Republic of the Philippines

NUEVA VIZCAYA STATE UNIVERSITY

Bayombong, Nueva Vizcaya
INSTRUCTIONAL MODULE
IM No.: 03-GEPAN1-1st SEM-2020-2021

College: Arts and Sciences

Campus : Bambang

DEGREE ABEN 2A, BSPA 1A, COURSE NO. GEPAN 1

PROGRAM 1B, 1C, BSBIO 2A
SPECIALIZATION COURSE TITLE Sosyedad at Literatura/Panitikang
Panlipunan
YEAR LEVEL 1st YEAR AND 2nd TIME FRAME 6 WK NO. 8-9 IM 04
YEAR Hrs NO.

I. PAMAGAT NG KABANATA
Karapatang Pantao

II. MGA PAKSA

Karapatang Pantao

III. PANGKALAHATANG TANAW

Tatalakayin sa kabanatang ito ang mga uri ng karapatan, konsepto ng paglabag ng karapatan, at ang
mga akdang pampanitikan na nagpapakita ng iba’t ibang karapatan, nalalabag man ito o natatamasa.

IV. MGA INAASAHANG BUNGA

Pagkatapos ng aralin, ang mga mag-aaral ay inaasahang:
1. Matukoy ang mga pahiwatig ng paglabag sa karapatang pantao sa akdang binasa.
2. Mapalalim ang pag-unawa sa sariling panitikan at ugnayan nito sa realidad ng lipunan.
3. Makasulat at makabigkas ng isang talumpati hinggil sa isyung panlipunan.

V. NILALAMAN

1. Uri ng Karapatan

a). Natural Rights- ito ang mga karapatang taglay ng bawat tao kahit hindi ipagkaloob ng Estado
b). Constitutional Rights- ito ang mga karapatang ipinagkaloob at pinangangalagaan ng Estado
c). Statutory Rights- ito ang mga karapatang kaloob ng binuong batas at maaaring alisin sa
panibagong batas

Indibidwal o Personal na Karapatan- ito ay ang mga karapatan nap ag-aari ng mga indibidwal na tao
para sap ag-unlad ng sariling pagkatao at kapakanan. Ang mga karapatang ito ay ang sibil at
pulitikal na karapatan, ang panlipunan, pangkabuhayan ay kultural na karapatan.
Panggruppo o Kolektibong Karapatan- ito ang mga karapatan ng tao na bumuo ng pamayanan
upang isulong ang panlipunan. Pangkabuhayan at pangkultural nap ag-unlad sa pamamagitan ng
paggamit ng kanilang likas na kayamanan at pagsusulong ng malusog na kapaligiran.

 Ang Pandaigdigang Deklarasyon ng Karapatang Pantao (Universal Declaration of Human

Rights o UDHR) ay nabuo at nilagdaan noong 1948. Ang Pilpinas ay nakalagda sa
deklarasyong ito kaya’t ang instrumentong ito’y dapat ipatupad sa ating bansa.

2. Mga Artikulo sa Saligang Batas ng Pilipinas na Kumikilala sa Karapatang Pantao

Ang karapatang pantao ng mga Pilipino ay maliwanag na nakasulat sa Saligang Batas ng 1987.
Sa dukomentong ito, ang mga karapatang pantao ay nasa Bill of Rights (Art. III); Pagboto (Art. V);
Deklarasyon ng mg Prinsipyo at Patakaran ng mga Estado (Art. II); Katarungang Panlipunan at
Karapatang Pantao (Art. XIII); Pambansang Ekonomiya at Patrimonya (Art. Xii); Edukasyon, Agham at
Teknolohiya, Sining, Kultura at Isports (Art. XIV).

Ang karapatang pantao na nakasulat sa Deklarasyon ng mga Prisipyo at Patakaran ng Estado

(Art. II) ay ang mga sumusunod:

NVSU-FR-ICD-05-00 (081220) Page 1 of 11

 Republic of the Philippines
NUEVA VIZCAYA STATE UNIVERSITY
Bayombong, Nueva Vizcaya
INSTRUCTIONAL MODULE
IM No.: 03-GEPAN1-1st SEM-2020-2021

 Pagpapahalaga sa dignidad ng isang tao at paggagarantiya ng buong respeto sa karapatang

pantao;
 Pagkilala sa karapatan ng pamilya at pagpapalakas ng pamilya;
 Pagsulong at pagbigay proteksiyon sa pisikal, moral, ispiritwal ay panlipunang kapakanan ng
mga kabataan;
 Pantay-pantay na karapatan sa harap ng batas ng mga kababaihan at kalalakihan;
 Pagsulong sa kalayaan at pag-unlad ng buwis; at
 Pagkilala at pagsulong ng mga karapatan ng mga pamayanan Kultural.

3. Konsepto ng Paglabag ng Karapatan

Ang paglabag sa karapatang pantao sa pangkalahatan, ay makikita kapag nilabag ng tao at ng

estado ang Saligang Batas ng Pilipinas at ang mga Pandaigdigang instrumento sa karapatang pantao.

Pisikal na Paglabag sa Karapatang Pantao – pisikal na paglabag ang turing kapag ang nasaktan ay
ang pisikal na pangangatawan ng tao. Ang pambubugbog, pagkitil ng buhay, pagputol sa anumang
bahagi ng katawan ay ilan sa mga halimbawa ng pisikal na paglabag. Maging ang sekswal na
pananakit tulad ng panghahalay at pagsasamantala ay isang pisikal na paglabag sa karapatang
pantao.

