Ünite 6.

Toplumsal Bir Sistem Olarak Okul

GR
S STEM KAVRAMI
TOPLUMSAL AÇIK B R S STEM OLARAK OKUL
Okul Örgüt Sistemi
Okulun Sistem Özellikleri
Okul Yönetimi
lar
i im Çevresi
Politik Uygulama Alan nda Okul ve Devlet
Okul Sisteminde Yönetici ve Lider
E itim Ö retim
Kültür
Toplumsal Bir Sistem Olarak Okul

S STEM KAVRAMI

De i ik anlamlar verilerek kullan lan sistem kavram yerine; yayg nl nda,

günlük ya olarak ifade edilebilir.

Birbirine ba ml ve kar l kl etkile imde bulunan bir tak m alt parçalardan olu an, ayn
zamanda daha büyük sistemlerin parças olarak i levde bulunan bütüne sistem denilmektedir.

Sistem denilen bütünü olu turan parçalara alt sistem, her sistemin ba l oldu u daha büyük
sistemlere de üst sistemler denir. En küçü ü d nda tüm sistemlerin alt sistemleri, en büyü ü
d nda tüm sistemlerin çerçevelerinden olu an üst sistemleri vard r.

Bütün sistemler varl klar n sürdürmek, kendilerine yüklenen görevleri ba ar yla yerine
getirebilmek için çevrelerinden bir tak m girdileri al rlar. Önceden belirlenen yöntem ve
ilkelere göre bunlar i ler ve çevrelerine ç kt lar verirler. Ç kt lar n i e yaray p yaramad n
saptamak, varsa eksikliklerini belirlemek amac yla dönüt almaya gereksinme duyarlar. Bir
ba ka ifade ile sistemin; örgüt, girdiler, dönü üm süreçleri, ç kt lar, geri bildirim ve içerisinde
bulunulan çevre olmak üzere alt temel si vard r.

Sistem olarak okul da çevresinden bir tak m girdiler al r, ald bu girdileri millî e itimin
genel amaç ve temel ilkelerine göre e itim ö retim sürecinden geçirerek topluma ç kt lar
verir. E itilmi insan gücü, bilgi ya da hizmet olarak nitelenen bu ç kt lar n i levsel olup
olmad hakk nda çevreden dönütler al n r. Dönütler do rultusunda, sistemin hangi sinde
de i im yap laca na karar verilir. Her sistemde oldu u gibi üretim amaçlar aras nda yer alan
ya da almayan ba ka ç kt larda olabilir. Okul sistemlerinde de her zaman istenen nitelikleri
ta yan bireyler yeti tirilemeyebilir. Bu durumda sistemin elden geçirilmesi ve çe itli
alanlarda iyile tirmelerin yap lmas na gereksinme duyulur.

Okulun toplumsal aç k bir sistem olmas ; okulun bir ülkede tüm vatanda lara aç k olmas ve
toplumdaki dönü ümlerden etkilenmesi ile toplumsal dönü ümü etkilemesi olmak üzere iki
temel nedene dayanmaktad r. Toplumsal aç k bir sistem olarak okulun yap ve i leyi ini
aç klayan temel de i kenler; okul örgüt sistemi, okul yönetimi, d payda lar, de i im çevresi,
politik uygulama alan nda okul ve devlet, okuldaki yöneticiler ile liderler, e itim ö retim
etkinlikleri ve kültür olarak anabilir.
Okul Örgüt Sistemi

Belirlenmi amaçlar gerçekle tirmek için bir araya gelerek güç birli i yapan insanlardan
olu an, çevrelerinden ald klar girdileri amaçlar do rultusunda i leyen ve çevrelerine uygun
ürünler veren toplumsal yap lara örgüt ad verilmektedir. Örgütün bir sistem olarak ele
al nmas onun istatistiksel olarak incelenmesini ve parçalara indirgenmesini sa layarak
çözümlenmesini kolayla t rmak, demektir

Okulun Sistem Özellikleri

Okul örgütü di er örgütlerle benzerlik göstermesine kar n, belirli aç lardan farkl l klar da
göstermektedir. Okul örgütünün di er örgütlerle farkl l klar ; okulun sahip oldu u özelliklere
dayand r lmaktad r.
Bu özellikler u biçimde aç klanabilir:

