íàó÷íàòà ëèòåðàòóðà äîìèíèðà ãðåøíàòà

ïðåäñòàâà, ÷å ðîìèòå íÿìàò ñâîÿ ðåëèãèÿ è âèíà-

ãè ïðèåìàò ðåëèãèÿòà íà íàñåëåíèåòî, ñðåä êîåòî
æèâåÿò, èëè ïúê ÷å çàðàäè ïúòóâàùèÿ ñè íà÷èí íà
æèâîò ñà â ñúñòîÿíèå ÷åñòî äà ñìåíÿò ðåëèãèÿòà
ñè. Îñíîâàíèåòî å, ÷å âúâ âñÿêà ñòðàíà ðîìèòå
ïðèåìàò äîìèíèðàùàòà ðåëèãèÿ, âúïðåêè ÷å òîâà
Ðåëèãèÿ íå å äîêàçàíî ïî íèêàêúâ íà÷èí. Òî÷íî îáðàòíî-

è ðåëèãèîçíîñò òî ìîæå äà ñå îòêðèå â àâòîáèîãðàôè÷íèòå ðàç-

êàçè íà õîðà îò ðàçëè÷íè ãðàäîâå íà ñòðàíàòà, ñ

Ñëóæáà â ïðîòåñòàíòñêà öúðêâà â Ëîì, 2008 ã.

ðàçëè÷íî îáðàçîâàíèå, ïîë, ïðîôåñèè è ñîöèàëåí

ñòàòóñ.  òÿõ ÿñíî ñå âèæäà, ÷å ðîìèòå ñà èçêëþ-
÷èòåëíî ÷óâñòâèòåëíè è âÿðâàùè õîðà, ìàêàð òÿõ-
íàòà âÿðà äà èìà ïî-ðàçëè÷íè èçìåðåíèÿ è îáðåä-
íîñò. À è íå áèâà äà ñå èãíîðèðà ôàêòúò, ÷å òå
ïðåäïî÷èòàò äà èìàò ñâîè õðàìîâå, êîèòî äà ïî-
ñåùàâàò, à äúëãî âðåìå íå ñà èìàëè òàêèâà. Â ïðî-
äúëæåíèå íà âåêîâå òå íå ñà ìîãëè äà ñå âåí÷à-
âàò â õðàì íàïðèìåð, òúé êàòî ñâåùåíèêúò å
115
115
 Ëîì, 2008 ã.
íåðîì, ò. å. ÷óæä. Òàì, êúäåòî èìàò ñâîè öúð-
êâè èëè õðàìîâå, òå ñà èçâúðøâàëè öúðêîâ-
íèòå ïðàçíèöè è îáðåäè äîðè è, ïðè êîìó-
íèçìà, ïðè êîéòî êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ
íàëîæè íà âñè÷êè äà ñòàíàò àòåèñòè è òàêèâà
ñòàíàõà ïî-ãîëÿìà ÷àñò îò õîðàòà â Áúëãà-
ðèÿ. Çà ðàçëèêà îò òÿõ ðîìèòå íå ñå îòêàçà-
õà îò ðåëèãèîçíàòà ñè âÿðà. Ïðåç 1950 ãî-
äèíà 5000 äóøè ðîìè ñà íàïóñíàëè ñòðàíà-
òà è ñà çàìèíàëè çà Òóðöèÿ èìåííî çà äà íå
ñè ñìåíÿò ðåëèãèÿòà. Àòåèçìúò íèêîãà íå å
áèë ñâîéñòâåí çà ðîìèòå. Äîðè è ïðè êîìó-
íèçìà òå ñà ñïàçâàëè è ïðàçíóâàëè ðåëèãè-
îçíèòå ïðàçíèöè îòêðèòî, çà ðàçëèêà îò ïî-
ãîëÿìàòà ÷àñò îò õîðàòà â Áúëãàðèÿ. È ñåãà
ïðè òÿõ òåçè ïðàçíèöè ñà èçêëþ÷èòåëíî âàæ-
íè è ñúõðàíåíè êàòî òðàäèöèÿ.
Ðåëèãèÿòà è ðåëèãèîçíîñòòà å ñúõðàíå-
íà è ïðèñúñòâà ìíîãî ñèëíî â òåõíèÿ ôîëê-
ëîð è ìèòîëîãèÿ. Òå ñèëíî âÿðâàò â ÷óäåñà,
êîèòî èäâàò îò Áîãà.
116
 ïðåäñòàâèòåëíî ñîöèîëîãè÷åñêî èçñ-
ëåäâàíå çà ñòðàíàòà, ïðîâåäåíî îò Èëîíà Òî-
ìîâà, ñå óñòàíîâÿâà, ÷å 44% ïðîöåíòà ñà
êúì èçòî÷íîïðàâîñëàâíàòà öúðêâà, 15% ñà
â ðàçëè÷íè ïðîòåñòàíòñêè öúðêâè, ïî-ìàëêî
îò 1% ñà êàòîëèöèòå. Ìþñþëìàíè ñà 39%.
Èìà è ïîëîâèí ïðîöåíò þäåè, êîèòî ñà ïî-
òîìöè íà ìþñþëìàíè ðîìè è åâðåè. Îñåì-
äåñåò è ÷åòèðè ïðîöåíòà îò òÿõ ñå îïðåäå-
ëÿò êàòî âÿðâàùè õîðà, à ñàìî 16% ñìÿòàò,
÷å íå ñà ðåëèãèîçíè. Íàä 1/3 ñà óáåäåíè, ÷å
íÿìà çíà÷åíèå êàê ùå íàðè÷àø Ñúçäàòåëÿ –
òîé å åäèí, âñåìîãúù è âñåáëàã. Ïðîòåñòàí-
òèòå íàé-ñòðèêòíî ñïàçâàò ðåëèãèîçíèòå ðè-
òóàëè è õîäÿò íà öúðêâà. Îòêàçàëè ñà ñå îò
òðàäèöèîííèòå ñâàòáåíè è ïîãðåáàëíè ðèòó-
àëè è îòáåëÿçâàò òåçè ñúáèòèÿ ñêðîìíî è òè-
õî â òåñåí êðú㠖 ñàìî ÷ëåíîâåòå íà ïàñò-
âîòî.  îòãîâîðèòå ñè 53% êàçâàò, ÷å ñå ìî-
ëÿò â ðåäêè ñëó÷àè, 45% íå õîäÿò íà öúðêâà
è äæàìèÿ, à 40% ãî ïðàâÿò íà ãîëåìèòå ðå-
 Ðàçãëåäàéòå âíèìà-
òåëíî ïî ãðóïè äå-
ìîãðàôñêèòå ñâåäå-
íèÿ çà ðîìèòå â Ïè-
ðèíñêà Ìàêåäîíèÿ
è Ñîôèÿ íåïîñðåäñ-
òâåíî ñëåä Îñâîáîæäåíèåòî è äèñêóòè-
ðàéòå ïî âúïðîñèòå ñëåä äâàòà òåêñòà.

„Ïúðâèòå ïèñìåíè äåìîãðàôñêè ñâå-

Ïúðâàòà ðîìñêà ïðîòåñòàíòñêà öúðêâà â Ëîì
ëèãèîçíè ïðàçíèöè. Øèðîêî ðàçïðîñòðàíå-
íî å äàâàíåòî ðåëèãèîçíè îáåòè íà ñâÿòî
ìÿñòî (â öúðêâà, ìàíàñòèð èëè íà òåêå/, êî-
ëåíåòî íà êóðáàí çà çäðàâå, ðàçëè÷íè „î÷èñ-
òèòåëíè” ðèòóàëè, èçïúëíÿâàíåòî íà ðåëèãè-
îçíè îáðåäè ïðè ïîãðåáåíèÿòà. Ìþñþëìà-
íèòå ðîìè ïî-ñòðèêòíî ñïàçâàò ðåëèãèîçíè-
òå îáè÷àè – ìîëèòâèòå, ñþíåòà, áàéðàìèòå
è îáðåäèòå ïðè ïîãðåáåíèå.
äåíèÿ çà ðîìèòå äàâà Âàñèë Êúí÷îâ, êîé-
òî ïðåç 1890-1891 ãîäèíà ïðàâè ïúòå-
øåñòâèå ïðåç çåìèòå íà Ñàíñòåôàíñêà
Ìàêåäîíèÿ, êîÿòî ïî òîâà âðåìå å â ïðå-
äåëèòå íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ. Ñïîðåä
íåãî ðîìèòå æèâåÿò òðàéíî óñåäíàëè íà
òåðèòîðèÿòà íà Áëàãîåâãðàäñêà îáëàñò
îò íåçàïîìíåíè âðåìåíà. Â ñïîìåíèòå ñè
òîé äàâà è ñòàòèñòè÷åñêè ñâåäåíèÿ çà
åòíè÷åñêèÿ ñúñòàâ íà íàñåëåíèåòî ïî êà-
àçè, êàòî ãè ñðàâíÿâà ñúñ ñâåäåíèÿòà îò-
ðàçåíè â ñòàðîòî òóðñêî ñàëíàìå îò 1303
ã. è îôèöèàëíàòà òóðñêà ñòàòèñòèêà îò
1881 ã.  èçíåñåíèòå îò Â. Êúí÷îâ äàííè
ñå âèæäà, ÷å öèãàíèòå ïðèñúñòâàò êàòî
çíà÷èìà åòíè÷åñêà ãðóïà, êîÿòî æèâåå
òðàéíî óñåäíàëà â ïðåäåëèòå íà Ìàêåäî-
íèÿ îùå îò íà÷àëîòî íà ÷åòèðèíàäåñå-
òè âåê. Àâòîðúò äàâà è îáùà ñòàòèñòè-
êà íà íàñåëåíèåòî ïî åòíè÷åñêè ãðóïè è
ðåëèãèè.

     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     


117
 Âîäíî êðúùåíèå, Ëîì, 2008 ã.
„À. Èøèðêîâ â èçñëåäâàíåòî ñè „Íà-
ñåëåíèå íà Ñîôèÿ /åòíîãðàôèÿ è ñòàòèñ-
òèêà/ ïðåç 1928 ã. äàâà äåìîãðàôñêè ñâå-
äåíèÿ çà ðîìèòå â Ñîôèÿ. Àâòîðúò ïîñî÷-
âà, ÷å äàííèòå îò ïúðâîòî îôèöèàëíî
ïðåáðîÿâàíå íà íàñåëåíèåòî â Ñîôèÿ, èç-
âúðøåíî íà 31 äåêåìâðè 1880 ã., ïîêàç-
âàò, ÷å áðîÿò íà ðîäåíèòå â ãðàäà áèëî
ñàìî 11 395 è îò òÿõ 4 146 áèëè åâðåè,
788 áèëè ðîìè è 535 – òóðöè. Áðîÿò íà
áúëãàðèòå áèë îêîëî 5 500 äóøè, êîåòî
îòãîâàðÿëî íà áðîÿ îò öúðêîâíèòå ñïè-
ñúöè – 1 150 ñåìåéñòâà.  ñúùàòà ñòà-
òèÿ îòíîâî ñå ñïîìåíàâàò ðîìèòå. Ðîìè-
òå èäâàò íà òðåòî ìÿñòî ïî áðîé ïðåç
1920 ã. Òåõíèÿò áðîé áèë ïî íàðîäíîñò -
2 664, ïî åçèê - 2 582, à â 1880 ã. - 788. Òå
ñà ìîõàìåäàíè è æèâåÿò â îòäåëíà ìà-
õàëà. Ñïîìåíóâàò ñå çà ïúðâè ïúò êàòî
æèòåëè íà Ñîôèÿ â 1571 ãîäèíà: äîøëè
ñà îò Èíäèÿ, ïðåç Åãèïåò íà Áàëêàíñêèÿ
118
ïîëóîñòðîâ â ïúðâàòà ïîëîâèíà íà XIV
âåê.” Äàâà ñâåäåíèÿ è çà ãðàìîòíîñòòà
íà ðàçëè÷íèòå íàðîäíîñòè â Ñîôèÿ ïðåç
1920 ã.: áúëãàðèòå - 75.9%, åâðåèòå –
68%, ðîìèòå – 4.6% (7.7% ïðè ìúæåòå è
1.6% ïðè æåíèòå). Íàëè÷èåòî íà 4.6%
ãðàìîòíîñò ïðè ðîìèòå å ñâúðçàíî è ñ
åäèí äðóã ôàêò, ìàëêî èçâåñòåí â íàó÷íà-
òà ëèòåðàòóðà, ÷å òå îò 1901 äî 1904 ã.
ñà èìàëè ó÷èëèùå.
Òóðñêî ó÷èëèùå – Òîâà ó÷èëèùå å îò-
âîðåíî â íà÷àëîòî íà 1901 ã. è å èìàëî
åäèí ó÷èòåë è 48 ó÷åíèöè è ó÷åíè÷êè. Òî å
ñúùåñòâóâàëî äî êðàÿ íà 1904 ã., êîãàòî
å çàêðèòî, âåðîÿòíî ïî ëèïñà íà ñðåäñò-
âà çà ïîääúðæàíåòî ìó. Âñúùíîñò òîâà
ó÷èëèùå, ìàêàð è äà ñå èìåíóâà â èçäàíè-
ÿòà íà Äèðåêöèÿòà íà ñòàòèñòèêàòà
„òóðñêî”, å áèëî öèãàíñêî, çàùîòî â Ñî-
ôèÿ ïî÷òè íÿìà òóðñêî íàñåëåíèå ïî òî-
âà âðåìå.”
/Ïàøîâà, Àí. Ðîìèòå â Ñîôèÿ.../
 • Çà êîè ãîäèíè ãîâîðÿò äâàìàòà àâ-
òîðè?
• Êîè ñà äâåòå ðåëèãèè, êîèòî èçïî-
âÿäâàò õîðàòà îò Ìàêåäîíèÿ, è êàêâî å
òÿõíîòî ñúîòíîøåíèå?
• Ïî òîâà âðåìå â ðàìêèòå íà êîÿ èì-
ïåðèÿ å òàçè ÷àñò íà Áúëãàðèÿ? Êîÿ ãî-
äèíà ñå îñâîáîæäàâà ðåãèîíúò?
• Êîëêî ïúòè ñà ñå óâåëè÷èëè ðîìè-
òå â Ñîôèÿ ïðåç 1920 ã. â ñðàâíåíèå ñ òå-
çè îò 1880 ã. è çàùî?
• Êàêúâ å áèë ïðîöåíòúò íà ãðàìîò-
íîñò íå ðîìèòå ïðåç 1920 ã. è çàùî?
• Êàêâà å áèëà òÿõíàòà ðåëèãèÿ?
Ïî ãðóïè ðàçãëåäàé-
òå ñëåäíèÿ òåêñò è
îòãîâîðåòå íà âúïðî-
ñèòå ñëåä íåãî.
“Èíòåðåñúò êúì æè-
âîòà è áèòà íà ðîìè-
òå ñå ïîðîäè îò íåïîñðåäñòâåíèÿ êîí-
òàêò ñ òÿõ â ïðîäúëæåíèå íà ìíîãî ãî-
äèíè. Ïðåêèòå íàáëþäåíèÿ ñà íàé-âå÷å îò
ðîìèòå-áóðãóäæèè îò ñ. Æèòíèöà, Âàð-
íåíñêî. Ïðàâåíè ñà îùå òåðåííè ïðîó÷âà-
íèÿ íà õðèñòèÿíñêèòå ðîìè îò ñ. Èãíà-
òèåâî, íà êàëàéäæèè êàòóíàðè êðàé ñ.
Áîçâåëèéñêî, íà êîïàíàðè è äð. Âñè÷êè ñå
âúçïðèåìàò êàòî áúëãàðñêè ðîìè, êîèòî
ñïàçâàò õðèñòèÿíñêèòå ðèòóàëè è òðà-
äèöèè. Íà âúïðîñà îòêîãà ñà âúçïðèåëè
õðèñòèÿíñòâîòî, îòãîâîðúò å “îò ìíî-
ãî ñòàðî âðåìå”, “îò ñòàðè ãîäèíè ïîì-
íèì”, “îò ìàéêà, îò áàáà ãî çíàì”.  íàé-
îòäàëå÷åíèòå ñè ñïîìåíè îáà÷å òå ñòè-
ãàò íàé-ìíîãî äî áàáè è äÿäîâöè èëè äî
âðåìåòî, êîãàòî ñà æèâåëè ÷åðãàðñêè
æèâîò. Äîïðåäè ïåòäåñåòèíà ãîäèíè
îáèêàëÿëè îò ñåëî íà ñåëî, à âå÷åð ðàçïú-
âàëè êàòóíà íà ïîëÿíàòà íàêðàÿ íà íÿêîå
ñåëî. Ïî-âúçðàñòíèòå ðîìêè òâúðäÿò, ÷å
ïðåäè õîðàòà ñà âÿðâàëè ïîâå÷å â Ãîñïîä.
119
Íî âñè÷êè ïîïèòàíè, è ìëàäè è ñòàðè, äà-
ëè âÿðâàò â Áîã, îòãîâàðÿò, ÷å ñà õðèñ-
òèÿíè è õîäÿò íà öúðêâà. Êàçâàò, ÷å ñà
áúëãàðñêè ðîìè è èçïîâÿäâàò áúëãàðñêà
âÿðà... Õîäåíåòî íà öúðêâà è ìîëåíåòî å
ñâúðçàíî íàé-âå÷å ñ ãîëåìèòå ðåëèãèîçíè
ïðàçíèöè... Êðúùàâàò äåöàòà ñè, ïðàâÿò
âåí÷àâêè, ïðàçíóâàò èìåííèòå ñè äíè,
ñâúðçàíè ñúñ ñâåòöèòå è ò.í. Èëè êàêòî
ñå èçðàçÿâàò, “ðåëèãèÿòà ñè ÿ äúðæèì
ìíîãî äîáðå”. Íÿêîè îò ïî-âúçðàñòíîòî
ïîêîëåíèå ðîìè ñå ìîëÿò âñåêè äåí ïðåä
äîìàøíàòà èêîíà è âÿðâàò, ÷å Èñóñ èì ïî-
ìàãà. “Íà çàãóâåëêèòå íå ÿäåì, íà Áîãî-
ðîäèöà ïðàâèì êóðáàí, íà Ðàíãåëîâäåí
(Àðàõàíãåë Ìèõàèë) íèùî íå ïðàâèì, òîé
âçèìà äóøàòà íà ÷îâåêà, Êîëåäà, ñòàðè-
òå Ñóðâàêè, âñè÷êî ïðàçíóâàì唅 Õðèñ-
òèÿíñêèòå ðèòóàëè ñà ñå ñïàçâàëè îùå îò
âðåìåòî íà ÷åðãàðñòâàíåòî èì, íî áèëè
ïðèãîäåíè êúì ïîäâèæíèÿ èì íà÷èí íà
æèâîò. Òåçè, êîèòî ñà ãîâååëè (ïîñòåëè)
íàïðèìåð, ñå ïðè÷åñòÿâàëè ñàìè, çàùîòî
íÿìàëè âúçìîæíîñò äà õîäÿò íà öúðêâà.
Òîâà ñòàâàëî ïî ìíîãî èíòåðåñåí íà÷èí.
Íàïðèìåð áóðãóäæèèòå ñå ïðè÷åñòÿâà-
ëè íà Âåëèêäåí ñóòðèíòà. Äîêàòî ìàéêà-
òà çàêîëè æåíñêîòî æèâîòíî - êîêîøêà
èëè ïóéêà, è çàïî÷âà äà ãî ïðèãîòâÿ çà
ïðàçíèêà, áàùàòà èçâàæäà òðåâà ñ
ïðúñòòà è ÿ ñëàãà âúðõó éîðñà (íàêîâàë-
íÿòà). Äà ïðèïîìíèì, ÷å áóðãóäæèèòå ñà
îò ãðóïàòà íà ðîìèòå æåëåçàðè, êîèòî
ïðàâÿò áóðãèè, òåñëè, áðàäâè è äð. Ñëå-
äîâàòåëíî, éîðñà èëè íàêîâàëíÿòà, îñâåí
êàòî ðåêâèçèò íà çàíàÿòà, ñèìâîëè÷íî ñå
èçïîëçâà è êàòî õðèñòèÿíñêè ðèòóàëåí
àòðèáóò./ Ïîñëå ñëàãà åäèíèÿ êðàê íà
òðåâàòà, êîÿòî å âúðõó éîðñà, à ìàéêà-
òà ïîäàâà ëúæè÷êà ñ âèíî, â êîåòî å ïî-
òîïåíà õàïêà õëÿá. Ñëåä òîâà òîé ïðè-
÷åñòÿâà ïî ñúùèÿ íà÷èí öÿëîòî ñåìåéñò-
âî. Ïî-êúñíî ñëåä óñÿäàíåòî èì íàé-âå÷å
ïî ñåëàòà (òîâà ñòàâà ñëåä ïîñòàíîâëå-
íèåòî íà ÌÑ îò 1958 ã.,
ñ êîåòî ñå çàáðàíÿâà
“ñêèòíè÷åñòâîòî è
ïðîñèÿòà”) ïðè÷åñòÿ-
âàíåòî ñå èçâúðøâà îò
ñâåùåíèêà â ñåëñêàòà
öúðêâà, à íÿêîè õîäÿò è
äî ãð. Ïðîâàäèÿ, êúäå-
òî å “ïî-òúðæåñòâå-
íî, èìà ïîâå÷å õîðà”.
Íà öúðêâà îòèâàò ÷èñ-
òè è ñïðåòíàòè, áåç äà
ñà ÿëè è äà ñà ïèëè âîäà,
à êàòî ñå âúðíàò, ïúð-
âî âçåìàò ëúæè÷êà êè- Çàíèìàíèÿ ñ äåöà â ïðîòåñòàíòñêà öúðêâà â Ëîì, 2002 ã.
ñåëî èëè ïðÿñíî ìëÿêî,
ïîñëå ìàëêî âîäà è ñëåä òîâà ïîëîâèí âà- ñèêàíå ðîìà è õîðàõàíå ðîìà. Íàé-ðåâíîñ-
ðåíî ÿéöå, à äðóãàòà ïîëîâèíà ñå äàâà íà òíè ïîñëåäîâàòåëè íà èñëÿìà è äîñåãà ó
áëèçúê ÷îâåê äà ãî èçÿäå. Ïúðâîòî ÿéöå íàñ ñà ïðåäñòàâèòåëèòå íà òàçè ÷àñò îò
íå ñå ÿäå öÿëî. /Áîçîâà, Ò./ ìèëëåòà (ñòàðà ðîìñêà çàíàÿò÷èéñêà
ïðîñëîéêà, ôîðìèðàëà ñå îùå ïî âðåìå íà
• Çà êîè ãðóïè ðîìè ãîâîðè èçñëå- îñìàíñêîòî âëàäè÷åñòâî), ÷èéòî ìàé÷èí
äîâàòåëêàòà? åçèê å ñòàð äèàëåêò, ãîâîðåí îò îñìàíñ-
• Êàêâà ðåëèãèÿ èçïîâÿäâàò? êèòå òóðöè äî Îñâîáîæäåíèåòî. Òå âñå
• Êîè ñà õðèñòèÿíñêèòå ïðàçíèöè, îùå ñïàçâàò ðåäèöà èñëÿìñêè òðàäèöèè,
êîèòî ñïàçâàò? êàòî õîäåíå â äæàìèÿ, ïðèäúðæàíå êúì
• Êàêâè ñà áèëè ïðåäè óñÿäàíåòî? Ðàìàçàíà (ïîñòåíåòî), èçó÷àâàíåòî íà
• Êîè äðóãè ðîìñêè ãðóïè çíàåòå, êî- Êîðàíà, íåêîíñóìèðàíåòî íà ñâèíñêî ìå-
èòî ñà íîìàäñòâàëè? ñî è äð., êîåòî ñå ñðåùà ñàìî ïðè íàé-êîí-
• Êàê ñòàâàëî ïðè÷åñòâàíåòî íà õî- ñåðâàòèâíèòå ìþñþëìàíè îò òóðñêàòà
ðàòà, êîèòî ñà ïîñòåëè è ñà ïúòóâàëè? åòíè÷åñêà îáùíîñò èëè ïðè ðîäîïñêèòå
áúëãàðè ìþñþëìàíè Ðåëèãèîçíèÿò ñèíê-
ðåòèçúì ïðè òàçè ÷àñò îò ìèëëåòà ëèï-
Ïî ãðóïè ðàçãëå- ñâà èëè ìíîãî òðóäíî ñå îòêðèâà.”
äàéòå äâàòà òåêñòà è /Íóíåâ, É./
äèñêóòèðàéòå ïî
âúïðîñèòå ñëåä òÿõ. «Àç ñàì íå ìîæàõ äà óñåòÿ êîãà òî÷-
„Ðàçíîðîäíàòà è íî, êîãà çàïî÷íàõ äà èçïúëíÿâàì ôóíêöè-
ìíîãîïëàñòîâà éåð- èòå íà õîäæà, çàùîòî îò äåòñêà âúçðàñò
ëèéñêà îáùíîñò å äîñòà ïî-ñëîæíà çà ïîñåùàâàì âñè÷êè ñúáèòèÿ â ìàõàëàòà -
îáÿñíåíèå ïî îòíîøåíèå íà èçïîâÿäâàíà- è òúæíè, è ðàäîñòíè. Îòíà÷àëî ðåäîì ñ
òà ðåëèãèÿ â íàøè äíè. Èìåííî ðåëèãèîç- áàùà ìè, ïîñëå ìîæå áè ñàìèòå õîðà ìå
íèòå ðàçëè÷èÿ ïðè òÿõ â ìèíàëîòî ñà çàáåëÿçàõà, ÷å óñâîÿâàì âñè÷êèòå ìîëèò-
îôîðìèëè äâå îñíîâíè íàïðàâëåíèÿ – äà- âè. Ïîñëå â Ìàêåäîíèÿ ñå íàó÷èõ äà ÷åòà
120
íà íîâîòóðñêè, êîéòî å âúâåäåí ïîðàäè
ñëîæíîñòòà íà àðàáñêèÿ åçèê. Ïî òîçè
íà÷èí óñïÿõ äà íàó÷à íåùàòà, êîèòî ñà
ìè íåîáõîäèìè. Áåøå ìè ëåñíî, òúé êàòî
ìîÿò ìàé÷èí åçèê å òóðñêè. Öÿëîòî ìè
ñåìåéñòâî ãîâîðè òóðñêè åçèê. Òúé êàòî
ïðè êîìóíèçìà íå å áèëî âúçìîæíî äà ñå
ñïàçâàò èñëÿìñêèòå ïðàâèëà, ïîñëå ñàìè-
òå õîðà çàáðàâèõà êàê ñå ïðàâè òîâà. Íÿ-
ìà è îïðåäåëåíà ñãðàäà, êàòî äæàìèÿ, â
êîÿòî äà ñå èçâúðøâàò íàìàçèòå, Áàéðà-
ìà è ò.í. Õîðàòà ìå âèêàò ñàìî ïðè íó-
æäà, à èíà÷å ðåëèãèÿòà å ïðåíåáðåãíà-
òà â òÿõíîòî åæåäíåâèå. Ïî ïîâîä íà
äðóãèòå öúðêâè - åâàíãåëèñòèòå, òå íàâ-
ëÿçàõà â ìàõàëàòà ìíîãî áëàãîäàðåíèå íà
òîâà, ÷å õîðàòà çàáðàâèõà èñëÿìà. Íà òå-
çè, êîèòî ïðèåõà åâàíãåëèçìà, äåäèòå èì
ñà ñïàçâàëè âñè÷êè ìþñþëìàíñêè çàêîíè.
Åâàíãåëèñòèòå â ìîìåíòà ñà ìíîãî ïî-îð-
ãàíèçèðàíè, çàùîòî èìàò ïî-ãîëåìè ôè-
íàíñîâè âúçìîæíîñòè è óñïÿâàò äà ñå ñú-
áèðàò åæåñåäìè÷íî, íà ðàçëè÷íè ìåñòà
– â ðàçëè÷íè äîìîâå íà âÿðâàùè. Ïî òîçè
íà÷èí íàìèðàò ìÿñòî çà ñáèðêèòå ñè. Â
ìîìåíòà ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò ðîìè îò òðè-
òå ìàõàëè ñà åâàíãåëèñòè, ñúáîòÿíè è ïå-
òäåñåòíèöè. Èìàò ãîëÿìà âúíøíà ïîäê-
ðåïà è ïî òîçè íà÷èí äàâàò âúçìîæíîñò
íà õîðàòà, êîèòî íàìèðàò óòåõà â áîãà,
äà ñå ñúáèðàò. Îò òÿõ èìà ìíîãî õîðà
èñêðåíî âÿðâàùè, êàêòî èìà è ëèöåìåðè.
Âèæäàì, ÷å ìíîãî õîðà îò òÿõ ñà ñå ïðî-
ìåíèëè â äîáðà íàñîêà.
Õîäæàòà ñòîè ïîâå÷å êàòî àâòîðè-
òåò, êàòî ëè÷íîñò. Àç ñúì íà 30 ãîäèíè è
ïåòíàäåñåò îò òÿõ ñúì õîäæà. Ðåàëíî àç
ñàì çàïî÷íàõ äà èçïúëíÿâàì ðåëèãèîçíè-
òå îáðåäè. Íà ÷åòðèíàäåñåò-ïåòíàäå-
ñåò ãîäèíè èçâúðøèõ ñàìîñòîÿòåëíî ïúð-
âîòî ñè ïîãðåáåíèå.
/Æèâêî, Òîëåðàíòíîñò.../
121
• Êàêâè ñà èçïîâÿäâàíèòå ðåëèãèè
íà õîðàòà îò éåðëèéñêàòà îáùíîñò?
• Êîå òîãàâà ãè ñâúðçâà êàòî åäíà îá-
ùíîñò èëè òîâà å óñëîâíî?
• Êàêâà å èçïîâÿäâàíàòà ðåëèãèÿ íà
ïðåäñòàâèòåëèòå íà ìèëëåòà?
• Êàêâè ñà áèëè â ìèíàëîòî òå?
• Âñè÷êè ëè ðîìè ìþñþëìàíè ñà
áèëè ìèëëåò?
• Èìà ëè ðîìè, êîèòî ñå ñàìîîïðå-
äåëÿò åòíè÷åñêè êàòî òóðöè ñåãà, è êàê-
âî çíàåòå çà òÿõ?
• Êàêâî òðÿáâà äà ïðàâè õîäæàòà?
• Çàùî ðîìèòå ñà çàáðàâèëè èñëÿìà?
• Êàêâè íàñèëèÿ ñà âúðøåíè íàä òÿõ
îò êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì?
• Çàùî ñà èì ñìåíèëè èìåíàòà ïðåç
1960-1962 ã.?
• Ðàçïèòàéòå âàøèòå áëèçêè äàëè
ïîìíÿò òîâà?
• Ïî âðåìå íà äåìîêðàöèÿòà êîÿ ðå-
ëèãèÿ çàïî÷âà äà ñå ðàçïðîñòðàíÿâà ñðåä
òÿõ è çàùî?
• Êîÿ å ñâåùåíàòà êíèãà íà ìþñþë-
ìàíèòå è íà õðèñòèÿíèòå?
Ðàçãëåäàéòå ïî ãðó-
ïè ñëåäíèòå äâà
òåêñòà è äèñêóòè-
ðàéòå ïî âúïðîñèòå
ñëåä òÿõ.
“Â ïîñëåäíî âðåìå,
äúëáîêî â ðåëèãèîçíàòà ïðàêòèêà íà ãî-
ëåìè ðîìñêè îáùíîñòè íàâëèçà åâàíãåëèç-
ìúò. Êàòî ÿâëåíèå òî íå å íîâî ó íàñ, íî
áåøå ïðåêúñíàòî çà äúëãè ãîäèíè ïî âðå-
ìåòî íà ñîöèàëèçìà. Åâàíãåëèçàöèÿòà
êàòî ÿâëåíèå ïðè ñúâðåìåííèòå ðîìñêè
îáùíîñòè ó íàñ ñòàíà íåîáõîäèìîñò òî÷-
íî çà òåçè îò òÿõ, êîèòî èìàõà âúïèþ-
ùà íóæäà êàêòî îò íîâè óñòîè çà íåèç-
ïàäàíå â ìàðãèíàëèçàöèÿ èëè çà èçëèçàíå
îò íåÿ, òàêà è çà çàêðåïâàíå êúì ïî-áëà-
ãîñêëîííà êúì òÿõ ðåëèãèîçíà îáùíîñò,
êàêâàòî ñå ÿâÿâà åâàíãåëñêàòà.»
/Íóíåâ, É./
“Â êâàðòàëà â Áåðêîâèöà èìà òðè öúð-
êâè, êîèòî ðåëèãèîçíî îáñëóæâàò õîðà-
òà è êîèòî ïðèíàäëåæàò êúì Åâàíãåëèñ-
òêàòà áàïòèñòêà öúðêâà.
Ðåëèãèÿòà, êîÿòî èçïîâÿäâàò öèãàíè-
òå îò êâ. Ðàêîâèöà, ãðàä Áåðêîâèöà äà-
òèðà îòïðåäè 15 ãîäèíè. Âåñòòà çà ñïà-
ñåíèåòî å äîøëà îò åäíî âÿðâàùî ìîìè-
÷å. Îòíà÷àëî ñà áèëè 3-4, êàòî ïîñòåïåí-
íî áðîÿò íà âÿðâàùèòå ñå å óâåëè÷àâàë.
Ñúáèðàëè ñà ñå ïî äîìîâåòå, êàòî ñà ñå
êðèåëè îò âëàñòèòå. Âúïðåêè âñè÷êè òðó-
äíîñòè öúðêâàòà å íàðàñòâàëà ñ âñåêè èç-
ìèíàë äåí.
Ðîìèòå âÿðâàò â Õðèñòîñ, âÿðâàò, ÷å
ïðèåìàéêè ãî â æèâîòà è â ñúðöåòî ñè,
ùå áúäàò ñïàñåíè, ñ ïðîìåíåí æèâîò.
Îòêàêòî áðîÿò íà âÿðâàùèòå ñå å óâåëè-
÷èë, å íàìàëÿë áðîÿò íà ðàçâîäèòå, ïîáî-
èùàòà, ïèÿíñòâàòà è êðàæáèòå. Òÿõíà-
òà ðåëèãèÿ å îáÿâåíà çà ñåêòà, íî ðîìè-
òå ñìÿòàò, ÷å âÿðàòà èì å ïðàâà, çàùî-
òî ñå ñúñòîè â òîâà äà èçïúëíÿâàò íàïè-
ñàíîòî â Áèáëèÿòà. Â ìîìåíòà áðîÿò íà
âÿðâàùèòå å êúì 500 äóøè. È äîñåãà ìÿñ-
òîòî íà ñúáèðàíèÿòà èì å ïî äîìîâåòå.
Ïðåäñòîè èì ñòðîåæ íà ìîëèòâåí äîì è
îáùåñòâåíà áàíÿ çà êâàðòàëà. Öúðêâàòà
ñè èìà ñâîÿ ñîöèàëíà äåéíîñò. Òÿ íå ñå
ãðèæè ñàìî çà âÿðâàùèòå, íî è çà òåçè,
êîèòî íå ñà âÿðâàùè.
Ïàñòîðúò íà êâ. “Ðàêîâèöà” - Èâàí Çà-
õàðèåâ ïîñåùàâà ìíîãî ãðàäîâå è ñåëà, êú-
äåòî ïðîïîâÿäâà íà õîðàòà áîæèåòî ñëî-
âî. Îò 1995 ãîäèíà, ìåñåö ÿíóàðè - äî ìå-
ñåö þíè, òîé å ïîñåùàâàë ìëàäåæêèÿ çà-
òâîð â Áîé÷èíîâöè, êúäåòî å ïðîïîâÿä-
âàë íà ìëàäåæèòå äà âÿðâàò â Ãîñïîä è
äà áúäàò ïî-äîáðè.
Òúé êàòî âÿðâàùèòå ñà ñìÿòàíè çà ñå-
122
êòàíòè, òå áèâàò ñïðåíè îò óïðàâàòà íà
çàòâîðà è äåéíîñòòà èì å ïðåêðàòåíà.
 ìîìåíòà ïî Òðàíñ ñâåòîâíî ðàäèî
èìà ÷åòèðè ïúòè â ñåäìèöàòà õðèñòè-
ÿíñêà ïðîãðàìà íà öèãàíñêè åçèê, êîÿòî
ñå ñëóøà îò 80% â ñâåòà. Ïî òîçè íà÷èí
Áîæèåòî ñëîâî äîñòèãà äî ñúðöåòî íà
âñåêè ðîì.” /Òîëåðàíòíîñò.../
• Ïîòúðñåòå â Èíòåðíåò ïîâå÷å èí-
ôîðìàöèÿ çà åâàíãåëèçìà?
• Ïî êàêâî ñå ðàçëè÷àâà îò ïðàâîñ-
ëàâèåòî?
• Ñ êàêâî å ïîìîãíàëà ðåëèãèÿòà íà
õîðàòà â Áåðêîâèöà?
Ïðîâåäåòå ìîçú÷íà àòàêà íà
òåìà: Êàêâî å ðàçëè÷íîòî è
îáùîòî ìåæäó òðèòå ðåëè-
ãèè – ïðàâîñëàâèå, åâàíãå-
ëèçúì è èñëÿì?
Îðãàíèçèðàéòå îá-
ùà äèñêóñèÿ ïî ìà-
ñîâî ðàçïðîñòðàíå-
íèÿ ïðåäðàçñúäúê â
îáùåñòâîòî.
“Ðîìèòå íå ïðèíàä-
ëåæàò êúì íèêàêâà ðåëèãèÿ... Â õðèñòè-
ÿíñêèòå ñòðàíè òå ñå ïèøàò õðèñòèÿíè,
â Òóðöèÿ òå ñà ìþñþëìàíè, è àêî èìàøå
êðàëñòâî Þäåÿ, òàì òå áèõà áèëè åâðåè.”
• Ïðîâåðåòå â òúëêîâíèÿ ðå÷íèê
êàêâî îçíà÷àâà „ïðåäðàçñúäúê”.
• Äèñêóòèðàéòå çàùî ãîðíîòî òâúð-
äåíèå å íåâÿðíî.

Ñëóæáà ñ ïàñòîð Èëèÿ, Ëîì, 2002 ã.
Ðàçïðåäåëåòå ñå ïî
ãðóïè è èçâàäåòå íà
ïîñòåðè îòãîâîðèòå
íà âúïðîñèòå ñëåä
òåêñòîâåòå.
“Çà ìåí êóëòóðàòà å
ìíîãî âàæíà â åäíî ñåìåéñòâî: êàê äà âúç-
ïèòàâàø äåöàòà ñè, çàùîòî òàêà å ïî-
äîáðå; êîãàòî ðàñòåø, çíàåø êàêâî äà
ïðàâèø, êàêâî äà íå ïðàâèø, çíàåø ñ êîãî
äà ãîâîðèø, ñ êîãî íå; ìîæåø äà ðàçëè-
÷àâàø êîé å äîáúð è êîé ëîø. Çà ìåí òîâà
å ìíîãî âàæíî, çà äðóãèòå õîðà - íå çíàì.
Êîãàòî áÿõ íà 12 ãîäèíè, õîäåõ íà äåòñ-
êî ñúáèðàíå â íàøàòà öúðêâà... Îò ìàëêà
ìå å îòãëåäàëà ñàìî áàáà ìè. Äÿäî íÿìàì
è ìíîãî ìè ñå èñêà òÿ åäèí äåí äà áúäå â
öúðêâàòà. Öÿëîòî íè ñåìåéñòâî. Èìàì
îùå òðèìà áðàòÿ. Àç ñúì ñàìî åäíî ìî-
ìè÷å è òå èäâàò â öúðêâàòà... è ñíàõà ìè,
è ïëåìåííè÷êàòà ìè, âñè÷êèòå. Ìíîãî äî-
áðå å åäèí äåí âñè÷êè äà áúäåì çàåäíî. Äà
123
ïðàâèì òàêèâà íåùà, êîèòî ñà ðåäíè, êî-
èòî ñà õóáàâè. Äà íå ñå áèåì è äà ñå êàðà-
ìå, òîâà èçîáùî íå å õóáàâî. Õóáàâî å äà
ñå âñëóøâàìå åäèí â äðóã; êîãàòî ïðàâèì
íåùî è äðóãèÿ ãî èçîáëè÷àâà, òðÿáâà äà
ðàçáåðåì, ÷å íå å òàêà, ÷å òðÿáâà äà îáè-
÷àìå õîðàòà, äà ïîìàãàìå íà õîðàòà, êî-
èòî èìàò íóæäà. Äà ãè íàñúð÷àâàìå, ïðî-
ñòî äà ñìå ìíîãî äîáðè êúì õîðàòà, çà-
ùîòî õîðàòà íè ïîäêðåïÿò â òîçè ñâÿò.
Äà ñìå ìíîãî äîáðè, çà ìåí òîâà å ìíîãî
âàæíî, äà ñå ïîääúðæàìå, íèùî, ÷å íÿ-
êîè õîðà íè ñìÿòàò, ÷å íèå ñìå ïî-ëîøè,
íî âñåêè åäèí ÷îâåê ñè èìà ðàçëè÷íî ìíå-
íèå çà ðîìèòå. Íî àç ìèñëÿ, ÷å âñè÷êè ñìå
åäíàêâè, çàùîòî ñìå õîðà è ÿäåì âñè÷êî
òîâà, êîåòî è äðóãèòå ÿäàò, ñëúíöåòî ïå-
÷å è çà öèãàíè, è çà áúëãàðè. Òîâà çà ìåí
íå å âàæíî. Âàæíîòî å äà ñå îáè÷àìå, äà
ñå ïîääúðæàìå è äà ìèñëèì ñàìî õóáàâè
íåùà.” /Àñÿ, ð. 1983 ã./
«Âÿðâàì â Áîãà è íå ïîæåëàâàì äåöà-
òà ìè äà êðàäàò, äà ëúæàò, äà ñè îñòà-
âÿò æåíèòå è äåöàòà è äà õîäÿò ïî ÷ó-
æäè æåíè. Èçîáùî, òîâà íå ãî ïîæåëà-
âàì è Áîã ìå ÷óâà è íèêîãà íÿìà äà ïîçâî-
ëè íà ìîèòå äåöà. Ìîæå äà ñå ñêàðàò íå-
ùî ñèíîâåòå è ñíàõèòå, íî íèêîãà íÿìà äà
èì êàæà äà ãè íàïóñíàò è äà îòèäàò ïðè
äðóãà, ðàçáèâàé äîì – òîâà íå! Êàçâàì íà
äåöàòà äà ãëåäàò ìåí è áàùà èì. Êàêòî
íè å ñúçäàë Ãîñïîä – òå òîâà äà ñìå ñè.
Êîãà ðå÷å Ãîñïîä äà ñè íè âçåìå, òîé ñè
çíàå äåëàòà, íî íåêà äà å ïî íåãîâà âîëÿ,
íåãîâàòà âîëÿ äà ñè íè ïðèáåðå ãîðå ñ òèÿ
äåöà, äà ñìå ñè ñ íåãî ãîðå â íåãîâîòî öàð-
ñòâî. Äà áúäå ñëàâà íà èìåòî ìó è õâàëà,
çàùîòî íèå òðóäíî æèâÿõìå.
Íàøèÿò íàé-õóáàâ ïðàçíèê å, êîãàòî
å âúçêðúñíàë Èñóñ Õðèñòîñ. Íèå ïðàçíó-
âàìå è êîãàòî ãî ðàçïúâàò – Âåëèêäåí. Òî-
ãàâà ïðàçíóâàìå â íåäåëÿ. Íèå â íåäåëÿ èçî-
áùî íå ðàáîòèì è õîäèì íà öúðêâà. Â íå-

Ïðîòåñòàíòñêà öúðêâà â Ëîì, 2002 ã.
äåëÿ íèå õîäèì, òà ñè ðàáîòèì íà Áîãà.
Òàì ñëóøàìå áîæèåòî ñëîâî, ïååì, ìîëèì
ñå. Òîâà íè å ðàáîòíèÿò äåí çà Áîãà.”
/Âåñåëèíà, 1956/
“Ìîèòå äåöà íå ïóøàò, íå êðàäàò è
äà ñå áëàãîäàðèì íà Áîãà, ÷å ñìå âÿðâà-
ùè… Íàøåòî ñåìåéñòâî å âÿðâàùî… ïî-
êàÿõìå ñå ïðåä Áîã è ìíîãî å äîáðå äà ñëó-
æèìå íà Áîãà, çàùîòî èñòèíàòà å â Áî-
ãà. Íèå ÷ðåç Áîã æèâååì, ÷ðåç Áîã äèøà-
ìå, âñè÷êî å îò Áîãà è çà Áîãà, è áëàãîäà-
ðÿ íà Áîã, ÷å íè å èçáðàë.  ìîÿ äîì âñè÷-
êè ñìå âÿðâàùè è âñè÷êè ñìå ïîêàÿíè ïðåä
Áîã. Èñêàì äà ñâèäåòåëñòâàì çà Áîã… Äî-
êàòî áÿõìå ñâåòñêè õîðà, ìîÿò ñèí ñå ðàç-
áîëÿ îò òóìîð. È ïî íÿêàêúâ íà÷èí äîéäå
òóê åäíî ìîì÷å îò Ñëèâåí – ïðîñòî Áîã
ãî èçïðàòè. È ìîéòà ïëåìåííèöà, íà ñåñ-
òðà ìè äåòå, îòèäîõà â öúðêâàòà è âè-
äÿõà òîâà ìîì÷å êàê ãîâîðè çà Áîãà è ïî-
124
êàíèõà è ìîåòî äåòå, òîâà ñ òóìîðà. Áå-
øå ìó îêàïàëà êîñàòà äâà ïúòè, íî ÷ðåç
Áîã òîé áåøå èçöåðåí. Àç áÿõ ñ äåñåòãî-
äèøíà ÿçâà è Áîã íè èçöåðè è çàòîâà àç
ìíîãî áëàãîäàðÿ íà Áîãà è ñâèäåòåëñò-
âàì ïîâå÷å çà Áîãà, îòêîëêîòî çà ñâåòñ-
êèòå íåùà. Âÿðâàéòå â Áîã è òîé íè ñëó-
øà ñåãà… Áîã å ÷óäåñåí è å íàïðàâèë ìíî-
ãî ÷óäåñà â íàøèÿ äîì. È ñúâåòâàì âè äà
ñå ïîêàåòå ïðåä Áîã, äà òðúãíåòå ïî íå-
ãîâèÿ ïúò… è ùå èìàòå áîæèÿ ìèð. Ìà-
êàð è õëÿá äà íÿìàøå, íî Áîã æèâåå â íà-
øèòå ñúðöà è èìàìå ìèð. È áëàãîäàðèì
è çà åæåäíåâíîòî, êîåòî íè äàâà Áîã… è
áëàãîäàðÿ íà íàøèÿ áîã Èñóñ Õðèñòîñ,
ñëàâàòà å íåãîâà. È áëàãîäàðÿ íà Áîãà, ÷å
èìàì 11 âíó÷åòà è ãè âúçïèòàâàìå ñåãà
äà õîäÿò íà ó÷èëèùå, äà íå ñà íåãðàìîò-
íè, çàùîòî íàøèòå ðîäèòåëè îò ñòàðè-
òå âðåìåíà… ìíîãî, ìíîãî öèãàíèòå íå
ó÷åõà, íî ñåãà íèå íàñòîÿâàìå íàøèòå äå-
öà äà ó÷àò… ïðîñòî äà çíàÿò ñàìî äà ïè-
øàò… ñåãà íÿìà ðàáîòà íàèñòèíà çà ó÷å-
íèòå. Íî äà çíàÿò äà ÷åòàò, äà ñìÿòàò
è äà ïèøàò. È ïîâå÷å ãè âúçïèòàâàìå äà
ñëóæàò ïîâå÷å íà Áîã, çà äà èì å áúäå-
ùåòî äîáðî… äà íå êðàäàò, äà íå ïðî-
ñÿò, êàêòî ñåãà èìà ïðîñÿöè. È íèå ãè
ó÷èì äà íå êðàäàò, äà íå ëúæàò, äà íå
îáùóâàò ñ òàêèâà äåöà, äåòî ãîâîðÿò
ìðúñíè ðàáîòè… È ïîâå÷å ãè ó÷èì äà ñëå-
äâàò Áîãà, çàùîòî ñàìî çà Áîã å âúçìî-
æíî äà âúçïèòàâà äåöàòà è òîé íè äàâà
ìúäðîñò è íèå äà âúçïèòàâàìå íàøèòå
äåöà è íàøèòå âíóöè. Çàùîòî âñè÷êè çíà-
åìå,÷å Èñóñ Õðèñòîñ å áîæèÿò ñèí è îáè-
÷à äåöàòà. Òîé êàçâà: ”Îñòàâåòå äåöà-
òà äà äîéäàò ïðè ìå픅 è òîé ãè ó÷è…
È íèå ó÷èì íàøèòå äåöà äà òúðñÿò è êà-
òî õîäÿò íà ó÷èëèùå, äà ñå ìîëÿò Áîã äà
ãè ó÷è… è äà èì äàäå ìúäðîñò, êàê äà ñå
ó÷àò.” /Äîíêà, 1950, Òîëåðàíòíîñò.../
 • Íà êàêâî ó÷è õîðàòà ðåëèãèÿòà?
Èçâàäåòå èäåèòå ñè íà ïîñòåð.
• Îò êîÿ ðåëèãèÿ ñà òðèòå æåíè è çà-
ùî ñìÿòàòå òàêà?
•  êàêâî èì å ïîìîãíàë Áîã?
• Íà âàñ ñëó÷âàëî ëè âè ñå å ÷óäî?
Ðàçêàæåòå íà äðóãèòå.
Ðàçäåëåòå ñå ïî ãðó-
ïè è äèñêóòèðàéòå
ïî âúïðîñèòå ñëåä
àâòîáèîãðàôè÷íè-
òå òåêñòîâå.
«Íèå ìíîãî ñè òà-
÷èì è ïðàçíèöèòå. Òîâà ñà íàøèòå ïðàç-
íèöè. Íàøèòå õîðà âèêàò íà Ãîñïîä Àë-
ëàõ, íèå Àëëàõ ìó âèêàìå. Áàéðàì ïðàâèì
â ãîäèíàòà âåäíúæ, çà 30 äåíà. Íå ïèåì
ñïèðòíè íàïèòêè è ñëàíèíà íå ÿäåì, íå
ðàçðåøàâàò äà ñå ÿäå, ìîæå ñêðèøîì õî-
ðàòà äà ïèÿò è ÿäàò, äà íå ñïàçâàò òî÷-
íî òðàäèöèÿòà, íî 30 äåíà íå òðÿáâà äà
ñå ïèå. Àìè êàòî äîéäå Áàéðàìà, íà òî-
çè äåí èìà ÷îâåê îò ìàõàëàòà, êîéòî îáè-
êàëÿ êúùèòå è òóïà òóïàí è ñâèðè è ïåå
30 äíè. Åäèíèÿò ïðàçíèê å Ðàìàçàí-Áàé-
ðàì, äðóãèÿ å Êóðáàí-Áàéðàì - òå íåìàò
äàòè, âúðòÿò ñå êàòî Âåëèêäåí. Êîãàòî
ïðàâèì Áàéðàì, íèùî íå ÿäåì öÿë ìåñåö.
Ïîñëå ñå ïðàâè ìîëèòâà ïðè õîäæà, õîäè
îò êúùà íà êúùà è ïîñëå ÷àê íà ãðîáèùà-
òà ñå îòèâà, òàì ìîëèòâà ñå ÷åòå, íîñè
ñå êíèãà - Êîðàí ñå âèêà. Âñÿêà âå÷åð ñå
ïàëè ñâåù ó êúùèòå çà ïî åäèí ÷àñ, ìîæå
ïî åäíà íà äâàìà, îò 8 ÷àñà âå÷åðòà äî 9
÷àñà, çàâèñè êîëêî óìðåëè èìà, è ñå ñëàãà
âîäà â ÷àøàòà äî ñâåùòà è òàÿ âîäà ñå
ñèïâà â ãðàäèíàòà íà öâåòåòî. Íà äðó-
ãèÿ äåí ñå îòèâà íà ãðîáèùàòà. À áúëãàð-
ñêèòå öèãàíè õîäÿò âñè÷êè – è ìúæå, è
æåíè, íî ïðè íàñ íå å òàêà.»
/Àñàí, 1940, Òîëåðàíòíîñò.../
125
“Àç ñè ñïîìíÿì, êàòî ìàëêà íà Ãåð-
ãüîâäåí íè êóïóâàõà ðîêëè îò êîïðèíà,
òîâà ïðåäè áåøå ìíîãî ñêúïà êîïðèíàòà.
È òðÿáâà äà èìàø êîïðèíåíè äðåõè, ëà-
÷åíè îáóâêè. È ñåãà ãè èìà, íî òîãàâà áÿ-
õà ïî-åâòèíè. È âñåêè ãëåäàøå íåãîâîòî
äåòå äà å ïî-õóáàâî îáëå÷åíî, ïî-õóáàâî.
À âúçðàñòíèòå æåíè, êàòî ñå õâàùàõà
íà õîðîòî, òðÿáâàøå äà áúäàò ñ øàëâà-
ðè, èãðàåõà ñ øàëâàðè è áåøå ìíîãî âåñå-
ëî òàêà. Òðàäèöèÿòà ñå êàðàøå, à ñåãà âå-
÷å íÿìà ïàðè è íå ìîæå.”
/Äîíêà, 1950, Áëàãîåâãðàä/
• Êîè ñà íàé òà÷åíèòå ïðàçíèöè â èñ-
ëÿìà è êàê õîðàòà ãè ïðàçíóâàëè â ìè-
íàëîòî è ñåãà?
• Èìà ëè ðåãèîíàëíè ðàçëè÷èÿ â
ïðàçíóâàíåòî?
Ðàçïèòàéòå áëèçêèòå
ñè çà òÿõíàòà ðåëèãèÿ
è ãè çàïèøåòå. Êàêâè
ðåëèãèîçíè ïðàçíèöè
ïðàçíóâàò è êàê? Íà
áàçàòà íà ñúáðàíèÿ
ìàòåðèàë è ñíèìêè
ïîäãîòâåòå èíäèâèäóàëíè ïîñòåðè „Ðå-
ëèãèÿòà íà ìîåòî ñåìåéñòâî”.
Ñðåä ðîìèòå áèòóâàò è ðàçëè÷íè ñóåâåðèÿ.
Ðàçäåëåòå ñå ïî ãðó-
ïè è ñå çàïîçíàéòå ñ
òåêñòîâåòå. Äèñêó-
òèðàéòå ïî âúïðî-
ñèòå ñëåä òÿõ.
Ïî îòíîøåíèå íà âðúçêàòà
“æèâè – ìúðòâè”
“Èìà íÿêîè ðîìñêè ìàíóøè è ñèíòè, êî-
èòî èìàò ñïåöèàëíî îòíîøåíèå êúì ïðåä-
ìåòèòå, ïðèíàäëåæàëè íà ïî÷èíàëèÿ. Íå
òðÿáâà äà ñå çàïàçâà íèùî. Êàðàâàíàòà ñå èç-
ãàðÿ çàåäíî ñ âñè÷êî â íåÿ... Íî ïîíÿêîãà
ñå çàïàçâàò íÿêîè îò âåùèòå, ëþáèìè ïðå-
æèâå íà ñîáñòâåíèöèòå, íî íèêîãà çàåäíî.
Òåçè âåùè ñå ïðåâðúùàò ⠄mulle” – âåùè
íà ìúðòâåö, è òðÿáâà äà ñå ïî÷èòàò è ïàçÿò.
Íå òðÿáâà äà ñå ïîâðåæäàò, èçîñòàâÿò è èç-
ãóáâàò. Â õîäà íà âñåêèäíåâèåòî íèùî íå
îòëè÷àâà òåçè âåùè îò îáèêíîâåíèòå ïðåä-
ìåòè. Ìàíóøèòå íå ãè îáÿâÿâàò çà ñïåöèàë-
íè. Òîâà ìúë÷àíèå å ñàìî åäíî îò èçìåðå-
íèÿòà íà îáùîòî ìúë÷àíèå, çàîáèêàëÿùî
ìúðòâèòå...” /Ïàòðèê Óèëÿìñ, Íèå íå ãîâî-
ðèì.../
Ïî îòíîøåíèå íà ïðåäñòàâàòà
çà “÷èñòî – ìðúñíî”
“Äðóãè îáè÷àè è òàáóòà, êîèòî îòëè÷à-
âàò ðîìèòå îò äðóãèòå åòíè÷åñêè ãðóïè, ñà
ñâúðçàíè ñúñ ñòðàõà èì îò çàìúðñÿâàíå. Äà
ñòàíåø íå÷èñò, ìðúñåí è äà ñå èçöàïàø, å
íåùî ñòðàøíî çà ðîìèòå è òàçè ïðåäñòàâà
èìà ìíîãî ðàçëè÷íè äóìè â ðàçëè÷íèòå ãðó-
ïè. “Ìåðèìå” çà íå÷èñòî ñå èçïîëçâà îò ðî-
ìèòå íà Áàëêàíèòå, “ìîêñàäî” ñå èçïîëçâà â
Àíãëèÿ è Óåëñ, “ìàãåðäî” â Ïîëøà (ñúñ çíà-
÷åíèå íà ìðúñíî, èçöàïàíî). Çà íÿêîãî äà
áúäå “èçöàïàí” å íàé-ãîëåìèÿò ñðàì íà ñâå-
òà è çà íåãî èëè íåÿ å âñå åäíî äà å ñîöèàë-
íî ìúðòúâ, àêî ñå âÿðâà, ÷å å ïàäíàë òîëêî-
âà íèñêî. Òàáóòàòà, êîèòî ìîãàò äà “èçöàïàò”
íÿêîãî, ñà ñâúðçàíè ñ õîðà, ïðåäìåòè, ÷àñòè
íà òÿëîòî, õðàíè è äîðè òåìè íà ðàçãîâîð.
/Ñëàâîâ, 2002/
“Ìðúñíîòî” êàòî ñèíîíèì
íà “ñåêñóàëíî”
„Ïîâå÷åòî îò òàáóòàòà ñà ñâúðçàíè ñ æå-
íàòà, ñåêñà, áðåìåííîñòòà, ïóáåðòåòà, ìåí-
ñòðóàöèÿòà. Òÿëîòî å ðàçäåëåíî íà äâå ÷àñ-
òè, è ÷àñòòà íàä êðúñòà å ÷èñòà. Äîëíàòà ÷àñò
íà òÿëîòî å ìðúñíà è íèêîãà íå ìîæå äà ñå
ðàçãîëâà. Òîâà âîäè äî ïðèíöèïà ãîðíàòà
÷àñò íà òÿëîòî äà ñå îáëè÷à ñ äðåõè, êîèòî
íå ïðåìèíàâàò ïîä êðúñòà. Òðàäèöèîííî îá-
126
ëå÷åíàòà ðîìêèíÿ ïî ñúùàòà ïðè÷èíà íîñè
ïîëà, íî íèêîãà öÿëà ðîêëÿ, êîÿòî ïîêðèâà
ãîðíàòà è äîëíàòà ÷àñò íà òÿëîòî.  ëåãåí, â
êîéòî ñà ñå ïðàëè äðåõè îò äîëíàòà ÷àñò íà
òÿëîòî, íå ìîãàò äà ñå ïåðàò äðåõè èëè êúð-
ïè îò ãîðíàòà ÷àñò. Ëåãåíè çà ïðàíå íèêîãà
íå ìîãàò äà ñå èçïîëçâàò çà ìèåíå íà ñúäî-
âå. Æåíà, êîÿòî å â ïóáåðòåòà èëè èìà âå÷å
ìåíñòðóàöèÿ, èëè å áðåìåííà, íå òðÿáâà äà
ãîòâè çà ìúæåòå. Òàêèâà æåíè íå ìîãàò äà
ó÷àñòâàò â ïóáëè÷íè ïðîÿâè. Æåíèòå íå ìî-
ãàò äà îñòàâÿò êîñèòå ñè íåïðèáðàíè, èëè äà
ãè ñïóñêàò ñâîáîäíî íà ðàìåíåòå ñè, òúé êà-
òî êîñàòà å íàé-êðåùÿùèÿò ñèìâîë íà ñåê-
ñóàëíîñòòà è ïëîäîâèòîñòòà; è äà ñè ñïóñ-
íåø êîñàòà ñâîáîäíî ñå âúçïðèåìà êàòî
íåïðèëè÷íà ïîêàíà “äà ìó îòïóñíåø êðàÿ”.
Òîâà å ïðè÷èíàòà, ïîðàäè êîÿòî îò ðîìêèòå
ñå î÷àêâà äà ïîêðèâàò äúëãèòå ñè êîñè ñúñ
çàáðàäêà, êàêòî ñà ÿ ïîêðèâàëè ïî âðåìå íà
Åâðîïåéñêîòî âúçðàæäàíå ñ òþðáàíèòå, ñ
êîèòî ãè âèæäàìå ïî èçîáðàæåíèÿòà èì îò
îíîâà âðåìå”. /Ñëàâîâ, 2002/
Æèâîòíèòå âêúùè êàòî “ìðúñíî”
“Æèâîòíèòå, ñïîðåä òðàäèöèîííèòå ðîì-
ñêè ïðåäñòàâè ñà äèâè, ìðúñíè è ñåêñóàëíè,
êîåòî ãè ïðàâè íåæåëàíè âêúùè. Îáùîïðè-
åòî å, ÷å òå òðÿáâà äà ñå äúðæàò íà äâîðà
ïðåç öÿëîòî âðåìå. Òîâà å íàé-ÿðêàòà ðàç-
äåëèòåëíà ëèíèÿ ìåæäó êîíñåðâàòèâíèòå
ðîìè è òîâà, êîåòî òå íàðè÷àò “ãàäæî ìåðè-
ìå” (ìðúñîòèÿòà íà åâðîïåéöèòå). Çà òÿõ “ãà-
äæîñèòå” ñìúðäÿò, êàòî íàé-ëîøîòî â òÿõ
å, ÷å äúðæàò äîìàøíèòå ñè æèâîòíè âúòðå
â êúùèòå ñè.“ /Ñëàâîâ, 2002/
• Ïðè ðîìèòå â Áúëãàðèÿ èìà ëè ñå-
ãà ïðàêòèêàòà íà „mulle”?
• Êàêâî çíà÷è ïðàêòèêàòà “Ìåðèìå”
ñïàçâà ëè ñå äíåñ?
• Êàêâî å îòíîøåíèåòî ñåãà êúì æè-
âîòíèòå âêúùè?
• Êàêâî ñå å ïðîìåíèëî?