07.06.2011 tarih ve 27957 sayılı Resmî Gazete’de yeni-
den yayımlanmıştır.
b. Tıbbi Cihaz Yönetmeliği (93/42/EEC MDD), ilk olarak 13.03.2002 tarih ve 24694
ve sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış, 31.12.2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
AB direktiflerindeki gelişmeler doğrultusunda güncellenmiş ve 07.06.2011 tarih ve
27957 sayılı Resmî Gazete’de yeniden yayımlanmıştır.
c. Vücut Dışında Kullanılan Tıbbi Tanı Cihazları Yönetmeliği (98/79/EC IVDD), ilk
olarak 14.10.2003 tarih ve 25259 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış, 14.04.2005
tarihinde yürürlüğe girmiştir. AB direktiflerindeki gelişmeler doğrultusunda
güncellenmiş ve 09.01.2007 tarih ve 26398 sayılı Resmî Gazete’de yeniden ya-
yımlanmıştır.
Ülkemizde tıbbi cihaz alanında yetkili otorite Sağlık Bakanlığıdır. Bakanlık özelinde
ise tıbbi cihazlarla ilgili mevzuatı hazırlamak, piyasa gözetimi ve denetimi yapmak, uyarı
sistemini kurmak, reklam ve satışını düzenlemek, klinik araştırmalara izin vermek, onay-
lanmış kuruluşları atamak ve denetlemek, satış sonrası hizmet standartlarını belirlemek
Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumunun (TİTCK) görevidir.
AB direktifi olan ve teknik mevzuat uyumu kapsamında uyumlaştırılan 3 Yönetmelik
kapsamında birden fazla tanım yer almaktadır ancak Yönetmelikleri kapsamında cihaz-
lar bu bölüm içerisinde “tıbbi cihazlar” olarak anılacaktır. Yönetmeliklerde bahsi geçen
önemli tanımlar aşağıdaki gibidir;
Tıbbi cihaz: İnsanda kullanıldıklarında asli fonksiyonunu farmakolojik, immünolojik
veya metabolik etkiler ile sağlamayan fakat fonksiyonunu yerine getirirken bu etkiler ta-
rafından desteklenebilen ve insan üzerinde;
1. Hastalığın tanısı, önlenmesi, izlenmesi, tedavisi veya hafifletilmesi ya da
2. Yaralanma veya sakatlığın tanısı, izlenmesi, tedavisi, hafifletilmesi veya mağduri-
yetin giderilmesi ya da
3. Anatomik veya fizyolojik bir işlevin araştırılması, değiştirilmesi veya yerine başka
bir şey konulması veyahut
4. Doğum kontrolü
amacıyla kullanılmak üzere imal edilmiş, tek başına veya birlikte kullanılabilen, imalatçısı
tarafından özellikle tanı ve/veya tedavi amaçlı kullanılmak üzere imal edilmiş ve tıbbi ci-
hazın amaçlanan işlevini yerine getirebilmesi için gerekli olan yazılımlar da dâhil her türlü
araç, alet, teçhizat, yazılım, aksesuar veya diğer malzemeleri.
Aktif tıbbi cihaz: Yer çekiminin ya da insan vücudunun doğal olarak oluşturduğu
enerji haricinde herhangi bir elektrik enerjisi veya güç kaynağıyla çalışan tıbbi cihazları.
Vücuda yerleştirilebilir aktif tıbbi cihaz: Tamamı veya bir kısmı, tıbbi veya cerrahi
bir müdahale ile insan vücuduna ya da doğal bir vücut girişine veya boşluğuna yerleştiri-
len ve yerleştirildiği yerde kalması gereken aktif tıbbi cihazları.
İn-vitro tıbbi tanı cihazı: İmalatçı tarafından esas olarak;
1. Fizyolojik veya patolojik durum veya
2. Konjenital anomalilerle ilgili bilgi edinmek ya da
3. Muhtemel alıcılar için uygunluk ve güvenliği belirlemek veyahut
4. Tedaviyi izlemek amacıyla
tek başına veya birlikte kullanılmasına bakılmaksızın, kan ve doku bağışları da dâhil ol-
mak üzere insan vücudundan alınan numunelerin in-vitro incelenmesi için tasarlanan
reaktif, reaktif ürünü, kalibratör, kontrol materyali, kit, araç, gereç, ekipman veya sistem
olan bütün tıbbi cihazları ve vakumlu özelliğe sahip olsun veya olmasın, imalatçıları ta-
rafından özellikle in-vitro tıbbi tanı incelemesi için insan vücudundan alınan örneklerin
konulması ve muhafaza edilmesi amacıyla kullanılan numune kapları.
Piyasaya Arz ve Öncesi

Tıbbi Cihaz Yönetmeliklerine göre piyasaya arz “… yeni veya tamamen yenilenmiş bir tıbbi
cihazın imalat süreci tamamlandıktan sonra ilk defa dağıtım ve/veya kullanım amacıyla
bedelli veya bedelsiz olarak piyasada yer alması için yapılan faaliyeti” olarak tanımlanmak-
tadır. Tıbbi cihazların genel yaşam döngüsü incelendiğinde piyasaya arz öncesi evre çok
önemlidir. Ayrıca ilaçlar ile karşılaştırıldığında tıbbi cihazların yaşam döngüsü teknolojik
gelişmelere bağlı olarak daha kısadır.
Şekil 8.1
Değer Tıbbi Cihazların

Yitirme Konsept Yaşam Döngüsü
Ticari
Kullanım Prototip
Prototip Pre-Klinik
Üretim Klinik
Bir tıbbi cihazın geliştirilmesi aşamasında özellikle dikkat edilmesi gereken birkaç
nokta vardır. Bunlar cihazın kullanım amacı ve yerine göre bazı değişiklikler göstermekle
beraber;
• Fayda – risk oranı,
• Hasta, kullanıcı veya üçüncü şahısların güvenliğini düşünerek tasarlanması,
• Kullanıcı profili düşünülerek (profesyonel kullanım, eğitim düzeyi, yaş, engelli du-
rumu vb.) tasarlanması şeklindedir.
Tıbbi cihazların geliştirilme aşamasında bu hususlara dikkat edilmemesi durumunda, ge-

liştirilecek cihaz, sektörel ve toplumsal ihtiyaçlara efektif olarak yanıt veremeyeceği için atıl
kalacak ve dolayısıyla kamu zararına yol açacaktır.
Tasarım aşamasını geçen tıbbi cihazların duruma göre pre-klinik (laboratuvar orta-
mında veya hayvan deneyleri) ve/veya klinik ortamda denenmesi gerekmektedir. Klinik
ortamda ve insan üzerinde yapılan denemelere “klinik araştırma” denilir. Klinik araştır-
malar için “Tıbbi Cihaz Klinik Araştırmaları Yönetmeliği’nde belirtilen hususlar dikkate
alınarak etik kurul onayı ve Sağlık Bakanlığı (Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu) iznine
ihtiyaç vardır. Yapılması planlanan klinik araştırma, tıbbi cihazın normal kullanım şartları
göz önüne alınarak hazırlanmalıdır. Araştırma neticesinde tespit edilen tasarım hataları
dâhil cihazın performansı, etkinliği, yan etkileri ve güvenliği gibi kriterler dikkate alına-
rak bir rapor hazırlanmalıdır. Raporun sonuca göre tıbbi cihaz yeniden tasarım sürecine
girebilir veya piyasaya arz edilmeye karar verilebilir. Burada üzerinde durulması gereken
esas nokta ortadan kaldırılması mümkün olmayan yan etkiler ve/veya zararlar ile cihaz-
dan beklenen faydalar karşılaştırıldığında (fayda-risk oranı) hasta lehine kabul edilebilir
faydalar sağlanmasıdır.
AB ve ülkemiz mevzuatına göre tıbbi cihazlar piyasaya arz edilmeden önce asgari gü-
venlik şartlarını karşıladığını gösteren “CE” işaretini almalıdır. “CE” işareti AB sınırları
içerisinde geçerlidir ve tıbbi cihazlar dâhil pek çok ürün grubunda kullanılır (asansörler,
basınçlı kaplar, yapı malzemeleri vb.).
Tıbbi cihazlar, yönetmelikler ile belirlenen risk sınıflarına ayrılırlar ve bu risk sınıfına
göre nasıl “CE” işareti alacakları tanımlanır. Bu noktada devreye “Onaylanmış Kuruluş”
girer. AB ve ülkemiz sınırları içerisinde tıbbi cihazlar alanında faaliyet gösteren onay-
lanmış kuruluşların atanması, denetlenmesi ve yetkilendirilmesi AB ve Sağlık Bakanlığı
(Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu) ortaklığında özel kurallar çerçevesinde olmaktadır.
Onaylanmış kuruluş, tıbbi cihazın piyasaya arz edilebilmesi için gereken testler dâhil tasa-
rım sürecinden başlayarak tüm aşamaları inceler ve varsa uygunsuzlukların giderilmesini
temin eder. Tüm bu aşamaları geçen tıbbi cihaz üzerine “CE” işareti iliştirilerek artık pi-
yasaya arz edilebilir.
TIBBİ CİHAZIN PİYASAYA ARZ SONRASI YAPILMASI

GEREKENLER
Piyasaya arz edilen tıbbi cihazlar için hem üreticilerin hem de yetkili otoritelerin fark-
lı sorumlulukları vardır. Üreticiler piyasada bulunan tıbbi cihazları için “piyasaya arz
sonrası klinik takip” sistemi kurmak ve işletmek zorundadırlar. Şöyle ki tıbbi cihazın
kullanıldığı kliniklerden gelen şikâyetler, teknik servise en sık yapılan arıza başvuruları,
kalibrasyon hataları, etiket veya kullanım kılavuzu yanlış anlaşılmaları gibi tüm geri
bildirimleri toplamalı ve analiz etmelidir. Analiz sonucunda bu durumların ne kada-
rı tıbbi cihazdan kaynaklı ne kadarı değil görülebilmelidir. Eğer gerekiyorsa tasarım
veya üretim süreci dâhil tüm zorunlu değişiklikleri tıbbi cihaza ve ona ait dokümanlara
yansıtmalıdır. Bu değişiklikler “CE” işareti sürecine dâhil olan onaylanmış kuruluşa da
bildirilmelidir.
Bazen bu değişikliklerin sebebi Tıbbi Cihaz Yönetmeliklerinde “uyarı sistemi” (vigi-
lance system) kapsamında tanımlanan olumsuz olaylar olabilir. Olumsuz olay;
• Cihazın özellikleri ve/veya performansında herhangi bir hatayı veya bozulmayı,
• Etiketleme veya kullanım kılavuzundaki herhangi bir yetersizlik sebebiyle doğru-
dan ya da dolaylı olarak hastanın, kullanıcının veya diğer kişilerin ölüme varıncaya
kadar sağlık durumunda ciddi bir bozulmaya sebep olan ya da olabilecek durumla-
rı ifade eder.
Tanımdan da anlaşılacağı üzere olumsuz olaylar, üzerinde özellikle durulması ve in-
celenmesi gereken vakalardır. Olumsuz olayın kaynağı üreticinin kendi cihazı olabilece-
ği gibi benzer tasarıma sahip, kullanım amacına ve yeri bakımından da aynı olan farklı
üreticilerin cihazlarından da olabilir. Olumsuz olaya konu olan cihaz ile ilgili olarak
derhal inceleme başlatılmalı ve Sağlık Bakanlığı (TİTCK) durum hakkında bilgilendi-
rilmelidir. Benzer şekilde olumsuz olayın meydana geldiği sağlık tesisi de Sağlık Bakan-
lığı (TİTCK) ve üreticiyi bilgilendirmeli ve olaya karışmış olan cihazı inceleme amaçlı
olarak tesiste muhafaza etmelidir. Hem üretici hem de cihazı elinde bulunduran sağlık
tesisleri ve/veya kişiler Bakanlık (TİTCK) tarafından verilen nihai karara göre hareket
etmelidir.
Sağlık Bakanlığı (TİTCK) tarafından yürütülen bir diğer faaliyette Piyasa Gözeti-
mi ve Denetimi (PGD)’dir. AB ve ülkemiz mevzuatına göre tıbbi cihazlar piyasaya arz
öncesi denetlenmezler. Ancak PGD yöntemi ile piyasada bulunan cihazlar Tıbbi Cihaz
Yönetmeliklerine, uluslararası ve ulusal standartlara (teknik düzenleme) uygunluk ve
ürün güvenliği açılarından denetime tabi tutulurlar. PGD faaliyetleri neticesinde uy-
gunsuz bulunan tıbbi cihazlar ile ilgili Sağlık Bakanlığı (TİTCK) yaptırım kararları
alabilir. Bu yaptırımlar tıbbi cihazın piyasadan toplatılması, imhası, bazı düzeltmeler
yapılması, para cezası vb. olabilir.
TIBBİ CİHAZ TEDARİK SÜREÇLERİ