1. Okul, içerisinde yer ald ve etkinlik s n rlar n n belirlendi i bir çevrede yer al r:
2. Okul, i leyi ini sürdürmek için çevresinden bir tak m girdiler al r ve çevresine ç kt lar verir
3. Okulun gerçekle tirmeye çal t amaçlar vard r
4. Okul amaçlar n n gerçekle tirilmesi bir süreci gerektirir
5. Okul birbirine katk da bulunan pek çok alt sistemden olu ur
6. Okulun i leyi inde belli bir denge vard r
7. Okulun hareketi do rusal de il çemberseldir

Okul Yönetimi

E itim sistemini bir bütün olarak çözümlemeyi ve birle tirmeyi amaçlayan e itim
yönetiminin s n rl bir alana uygulamas olarak adland r lan okul yönetimi, okulu bir karar
alma birimi olarak görür. Okuldaki madde ve insan kaynaklar n n amaçlar gerçekle tirecek
biçimde harekete geçirilmesi ve e güdümlenmesi sürecine okul yönetimi denilmektedir. nsan
ve madde kaynaklar n n harekete geçmesi yoluyla ö rencilere istendik bilgi, beceri ve
davran lar bilimsel yöntemlerle kazand rabilmek ve insan kaynaklar n n kendini
gerçekle tirerek mutlu olabilmesini sa lamak; okul yönetiminin temel amac olmal d r.

Okul yönetimleri ve di er örgütlerin yönetimleri genel olarak benzerlik ta mas na kar n

belirli aç lardan farkl l k gösterir.

1. E itim hizmetinin üretilmesinde; ürünün üretilmesi belli bir süreci gerektirir. Üstelik
ürünün üretilmesinde hangisinin hangisini etkiledi i tam olarak belirlenemeyen pek çok
de i ken sürecin içerisinde yer al r. E itimin ç kt s toplumun girdisi oldu u için herkes bu
ürünle ilgilenir.

2. Okuldaki insan kaynaklar n n büyük bir ço unlu unun uzman olu udur.

3. Türk Millî E itim ile temel ilkeleri do rultusunda

de i ikliklere yan t vermek üzere bireylerin davran lar n de i tirmek ve yeni davran lar
kazand rmak okul yönetiminin temel amac d r. Amaçlar n aç k, kesin anlat mlara yer
vermemesi, onlar n standart biçimde gözlenmesini ve yans z yöntemlerle ölçülmesini
güçle tirmektedir. Bu da okul yönetimini di er örgütlerin yönetiminden ayr k lan üçüncü
özelliktir.

4. Okul örgütünün ürünü çevre taraf ndan be enilmese ve finansal olarak desteklenmese de
okul ya am n , devletten ald destekle sürdürür. Okul yönetimi bu durumda çevreye de il
devlete ba l olarak etkinliklerini sürdürür. Gerekirse çevrenin istem ve bask lar n göz ard
edebilir. Bu da okul yönetimini di er örgütlerin yönetiminden ay ran dördüncü özelliktir.

5. Yönetimin en çok yararland araçlardan birisi örgüt kültürüdür. Okul yönetiminin okula
ili kin bir okul kültürünü olu turma güçlü ü onu di er örgütlerin yönetiminden ayr k lan
be inci özelliktir. Okul yönetimini di er örgütlerin yönetiminden ay ran bu be özellik di er
toplumsal örgütlerle ka la t r ld nda okul örgütünün toplumsal aç dan farkl l klar n n da
alt n çizer.
D Payda lar

Aç k bir toplumsal sistem olarak okul kendi içinde i leyen yal t lm bir yap de ildir. Okul
bir ya am alan olarak içinde bulundu u sosyal çevrede, do rudan ya da dolayl olarak
ili kide oldu u payda lar yla etkile im halindedir. Ebeveynler, okul aile birlikleri, okul
koruma dernekleri, kamu kurumlar , belediyeler, özel sektör ve sivil toplum örgütleri
toplumla olan ili kilerinde stratejik bir yap olarak tan mlad klar okulla ileti im ve etkile im
halindedir. Bu ba lamda, okullar n ve d payda lar n aralar nda kurduklar ileti im ve
etkile im birçok amac n gerçekle tirilmesine dönük olarak yürütülür.

