Analiza towaroznawcza płyty CD

1
 Spis treści

1. Nazewnictwo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

2. Historia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

3. Budowa i podział płyt CD. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

4. Cechy płyt CD. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

5. Jak powstaje płyta CD ( wytłaczanie ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6-7

6. Produkcja płyt CD-R. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

7. Wypalanie płyt CD. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

8. Przechowywanie płyt kompaktowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

9. Zastosowania, przyszłość i następcy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11-13

10. Recykling płyt kompaktowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

11. Ciekawostki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

12. Źródła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

2
 Nazewnictwo

Prawidłową polską nazwą płyty CD jest płyta kompaktowa. W praktyce płytę

kompaktową w polsce tak jak i w całej reszcie świata nazywa się po prostu płytą CD,
ponieważ jest to szybsze i wygodniejsze. Skrót CD pochodzi od angielskiej nazwy
nośnika a więc od słów Compact Disc.

Historia

Historia płyty kompaktowej zaczyna się pod koniec lat 70. XX wieku, kiedy to grupa
naukowców z holenderskiej firmy Philips rozpoczęła pracę nad zapisywaniem i
odczytywaniem danych na okrągłych krążkach przy użyciu światła lasera a więc
metodą optyczną. Równolegle podobne prace prowadzili naukowcy z japońskiej
firmy Sony. W 1979 roku obie firmy popisały porozumienie dotyczące wymiany
informacji i wspólnego kontynuowania rozwoju projektu. Owocem tej współpracy
była pierwsza zaprezentowana w 1979 roku płyta kompaktowa. Pierwsze
odtwarzacze pojawiły się w sprzedaży jednak dopiero w roku 1983. Pierwszym
albumem muzycznym, który pojawił się na płytach kompaktowych był „The
Visitors” grupy ABBA. Początkowo ze względu na bardzo słabą dostępność i
wysoką cenę, płyty CD nie zdobyły dużej popularności. W latach 80 XX wieku płyta
CD kosztowała około 15 dolarów, jest to równowartość obecnych 35 dolarów a więc
ponad 100zł, natomiast zakup pierwszego odtwarzacza płyt kompaktowych (Sony
CDP-101) oznaczał wydatek równowartości obecnych 1750 dolarów a więc ponad
5000zł. Sytuacja zaczęła się zmieniać pod koniec XX wieku, kiedy wraz z rozwojem
komputerów i cyfryzacji ludzie zaczęli gromadzić coraz więcej danych. Okazało się,
że popularne wówczas dyskietki dysponują za małą pojemnością ( Jedna płyta CD
mieściła tyle danych ile 450 dyskietek! ), fakt ten wraz ze znacznym spadkiem cen
płyt CD spowodował, że ich popularność gwałtownie wzrosła. Sytuację tą zmieniła
popularyzacja płyt DVD których znacznie większa pojemność i podobna cena
zadecydowały o tym, że wyparły one płyty CD z większości zastosowań.

Na zdjęciu powyżej pierwszy odtwarzacz płyt CD przeznaczony na rynek konsumencki: Sony

CDP-101

3
 Budowa i podział płyt CD
Płyta CD to plastikowy dysk o grubości 1,2mm i średnicy 12cm z 1,5 cm otworem
wewnątrz. Płyta CD jest w stanie pomieścić 650 mb danych lub 74 minuty muzyki.
Składa się ona z kilku warstw:
- Poliwęglanowej warstwy nośnej o dobrej przepuszczalności światła lasera.
- Aluminiowej warstwy odbijającej posiadającej 8 miliardów mikroskopijnych
zagłębień biegnących od środka do brzegu płyty tworząc spiralę. To właśnie w tych
zagłębieniach zapisywane są dane. Warstwa odbijająca może być też wykonana ze
złota, miedzi lub srebra, ale jest to bardzo rzadkie ze względu na ceny tych
materiałów.
- Warstwy ochronnej z utwardzanego lakieru chroniącej zagłębienia przed
zabrudzeniem i uszkodzeniem.
- Etykiety

Płyty CD dzielimy na:

- Zwykłe płyty CD ( wytłaczane )
- CD-R płyty CD zawierające ścieżki, w których możemy zapisać (wypalić) własne
dane.
- CD-RW płyty które możemy zapisywać i kasować (około 1000 cykli).