Erişilebilir, kaliteli ve verimli sağlık hizmetleri etkin kaynak kullanımı ile sağlanarak sür-
dürülebilir kılınabilir. Bunun gereği olarak da etkin bir sağlık teknolojisi tedarik süreci
izlenmelidir. Tedarik süreci sağlık hizmetlerine erişim ve eşit hizmet yükümlülüğünde
önemli ve vazgeçilmez bir unsurdur. Tedarik süreçleri sağlık hizmet sunumu için gerekli
mal, hizmet ve taşınmazların farklı yöntemler ile kullanıma alınması, sahip olunması sü-
recini tanımlar. Etkin bir tedarik süreci ile
• Teknik tedarik personeli tarafından uluslararası standartlarda, açık ve hesap veri-
lebilir bir çalışma yürütülmüş olur.
• Finansman kurumları tarafından güven duyulan, kredi sağlanabilen, doğru kay-
nak yönetimi ile teminler gerçekleştirilmiş olur.
• Sağlık profesyonelleri kaliteli malzeme ve cihazlar kazanmış olur.
• Çalışan ve hasta güvenliği sağlanmış olur.
• En önemlisi de hastaların doğru ve etkili bir sağlık hizmeti alması sağlanmış olur.
Tedarik süreçlerinde oluşabilecek zayıflıklar veya açıklıklar sağlık teknolojilerinin per-
formansında düşüklüğe sebep olacaktır.
Tedarik süreçlerine ilişkin iyi uygulama örnekleri ve diğer potansiyel faydalı bilgilere Ziken
International’ın How to Manage serisinin 3. Rehberinde konuyla ilgili ayrıntılı bilgi bulabi-
lirsiniz.
Etkin bir tıbbi cihaz tedarik sürecinde olması gereken hususları belirtiniz ve bu hususların
etkin sağlık hizmet sunumu konusundaki etkisini tartışınız. 2
Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (OECD) iyi bir tedarik sisteminin dört bileşenini şu
şekilde tanımlamaktadır.
• Mevzuat / Yasal Çerçeve
• Şeffaflık ve Bütünlük
• Kurumsal Kapasite
• İşletme ve Pazarlar
Kamu alımlarının temel ilkeleri Bailey tarafından “5 Doğru” olarak tanımlanmıştır.
Bunlar; doğru kalitede, doğru miktarda, doğru ürün veya hizmetin doğru ücret ile doğru yer
ve zamanda tedarik edilmesidir. Bu tanımlama basit olmasına rağmen hesap verebilirlik,
şeffaflık ve değerlendirmeler için bir çözüm önerisi sunmaktadır. Bu tanımlamada yer
alan beş doğruyu ele aldığımızda;
Doğru Kalite: Kalite sertifikaları ve gereksinimlerinin doğru tanımlanması, kabul
edilebilir asgari kalite standartlarının belirlenmesi, tüm şartlar ve gereksinimlerin açık,
anlaşılır olması, bir veya bir grup tedarikçiyi işaret etmemesi gereklidir.
Doğru Miktar: Tüm depoları göz önüne alarak mevcut stokların ve stok devir hızları-
nı değerlendirerel stok düzeyinin belirlenmesi, her ürün için stok ve lojistik gereksinimle-
rinin belirlenmesi (raf ömrü/miad, sipariş süresi, teslimat süresi gibi) gereklidir.
Doğru Ürün/Hizmet: Teknik özellikleri net olarak belirlenmiş olan bir açıklama ha-
zırlanmalıdır. Sağlık hizmet sunumu için tedarik edilebilecek ürün ve hizmetler farklı te-
darik ve yönetim süreçlerine tabidir. Genel olarak bu ürün ve hizmetler aşağıdaki tabloda
özetlenmiştir.
Tablo 8.1
LINAC,
Örnek Ürün/Hizmet Radyoterapi
Cyberknife
Ağacı
Klinik
Sterilizasyon MSU
Hizmet
Mikrobiyoloji,
Laboratuvar
pataloji
Bakım,
Periyodik
Hizmet Metroloji
Biyomedikal
Servis
Onarım,
Durumsal
Kurulum
Güvenlik,
İdari
Temizlik
Genel
Ürün / Bakım-Onarım,
Teknik
Hizmet Bilgi Sistemi
İlaç, İmplant
Medikal Tüketim
Kateter
EKG Kablosu,
Tüketim USG Probu,
Röntgen Tüpü
Mamograf
Biyomedikal Demirbaş Cihazı,
Ürün Defibrillatör
Yazılım PACS, OS, BYS
Kâğıt, Kalem
Tüketim
Toner
Ayniyat
Bilgisayar,
Demirbaş
Klima, Araba
Doğru Ücret: Bir ürün veya hizmetin maliyet değerlendirmesi veya maliyetinin ge-
rekçelendirmesi somut, ölçülebilir ve mümkün olduğunca sayısal değerler üzerinden ger-
çekleştirilir. Örneğin, son alım miktarı, önerilen ve/veya en yüksek perakende satış fiyatı,
ham madde ve işçilik maliyetleri, ikame ve muadil ürün/hizmet maliyetleri gibi.
Doğru Zaman ve Yer: Lojistik yönetimi ve zaman planlamasının ürün/hizmet kalitesi
ve maliyetleri üzerine direkt etkilidir. Ürünlerin sipariş ve teslim tarihleri, hizmetin ifa sü-
reçleri personel ve nakliye süreçlerini etkileyecektir. Bunlar da verilen ürün veya hizmetin
kalitesinde, maliyetinde değişiklik meydana getirecektir. Bunun yanı sıra hizmetin ifa yeri
veya ürünün teslim adresinin belirli sınırlarla tedarik süreçlerinde belirtilmemesi ürünün
lojistik sürecinde zarar görmesine, hizmetin ifasında ise aksaklıklara sebep olacaktır.
Etkin tedarik süreçleri alım maliyetlerini en düşük olan değil en ekonomik olanın ter-
cih edilmesini sağlamalıdır. En ekonomik olanın tercihi ise yatırım maliyetleri, lojistik
maliyetleri, stok maliyetleri ile birlikte işletme giderleri ve gizli maliyetlerinin yönetilebi-
lir, şeffaf ve izlenebilirliği sağlanarak gerçekleştirilebilir. Bir tedarik süreci tüm bu maliyet-
leri kontrol altına alabilmelidir.
Tedarik Süreçlerinin Genel Yapısı

Sağlık teknolojilerinin yönetimi ve tedarik süreçleri, ulusal mevzuatlar ve sağlık tesisleri-
nin yapısına göre farklılık gösterir. Tablo 8.1 ve Tablo 8.2’de ise genel bir süreç akışı tanım-
lanmıştır. Buna göre bir döngü içerisinde sağlık teknolojisinin üretiminin yer aldığı temin
süreçleri, sağlık tesisi tarafından yürütülen tedarik süreçleri, sağlık hizmeti sunumunda
kullanıldığı işletme süreçleri ile devam eden iş akışı ürünün sağlık tesisinde kullanım dışı
bırakılması ile tamamlanmaktadır. Bu süreç ürün bazlı olduğu kadar hizmetler için de
uygulanabilir.
Teknoloji İşletim Raporlama İhtiyaç Tablo 8.2

B. Kullanım Süreci
C. Kullanım Dışı Bırakma Süreci
D. Temin Süreci
A. Tedarik Süreci
Değerlendirme Eğitim H. E. K. Değerlendirme Sağlık Teknolojisi

Cihaz Değerlendirme Bakım Satış Araştırma Yaşam Döngüsü ve
Planlama ve İhtiyaç Kullanım Dışı Bırakma Atık Geliştirme Tedarik Süreci
Analizi Geri Dönüşüm Test
Tedarik Üretim
Kurulum Satış
İşletmeye Alma Transfer
İzleme Dağıtım
Tablo 8.2’de sunulan akış diyagramı tedarik sürecini de kapsayacak şekilde hazırlan-
mış bir sağlık teknolojisinin yaşam döngüsünü özetlemektedir.
Ülke bazında değişiklik gösteren tedarik süreçlerine yönelik örnek iş akışları için Amerika
Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Ajansının 2006 yılında yayımlamış olduğu” Sağlık
Ürünleri için Tedarik Stratejileri” konulu raporunda bulabilirsiniz.
Tablo 8.2’de sunulan genel akış diyagramı ise standart tedarik sürecine yöneliktir. Bu
standart akış içerisindeki adımlar ulusal ve uluslararası mevzuatlara göre farklılık göstere-
bilmektedir. Tedarik sürecindeki temel yedi ana iş adımını ele alarak süreci detaylı olarak
inceleyelim:
Teknoloji Değerlendirme
Bu aşama, bir sağlık teknolojisinin kullanımının tıbbi, idari, mali, teknolojik ve etik konu- Burada değerlendirilen
teknolojiden kasıt belirli bir cihaz
larda sistematik, şeffaf, objektif ve ölçülebilir şekilde özetleyen multidisipliner bir süreçtir. değil sağlık alanında kullanılan
Bu iş adımının girdileri açısından teknoloji değerlendirme raporları oldukça önemli- herhangi bir teknolojidir.
dir. Bu raporlamalar için ulusal ve uluslararası kuruluşlar referans alınabilir.
Teknoloji değerlendirmelerine referans alınabilecek kuruluş örnekleri INAHTA (The
International Network of Agencies of Health Technology Assessment), HTAi (Health
Technology Assessment International, European Network for Health Technology Assess-
ment ve ulusal olarak da Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü bünye-
sindeki Sağlık Teknolojisi Değerlendirme Daire Başkanlığı gösterilebilir.
Teknoloji değerlendirmeleriyle ilgili http://www.hta.gov.tr/ adresinden çeşitli bilgilere ula-

şabilirsiniz.
Bu kısımda gerçekleştirilecek faaliyetler kapsamında raporlamaların gerçekleştirilme-

si ile klinik ihtiyacı için uygun teknoloji gereksinimi belirlenmiş olacaktır. Kimi ülkeler
bu raporlama sorumluluğunu kendi pazarları için üstlense de tüm raporlamalar belirli bir
standart bakışa sahiptir.
Bu iş adımının çıktısı olarak, bir teknolojinin sağlık politikaları ve stratejik planlama-
ları dâhil olarak gerçek sağlık yararını kanıta dayalı olarak belirlenmesini sağlar.
Sağlık teknolojilerinin değerlendirilmesine yönelik Dünya Sağlık Örgütünün tıbbi cihazlar

teknik serisi içerisinde yer alan “Health Technology Assessment of Medical Devices” dökü-
manından faydalanılabilir.
Cihaz Değerlendirme
Bu iş adımı, belirli bir üretici tarafından fikrî mülkiyetine sahip olunan teknolojinin alan
uzmanları tarafından performans yeterliliği ve fonksiyonel uygunluğunun değerlendiril-
mesidir.
Girdi olarak kullanılacak Bu iş adımının girdileri pazarda bulunan mevcut ürün yelpazesini anlamak ve tanımak
test ve sertifikasyonlar ülke için iyi bir uygulamadır. Bu adımda kullanılacak girdiler, uygunluk raporları ve ölçüm
bazlı değişiklik gösterebilir.
Üretim menşei ülkelerinin raporlamaları ile sertifikalarıdır. Bu raporlama ve sertifikasyonları düzenleyen kurum ve
standartlarındaki farklılıklar kuruluşların tescilli, yetkilendirilmiş olmasına dikkat edilmelidir. Bu yetkilendirme ulus-
uygunluk değerlendirme
kuruluşlarının yetkilendirilmeleri lararası veya ulusal bazda gerçekleştirilmiş olabilir.
bunları etkileyen faktörlerdir. Bu iş adımında gerçekleştirilecek faaliyetler kapsamında girdilerin elde edilmesi ile
başlanabilir. Girdi olabilecek değerlendirme raporları, sertifikaları için klinik değerlen-
dirme raporları, ulusal ve uluslararası standartlara göre gerçekleştirilmiş uygunluk testleri
değerlendirilebilir veya bu testler uygulanabilir. Eğer yeterli rapor ve içerik sağlanamaz
ise biyomedikal veya klinik mühendislerinin tavsiyeleri cihazlara uygulanacak testler için
rehber alınabilir.
Bu iş adımında edinilecek bir bilginin daha sonra meydana gelebilecek zaman ve maliyet
kayıplarını önleyebileceğini unutmayınız.
Bu iş adımının çıktısı olarak, bir teknolojinin sağlık politikaları ve stratejik planlama-

ları dahil olarak gerçek sağlık yararını kanıta dayalı olarak belirlenmesini sağlar.
Planlama ve İhtiyaç Analizi

Bu iş adımı, ihtiyacı karşılamaya yönelik uygun maliyette ürün/hizmetin karşılanması için
koordineli ve entegre bir eylem takvimini ortaya koyar. Aslında bu iş adımı ile sunulan
sağlık hizmeti sürecini aksatmayacak bir şekilde lojistik veya ifa süreci belirlenir. Bir ihti-
yaç analizi ulaşılmak istene sağlık hizmeti ile mevcut durum arasındaki farkı, gerekçelen-
dirmeyi ve bunlara yönelik gereksinimleri ortaya koymalıdır.
Bu iş adımının girdilerinin başında ulusal sağlık politikaları gelmektedir. Ulusal sağlık
politikaları sağlık teknolojilerinin planlanmasında başlangıç noktası rolü oynamaktadır.
Bir planlama rehberi ve ihtiyaç analizi, ihtiyaç duyulan envanteri hizmet sunulacak de-
mografik yapı, teknolojinin uygunluk ve uygulanabilirliğine ait verileri içermelidir.
Örnek bir plan ve ihtiyaç analizine Birleşmiş Milletlerin hazırlamış olduğu “UN procure-
ment practitioner’s handbook” başlıklı kitaptan inceleyebilirsiniz.
Hazırlanacak olan bu plan ve ihtiyaç analizi tedarik süreçlerinde göz önüne alınacak
olan politikaların bir parçasını oluşturacaktır.
Bu iş adımında gerçekleştirilecek faaliyetlerin başında tedarik planlama için çalışa-
cak ekibin belirlenmesi ve görevlendirilmesi gelmektedir. Daha sonra bu ekibin uyacağı
bir çalışma planının belirlenerek ihtiyaç analizi konusunda gerekli verilerin toplanması,
araştırma ve raporların edinilmesi gerekmektedir. Bu veriler ve raporlar ışığında stratejik
ürün/hizmetlerin tespit edilmesi, gerekli liste ve teknik özelliklerin belirlenmesi ile teknik
değerlendirme tamamlanır.
Belirlenen liste ve özelliklere göre referans fiyat/yaklaşık maliyet ve zaman planlama-
ları çıkarılır. Bu çıkarımlara göre finansman kaynakları ve bütçe ayarlanır. Satış sonrası
destek unsurları belirlenerek tüm detaylar tedarik dokümanlarında tanımlanır. Belirlenen
kaynak ve ihtiyaç unsurları göz önüne alınarak tedarik yöntemi alan uzmanları tarafından
belirlenir.
Tedarik yöntemleri Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde kanunlar ile belirlenmiştir.