D Payda larla birli inde Okulun Amac :

layan e itim ö retim etkinliklerinin yak n sosyal çevrede sürdürülmesi,

amla okul ya am aras ndaki mesafenin kapat lmas na ili kin ortamlar
olu turulmas ,
am nda edindikleri becerilerin gerçek ya amda uygulanmas ve
peki tirilmesi,
lanmas ,
payda larca okula ili kin üretilen hizmetlerin kalitesinin beklentiler do rultusunda
artt r lmas ,
lar n okul toplu esi olarak kabul edildi i kurumsal anlay n n
yarat lmas .

Okulla birli inde D Payda lar n Amaçlar :

s ndan okul örgütleriyle yap lacak i birli inin amac , yerel halk n en önemli
gereksinmesi olan e itime katk sa lamakt r. Bu durum sosyal aç dan bölgesel geli meyi,
politik aç dan ebeveyn memnuniyetine dayanan bir oy potansiyelini temsil etmektedir.
s ndan de erlendirildi inde; okul, sivil toplum örgütlerinin
amaçlar n gerçekle tirmeye yönelik haz r örgütlenmi bir yap sunar.
Sivil toplum örgütleri okul örgütünü kullanarak ürettikleri hizmetin etkili ini ve kitlelere
ula arak tan nabilirliklerini artt rabilirler.
birlikleri ve okul koruma dernekleriyle do rudan çocuklar na yönelik
üretilen e itim hizmetinin kalitesi artt rmay amaçlar.

De i im Çevresi

Modernite ile birlikte toplumdaki de i im niteli i de de i mi ; sosyal de i im, h zl ve k sa

aral kl bir niteli e bürünmü tür. Geleneksel toplumlarda de i im nesiller boyu süren göreceli
olarak yava bir süreç iken modern toplumlarda de i im her bir nesil üzerinde etkili olan h zl
bir süreç olmu tur. Toplumsal aç k bir sistem olarak okul örgütleri bu de i im sürecinin tam
merkezinde yer almaktad r.

Okul toplumsal de i meyi; amaçlar , süreçleri ve yap s ile etkileyerek geli meye do ru bir
ivme yaratmaya çal rken, di er yandan de i im ve dönü üm süreçlerinden de
etkilenmektedir. Okulun de i im çevresi küresel, ulusal ve yerel ölçekte yer alabilir. Okulun
de i im çevresini etkileyen etmenlerden baz lar unlard r:
 i imler
erlerin ortaya ç k
üm ve tüketim biçimlerindeki de i me
im teknolojilerindeki dönü üm
örgüt, kurum ve birliklerin ortaya koydu u politikalar
i im
i im

itim örgütlerindeki de i im
i imler
Ülkenin k sa orta ve uzun vadede var olma stratejilerine ba l olarak ortaya ç kan de i im
n yaratt de i im
n n öngördü ü de i im
bütünle meyle ortaya ç kan de i im e ilimleri
n n ortaya koydu u de i im
i imler
i imler
s ndaki de i imler
u politikalar

s ndaki de i imler

Politik Uygulama Alan nda Okul ve Devlet

Toplumsal aç k bir sistem olarak okulun; amaç, i lev ve süreçlerini etkileyen bir di er
de i ken ise politik uygulama alan ve devlet düzenlemeleridir. Devlet, okul ve toplum
aras nda âdeta gizli bir sözle me vard r. Devlet okullar arac yla toplumsal yap y düzenler.
Bu anlam yla okulun politik alanda devlet taraf ndan düzenlenen i levlerinden baz lar
unlard r:

n n bir mikro modeli olarak vatanda kimli inin kazan ld stratejik

i levleri üstlenir.
deolojik olarak ülkenin siyasal sistemine ili kin bireylerde bir anlay yarat r.
kin de erler okulda kazand r l r.
n n bireylerce tan nd ve kabul edildi i mekânlard r.
taraf ndan olu turulan gelecekteki toplum kurgusunda yer alacak birey
becerileri okullarda kazand r l r.
olarak kazan lmas gereken sorumluluklar, haklar ve
beceriler okullarda kazand r l r. Politik sistemde seçim süreci, seçme ve seçilme ile ilgili
temel bilgi ve becerilerin kazand r lmas okulun i levleri aras nda yer al r.
gören olarak yer alacak bireylerin becerileri devlet taraf ndan belirlenir
ve okullarda kazand r l r.

