3 KADEMELİ DİŞLİ KUTUSU

1.Dişli Kutusu İçin Bilinen Değerler:

Giriş devri: nm: 6000 d/d

Giriş momenti: Mm: 102.10-4 Nm
Çıkış devri: n: 95,49 d/d

2.Çevrim Oranlarının Hesaplanması:

Toplam çevrim oranı: i=nm/n

i=6000/95,49=62,8

3 kademe için çevrim oranlarını aşağıdaki formülleri kullanaraktan hesaplanır:

i1=0,55(i)0,55=0,55(62,8)0,55=5,36
i3=(i)0,32=(62,8)0,32=3,76
i=i1.i2.i3 i2=i/i1.i3=62,8/5,36 .3,76=3,12

3.Dişliler İçin Malzeme Seçimi:

Dişli malzemesi olarak tüm dişli hesaplarında St42 kullanılmıştır.St42’nin sürekli

mukavemet değerleri:
Yan yüzey mukavemeti: Hlim:290 N/mm2
Diş dibi mukavemeti: Flim:170 N/mm2

Diş dibi mukavemeti için: e em: Flim/S S:1,7 (emniyet katsayısı)

e em:170/1,5=100 N/mm2
Yan yüzey mukavemeti için: b em: Hlim/S S:(1,4)1/2 (emniyet katsayısı)
b em:290/(1,4)1/2=245 N/mm2

4.Dişlilerin Boyutlandırılması:

Dişli boyutlandırılması yapılırken sadece o kademedeki küçük dişlinin mukavemet

hesabı yapılacaktır.Eğer bir dişli mukavimse diğer dişilide mukavimdir.Bu yüzden bir daha
diğer dişli hesabına gerek yoktur.
Kullandığımız malzeme sertleştirilmemiş olduğundan hesaplarımızda yan yüzey
mukavemetine göre modüller belirlenecektir. Aşağıda verilen formül yardımıyla bir modül
hesaplanacak ve bu modülü kullanarak dişli mukavemet hesabı yapılarak dişilerin istenen
mukavemeti sağlayıp sağlamadığı kontrol edilecektir.

i  1 M d Cos 2  ( zM z H ) 2
m  3,6
3
i (b / m) z12 bem
2
 4.1. 1.Kademede Boyutlandırma:

Md1=Mm=102.10-4 Nm=10,2 Nmm

=0 (düz dişlilerde)
zM:malzeme faktörü
karşılıklı dişli çifti çelik-çelik olduğundan zM=271 (N/mm2)1/2
zH:yan yüzey form faktörü
x1+x2/z1+z2=0
=0 olduğundan tablodan zH=1,77

kutu şeklinde gövde içinde iyi yataklanmış ise: 15<b/m<20 değerleri kullanılır:
b/m=15 olarak kullanılacaktır.

Düz dişlilerde diş dibi kesilme sınırı z:17 olarak hesaplanırsa da diş dibi kesilmesi
kendini pratikte z:14 de kendini gösterir.Bu yüzden z1:16 olarak seçilmiştir.
Z2=ii.z1=16.5,36=86

Yeni çevrim oranı: ig=z2/z1=86/16=5,38

5.38  1 10,2(1,77.271) 2
m  3 3,6  0,31
5,38 (15).(16) 2 .( 245) 2

m:0,31 standart modül tablosuna göre bir üzeri olan m:0,4 olarak alınır.

Eksenler arası mesafe a0=m/2.( z2+z1)=0,4/2.(16+86)=20,4 mm

Eksenler arası mesafeyi a=20,5 mm olarak düzeltelim.Bunu da profil kaydırma
yöntemini kullanarak sağlayacağız:
Cosw=(a0/a). Cos0=(20,4/20,5).Cos20 ise w=20,8 dir.

ev0=0,014904 ve evw=0,016836 olduğuna göre:

x1+x2= (evw- ev0).(z1+z2)/2tg0=(0,016836-0,014904).(16+86)/ 2tg20
x1+x2=0,27 toplam profil kaydırma miktarı
x1=0,33 1.dişlide pozitif profil kaydırma uygulanacak
x2=-0,06 2. dişlide negatif profil kaydırma uygulanacak

taksimat daireleri:
d01=m.z1=16.0,4=6,4 mm
d02=m.z2=86.0,4=34,4 mm
diş başı daireleri:
da1=d01+2.m+2.x1.m=6,4+2.0,4+2.0,33.0,4=7,46 mm
da2=d02+2.m-2.x2.m=34,4+2.0,4-2.0,06.0,4=35,15 mm
diş dibi daireleri:
df1= d01-2,4.m+2.x1.m=6,4-2,4.0,4+2.0,33.0,4=5,704 mm
df2= d02-2,4.m-2.x2.m=34,4-2,4.0,4-2.0,06.0,4=33,4 mm
temel daireleri:
dg1=d01Cos0=6,4Cos20=6,01 mm
dg2=d02Cos0=34,4Cos20=32,33 mm
 profil kaydırılmış bir dişli mekanizması için kavrama uzunluğu:
r  rg21 
2
a1 ra22  rg22  aSin 3,732  32  17,632  16,17 2  20,5.Sin 20,8
e   2,09
Cos 0 Cos 20
kavrama oranı:=e/p=e/m=1,67
kavrama oranı 1,25’den büyük olması tavsiye edilmektedir.