4
 Cechy płyt CD

Standardowa płyta kompaktowa ma 12 cm średnicy 1,2 mm szerokości i waży około

15g. Jest w stanie pomieścić 74 minuty muzyki lub około 650mb danych.
Trwałość płyt kompaktowych w momencie wprowadzania ich na rynek szacowano na
kilkaset lat (tak odważne szacunki wynikały z faktu, że do odczytu płyty nie jest
wymagany fizyczny kontakt żadnego elementu odtwarzacza z płytą, więc w trakcie
odczytu w przeciwieństwie do np. taśm magnetofonowych płyta nie ulega zużyciu).
O ile dla płyt produkowanych w latach 80. i początkach lat 90. te szacunki były
prawdziwe - ówczesne płyty były wysokiej jakości, to wraz z popularyzacją
standardu i spadkiem cen samych płyt spadała także ich jakość, co negatywnie odbija
się na trwałości zapisu - choć dla odpowiednio przechowywanych płyt tłoczonych
czas trwałości wciąż szacowany jest na kilkadziesiąt lat. Trwałość płyt wypalanych
CD-R i CD-RW jest znacznie niższa- waha się od kilku do kilkunastu lat i w dużym
stopniu zależy od producenta płyty i sposobu jej przechowywania.

Średnica 12cm

Szerokość 1,2mm
Waga 15g
Pojemność 650mb danych lub 74 min. muzyki

5
 Jak powstaje płyta CD? ( Wytłaczanie )
Proces tworzenia płyty CD jest bardzo złożony. Rozpoczyna się od stworzenia
szklanego wzorca (glass master), który jest szklanym kołem o średnicy około 240
mm, bardzo starannie wygładzonym i wypolerowanym, które pokrywane jest
warstwą fotorezystancyjną.

Materiał na płytę jest od razu przygotowywany w technice cyfrowej lub pochodzi z

tak zwanej taśmy matki, która służyła do produkcji płyt winylowych. Wypalany jest
w warstwie fotorezystancyjnej jak w zwykłej nagrywarce.

Nagrany szklany wzorzec jest "oparowywany" metalem (zazwyczaj srebrem lub

niklem) a następnie poddany procesowi elektroformowania. Jest to proces
elektrochemiczny - dodatkowy metal jest okładany na
srebrnej warstwie.

Po osiągnięciu odpowiedniej grubości metal oddzielany jest od mastera w ten sposób

powstaje "lustrzane odbicie" płyty - zwane "ojcem".

Następnie proces elektroformowania powtarzany jest na "ojcu". Przeciętnie udaje

zrobić się 3 - 6 odbić, dopóki jakość "ojca" nie pogorszy się nadmiernie. Powstałe
odbicia nazywane są "matkami".

Proces powtarzany jest jeszcze raz, owocując tym razem tak zwanymi "synami" lub
matrycami - za ich pomocą zostaną wytłoczone płyty CD.

6
 Jak powstaje płyta CD?, cd.
Ostatnim etapem produkcji jest wytłaczanie w poliwęglanie gotowej płyty przy
wykorzystaniu przygotowanej wcześniej matrycy.

Uformowany poliwęglan pokrywany jest odblaskowym metalem - z punktu widzenia

właściwości optycznych akceptowane są aluminium, miedź złoto i srebro. Złoto jest
zbyt drogie, a miedź nadaje specyficzny wygląd. Dlatego najczęściej stosowane są
srebro oraz aluminium.

Na metal nakładana jest cienka warstwa plastiku (1-30 µm). Może to być
nitroceluloza lub akryl utwardzany ultrafioletem.

Metoda wytłaczania jest na skale przemysłową znacznie szybsza niż wypalanie płyt
poza tym płyty wytłaczane charakteryzują się wyższą żywotnością niż płyty
nagrywane. To powoduje, że „oryginalne” płyty CD z muzyką czy filmami powstają
właśnie w ten sposób.