Okul Sisteminde Yönetici ve Lider

Toplumsal aç k bir sistem olarak okulun üstlendi i i levlerin gerçekle tirilmesinde okul
yöneticili i ve liderlik temel de i kenlerden birisidir. Okul yöneticileri ve liderler okulun
sosyal, siyasal, ideolojik, kültürel ve ekonomik i levlerinin gerçekle tirilmesinde birinci
derecede sorumlu ki ilerdir ve okul ile toplum aras nda bir katalizör görevine sahiptirler. Bu
anlamda okul sisteminde yönetici ve liderlerin rol ve sorumluluklar n n irdelenmesi toplumsal
aç k bir sistem olarak okulun daha iyi anla lmas na katk sa layacakt r.

Okul Sisteminde Yönetici:

Okul yöneticisi, okulu bir sistem olarak alg lay p çözümleyebilen, okuldaki madde ve insan
kaynaklar n en verimli biçimde kullanarak, okulun amaçlar n gerçekle tirecek ekilde
harekete geçiren ve yasal yetkiye ba l olarak görev yapan ki idir.

Okul Sisteminde Lider Okul Yöneticileri: Yönetici olmak ve lider olmak birbirinden farkl
kavramlar olarak nitelendirilmektedir. Yönetici ve liderin ayr kavramlar olarak
kullan lmas n n alt nda yatan temel neden yöneticinin yetkiyi, liderin ise etkileme ve ikna
etme yetene ini öne ç karmas ndan kaynaklanmaktad r.

Okulun amaçlar n gerçekle tirebilen, yap s n ya atabilen, havas n koruyarak iç ve d

dinamikleri amaçlar do rultusunda harekete geçiren, insan kaynaklar taraf ndan benimsenen
ve de er verilen ki ilere okul lideri denilmektedir

Okul yöneticisinin de i ik liderlik rolleri; ö retimsel liderlik, etik liderlik, vizyoner liderlik,
ö renen liderlik ve dönü ümcü liderlik biçiminde anabilir.

Ö retimsel Liderlik:
Ö retimsel liderli in temel hareket noktas , ö retimin ve okulda daha güçlü de erleri öne
ç kartan bir misyonun geli tirilmesidir. Okulun temel misyonu ise ö renciler için daha kaliteli
ve nitelikli bir e itim vermektir. Ö retim sel liderlikte okulun tümüyle ö retime yönelik ve
üretken bir çevre olarak düzenlenmesi amaçlanmakta ve di er liderlik biçimlerinden farkl
olarak okul yöneticisine, ö retmenin ö retimsel davran lar na müdahale etme gücünü
vermektedir. Bu anlamda ö retimsel lider rolündeki okul yöneticisi, e itim programlar n n
haz rlanmas , uygun ö retim teknolojileri ve yöntemlerinin seçimi, çocuk ve ergenlik
psikolojisi gibi ö retimi do rudan etkileyen konularda ö retmenlere liderlik yapmaya çal an
ki idir.

Etik Liderlik:
Etik liderlik rolündeki bir okul yöneticisi okulun amaçlar n gerçekle tirmeye çal rken temel
etik de erleri dikkate al r. Ayr ca etik liderlik rolündeki bir okul yöneticisinin vicdani
sorumlulu u oldukça geli mi olup etik de erlere uyman n ayn zamanda toplumsal bir
sorumluluk oldu unun bilincini ta maktad r. Etik roldeki bir okul yöneticisi yaln zca
içerisinde bulundu u de erleri de il, küresel de erlerle ulusal ve yerel de erleri
ba da t rabilme yetene ine sahiptir. Bu anlamdaki bir okul yöneticisi okuldaki ö retmen ve
ö rencinin öykündü ü, model ald bir ki idir. Etik lider, okulun kültürel de erlerine ve
toplumsal de erlere ters dü en de erleri, okul ortam nda ya atmaz. Okulun etik de er ve
ilkelere uygun bir özel çevre olmas na özen gösterir.

