BAØI 2

MAÏCH ÑIEÄN XOAY CHIEÀU (AC)

A. MUÏC ÑÍCH :
Baøi thí nghieäm giuùp sinh vieân khaûo saùt caùc ñaëc tröng cuûa moät
maïch ñieän trong tröôøng hôïp nguoàn taùc ñoäng leân maïch laø nguoàn ñieàu
hoøa, hay coøn goïi laø nguoàn xoay chieàu (AC). Quaù trình thí nghieäm cuõng
giuùp SV hieåu roõ theâm phöông phaùp bieân ñoä (hay hieäu duïng) phöùc, caùch
döïng ñoà thò vectô vaø tính toaùn coâng suaát trong maïch ñieàu hoøa.

B. ÑAËC ÑIEÅM :
Phaân tích maïch xaùc laäp ñieàu hoøa thoâng qua tính toaùn treân maïch
phöùc. ÔÛ maïch phöùc, trôû khaùng nhaùnh Z laø soá phöùc, baèng tæ soá bieân
ñoä phöùc aùp vaø doøng treân nhaùnh. Luaät Ohm daïng phöùc ñöôïc phaùt bieåu:
U Z.I vôùi Z = |Z| .
I. Xaùc ñònh |Z|:
Laø tæ soá trò bieân ñoä hay trị hiệu dụng cuûa aùp vaø doøng
treân nhaùnh. Trò bieân ñoä coù theå ñoïc nhôø dao ñoäng kyù vaø
trò hieäu duïng coù theå ñoïc nhôø volt keá xoay chieàu.
II. Xaùc ñònh :
Coù nhieàu phöông phaùp, trong baøi thí nghieäm naøy ñeà
nghò duøng dao ñoäng kyù vôùi hai phöông phaùp cô baûn:
a) So pha tröïc tieáp:
Ñöa caû hai tín hieäu (cuøng GND) vaøo hai keânh cuûa dao
ñoäng kyù. Choïn VERT MODE laø DUAL hay CHOP. Chænh ñònh dao
ñoäng kyù ñeå hieån thò hai tín hieäu treân maøn hình nhö Hình 2.0.1.

Hình 2.0.1: Ño pha tröïc tieáp

- Trang 18 -
 Döïa vaøo giaù trò cuûa nuùt Time/div ta ñoïc giaù trò t vaø T.
Goùc leäch pha giöõa CHB vaø CHA xaùc ñònh theo:
=t .360o
T
Löu yù: + Theo hình 2.0.1, ta thaáy t laø döông khi tín hieäu caàn xaùc
ñònh goùc pha xuaát hieän tröôùc tín hieäu chuaån .
+ Dao ñoäng kyù chæ nhaän tín hieäu aùp. Do ñoù khi caàn ñöa vaøo tín hieäu

doøng thì ta thoâng qua tín hieäu aùp treân ñieän trôû mang doøng ñieän ñoù.

b) So pha duøng ñoà thò Lissajous:

Ñöa caû hai tín hieäu (cuøng GND) vaøo hai keânh cuûa dao
ñoäng kyù. Choïn VERT MODE laø X-Y. Chænh ñònh caùc nuùt Volt/div
cuûa dao ñoäng kyù ñeå hieån thò treân maøn hình nhö Hình 2.0.2.

Hình 2.0.2: So pha duøng ñoà thò Lissajous

Giaû söû X(t) = asin( t) vaø Y(t) = bsin( t + ). Ta thaáy taïi t = 0
thì X = 0 vaø Y = bsin( ) = Y0. Do ñoù:
Y
= sin 1 0

b
Phöông phaùp naøy ñôn giaûn nhöng chæ höõu hieäu ôû caùc giaù trò 45 o. Neáu

caùc giaù trò lôùn hôn, trò sin( ) thay ñoåi raát chaäm vaø ñoä chính xaùc seõ giaûm.

C. PHAÀN THÍ NGHIEÄM :

I. Giaù trò thoâng soá maïch thí nghieäm:

Giaù trò thoâng soá cuûa caùc maïch thí nghieäm trong baøi thí nghieäm naøy ñöôïc

choïn theo baûng sau ñaây. Löu yù giaù trò R L = thaønh phaàn ñieän trôû trong moâ hình noái

tieáp cuûa cuoän daây, SV seõ ghi vaøo baûng thoâng soá phaàn töû maïch naøy.