7
 Produkcja płyt CD-R

Inaczej wygląda natomiast produkcja płyt CD-R czyli płyt przeznaczonych do

wypalenia w nagrywarce. Rozgrzany do 350 stopni płynny poliwęglan jest
wtryskiwany do formy. Stamper odciska w materiale rowek, który będzie bazą
późniejszej ścieżki danych. Po schłodzeniu do 60 stopni wytłaczany jest otwór
środkowy, a płytę do dalszej obróbki schładza się do 25 stopni. Następnie płyta
otrzymują swoją warstwę z danymi w wyniku metody pokrywania rotacyjnego.
Pompa dozująca (dyspenser) natryskuje barwnik w pobliżu otworu centralnego na
obracającą się ze stałą szybkością płytę. Barwnik rozchodzi się równomiernie po
całej płycie. Następnie płyta jest rozgrzewana do 80 stopni, aby zawarte w barwniku
rozpuszczalniki ulotniły się. Teraz za pomocą wykorzystującej próżnię technologii
(rozpylanie katodowe) nanoszona jest warstwa odbijająca światło. W komorze
próżniowej płytka aluminium poddawana jest bombardowaniu jonami. Z płytki
uwalniają się cząstki metalu, które następnie opadają na powierzchnię płyty.
Kolejnym elementem jest naniesienie na płytę specjalnego lakieru, który następnie
twardnieje w promieniach lampy UV. W ostatnim etapie produkcji na płytę nanosi się
opis, a w przypadku nośników umożliwiających zadrukowywanie na powierzchnię
trafia chłonny lakier.

8
 Wypalanie płyt CD
Wypalaniem nazywamy proces zapisu danych na płycie. Wypalać dane można na
płytach CD-R oraz CD-RW. Proces zapisu danych na płycie polega na wytworzeniu
pitów na warstwie nośnej, barwnik i warstwa nośna zostają podgrzane przez laser,
którego moc wynosi od 4 do 11 mW. Temperatura uzyskana podczas pracy wynosi
ok. 250 stopni Celsjusza, pod jej wpływem warstwa nośna topnieje a barwnik jest
rozprzestrzeniany na wolne obszary dysku. Początkowo laser generuje wyższą moc
aby uległ stopieniu barwnik, ale w momencie gdy już to nastąpi następuje zmiana
mocy, umożliwiającą zapis danych.
Podstawową warstwę płyty CD przed zapisem tworzy powłoka polikrystaliczna,
podczas procesu nagrywania, laser rozpoczyna podgrzewanie obszarów nagrywanej
ścieżki do temperatury od 500 – 700 stopni Celsjusza, moc lasera waha się w
granicach od 8 do 14 mW. Laser roztapia kryształy tworząc z nich warstwę
amorficzną tzw. pity te mają słabsze właściwości odbijania światła co prowadzi do
możliwości rozróżnienia tych obszarów, podczas odczytu danych przez czytniki CD-
ROM oraz CD.

Obraz pochodzi
ze strony

http://www.experto.de/windows-boot-cd-1280px-905px.jpg

9
 Przechowywanie płyt kompaktowych
Płyty CD należy przechowywać w temperaturze pokojowej, z dala od źródeł ciepła w
suchym i zacienionym miejscu, najlepiej w pozycji pionowej, ale nie jest to
konieczne. Należy chronić płyty przed światłem zwłaszcza słonecznym gdyż
długotrwałe naświetlenie może spowodować utratę danych. Płyty CD należy
przechowywać w przeznaczonych do tego celu opakowaniach lub futerałach, nie
należy ich przechowywać luzem! Płyty CD sprzedawane są w trzech rodzajach
opakowań każde z nich ma swoje wady i zalety:
- Koperta

Płyty w kopertach zajmują mało miejsca, jest to też najtańszy

rodzaj opakowania. Zapewniają one jednak słabą ochronę przed
uszkodzeniami mechanicznymi oraz światem.