Sikolohikal at emosyonal na Paglabag sa Karapatang Pantao – ang pisikal na pananakit ay

nagdudulot ng ng trauma sa isang tao. Ito ang nagiging dahilan kaya nawawalan ng kapayapaan ng loo
bang isang tao at bumababa din ang pagtingin nya sa kanyang sarili. Maging ang pagsasalita nang
masama sa tao.

4. TATSULOK ng Buklod (Awit)

Totoy bilisan mo, bilisan moa ng takbo

Ilagan ang mga bombing nakatutok sa ulo mo
Totoy tumalon ka, dumapa kung kailangan
At baka tamaan pa ng mga balang ligaw

Totoy making ka, ‘wag kang magpa-gabi

Baka mapagkamalan ka’t humandusay dyan sa tabi
Totoy alam mob a kung ano ang puno’t dulo
Ng di-matapos-tapos na kaguluhang ito

Hindi pula’t dilaw tunay na magkalaban

Ang kulay at tatak ay di s’yang tunay na dahilan
Hangga’t marami ang lugmok sa kahirapan
At ang hustisiya ay para lang sa mayaman

Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok

Di matatapos itong gulo
Iligtas ang hininga ng kay raming mga tao
At ang darating munting bukid, ngayo’y sementeryo

Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok

Tulad ng dukha, nailagay mo sa tuktok
Hindi pula’t dilaw tunay na magkalaban
Ang kulay at tatak ay di syang dahilan

Hangga’t marami ang lugmok sa kahirapan

At ang hustisya ay para lang sa mayaman
Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Di matatapos itong gulo

Hindi pula’t dilaw tunay na magkalaban

Ang kulay at tatak ay di s’yang tunay na dahilan
Hangga’t marami ang lugmok sa kahirapan
NVSU-FR-ICD-05-00 (081220) Page 2 of 11
 Republic of the Philippines
NUEVA VIZCAYA STATE UNIVERSITY
Bayombong, Nueva Vizcaya
INSTRUCTIONAL MODULE
IM No.: 03-GEPAN1-1st SEM-2020-2021

At ang hustisiya ay para lang sa mayaman

Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Di matatapos itong gulo

Di matatapos itong gulo

Di matatapos itong gulo

5. Walang Panginoon ni Deogracias Rosario (Maikling Kwento)

Nang Makita ni Marcos sa kanilang lumang orasan na ang mahabang hintuturo ay malapit nang
sumapit sa ika-12 samantalang nakapako na sa ika-8 ang maikling daliri, hindi niya malaman kung
saan siya magtutungo. Isiniksik niya ang kanyang ulo kahi’t saan. Saka ang dalawa niyang hintuturo ay
ipinapasak sa butas ng kanyang tainga.

Ayaw niyang marinig ang animas. Ayaw niyang mapakinggan ang malungkot na palo ng bakal
sa malaking kampanang tanso sa kampanaryo ng simbahan sa kanilang bayan. Gayon man, kahit
saan siya magsiksik, kahit saan siya magtago, kahit na anong gawin niyang pagpapasak sa kanyang
tainga ay lalong nanunuot sa kanyang pandinig ang malingkot na tinig ng batingaw.

“Tapos na ba?” Tapos… ang sunod-sunod namang itinutugon ng kanyang ina na paniwalang-
paniwala hindi nga niya niririnig ang malungkot na animas.

“Ngunit, Marcos…” ang baling uli ng matandang babae sa anak. “Bakit ayaw mong marinig ang
oras na ukol sa kaluluwa? Iya’y nagpapagunita sa mga tao na dapat mag-ukol ng dalangin sa
ikaluluwalhati ng mga kaluluwang nasa kabilang buhay. Una-una’y ang iyong ama, ikalawa’y ang
kapatid mong panganay, ikatlo’y ang kapatid mong bunso, saka… saka si Anita.” Ang huling pangalan
ay binigkas na marahan at madalang ng matandang babae.

Si Marcos ay hindi kumibo. Samantalang pinapangaralan siya ng kanyang ina, ang mga mata
niyang galing sa pagkakapikit kaya’t nanlabo pa’t walang ilaw ay dahan-dahang sinisiputan ng ningas,
saka manlilisik at mag-aapoy.

Hindi rin siya sumasagot. Hindi rin siya nagsasalita. Subali’t sa kanyang sarili, sa kanyang
dibdib, sa kanyang kaluluwa ay may pangungusap, may nagsasalita.

“Dahil din sa kanila, lalung-lalo na kay Anita, ayaw kong marinig ang malungkot na tunog ng
batingaw,” ang sinasabi ni Marcos sa sarili. Kinagat niya ang kanyang labi hanggang sa dumugo upang
huwag ipahalata sa ina ang pagkuyom ng kanyang damdamin.

Akala ng ina’y nahuhulaan niya kung ano ang nasa loob ni Marcos. Sa wari ng matanda ay
nababasa niya sa mga mata ng anak ang lihim ng puso nito. Naiisip niyang kaya nalulungkot si Marcos
ay sapagka’t hindi pa natatagalang namatay si Anita. Ang magandang anak ni Don Teong, mayamang
may-ari ng lupang binubuwisan. Nalalaman ng ina ni Marcos na lahat ng pagsisikap nito sa bukid, lahat
ng pag-iimpok na ginagawa upang maging isang ulirang anakpawis ay ukol kay Anita. At siya’y
namatay! Naramdaman din ng ina ni Marcos kung gaano kakirot ngang maging malungkutin ang
kanyang anak. Ito ay kanyang ibig libangin. Ito ay nais niyang aliwin. Kung maaari sana’y mabunutan
niya ng tinik na subyang sa dibdib ang kanyang anak.