Ft:döndüren dişliden döndürülen dişliye moment aktarılırken etkiyen teğetsel kuvvet

Ft=Md1/(d01/2)=10,2/(6,4/2)=3,19 N

Dişlinin mukavemet kontrolü:

a) Diş dibi mukavemetine göre:

Ft
e  K i K v K F K F YF Y
bm
Ki:işletme faktörü
Tahrik motoru olarak elektrik motoru kullanıldığından Ki=1,25
Kv:dinamik faktörü
V=w.2d01/120=6000.2.6,4.10-3/120=4,02 m/s ve dişli 8.kalite ise Kv=1 olarak
alınır.
KF:alın yük dağılım faktörü
KF:genişlik yük dağılımı
KF. KF=1 yaklaşık olarak alınabilir.

YF:dış form faktörü

z1=16 ve x1=0,33 olduğundan YF=2,52
b/m=15 olduğundan b/0,4=15 ise b=6 mm

Y:kavrama faktörü
Y=1/=1/1,67=0,6

e=3,19.1,25.1,25.1.2,52.0,6/6.0,4=3,147 N/mm2
e<e em olduğundan diş dibi mukavemetine göre mukavimdir.

b) Yan yüzey mukavemetine göre:

WHt i  1
b  Z H Z M Z
d 01 i
Ft
WHt  K i KV K H K H
b
Z:kavrama faktörü
=1,67 ve =0 olduğundan Z=0,886

KH:alın yük dağılımı faktörü

qL:yardımcı faktör Ft/b ve fe (dişli kalitesine göre kavrama hatası) parametreleriyle
bulunur.
qL=1 ve Z=0,886 olduğundan KH=1,29
 KH:genişlik yük dağılım faktörü
diş kalitesi 8’e göre KH=1,5

WHt=3,19.1,25.1.1,29.1,5/6=1,29 N/mm

profil kaydırılmış dişlide kavrama açısı değişeceğinden ZH değeri de değişir.

1,29 5,38  1
b  .1,73.271.0,886  203 N / mm2
6,4 5,38
b<b em olduğundan yan yüzey mukavemetine göre mukavimdir.

4.2. 2.Kademede Boyutlandırma:

Md2=Md1.d02/2(d01/2)=10,2.34,4/2.(6,4/2)=54,83 Nmm
z3=16 vez4=i2.z3=16.3,12=50
yeni çevrim oranı:i2g=z4/z3=50/16=3,13

3,13  1 54,83(1,77.271) 2
m  3 3,6  0,64
3,13 (15).(16) 2 .(245) 2

m:0,64 standart modül tablosuna göre bir üzeri olan m:0,7 olarak alınır.
a0=m/2.( z3+z4)=0,7/2.(16+50)=23,1 mm
Eksenler arası mesafeyi a=23 mm olarak düzeltelim.Bunu da profil kaydırma
yöntemini kullanarak sağlayacağız:
Cosw=(a0/a). Cos0=(23,1/23).Cos20 ise w=19,3 dir.

ev0=0,014904 ve evw=0,013134 olduğuna göre:

x3+x4= (evw- ev0).(z3+z4)/2tg0=(0,013134-0,014904).(16+50)/ 2tg20
x3+x4=-0,16 toplam profil kaydırma miktarı
x3=0,13 1.dişlide pozitif profil kaydırma uygulanacak
x4=-0,29 2. dişlide negatif profil kaydırma uygulanacak

taksimat daireleri:
d03=m.z3=16.0,7=11,2 mm
d04=m.z2=50.0,7=35 mm
diş başı daireleri:
da3=d03+2.m+2.x3.m=11,2+2.0,7+2.0,13.0,7=12,78 mm
da4=d04+2.m-2.x4.m=35+2.0,7-2.0,29.0,7=36 mm
diş dibi daireleri:
df3= d03-2,4.m+2.x3.m=11,2-2,4.0,7+2.0,13.0,7=9,702 mm
df4= d04-2,4.m-2.x4.m=35-2,4.0,7-2.0,29.0,7=33,726 mm
temel daireleri:
dg3=d03Cos0=11,2Cos20=10,53 mm
dg4=d04Cos0=35Cos20=32,89 mm
 ra23  rg23  ra24  rg24  aSin 6,392  5,272  182  16,452  23.Sin19,3
e   3,53
Cos 0 Cos 20