- Pudełko plastikowe wielo-pak

Takie opakowania zapewniają dobrą ochronę płyt przed
światłem i uszkodzeniami mechanicznymi, pozwalają
przechowywać wiele płyt zajmując przy tym niewiele miejsca
a dzięki sprzedaży wielo-sztukowej ( pudełka te mogą
zawierać od 10 do nawet 100płyt!) są tanie w zakupie. Do wad
tego rodzaju opakowań należy mała wygoda korzystania z nich. Kiedy mamy
opakowanie 50 płyt znalezienie np. tej 25-tej jest czasochłonne i niesie ze sobą
ryzyko uszkodzenia pozostałych płyt które w pośpiechu przeglądamy. Ekonomicznie
jednak jest to najbardziej opłacalny rodzaj opakowania.
- Pojedyncze pudełka plastikowe
Zapewniają one najlepszą ochronę przed czynnikami
zewnętrznymi, są jednak najdroższe i zajmują najwięcej
miejsca. Stanowią jednak najlepszą ogólnodostępną ochronę i
dlatego to właśnie w takich pudełkach kupuje się oryginalne
płyty CD. Dobrą alternatywą tego rodzaju opakowań są
opakowania tekturowe zapewniają one równie dobrą ochronę, są
tańsze i zajmują mniej miejsca, są jednak mniej odporne na
upływ czasu i słabo dostępne.

10
 Zastosowania, przyszłość i następcy
Płyty CD miały wiele zastosowań. Pierwotnie miały one zastąpić płyty gramofonowe
jako nośniki dźwięku. Z czasem jednak ze względu na ich dużą jak na ówczesne
czasy pojemność stały się również nośnikami innych danych jak np. filmy czy
dokumenty. Obecnie ze względu na małą pojemność jak na obecne czasy płyty CD
służą praktycznie wyłącznie jako nośnik muzyki, w pozostałych kategoriach zostały
wyparte przez popularne obecnie płyty DVD oraz jeszcze nowsze płyty Blu-ray, które
mogą pomieścić 4,7gb w przypadku DVD 8,5gb w przypadku dwuwarstwowych płyt
DVD oraz aż 25gb w przypadku płyty Blu-ray. Ciągle rosnące wymagania dotyczące
pojemności nośników są spowodowane między innymi znaczącym wzrostem jakości
multimediów przykładowo filmy kupowane na płytach CD tzw. Video CD oferowały
rozdzielczość 352x240 lub 352x288 oraz dźwięk stereo, filmy na DVD nagrane są
już w rozdzielczości 720x576 z wielokanałowym dźwiękiem przestrzennym,
natomiast filmy na płytach blu-ray oferują obraz wysokiej jakości w rozdzielczości
1920x1080 z wielokanałowym dźwiękiem przestrzennym. Każdy kolejny standard
przynosi ogromną poprawę jakości obrazu w stosunku do swojego poprzednika
związaną jednak z coraz większymi wymaganiami odnośnie pojemności nośników.
Obecnie najpopularniejszymi nośnikami optycznymi zarówno jeśli chodzi o filmy jak
i o dane są płyty DVD ze względu na dobry stosunek ceny do pojemności. Ostatnimi
czasy jednak na rynku pojawiły się także wielowarstwowe płyty blu-ray pozwalające
na nagranie filmów w rozdzielczości 3840x2160 ( potocznie 4k ), co prawda ich
obecne ceny są bardzo wysokie, ale samo wyprowadzenie ich na rynek może
spowodować obniżkę cen zwykłych płyt blu-ray co spowoduje popularyzację tego
standardu i znacząco osłabi pozycję dalej popularnych płyt DVD. Słabej pozycji płyt
CD na obecnym rynku nie poprawiają także coraz popularniejsze serwisy internetowe
pozwalające strumieniować muzykę lub filmy za niewielką miesięczną opłatą. Wadą
tego rozwiązania jest jednak to, że jesteśmy uzależnieni od dostępności i szybkości
łącza internetowego, problem ten nie występuje w przypadku płyt ponieważ
odtwarzacze działają bez dostępu do internetu. Prawdopodobnie jednak pomimo
wprowadzania coraz nowszych i pojemniejszych nośników optycznych płyty CD
jeszcze długo nie znikną z półek sklepowych ze względu na rynek muzyczny, który
rządzi się własnymi prawami, w końcu skoro do tej pory płyty DVD nie zastąpiły
płyt CD w dziedzinie płyt Audio to dlaczego miały by to zrobić teraz. Nie stało się
tak ponieważ płyty CD mają istotną zaletę w stosunku do pozostałych- są zgodne ze
sprzętem Hi-Fi. Na rynku audiofilskim dalej popularne są odtwarzacze Audio-CD
które płyt DVD nie odczytają.