“Lumakad ka na Marcos, sa kubo nina Bastian. Tila may belasyon sila, o, baka kailangan ang
mabuting mang-aawit at manunugtog ng gitara,” ang sabi ng ina. “Walang pagsalang masasayahan ka
roon.”

“Si Inang naman,” ang naibulalas na lamang ni Marcos. Iyan lamang ang kanyang nasasabi
nang malakas. Sa kanyang sarili’y naidugtong niya na hindi masusukat ng kanyang ina kung gaano
ang pait para sa kanya ang pagkamatay ni Anita, palibhasa’y lingid sa kaalaman ng matanda ang tunay
na nangyari sa pagkamatay nito.

NVSU-FR-ICD-05-00 (081220) Page 3 of 11

 Republic of the Philippines
NUEVA VIZCAYA STATE UNIVERSITY
Bayombong, Nueva Vizcaya
INSTRUCTIONAL MODULE
IM No.: 03-GEPAN1-1st SEM-2020-2021

Kung nalalaman lamang ni Inang ang lahat, ang nasasabi niya uli sa kanyang sarili
samantalang minamasdan niya ang isang ulilang bituin sa may tapat ng libingan ng kanilang bayan, na
ipinapalagay niyang kaluluwa ni Anita, “disi’y hindi ako itataboy sa kasayahan.”
Pinag-uusapan pa lamang ng mag-ina nang umagang yaon ang malaki nilang kapalaran
sapagka’t mabuti ang lagay ng tanim nilang palay nang isang utusan sa bahay-pamahalaan ang
dumating taglay ang utos ng hukumang sila’y pinaaalis sa kanilang lupang kinatatayuan. Sinasamsam
ni Don Teong na ama ni Anita ang lahat ng lupa nilang sinasaka.
“Inang, matalim ba ang itak ko?” ang unang naitanong ng anak sa kanyang ina matapos
matunghayan ang utos ng hukuman.

“Anak ko!” ang palahaw na panangis ng matandang babae, sabay lapit sa leeg ng anak. “Bakit
ka mag-iisip nang gayon, tayo na lamang dalawa ang nabubuhay sa daigdig?”

Ang tinig ng matanda ay nakapagpalubag ng kalooban ng binata. Gayon man, sa harap ng

bagong pithaya ng may-ari ng lupang kanilang binubuwisan, ay isa-isang nagbabalik sa alaala niya ang
malungkot na kasaysayan ng kanilang lupang sinasaka.

Ang sabi’y talaging sa kanunu-nunuan ng kanyang ama ang naturang lupa. Walang sino mang
sumisingil sa kanila ng buwis at walang sinumang nakikialam sa anumang maging bunga ng kanilang
mga tanim, maging mais o tubo, o kaya’y maging anuman sa mga gulay na tanim nila sa bakuran.

Subali’t nang bata pa ang kanyang ama ay may nagsukat ng lupa sa sinasabing kanila.
Palibhasa’y wala silang maibabayad sa mananggol, ang pamahalaan ay nagkulang ng malasakit sa
kanilang karalitaan upang tangkilikin ang kanilang katwiran at karapatan. Sa wakas ay napilit silang
mamuwisan nang di nila makuhang umalis doon.

Noong bata pa si Marcos, ang bayad nila’y isang salapi lamang isang taon sa bawat ektarya ng
lupang kanilang sinasaka. Subalit nagtatagal, unti-unti na silang nababaon sa pagkakautang sa may
lupa dahil sa mga kasunduang ipinapasok sa pana-panahon, gaya ng takipan at talinduwa.

Kaya namatay ang ama ni Marcos ay dahil sa malaking sama ng loob kay Don Teong. Ang
kapatid niya’y namatay din sa paglilingkod sa bahay nito, at higit sa lahat, nalaman niyang kaya
namatay si Anita ay sapagka’t natutop ng ama nakipagtagpo minsan sa kanya sa loob ng halamanan,
isang gabing maliwanag ang buwan.

Saka ngayo’y paaalisin naman sila sa kanilang bahay at lupang binubuwisan?

Si Anita ay lihim na naging kasintahan ni Marcos, mahigit nang isang taon noon. Sapul nang
dumating si Anita sa kanilang bayan buhat sa pag-aaral sa isang kolehiyo ng mga madre sa Maynila, si
Marcos ay nagsimpan na ng malaking pag-ibig sa kanya. Alam ni Marcos ang kanyang kalagayan na
halos ay lumaki sa ibabaw ng kalabaw at sa pagtikin sa kanilang damo sa ilog.

Si Marcos ay natapos lamang ng katesismo sa iskuwelahan na silong ng kimbento sa kanilang

bayan at natutong sumulat sa pisara ng malaking numero. Ngunit gayon man, nagsikap siyang idilat
ang kanyang mga mata sa liwanag ng kabihasnan at pagkaunlad. Katutubo kay Marcos ang hilig sa
pagkatuto sapagka’t sa pag-anib niya sa mga samahang pambayan ay natuklasan niyang walang
mabuting paaralan kundi ang pahayagan.Walang aklat, walang pahayagan at lingguhan sa sariling
wika na hindi binabasa ni Marcos, kahit manghiram lamang kung wala na siyang ibili. Nagbasa rin siya
ng nobela at ibang akdang natutuhan niya sa wikang Tagalog o kaya’y salinwikang nito.