Kamu alım yöntemleri ile özel kurum/kuruluşların alım yöntemleri farklı prosedür ve yap-
tırımlara tabidir.
Tedarik yöntem ve esaslarının belirlenmesi ile son aşamaya gelen planlama ve ihtiyaç Planlama ve ihtiyaç analiz iş
adımını gantt şeması ile takip
analizi iş adımı, tedarik sürecinin değerlendirilmesine yönelik parametrelerin, bunlara ait edebilirsiniz. Bu iş adımının
referans değerlerin belirlenmesi ile sonuçlandırılır. çıktısı olarak tüm zamanlama ve
gereksinim detaylarının yer aldığı,
bütüncül bir tedarik döngüsünün
Tedarik (ürün/hizmet özelliklerinin,
miktar, maliyet, kaynak, yer,
Bu iş adımı, ihtiyaç analizine göre hazırlanan planlamanın gereğinin uygulandığı süreci zaman gibi detayları içeren)
tanımlar. planlanması sağlanacaktır.
Bu iş adımının girdileri olarak tedarik politikaları, tedarik planı, ihtiyaç analizi, teknik
özellikler, finansal kaynak ve bütçe onayları ile belirlenen tedarik yöntemi olarak özetle-
nebilir.
Bu iş adımında gerçekleştirilecek faaliyetler yedi adımda özetlenebilir:
• Tekliflerin alınması,
• Tekliflerin açılması,
• Tekliflerin değerlendirilmesi, şartnameler ile karşılaştırılması,
• Yüklenicinin belirlenmesi ve sözleşmenin imzalanması,
• Siparişin verilmesi,
• Kazanamayan isteklilere geri bildirim yapılması,
• Planlanan ödemelerin gerçekleştirilmesi.
Bu iş adımının çıktısı olarak sözleşme ile karara bağlanan maliyetler, zaman çizelgesi
ve karşılanan teknik gereksinimlerdir.
Kurulum
Bu iş adımı kapsamı kurulum gerektiren ürünler için ekipmanın kullanım yerine sabit-
lenmesi, hizmetler veya kurulum gerektirmeyen ürünler için ilgili yere teslim edilmesi,
depolanması olarak tanımlanabilir.
Bu iş adımının girdileri olarak sözleşmede belirlenen gereksinimleri sağlayan ürün
veya hizmetler ve bunların dağıtım veya ifası olarak belirlenebilir.
Bu iş adımında gerçekleştirilecek faaliyetler yedi adımda özetlenebilir.
• Kurulum/hizmeti ifa/teslimat alanının hazırlanması,
• Sevk öncesi değerlendirmelerin tamamlanması,
• Sevkiyat ve gümrük işlemleri,
• Depolama, nakliye ve dağıtım işlemleri,
• Bir kontrol listesi ile belgelerin, makbuzların kontrol edilmesi,
• Montaj, kurulum, teslimat, hizmetin ifası,
• Tüketim malzemelerinin stok yönetimi, güncellenmesi ve kontrollerinin yapılması.
Tedarik planına bu aşamada uyulması tedarik sürecinin başarısı için önemlidir. Çünkü
tedarik sürecinin başarısının belirleneceği birçok belgelendirilmiş iş adımı ve gösterge bu
aşamada gerçekleştirilmektedir.
Bu iş adımının çıktısı olarak kullanıma hazır olarak teslim edilen veya kurulan ürün
veya ifa edilen hizmetlerdir.
İşletmeye Alma
Bu iş adımı sağlık teknolojisinin ürün güvenliği, hasta ve çalışan güvenliği açısından kul-
lanıma alınmadan önceki bir dizi test, muayene ve eğitim (servis, bakım, kullanıcı eğitim-
leri gibi) tanımlar.
Bu iş adımının girdileri olarak kullanıma hazır teslim edilmiş veya kurulumu tamam-
lanmış ürünler ile ifa edilmeye hazır hizmetlerden oluşur.
Bu iş adımında gerçekleştirilecek faaliyetler altı adımda özetlenebilir.
• Dokümanların kontrol edilmesi,
• Ürün veya hizmeti kullanıma hazır hâle getirmek,
• Güvenlik, yeterlilik, uygunluk ve fonksiyon testlerini, değerlendirmelerini gerçek-
leştirmek,
• Test ve değerlendirmelerin raporlanması,
• Eğitim süreçlerinin tamamlanması,
• Ürün veya hizmet envanter kaydının düzenlenmesi.
Bu iş adımının çıktısı olarak kullanıma hazır ürün veya hizmetler, eğitim verilmiş per-
soneller ve ürün veya hizmetin başarılı bir biçimde işletmeye alındığına dair bilgilendiril-
miş idare olarak sıralanabilir.
İzleme
Bu iş adımı kapsamında gelecekte gerçekleştirilecek tedarik süreçlerinin iyileştirilmesi
için mevcut sürecin değerlendirilmesine yönelik gerekli veri toplama ve değerlendirme
faaliyetleri yürütülür.
Bu iş adımının girdileri olarak veri kayıt ve analiz sistemlerinin süreçlerin karşılaştırıl-
ması için kullanabileceği hedeflenen değer ve gerçekleşen değer bileşenleri kullanılabilir.
Bu iş adımında gerçekleştirilecek faaliyetler edinilen ürün veya hizmetin tüm yaşam
döngüsü içerisinden edinilecek verilere dayanmaktadır. Buna göre gerçekleştirilecek de-
ğerlendirmeler altı başlıkta özetlenebilir.
• Ekipman Performans Ölçümü (down time)
• Tedarikçi Performans Ölçümü
• Teknoloji Uygunluk Değerlendirme
• Maliyet-etkinlik Değerlendirme
• Hasta ve Çalışan Güvenliği Değerlendirme
• Tedarik Sürecini Değerlendirme
Bu iş adımı faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için bir bilgi yönetim sistemi gereklidir.
Tedarik süreci ürün veya hizmetin edinimi ile sona ermemektedir. Etkin bir tedarik
süreci için önceden gerçekleştirilen tedarik süreçlerinin çıktılarının izlenmesi ve rapor-
lanarak değerlendirme ölçütüne dönüştürülmesi gerekmektedir. Böylece gerçekleştiri-
lecek bir sonraki tedarik sürecinde girdi olarak kullanılabilecek bilgilerin oluşturulması
sağlanabilir.
Bu iş adımının çıktısı olarak ürün veya hizmete yönelik, tedarikçi, kalite, maliyet, sü-
reç ve sorunlara yönelik bir veri tabanının oluşmasıdır.
İstisnai Durumlar
Sağlık teknolojilerinin yaşam döngüsü içerisinde yer alan tedarik süreçleri içerisinde aşa- Sağlık Teknolojisi Değerlendirme
ğıdaki durumlar bölgesel veya mevzuatlar içerisinde istisnai olarak değerlendirilebilir. Ajansları ve diğer cihaz
değerlendirme raporları iyi bir
Bunlar: tedarik sürecinin planlanmasına
• Yerel Düzenlemeler yardımcı olur.
• İkame Ekipman
• Yenilenmiş Ekipman
• Radyolojik Donanım
• Sağlık Bilgi Teknolojisi
• Tesisler ve İnşaat
• Acil Durumlar
• Sürdürülebilirlik
• E-ihale
• Şikâyetler
• Etik Kaygılar
Tablo 8.3 Teknoloji Değerlendirme

Özet Tedarik Prosedürü
• Kurum İçi / Tedarikçi Raporlarının İncelenmesi
• (Varsa) Sağlık Teknoloji Değerlendirme Ajans Raporlarının İncelenmesi
• Kullanıcıların ve Teknik Uzmanların Değerlendirme Raporlarının İncelenmesi
Cihaz Değerlendirme
• Pazar Araştırmasının Yapılması
• Ürün Değerlendirmelerinin Yorumlanması
• Pazar Bilgisi Olmayanlar İçin Uzman Görüşü
• Fonksiyon ve Performans Raporunun Hazırlanması
Planlama ve İhtiyaç Analizi

• Multidisipliner Bir Ekibin Görevlendirilmesi
• İş Planının Geliştirilmesi
• Veri Toplama ve Stratejik Alanların Belirlenmesi
• İhtiyaç Listesinin, Miktar ve Özelliklerinin Hazırlanması
• Kurulum Yeri Özelliklerinin Belirlenmesi ve Maliyetlendirilmesi
• Maliyet Analizi ve Bütçelendirme
• Tedarik Yönteminin Tanımlanması
• Yönetim İndikatörlerinin Tamamlanması
Tedarik
• Tekliflerin Toplanması
• Tekliflerin Açılması
• Tekliflerin Değerlendirilmesi
• Sözleşmenin İmzalanması ve Sipariş
• Ödeme Planının Belirlenmesi
Kurulum
• Kurulum Yerinin Hazırlanması
• Sevk Öncesi Değerlendirmelerin Tamamlanması
• Sevk ve Gümrük İşlemleri
• Depolama, Nakliye ve Dağıtım İşlemleri
• Belgelerin, Makbuzların Hazırlanması
• Montaj, Kurulum
• Tüketim Malzemelerinin Stok Yönetimi
İşletmeye Alma
• Belgelerin Kontrol Edilmesi
• Muayene ve Kabul Testleri
• Eğitim ve Dökümantasyon (Kullanıcı, Servis, Bakım Gibi)
• Envanter Kayıt ve Teslim Alma
İzleme
• Ekipman Performans Ölçümü
• Tedarikçi Performans Ölçümü
• Teknoloji Uygunluk Değerlendirme
• Maliyet-Etkinlik Değerlendirme
• Hasta ve Çalışan Güvenliği Değerlendirme
• Tedarik Süreci Değerlendirme
Verimli bir tıbbi cihaz tedarik süreci için yerine getirilmesi gereken hususlar nelerdir?
3
Tedarik Süreçlerinin Değerlendirilmesi
Gerçekleştirilen geçmiş tedarik süreçlerindeki verilerin incelenmesi gelecek tedarik sü-
reçlerinin geliştirilmesi, iyileştirilmesi için girdi sağlayacaktır. Tüm tedarik süreçlerinin
doğal olarak bir hedefi ve amacı vardır. Bu süreci işleten ve idare edenler tarafından bu
hedef ve amacın yerine getirilip getirilmediği bilinmelidir. Tedarik sürecinin performansı
bu hedef ve amaçların karşılanmasına yönelik elde edilen başarı ölçütleridir.
Bir tedarik süreci oluşturduktan sonra tedarik sürecini izlemek üzere izlenebilir gös- Burada temel alacağımız ilke
“Ölçemediğimizi Yönetemeyiz”.
tergeler belirlenmelidir. Sürekli ve kapsamlı bir değerlendirme kamunun tedarik süreci
üzerindeki yönetim performansı ve süreç içerisindeki aksaklıkları belirleyebilecek, iyileş-
tirmeyi sağlayacaktır.
OECD’nin 41 farklı ülkenin tedarik süreçlerine ilişkin değerlendirmelerini içeren “Com-

pendium of Country Examples and Lessons Learned from Applying the Methodology for
Assessment of National Procurement Systems” konulu özet yayınında tedarik süreçlerinn
değerlendirilmesine ilişkin detaylı bilgi edinilebilir.
Tedarik Süreci Değerlendirme Göstergeleri kurumsal ve ulusal farklılıklar gösterebi-

lir. Bu göstergelerin ölçülebilir, sayısal, somut, doğrulanabilir olmasına dikkat edilmelidir.
Örnek olarak birtakım göstergeler aşağıda tanımlanmıştır.
İhalenin rekabete açıklık yönünden verimliliği için hazırlanan şartnameye verilen uygun, ÖRNEK 1
kabul edilebilir teklif sayısı ve yüzdesi ile ihaleye katılan istekli sayısı ile değerlendirilebilir.
Tedarikçi yönetiminin verimliliği için ihaleye katılan yeni tedarikçilerin sayısı ve yüzdesi, ÖRNEK 2
kusurlu ve gecikmiş teslimat sayısı ve yüzdesi, tesis ve tedarikçi kaynaklı geciken işlerin sayısı
ve yüzdesi ile değerlendirilebilir.
Tedarik edilen ürün/hizmetin kalitesi, verimliliği yıllık servis destekli çalışma yüzdesi ile tek- ÖRNEK 3
nik servis maliyetinin yatırım maliyetine oranı ile değerlendirilebilir.
Birleşmiş milletlerin “UN Procurement Practitioner’s Handbook” başlıklı kitabında Te-

darik Süreci performansının izlenebilirliği ve değerlendirilmesine yönelik detaylı bilgi
edinebilirsiniz.
Tedarik süreçleriyle ilgili olarak http://www.psmtoolbox.org/en/ adresinden çeşitli bilgiler

alabilirsiniz.
TIBBİ CİHAZ ENVANTER YÖNETİMİ

Ulusal ve uluslararası standart ve kalitede hizmet sunumu için kullanılan tıbbi cihazların
izlenebilirliğinin oluşturulması cihazın sağlık tesisine girişinden itibaren başlar. Kullanım
ömrü boyunca, teknik ve idari takibinin yapılabilmesi amacıyla gerekli tüm bilgilerin kay-
dı oluşturulur. Sadece kullanım ömründe değil, farklı akademik, istatistiki veya kriminal
çalışmalarda da kullanılmak üzere bu bilgilere ihtiyaç duyulabilir ve bu sebeple verilerin
saklanması önemlidir.
Klinik mühendislik faaliyetleri kapsamında, envanter kaydı oluşturulan cihazların bü-

tünsel yaklaşımla yönetim süreci başlar. Bu süreçte, kimliğe kavuşan cihazın teknik takibi
ve tabi olduğu sözleşme hükümlerine göre kontrolü yapılır.
Tıbbi Cihazların Envanter Kaydının Oluşturulması

Modern teknolojinin yaygın olarak kullanılmadığı yakın zamanlara kadar tıbbi cihazların
envanter kaydı yalnızca yazılı olarak defterlere ve dosyalara kayıtlar şeklinde yapılmak-
taydı. Klinik mühendislik yaklaşımlarının uygulandığı tıbbi cihaz takip yazılımları ile di-
jital kayıt sistemlerine geçilerek envanter kaydının oluşturulmasında önemli bir aşama
kaydedilmiştir. Sağlık tesisinde satın alma ya da kiralama yoluyla temin edilen tüm tıbbi
cihazlar bu yazılım sistemlerinde kayıt altına alınmalıdır.
Bir tıbbi cihazın bütünsel takibini ya-
Resim 8.2
pabilmek için gerekli olan temel bilgiler
Kayıt Defteri şunlardır:
• Ulusal veya uluslararası standartlarda
oluşturulmuş ortak terminolojiyi ifa-
de eden adlandırma,
• Kullanıldığı klinik branş,
• Sağlık tesisi içerisinde kullanım yeri
ve zimmetlenen kullanıcı bilgisi,
• Üretim tarihi ve sağlık tesisinde faali-
yete başladığı edinme tarihi,
• Cihazın marka ve model bilgisi,
• Barkod, seri ve lot/parti numarası
• Cihazın satın alımı sırasında sözleş-
mede belirtilen garanti süresi,
• Cihazın çalışma durumu (aktif, pasif, arızalı),
• Kullanıldığı sektöre ve kullanıldığı saha büyüklüğüne göre takibinin sağlanacağı
benzersiz kod.
Kamu sektöründeki yönetimsel ihtiyaçlar ile özel sektördeki ihtiyaçlar her zaman
aynı olmayabilir. Bu parametreler, sağlık tesisi içerisinde özelleştirilerek artırılabilir veya
azaltılabilir.
Kaydı yapılacak tıbbi cihazlar eğer hizmet alım yoluyla temin edilmiş ise yukarıdaki
parametrelere ek olarak şu bilgiler gerekir:
• Sağlık tesisi içerisinde hangi hizmette kullanılmak üzere temin edildiği,
• Amaca ve ödeme yöntemine göre çeşitlenen tedarik türü,
• Sözleşmenin yapıldığı tarih bilgisi,
• Tedarikçinin de izlenebilmesi amacıyla vergi numarası, iletişim bilgileri,
• Hizmet alım yoluyla temin edilmiş cihazlara özel kod.
Klinik mühendislik yönetimi alanında kullanılacak yazılımlar, cihazlarla ilgili elde
edilen bu bilgileri kullanarak amaca yönelik çıktılar elde edebilmelidir. Cihazlara uy-
gulanan işlemleri takip edebilmeli, teknik servis yönetimini, personel üzerindeki iş
süreçlerinin takibini, istatistiki bilgileri, analiz ve raporlamaları sağlayabilmeli, siste-
me dâhil olan bilgilerle planlama önerilerini, performans takibi ve ihtiyaç taleplerini
yapabilmelidir.
Cihazların Etiketlenmesi
Tıbbi cihazlar için en temel etiketleme yöntemi, üzerinde cihaz adı, sicil veya seri numa-
rası, marka model gibi bilgilerin yer aldığı demirbaş kartı yöntemi iken günümüz klinik
mühendislik yaklaşımına göre tek bir merkezden veya cihaz başında bilgilere ulaşılabildi-
ği yöntemler geliştirilmeye başlanmıştır. Klinik mühendislik alanında kullanılan yazılım-
larla entegre olarak veri iletişimini sağlayan etiketleme yöntemi, en çok istenen yöntem
hâline gelmiştir. Cihazların etiketlenmesinde farklı yöntemler kullanılmaktadır. Şimdi
sırasıyla bu yöntemlerin neler olduğunu inceleyelim.
Barkod veya QR (Kare Kod) Kod Etiketleme Yöntemi

