Gospodarka w służbie monarchii absolutnej

Wprowadzenie
Przeczytaj
Schemat interaktywny
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Ludwik XIV do ławników i kupców Marsylii, 26 VIII 1664 , [w:] Historia powszechna. Czasy
nowożytne 1640-1870. Wybór tekstów źródłowych, red. B. Krauze, Warszawa 1951.
Przywilej Ludwika XIV dla przedsiębiorcy Guicharda z 17 II 1671 r. , [w:] Historia nowożytna
1648–1789. Wybór tekstów, oprac. K. Piwarski, Warszawa 1954.
Smith Adam, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, [w:] Wiek XVI–XVIII w
źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1997.
de Vauban Sébas en Le Prestre, Traktat, [w:] Historia nowożytna 1648–1789. Wybór
tekstów, oprac. K. Piwarski, Warszawa 1954.
Colbert Jean-Bap ste, Memoriał Colberta, [w:] Historia nowożytna 1648–1789. Wybór
tekstów, oprac. K. Piwarski, Warszawa 1954.
 Gospodarka w służbie monarchii absolutnej

Sébas en Leclerc, Colbert wizytujący fabrykę gobelinów, ok. 1665 r.

Źródło: Sébas en Leclerc, Metropolitan Museum of Art, tylko do użytku edukacyjnego.

Wstąpienie na tron francuski Henryka IV Burbona zakończyło okres wojen domowych.

Przechodząc na katolicyzm i uznając katolicyzm za religię panującą, a jednocześnie
ustanawiając gwarancje swobód religijnych i politycznych hugenotom, Henryk IV
zaprowadził pokój w kraju. Pozwoliło mu to na przeprowadzenie szeregu reform
politycznych i gospodarczych, zmierzających do umocnienia władzy monarszej we Francji
i ustabilizowania jej gospodarki. Obydwa kierunki polityki wewnętrznej stanowiły cele jego
następców, a ich skuteczna realizacja stała się fundamentem mocarstwowej pozycji Francji
w drugiej połowie XVII w.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Opiszesz związki między wystawnym życiem francuskiego dworu a popieraniem

rodzimej produkcji przemysłowej i eksportu.
Wyjaśnisz, jak francuski merkantylizm przełożył się na większą liczbę statków, tkanin
i luster.
Ocenisz wpływ polityki merkantylnej na sytuację wewnętrzną Francji i relacje
międzynarodowe.
Przeczytaj

Bogactwo mierzone wartościowym kruszcem

Aparat władzy rodzącej się monarchii absolutnej pochłaniał znaczne sumy pieniędzy.
Sposobem na powiększenie dochodów państwowych było zwiększenie dotychczasowych
i wprowadzenie nowych podatków, a na dłuższą metę – wzmożona aktywność państwa
w gospodarce. Ta ostatnia wspierała się na doktrynie merkantylizmu i miała zapewnić
skarbowi państwa maksymalne dochody.

Merkantylizm był zbiorem praktycznych

wskazówek mających na celu umocnienie siły
gospodarczej państwa. Naczelna zasada
polityki gospodarczej głosiła konieczność
uzyskania dodatniego bilansu handlowego
przy założeniu, że miernikiem potęgi państwa
jest ilość szlachetnych kruszców
nagromadzonych w kraju. Realizacji tego celu
służyła polityka celna, która polegała na
ustanawianiu wysokich ceł na wwożone
towary i niskich na wywożone. Aby
ograniczyć import i zwiększyć eksport,
należało popierać produkcję krajową.
Czyniono to poprzez subwencje, pożyczki Warsztat tkacki według ryciny z XVII w. Jakie
i zamówienia państwowe dla właścicieli manufaktury wspierano we Francji?
manufaktur, wspieranie nowych gałęzi Źródło: Wielka historia świata, str. 71, tylko do użytku
edukacyjnego.
produkcji, a nawet przez zakładanie
manufaktur rządowych, prowadzonych na
rachunek państwa. Podjęto również prace nad rozwijaniem infrastruktury gospodarczej –
budowano drogi, w tym również rzeczne, rozbudowywano porty morskie (patrz schemat
poniżej).

Schemat przedstawiający merkantylizm. Na jego podstawie wymień i omów kluczowe cele gospodarki
merkantylnej.
Źródło: Contentplus.pl, oprac. na podst. „Śladami przeszłości", Nowa Era, Gdańsk 2010, licencja: CC BY-SA 3.0.

Kardynał stawia na flotę

Francja należała do tych państw, które zasady merkantylizmu zaczęły wprowadzać u siebie
najwcześniej oraz robiły to w sposób najbardziej wszechstronny i kompletny. Polityka
merkantylna pojawiła się już za panowania Henryka IV (1580–1610), na dobre zadomowiła się
w czasach rządów Ludwika XIII (1610–1643), a najwyższy rozkwit osiągnęła za Ludwika XIV
(1643–1715).