11
 Zastosowania, przyszłość i następcy cd.
Co więc przyniesie najbliższa przyszłość? Dane prawdopodobnie dalej będą w
większości zapisywane na płytach DVD ponieważ ceny nagrywarek Blu-ray są dość
wysokie, płyty Blu-ray będą więc przynajmniej na kilka lat przeznaczone głównie do
filmów oraz gier na konsole. Filmy Blu-ray oferują bowiem bardzo dobrą jakość
obrazu i dźwięku a odtwarzacze Blu-ray nie są już drogie, same filmy natomiast
powinny stopniowo tanieć wraz z wprowadzeniem nowszego standardu tak jak miało
to miejsce w przypadku poprzedników. Za popularyzacją standardu Blu-ray wśród
miłośników kina domowego przemawiają także coraz większe telewizory na których
obraz DVD wygląda po prostu słabo ( jest nie ostry, postrzępiony i brakuje w nim
szczegółów) oraz same odtwarzacze, które są kompatybilne wstecznie ( na
odtwarzaczu blu-ray możemy również odtwarzać płyty CD i DVD ) oraz wyposażone
w wiele dodatkowych funkcji jak np. przeglądarka internetowa, wejścia USB do
podłączenia pendrivów lub zewnętrznych dysków twardych oraz aplikacje do
darmowego oglądania filmów i seriali z internetu jak np. Ipla, YouTube, TVN Player
i inne.

Rodzaj płyty CD DVD DVD-DL Blu-ray Blu-ray-DL

Pojemność 650 mb 4,7 gb 8,5 gb 25 gb 50gb

Obecne Muzyka Dane/Filmy Filmy/Dane Filmy/ Dane Filmy/Dane

najpopularnie- w firmach/ w firmach/
jsze Gry Gry
zastosowania

Stosunek pojemności wybranych nośników danych:

1 płyta Blu-ray = ponad 5 płyt DVD
1 płyta DVD = ponad 7 płyt CD
1 płyta CD = ponad 450 dyskietek

12
 Zastosowania, przyszłość i następcy cd.

Na zdjęciu powyżej
widoczny przykładowy odtwarzacz Audio-CD.

Mimo swojej bardzo wysokiej ceny odtwarzacze Audio-CD nie są w stanie

przeczytać nic poza płytami Audio CD, mimo to cieszą się popularnością wśród
audiofilii gdyż zapewniają czystszy dźwięk niż pozostałe odtwarzacze.

Na zdjęciu powyżej przykładowy odtwarzacz Blu-ray

Odtwarzacze blu-ray czytają wszystkie rodzaje płyt, obsługują także wiele kodeków i
formatów oraz dysponują przydatnymi funkcjami jak np. wejście USB. Stanowią
idealny wybór dla miłośnika filmów wysokiej jakości. Ich ceny są obecnie naprawdę
przystępne i zaczynają się już od około 200zł.

13
 Recykling płyt kompaktowych
Poliwęglanu z płyt CD nie da się ponownie wykorzystać do produkcji płyt CD
istnieje jednak wiele metod przetwarzania go na inne polimery np. poliuretan, który
może być wykorzystany do produkcji obuwia. Na bazie poliwęglanu z płyt można
również otrzymać materiał, który dzięki swoim właściwościom może być
wykorzystany do konstruowania obudowy telewizorów czy komputerów. W
przemyśle samochodowym znajdzie natomiast zastosowanie do produkcji desek
rozdzielczych i błotników. Można go również z powodzeniem stosować w przemyśle
AGD.
Innym ciekawym pomysłem jest wykorzystanie poliwęglanu z płyt do produkcji tzw.
kompozytu polimerowego. W efekcie otrzymuje się bardzo wytrzymałe tworzywo
nadające się na warstwy ochronne wielu urządzeń (np. bieżni w kręgielniach).
Ostatnimi czasy Polscy naukowcy z Wojskowej Akademii Technicznej opracowali
również metodę przetwarzania zużytych płyt CD na węgiel aktywny. Węgiel aktywny
(inaczej węgiel aktywowany), to substancja, która wykorzystywana jest do
wchłaniania (absorpcji) zanieczyszczeń. Niezwykłe właściwości węgiel aktywny
zawdzięcza swojej niezwykłej budowie − jego powierzchnia składa się z drobnych
porów, które dają wyjątkowe właściwości adsorpcyjne. Dlatego węgiel aktywny
wykorzystywany jest między innymi w filtrach do wody oraz przy filtracji alkoholu.
Jak więc widać płyty CD mogą być poddawane recyklingowi na różne sposoby.
Wielu ludzi wykorzystuje też płyty CD do konstruowania domowej roboty
akcesoriów domowych i ozdób jak na przykład bombek, kloszy, tarczy zegarów czy
podkładek pod kubki.

14
 Lampy ze starych płyt CD

Ciekawostki
- Początkowo koncern Sony postulował, by średnica płyty wynosiła 12 cali (czyli tyle
samo co płyta gramofonowa), lecz gdy okazało się, że na tak dużej płycie
zmieściłoby się 12 godzin muzyki, postanowiono tę średnicę zmniejszyć. Kolejnym
pomysłem była średnica 100 lub 115mm co pozwalało pomieścić 60 minut muzyki
czyli tyle co kaseta magnetofonowa C60. Ostatecznie zdecydowano się na średnicę
12cm co pozwoliło zmieścić na płycie 74 minuty muzyki. Podobno duży wpływ na tą
decyzję miała długość IX Symfonii Ludwiga van Beethovena, która trwa właśnie 74
minuty.
- Pierwszą polską grą wydaną na płycie kompaktowej była przygodówka Tennagent,
która została wyprodukowana w 1995 roku przez studio Metropolis Software House.
- Pierwsza polska płyta kompaktowa została wydana w styczniu 1988r. Przez
WIFON. Zawierała ona nagrania dzieł Chopina, Tatusina i Józefa Wieniawskiego w
wykonaniu Orkiestry Filharmonii Bałtyckiej. Była to najdroższa wówczas polska
płyta na krajowym rynku muzycznym- kosztowała 11 900zł.
- Konsole PS4, PS3 oraz Xbox One są swego rodzaju „kombajnami”
multimedialnymi, gdyż poza możliwością grania posiadają większość funkcji
standardowych odtwarzaczy blu-ray ( pozwalają oglądać filmy Blu-ray i DVD oraz
strumieniować je z internetu, dysponują jednak słabszą bazą kodeków i formatów
oraz ciągną znacznie więcej prądu ).

15
 Na zdjęciu powyżej konsole (od lewej) Xbox ONE i PlayStation 4- obie wyposażone w lasery
zarówno do odczytu płyt Blu-ray (niebieski laser) jak i CD i DVD (czerwony laser)

Źródła
https://pl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82yta_kompaktowa
http://www.cdrinfo.pl/artykuly/plyty/index.php
http://www.komputerswiat.pl/jak-to-dziala/2010/05/wszystko-o-budowie-i-
wypalaniu-plyt.aspx
http://www.komputerswiat.pl/artykuly/redakcyjne/2012/10/plyty-kompaktowe-
dostepne-na-rynku-juz-od-30-lat.aspx
http://www.eko-samorzadowiec.pl/pl/ekologia/artykuly_i_porady/1921.html
http://wnetrza-ze-smakiem.pl/recykling-wnetrzach-ozdoby-plyt-cd/

16