Sağlık tesisi için maliyet avantajı anlamında öne çıkan yöntemdir. Buna göre; kullanılan
klinik mühendislik yazılımlarında yer alan cihaz bilgilerine göre, üzerinde barkod veya
karekodun yer aldığı etiketler cihaz üzerine yapıştırılır.
İhtiyaç hâlinde bu bilgilerin okunması, el terminalleri veya akıllı telefon uygulamala-
rıyla sağlanabilmektedir.
RFID Etiketleme Yöntemi

RFID, radyo frekans dalgaları ile tanılamayı ifade eder. Bu yöntemde etiketler ile kulla-
nılan terminal veya okuyucu cihazlar arasında iletişim kurularak bilgi aktarımı sağlanır.
Günümüzde birçok işlem RFID yöntemiyle çözümlenmekte. Otoyol gişelerinde ödeme
amacıyla kullanılan HGS, pasif RFID çözümüne bir örnektir.
Aktif RFID Resim 8.3

Aktif RFID etiketleri bir verici ve güç kayna- Aktif RFID Etiketi
ğına sahiptir. Bu sayede cep telefonlarının baz
istasyonlarıyla iletişimi gibi aktif olarak oku-
yucu kaynakla iletişim hâlinde kalabilmekte-
dir. Sağlık tesisi içerisinde bu tür bir etiketle-
meyle, cihaz bilgilerini elde etmenin yanında
cihaz hareketlerinin de takibi sağlanabilmek-
tedir. Boyut ve maliyet olarak pasif RFID’den
daha büyük değerlere sahiptir.
Pasif RFID
Pasif RFID etiketler güç kaynağına sahip olmayıp okuyucusunun gönderdiği elektroman-
yetik dalgalarla aktifleşerek iletişim sağlar. Maliyet ve boyut olarak aktif RFID’ye göre
daha düşük değerlere sahiptir.
Tıbbi cihazların idari ve tıbbi takibi hangi pozitif sonuçları doğurur?

4
TIBBİ CİHAZLARIN TEKNİK HİZMET YÖNETİMİ

Sağlık hizmeti sunumunda kullanılan tıbbi cihazların envanter yönetimi kapsamında kay-
dedilmesi ve etiketlenmesi dışında bir diğer önemli unsur, teknik hizmet yönetimi ve taki-
bidir. Tıbbi cihazlardan en uzun vadede en iyi verimi almak için en doğru teknik yönetim
uygulanmalı ve cihaz kaynaklı maliyetlerin en aza indirilmesi sağlanmalıdır.
Tıbbi cihazlar üzerinde uygulanan temel teknik hizmetler bakım, onarım, ölçümleme/
kalibrasyon, söküm/montaj ve yükseltme işlemleridir.
Bakım Hizmeti
Sistemlerde meydana gelebilecek arızaların önlenmesi ve sistemin sürdürülebilirliğinin
sağlanması için uygulanan teknik hizmet, bakım hizmeti olarak tanımlanabilir. Bakım
hizmeti; sözleşme kapsamında hizmet alınan yüklenici firma tarafından veya sağlık tesisi
öz kaynaklarında yer alan teknik personel aracılığıyla yerine getirilebilir.
Bakım hizmetleri, uygulandıkları plan ve uygulama genişliğine bağlı olarak Koruyucu
ve Önleyici Bakım ve Periyodik Bakım olmak üzere iki ana unsura sahiptir.
Koruyucu ve Önleyici Bakım

Sistemlerde meydana gelebilecek olası büyük arızaların, kontrol metotları ve hazırlanan
bakım prosedürleriyle takip edilmesi ve erken fark edilmesi için uygulanan, parçaları
korumaya yönelik bakım türüdür. Bu bakımlar günlük veya belirlenen kısa periyotlarla
uygulanır. Teknik personelin dışında cihaz kullanıcıları da belirlenen prosedürü uygula-
yabilir. Koruyucu bakım sayesinde meydana gelebilecek küçük bir arızanın farkedilerek,
hizmeti aksatacak daha önemli bir arızaya sebebiyet vermesi önlenmiş olur.
Periyodik Bakım
Üreticinin belirlemiş olduğu periyotlarda planlanan ve ana parçaların detaylı incelemesi
ve bakımlarının yapıldığı hizmet türü periyodik bakım olarak tanımlanabilir. Bu bakım-
lar sırasında dönemsel olarak değiştirilmesi gereken ömürlü parçalar yenilenir. Periyodik
bakımlar koruyucu bakımlardan daha fazla kontrol parametrelerine sahiptir. Periyodik ba-
kımlar, sağlık tesislerinde genellikle yıl üzerinden aylara bölünerek uygulanır ve cihazın
kullanım ömrünün uzatılmasında önemli bir yer tutar. Periyodik bakımın düzenli olarak
bir sağlık işletmesindeki cihazlara uygulanmasının faydaları şu şekilde belirtilebilir:
• Muhtemel arıza kaynakları önceden tespit edilerek çalışabilirlik sağlanır.
• Arızanın yaratacağı giderler en aza indirgenir.
• Çalışma güvenliği sağlanır.
• Sağlık işletmesindeki hizmetin aksaması önlenmiş olur.
Tıbbi cihazlara ilişkin koruyucu ve önleyici bakımlar daha yüzeysel olmakla birlikte, uzman
ekiplerin yanı sıra
Onarım Hizmeti
Tıbbi cihazların çalışan bölümlerinden beklenen performansın alınamaması, fonksiyon
kaybı yaşanması veya tamamıyla çalışmaması arıza olarak değerlendirilebilir. Arızalar, in-
san kaynaklı kullanım sonucu meydana gelebileceği gibi altyapı sorunları, üretim hataları,
bakım prosedürlerinin uygulanmaması veya eksik uygulanması gibi sebeplerle oluşabilir.
Meydana gelecek bu arızaları gidermek amacıyla uygulanan hizmete onarım hizmeti de-
nir. Onarım hizmetleri, sağlık tesislerinin cihazlar ile ilgili yapmış olduğu sözleşmelere
göre kendi yetkin teknik personeli ile verilebilir. Bakım ve onarım hizmeti alımı yapılmış
ise müdahale yüklenici firma personeli tarafında yapılır.
Ölçümleme/Kalibrasyon Hizmetleri
Sağlık hizmetinin kalitesini artırmaya yönelik bir diğer teknik hizmet kalibrasyon hiz-
metidir.
Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan ‘Metroloji Faaliyetleri Kılavuzu’na göre kalib-
rasyon; belirli koşullarda birinci aşamada ölçüm standartları tarafından sağlanan büyük-
lük değerleri ve ölçüm belirsizlikleri ile bunlara karşılık gelen gösterge değerleri ve ilgili
ölçüm belirsizlikleri arasında bir ilişkinin oluşturulduğu, ikinci aşamada ise bu bilginin
ölçüm sonucunun göstergeden elde edilmesinde kullanıldığı işlemler dizisini ifade eder.
En basit ifadeyle referans değer ile ölçülmek istenilen parametrenin karşılaştırılarak öl-
çüm doğruluğunun tespit edilmesidir.
Bu bakış açısıyla ulusal ve/veya uluslararası standartlar göz önünde bulundurularak
sağlık tesislerinde kullanılan cihazların risk seviyeleri ve kullanım sıklıklarına göre peri-
yodik olarak kalibrasyonlarının yapılması gerekmektedir.
Periyodik olarak yapılan kalibrasyon işlemi, hasta ve kullanıcı güvenliği açısından ol-
dukça öneme sahiptir. Şöyle ki röntgen cihazı standartlardan daha yüksek x-ışını yayıyor
ise bu durum hem çekimi yapan sağlık personeli hem de hastanın aşırı doza maruz kalma-
sına sebep olur. Yapılan kalibrasyon işlemi ile cihazların ulusal ve uluslararası standartlar
doğrultusunda çalışıp çalışmadığı tespit edilerek bu gibi olumsuz durumların önüne ge-
çilmesi sağlanabilir.
Biyomedikal teknik hizmetler sınıfında yer alan bu kalibrasyon faaliyetleri üç ana baş-
lıkta toplanabilir. Bunlar:
• Hizmet öncesi kalibrasyon faaliyetleri,
• Periyodik kalibrasyon faaliyetleri,
• Arıza sonrası kalibrasyon faaliyetleridir.
Hizmet öncesi kalibrasyon faaliyetleri; sağlık hizmet sunumu öncesinde, devir,
kurulum veya tedarik faaliyetleri sırasında veya hemen sonrasında ürün güvenliğinin
sağlanması amacıyla yetkili otoritelerin düzenlemiş olduğu mevzuatlara, ulusal ve ulus-
lararası uyumlaştırılmış standartlara göre belirlenen, ürünün performans ve güvenlik de-
ğerlendirmeleri için uygulanan teknik hizmettir. Kurulum gerektiren, taşınabilir özelliği
olmayan ürünlere, tedarik yöntemine bakılmaksızın (kurumlar arası devir, satın alım,
hizmet alım gibi) kurulum sonrasında uygulanan teknik hizmet türüdür. Kurulum gerek-
tirmeyen, taşınabilir özelliği olan ürünler de ise piyasaya arzı, kullanıma sunulmasından
önce uygulanan teknik hizmet türü bu kapsamda değerlendirilir.
Periyodik kalibrasyon hizmeti; periyodu üretici kriterlerine, kullanıcı taleplerine,
yetkili otoritelerin düzenlemiş olduğu mevzuatlara, ulusal ve uluslararası uyumlaştırılmış
standartlara göre belirlenen, ürünün performans ve güvenlik değerlendirmeleri için uy-
gulanan teknik hizmettir.
Arıza sonrası kalibrasyon hizmeti; periyod gözetmeksizin, bir arıza durumunda ve/
veya beklenmeyen fonksiyon bozuklukları gözlemlendiğinde, teknik hizmet sonrasında
uygulanır. Bir arızanın giderilmesini müteakiben, hizmet yeterliliğinin doğrulanması ve
hizmet sunumuna uygunluğun değerlendirilmesi için gerçekleştirilir. Buna ek olarak kul-
lanıcı tarafından ürünün hizmet fonksiyonlarında meydana gelen beklenmeyen değişik-
liklerin tespit edilmesi ve / veya kontrol edilmesi için gerçekleştirilir.
Teknik Hizmet Takibi

Sağlık tesislerinde teknik hizmetlerin takibi klinik mühendislik yönetimi kapsamında
kullanılan yazılımlar ile hızlı ve doğru bir şekilde yapılır. Bu yazılımların sahip olması
gereken temel işlevler şunlardır:
• Periyodik bakım ve kalibrasyon takibi,
• Arıza süreçleri ve arıza takibi,
• Malzeme ihtiyaç yönetimi
• Cihazların sözleşme takibi,
• Up time (aktif çalışma zamanı) takibi,
• Analiz ve performans raporlamaları.
Özetleyecek olursak yazılım sistemleriyle tıbbi cihazların teknik servis yönetimi etkin
bir şekilde yapılarak cihaz kaynaklı maliyetler en aza indirilebilir ve cihazların kullanıldığı
süre boyunca cihazdan elde edilen verimin yeterliliği konusunda gerekli analizler yapı-
labilir. Böylelikle ilgili cihazın verimli kullanım süresi ile ilgili perspektif elde edilebilir.
Tıbbi Cihazların Sözleşme Yönetimi

Sağlık tesislerinde kullanılan tıbbi cihaz parkında, çeşitli maliyetlerde çok farklı cihazlar
yer alabilmektedir. Bu durum, cihazların yönetimini karmaşık hâle getirmektedir. Cihaz-
ların temin edildiği süreçte yükleniciler ile yapılan sözleşmelerin sağlık tesisinde etkin
bir şekilde yönetimi, karmaşık olan bu yapıyı sağlık tesisi açısından kolaylaştıracak bir
unsurdur.
Sözleşme hükümlerinin sağlık tesisleri tarafından takip edilmemesi garanti kapsa-
mındaki bir cihazın arızalanması durumunda, garanti dâhilinde temin edilmesi gereken
yedek parçaya veya arıza müdahalesi işlemine ücret ödenmesi gibi durumlara sebep
olabilir.
Sözleşme yönetiminde üzerinde durulması gereken önemli noktalar şu şekilde sırala-
nabilir:
• Garanti kapsamı ve süreci,
• Cihazın aktif kullanılabilirlik süresi,
• Arıza müdahaleleri ve onarım süreçleri,
• Garanti sonrası hizmetlere dair hükümler,
• Belirlenen kuralların uygulanmaması durumundaki hukuki yükümlülükler.
CİHAZLARIN KLİNİK SÜREÇLERDEKİ ÖNEMİ