Na gospodarkę francuską za panowania

Transakcje handlowe. Rycina z książki Jacquesa
Savary’ego Le parfait négociant, wydanej w 1675 r.
Opisz, w jakim miejscu odbywają się przedstawione
transakcje i jaki może to mieć związek z polityką
kardynała Richelieu?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
mimo starań nie mogły sprostać konkurencji
kompanii angielskich oraz holenderskich i upadały po zaledwie kilku latach działalności.
Ludwika XIII przemożny wpływ wywierał
kardynał Armand de Richelieu. Trafnie ocenił,
że źródłem rosnącej potęgi Anglii i Holandii
jest handel, dlatego podjął zakrojone na
szeroką skalę działania w tym zakresie.
Jednym z najważniejszych punktów swojego
programu gospodarczego, który przedstawił
w latach 1626–1627, była rozbudowa floty
handlowej oraz wojennej, mającej stać na
straży zamorskich interesów kraju.
Z inicjatywy kardynała państwo odkupywało
porty od dotychczasowych właścicieli. Do
kierowania sprawami morza powołano
specjalny urząd – Conseil de la Marine – a sam
pierwszy minister uzyskał tytuł generalnego
intendenta francuskiej żeglugi i handlu.
Kolejnym krokiem w celu ożywienia
francuskiego handlu było utworzenie
własnych kompanii kupieckich, te jednak

Richelieu otoczył także opieką rodzimą wytwórczość przemysłową. Starał się stworzyć dla
niej dogodne warunki przez próby wprowadzania ograniczeń, a nawet całkowitego zakazu
importu różnych konkurencyjnych towarów. Przede wszystkim wspierał francuskie
przedsiębiorstwa, zwłaszcza tekstylne. Pod rządową protekcją rozwinął się przemysł
jedwabniczy w Tours, a w Lyonie i Montpellier powstały nowe manufaktury.

Gospodarka państwowa pod kierunkiem Colberta

Pomyślne warunki do dalszego rozwoju gospodarczego stworzył następca Richelieugo,
kardynał Mazarin, ale w potęgę gospodarczą przekształcił Francję Jean‐Baptiste Colbert
(1619–1683) – najpierw osobisty doradca Ludwika XIV, a później generalny kontroler finansów
i minister marynarki.

Rosnące wydatki monarchii – związane z jej

mocarstwową, ekspansjonistyczną polityką
zewnętrzną, wysokimi kosztami utrzymania
wystawnego dworu, jak również
 zaspokajaniem finansowych roszczeń
arystokracji i szlachty – wyznaczyły główny
cel polityki ekonomicznej Colberta. Było nim
zwiększenie dochodów państwa. Cel ten
osiągnął poprzez wspieranie produkcji
przemysłowej.

Działania Colberta miały charakter

Portret Jeana-Bap ste’a Colberta pędzla Claude’a
Lefèbvre’a, ok. 1666 r.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
kompleksowy i zostały starannie
przygotowane. Rozpoczął je od
przeprowadzenia zakrojonych na szeroką
skalę badań nad zasobami naturalnymi kraju,
a nawet – mając na uwadze dostępność siły
roboczej – analizy sytuacji demograficznej
w poszczególnych regionach Francji. Na tej
podstawie opracował plan rozwoju
gospodarczego uwzględniający przydatność
danych regionów w różnych gałęziach
gospodarki.

Chronić rodzimą gospodarkę za wszelką cenę

Kierując się zasadami merkantylizmu, generalny kontroler finansów dążył przede wszystkim
do uzyskania dodatniego bilansu w handlu zagranicznym. Służyły temu działania w dwóch
kierunkach. Po pierwsze Colbert stwarzał warunki do zwiększenia produkcji tych towarów,
które do tej pory były w znacznych ilościach importowane. W celu zapewnienia fachowej
siły roboczej sprowadzał wysoko wykwalifikowanych specjalistów z zagranicy, np. górników
ze Szwecji, blacharzy z Niemiec, z Anglii i Holandii sukienników, a z Włoch wykonawców
luster weneckich. Jednocześnie wprowadził zakaz emigracji dla francuskich rzemieślników.
Dzięki tym działaniom rozwinęła się znacznie produkcja tkanin, luster oraz innych
artykułów zbytku i przedmiotów codziennego użytku. Colbert dbał też, aby mieć rodzimych
malarzy, architektów i rzeźbiarzy, aby nie płacić artystom włoskim przy ogromnych
zamówieniach dla dworu. W tym celu utworzono akademie sztuk, które wykształciły wielu
znakomitych rodzimych artystów.
Powstające we Francji w drugiej połowie XVII w. manufaktury na ogół były wielkimi scentralizowanymi
przedsiębiorstwami. W warunkach rozwiniętej polityki merkantylnej tworzono dwie kategorie, różniące się
sposobem finansowania: manufaktury królewskie (manufactures du roi), będące własnością państwa, oraz
manufaktury prywatne (manufactures droyales), ale korzystające z pomocy państwa w formie dotacji lub
przyznanego monopolu na produkcję określonego towaru. Co produkowano w manufakturze przedstawionej na
ilustracji?
Źródło: Sébas en Leclerc, Colbert wizytujący fabrykę gobelinów, ok. 1665, Metropolitan Museum of Art, tylko do użytku
edukacyjnego.