Lalo na nang magsimpan siya ng pag-ibig kay Anita, wala siyang inaalagata sa kanyang buhay
kundi balang araw ay maging karapat-dapat sa mga kamay ng anak ni Don Teong na may-ari ng lupa
nilang sanasaka. Isa pa’y bukod sa naniniwala siya sa kasabihan, “Ang lahat ng tao, kahit hindi
magkakulay ay sadyang magkapantay,” tinatanggap din niyang palasak ng kawikaang “Ang katapat ng
langit ay pusalian.” Dahil diyan kaya kahit bahagya ay hindi siya nag-atubili ng pagsisimpan ng pag-ibig
kay Anita.

At naibig naman siya ng anak ni Don Teong. Bakit hindi siya maiibig? Minsan si Anita ay
namangka sa kanilang ilog, gumiwang ang bangka at nahulog sa tubig. Si Marcos noon ay nasa lamo
at lihim niyang sinusundan ang bakas sa tubig ni Anita. Nang makita niya ang malaking sakuna ay
NVSU-FR-ICD-05-00 (081220) Page 4 of 11
 Republic of the Philippines
NUEVA VIZCAYA STATE UNIVERSITY
Bayombong, Nueva Vizcaya
INSTRUCTIONAL MODULE
IM No.: 03-GEPAN1-1st SEM-2020-2021

lumundag siya sa ilog at sa pamamagitan ng langoy na hampastikin ay inabot niya si Anita na

kumakamot sa ilalim ng ilog. Matapos niyang kalawitin ng kaliwa niyang bisig sa may baba ng dalaga
ay bigla niyang isinidaw ang dalawa niyang paa sa ilalim kaya’t pumaibabaw sila, at sa tulong ng
pagkampay ng kanyang kamay at pagsikad ng dalawa niyang paa ay nakasapit sila pampang.

“Marcos, matagal na naman kitang iniibig,” ang pagtatapat ni Anita sa binata, makaraan ang
ilang buwan buhat nang siya’y mailigtas.

Tatlumpong araw ang taning sa mag-ina upang lisanin ang lupang gayong ang sabi ay ari ng
kanilang ninuno at binubuwisan na nila at sinasamsam pa ngayon. At saka silang mag-ina ay
itinataboy. Sino ang hindi magdadalang-poot sa gayong kabuktutan.

Dahil sa kanyang ina, natutung magtiim si Marcos ng kanyang mga bagang. Kinagat niya ang
kanyang labi upang huwag mabulalas ang kanyang galit. Kinuyom niya ang kanyang mga kamay
hanggang matimo sa palad niya ang kanyang mga kuko.

Isang takipsilim nang marinig niya sa kampanaryo ng kanilang simbahan ang malungkot na
agunyas. Una muna ang malaking kampana saka sumunod ang maliit. Bang! Teng! Bang! Teng! Babae
ang nalagutang hininga. Maliit naman ang kanilang bayan upang malihim pa kung sino ang binawian
ng buhay. Wala siyang nalalaman na may sakit kundi si Anita. Dahil sa pagkatutop sa kanila isang
gabi, ang dalaga ay sinaktang mabuti ng ayon sa nagbalita kay Marcos ay mata lamang ang walang
latay.

Buhat noon ay nagkasakit si Anita. Araw-araw ay tumatanggap si Marcus ng balita. At nang

tangkain niyang dumalaw minsan ay hinarang siya ni Don Teong na may hawak na rebolber. Susuong
din sana si Marcos subalit nagdalawang-loob siya. Maaaring maging dahilan iyon ng bigla pang
pakamatay ng kanyang iniibig, bukod sa magiging subyang sa kanyang ina kung siya ay mawawala.

Ang huling dagok na ito sa kanya ni Don Teong ay isinaman na lamang niya sa talaan ng
pagmamalupit sa kanya ng mayamang may-ari ng lupa nilang binubuwisan, pag-agaw ng lupa sa
kanila. At saka noo’y pagtatangka pa sa kanyang buhay. Pinakahuli nga ang pagkamatay nang tuluyan
ni Anita na ayaon sa balita niya’y nalagutan ng hiningang siya ang tinatawag. Saka nitong huli ay
pagpapaalis sa kanilang lupang kinagisnan at pinagyaman sa tulo ng kanilang pawis na mag-anak.
Ngunit si Marcos, isang manggagawang hubog sa pilihan ng bagong panahon, lumaki ang
puso sa mga pagtitiis. Naging maluwag nga ang kanyang dibdib sa pagtanggap ng pang-aapi ng may-
ari ng lupa. Hanggang noong bago mamatay si Anita, akala niya’y maaari pa siyang makalunok ng
bagong pag-upasala ng itinuturing niyang panginoon. Datapwat nang tanggapin niya ang utos ng
hukuman na pinaaalis sila roon, talagang nagdilim ang kanyang isip. Noon pa’y naisip na niyang
gawing batas ang kanyang kamay, yamang hindi na niya matatamo ang katarungan sa hukuman ng
mga tao.

