Wyznaczanie warunku brzegowego

podczas chłodzenia pręta w powietrzu

1 Oznaczenia

2
ᵝ - dyfuzyjność termiczna (współczynnik wyrównania temperatury), ms
ᵃ - pole powierzchni, m2
J
ᵟ - ciepło właściwe przy stałym ciśnieniu, kg⋅K

ᵅ - stała promieniowania, ᵅ = 5,67 m2W⋅K4

ᵠ - średnica, m
ᵣ - przyspieszenie grawitacyjne, sm2
Gr - liczba Grashofa -
ᵈ - długość, m
Nu - liczba Nusselta, -
Pr - liczba Prandtla -
ᵖ - temperatura płynu, K
ᵖ - temperatura powierzchni ścianki pręta, K
ᵖ - temperatura powierzchni ścian otaczających (ściany pom.), K
ᵍ - gęstość strumienia ciepła, mW2
ᵓ̇ - strumień ciepła wytwarzany przez grzałkę, W
ᵯ - współczynnik przejmowania ciepła, mW
2 ⋅K

ᵯ - współczynnik przejmowania ciepła dla konwekcji, mW

2 ⋅K

ᵯ - współczynnik przejmowania ciepła dla promieniowania, mW

2 ⋅K

ᵰ - współczynnik rozszerzalności objętościowej, K1

ᵰ − - zastępcza zdolność emisji, -
W
ᵰ - współczynnik przewodzenia ciepła, m⋅K
2
ᵲ - współczynnik lepkości kinematycznej, ms
ᵱ - gęstość, mkg3

2 | Strona
1. Cel ćwiczenia
Celem ćwiczenia jest poznanie podstawowych zależności pozwalających na
wyznaczenie warunku brzegowego w czasie chłodzenia pręta metalowego w
powietrzu. Warunek brzegowy zostanie wyznaczony na podstawie badań
eksperymentalnych z wykorzystaniem rozwiązania numerycznego, w którym
zastosowano zagadnienie odwrotne dla równania przewodzenia ciepła.

2. Wprowadzenie teoretyczne
Aby rozwiązać problem dotyczący wymiany ciepła konieczne jest w pierw-
szej kolejności określenie modelu fizycznego zjawiska którego dotyczy pro-
blem, następnie opracowanie modelu matematycznego tego zjawiska i wybór
sposobu i metody rozwiązania (analityczny, numeryczny, eksperymentalny)
oraz przyjęcie danych liczbowych niezbędnych do rozwiązania konkretnego
problemu.
Model fizyczny zjawiska powinien uwzględniać warunki jednoznaczności
rozwiązania, które pozwolą na wybranie z dowolnie dużej liczby rozwiązań
tylko tego rozwiązania, które odpowiada rozpatrywanemu zjawisku.
W przypadku rozwiązania równania różniczkowego nieustalonego prze-
wodzenia ciepła w ciałach stałych do jego warunków jednoznaczności należą;
 warunki geometryczne;
 warunki fizyczne;
 rozkład wydajności wewnętrznych źródeł ciepła w czasie i prze-
strzeni;
 warunki początkowe;
 warunki brzegowe.

Warunki brzegowe określają warunki wymiany ciepła na powierzchniach

zewnętrznych ciała. Dla procesu przewodzenia ciepła w ciałach stałych wa-
runki brzegowe mogą być określane różnymi sposobami. Najczęściej, ze
względu na praktyczne zastosowanie największe znaczenie mają następujące
warunki brzegowe:
- I rodzaju (tzw. Dirichleta) - określona przez rozkład temperatury
na powierzchni ciała w każdej chwili.

3 | Strona
 - II rodzaju (tzw. Neumanna) - podane przez rozkład gęstości stru-
mienia ciepła na powierzchni ciała w każdej chwili.
- III rodzaju (tzw. Fouriera) - określone poprzez podanie tempera-
tury płynu otaczającego ciało i współczynnika przejmowania ciepła
w każdym miejscu powierzchni i w każdej chwili.

Przejmowanie ciepła od powierzchni ciała stałego przez płyn jest opisane

przez prawo Newtona, które mówi że gęstość strumienia ciepła przejmowa-
nego przez płyn od powierzchni ciała stałego jest wprost proporcjonalna do
różnicy temperatury powierzchni ciała TS i płynu TP

ᵍ = ᵯ(ᵖ − ᵖ ) (1)

Współczynnik przejmowania ciepła jest funkcją wielu zmiennych tj. gę-

stość płynu, jego ciepła właściwego, współczynnika lepkości płynu, współ-
czynnika przewodzenia ciepła płynu, prędkości i charakteru przepływu
płynu oraz kształtu rozpatrywanej powierzchni wymiany ciepła [1].

- IV rodzaju - występuje gdy przewodzenie ciepła po obydwu stro-

nach powierzchni idealnego styku dwóch ciał jest opisywane przez
prawo Fouriera.

Podczas chłodzenia metalowego pręta w powietrzu, wymiana ciepła po-

między gorącą powierzchnią zewnętrzną pręta a otoczeniem, odbywa się na
drodze konwekcji swobodnej i promieniowania.
Gęstość strumienia przejmowanego ciepła określa prawo Newtona.
ᵍ =ᵯ ᵖ −ᵖ (2)
Współczynnik wnikania ciepła ᵯ jest sumą współczynników wnikania ciepła
dla konwekcji ᵯ i promieniowania ᵯ .
ᵯ=ᵯ +ᵯ (3)
Konwekcyjna wymiana ciepła występuje, gdy cząsteczki ciała przenoszą-
cego ciepło zmieniają swoje położenie względem ciała oddającego lub pobie-
rającego ciepło. Ten rodzaj wymiany ciepła jest typowy dla płynów (ciecze
i gazy). Ruch poszczególnych cząsteczek może być wywołany w sposób na-
turalny w wyniku zmiany gęstości poszczególnych cząsteczek spowodowanej

4 | Strona
zmianą ich temperatury - konwekcja naturalna - lub sztuczny (np. wywołany
za pomocą wentylatora lub pompy). - konwekcja wymuszona [1].
Określenie współczynnika wnikania ciepła dla konwekcji sprowadza się
najczęściej do określenia współczynnika wnikania ciepła, który w postaci
bezwymiarowej przedstawia liczba Nusselta

ᵯ ⋅ᵠ
Nu = (4)
ᵰ

Gdzie ᵠ to wymiar charakterystyczny. W przypadku omywania pozio-

mego pręta wymiarem charakterystycznym jest jego średnica zewnętrzna. Z
powyższego wzoru wynika, że liczba Nu wyraża stosunek szybkości wymiany
ciepła w wyniku konwekcji do szybkości wymiany ciepła w wyniku przewod-
nictwa cieplnego. Liczbę Nusselta można wyrazić jako funkcję zależną od
innych liczb bezwymiarowych: Reynoldsa, Prandtla i Grashofa.
Do opisu konwekcji swobodnej stosuje się liczby Prandtla, Grashofa oraz
liczbę Rayleigha, która będącą iloczynem liczb Grashofa i Prandtla [2].
Liczbę Prandtla wyraża stosunek lepkości płynu do jego przewodnictwa
cieplnego
ᵲ
Pr = (5)
ᵝ
gdzie a - dyfuzyjność termiczna (współczynnik wyrównania temperatury)
wyrażona jest wzorem
ᵰ
ᵝ= (6)
ᵱ⋅ᵟ

Liczbę Grashofa wyraża stosunek siły wyporu do sił lepkości danego płynu

ᵣ⋅ᵠ ⋅ᵰ⋅ ᵖ −ᵖ
Gr = (7)
ᵲ

gdzie współczynnik rozszerzalności objętościowej

1
ᵰ= (8)
ᵖ
Gdzie:
ᵖ +ᵖ
ᵖ =
2

5 | Strona
3. Wyznaczanie współczynnika przejmowania cie-
pła w przypadku konwekcji swobodnej wokół
poziomego pręta na drodze teoretycznej
W celu wyznaczenia współczynnika wnikania ciepła z zależności (4)

ᵯ⋅ᵠ Nu ⋅ ᵰ
Nu = → ᵯ= (9)
ᵰ ᵠ

należy wcześniej obliczyć wartość liczby Nusselta.

W przypadku gdy powierzchnia zewnętrzna pręta poziomego jest omywana
płynem w warunkach konwekcji swobodnej równanie kryterialne przyjmuje
następującą postać

Nu = ᵅ ⋅ (Gr ⋅ Pr) (10)

Wartość stałych ᵃ i ᵅ podano w tab. 1

Tab. 1 Wartości stałych A i C w równaniu kryterialnym konwekcji swobodnej [3]

Zakres wartości Gr ⋅ Pr Stała ᵅ Wykładnik ᵃ

10− ÷ 5 ⋅ 10 1,18 0,125
5 ⋅ 10 ÷ 2 ⋅ 10 0,54 0,25
2 ⋅ 10 ÷ 10 0,135 1/3

Należy tutaj pamiętać, że w zależnościach (7) i (9) dla przypadku konwekcji

swobodnej wokół poziomego pręta wymiarem charakterystycznym jest jego
średnica zewnętrzna ᵠ.

4. Wyznaczanie współczynnika przejmowania cie-

pła w przypadku promieniowania na drodze
teoretycznej

Współczynnik wnikania ciepła przy promieniowaniu ᵯ wyznacza się

przyrównując ze sobą równanie opisujące strumień ciepła przekazywany na
drodze promieniowania

6 | Strona
 ̇ ᵖ ᵖ
ᵓ̇ = ᵃ ⋅ ᵰ − ⋅ᵅ − (11)
100 100
z zależnością opisującą ten sam strumień, ale z wykorzystaniem prawa Ne-
wtona (uwzględniającym wymianę ciepłą tylko na drodze promieniowania)
ᵓ̇ = ᵃ ⋅ ᵯ ⋅ (ᵖ − ᵖ ) (12)

Z porównania tych zależności otrzymujemy wzór z którego wyliczymy

współczynnik wnikania ciepła dla promieniowania ᵯ

ᵖ ᵖ
100 − 100
ᵯ =ᵰ − ⋅ᵅ (13)
ᵖ −ᵖ
gdzie zastępczą zdolność emisji między ścianką pręta, a ścianami otaczają-
cymi pręt (ściany pomieszczenia) oblicza się z zależności (14) zwanej wzo-
rem Christiansena
1
ᵰ− =
1 ᵃ 1 (14)
ᵰ +ᵃ ᵰ −1
Ponieważ stosunek powierzchni pręta do powierzchni ścian otaczających
ᵃ ≈ 0 to ostatecznie otrzymujemy ᵰ − = ᵰ , więc zależność (13) przyj-
ᵃ
muje postać
ᵖ ᵖ
100 − 100 (15)
ᵯ =ᵰ ⋅ᵅ
ᵖ −ᵖ

7 | Strona
5. Wyznaczanie warunku brzegowego podczas
chłodzenia pręta metalowego w powietrzu na
drodze eksperymentalnej
5.1. Stanowisko pomiarowe

Stanowisko pomiarowe zostało przedstawione schematycznie na rys. 1.

Głównym jego elementem jest grzałka elektryczna G. Grzałka ma długość
ᵈ = 800 mm i średnicę ᵠ = 12 mm. Moc grzałki reguluje się w sposób płynny
za pomocą regulatora R1. Temperatura na powierzchni pręta jest mierzona
dziewięcioma termoelementami typu T. Dokładne rozmieszczenie termoele-
mentów na powierzchni grzałki przedstawia rys. 2.

G T1 T4 T7

W T3 T2 T6 T5 T9 T8

R1

Rys. 1 Schemat stanowiska pomiarowego

T1-T9 - pomiar temperatury, R1 - regulator mocy, W - pomiar mocy, G - grzałka.

Rys. 2 Rozmieszczenie termoelementów na powierzchni grzałki

8 | Strona
Wykonanie pomiarów

Po nagrzaniu pręta do odpowiedniej temperatury (podanej przez prowa-

dzącego) i wyłączeniu grzałki dokonujemy rejestracji temperatury po-
wierzchni pręta. Stanowisko badawcze jest bardzo wrażliwe na warunki ze-
wnętrzne. Z tego względu w czasie trwania procesu chłodzenia należy doko-
nać uważnych obserwacji dotyczących ewentualnych zmian warunków ze-
wnętrznych, które mogą powodować dodatkowe zaburzenia ruchu powietrza
wokół chłodzonego pręta (np.: otwieranie/zamykanie drzwi/okien, przecho-
dzenie w pobliżu stanowiska itp.). Pomiar należy zakończyć gdy temperatura
powierzchni pręta osiągnie wartość temperatury otoczenia.

5.2. Opracowanie wyników pomiarów

Na podstawie temperatury zmierzonej w 9 punktach leżących na powier-

chni metalowego pręta, należy przygotować trzy pliki tpomiar.dat, w który
zgromadzone będą wyniki pomiarów temperatury.
 W pierwszym pliku zestawić pomiary temperatury z trzech punktów le-
żących wzdłuż wysokości pręta, zamocowanych na powierzchni bocznej
pręta od góry (w pierwszej kolumnie wstawiamy czas trwania pomiaru, w
kolejnych trzech wyniki pomiarów z kolejnych trzech punktów).
 W drugim pliku tpomiar, kolejne trzy punkty w których termopary były
zamocowane z boku,
 W trzecim pliku zestawić pomiary z trzech punktów zamocowanych od
dołu.

Na podstawie wszystkich trzech przygotowanych plików tpomiar.dat wy-

konać obliczenia numeryczne, które pozwolą na wyznaczanie wartości współ-
czynnika wymiany ciepła na powierzchni chłodzonego walca. W tym celu
konieczne jest uzupełnienie odpowiednich danych w pliku alfao.inp.

Zmienne które należy uzupełnić w pliku alfao.inp

NASET - zmienna sterująca o wartości od 1 do 5, wybrać z wariantów
opisanych poniżej:
1- chłodzenie pręta w powietrzu,

9 | Strona
 2- wyznaczanie warunku brzegowego dla chłodzenie rury od wewnątrz
3- wyznaczanie warunku brzegowego na powierzchni pręta
4- chłodzenie grzałki w powietrzu,
5- wyznaczanie warunku brzegowego na powierzchni grzałki

NMATER - numer materiału próbki od 1 do 10

HSTART - całkowity czas testu do czytania z pliku tpomiar.dat [s]
HEND - czas zakończenia obliczeń dla testu, musi być mniejszy lub
równy HSTART [s]
NEIOLD - liczba przedziałów czasu przy aproksymacji warunku brzego-
wego (* musi odpowiadać liczbie przedziałów jakie zostaną wprowadzone w
wierszu 50 znajdującym się pod opisem” wwspółrzędne (s) podziału czasu
testu, od 1 do NEIOLD+1”)
LIMIT - liczba wywołań normy błędu (LIMI=50) lub LIMI= 0 dla
obliczeń po ustaleniu warunku brzegowego
W_pocz - początkowa wartość współczynnika wymiany ciepła, lub zero
po ustaleniu warunku brzegowego w pliku par.dat

początkowa temperatura w węzłach interpolacji

TAMB - temperatura otoczenia, stopnie [°C]
QPRZEM - moc źródła ciepła [W]

Po odpowiednim przygotowaniu wszystkich plików tpomiar.dat i alfao.inp

uruchamiamy program walec_32.exe.

Wyniki obliczeń zostaną opisane w plikach wynik. dat oraz temp.dat.

OPIS DANYCH WYNIKOWYCH UZYSKANYCH W WYNIKU DZIAŁANIA

PROGRAMU WALEC.EXE

Wynikiem działania programu walec.exe są pliki z danymi

liczbowymi uporządkowanymi w kolumnach.

Opis kolumn w zbiorze wyniki.dat

1 kolumna – czas [min.]

2 kolumna – temperatura w węźle na końcu pręta Z=min, R = 0 [C]

10 | S t r o n a
 3 kolumna – temperatura w węźle na początku pręta Z=max, R = 0 [C]

4 kolumna – średnia temperatura na powierzchni bocznej [C]

5 kolumna – gęstość strumienia ciepła, [kW/m2]

6 kolumna – spółczynnik wymiany ciepła na końcu pręta Z=max,

[W/(m2·K)]

7 kolumna – współczynnik wymiany ciepła na początku pręta Z=min,

[W/(m2∙K)]

8 kolumna – współczynnik wymiany ciepła na powierzchni bocznej pręta,

[W/(m2∙K)]

Opis kolumn w zbiorze temp.dat

1 kolumna - czas [s],

w kolejnych kolumnach - zmiana temp. w poszczególnych punk-

tach śledzenia, [°C].

Otrzymane wyniki obliczeń przedstawić w postaci wykresów zależności:

a) współczynnika wymiany ciepła od czasu (dla wszystkich trzech po-
wierzchni pręta)
b) współczynnika wymiany ciepła na powierzchni bocznej pręta od
średnia temperatura na powierzchni bocznej.

Następnie wyliczyć całkowity współczynnik wymiany ciepła przy użyciu

wzoru (3). Współczynniki przejmowania ciepła na drodze konwekcji i pro-
mieniowania obliczyć z zależności teoretycznych, przyjmując do obliczeń
średnią temperaturę powierzchni z trzech punktów pomiarowych w prze-
działach co 20 ⁰C. Otrzymane wyniki obliczeń nanieść na wykres b).

11 | S t r o n a
6. Sprawozdanie
Sprawozdanie powinno zawierać:
 Temat ćwiczenia
 Cel ćwiczenia wraz z krótkim opisem;
 Zestawienie danych początkowych wprowadzonych do pliku wejścio-
wego.
 Przedstawienie toku obliczeń całkowitego współczynnika wymiany
 ciepła w oparciu o zależności kryterialne (wzory wraz z podstawie-
niami).
 Tabelaryczne zestawienie obliczonego całkowitego współczynnika wy-
miany ciepła w poszczególnych przedziałach temperatury.
 Zestawienie wyników pomiarów w postaci wykresów zależności:
o współczynnika wymiany ciepła od czasu,
o współczynnika wymiany ciepła na powierzchni bocznej
pręta od średniej temperatury na powierzchni bocznej ,
o porównania zmiany temperatury obliczonej ze zmnierzoną
w poszczególnych punktach
 Uwagi i wnioski.

7 Zakres materiału
Konwekcyjna wymiana ciepła: podział, liczby kryterialne stosowane do opisu

konwekcyjnej wymiany ciepła (wzory, definicje), teoria warstwy przyścien-

nej (hydrodynamicznej i termicznej).

12 | S t r o n a
7. Literatura
[1] Stefan Wiśniewski, Tomasz S. Wiśniewski „Wymiana ciepła” War-
szawa : Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2000
[2] Jan Szargut „Termodynamika” Warszawa : Wydawnictwo Naukowe
PWN Warszawa, 2000
[3] Hobler Tadeusz "Ruch ciepła i wymienniki"
[4] Pudlik Wiesław "Wymiana i wymienniki ciepła"

13 | S t r o n a
Załącznik 1 - Właściwości powietrza suchego przy
ciśnieniu atmosferycznym

Tab. 2 Właściwości powietrza suchego przy ciśnieniu atmosferycznym [4, 5]

kg J W kg m2
ᵐ, ℃ ᵱ, ᵟ , ᵰ, ᵱ, ᵲ,
m3 kg⋅K m⋅K m⋅s s
-50 1,534 1013,2 0,02030 0,000014612 0,00000923
-20 1,365 1009,0 0,02250 0,000016279 0,00001161
0 1,252 1009,0 0,02366 0,000017168 0,00001328
10 1,206 1009,0 0,02448 0,000017751 0,00001416
20 1,164 1013,2 0,02517 0,000018224 0,00001506
30 1,127 1013,2 0,02575 0,000018668 0,00001600
40 1,092 1013,2 0,02645 0,000019224 0,00001696
50 1,056 1017,4 0,02714 0,000019613 0,00001795
60 1,025 1017,4 0,02796 0,000020113 0,00001897
70 0,996 1017,4 0,02854 0,000020390 0,00002002
80 0,968 1021,6 0,02923 0,000020974 0,00002109
90 0,942 1021,6 0,02993 0,000021585 0,00002210
100 0,916 1021,6 0,03062 0,000021779 0,00002313
120 0,870 1025,8 0,03190 0,000022751 0,00002545
140 0,827 1025,8 0,03318 0,000023530 0,00002780
160 0,789 1029,9 0,03434 0,000024113 0,00003009
180 0,755 1034,1 0,03561 0,000025002 0,00003249
200 0,723 1034,1 0,03689 0,000025891 0,00003485

14 | S t r o n a