Drugim kierunkiem była ochrona rodzimej wytwórczości przez protekcyjną politykę celną.
Wprowadzono wysokie cła na importowane towary gotowe i utrzymywano niskie cła na
importowane surowce i maszyny niezbędne do własnej produkcji towarów. W 1664 r.
zastąpiono większości ceł wewnętrznych jedną ogólną taryfą celną, co służyło integracji
gospodarczej kraju.

Colbert zakazał również eksportu francuskiego zboża, dzięki czemu chleb był tani. Obniżone
w ten sposób koszty utrzymania robotników pozwalały na ich niskie wynagradzanie. Ponadto
w dziedzinie rolnictwa faworyzował uprawę roślin przemysłowych (np. konopii),hodowlę
jedwabników oraz hodowlę bydła. Ważną inicjatywą ułatwiającą handel była reforma systemu
miar i wag, której jednak nie udało się przeprowadzić w całym kraju.
 

Zgodnie z zasadami merkantylizmu Colbert dbał o infrastrukturę państwa. Największym przedsięwzięciem

w tym zakresie była budowa Królewskiego Kanału Langwedocji (Kanał Południowy, Canal du Midi), który
wraz z kanałem Garonny otworzył niezależną drogę wodną łączącą Morze Śródziemne z Oceanem
Atlantyckim. Budowniczym kanału był Pierre-Paul Riquet, a koszt inwestycji wyniósł 17 mln liwrów.
Przejdź do kolejnej ilustracji i odpowiedz na pytanie.
Źródło: Nicolas de Fer, Królewski Kanał Langwedocji, 1716, domena publiczna.

Zmniejszyć podatek, zwiększyć podatek…

Colbert dążył również do zmiany francuskiego systemu podatkowego. Po swoich
poprzednikach odziedziczył system, w którym dominowały wpływy z tzw. taille – podatku
gruntowego lub od dochodów osobistych. Colbert obniżył go w takim stopniu, że płynące
z niego dochody zmniejszyły się z 50 do 35 mln liwrów rocznie. Podniósł natomiast
wysokość podatku konsumpcyjnego, którego wartość roczna w skali kraju wzrosła z 5 do 22
mln liwrów. Jednocześnie zwiększył wpływy do skarbu państwa: podwyższył czynsze
dzierżawne w dobrach królewskich, zwiększył dochody z lasów i uporządkował podatki od
nieruchomości, a ponadto zmniejszył dochody poborców podatkowych.

Polityka merkantylna Colberta położyła fundamenty pod gospodarczą potęgę Francji, dzięki
której możliwe było ugruntowanie monarchii absolutnej oraz stworzenie potęgi militarnej,
otwierającej Francji drogę do hegemonii w Europie. Ale system gospodarczy, który od
nazwiska jego twórcy nazywany jest kolbertyzmem, miał również negatywne następstwa.
Wprowadzenie zaporowych ceł na importowane produkty zagraniczne skłoniło inne
państwa do obłożenia podobnymi cłami sprowadzanych na ich rynki towarów francuskich,
a w 1672 r. stało się to nawet powodem wojny francusko‐holenderskiej.

Słownik
 bilans handlowy

(łac. bilanx - waga o dwóch szalach) różnica między eksportem a importem danego
państwa

doktryna gospodarcza

(łac. doctrina - nauka) uporządkowany zbiór założeń, poglądów i twierdzeń dotyczących

oddziaływania państwa na gospodarkę

infrastruktura gospodarcza

(infra- pierwszy człon wyrazów złożonych odpowiadający polskiemu pod-, poniżej- +

struktura - łac. structura - całość zbudowana z elementów) określenie odnoszące się do
urządzeń i instytucji (np. w dziedzinie handlu, oświaty) niezbędnych do zapewnienia
sprawnego funkcjonowania gospodarki

kompania handlowa

(fr. compagnie - grono, grupa ludzi) w epoce nowożytnej spółka założona w celu
prowadzenia handlu zamorskiego

merkantylizm

(fr. mercantile, z łac. mercantis - handlowiec) doktryna ekonomiczna oraz system

ekonomiczny i polityka państwa, charakteryzujące się dążeniem do zwiększenia sił
i bogactwa państwa przez aktywne popieranie produkcji i handlu w celu zapewnienia
dodatniego bilansu handlowego w obrotach zagranicznych

kolbertyzm

system gospodarczy wprowadzony we Francji (jego nazwa pochodzi od

nazwiska Jeana‐Baptiste'a Colberta) i będący podporą rządów absolutnych Ludwika XIV;
wychodził od zasad merkantylizmu, stawiając na rozwój manufaktur i wspierając eksport
kosztem importu

Słowa kluczowe
merkantylizm, Ludwik XIII, Ludwik XIV, Jean‐Baptiste Colbert, kompanie kupieckie, Armand
de Richelieu, monarchia absolutna

Bibliografia
Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1999.