“Huminahon ka anak ko,” ang sabi ng kanyang ina. “Hindi natutulog ang Bathala sa mga maliliit.
Magtiis tayo.”

Hindi niya itinuloy ang paghahanap sa itak na matalas. Pagkakain niya ng agahan, nilibang niya
ang kanyang ina saka lumabas sa bukid. Gaya rin ng dati’y sinasakyan niya ang kanyang kalabaw na
lalong mahal niya sa lahat ng limang alaga niya. Lumabas siya sa bukid at hinampas niya ng tanaw
ang karagatan ng namumulang ginto. Pagdaramdam at panghihinayang ang ngumatngat sa kanyang
puso. Gaanong pagod ang kanyang pinuhunan upang ang palay niya’y magbunga ng mabuti? Saka
ngayo’y pakikinabangan at matutungo lamang sa ibang kamay.

Nagpapalatak si Marcos sa ibabaw ng kanyang kalabaw. Ibig mang pagdiliman ang isip kung
nagugunita nag utos ng hukuman, ang alaala naman ng kanyang ina’y walang inwan sa bahagharing
sumusugpo sa nababalang unos. Dadalawa na lamang sila sa daigdig at ayaw niyang pabayaan ang
kanyang ina; ipinangako niyang hahandugan ng kaligayahan ang nalalabing buhay nito, bago
malagutan ng hininga ang kanyang ama.

Dahil nga sa kanyang ina, kaya naisip niya ang kabutihan kung sila’y magsasarili: “Tutungo sa
hilaga at kukuha ng homestad. Kakasundo ng mga bagong magsasaka; paris ni Don Teong,
kailangang magkaroon din ako ng gayak paris niya.”
NVSU-FR-ICD-05-00 (081220) Page 5 of 11
 Republic of the Philippines
NUEVA VIZCAYA STATE UNIVERSITY
Bayombong, Nueva Vizcaya
INSTRUCTIONAL MODULE
IM No.: 03-GEPAN1-1st SEM-2020-2021

Kabalintunaan man ang sinabi ng anak ay hindi na nag-usisa ang ina palibhasa’y nababatid
niyang sa dibdib ng binata ay may halimaw na natutulog na hindi dapat gambalain upang huwag
magising. Wala siyang nalalaman kundi tuwing takipsilim, kung nakaligpit na ang mga tao sa nayon
ang buong kagayakan ay isinusuot ng kanyang anak saka lumalabas sa bukid. May dalawang linggong
gayon nang gayon ang ginagawa, hanggang isang araw ay tawagan siya ng pansin ng matanda.

“Marcos,” sabi ng matanda. “Dalawang linggo na lamang ang natitira sa ating taning ay hindi mo
ginagawa ang pakikipagtuos kay Don Teong… kung may magiging sukli man lamang tayo sa ating ani
ngayon?”

“Huwag ka pong mabahala, Inang,” sabi ni Marcos. “Nalaglag po ang dahon sa kanyang
kapanahunan.”

Talinghaga na naman ang sinabi ni Marcos.Gayon man may nagunita siyang isang bagay na
ibig niyang malaman sa anak.

“Bakit hindi iniuwi ang kalabaw sa bakuran?” Tinutukoy niya ang kalabaw na mahal na mahal
sa lahat ni Marcos.

Maaaring magpakahinahon si Marcos, subali’t ang huling kapasiyahan ni Don Teong ay

namukaw ng lahat ng kanyang pagtitimpi. Ayaw niyang gumamit ng dahas, subalit…

Nagunita niya ang sinabi ni Rizal. “Walang mang-aalipin kung walang magpapaalipin.”
Napailing siya sa harap ng gayong masaklap na katotohanan. Patung-patong na ginagawang
pamamaslang sa kanya ni Don Teong – takalang dapat kalusin. Nagunita rin ni Marcos ang marami
pang I bang kasama,katulad din niya, na sa kamay ng mayamang si Don Teong ay walang iniwan sa
mga leeg ng manok na unti-unting sinasakal hanggang makitil ang hininga sa hangad na mahamig na
lahat ang kayamanang gayong minana sa kanilang mga ninuno ay iba ngayon ang may-ari at
nagbubuwis pa.

“Kailangang maputol ang kalupitang ito!” Ang tila pagsumpa sa harap ng katalahagang
ginawa ni Marcos.
“Bakit ka bumili ng pulinas, gora, suwiter, at latigo anak ko?” ang tanong ng matanda kay
Marcos, isang araw na dumating siyang pagod na pagod sa naturang dala-dalahan.

Ang totoo, ang naturang kalabaw ni Marcos ay nakapugal sa hangganan ng lupang sarili ni
Don Teong. Kung takipsilim ay isinusuot na lahat ni Marcos ang pulinas, gora, at ang suwiter, saka dala
ang latigong katulad ng pamalo ni Don Teong. Pagdating niya sa pook na kinapupugalan ay saka
aasbaran ng palo ang kalabaw hanggang sa ito’y umuungol na ang alingawngaw ay abot hanggang sa
kalagitnaan ng bayan. Kung dumating siya’y dinaratnan ang kaniyang ina matuwid ang pagkakaluhod
sa harap ng isang maitim na Santo Kristo sa kanilang silid na naiilawan ng isang malaking kandila.

“Salamat, anak ko, at dumating ka,” ang sasabihin na lamang ng matanda.”Akala ko’y
napahamak ka na.”