- Trang 19 -
 Phaàn töû Giaù trò duøng thí nghieäm
C 0,047 µF (473)
L 100 mH
RL Chöa bieát
R 1 kΩ
R0 1 kΩ

II. Ño trôû khaùng tuï ñieän:

a) Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö hình 2.2.1 trong LTSpice vôùi
ACBoard cuûa PTN Maïch & Ño.
Chænh nguoàn SIN coù bieân ñoä 2 V, taàn soá 2 kHz. Choïn .tran
1.5m ñeå quan saùt tín hieäu trong khoaûng 3 chu kyø. Veõ daïng tín
hieäu aùp vaø doøng treân tuï (doøng qua tuï laø ñaûo cuûa aùp treân
trôû chia cho 1kΩ). Cho bieát goùc leäch pha giöõa chuùng ?

b) Veõ ñoà thò |ZC| theo . Cho bieát bieåu thöùc lyù thuyeát cuûa |ZC| theo .
Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö hình 2.2.2 trong LTSpice. Choïn nguoàn
AC bieân ñoä 2V. Choïn phaân tích .ac taïi taàn soá 2kHz. Ño bieân ñoä vaø
pha cuûa aùp vaø doøng treân tuï. Tính |ZC| = Ucm/ICm vaø goùc leäch pha C

giöõa uc(t) vaø ic(t). Thay ñoåi vôùi 2 taàn soá khaùc. Ta coù baûng soá lieäu:

Taàn soá UCm |ZC|

uc ICm ic C

2 kHz
5 kHz
10 kHz

Hình 2.2.1: Veõ uc(t) & ic(t) Hình 2.2.2: Ño bieân ñoä & pha

- Trang 20 -
III. Maïch RC noái tieáp:
a. Thöïc hieän maïch thí nghieäm RC noái tieáp nhö hình 2.3 trong LTSpice.
Chænh nguoàn sin coù bieân ñoä 2 V, taàn soá 2 kHz. Duøng .tran 1.5m quan
saùt khoaûng 3 chu kyø daïng tín hieäu aùp treân tuï, aùp treân trôû vaø
doøng trong maïch. Ño trò bieân ñoä doøng vaøo maïch, aùp treân R vaø aùp
treân C. Söû duïng phöông phaùp ño pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha
giöõa u(t) vaø i(t) (thoâng qua ñoïc t). Ñieàn vaøo baûng soá lieäu:

Hình 2.3: Maïch RC noái tieáp

Um UCm URm Im |Z| t 2V

b. Döïng ñoà thò vectô ñieän aùp cuûa maïch theo soá lieäu ño phaàn a) duøng
thöôùc vaø compa, choïn pha ban ñaàu cuûa doøng ñieän laø 0. Töø ñoà thò
vectô suy ra . So saùnh vôùi giaù trò ño ñöôïc trong baûng soá lieäu.

IV. Ño trôû khaùng cuoän daây:

a) Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö hình 2.4.1 trong LTSpice.
Chænh nguoàn SIN coù bieân ñoä 2 V, taàn soá 2 kHz. Choïn .tran 1.5m ñeå
quan saùt tín hieäu trong khoaûng 3 chu kyø. Veõ daïng tín hieäu aùp vaø
doøng treân cuoän daây. Cho bieát goùc leäch pha giöõa chuùng.

b) Veõ ñoà thò |ZL| theo . Cho bieát bieåu thöùc lyù thuyeát cuûa |ZL| theo .
Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö hình 2.4.2 trong LTSpice. Choïn nguoàn AC
bieân ñoä 2V. Choïn phaân tích .ac taïi taàn soá 2kHz. Ño bieân ñoä vaø pha
cuûa aùp vaø doøng treân cuoän daây. Tính |Z L| = ULm/ILm vaø goùc leäch pha L
giöõa uL(t) vaø iL(t). Thay ñoåi vôùi 2 taàn soá khaùc. Ta coù baûng soá lieäu:

- Trang 21 -
 Taàn soá |ZL|
ULm uL ILm iL L

2 kHz
5 kHz
10 kHz

Hình 2.4.1: Veõ uL(t), iL(t) Hình 2.4.2: Ño bieân ñoä & pha

V. Maïch RL noái tieáp:

a. Thöïc hieän maïch thí nghieäm RL noái tieáp nhö hình 2.5 trong LTSpice.
Chænh nguoàn sin coù bieân ñoä 2 V, taàn soá 2 kHz. Duøng .tran 1.5m quan
saùt khoaûng 3 chu kyø daïng tín hieäu aùp treân cuoän daâyï, aùp treân trôû
vaø doøng trong maïch. Ño trò bieân ñoä doøng vaøo maïch, aùp treân R vaø
aùp treân L. Söû duïng phöông phaùp ño pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch
pha giöõa u(t) vaø i(t) (thoâng qua ñoïc t). Ñieàn vaøo baûng soá lieäu:

Hình 2.5: Maïch RL noái tieáp

Um ULm URm Im |Z| t 2V

- Trang 22 -
b. Döïng ñoà thò vectô ñieän aùp cuûa maïch theo soá lieäu ño duøng
thöôùc vaø compa, choïn pha ban ñaàu cuûa doøng ñieän laø 0. Töø ñoà
thò vectô suy ra . So saùnh vôùi giaù trò ño ñöôïc trong baûng soá lieäu.
Xaùc ñònh thaønh phaàn ñieän trôû cuûa cuoän daây taïi 2 kHz: R L = … (Ω).

VI. Maïch RLC noái tieáp:

a. Thöïc hieän maïch thí nghieäm RLC noái tieáp nhö hình 2.6.1 trong LTSpice.
Chænh nguoàn sin coù bieân ñoä 2 V, taàn soá 2 kHz. Duøng .tran 1.5m quan
saùt khoaûng 3 chu kyø daïng tín hieäu aùp treân tuï, aùp treân trôû vaø doøng
trong maïch. Ño trò bieân ñoä doøng vaøo maïch, aùp treân R, aùp treân L vaø
aùp treân C. Söû duïng phöông phaùp ño pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha
giöõa u(t) vaø i(t) (thoâng qua ñoïc t). Ñieàn vaøo baûng soá lieäu:

Hình 2.6.1: Maïch RLC noái tieáp

Um ULm UCm URm Im |Z| t 2V

b. Döïng ñoà thò vectô ñieän aùp cuûa maïch theo soá lieäu ño duøng thöôùc vaø compa,

choïn pha ban ñaàu cuûa doøng ñieän laø 0, giaû söû R thuaàn trôû vaø C thuaàn dung.

Töø ñoà thò vectô suy ra . So saùnh vôùi giaù trò ño ñöôïc trong baûng soá lieäu.

c. Ño coâng suaát P treân töøng phaàn töû cuûa maïch RLC noái tieáp theo
maïch Hình 2.6.2 trong LTSpice baèng caùch tính trò trung bình coâng
suaát töùc thôøi trong khoaûng 3 chu kyø ôû cheá ñoä xaùc laäp. Laäp
baûng soá lieäu ño (coù theå ñoïc soá lieäu trong file Spice Error Log) :

Pmaïch PL (treân L) PC (treân C) PR (treân R) PL + PC + PR

Töø ñoù kieåm chöùng nguyeân lyù caân baèng P trong maïch AC:

- Trang 23 -
 Hình 2.6.2: Ño coâng suaát P cuûa maïch RLC noái tieáp

VII. Maïch RC song song:

a) Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö hình 2.7 trong LTSpice.

Hình 2.7: Maïch RC song song

Chænh nguoàn SIN coù bieân ñoä 4 V, taàn soá 2 kHz. Ño doøng
vaøo maïch, ño doøng qua trôû R vaø doøng qua tuï C.
Söû duïng phöông phaùp ño pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha
giöõa uR(t) vaø i(t). Thöïc hieän baûng soá lieäu:

URm Im IRm ICm (uR & i)

b) Giaû söû ñieän trôû laø thuaàn, veõ ñoà thò vectô doøng cho maïch song song
khi choïn pha ban ñaàu cuûa aùp uR(t) laø 0. Töø ñoà thò vectô, vieát ra caùc giaù
trò doøng, aùp phöùc bieân ñoä (daïng muõ) trong maïch: Ů R, İR, İC, İ.
Töø ñoù tính ra:
Trôû khaùng nhaùnh song song: ZR//C U R /I=
Goùc leäch pha giöõa uR(t) vaø i(t) : (uR & i) =

- Trang 24 -
c. Ño coâng suaát cuûa nhaùnh R//C:

CS bieåu kieán S Heä soá cos CS taùc duïng P CS phaûn khaùng Q

VIII. Maïch RL song song:

a) Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö hình 2.8 trong LTSpice .
Chænh nguoàn SIN coù bieân ñoä 4 V, taàn soá 2 kHz. Ño doøng
vaøo maïch, ño doøng qua trôû R vaø doøng qua cuoän daây L.
Söû duïng phöông phaùp ño pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha
giöõa uR(t) vaø i(t). Thöïc hieän baûng soá lieäu:
URm Im IRm ILm (uR & i)

Hình 2.8: Maïch RL song song

b) Giaû söû ñieän trôû laø thuaàn, veõ ñoà thò vectô doøng cho maïch song song
khi choïn pha ban ñaàu cuûa aùp u R(t) laø 0. Töø ñoà thò vectô vieát ra caùc giaù
trò doøng, aùp phöùc bieân ñoä (daïng muõ) trong maïch: Ů R, İR, İL, İ.
Töø ñoù tính ra:
Trôû khaùng nhaùnh song song: Z U /I=
R//L R
Goùc leäch pha giöõa uR(t) vaø i(t) : (uR & i) =

c. Ño coâng suaát cuûa nhaùnh R//L :

CS bieåu kieán S Heä soá cos CS taùc duïng P CS phaûn khaùng Q

IX. Hieäu chænh heä soá coâng suaát cos cuûa nhaùnh:
a) Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö hình 2.9 trong LTSpice .
Chænh nguoàn SIN coù bieân ñoä 4 V, taàn soá 2 kHz. Ño doøng vaøo maïch, ño

doøng qua trôû R, doøng qua cuoän daây L vaø doøng qua tuï ñieän C.

- Trang 25 -
 Söû duïng phöông phaùp ño pha tröïc tieáp ñeå ño goùc leäch pha
giöõa aùp vaø doøng treân nhaùnh song song. Töø goùc leäch
pha naøy tính heä soá coâng suaát cos cuûa nhaùnh song song.
Hoaøn thieän baûng soá lieäu vôùi caùc giaù trò C coù treân module.

C URm Im IRm ILm ICm cos

(uR & i)
0
C1
C3
C4

Hình 2.9: Hieäu chænh heä soá cos nhaùnh

b) Vôùi tröôøng hôïp C = C4: Giaû söû ñieän trôû vaø tuï ñieän laø thuaàn,
veõ ñoà thò vectô doøng cho maïch song song khi choïn pha ban ñaàu
cuûa aùp uR(t) laø 0. Töø ñoà thò vectô vieát ra caùc giaù trò doøng, aùp
phöùc bieân ñoä (daïng muõ) trong maïch: ŮR, İR, İL, İC, İ.
Töø ñoù tính ra:
Trôû khaùng nhaùnh song song: ZR//L//C U R /I=
Goùc leäch pha giöõa uR(t) vaø i(t) : (uR & i) =

c. Coù nhaän xeùt gì veà bieân ñoä doøng qua nhaùnh i(t) ôû caùc tröôøng hôïp ?

d. Trình baøy chi tieát quaù trình tính giaù trò C caàn thieát ñeå ñöa
heä soá coâng suaát cuûa nhaùnh song song veà ñôn vò ?

- Trang 26 -
X. Sô ñoà Module AC Circuits: Duøng cho Baøi TN Maïch 2, 3, 4.
+ Sô ñoà module nhö Hình 2.10, giaù trò linh kieän nhö trong Baûng 1.2.1

Hình 2.10: Module AC Circuits

Baûng 1.2.1: Danh saùch linh kieän treân Module AC Circuits

STT Teân linh kieän Giaù trò danh ñònh / moâ taû
1 Bieán trôû VR (4 daõy) 1kx10; 100x10; 10x10; 1x10
2 R1, R2, R7, R8 1k
3 R3, R4 100
4 R5, R6 470
5 R9, R10 2.2k
6 C1, C2 0.047µF (473)
7 C3 0.1µF (104)
8 C4 0.01µF (103)
9 L1 100mH
10 L2 10mH

D. DUÏNG CUÏ THÍ NGHIEÄM:

- Hoäp thí nghieäm (coù maùy phaùt soùng 2MHz).
- Module AC Circuit .
- Dao ñoäng kyù (Oscilloscope) vaø DMM (Multimeter).
- Daây noái thí nghieäm (jack banana 2mm).
----------------------------------------------------

- Trang 27 -