Vizyoner Liderlik:
Vizyoner lider yaln zca dü ünceleriyle de il, duygular yla da izleyenleri yönlendirebilen
liderdir. E itim sisteminde, ö retim yöntemlerinde ve e itim teknolojilerinde meydana gelen
h zl de i meler, okul yöneticisinin vizyoner lider olarak stratejik kararlar vermesini
gerektirmektedir. Okul yöneticisinin vizyoner liderlik rolü, okullar gelece e ta yabilecek
kararlar alabilmektir. Okul yöneticisi payla lan bir vizyon olu turarak, okul i görenlerine
hedef koyarak, onlar n gücünü birbirini yok etme yönünde de il, okulun amaçlar n
gerçekle tirme yönünde harekete geçirmelidir.
Ö renen Liderlik:
Ö renen lider olarak okul yöneticisi ö retmenlik rolünü üstlenirken, hem ö renen hem de
ö reten olmak zorundad r. Çünkü e itim örgütleri ö renen ve ö reten örgütlerdir. Okulun
misyonu, okul ortam ndaki ö renmeyi sürekli geli tirmeye yöneliktir. Okul yöneticisinin
ö renen lider rolü, sürekli ö renmesini yan nda getirmektedir. Bu ba lamda kendini geli tiren
okul yöneticisi çevresindeki insanlar n geli imini ve kariyer yapmas n olanakl k labilir.
Ö renen liderler arac l yla gelece in liderlerinin, seçkin seçmenlerinin yeti tirilmesine katk
sa lanabilir.

Dönü ümcü Liderlik:

Dönü ümcü liderlik, örgütte ani ve etkili de i imi gerçekle tirmeye yönelik bir liderlik
biçimidir. Dönü ümcü liderin izleyenleri, lidere güvenirler, inan rlar, ba l l k ve sayg
duyarlar. Dönü ümcü liderlik, ö retmenleri özendiren, onlara dönü ümün co ku ve
heyecan n a layan, e itimde örgütsel yenile me aç s ndan kritik bir liderlik biçimi olarak
görülmektedir. Okul yöneticisinin dönü ümcü liderlik rolü, e itim sistemindeki okul süreç ve
yap lar nda köklü bir de i imin ba lat lmas na arac l k edebilir. Okul yöneticisi okul
kültürünü de i tirerek toplumun de i mesine de katk sa layabilir. Dönü ümcü lider
rolündeki okul yöneticisi, okul, lider ve çevre ili kilerine oldukça önem vererek okulun
de i im gereksinmesine yan t verir.

Okullar n toplumsal aç k bir sistem olarak amaçlar n geçekle tirmede etkili olan
de i kenlerden bir di eri de e itim program ekseninde gerçekle tirilen e itim ö retim
etkinlikleridir. E itim ö retim süreçleriyle; okul, toplumsal sisteme yönelik amaçlar n
gerçekle tirmek üzere süreçler tasarlar. Toplumsal yap da bireylerin sahip olmas gereken
problem çözme, analitik dü ünme, ele tirel dü ünme, yarat c olma, ara t rma becerileri ve
demokratik tutumlar e itim program ekseninde gerçekle tirilen etkinliklerle kazand r l r.
E itim ö retim süreçleri okulu bir sosyal sistem olarak bireyler arac l yla toplumsal sisteme
ba lar. Bu anlam yla politik uygulama alan , devlet, d payda lar ve okul yönetimi e itim
ö retim sürecini do rudan ve dolayl biçimde etkiler. E itim ö retim aln nda gerçekle tirilen
amaçlar da bu yap lar etkiler.

Kültür

Okulun toplumsal aç k bir sistem olarak i leyi ini belirleyen de i kenlerden bir di eri ise
kültürdür. Toplumsal aç k bir sistem olarak okul, sahip oldu u kültürle ve kültürün yeni
nesillere aktar lmas nda üstlendi i i levleriyle kültürel yap y etkiler ve kültürel yap dan
etkilenir. Bu ba lamda kültür de i keni; okul kültürü ve okulun toplumsal yap daki kültürel
eler üzerindeki etkisi olmak üzere iki biçimde irdelenebilir. Okul kültürü; ö rencilerin,
ö retmenlerin, okul yöneticilerinin ve tüm çal anlar n davran lar n etkileyen de erleri,
inançlar ve sembolleri ifade eder. Bunun yan s ra okul, toplumsal yap n n devam n
sa lamaya yönelik üstlendi i i levlerin bir gere i olarak toplumun sahip oldu u kültüre ili kin
de erleri yeni nesillere kazand ran bir yap olma özelli ini ta r.