Sağlık sistemi, hastayı merkez alarak teşhis ve tedavi sağlamak amacı ile bir araya gelmiş
insan ve teknoloji gücünün bir bütünüdür. İnsan faktörünün yanında teknolojinin teşhis
ve tedavi üzerindeki etkisi de çok önemlidir.
Hastanın tıbbi değerleri, hekimin karar verme sürecini etkileyecektir. Bu değerlerin
zamanında ve doğru bir şekilde hekim ile buluşması doğru tedavinin temelini oluştur-
maktadır. Bir insanın tıbbi fonksiyonların ölçülebilmesinin temeli mühendislik kavram-
larına dayanmaktadır ve bu alandaki teknolojik gelişmeler biyomedikal mühendisliği adı
altında disiplinler arası bir alanda yönetilmektedir.
Sağlık sektörünün iyileştirilmesinde teknolojinin doğru ve verimli yönetilmesi kritik
rol oynar. Bu rolün en güçlü aktörü olan biyomedikal mühendisliği, disiplinler arası bir
dal olup teknoloji ve tıp bu dalın sacayaklarıdır. Bu yönetim sürecinde çok farklı alanlar-
da bilgi sahibi olunması gerekmektedir. Çünkü hastane, hasta, satıcı vs. birçok çevre ile
ilişkiler bu doğrultuda düzenlenmektedir. Hastanın tıbbi cihaz yüzünden tedavi olamama
ve hastanın cihazdan zarar görme ihtimali düşünülerek cihazların her zaman güvenli bir
şekilde çalışması sağlanmaktır.
Yönetebilmek için öncelikle bilmek gerekir. Sorumlu olunan saha içerisinde var olan
cihaz envanterinin bilinmesi bu sahada sunulan klinik hizmetleri aksatmadan ve verimli
bir şekilde yönetebilmek için başlıca gerekliliktir.
Tıbbi cihazların ilk tasarımından başlayarak cihaz ömrü boyunca klinik faydayı et-
kileyecek durumlar olabilmekte ve cihazı etkileyen her durum da hastaya yansıyabil-
mektedir.
Hastane öncesi bir cihazın geçirdiği aşamalarda gözden kaçan en ufak bir yanlışlık
hastanın hayatına mal olabilir. Öncelikle üretilen cihazın tıbbi amaçla üretilmesi gerek-
mektedir. Bazı cihazlar ya da malzemelerin sanayi amacı ile üretilen çeşitleri de bulu-
nabilmektedir. Ülkedeki yetkili kurum tarafından tıbbi cihaz olarak hastaya kullanıla-
bilecek özellikte bir cihaz olduğunun kabul edilmiş olması çok önemlidir. Cihazın ilk
fabrika çıkış sonuçları, kurulumu, kalibrasyonları, bakımları, kullanıcı faktörleri ve diğer
cihazlar ile etkileşimi cihaz performansını etkilemektedir. Performansı etkileyen iç ve dış
etkenlerin tümü tedavi sürecini etkileyebilir. Örneğin kalibrasyonu düzgün yapılmamış
ve hastanın tansiyonunu doğru göstermeyen bir tansiyon aleti hastanın değerleri kritik
iken bunu doğru göstermez ise ciddi sonuçlar doğurabilir. Işık teknolojisini kullanan ve
yenidoğan bebeklerde tedavi amacı ile kullanılan fototerapi cihazının verilen ışık şiddeti
değeri doğru göstermiyor ise bebeği yakabilir. Bu açıdan bakıldığında; cihaz alımının ilk
başında tıbbi amaçla kullanım amacı ile üretilmemiş bir cihaz alınıyor ise büyük bir risk
var demektir.
Hastane içerisinde fark edilemeyen ancak sağlık hizmetini doğrudan etkileyen ekip-
ler çalışmaktadır. Hemşire çağrı sistemlerinden başlamak kaydıyla en gelişmiş cihazların
çalışabilir durumda olmasını sağlayacak, hastayla bire bir ilişkisi olmamasına rağmen te-
davi sürecini doğrudan etkileyecek durumları yöneten ekipler biyomedikal teknik hizmet
faaliyetleri kapsamında organize bir şekilde faaliyet göstermelidirler. Bu hizmetler kapsa-
mında en başta envanter yönetimi gelmektedir. Daha sonra envanter içerisinde yer alan
cihazların bakım, onarım, kalibrasyon gibi teknik ihtiyaçlarına cevap vermek vardır.
Bazı tıbbi cihazların doğru çalışabilmeleri için habitatlarını sağlamak gerekir. Bu da
hem hastayı olası tehlikelerden korumak hem de cihazların çalışmasını etkileyecek du-
rumlardan korumak için gereklidir.
Örneğin; x-ışını kullanılan cihazlarda çevredeki diğer insanların x-ışının zararlı et-
kilerinden etkilenmesini önlemek için kurşun plaka kaplı odalarda çekim yapılır. Aynı
şekilde MR cihazının hastane içerisinde bulunan ve manyetik alan üreten diğer cihazlar-
dan korumak için faraday kafesi içerisinde çalıştırılmasını sağlamamız gerekmektedir.
Hastaların cihazlarla etkileşimi sırasında tedavi sürecine olumsuz etki yapmasını ön-
leyecek şekilde klinik alan tasarımları yapılmalıdır. İnşaat hâlinde iken cihazların gerekli
alt yapı çalışmaları tamamlanmalıdır.
Teknoloji zaman, mekan gibi kavramlarda değişik boyutlar kazandırmıştır. Bu boyut-
lardan biri de doktor ve hasta aynı mekânda bulunmadan bir cerrahi operasyon gerçek-
leştirilebilmesidir. Robot teknolojisi ve cihazların birbiri ile etkileşiminden yararlanarak
mekân sınırı tanımadan operasyon gerçekleştirilebilir.
Envanter kayıtlarının sadece veri tabanlarında değil aynı zamanda çok fazla yer değiş-
tiren cihazlar için RF-ID sistemleri ile izlenerek eş zamanlı takip edilebilmesi mekânsal
takibi genişletmiştir. Böylelikle acil cihaz ihtiyacı durumunda merkezî bir sistem ile cihaz
yeri tespit edilip en kısa sürede hastaya ulaştırılabilir ve cihazların kaybolma gibi durum-
ları engellenmiş olur.
Hastanın önceki tedavi ya da görüntülemelerindeki verilerini kullanarak tedavi plan-
lamasını, cihazlar otomatik olarak yapabilir. Tozlu arşivlerden hasta geçmişlerine erişmek
yerine sadece hastaya özel bir numara ile hastanın bütün geçmişine ulaşabilmek kişilerin
tıbbi kimliklerinin oluşması ve tedavi planında geçmişteki önemli noktaları kaçırmamak
adına önemlidir.
Sağlık hizmetinin sunumunda uzaktaki cihazların haberleşmesini sağlamak özellikle acil

durumlarda daha hızlı hareket edilmesine olanak sağlayabilir. Mevcut uygulamalarda tele-
metri sistemleri ile ambulans haberleşme sistemleri vs. kullanılmaktadır.
Resim 8.4
Modern Donanıma
Sahip Bir
Ambulanstaki
Haberleşme Sistemi
Anlatılan örneklerde de görüldüğü üzere kullanılan malzemelerin klinik süreçlerde

tanı teşhis ve tedaviye olan etkisi yadsınamaz bir gerçek olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu
sebeple üretim öncesi süreçlerden başlamak üzere malzemelerin yaşam ömrü boyunca
en etkin ve en doğru şekilde kullanılması ve yönetilmesi sağlık hizmet kalitesini en üst
seviyeye çıkaracak kritik unsurlardan biri olarak kabul edilmelidir.
ÜLKEMİZDE TIBBİ CİHAZIN YÖNETİMİNE YÖNELİK

GERÇEKLEŞTİRİLEN YAZILIM UYGULAMALARI
Daha önceki konu başlıklarında tıbbi cihazların yaşam döngüsü içerisinde geçirdiği ev-
relerden bahsettik. Bu yaşam döngüsü içerisindeki tüm paydaşlar (üretici, ithalatçı, satış
yeri, sağlık tesisi, yetkili kurum ve kuruluşlar vs.) görev alanları ile ilgili süreç yönetiminde
çeşitli uygulamalar kullanmaktadır. Bu uygulamalara bakacak olursak;
Tıbbi Cihaz Yönetmelikleri kapsamında ülkemizde tıbbi cihazın kaydı hâlihazırda
Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Ulusal Bilgi Bankasına (TİTUBB) yapılmaktadır. Bu kayıt işle-
mi belge kaydı üzerinden olup gerek kamu alımlarında gerekse bu ürünlerin takiplerinde
şuan için esas teşkil etmektedir. TİTUBB sistemi, AB ülkeleri içerisinde kullanılan kayıt
sistemleri arasında en kapsamlı ve en geniş kullanım alanına sahip sistemdir.
Resim 8.5
Türkiye İlaç ve Tıbbi
Cihaz Ulusal Bilgi
Bankası ve Ürün
Takip Sistemi Logoları
Günümüz ihtiyaçları doğrultusunda Sağlık Bakanlığı tarafından geliştirilen ve önü-

müzdeki yıllarda hayata geçmesi planlanan Ürün Takip Sistemi Projesi ile tıbbi cihaz-
ların tekil olarak takip edilmesi düşünülmektedir. Bu yeni sistem ile ülkemizde hangi
cihazdan kaç tane olduğu, ne kadarının ithal edildiği, ülkemizdeki üretim alt yapısının
ne olduğu, bu cihazların nerelerde kullanıldığı, hangi performansta kullanıldığı gibi
birçok parametre takip edilecektir. İlerleyen süreçlerde gerekirse hangi cihazla hangi
hastaya hangi işlem uygulandığı, hangi sonuçlar elde edildiği gibi parametreler de elde
edilebilecek bir alt yapı kurulmaktadır. Bu sistem hayata geçirildiğinde ülkemizdeki ve
dünyadaki tek örneği olacaktır.
Şekil 8.2
ÜTS Akış Diyagramı
Güvenli Ürüne
Erişim
ÜTS
Etkin Piyasa
Ekonomik Gözetimi ve
Katkı Denetimi
Politika
Belirleme
Sağlık Bakanlığı bünyesindeki sağlık tesislerinde ise Taşınır Mal Yönetmeliği kapsa-
mında Malzeme Kaynakları Yönetim Sistemi (MKYS) kurulmuş olup 850 civarındaki
kamu bünyesindeki sağlık tesisinin envanteri bu sistem ile üst bir yazılım altında takip
edilmektedir. Bu yazılım ile yaklaşık maliyet çalışmaları, sağlık tesisleri arasındaki devir
işlemleri, yıl sonu işlemleri vs. yapılabilmektedir.
Bunun yanı sıra cihazların sağlık tesisindeki yönetimine yönelik de çeşitli yazılım
uygulamaları mevcuttur. Özellikle kurumsal alt yapısı iyi olan firmaların bünyesinde de
kendi cihazlarının hangi sağlık tesislerinde kullanıldığı ve bu cihazların takibine yönelik
çeşitli yazılım sistemleri kullanılmaktadır.
Özet
Bir tıbbi cihazın tasarım sürecinden hastanede kulla- Klinik süreçlerde tıbbi cihazların önemi ve ilerleyen
1 nım dışı kalana kadarki geçirdiği tüm evreleri açık- 3 teknoloji doğrultusunda beklenen faydalarını değerlen-
lamak dirmek
İlgili mevzuatlara uygun olarak toplumsal ve sektörel Klinik süreçlerde vazgeçilmez birer ekipman olan
ihtiyaçlar ışığında gerçekleştirilen tasarım sürecinin tıbbi cihazlar, tanı ve tedavi süreçlerinin bütününde,
akabinde, tıbbi cihazlar durumlarına göre pre-klinik birlikte işlerlik prensibi doğrultusunda işlemlerin tek-
veya etik kurul ve Sağlık Bakanlığı izniyle klinik or- nolojik altyapı desteğiyle hızlı, izlenebilir, saklanabilir
tamda denemeye alınmaktadır. Denemede uygun bu- ve aktarılabilir bir ortamda sürdürülmesini sağlaya-
lunması durumunda cihaz performansı, yan etkileri rak tedavinin maksimum fayda sağlaması hususunda
ve güvenliği gibi kriterlerle birlikte bir rapor hazırla- önem arz eden bu süreçlerin etkin bir şekilde yöne-
narak piyasaya arz edilmeye hazırlanır. Kabul edile- tilmesine yardımcı olmakta ve sundukları teknolojik
bilir faydalar sağlaması öngörülen bu tıbbi cihazlar, olanaklarla sağlık çalışanlarının iş yükünü hafiflet-
piyasaya arzdan evvel asgari güvenlik şartlarını haiz mektedir.
olduğunu gösteren “CE” işaretini alırlar. “CE” işareti- İlerleyen teknolojiyle birlikte tıbbi cihazların söz ko-
ni alan cihaz piyasaya arz edilmeye hazırdır. Tıbbi ci- nusu bu süreçleri daha da hızlandırması, bazı süreç-
hazın piyasaya sürülmesi akabinde “piyasaya arz son- leri gerçek zamanlı olarak yerine getirmesi, hasta ve
rası klinik takip” sistemi üretici tarafından kurulur ve çalışanlara daha çok mobilite sağlaması, daha güçlü
işlemeye başlar. Diğer yandan Sağlık Bakanlığı Piyasa entegrasyonlarla birlikte işlerlik mekanizmaları-
Gözetimi ve Denetimi (PGD) faaliyetiyle piyasadaki nı güçlendirmesi, daha net ve nitelikli veriye imkân
cihazları denetime tabi tutar. Gerekli durumlarda bu sağlaması ve etkin karar desteğiyle birlikte sağlık ku-
denetim sonrasında denetimi başarıyla geçemeyen ci- rumlarının yönetim operasyonlarını daha efektif bir
hazlar piyasadan toplatılabilir. şekilde desteklemesi beklenmektedir.
Tıbbi cihazların birbirleri ile etkileşimlerini açıklamak Ülkemizde tıbbi cihaz yönetimi ile ilgili yürütülen uy-
2
Tıbbi cihazların işleyiş prensibi birlikte işlerlik me- 4 gulamaları değerlendirmek
kanizması üzerine kurulu olmakla birlikte, sistemde Ülkemizde tıbbi cihazlara yönelik kayıt süreçleri
yer alan cihazlardan herhangi birinde görülebilecek Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Ulusal Bilgi Bankasına
bir arıza, tüm sistemin verimliliğine ket vurmaktadır. yapılmakla birlikte, söz konusu bilgi bankası Avrupa
Örnek vermek gerekirse tanı ve tedavi süreçlerinin çapında en kapsamlı ve kullanım alanı en geniş kayıt
primer bileşeni olan ölçüm süreçlerinde kullanılan bir sistemi olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca önümüz-
cihazda görülecek bir sıkıntı, ölçüm süreçlerinin ak- deki yıllarda hayata geçmesi planlanan Ürün Takip
samasına, iş yükü oluşmasına ve bütüncül olarak ser- Sistemi’yle tıbbi cihazların tekil olarak takip edilmesi
vislerde aksamaların yaşanmasına yol açacaktır. Buna planlanmaktadır.
ek olarak sağlık kurumlarında çok fazla bulunması
elzem olmayan –röntgen cihazı- gibi tedavi süreçle-
rinde etkin olarak kullanılan bir cihazda görülebile-
cek bir sıkıntı bütün süreçlerin sekteye uğramasına,
dolayısıyla sağlık hizmetlerinin kalitelı ve hızlı bir
şekilde sunulmasına engel olacaktır. Bu noktada, tıb-
bi cihazlar arasındaki girdi-çıktı ve süreklilik ilişkisi
tedavi süreçlerinin kalitesini maksimize eden önemli
bir husustur.
1. Tıbbi cihazlar fonksiyonlarını aşağıdaki yollardan hangi- 6. Aşağıdakilerden hangisi tedarik süreçlerinin değerlen-
siyle gerçekleştirir? dirilmesinde kullanılan bir indikatörün özelliklerinden biri
a. Farmakolojik değildir?
b. Fiziksel a. Öngörülebilir olması
c. Metabolik b. Sayısal olması
d. İmmünolojik c. Somut olması
e. Tedavi d. Doğrulanabilir olması
e. Ölçülebilir olması
2. Tıbbi cihazlarla ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır? 7. Bir tıbbi cihazın sağlık tesisi envanterine kaydı yapılırken
a. Fayda/risk oranı hasta lehine olmalıdır. aşağıdakilerden hangisi gerekli öncelikli bilgilerden biri de-
b. “CE” işareti taşımalıdır. ğildir?
c. İnsan üzerinde araştırmaları yapılabilir. a. Marka
d. Yaşam döngüleri çok uzundur. b. Model
e. Piyasaya arz sonrası klinik takibi vardır. c. Biyomedikal tanımı
d. Çalışma prensibi
3. Aşağıdakilerden hangisi bir sağlık teknolojisinin tedarik e. Kullanım yeri
sürecinin Planlama ve İhtiyaç Analizi iş adımının bir parçası
değildir? 8. Aşağıdakilerden hangisi, tıbbi cihazların etiketlenme
a. Tedarik planlama için çalışacak bir ekibin belirlen- materyallerinden biridir?
mesi ve görevlendirilmesi a. Sim kart
b. Çalışma planının belirlenerek ihtiyaç analizi konu- b. Kare kod
sunda gerekli verilerin toplanması c. Wi-Fi etiket
c. Finans kaynağı doğrultusunda ihtiyaçlar arasında en d. Numerik kart
uygun olanına göre planlama yapılması e. Sim-ID kart
d. Stratejik ürün / hizmetlerin tespit edilmesi
e. Belirlenen liste ve özelliklere göre referans fiyat / yak- 9. I. Aktif RFID, okuyucudan aldığı elektromanyetik dal-
laşık maliyet ve zaman planlamaları çıkarılması galar ile aktifleşerek iletişim sağlar.
II. Pasif RFID etiketlerin maliyeti daha düşüktür.
4. Aşağıdakilerden hangisi Bailey’inin “Beş Doğru” ilkesi III. Aktif RFID, hareket takibi için kullanılabilir.
içerisinde yer almaz? Etiketleme yöntemleri ile ilgili yukarıdaki ifadelerden han-
a. Doğru kalite gisi doğrudur?
b. Doğru planlama a. Yalnız I
c. Doğru ücret b. Yalnız II
d. Doğru yer ve zaman c. II-III
e. Doğru miktar d. I-III
e. I-II-III
5. Aşağıdakilerden hangisi tedarik sürecinin izleme iş adı-
mında gerçekleştirilecek faaliyetlerden biridir? 10. Aşağıdakilerden hangisi tıbbi cihazlara uygulanan “tek-
a. Planlanan ödemelerin gerçekleştirilmesi nik hizmet” türlerinden biri değildir?
b. Ürün Değerlendirmelerinin Yorumlanması a. Temizlik
c. Tüketim Malzemelerinin Stok Yönetimi b. Bakım
d. Tedarik Sürecini Değerlendirme c. Onarım
e. Sevk Öncesi Değerlendirmelerin Tamamlanması d. Kalibrasyon
e. Montaj
Yaşamın İçinden Okuma Parçası