=e/p=e/m=1,61
Ft2=Md2/(d03/2)=54,83/(11,2/2)=9,8 N

Dişlinin mukavemet kontrolü:

a) Diş dibi mukavemetine göre:

Ki=1,25
W2=W1/i1g=6000/5,38=1115,2 d/dk
V=W2.2.d03/120=1115,2.2.11,2.10-3/120=0,65 m/s ve 8. kalite dişli için KV=1
z3=16 ve x3=0,13 ise YF=2,887
b/m=15 ise b/0,7=15 den b=10,5 mm biz ise b=10 mm olarak alıyoruz.
Y=1/=1/1,61=0,62
e=9,8.1,25.1.1,25.2,887.0,62/10.0,7=3,92 N/mm2
e<e em olduğundan diş dibi mukavemetine göre mukavimdir.

b) Yan yüzey mukavemetine göre:

=1,61 ve =0 olduğundan z=0,898

z=0,898 ve qL=1 olduğundan KH=1,25
8. kalite dişli olduğundan KH=1,5
W=9,8.1,25.1.1,23.1,5/10=2,26 N/mm
x3+x4/z3+z4=-0,003 olduğundan ZH=1,82

2,26 3,13  1
b  .1,82.271.0,898  228,5 N / mm 2
11,2 3,13

b<b em olduğundan yan yüzey mukavemetine göre mukavimdir.

4.3. 3.Kademede Boyutlandırma:

Md3=Md2.d04/2(d03/2)=54,8.35/2.(11,2/2)=171,25 Nmm
i=i1.i2.i3 ise i3=3,73 olarak değişir.
z5=16 ve z6=i3.z5=16.3,73=60
gerçek çevrim oranı:i3g=60/16=3,75

3,75  1 171,25(1,77.271) 2
m  3 3,6  0,92
3,75 (15).(16) 2 .( 245) 2

m:0,92 standart modül tablosuna göre bir üzeri olan m:1 olarak alınır.
a0=m/2.( z5+z6)=1/2.(16+60)=38 mm
profil kaydırmaya gerek yoktur.

taksimat daireleri:
 d05=m.z5=16.1=16 mm
d06=m.z6=60.1=60 mm
diş başı daireleri:
da5=d05+2.m=16+2.1=18 mm
da6=d06+2.m=60+2.1=62 mm
diş dibi daireleri:
df5= d05-2,4.m=16-2,4.1=13,6 mm
df6= d06-2,4.m=60-2,4.1=57,6 mm
temel daireleri:
dg5=d05Cos0=16Cos20=13,6 mm
dg6=d06Cos0=60Cos20=56,38 mm

ra25  rg25  ra26  rg26  aSin 0 92  7,522  312  28,192  38.Sin20

e   5,16
Cos 0 Cos20

=e/p=e/m=1,64
Ft3=Md3/(d05/2)=171,25/(16/2)=21,41 N

Dişlinin mukavemet kontrolü:

a) Diş dibi mukavemetine göre:

Ki=1,25
W3=W2/i2=171,25/3,13=356,4 d/dk
V=W3.2.d05/120=356,4.2.16.10-3/120=0,3 m/s ve 8. kalite dişli için KV=1
Z5=16 ise YF=3,16
b/m=15 ise b/1=15 den b=15 mm biz ise b=13 mm olarak alıyoruz.
Y=1/=1/1,64=0,61
e=21,41.1,25.1.1,25.3,16.0,61/13.1=5 N/mm2
e<e em olduğundan diş dibi mukavemetine göre mukavimdir.

b) Yan yüzey mukavemetine göre:

=1,64 ve =0 olduğundan z=0,9

z=0,9 ve qL=1 olduğundan KH=1,23
8. kalite dişli olduğundan KH=1,5
W=21,41.1,25.1.1,23.1,5/13=3,8 N/mm

3,8 3,75  1
b  .1,77.271.0,9  236,8 N / mm 2
16 3,75

b<b em olduğundan yan yüzey mukavemetine göre mukavimdir.