Gaxotte P., Ludwik XIV, Warszawa 1984.

Kersten A., Historia powszechna. Wiek XVII, Warszawa 1984.

Kuliszer J., Powszechna historia gospodarcza średniowiecza i czasów nowożytnych. Tom 2,

Warszawa 1961.

Maciejewski M., Powszechne dzieje gospodarcze od końca XV wieku do 1939 r., Wrocław
2000.

Mikulski K., Wijaczka J., Historia powszechna. Wiek XVI‐XVIII, Warszawa 2012.

Murat I., Colbert, Warszawa 1998.

Grzybowski S.,Wielka historia świata. Tom 6. Narodziny świata nowożytnego 1453‐1605,

Warszawa 2005.

Wielka historia świata. Tom 7, Świat w XVII w., red. A. Podraza, Warszawa 2005.

Wójcik Z., Historia powszechna XVI‐XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.

Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.

Pomian R., Wojna, absolutyzm, modernizacja, rewolucja, „Mówią Wieki” 10/1992.

Schemat interaktywny

Polecenie 1

Zapoznaj się ze schematem interaktywnym przedstawiającym przejawy absolutyzmu

w głównych płaszczyznach życia społecznego we Francji. Która ze wspomnianych postaci
odegrała twoim zdaniem najważniejszą rolę w procesie budowy absolutnej monarchii we
Francji? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Twoja odpowiedź

Francuski port na obrazie Claude’a Lorraina namalowanym około roku 1639, w szczytowym okresie
merkantylizmu.
Źródło: Contentplus.pl na podstawie obrazu Claude’a Lorraina z wikimedia.org, tylko do użytku edukacyjnego.

Polecenie 2

Oceń znaczenie merkantylizmu dla rozwoju mocarstwowej pozycji Francji.

Twoja odpowiedź
Sprawdź się

Ćwiczenie 1 輸

Na podstawie mapy i własnej wiedzy wyjaśnij, na czym polegało znaczenie wybudowanego

z inicjatywy Colberta Królewskiego Kanału Langwedocji.

Mapa przedstawiająca Królewski Kanał Langwedocji (Kanał Południowy) oraz Kanał Garonny.
Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoja odpowiedź

輸
Ćwiczenie 2

Przeczytaj fragment memoriału Colberta i wykonaj zamieszczone pod nim polecenie.

“
Jean-Bap ste Colbert

Memoriał Colberta

Jak sądzę, bez trudu zgodzimy się na zasadę, że różnice co do wielkości

i potęgi poszczególnych państw wynikają z różnej ilości znajdującego się
w ich granicach pieniądza. Wychodząc z tego założenia należy
stwierdzić, że corocznie wywozi się z granic naszego królestwa
produktów wyrabianych z naszego surowca, a przeznaczonych na odbyt
na obczyźnie (jako to wino, wódka, ocet, żelazo, owoce, papier, płótno,
statki metalowe, jedwab, wstążki) wartości 12-18 milionów liwrów. Oto
są szańce naszego królestwa, nad ustrzeżeniem których trzeba nam
wytężać wszystkie siły. Holendrzy i inni cudzoziemcy prowadzą przeciw
nim ustawiczną wojnę i jak dotąd z takim sukcesem, że zamiast by suma
ta dostawała się do naszego państwa w gotówce i w następstwie
powodowała ogromne bogactwo, przynoszą nam ją w różnych towarach,
bądź ich wyrobu, bądź sprowadzanych z zagranicy […]. Przemyślność ich
a nasza nieroztropność doszła tak daleko, że przy pomocy faktorów
swych i komisarzy, których mają prawo osadzać po wszystkich portach
królestwa, opanowali cały handel morski i wyznaczają ceny na wszystkie
towary, które kupują i sprzedają. Łatwo stąd wywnioskować, że o ile
zdołamy znieść zyski Holendrów, ciągnione z poddanych naszego króla,
i udaremnić odbyt towarów, które nam przywożą, o tyle pomnożymy
ilość gotówki, którą winniśmy ściągnąć w granice królestwa dzięki
wywozowi naszych produktów, i o tyle powiększymy potęgę, wielkość
i bogactwo państwa. Te same następstwa będziemy mogli wyciągnąć co
do towarów składowych, tj. tych, które moglibyśmy sprowadzać z Indii
wschodnich i zachodnich, by wywozić je następnie na północ, a stamtąd
przywozić samym materiały, niezbędne do budowy okrętów: oto inne
źródło wielkości i potęgi państwa. Poza korzyścią, wynikającą ze
ściągnięcia do królestwa znacznej ilości gotówki, pewnym jest, że przez
 rozkwit rękodzieł milion ludzi, gnuśniejących dotąd w lenistwie, będzie
mogło zarabiać na życie: że pokaźna ich liczba znajdzie zajęcie przy
żegludze i portach, a pomnożenie liczby okrętów niemal
w nieskończoność pomnoży również wielkość i potęgę państwa.