Si Don Teong ay may ugaling maglibot tuwing hapon sa paligid-ligid ng kanyang lupa. Ang
ipinanganganib ng ina ni Marcos ay baka makasalubong ito at ang kanilang panginoon, ay hindi
makapagpigil ang isa’t isa. Nalalaman din ng matandang babae na laging may dalang rebolber sa
baywang ang mayamang asendero buhat nang magkaroon ng alitan dahil sa lupa, kaya lagi niyang
inaalaala ang pag-alis-alis ni Marcos.

Subalit isang hapon, samantalang payapang inhahanda ng mag-ina ang kanilang pag-alis,
walang inwan sa putok ng bulkan ang balitang kumalat sa bayan na si Don Teong ay namatay sa
pagkasuwag sa kalabaw. Sinabi ng mga nakakita na pagkakita pa lamang ng kalabaw kay Don Teong
ay tila may sinumpang galit sapagka’t bigla na lamang sinibad ang matanda at nasapol ang kalamnan
ng sikmura ng matulis na sungay ng hayop. Pagkasikwat sa katawan ng asendero ay tumilapon pa sa
itaas at paglagapak ay sinalo naman ng kabilang sungay.

NVSU-FR-ICD-05-00 (081220) Page 6 of 11

 Republic of the Philippines
NUEVA VIZCAYA STATE UNIVERSITY
Bayombong, Nueva Vizcaya
INSTRUCTIONAL MODULE
IM No.: 03-GEPAN1-1st SEM-2020-2021

Ang katawan ni Don Teong ay halos lasug-lasog nang iuwi sa bayan, wasak ang suwiter sa
katawan at saka pulinas. Kumilos agad ang may kapangyarihan upang gumawa ng kailangang
pagsisiyasat subalit ang lahat ng matuwid ay nawalan ng halaga sa hindi kumukilos na ayos ng
kalabaw na animo'y wala sa loob ang ginawa niyang napakalaking pagkakasala.

Nang malamang kay Marcos ang kalabaw, bawat isa’y nakatinginan. Hindi nila malaman kung
papaanong ang poot ni Marcos kay Don Toeng ay napunta sa alaga niyang hayop.

Si Marcos ay nakatingin din sa orasan ng gabing yaon. Tatlong minuto nalamang ang kulang sa
ika-8 ng gabi. Hindi siya gumalaw, hindi siya nababahala.

Tumugtog ang animas. Hindi gaya ng dati ayaw niyang marinig ito. Sa halip na idalangin, ang
kaluluwa ng mga namatay, ang naisip niya’y ang matapang niyang kalabaw.

“Mapalad na hayop na walang panginoon,” ang kanyang naibulong.

6. 1959 ni Kislap Alitaptap mula sa “Duguang Lupa” ng KM64 Poetry Collective (Tula)

Hindi pa nakalalayo ang umaga sa paliligo

Nang sa kanya’y bumuhos ang balitang kumukulo.
Mula sa tungkong labi ng pasistang pangulo,
“Igawad na sa Maguindanao ang kamay ng Martial Law”.
Una nang inihain ang Writ of Amparo
Sa mga Ampatuan na kanyang kaalyado.
Writ of Habeas Corpus, ay isinilid din sa sako.
Mas Malala pa ito sa rimarim ng 1972
Ngunit katotohana’y di mabubura sa paligo
Ang deklarasyong ito ay matagal ng nilulto.
Ang pangulo nating ito ang pinuno ng warlodismo.
Iligtas ang kaalyado’t manatili sa pwesto. Ito ang layon ng Matial Law.
‘Di na nagbanlaw ang umagang naliligo;
Araw ay hinaharap, Tigmak ng ngalit ang noo!
Sukbit ang tapang tumungo sa munumento.
Katarungan,Kapayapaan! Tutulan ang Martial Law!
21 Disyembre 2009

7. Dekada ’70 ni Lualhati Bautista (Nobela/ Pelikula)

Ito ay tumatalakay sa hangarin ng isang babae na magkaroon ng sariling katangi-tanging

pagkakakilanlan at mga pangyayari sa buhay ng isang pamilyang nahagip sa kalagitnaan ng mga
magulong dekada noong 1970. Tinatalakay nito kung paano nakibaka ang isang mag-anak na nasa
gitnang antas ng lipunan, at kung paano nila hinarap ang mga pagbabago na nagbigay ng
kapangyarihanupang bumangon sa pamahalaang Marcos. Nagana pang sunod-sunod na pangyayari
matapos ang pagbomba ng Plasa Miranda noong 1971, ang pagkitil sa Batas ng Habeas Corpus, ang
pagpapatupad ng Batas Militar at ang walang anu-anong pagkadakip sa mga bilanggong pampolitika.
Nawalan ng katiwasayan ang mga mamamayan dahil sa paniniil ng rehimeng Marcos.

Si Julian, ang asawa ni Amanda, ay kakampi ng anak nilang lalaki sa mga gawain nitong
kumakalaban sa pamahalaan habang kasabayan namang tumatanging unawain ang kagustuhan ni
Amanda na makahanap ng hanapbuhay. Isang sundalong pandagat sa Estados Unidos ang
pangalawang anak na lalaki ni Amanda. Ang ikatlo naman niyang anak nalalaki ay nagsusulat naman
ng mga ipinagbabawal na mga sulating pampolitika na nagsisiwalat ng mga katiwalian. Ang ikaapat ay
naging biktima ng isang tiwaling kagawaran ng pulisya, habang isa pa lamang paslit na busnong lalaki
ang ikalima.

