Professional Documents
Culture Documents
PTVP Cấp Cao- Bài Số 1
PTVP Cấp Cao- Bài Số 1
PTVP Cấp Cao- Bài Số 1
Các phương trình vi phân cấp cao có rất nhiều ứng dụng trong kỹ thuật và đời sống nhưng
cũng rất phức tạp và khó giải, nhiều trường hợp không giải được. Để cho dễ học và ứng
dụng được vào thực tiễn, các bài học trong chương này được sắp xếp theo mức độ khó tăng
dần và bài cuối cùng sẽ chỉ ra các ứng dụng phong phú của phương trình vi phân cấp cao.
Daïng Phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp hai heä soá haèng laø phöông trình daïng:
y ' '+ py'+ qy = f ( x) (1) vôùi p, q laø caùc haèng soá thöïc.
y ' '+ py'+ qy = 0 (1' ) vôùi p, q laø caùc haèng soá thöïc.
Phöông trình (1) goïi laø phöông trình tuyeán tính caáp hai khoâng thuaàn nhaát vaø phöông trình
(1' ) goïi laø tuyeán tính caáp hai thuaàn nhaát.
1. Ñònh lyù veà caáu truùc nghieäm cuûa phöông trình tuyeán tính caáp hai
i) Neáu y1 ( x), y2 ( x) laø hai nghieäm rieâng cuûa phöông trình thuaàn nhaát y ' '+ py '+ qy = 0(1' ) thoûa
y1 ( x)
k vôùi k laø haèng soá, thì y = C1 y1 ( x) + C2 y2 ( x) laø nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình
y2 ( x )
(1' ) (vôùi C1, C2 laø haèng soá). Khi ñoù y1 ( x), y2 ( x) goïi laø heä nghieäm cô baûn cuûa phöông trình
thuaàn nhaát (1' ) .
ii) Nghieäm toång quaùt y = y (x) cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát y ' '+ py'+ qy = f ( x) (1)
ñöôïc xaùc ñònh bôûi coâng thöùc
y = Yo ( x) + Y ( x)
trong ñoù Yo (x) laø nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình thuaàn nhaát töông öùng (1' ) , coøn Y (x )
laø moät nghieäm rieâng naøo ñoù cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát (1) (nghiệm Y (x ) còn ký
hiệu là YP (x) -particular solution, nghiệm Yo (x) còn được ký hiệu Yc (x) -complementary function).
Nghieäm phương trình ñaëc tröng Heä nghieäm cô baûn Nghieäm toång quaùt PT (1' )
k 2 + pk + q = 0 (*)
TH3 k = i laø caëp ex cos x, ex sin x y = C1ex cos x + C2ex sin x
nghieäm phöùc lieân hôïp
Giaûi
Câu Nghiệm phương trình đặc trưng Hệ nghiệm cơ bản Nghiệm tổng quát
hỏi ( C1 ,C2 là hằng số)
k 2 − 6k + 9 = 0 k = 3
a e 3 x , xe3 x y = C1e3 x + C2 xe3 x
(nghiệm kép)
b k 2 − 5k + 6 = 0 k = 2 , k = 3 e 2 x , e3 x y = C1e2 x + C2e3 x
k 2 + 6k + 9 = 0 k = −3
d e−3 x , xe−3 x y = C1e−3x + C2 xe−3 x
(nghiệm kép)
e k 2 + 7 k + 6 = 0 k = −1 , k = −6 e− x , e−6 x y = C1e− x + C2e−6 x
3. Caùch giaûi phöông trình tuyeán tính khoâng thuaàn nhaát vôùi heä soá haèng soá
y ' '+ py'+ qy = f ( x) (1) vôùi p, q laø caùc haèng soá thöïc.
y ' '+ py'+ qy = 0 (1' ) vôùi p, q laø caùc haèng soá thöïc.
Böôùc 1 Giaûi tìm nghieäm Yo (x) cuûa phöông trình thuaàn nhaát (1' ) töông öùng.
C1 ( x) y1 + C2 ( x) y2 = 0
' '
trong ñoù C1 ( x), C2 ( x) ñöôïc xaùc ñònh töø heä phöông trình: ' .
1
C ( x ) y1
'
+ C2
'
( x ) y '
2 = f ( x )
Giaûi heä phöông trình naøy ta tìm ñöôïc C1 ( x), C2 ( x) vaø theá vaøo (**) ta ñöôïc nghieäm toång
quaùt cuûa phöông trình (1) .
Caùch 2 Aùp duïng phöông phaùp heä soá baát ñònh (Undetermined-Coefficient Method).
Neáu Y (x ) laø moät nghieäm rieâng cuûa (1) thì nghieäm toång quaùt cuûa (1) coù daïng
y (x) = Yo (x) + Y (x )
Khi veá phaûi cuûa (1) coù daïng ñaëc bieät thì ta coù theå tìm nghieäm rieâng Y (x ) cuûa phöông trình
khoâng thuaàn nhaát nhö sau:
Veá phaûi cuûa phöông trình (1) vaø Daïng nghieäm rieâng Y (x ) cuûa phöông trình (1)
phöông trình ñaëc tröng (*)
Y (x ) = xr Qn(x)ex .