5.Mil ve Rulman Hesabı:

 Mil malzemesi olarak St42 seçilmemiştir.Bazı dişliler mil üzerine açılacağı için dişli
malzemesiyle aynı malzeme seçilmiştir.
St42 için malzeme özellikleri:Mukavemet hesapları burulma göz önüne alınarak
yapılacağı için burulma özellikleri verilmiştir:

Titreşimli yük hali: T=180 N/mm2

Tam değişken yük hali: TD=150 N/mm2
Emniyet katsayısı: S=1,5
5.1. 1.Mil:

Sino=Fr/FN ve Coso= Ft/FN ise

Tgo=Fr/Ft

Fr1=Ft1 Tgw=3,19Tg20,8=1,21 N
em=TD/S>Md1/(d3min/32)
150/1,5>10,2/(d3min/32)
dmin>1,04 mm

Rulman hesabı:
Bilyalı yataklarda:

106 C 3
Lh  ( )
60.n P
L
h:rulman ömrü (saat)
n:devir sayısı (d/dk)
P:yük (N)
C:dinamik yük sayısı (N)

10 6 C 3
15000  ( )
60.6000 1,21

C=21,2 N bu yüke uygun rulman olarak:

(623) d=3 mm Ciso=0,51 kN
D=10 mm C0 iso=0,22 kN
B=4 mm
Seçilmiştir.Milin her iki tarafında da aynı rulman kullanılacak.Rulmanın iç bilezik
çapı 3 mm olması nedeniyle min mil çapı 3 mm kullanılmalıdır.

5.2. 2.Mil:
 Fr2=Ft2 Tgw=9,8Tg19,3=3,43 N
em=TD/S>Md1/(d3min/32)
150/1,5>54,83/(d3min/32)
dmin>1,36 mm

Rulman hesabı:
Bilyalı yataklarda:

106 C 3
15000  ( )
60.1115 ,2 3,43

C=34,3 N bu yüke uygun rulman olarak:

(623) d=3 mm Ciso=0,51 kN
D=10 mm C0 iso=0,22 kN
B=4 mm
Seçilmiştir.Milin her iki tarafında da aynı rulman kullanılacak.Rulmanın iç bilezik
çapı 3 mm olması nedeniyle min mil çapı 3 mm kullanılmalıdır.Burcun dayandığı tarafa da
(624) d=4 mm Ciso=1,06 kN
D=13 mm C0 iso=0,51 kN
B=5 mm
olarak seçilmiştir.
Kama hesabı:

Mil üzerine açılamayacak kadar büyük miller için kama kullanılacaktır.Uygu kaması
için yüzey basınç emniyet değerleri:

Göbek Hafif Darbelerde pem Şiddetli Darbelerde pem

Malzemesi Tek yönlü Değişken Tek yönlü Değişken
Dökme Demir 65 45 40 20
Çelik Döküm,
120 80 80 35
Çelik

lt=2Md/d(h-t1)pem
lt=54,83/4(2-1,2)35=0,49 mm biz bunu 6mm olarak kullanacağız.
Kamanın genişlik x yüksekliği:2x2 mm

5.3. 3.Mil:

Fr3=Ft3 Tg0=21,41Tg20=7,8 N
em=TD/S>Md1/(d3min/32)
150/1,5>171,25/(d3min/32)
dmin>2,6mm

Rulman hesabı:
 Bilyalı yataklarda:

106 C 3
15000  ( )
60.356,4 6,8

C=46,5 N bu yüke uygun rulman olarak:

(623) d=3 mm Ciso=0,51 kN
D=10 mm C0 iso=0,22 kN
B=4 mm
Seçilmiştir.Milin her iki tarafında da aynı rulman kullanılacak.Rulmanın iç bilezik
çapı 3 mm olması nedeniyle min mil çapı 3 mm kullanılmalıdır.Burcun dayandığı tarafa da
(624) d=4 mm Ciso=1,06 kN
D=13 mm C0 iso=0,51 kN
B=5 mm
olarak seçilmiştir.
Kama hesabı:

lt=2Md/d(h-t1)pem
lt=171,25/4(2-1,2)35=1,52 mm biz bunu 6mm olarak kullanacağız.
Kamanın genişlik x yüksekliği:2x2 mm

5.4. 4.Mil:

Fr4=Ft3d05/d06=21,41.16/60=5,7 N
em=TD/S>Md4/(d3min/32)
150/1,5>171,25/(d3min/32)
dmin>2,6mm

Rulman hesabı:
Bilyalı yataklarda:

106 C 3
15000  ( )
60.95,49 5,7

C=25,2 N
Fakat bu milde bizim konstriktif düşüncelerimizin uygun olarak:
(624) d=5 mm Ciso=1,50 kN
D=16 mm C0 iso=0,75 kN
B=5 mm

Kama hesabı:

lt=2Md/d(h-t1)pem
lt=171,25/4(2-1,2)35=1,52 mm biz bunu 6mm olarak kullanacağız.
Kamanın genişlik x yüksekliği:2x2 mm

Kaynaklar:
Fatih C. BABALIK Makine Elemanlar ve Konstrüksiyon Örnekleri-Cilt 1,2

Fatih C. BABALIK Kayış Kasnak ve Dişli Çark Mekanizmaları

ORS Rulman Sanayi Kataloğu