Tıbbi Cihaz Kongresi’nde yerli üretimin artırılmasına dik- Tıbbi Cihazlar Sektörünün Yaşam Bilimleri ve İmalat Sa-
kat çekildi nayi Bakımından Önemi
İzmir Çeşme’de düzenlenen kongrede dört gün boyunca tıbbi Dünya Sağlık Örgütü, tıbbi cihazları yaşam bilimleri ve sağ-
cihaz sektörünün dünü, bugünü ve geleceğe ilişkin projeleri lık hizmetleri çerçevesinde bölgesel ve ülkesel olarak mevcu-
masaya yatırıldı. diyet, erişilebilirlik, uygunluk ve hizmet olarak satın alınabi-
Sağlık Bakanlığı’nın himayelerinde Tüm Tıbbı Cihaz Üretici lirlik (4 A’s -Availability, Accessibility, Appropriateness, and
ve Tedarikçi Dernekleri Federasyonu (TÜMDEF) ve Türkiye Affordability) unsurları bakımından çok önemli bir bileşen
Sağlık Endüstrisi İşverenleri Sendikası (SEİS)’nın öncülü- olarak kabul etmektedir.
ğünde, Ege Tıbbi Malzemeciler Derneği tarafından organi- Tıbbi cihazlar kategori, tip, model, karmaşıklık, uygulama,
ze edilen IV. Ulusal ve I. Uluslararası Tıbbi Cihaz Üretici ve kullanım, kullanıcı vb. pek çok unsur bakımından olağa-
Tedarikçileri Kongresi 27-30 Eylül 2012 tarihleri arasında nüstü farklılıklar göstermektedir. Birçok zaman da cihazın
Çeşme Altın Yunus Resort&Thermal Hotel’de gerçekleştiril- yaşam ömrü hesaplamalarında, toplum sağlığı bakımından
di. İlki 2-5 Şubat 2006 tarihleri arasında Çeşme-İzmir’de yak- özellikle bütünsel sağlık koruma süreçleri ve aşamaları olan
laşık üç yüz katılımcı ile ikincisi 7-10 Şubat 2008 tarihlerinde önleme-klinik tedavi (araştırma, tanı, tedavi, takip ve reha-
Kemer-Antalya’da ve üçüncüsü 17-20 Şubat 2011 tarihlerin- bilitasyon yönetimi) prosedürlerindeki konumu değil, yeni
de Kundu-Antalya’da düzenlenen kongrenin dördüncüsüne versiyonlarının piyasaya sürülerek ürün ömrünün kısaltıl-
ilgi büyüktü. Kongre; sektörün içinde bulunduğu durumun ması esas alınmaktadır.
değerlendirilmesi ve yaşanan sorunlara çözüm önerileri- Bu durumda da yukarıda sayılan mevcudiyet, erişilebilirlik,
nin ilgili tarafların katılımı ile tartışıldığı uygun bir ortam uygunluk ve hizmet olarak alınabilirlik gibi temel gerekler
sağladı. Kongrede, tıbbi cihaz sektöründeki üretici, ithalat- göz ardı edilmektedir. Aynı tür bir cihazın yeni modelinin
çı, bayi vb. firmaların temsilcileri, sivil toplum kuruluşları, piyasaya çıkış zamanı, bir önceki versiyonun daha operatör
üniversiteler ile ilgili kamu kurum yetkilileri bir araya geldi. tarafından uygun şekilde ve yaygın kullanılmasına ve bu
Sektörle ilgili son gelişmeler konuların uzmanları tarafından konuda bir yönetim sisteminin tam olarak yerleştirilmesine
katılımcılara aktarılarak, sorunlar ve çözüm önerileri tartı- zaman bırakılmadan olabilmektedir.
şıldı. Bu yıl ilk kez uluslararası olarak düzenlenen kongrede, Özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde bu neden-
yurt dışındaki sivil toplum kuruluşu yetkilileri, yabancı firma lerle yeterli sağlık hizmetinin yaygın olarak sunulmasında
temsilcileri, uzmanların katılımıyla yurt dışındaki sektörel kısıtlar gözlenmektedir. Sağlık sistemlerinin vazgeçilmez bir
gelişmeler ve uygulamalar hakkında bilgi aktarımı da sağlan- bileşeni olan tıbbi cihazlarla ilgili yapılan bu eleştiriler bir
dı. Kongre çerçevesinde SCA ve Kenmak firmaları da stant yana bu sektörün imalat sanayi teknoloji gelişimi ve ülke ye-
açarak ürünlerini tanıtma fırsatı buldular. TÜMDEF Başkanı nilikçilik sistemleri bakımından önemleri çok büyüktür.
Kemal Yaz ve Ege Tıbbi Malzemeciler Derneği Başkanı Recai Tıbbi cihazlar sektörünü değişik yönleri ile önemli kılan baş-
Arslan, Gala Gecesi’nde kongre sponsorlarına birer teşekkür lıca unsurlar şunlardır:
plaketi takdim ettiler. • İlaç Sektörü ile birlikte Yaşam Bilimlerinin ve Sağlık Sek-
törünün vazgeçilmez bir öğesidir.
Eylül 2012 • Tüm imalat sanayine yenileşim açısından önemli katkılar
sunar ve yüksek katma değer içerir.
Kaynak: http://www.medikalplus.com/saglik/549-tbbi-cihaz- • Yüksek büyüme hızı ile ekonomilerin dinamik sektörle-
kongresinde-yerli-ueretimin-artrlmasna-dikkat-cekildi.html rinden biridir.
• Fikri haklar kapsamında patente konu olan buluşların en
fazla yapıldığı sektördür.
• Tıbbi cihazlardaki gelişmeler, bir yönü ile ilaç endüstrisi
gibi temel bilim ve araştırmalardan, diğer yönüyle de ma-
kine imalat sanayi gibi uygulamalı bilim ve araştırmalar
ile fabrika ortamındaki mühendislik çözümlerinden ol-
dukça etkilenmektedir.
• Nitelikli işgücü istihdamı yaratır.
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

• Pazar büyüme hızı yüksektir (yaklaşık %10) ve pazar 1. b Yanıtınız yanlış ise “Tıbbi Cihazın Piyasaya Arz ve
trendlerinde ortalamanın üzerinde bir performans sergi- Öncesi Geçirdiği Evreler” konusunu yeniden gözden
lemektedir ve bu nedenle ekonomiye dinamizm getirir. geçiriniz.
• Krizlerden etkilenmez. 2. d Yanıtınız yanlış ise “Tıbbi Cihaz Tedarik Süreçleri”
Bu çok önemli katkılar yanında değinildiği gibi hastalar konusunu yeniden gözden geçiriniz.
bakımından erişim, maliyetin karşılanabilmesi gibi bazı 3. c Yanıtınız yanlış ise “Tıbbi Cihaz Tedarik Süreçleri”
zafiyetler ya da hem geliştirme ve hem de uygulama sü- konusunu yeniden gözden geçiriniz.
reçlerinde disiplinler arası ve çok aktörlülük gerekleri gibi 4. b Yanıtınız yanlış ise “Tıbbi Cihaz Tedarik Süreçleri”
sağlanması durumunda önemli fırsat ve güç, sağlanama- konusunu yeniden gözden geçiriniz.
ması halinde ise zayıflık ve tehditler içeren özellikler de 5. d Yanıtınız yanlış ise “Tıbbi Cihaz Tedarik Süreçleri”
taşımaktadır. Bu kapsamda dikkat edilmesi gereken un- konusunu yeniden gözden geçiriniz.
surlar kapsamında öne çıkan ana başlıklar şöyledir. 6. a Yanıtınız yanlış ise “Tıbbi Cihaz Envanter Yönetimi”
• Ulusal Sağlık sistemlerinden herkesin eşit olarak yarar- konusunu yeniden gözden geçiriniz.
lanma çabalarında erişim ve zamanlama olarak en fazla 7. d Yanıtınız yanlış ise “Tıbbi Cihaz Envanter Yönetimi”
sorun yaşanan unsurlardan biridir. konusunu yeniden gözden geçiriniz.
• Geliştirme aşamalarının başarısı ve geliştirilen tıbbi ciha- 8. b Yanıtınız yanlış ise “Tıbbi Cihaz Envanter Yönetimi”
zın yaygın kabulü, kamu, klinisyenler, hastalar, araştırma- konusunu yeniden gözden geçiriniz.
cılar, mühendisler, uygunluk değerlendirmeciler, sermaye 9. c Yanıtınız yanlış ise “Tıbbi Cihaz Envanter Yönetimi”
sağlayıcılar vb. çok geniş bir aktör grubunun ve malzeme, konusunu yeniden gözden geçiriniz.
makine, elektrik vb. birçok disiplinin ortak çalışması ile 10. a Yanıtınız yanlış ise “Tıbbi Cihaz Teknik Hizmet Yö-
doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle tıbbi cihaz sektörü; netimi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
a. Çok disiplinli: Bir dizi bilimsel ve teknolojik gelişmeyi ya-
kından izlemek zorundadır. Multidisipliner olması içer-
diği katma değeri arttırmakta ancak ortaya çıkarılmasını
zorlaştırmaktadır.
Tıbbi cihazlardaki gelişmeler, tıptaki temel araştırmalardan
ve ilaç sektöründeki Ar-Ge faaliyetlerinden diğer yönüyle de
makina imalat sanayi gibi uygulamalı bilim ve araştırmalar-
dan; hatta fabrika ortamındaki mühendislik çözümlerinden
etkilenmektedir.
b. Çok aktörlü: Geliştirme aşamalarının başarısı ve geliş-
tirilen tıbbi cihazın yaygın kabulü, kamu, klinisyenler,
hastalar, araştırmacılar, mühendisler, uygunluk değer-
lendirmeciler, sermaye sağlayıcılar vb. çok geniş bir aktör
grubunun ortak çalışması ile doğrudan ilişkilidir.
Kaynak: KİPER, Mahmut, 2013, Dünyada ve Türkiye’de Tıb-

bi Cihaz Sektörü ve Strateji Önerisi.