Napagmasdan ng isang babae sa katauhan na si Amanda Bartolome ang mga pagbabagong

ito na humubog sa dekada. Ina ng limang anak na lalaki si Amanda Bartolome. Habang nagsisilaki at
nagkaroon ng sari-sariling paniniwala, pananaw at buhayang mga anak na lalaki niAmanda, itinaguyod
naman ni Amanda ang kaniyang pagkakakilanlan bilang isang mamamayang Pilipino, ina at babae.
Ibinungad ng Dekado ’70 sa bagong salinlahi ng mga mambabasang Pilipino an gang salaysayin ng
NVSU-FR-ICD-05-00 (081220) Page 7 of 11
 Republic of the Philippines
NUEVA VIZCAYA STATE UNIVERSITY
Bayombong, Nueva Vizcaya
INSTRUCTIONAL MODULE
IM No.: 03-GEPAN1-1st SEM-2020-2021

isang mag-anak na nasa isang partikular na panahon sa kasaysayan ng Pilipinas. Ang nakahihikayat
na katangian ng nobela ay nakasalalay sa pag-unlad ng mga tauhan nito na kumakatawan sa bagong
henerasyon ng mga Pilipino. Ito ay isang kwento hinggil sa isang ina at sa kaniyang mag-anak, at sa
lipunang nakapaligid sa kanila. Isa itong salaysayin kung paano ang damdamin ng isang ina ay
napupunit sa pagitan ng panitik ng batas ang kaniyang mga katungkulan bilang ina.
Ito ay isang nobelang Pilipino na isinatitik ni Lualhati Bautista at isina pelikula noong 2002 na
pinangasiwaan ni Chito Rono na kinabituwinan ng mga artistang sina Vilma Santos, Christopher de
Leon, Piolo Pascual, Marvin Agustin, Kris Aquino, Ana Capri, Dimples Romana, Jhong Hilario, Carlos
Aggasi, Danilo Barrios, Carlo Munoz, Tirso Cruz III, Orestes Ojeda, John Wayne Sace, Marianne de la
Riva, Manjo del Mundo, at Cacai Bautista.

Tumanggap ang Dekada ’70 ng 11 gantimpala at 12 banggit ng pagkahalal. Ito ang opisyal
na lahok ng Pilipinas sa ika-76 na taunang Academy Awards para sa kategoryang pelikulang nasa
ibang wika.

Kintal-isip: “Ang karapatan ng bawat isa ay pahalagahan at ipaglaban tiyak

tunay na katarungan at kapayapaan makakamtan.”

VI. PANGKASANAYANG PAGKATUTO

1. Gawaing Pasalita
1.1 Sa pelikulang “Dekada ‘70”, piliin ang pinakapaborito mong linya, hindi lalagpas sa limang
pangungusap, at iakto ito, BIDYUHAN ang gagawing pag akto at ipadala sag mail ng inyong guro.
(violitabbawas@gmail.com)

Pamantayan sa Pagmarka
Kategorya Napakahusay (50- Mahusay (44-24) Katamtaman (23- Kailangan pang
45) 10) Pagbutihin (9-1)
Pagdala sa linya Angkop ang Angkop ang Hindi gaanong Hindi angkop ang
ekspresyong ekspresyong angkop ang ekspresyong
ipinapakita, ipinapakita, ekspresyong ipinapakita, hindi
nakaaagaw ng nakuha ang ipinapakita hindi nakuha ang
atensyon sa atensyon ng nakuha ang atensyon ng
tagapakinig at tagapakinig ngunit atensyon ng tagapakinig at
angkop ang galaw hindi lahat, tagapakinig at hindi angkop ang
sa napiling linya. angkop ang ilang hindi angkop ang galaw sa napiling
galaw sa napiling galaw sa napiling linya.
linya. linya.

2. Gawaing Pasulat
2.1 Sagutin ang mga sumusunod na katanungan.
1. Bakit responsibilidad ng bawat isa na magkaroon ng sapat na kaalaman sa karapatang
pantao?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
2. Ano ang gagawin mo kung sakaling nalabag ang iyong mga karapatan bilang isang tao?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
NVSU-FR-ICD-05-00 (081220) Page 8 of 11
 Republic of the Philippines
NUEVA VIZCAYA STATE UNIVERSITY
Bayombong, Nueva Vizcaya
INSTRUCTIONAL MODULE
IM No.: 03-GEPAN1-1st SEM-2020-2021

__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

3. Bilang isang kabataan, paano mo matutulungan ang mga taong natatapakan ang kanilang mga
karapatan?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
4. Ano sa palagay mo ang dapat pang gawin ng gobyerno upang mapabuti ang pagpapatupad ng
mga batas hinggil sa karapatang pantao?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
5. Sa maikling kuwento ni Deogracias Rosario na “Walang Panginoon”, sino ang mga maituturing
na Marcos sa kasalukuyang panahon?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
6. Ano ang masasabi mo sa kasalukuyang pagpapatupad ng batas hinggil sa karapatang pantao
sa ating bansa? May pagbabago bas a pagpapatupad nito sa ating panahon sa kasalukuyan?
Patunayan
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
2.2 Basahing mabuti ang isinasaad ng bawat bilang sa ibaba upang mapunan ng wastong sagot ang
mga kahon. 1. Pagtukoy- maglahad ng tatlong karapatang pantao.
2. Pagsukat- ilahad kung makakamit nga ba o hindi ng mga Pilipino.
3. Pagsusuri- suriin kung saan o para kanino nga ba ang karapatang ito.
4. Pagpapahusay- ano sa palagay mo ang dapat pa nating gawin upang mapagbuti ang karapatang ito.
5. Pagkontrol- sa inyong palagay paano pinananatili o pinapangasiwaan ng pamahalaan ang
karapatang ito?
1. Pagtukoy 2. Pagsukat 3. Pagsusuri 4. Pagpapahusay 5. Pagkontrol