Źródło: Jean-Bap ste Colbert, Memoriał Colberta, [w:] Historia nowożytna 1648–1789. Wybór tekstów, oprac. K.
Piwarski, Warszawa 1954, s. 42–44.

Przyporządkuj poniższe elementy do odpowiedniej grupy.

Zarabianie na pośrednictwie w wymianie towarowej – sprowadzanie towarów z kolonii,

a następnie sprzedawanie ich w krajach Europy Północnej w zamian za surowce., Przyzwolenie
na import do Francji towarów zagranicznych., Zahamowanie napływu zagranicznych towarów
do Francji w celu poprawy bilansu handlowego., Zgoda na to, aby warunki wymiany handlowej
były dyktowane przez cudzoziemców, którym pozwolono przejąć inicjatywę.

Wady występujące w handlu zagranicznym Francji

Kluczowe działania w celu zwiększenia dochodów Francji

輸
Ćwiczenie 3

Przeczytaj tekst źródłowy – fragment traktatu Sébas ena Le Prestre de Vaubana (inżyniera
wojskowego, marszałka Francji i ekonomisty) z roku 1707 – a następnie wykonaj polecenie.

“
Sébas en Le Prestre de Vauban

Traktat

Chociaż system, jaki proponuję, zawiera w sobie i obejmuje wszystko, co

na ten temat można powiedzieć, uważam za swój obowiązek dodać
pewne wyjaśnienia, które nie będą bezużyteczne biorąc pod uwagę
uprzedzenia, jakie się ma przeciwko wszystkiemu, co ma pozór
nowości. […] Wszystkie badania, podjęte przeze mnie od tylu lat,
doprowadziły mię do stwierdzenia, że w ostatnich czasach niemal
dziesiąta część ludności przywiedziona została do żebractwa, jakoż
istotnie żebrze: że na pozostałe dziewięć części pięć nie jest w stanie
udzielać jałmużny, ponieważ same spadły bez mała do tego samego
stanu, z czterech zaś pozostałych trzy znajdują się w położeniu
niezwykle ciężkim, przygniecione długami i trapione procesami. […]
Honor i sumienie nakazują mi przedstawić Najjaśniejszemu Panu to, co
zawsze było moim mniemaniem, że Francja nie miała dostatecznych
względów dla niższych warstw ludu i mało je sobie ceniła, tak że stanowi
on dzisiaj najbardziej wyniszczoną i wynędzniałą część królestwa,
a jednakowoż stanowi on część najważniejszą ze względu na swą
liczebność i rzeczywiste usługi; on to bowiem ponosi wszystkie ciężary,
on zawsze najwięcej cierpiał i jeszcze dalej cierpi. […] Oto są masy
dołowe ludu, które przez swą pracę i swój handel […] wzbogacają
królestwo; one dają armiom królewskim na lądzie i morzu całego rekruta
i marynarzy, jako też znaczną część oficerów; one dostarczają wszystkich
drobnych kupców i urzędników sądowych; one wykonują sztuki
i rzemiosła, zajmują się handlem i rękodziełami tego królestwa; one
dostarczają pracowników na roli i w winnicy […], by rzec jednym słowem,
one spełniają wszystkie poślednie prace na wsi i po miastach […].
[…] Oto jakie znaczenie tej części ludu, tak użytecznej a tak pogardzanej,
 która tyle wycierpiała i tyle cierpi w chwili obecnej. Wolno mieć
nadzieję, że ustanowienie dziesięciny królewskiej usunie to wszystko
w niespełna piętnastu latach, i przywróci królestwu pełną obfitość ludzi
i dóbr. Skoro bowiem ludzie prości nie będą tak uciśnieni, łatwiej
zawierać będą małżeństwa, lepiej się odżywiać i odziewać, będą mieli
dzieci zdrowsze i szczęśliwiej uchowane, raźniej zakrzątną się około
swych spraw […]. Jest rzeczą ustaloną, że wielkość monarchów mierzy
się liczbą ich poddanych: oto na czym zasadza się ich dobro, szczęście,
bogactwo, powodzenie i poważanie, jakiego zażywają w świecie.

Źródło: Sébas en Le Prestre de Vauban, Traktat, [w:] Historia nowożytna 1648–1789. Wybór tekstów, oprac. K. Piwarski,
Warszawa 1954, s. 83–85.

Wskaż zdania zgodne z treścią tekstu źródłowego.

Autor widział możliwość poprawy warunków życia ludu przez zmiany


w opodatkowaniu.

Według autora najlepszą drogą do wzrostu dochodów państwa jest eksploatacja


poddanych.

 Według autora poprawa warunków życia ludu leży w interesie państwa.

Autor uważał, że należy poprawić warunki życia ludu wyłącznie ze względów


humanitarnych.

醙
Ćwiczenie 4

Przeczytaj tekst źródłowy – fragment dzieła Badania nad naturą i przyczynami bogactwa
narodów Adama Smitha – a następnie uzupełnij zamieszczone pod nim zdania.

“
Adam Smith

Badania nad naturą i przyczynami bogactwa

narodów

Sławny minister Ludwika XIV, Colbert, był człowiekiem wielkiej

uczciwości, pracowitości i erudycji, człowiekiem doświadczonym
i bystrym, gdy chodziło o kontrolę gospodarki skarbowej; posiadał on,
słowem, zdolności, jakie są potrzebne do tego, by wprowadzić
systematyczność i ład do gospodarki dochodami publicznymi. Niestety,
ów minister przejął wszystkie przesądy systemu merkantylistycznego,
który w swej naturze i istocie jest systemem ograniczeń i reglamentacji;
system ten przeto dogadza szczególnie pracowitemu, systematycznemu
człowiekowi interesu, który przywykł do kierowania różnymi działami
urzędów publicznych oraz ustanawiania koniecznych rozgraniczeń i form
kontroli dla określenia właściwego zakresu ich działania. Dążył do tego,
aby kierować handlem i przemysłem wielkiego kraju w ten sposób, jak
kieruje się działami urzędu publicznego, a zamiast pozwolić każdemu na
prowadzenie własnych interesów według własnego uznania, w oparciu
o liberalną zasadę równości, wolności i sprawiedliwości, przyznawał
niektórym gałęziom przemysłu wyjątkowe przywileje, nakładając
jednocześnie wyjątkowe ograniczenia na inne gałęzie. Nie dość, że
podobnie jak inni ministrowie europejscy był skłonny popierać
w większym stopniu przemysł miast niż działalność produkcyjną wsi, ale
dla poparcia przemysłu, który rozwijał się w miastach, gotów był nawet
osłabiać i utrzymywać na niskim poziomie działalność produkcyjną wsi.
Aby zapewnić ludności miejskiej tanie zaopatrzenie w żywność i aby tym
samym poprzeć przemysł i handel zagraniczny, zakazał całkowicie
wywozu zboża i w ten sposób zamknął mieszkańcom wsi wszystkie rynki
zagraniczne, na których mogliby zbywać najważniejszą i najistotniejszą
 część plonów swej pracy. Zakaz ten, jak również ograniczenia, jakie
dawne prowincjonalne prawa francuskie nakładały na przewóz zboża
z jednej prowincji do drugiej, a także arbitralne i gnębiące podatki, które
nakładano na rolników we wszystkich niemal prowincjach, hamowały
rozwój rolnictwa w tym kraju i utrzymywały je na znacznie niższym
poziomie niż ten, który rolnictwo francuskie mogłoby osiągnąć
korzystając z tak żyznej gleby i tak bardzo sprzyjającego klimatu.
Zahamowanie rozwoju i upadek rolnictwa odczuwano mniej lub więcej
we wszystkich częściach kraju.

Źródło: Adam Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, [w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach, oprac. S.B.
Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1997, s. 354.

Z tekstu wynika, że jego autor Adam Smith był zwolennikiem/przeciwnikiem merkantylizmu.

Zdaniem Smitha grupą społeczną, która poniosła największe koszty polityki gospodarczej
Colberta, byli duchowni/arystokraci/chłopi/mieszczanie. Autor w polityce najwyżej
ocenił/surowo krytykował różnicowanie ceł i podatków i popierał/krytykował typowe dla
merkantylizmu ingerowanie państwa w gospodarkę.

醙
Ćwiczenie 5

Przeczytaj tekst źródłowy i na jego podstawie wymień stosowane wobec francuskich

przedsiębiorców formy protekcji.

“ Przywilej Ludwika XIV dla przedsiębiorcy

Guicharda z 17 II 1671 r.

Powodowani zwykłym staraniem dostarczania naszym poddanym

obfitości niezbędnych dla nich przedmiotów przez stworzenie nowych
rękodzieł oraz opiekę udzieloną przedsiębiorcom, zachęciliśmy Piotra
Guicharda, kupca z naszego miasta St. Quen n, by założył w tym mieście
rękodzieło materii bawełnianych i innych wyrobów z bawełny i nici.
Rzeczony Guichard przedstawił nam najuniżeniej, że fabryka taka nigdy
przedtem w królestwie naszym nie istniała, przeto zmuszony był
poczynić znaczne wydatki, by ściągnąć z obcych krajów rzemieślników,
tak dla zbudowania warsztatów, jak wyrobu materyj […]. Z tych przyczyn,
chcąc okazać rzeczonemu przedsiębiorcy naszą życzliwość, jak też
w uznaniu kosztów i wydatków już poczynionych oraz tych, które uczynić
może dla swego zakładu w przyszłości, dozwalamy i przyznajemy mu
prawo zajmowania się w naszym mieście St. Quen n oraz okolicy
wyrobem wszelkiego rodzaju materiałów bawełnianych, nicianych
i lnianych. Równocześnie zabraniamy wszelkim innym osobom
jakiegokolwiek urodzenia i zawodu przeszkadzać mu w pracy, niepokoić
go, naśladować i fałszować rzeczone wyroby, tak w mieście jak 10 mil
dokoła na przeciąg 10 lat począwszy od marca następnego roku, a to pod
karą konfiskaty wyrobów i krosien oraz 20 000 liwrów grzywny, z tego
1/3 dla nas, 1/3 dla szpitala w St. Quen n a 1/3 dla przedsiębiorcy […].
Chcąc zaś dać mu poznać, jak miłe jest nam założenie tego rękodzieła,
oraz dostarczyć mu środków na utrzymanie i powiększenie warsztatu,
czynimy mu podarek z sumy 12 000 liwrów […]. Gwoli tym większej
zachęty do gorliwych starań nad rękodziełami zwalniamy dom
rzeczonego przedsiębiorcy oraz jednego z jego towarzyszów od
 wszelkich kwaterunków wojskowych. […] Nakazujemy również, by przez
czas trwania przywileju nie był on pociągany do płacenia wyższego
podatku aniżeli w r. 1670.

Źródło: Przywilej Ludwika XIV dla przedsiębiorcy Guicharda z 17 II 1671 r. , [w:] Historia nowożytna 1648–1789. Wybór
tekstów, oprac. K. Piwarski, Warszawa 1954, s. 44.

Twoja odpowiedź

醙
Ćwiczenie 6

Przeczytaj tekst źródłowy i wykonaj zamieszczone pod nim polecenia.

“ Ludwik XIV do ławników i kupców Marsylii, 26 VIII

1664

Oznajmiamy wam również, że w rzędzie wydatków naszego państwa

przeznaczyliśmy sumę miliona liwrów rocznie na podniesienie rękodzieł
i rozwinięcie żeglugi, nie licząc nierównie większych sum,
przeznaczonych na zasilenie kompanij indyjskich: wschodniej
i zachodniej. Rozkazaliśmy również pracować bez przerwy nad
zniesieniem wszelkich myt, pobieranych na spławnych rzekach. Z górą
milion liwrów wyłożono na naprawę dróg publicznych, nad którymi
rozkazaliśmy również pracować bez przerwy […]. Wszystkim naszym
ambasadorom lub rezydentom przy dworach zaprzyjaźnionych z nami
monarchów wydaliśmy zlecenie, by poczynili w naszym, imieniu
stosowne przedłożenia, zmierzające do wymierzenia sprawiedliwości
wszelkim zażaleniom, ze strony kupców i zachowania całkowitej
wolności handlu. Zapewniamy wygodne pomieszczenie na naszym
dworze i w naszym orszaku wszystkim kupcom, przybywającym tam
w interesach handlowych na cały czas ich pobytu, rozkazawszy
wielkiemu marszałkowi, mającemu nadzór nad naszym domem,
przeznaczyć na ten cel specjalny budynek, który będzie się zwał Domem
Handlowym. […] Wszyscy kupcy, uprawiający handel morski, którzy
zechcą w tym celu zakupić lub zbudować nowe okręty, otrzymają od nas
wynagrodzenie, by im w tym dopomóc: wszyscy zaś ci, którzy podejmą
dalekie podróże i przedłożą zaświadczenie w przepisanej przez nas
formie, otrzymają również wynagrodzenie za każdą tonę przywiezionego
lub wywiezionego towaru.

Źródło: Ludwik XIV do ławników i kupców Marsylii, 26 VIII 1664, [w:] Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640-
1870. Wybór tekstów źródłowych, red. B. Krauze, Warszawa 1951, s. 55–56.
Wymień działania władz francuskich mające na celu poprawę infrastruktury gospodarczej Francji.

Wymień działania władz francuskich mające na celu podwyższenie opłacalności handlu.

Ćwiczenie 7 難

Na podstawie tekstów źródłowych z ćwiczeń 2 i 6 oceń, czy władze francuskie stosowały

zasadę wolności handlu i równego traktowania wszystkich uczestników rynku.

Twoja odpowiedź

難
Ćwiczenie 8

Przypisz wymienione charakterystyki odpowiednio do cech monarchii stanowej i monarchii

absolutnej.

Państwo ogranicza import przy pomocy ceł., Cła i podatki pełnią funkcję wyłącznie fiskalną
(czyli przynoszącą skarbowi państwa dochody)., Stany uprzywilejowane uczestniczą
w sprawowaniu władzy., Państwo występuje w roli inwestora., Król dysponuje stałą silną armią
zawodową., W podejmowaniu decyzji politycznych współuczestniczą ciała przedstawicielskie.,
Cała władza skupiona jest w ręku króla., Podstawową siłą zbrojną jest pospolite ruszenie.,
Działalność naukowa i artystyczna podlega cenzurze państwowej.

Cechy monarchii stanowej

Cechy monarchii absolutnej

Dla nauczyciela

Autor: Joanna Kalinowska

Przedmiot: Historia

Temat: Gospodarka w służbie monarchii absolutnej

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XVII. Europa w XVI–XVII w. Uczeń:
1) przedstawia drogę do nowego modelu monarchii europejskich w epoce nowożytnej,
z uwzględnieniem charakterystyki i oceny absolutyzmu francuskiego;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

opisuje związki między wystawnym życiem francuskiego dworu a popieraniem rodzimej

produkcji przemysłowej i eksportu.
wyjaśnia, jak francuski merkantylizm przełożył się na większą liczbę statków, tkanin
i luster.
ocenia wpływ polityki merkantylnej na sytuację wewnętrzną Francji i relacje
międzynarodowe.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

 rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;
analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla uczniom temat, cel zajęć zawarte w sekcji „Wprowadzenie” oraz
wspólnie z nimi ustala kryteria sukcesu.
2. Raport z przygotowań. Nauczyciel, przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika
raportu, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy zajęć
zapoznali się z udostępnionym e‐materiałem.
Nauczyciel poleca uczniom, aby zgłaszali swoje propozycje pytań do wspomnianego
tematu. Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią swoje
pomysły, a pozostały jeszcze jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel uzupełnia
informacje.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj” i zapisują

w zeszycie minimum pięć pytań do tekstu. Uwaga: każde z pytań powinno rozpoczynać
się od słowa „dlaczego”. Pytania powinny dotyczyć zagadnień merkantylizmu, działań
kardynała Armanda Richelieu oraz Jeana‐Baptiste'a Colberta. Uczniowie spacerują po
klasie i na umówiony dźwięk znajdują kogoś do pary, następnie zadają pytania
sformułowane podczas czytania tekstu i na nie odpowiadają.
2. Praca w grupach z treścią e‐materiału. Uczniowie na podstawie przeczytanego tekstu
oraz informacji zawartych w sekcji „Schemat interaktywny” (absolutyzm i jego przejawy)
układają pytania do quizu dla innych grup. Nauczyciel wraz z uczniami określa zasady
rywalizacji i punktowania dobrych odpowiedzi (np. gra na czas lub na ilość poprawnych
odpowiedzi). Przeprowadzenie gry w klasie. Nauczyciel lub wybrany uczeń dba
 o prawidłowy przebieg quizu zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami. Nauczyciel
nagradza zwycięską drużynę, np. ocenami z aktywności.
3. Jako podsumowanie pracy ze schematem interaktywnym uczniowie wykonują w parach
polecenie numer 2 - oceniają znaczenie merkantylizmu dla rozwoju mocarstwowej
pozycji Francji. Wybrana para przedstawia propozycję swojej odpowiedzi, pozostali
uczniowie mogą ją uzupełniać.
4. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia nr 1‐4 (praca z tekstami źródłowymi),
a następnie porównują swoje odpowiedzi z kolegą lub koleżanką.
5. W kolejnym kroku uczniowie wykonują w grupach ćwiczenia nr 5‐8, następnie
wylosowana grupa prezentuje swoje rozwiązania na forum. Pozostałe grupy komentują
i uzupełniają informacje. Nauczyciel poleca, aby wybrany uczeń omówił różnice między
monarchią stanową a absolutną.

Faza podsumowująca:

1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji

„Sprawdź się”.
2. Nauczyciel rozdaje uczniom ankietę ewaluacyjną z oceną lekcji, pracy własnej uczniów
oraz pracy klasy.

Praca domowa:

Przygotuj krótką notatkę, w której opiszesz jedną z postaci, która twoim zdaniem odegrała
najważniejszą rolę w procesie budowy absolutnej monarchii we Francji. Uzasadnij swój
wybór.

Materiały pomocnicze:

Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1999.

Gaxotte P., Ludwik XIV, Warszawa 1984.

Kersten A., Historia powszechna. Wiek XVII, Warszawa 1984.

Kuliszer J., Powszechna historia gospodarcza średniowiecza i czasów nowożytnych. Tom 2,

Warszawa 1961.

Maciejewski M., Powszechne dzieje gospodarcze od końca XV wieku do 1939 r., Wrocław
2000.

Mikulski K., Wijaczka J., Historia powszechna. Wiek XVI‐XVIII, Warszawa 2012.

Murat I., Colbert, Warszawa 1998.

Grzybowski S.,Wielka historia świata. Tom 6. Narodziny świata nowożytnego 1453‐1605,

Warszawa 2005.
Wielka historia świata. Tom 7, Świat w XVII w., red. A. Podraza, Warszawa 2005.

Wójcik Z., Historia powszechna XVI‐XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.

Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.

Pomian R., Wojna, absolutyzm, modernizacja, rewolucja, „Mówią Wieki” 10/1992.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się przed lekcją z sekcją „Schemat interaktywny”, aby
przygotować się do późniejszej pracy.