Sıra Sizde 1 nelik aksiyonların zamanında alınması sağlanır. Söz konusu
Tıbbi cihazların pahalı birer ekipman olması hasebiyle her- bu izlenebilirlik mekanizması doğrultusunda envanter oluş-
hangi bir arıza veya verimsizlik durumunda bu cihazların turma, RFID ve karekod teknolojilerinden faydalanma gibi
yeniden tedarik edilmesi hem kurum dengeleri hem de ma- çözümlere başvurulmaktadır.
liyet etkinlik bazında hatalı bir hamle olacağından, söz ko-
nusu bu ekipmanların koruyucu ve periyodik bakımlarının
yapılması, bu cihazlarının veya ikamelerinin yeniden tedari-
kiyle oluşacak muhtemel kamu zararlarını engelleyebileceği Yararlanılan Kaynaklar
gibi bu cihazların işlerliğini yitirmesi akabinde oluşacak iş Tıbbi Cihazlara Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberi, Sağlık
yükünü de minimize edecektir. Ayrıca bu cihazların bakım Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2007.
ve onarımlarının zamanında yapılması etkin hizmet sunumu Vücuda Yerleştirilebilir Aktif Tıbbi Cihazlar Yönetmeliği.
noktasında tedavi sürekliliği sağlayacaktır. Tıbbi Cihaz Yönetmeliği.
Vücut Dışında Kullanılan Tıbbi Tanı Cihazları Yönetmeliği.
Sıra Sizde 2 Medical Device Tehcnical Series – Procurement Process
Etkin bir tıbbi cihaz tedarik süreci, teknik tedarik süreçleri Resource Guide (2011). World Health Organization
uzman tedarik personeli tarafından uluslararası standart- (WHO), Geneva Switzerland.
larda, açık ve hesap verilebilir bir çalışma dâhilinde yürü- ‘How to Manage’ series of health care technology guides no.
tülmeli, bu süreçler doğrultusunda finansman kurumları 3. (2005). St Albans, Ziken International, Leves UK.
tarafından güven duyulan, kredi sağlanabilen, doğru kaynak Procurement strategies for health commodities (2006).
yönetimi ile teminler gerçekleştirilmeli, sağlık profesyonelle- United States Agency for International Development
rine kaliteli malzeme ve cihazlar sağlamalı, çalışan ve hasta (USAID), Arlington USA.
güvenliğini sağlamalı ve en önemlisi, hastaların doğru ve et- Monitoring and evaluation indicators for assessing logistics
kili bir sağlık hizmeti almasına imkân sunmalıdır. Böylelikle systems performance (2006) United States Agency for
tıbbi cihazlar sağlık hizmet sunumuna yönelik tüm paydaşlar International Development (USAID), Arlington USA.
için etkili, hizmet sunumunun hızını, kalitesini ve etkinliğini Compendium of country examples (2008). Organisation
artıran önemli birer ekipman olma görevini sürdürürler. for Economic Cooperation and Development, Paris
France.
Sıra Sizde 3 UN procurement practitioner’s handbook (2006). United
Verimli bir tıbbi cihaz tedarik sürecinde teknoloji ve cihaz Nations (UN), New York USA.
değerlendirme, planlama ve ihtiyaç analizi, tedarik, kurulum, Sağlık Teknolojisi Değerlendirme Yönergesi (2013). Sağlık
işletmeye alma ve izleme süreçlerinin başarılı bir şekilde yü- Araştırmaları Genel Müdürlüğü, Ankara Türkiye.
rütülmelidir. Böylelikle söz konusu süreçler ışığında tedarik Teşekkür:
edilen tıbbi cihazlar etkin sağlık hizmet sunumu çalışma- Katkılarından dolayı Uz.Ecz. İrem Mühürcü, Dr.Bio. Adem
larına entegre edilebilir ve bu noktada, etkin sağlık hizmet Ünal, Biyomedikal Mühendisleri Bilal Beceren, Celal Niyazi
sunumu teknolojik manada desteklenmiş olur. Tedavi süreç- Ok, Ömer Faruk Kuru, Serhat Aladağ ve Sümeyye Nalbat’a
lerinde tıbbi cihazların önemi ve etkinliği dikkate alındığın- teşekkür ederim.
da, doğru ihtiyaca yönelik, doğru yöntemlerle tedarik edilen
doğru maliyetli cihazlar kümülatif sağlık hizmet giderlerinde
pozitif sonuçlara da yol açmaktadır.
Sıra Sizde 4
Ulusal ve uluslararası standartları karşılayan etkin hizmet
sunumu için kullanılan tıbbi cihazların –teknik ve idari ma-
nada- izlenebilir olması önem arz etmektedir. Tıbbi cihazla-
rının kullanım ömrünün maksimize edilmesi için ilgili tıbbi
cihazlara ilişkin herhangi bir sorun çıkması durumunda,
izlenebilirlik mekanizması sayesinde, söz konusu cihaza yö-
Sözlük 217
Sözlük
Dideoksi “Sanger” dizileme: Yöntemin temeli DNA repli-
A kasyonuna ve modifiye dideoksinükleotidlerin (ddNTP)
Absorbsiyon: Emilim.
bağlanması durumunda, yeni sentezlenen zincirin uza-
Alel: Bir karakter üzerinde aynı yada farklı yönde etkili ola-
masının durmasına dayanmaktadır. ddNTPler (ddATP,
bilen iki veya daha fazla genlerden herbirine denir.
ddGTP, ddCTP, ddTTP) fluoresan işaretlidir ve DNA’da
Amplifikasyon: Ontogeni ve filogenide yapısal ve görevsel
bulunan serbest 3’-OH gurubuna bağlanıp sentezi dur-
kompleksliğin gittikçe artırılması yönündeki değişiklik-
durur. DNA parçacık boylarındaki farklılıklar otomatize
ler. Bir nükleik asit parçasının kopya sayısının in vitro
dizi analizi sistemlerinde tespit edilir.
ya da konak hücresi içinde fazla üretilerek arttırılması.
Diploid: 2n kromozom takımı.
Analog: Özdeş.
DNA (Deoksiribonükleik asit): Canlı organizmaların yapı
Annealing: Primerlerin DNA’nın açılmış sarmal yapısında,
ve fonksiyonlarından sorumlu genleri kodlayan ve ge-
eşleniği olan bölgelere bağlandıkları aşamadır. Tm (çift
netik bilginin kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlayan
ipliğin ayrılma ısısı), DNA nın çoğaltılacak bölgesindeki
molekül.
baz içeriğine (A, G, C, T) bağlıdır.
DNA mikrodizilim: DNA mikroçip, DNA çip, gen çip, ge-
Anjioplasti: Dar damarın genişletilmesi.
nom çip, genellikle her biri bir geni temsil eden, ayrı ayrı
Artefakt: Görüntüyü bozan istenmeyen görüntüler.
küçük katı yüzeye kovalent bağlarla sabitlenmiş binlerce
Asit: hidrojen iyonlarını (proton) veren maddedir. Asitler
DNA parçacıkları topluluğudur. DNA mikroçipleri di-
ekşi bir tada sahiptir, mavi turnusol kağıdını kırmızıya
ğer biyolojik mikroçiplerden (örneğin protein veya an-
çevirir ve bazlarla birleşerek tuzları oluşturur.
tikor mikroçipi) tek farkı DNA’yı ölçmesi veya algılama
ATP: Adenozin Trifosfat, canlıların direkt olarak kullandığı
sisteminin bir parçasını DNA’nın oluşturmasıdır. Nicel
hücresel enerji Molekülüdür.
veya nitel ölçümler zorlayıcı şartlar (İng. highstrin-
gency) altında seçici DNA-DNA veya DNA-RNA etki-
B leşimi ve florofor tabanlı algılama esaslarına dayanmak-
Balzam: Genel olarak odunsu bitkilerden elde edilebilen re- tadır. DNA mikroçip teknolojisi çoğunlukla gen ifadesi
çine ve bu reçine kullanılarak yapılan malzeme. profilini çıkarmada, yani aynı anda çok sayıda genin ifa-
Baz: Suda çözündüğü zaman hidroksil iyonu veren bileşik- de düzeyinin gözlemlenmesinde veya karşılaştırmalı ge-
tir. Kırmızı turnusolu maviye dönüştürür. nomik hibridizasyon çalışmalarında kullanılmaktadır.
DNA polimeraz: DNA ipliğine deosiribonukletoidlerin ek-
C-Ç lenmesini sağlayan enzim. Mg++ vb iyonları kofaktör
Cervical collar: Boyunluk. olarak kullanır.
Çoklu (Multipleks) PCR: Birden fazla primer çifti kulla- Döllenme: Yumurta ve spermlerin birleşmesine denir.
nılarak tek tepkimede birçok hedef bölgenin aynı anda
çoğaltılması işlemidir. 1988’de Chamberlian ve ark. tara-
fından tanımlanan çoklu PCR, delesyonları, mutasyon-
E
Elektrolit: Çözeltide yüklü partiküllere yani iyonlara ayrı-
ları ve polimorfizmleri içeren birçok DNA analizlerinde
lan ve çözeltiden elektrik akımının geçmesini sağlayan
uygulanmaktadır.
madde.
Elektroforez: Farklı boyutlardaki moleküllerin elektrik yük-
D lü bir ortamda ayrılmaları ve analiz edilmeleri için kul-
Delesyon:
lanılan tekniktir.
Dedektör: Görüntü alıcı.
Eş zamanlı PCR: Floresan işretleyiciler kullanılarak, gerçek
Denatürasyon: Protein ya da nükleik asidlerin ikincil ve
zamanlı olarak DNA ya da RNA nın analizinin yapıldığı
üçüncül yapılarını kuvvetli asid, baz, inorganik tuzlar,
ve miktarının tespit edildiği tekniktir. Flouresan sinyali
organik çözücüler (alkol, kloroform) ve ısı gibi dış et-
PCR ürün miktarı ile doğru orantılı olarak artmaktadır.
kenlerle kaybetmeleri durumudur. Bu sayede DNA’nın
Hassas ve hızlı bir PCR yöntemidir.
çift sarmal yapısı açılarak tek iplikli hale gelir.
Etidyum Bromür (EtBr): DNA molekülüne çapraz bağlar ile
Deoksiriboz: Ribozdan bir oksijen atomu eksik olan beş
bağlanarak yapısını bozan mutajenik kimyasal madde.
karbonlu bir şekerdir. DNA’nın bileşenlerinden biridir.
F İyon: Pozitif (katyon) ya da negatif (anyon) elektrik yükü