NVSU-FR-ICD-05-00 (081220) Page 9 of 11

 Republic of the Philippines
NUEVA VIZCAYA STATE UNIVERSITY
Bayombong, Nueva Vizcaya
INSTRUCTIONAL MODULE
IM No.: 03-GEPAN1-1st SEM-2020-2021

VII. TAKDANG ARALIN

Basahin ang mga sumusunod na katanungan at sagutin nang mahusay.
1. Paano nakatutulong ang mga akdang pampanitikan sa pagpapamulat sa mga tao ng kanilang mga
karapatan?
2. Kapag narinig mo ang mga salitang babae, lalaki, bakla o tomboy, ano ang iyong naiisip?

VIII. EBALWASYON

Panuto: Basahing mabuti ang sitwasyon sa ibaba, sagutin ito nang mahusay at hindi maligoy.

Sitwasyon: Ikaw ay kilalang abogado sa inyong bayan dahil sa iyong kahusayan sa pagpapanalo ng
kaso, naatasan kang ipagtanggol sa korte ang isang senador na napagbintangang nanggahasa at pumatay sa
isang dalagang anak ng isang magsasaka. Malaking pera ang nakahandang ibayad saiyo ng senador
maipanalo mo lamang ang kaso. Alam mong totoong siya ang gumahasa at pumatay sa dalaga. Ano ang
gagawin mo?
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________

IX. SANGGUNIAN

A Book/Printed Resources

Ang, J.G., et al. (2016) Literatura (21st Century Philippine & World Literatures). (Pahina 1-70). Mindshapers
Co., Inc., Rm. 108, Intramuros Corporate Plaza Bldg., Recoletos St., Manila
Ramos, B.F., et al. (2019) Panitikan ng Pilipinas. (Pahina 1-161). St. Andrew Publishing House, 369
Culianin, Plaridel, Bulacan
Saguinsin, I. DC.et. al, (2018) Ugnayan: Panitikan at Lipunan. (Pahina 1-341). St. Andrew Publishing House,
369 Culianin, Plaridel, Bulacan
Villafuerte, P.V., et al. (2000) Panunuring Pampanitikan (Teorya at Pagsasanay). (Pahina 2-48). Mutya
Publishing House, #12 P. Gomez St. Maysan, Valenzuela City

B e-Resources

Bautista, L. (2017, June 6). Grade 10 Aralin 3 ang Isyu ng Kahirapan. Retrieved November 12, 2019 from
https://www.slideshare.net/kheesa/grade-10-aralin-3-ang-isyu-ng-kahirapan
Binibini, C. (2017, November 5). Module 3 hamong pangkasarian. Retrieved November 3, 2019 from
https://www.slideshare.net/BinibiniCmg/module-3-hamong-pangkasarian
Pagsusulat sa Filipino ang Magpapasigla sa Panitikan ng Bansa. (2016, December 10). Retrieved August 15,
2019 from https://varsitarian.net/filipino/20161210/pagsusulat-sa-filipino-ang-magpapasigla-sa-panitikan-ng-
bansa-lumbera/
Mabait, M. (2014, July 9). Teoryang Pampanitikan. November 28, 2019 from
https://www.slideshare.net/GinoongGood/teoryang-pampanitikan-36790003

NVSU-FR-ICD-05-00 (081220) Page 10 of 11

 Republic of the Philippines
NUEVA VIZCAYA STATE UNIVERSITY
Bayombong, Nueva Vizcaya
INSTRUCTIONAL MODULE
IM No.: 03-GEPAN1-1st SEM-2020-2021

Maun, J. (2013, December 3). Ang Manggagawang Pilipino. Retrieved November 15, 2019 from
https://www.slideshare.net/joselitomaun03/ang-manggagawang-pilipino
Mga Akdang Pampanitikan. (2014, March 21). Date Retrieved August 15, 2019, from website
https://www.slideshare.net/timbangangelo/akda/
Mga Tips sa Pagsulat ng Sanaysay. (n.d.) Date
Panitikan ng Iba’t Ibang Lalawigan sa Pilipinas. (n.d.) Retrieved August 15, 2019 from
http://malacanang.gov.ph/75475-panitikan-ng-ibat-ibang-lalawigan/

Balangkas sa Paggawa ng Suring Papel. (2016, March 3). Retrieved August 15, 2019, from
http://gaytajemima.blogspot.com/2016/03/b-alangkas-sa-paggawa-ng-suring-tungkol.html/
Suring-basa ng Maikling Kuwento. (2017, March). Retrieved August 15, 2019 from
http://libosada11.blogspot.com/2017/03/ suring-basa-ng-maikling-kuwento-ang_28.html/

NVSU-FR-ICD-05-00 (081220) Page 11 of 11