TH1 f ( x) = Pn ( x)ex
Trong ñoù :
vôùi Pn (x) laø ña thöùc baäc n theo x Qn(x) laø ña thöùc baäc n theo x .
TH 1.1 : r= 0 neáu khoâng laø nghieäm cuûa
phöông trình ñaëc tröng (*).
k 2 + pk + q = 0 (*)
TH 1.2 : r= 1 neáu laø nghieäm ñôn cuûa
phöông trình ñaëc tröng (*).
Ví dụ 2 Giaûi phöông trình vi phaân sau baèng phöông phaùp bieán thieân haèng soá Lagrange
y' '−2 y'−3 y = (4 x + 12)e4 x
Giaûi
Böôùc 1 Giaûi phöông trình thuaàn nhaát töông öùng: y ' '−2 y '−3 y = 0
Phöông trình ñaëc tröng: k 2 − 2k − 3 = 0 k = −1; k = 3
Nghieäm toång quaùt phöông trình thuaàn nhaát: Yo = C1e − x + C2e3 x vôùi C1 ,C2 laø haèng soá.
Böôùc 2
Caùch 1 Aùp duïng phöông phaùp Lagrange
Nghieäm toång quaùt phöông trình khoâng thuaàn nhaát coù daïng
y = C1 ( x)e− x + C2 ( x)e3 x (**)
' −x
C1 ( x)e + C2 ( x)e = 0
' 3x
trong ñoù C1 ( x), C2 ( x) xaùc ñònh töø heä phöông trình: '
−x
− C1 ( x)e + 3C2e = (4 x + 12)e
' 3x 4x
C1 ( x) = −( x + 3)e
' 5x
C1 ( x) = − ( x + 3)e5 x dx + K1
Tích phaân hai veá ta ñöôïc:
C2 ( x) = ( x + 3)e dx + K 2
x
x 14 5 x
C1 ( x) = − + e + K1
5 25 vôùi K1 , K 2 laø haèng soá
C ( x) = ( x + 2)e + K
x
2 2
Thay C1 ( x), C2 ( x) vaøo (**) roài ruùt goïn laïi ta ñöôïc nghieäm toång quaùt phöông trình ñaõ cho laø
4 x 36
y = K1e − x + K 2e3 x + + e 4 x vôùi K1 , K 2 laø haèng soá
5 25
Caùch 2 Aùp duïng phöông phaùp heä soá baát ñònh (chæ aùp duïng khi veá phaûi coù daïng ñaëc bieät)
Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát laø
y (x) = Yo (x) + Y (x )
trong ñoù, Y (x ) laø nghieäm rieâng phöông trình khoâng thuaàn nhaát (xem TH1.1) vaø coù daïng
Y ( x) = ( Ax + B)e4 x
4
5A = 4 A =
Suy ra: 5
6 A + 5 B = 12 B =
36
25
4 36 4 x
Nghieäm rieâng : Y ( x) = ( x + )e
5 25
Vaäy nghieäm toång quaùt phöông trình ñaõ cho laø
4 x 36
y = C1e − x + C2e3 x + + e 4 x vôùi C1 ,C2 laø haèng soá
5 25
Ví dụ 3 Giaûi phöông trình vi phaân caáp hai: y’’ - 9y’ + 8y = (x+1)ex (1)
Giaûi
x
y’’ - 9y’ + 8y = (x+1)e (1)
Phöông trình thuaàn nhaát töông öùng: y’’ –9y’ +8y = 0 (1' )
Phöông trình ñaëc tröng : k2 – 9k +8 = 0 k = 1; k =8
Nghieäm toång quaùt phöông trình thuaàn nhaát:
Yo (x) = C1ex + C2e8x vôùi C1, C2= const
Nghieäm rieâng phöông trình khoâng thuaàn nhaát (TH1.2) coù daïng: Y = (Ax2 +Bx)ex ;
Y ’ = [Ax2 +(2A+B)x +B]ex , Y ’’=[Ax2 +(4A+B)x +2A+2B]ex
1 1
Thay vaøo (1) ta ñöôïc :[-14Ax +2A-8B]ex =(x+1)ex A = − ,B = −
14 7
1 2 1
Y =- ( x + x)e x .
14 7
Vaäy nghieäm toång quaùt phöông trình ñaõ cho laø
1 2 1
y = C1ex + c2e8x - ( x + x)e x vôùi C1, C2= const
14 7
d 2q dq 1 dq
thỏa mãn: L 2
+R + q = E (t ) , I (t ) = với q(0) = 0, I (0) = 0
dt dt C dt
a) Xác định q(t ), I (t ) biết R = 20 , L = 1H , C = 0.002F , E (t ) = 12V
b) Xác định q(t ), I (t ) biết R = 40 , L = 1H , C = 16 10−4 F , E(t ) = 100 cos10t V