Filtre: Akışkan olan sıvı yada gazı süzmeye yarayan gö- taşıyan bir atom ya da atom grubu.
zenekli madde. Akışkandaki asıltı, çamursu ya da katı İyonizasyon: Molekülün parçalanıp, atom veya radikalleri-
maddeleri ayırmaya yarar. ne ayrılması.
Floresans: Farklı dalga boyunda radyasyon absorbe eden bir
maddenin ışık salması, eksite edilmiş singlet durumun J
temel duruma bozunması sırasında meydana gelir. Isıya Jel: Katı faz içerisinde sıvı fazın yayıldığı koloidal sistem.
bağlı olmayan çok hızlı bir olaydır.
Flowmetre: Akımölçer. K
Foton: Elektromanyetik radyasyon partikülü, bir kuan tum- Karışım: Değişik oranda birleşebilen iki ya da daha fazla
luk ışınsal enerji. cins atom ya da molekül içeren çözelti.
Kromatin: DNA molekülü ile histon ve non histon protein-
lerden oluşan iinterfaz kromozlarıdır.
G Kolimatör: X-ışınının sınırlanması için kurşun bariyer
Gen: Kalıtımın temel birimi olup özel bir polipeptid zinciri- Kolloit: İki fazlı bir sistemdir. Parçacık büyüklüğü 1-100
nin amino asit sırasını şifreleyen DNA kesimidir. milimikron olan bir faz, ikinci fazın içinde dağılmıştır.
Genom: Bir organizmanın tüm kalıtsal bilgisi, genetik bil-
gisinin tamamı. Kodlayan ve kodlamayan DNA/RNA M
bölgelerini içerir. Manometre: Hava basıncını ölçmeye yarayan bir alettir.
Genomik: kodlayan tüm. Herhangi bir canlının bütün ya- Matriks: Dijital görüntüyü oluşturan elemanların içinde bu-
pısal ve işlevsel fonksiyonlarını genlerini teker teker ta- lunduğu ortam.
nımlayarak bu genlerin birbirleri ve çevre ile etkileşim Metabolomik: Biyokimyasal süreçlere katılan metabolitle-
ve iletişimlerini, zaman, yer ve miktar olarak üretim ve rin sistematik çalışılmasıdır. Belirli bir zaman diliminde
aktivasyonlarının kontrolünü bütünsel olarak incele- dokularda, hücrelerde ve fizyolojik sıvılarda lipid, kar-
yen ve ortaya çıkan bilgiyi bilgisayar veritabanlarında bohidratlar, vitaminler, hormonlar ve diğer hücre bile-
işleyen, anlamlandıran ve saklayan bilim dalı olarak şenlerinden ortaya çıkan küçük moleküllü metabolitle-
tanımlanır. Genomik sayesinde farklı organizmalara ait rin yüksek verimli teknolojiler kullanılarak saptanması,
genetik bilgiler karşılaştırılabilmekte, organizmalar ara- miktarının belirlenmesi ve tanımlanmasıdır.
sındaki benzerlikler evrimsel düzeyde araştırılabilmek- Mikrokalsifikasyon: Milimetreden küçük kalsifikasyonlar
te ve organizmaların ürettikleri proteinlerin çeşitleri, Mikron: Metrik sistemde bir ölçü birimi. Bir milimetrenin
sayıları ve bunların fonksiyonları hakkında bilgi sahibi binde biri.
olunabilmektedir. Çalışma alanlarına göre genomik Mutasyon: Genomik DNA dizisinde kalıcı ve kalıtılan de-
yapısal ve fonksiyonel genomik olmak üzere iki gruba ğişiklik.
ayrılmaktadır.
N
Nodül: Yuvarlak lezyonlar.
H
Network: Verilerin bir ortamdan başka bir ortama aktarıl-
Hibridizasyon: Melezleme, nükleik asit melezleme. Hibri-
dığı bilgisayar ağı.
dizasyon ile DNA-DNA, DNA-RNA, RNA-RNA melez-
leri oluşturulabilir.
Homojen: Bütün birimleri aynı yapıdai, aynı nitelikte olan.
O
Oligonükleotid: Polimeraz zincir reaksiyonunda veya prob
Humidifer: Nemlendirici.
olarak kullanılmak üzere, 8-50 bp uzunluğunda sentez-
lettirilen kısa DNA molekülü.
İ
İç içe (Nested) PCR: Amplifikasyon özgünlüğünü arttırmak
ve özgün olmayan primer bağlanmasını azaltmak için
P
PCR (Polimeraz zincir reaksiyonu): Kısa bir DNA veya
kullanılan iki aşamalı PCR dır. Birinci PCR sonucunda
RNA dizisinin iki yanına uygun oligonükleotid primer
oluşan elde edilen tüm amplikonlar, ikinci PCR için ka-
dizileri kullanılarak primer uzatma ve DNA polimeraz
lıp nükleotid molekülleri olarak kullanılır.
ile DNA sentezi basamaklarının defalarca tekrarlanması
İn vitro: Laboratuvar koşullarında yapılan çalışmalardır.
sonucu başlangıç dizisinin amplifikasyonu ile sonuçla-
İn vivo: Canlı organizmada yapılan çalışmaları anlatır.
nan moleküler genetik tekniği.
Sözlük 219
Pirodizileme: DNA replikasyonu sırasında açığa çıkan piro- S-Ş
fosfatın ATP’ye dönüştürülmesi ve ATP’nin aktive ettiği Sintilasyon: Pırıldama.
bir enzim aracılığı ile oluşan ışığın ölçülmesine bağlı Stenoz: Darlık.
olarak, yeni sentezlenen DNA’nın dizisinin belirlenme- Ters (Reverse) Transkripsiyon: Polimeraz Zincir Reaksi-
sine dayanan bir yöntemdir. yonunun bir şeklidir. RNA’nın çoğaltılması gerektiği
Piksel: Resim elementi zamanlarda kullanılan bir yöntemdir. Öncelikle ters
Polimorfizm: Populasyonda %1 veya daha fazla sıklıkta gö- transkriptaz enzimi ile tek iplikli RNA çift iplikli eşlenik
rülen DNA dizi değişiklikleri. DNA’ya dönüştürülür.
Primer: Tek iplikli DNA kalıbına hibridize olarak DNA Ters (Reverse) transkriptaz: RNA bağımlı DNA polimeraz,
polimerazın kalıba komplementer DNA sentezletilmesi RNA molekülünü kalıp olarak kullanarak eşlenik DNA
amacı için serbest DNA ucu sağlayan oligonükleotid. (cDNA) sentezleyen enzimdir.
Prob: Moleküler genetikte, hibridizasyon sonucu komple- Tomografi: Kesitsel görüntü.
menter bir diziyi tesbit eden işaretlenmiş bir DNA veya Transkriptomik: Genomdan yazılım ile oluşan mRNA ifa-
DNA dizisi. delerinin eş zamanlı incelenmesidir. Bir örnekte bulu-
Proteomik: Belli bir zamanda belli bir yerde bulunan tüm nan RNA miktarına bağlı olarak, genlerin seçilmiş bir
proteinlerin yapılarını, yerleşimlerini, miktarlarını, alt grubunun veya tamamının anlatım düzeyini ölçmeyi
translasyon sonrası modifikasyonlarını, doku ve hüc- hedeflemektedir. Transkriptom, bir hücredeki tüm RNA
relerdeki işlevlerini, diğer proteinlerle ve makro mole- moleküllerini ifade eder; mRNA, rRNA, tRNA ve kod-
küllerle olan etkileşimini aydınlatır. Proteomik, dinamik lamayan RNA’lar.
bir terim olup farklı koşullarda hücre, doku veya vücut
sıvılarındaki proteinlerin kantitatif analiz teknolojisi V
olarak tanımlanır. Kıyaslamalı proteomik ise iki farklı Virüs: Nükleik asitten oluşan bir merkeze ve bunu etrafın-
durum arasındaki (normal ve hastalık, yaşlı ve genç) da bir protein kılıfına sahip küçük mikroskobik tane-
ekspresyonun karşılaştırılmasına dayanır. ciklerdir.
Proton: Bütün atom çekirdeklerinde bulunan pozitif elekt- Voksel: Volüm element.
rik yükü ve bir nötronunkine eşit kütlesi olan temel
partikül.
Puar: Hava pompalamak veya sıvı çekmek için kullanılan içi
hava dolu dışı lastik yuvarlak alet.
R
Radyonüklid: Gama ışını yayan çekirdekler.
Regülator: Ayarlayıcı.
Replikasyon: DNA eşlenmesi, DNA molekülünün birebir
iki eş kopyasının üretilmesi ile sonlanır. Hücre bölün-
mesi de DNA replikasyonuna bağlıdır. Replikasyon iki
yönlü ilerler ve her bir zincir kalıp olarak sürece katılır
sonuç olarak da yarı korunumlu replikasyon mekaniz-
malarıyla mükemmele yakın kopyalar üretilir.
Rekonstrüksiyon: Ham görüntülerden yeniden görüntü
oluşturma.
Rezolüsyon: Çözünürlük.
RNA (Ribonükleik asit): Deoksiriboz yerine riboz taşıyan
ve DNA kalıbı üzerinden oluşturulan nükleik asit.
Dizin 221
Dizin
A Etidyum bromür 55, 59
Absorbans 22 Etüv 17, 25
Adenozin 5’ fosfosülfat (APS) 63
Agaroz jel elektroforezi 17, 55, 59 F
ALARA 78 Falkon tüpü 9, 25
Ambu 116 Faz kontrast mikroskobu 39
Amplifikasyon 53-57 Fırça 9, 25, 39
Amyant tel 7, 25 Film 43, 79, 80, 83, 91, 93
Analog dijital çevirici (ADC) 83 Floresan 41, 42, 55-57, 61, 62, 65
Apiraz 63, 64 Florofor 57
Aspiratör 113, 121, 139, 140, 147 Floroskopi 97
Atp sülfürilaz 63 Flowmetre 112, 113, 135, 136
Fret (fluorescence resonance energy transfer) 57
B
Baget 7, 25 G
Balon ve balon joje 7, 25 Gama ışını 77, 95-97
Beher 4, 7, 11 Gantri 84, 85
Bileşen 43, 61, 135, 158, 159, 162, 167, 168, 173-176, 180, Glukometre 111
195, 200, 212 Görüntü alanı 36, 40
Bilgisayarlı tomografi 77, 84, 158 Görüntü alıcı 77, 91, 92
Bleyt 107 Gradyan sargılar 87
Buhner hunisi 9 Grid 79, 82, 95
Bunzen beki 6, 8 Güç kaynağı 59, 84, 85
Büret 8
H
C-Ç Havan ve tokmağı 9
C kollu floroskopi 83 Hedef 53-57, 65, 68, 73, 92, 101, 169, 203
Çeker ocak 6, 14, 15 Hibridizasyon probları 57
Humidifer 112, 113
D Huni 9, 70
Dalga boyu 39, 41, 42, 78 Hücre 39-43, 47, 52, 53, 65, 66, 70, 78
Damlalıklı şişe 8
Dedektör 77, 83, 84, 85 I-İ
Defibrilatör 105, 106, 139, 150 Isıtıcı tabla 18
Derin dondurucu 15, 25 Işık mikroskobu 18
Desikatör 6, 8, 25, 26 Işık mikroskobu 40, 42
Diyafram 35, 40, 44, 81 İnce ayar vidası 33
DNA 17, 22, 50-57, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 68, 69, 70, İntraosseoz tabanca 111, 112
71, 72, 73, 74 İntravasküler 90, 101
DNA izolasyonu 70 İyonizasyon 98
dNTP 53, 62, 63, 68
Doppler 89 K
Kan şekeri ölçüm cihazı 111, 121
E Karaciğer 66, 86, 89
Elektroforez 17, 18, 25, 26, 55, 59-62, 68 Karanlık alan mikroskobu (ultramikroskop) 40
Elektroforez sistemi 59 Kardiyopulmoner resüsitasyon 106
Elektrokardiyografi cihazı 110, 121 Kaset 92, 133
Elektron 32, 42-44 Kemik 41, 43, 78, 85, 88, 89, 94, 95, 111, 112, 120, 147
Elektron mikroskopları 32, 44 Kesit alma 7, 36
Ependorf tüp 9, 25 Kızaklı mikrotom 18
Eş zamanlı (real-time) PCR 56 Kolimasyon 96
Kondansör 34 Poliakrilamid jel 59

Konsol 144 Preparat hazırlama 36
Kontrast 32, 35, 39, 44, 77, 81, 85, 88, 90-92, 127 Puar 5, 11, 117
Korotkoff sesleri 117
Kronometre 9, 25 R
Kurşun 43, 78-81, 85, 87, 93, 97, 209 Radyasyon 171
Lam 7, 10, 34, 36, 37 Radyofrekans 77
Lamel 7, 33, 36, 38 Rentek manevrası 123
Laringoskop 107, 116, 135 Replikasyon 52, 53
Lusiferaz 63 Revers transkriptaz 56
Lusiferin 63 Röntgen 77, 79, 81-83, 142, 207
M S-Ş
M-mode 89 Saat camı 13, 25
Makrovida 33 Sallayıcı (shaker) 20
Mamografi 77, 91, 93, 97 Santrifüj 8, 9, 20, 21, 25, 38
Manyetik karıştırıcı 18, 25 Sedye 114, 115, 118, 119, 120
Manyetik rezonans 77 Sitokastik etki 78
Maşa 10, 12, 25 Soğutmalı santrifüj 21
Maxam-Gilbert yöntemi 60 Spatül 5, 13
Meme kanseri 76, 91, 93 Spektrofotometre 22, 25,
Mezür 10, 25 Spinal immobilizasyon 115
Mikroarray 64, 66 Stereomikroskop 32
Mikropipet 10, 12 Su banyosu (benmari) 22
Mikropipet ucu 10, 25 Support 13, 25, 173, 176
Mikroskop 7, 10, 31-34, 36-41, 132, 143 SYBR Green I 57, 58
Mikrotom 18, 25 Şale 13, 25
Mikrovida 33
Mitoz bölünme 51 T
Moleküler İşaret Fenerleri 58 Tampon çözelti 59
Monitör 81, 94, 108, 109, 122, 133, 135, 138, 144, 151 Tansiyon aleti 117, 118, 209
Mutasyon 55, 56, 57, 60, 62, 78 Terazi 6, 18
Nemli Froti Yöntemi 37 Termocycler 24, 25
Nükleotid 54, 62, 63, 64 Termometre 6, 14, 19, 22
Ters (reverse) transkripsiyon PCR (RT-PCR) 56
O-Ö Tesla 87
Objektif mercekleri 33 Tungsten 42, 133
Obstetrik 90
Oksijen sistemi 112, 116, 123 U-Ü
Otoklav 19, 25, 140 Ultraviyole mikroskobu 41
Öze 6 Üç boyutlu 38, 43, 84, 93, 95, 96, 144, 145
P V
PCR 24 Ventilatör 110, 122, 123, 135, 136, 138, 151
Petri kabı 12, Vorteks 24, 25
Ph 19, 20
Ph metre 19, 20 X
Piksel 85 X-ışını 77-80, 82-86, 93-95, 97, 207, 209
Pipet 10, 11, 12
Pirodizileme 62, 63 Y
Pirofosfat 62, 63 Yan etki 88
Piset 12, 13 Yansıma 77, 97
Polarizasyon mikroskobu 40

Tibbi̇ Ci̇haz Ve Malzemeler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tibbi̇ Ci̇haz Ve Malzemeler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3219

TIBBİ CİHAZ VE MALZEMELER

Copyright © 2015 by Anadolu University

Grafik Tasarım Yönetmenleri

Dil ve Yazım Danışmanları

Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Tıbbi Cihaz ve Malzemeler

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

Temel Laboratuvar Malzeme ve Cihazları.................................... 2 1. ÜNİTE

Mikroskop ve Mikroskop Türleri ................................................... 30 2. ÜNİTE

3. ÜNİTE İleri Moleküler Tanı, Tektik Cihaz ve Malzemeleri ...................... 50

4. ÜNİTE Tıbbi Görüntüleme Cihazları ....................................................... 76

6. ÜNİTE Ameliyathane Cihaz ve Malzemeleri ........................................... 124

Sağlık Bilişim Sistemleri .... ........................................................... 156 7. ÜNİTE

Tıbbi Cihaz Yönetimi..................................................................... 188 8. ÜNİTE

Cihazların Etiketlenmesi ...................................................................................... 205

Sözlük ........................................................................................... 217

Tıbbi bir laboratuvarda sizce hangi hizmetler verilir?

BAZI LABORATUVAR ARAÇ VE GEREÇLERİ

Resim 1.1 Resim 1.2

Resim 1.7 Resim 1.8

Falkon tüpü: Plastikten yapılmış, genellikle santrifüje dayanıklı, üzeri ölçeklendiril-

Resim 1.9 Resim 1.10

Lam: Bir mm kalınlığında dikdörtgen camlardır. Mikroskopta incelenecek objenin

Resim 1.13 Resim 1.14

Mikropipet: Mikrolitre hacimdeki çözeltileri çekebilmek için kullanılan ayarlanabilir

Resim 1.15 Resim 1.16

Numune şişeleri: Doku örneklerini saklamak üzere kullanılan, farklı hacimlerdeki

Resim 1.19 Resim 1.20

Petri Kabı Puar

Puar: Yumuşak plastikten yapılmış, üç çıkışlı malzemedir. Normalde bütün sıvıların

Resim 1.21 Resim 1.22

Termometre: Kinetik ölçümler ve diğer sıcaklığa hassas ölçümlerde, su banyosunda

BAZI LABORATUVAR CİHAZLARI

Sizce şehir şebeke suyunun içinde neler bulunabilir?

Resim 1.28 Distile su cihazı: Laboratuvarlarda

Resim 1.35 Resim 1.36

Otoklav: Kritik araçların kullanılabilmeleri steril olmalarına bağlıdır. Bu tür aletlerin

Resim 1.40 Sallayıcı (shaker): Hazırlanan deney tüple-

Spektrofotometre: Çözelti içindeki madde miktarını çözeltinin renginden faydalana-

Su banyosu (benmari): İçine su doldurulan, ısı yalıtımına sahip kapaklı araçlardır.

Otoanalizörün doğru ve güvenilir sonuçlar vermesi uygun şekilde çalıştırılması ile

Örnek proplar keskin oldukları ve bulaşıcı olması muhtemel materyallerle kirlen-

Temel bazı laboratuvar cihazlarını tanıyıp, ne amaçla

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Tablo 2.1 1 mm 1000 μm (mikrometre)

Hücrelerin boyutları sizce ne kadar olabilir?

Çıplak Göz, Işık

IŞIK MİKROSKOPUN BÖLÜMLERİ, KULLANIMI VE BAKIMI

Tablo 2.2 Merceğin Adı: Objektif Büyütmesi: Çalışma Uzaklığı:

Işık Mikroskobunun Kullanımı

• Preparat değiştirileceğinde veya inceleme sonlandırılacağında revolver yardımı ile

Elle Kesit Alma ve Preparat Hazırlama

Sürtme Preparat (Froti) Yöntemi

Yayma Preparat Yöntemi

Resim 2.9 Stereomikroskop (Binoküler)

Faz Kontrast Mikroskobu

Karanlık Alan Mikroskobu (Ultramikroskop)

Transmisyon (Geçirme) Elektron Mikroskobu (TEM)

Scanning (Tarama) Elektron Mikroskobu (SEM)

10. Mikroskoplar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi