1. Hipotezy geotektoniczne: 4.

Granice wielkich płyt litosfery:

a. hipotezy stabilistyczne (stabilizm lub fiksizm) głoszą, że skorupa ziemska jest zakorzeniona w swym a. granica dywergentna - strefa ryftowa = strefa spreadingu = strefa rozrostu dna oceanicznego
podłożu i podlega wyłącznie ruchom pionowym. Przemieszczenia poziome są wtórne (zachodzą np. pod (hipoteza ekspansji dna oceanu H.H.Hess 1962):
wpływem grawitacji) i grają znikomą rolę.  miejsca rozsuwania się płyt w wyniku ruchów wznoszących,
b. hipotezy mobilistyczne (mobilizm) przyjmują poziomą wędrówkę wielkich bloków (kier, płyt) skorupy  z pękniętego dna Ziemi wydostaje się magma (zastygając nadbudowuje dno oceaniczne),
ziemskiej lub litosfery, a jej ruchy pionowe uznają za wtórne i drugorzędne.  powstaje dolina ryftowa oraz grzbiety oceaniczne (na oceanie) i rowy tektoniczne (na lądzie),
 kontakt skorupa oceaniczna – skorupa oceaniczna:
2. Hipoteza dryfu kontynentów Alfreda Wegenera: o grzbiety oceaniczne z ryftami,
Alfred Wegener (1880 – 1930) meteorolog, prowadzący badania naukowe na Grenlandii, przedstawił hipotezę o płytkie ogniska trzęsień ziemi (< 100 km),
dryfu kontynentów w pracy Die Entstehung der Kontinente und Ozeane („Powstanie kontynentów i oceanów”) o wulkanizm zasadowy,
opublikowanej w 1912 r.  kontakt skorupa kontynentalna – skorupa kontynentalna:
a. w przeszłości lądy tworzyły jeden zwarty kontynent zwany Pangeą (Wszechziemią), który następnie o płytkie ogniska trzęsień ziemi,
uległ rozerwaniu: o wulkanizm bazaltowy i riolitowy,
 argumenty topograficzne – zbieżność zarysów kontynentów, o Wielki Rów Afrykański,
 argumenty geologiczne – podobieństwo, tożsamość skał budujących kontynenty, ślady zlodowaceń b. granica konwergentna - strefa subdukcji i obdukcji, strefa kolizji:
permo-karbońskich w południowej Afryce i Brazylii, rozprzestrzenienie permo-karbońskich osadów  miejsca stykania się płyt w wyniku prądów zstępujących,
pustynnych,  strefa subdukcji - podchodzenie płyty oceanicznej pod kontynentalną,
 argumenty paleontologiczne – występowanie w przeszłości na oddalonych dziś kontynentach tych  strefa obdukcji - nasuwanie płyty oceanicznej na kontynentalną (powstają ofiolity),
samych roślin i zwierząt, np. ślimak winniczek w Europie i Ameryce Północnej, wspólnota zespołów  w strefach kolizji – zderzenie dwóch płyt kontynentalnych, powstają łańcuchy górskie (prostopadle
flory i fauny kopalnej, a nawet niektórych gatunków współczesnych o starych liniach do kierunku przemieszczania się płyt) – im szybciej przesuwają się płyty tym wyższe łańcuchy
filogenetycznych (np. lemury), górskie,
b. oszacował tempo ruchy płyt (podzielił odległość przez czas jaki upłynął od rozerwania Pangei w triasie)
 kontakt skorupa oceaniczna – kontynentalna:
– wartość rocznego dryfu wynosi 32 mm,
o wulkanizm andezytowy (w pasmach górskich równoległy do wybrzeża),
c. przyczyny ruchu płyt: ruch obrotowy Ziemi, grawitacyjne oddziaływanie Słońca i Księżyca. o wybrzeże zachodnie Ameryki Środkowej oraz Andy,
o powstają łańcuchy górskie (na lądzie) i rowy oceaniczne,
3. Założenia teorii wielkich płyt litosfery – teoria neomobilizmu(1968): o strefa Wadati- Benioffa - strefa powstawania głębokich trzęsień ziemi (ogniska 700 km) i
a. litosfera ziemska jest podzielona na kilkanaście płyt, w tym 6 wielkich, o powierzchni wielu milionów wulkanicznej, związany z łukami wyspowymi i aktywnymi krawędziami kontynentalnymi,
km2: płyta amerykańska, płyta euroazjatycka, płyta afrykańska, płyta pacyficzna, płyta antarktyczna,
 kontakt skorupa oceaniczna – skorupa oceaniczna:
płyta indo – australijska,
o głębokie ogniska trzęsień ziemi do 700 km,
b. dużym płytom towarzyszą płyty mniejsze np. Nazca, kokosowa, karaibska, Juan de Fuca, Scotia,
o wulkanizm andezytowy (w łukach wysp równoległych do wybrzeża, na lądzie w pasmach
somalijska, arabska, irańska, indyjska, filipińska,
górskich),
c. płyty są wygięte zgodnie z kształtem powierzchni kulistej Ziemi - są więc rodzajem czasz o miąższości
o powstają łuki wysp i rowy oceaniczne, np. Rów Mariański, Rów Aleucki,
50 - 100 km, a nawet 150 km,
d. płyty lądowe zbudowane są ze skał magmowych i metamorficznych tworząc krystaliczne tarcze (sztywne  kontakt skorupa kontynentalna – skorupa kontynentalna:
o trzęsienia ziemi,
i stabilne) zwane kratonami,
o metamorfizm, plutonizm granitowy, brak wulkanizmu,
e. płyty litosfery przemieszczają się po plastycznej górnej części płaszcza (astenosfera) w kierunku
poziomym i zmieniają swoje położenie: średnio 2–10 cm rocznie, o powstaje szew kolizyjny (pasma górskie): Himalaje, Alpy,
c. granica konserwująca (konserwatywna) - strefa uskoków transformujących:
 na Atlantyku od 1 – 5 cm/rok (średnio 25 km na milion lat),
 płyty nie są uzupełniane ani niszczone, lecz przesuwają się obok siebie,
 na Pacyfiku od 9 - 18 cm/rok,
f. płyty składają się wyłącznie z litosfery oceanicznej (np. płyta pacyficzna), bądź z litosfery oceanicznej, w  powstają uskoki transformujące (transformacyjne),
którą są wtopione bloki litosfery kontynentalnej (np. płyta afrykańska),  kontakt skorupa oceaniczna – skorupa oceaniczna:
g. kontynenty są przemieszczane biernie wraz z całą płytą, o płytkie trzęsienia ziemi < 100 km,
h. krawędzie kontynentów mogą się znajdować: o wulkanizm bazaltowy,
 wewnątrz płyt (krawędź pasywna, krawędź typu atlantyckiego),  kontakt skorupa kontynentalna – skorupa kontynentalna:
o brak wulkanizmu,
 w pobliżu granic płyt (krawędź aktywna, krawędź typu andyjskiego).
i. wnętrza płyt w zasadzie nie ulegają deformacjom; deformacje są skupione przede wszystkim na o częste płytkoogniskowe (<100 km) trzęsienia ziemi,
granicach płyt, o Uskok San Andreas w Kalifornii (płyta amerykańska i kokosowa).
j. przyczyny ruchu płyt litosfery:
5. Skutki dryfu kontynentów:
 ruchy konwekcyjne materii płaszcza Ziemi (wstępujące i zstępujące) – różnice temperatur między
a. wulkanizm – wydobywanie się magmy w strefach ryftowych i strefach subdukcji,
chłodną skorupą ziemską, a gorącym wnętrzem Ziemi,
b. trzęsienia Ziemi – wyzwalanie energii zgromadzonej w poruszających się płytach,
 działania siły grawitacji: c. deformacje tektoniczne: ciągłe i nieciągłe,
o ześlizg grawitacyjny płyty od grzbietu śródoceanicznego ku rowowi oceanicznemu, litosfera d. zmiany położenia kontynentów i oceanów w czasie.
w miarę oddalania się od grzbietu jest coraz chłodniejsza i cięższa,
o pchanie od strony grzbietu,
o subdukowany płat pod rowem oceanicznym wciąga w głąb płaszcza resztę płyty,
o tzw. wsysanie przez rów.