BAØI 1

MAÏCH ÑIEÄN MOÄT CHIEÀU (DC)

A. MUÏC ÑÍCH :
Baøi thí nghieäm giuùp sinh vieân thöïc hieän caùc maïch ñieän cô baûn nhö maïch
chia aùp, maïch chia doøng, kieåm chöùng caùc luaät Kirchhoff vaø khaûùo saùt maïch
töông ñöông Thevenin-Norton trong maïch ñieän DC. Ngoaøi ra, baøi thí nghieäm
coøn giuùp sinh vieân so saùnh keát quaû giöõa tính toaùn lyù thuyeát vaø keát quaû thí
nghieäm moâ phoûng cuûa maïch ñieän DC moät nguoàn vaø nhieàu nguoàn.

B. ÑAËC ÑIEÅM :
Maïch ñieän DC chæ toàn taïi caùc phaàn töû nguoàn vaø ñieän trôû. Neàn taûng cuûa
phaân tích maïch ñieän DC laø luaät Ohm vaø caùc luaät Kirchhoff. Ngoaøi ra, ñeå taêng
hieäu quaû cuûa quaù trình tính toaùn maïch DC, ngöôøi ta coù theå döïa treân caùc pheùp
bieán ñoåi töông ñöông ( chia aùp, chia doøng, bieán ñoåi nguoàn … ), phaân tích duøng
ma traän (theá nuùt, doøng maéc löôùi … ) hay duøng caùc ñònh lyù ñaëc tröng cho maïch
tuyeán tính (nguyeân lyù tæ leä, nguyeân lyù xeáp choàng , sô ñoà töông ñöông Thevenin-
Norton … ).

C. PHAÀN THÍ NGHIEÄM :

I. Maïch chia aùp:

a) Thöïc hieän maïch chia aùp nhö Hình 1.1.1 vaø sô ñoà noái daây trong LTSpice nhö
Hình 1.1.2.
+ Choïn nguoàn aùp V1 laø 5V.
+ Caøi ñaët moâ phoûng maïch baèng leänh : .TRAN 1.
+ Thöïc hieän moâ phoûng duøng leänh RUN.
+ Treân ñoà thò hieån thò ñieän aùp, ta ñoïc: u1 = V(1,2); u2 = V(2,3); u3 = V(3). Coù
theå ñoïc töøng giaù trò khi ta choïn chæ moät giaù trò trong Visible Traces. Ghi keát quaû
vaøo coät moâ phoûng.
+ Töø ñieän aùp nguoàn, ta xaùc ñònh u1, u2, u3 theo coâng thöùc maïch chia aùp vaø ñieàn
vaøo coät “Tính”. Xaùc ñònh sai soá theo coâng thöùc :
giaù trò ñuùng  giaù trò ño
% sai soá = .100%
giaù trò ñuùng

- Trang 8 -
 Giaù trò ñuùng = laø giaù trò tính theo lyù thuyeát hay giaù trò nhaän ñöôïc töø caùc thieát
bò chænh ñònh hoaëc thieát bò ño coù ñoä chính xaùc cao.
Ta coù baûng soá lieäu:

V1(V) u1 u2 u3
Tính Moâ %sai Tính Moâ %sai Tính Moâ %sai
phoûng soá phoûng soá phoûng soá
5
12

Hình 1.1.1: Maïïch chia aùp

Hình 1.1.2: Sô ñoà noái daây board thí nghieäm

b) Kieåm chöùng luaät Kirchhoff veà ñieän aùp.

Theo luaät Kirchhoff veà ñieän aùp ñoái vôùi maïch DC ta coù:
V1 = uk = u1 + u2 + u3
Tính uk töø soálieäu ño ôû phaàn b) vaø ñieàn vaøo baûng soá lieäu:

V1 (V) uk %sai soá

5
12

- Trang 9 -
 u   uk
ÔÛ ñaây, % sai soá = .100%
u

c) Thieát keá moät maïch chia aùp DC goàm hai ñieän trôû: R11 (coù giaù trò trong 3 ñieän
trôû ñaõ cho) vaø R22 thoûa :
+ AÙp vaøo maïch 5 V, aùp ra treân R22 laø 2 V.
+ Doøng trong maïch phaûi beù hôn 10 mA.
+ Veõ maïch thieát keá vaø cho bieát caùc trò soá:
R11 = … (Ω), R22 = … (Ω).

d) ÖÙng duïng maïch chia aùp:

Ño ñieän trôû vaøo Rin cuûa moät maïch goàm ba ñieän trôû R10, R11, R12 maéc song
song. Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö Hình 1.1.3 trong LTSpice.
+ Bieán trôû VR ta nhaäp giaù trò laø {R} töùc laø cho giaù trò naøy thay ñoåi.
+ Vaøo Edit, SPICE Directive ñeå theâm leänh .step param R 100 10k 100 coù
nghóa thay ñoåi R töø 100Ω ñeán 10kΩ, moãi böôùc laø 100Ω.
+ Theâm leänh .op laø baøi toaùn phaân tích DC.
+ Thöïc hieän leänh RUN. Ta coù ñoà thò theo thoâng soá R. Veõ V2 theo R.
+ Click chuoät phaûi treân teân tín hieäu V(2) treân khung ñoà thò. Ta choïn hieån thò
1 cursor vaø tröôït doïc tín hieäu V(2). Taïi vò trí aùp treân ngoõ vaøo V(2) = 0,5*V1
ta coù Rin = VR.

Hình 1.1.3: Maïïch ño ñieän trôû vaøo Rin cuûa moät maïch ñieän

Giaù trò Rin (ño ñöôïc) =

Giaù trò Rin (tính theo giaù trò ba ñieän trôû treân board) =

II. Maïch chia doøng:

a) Thöïc hieän maïch chia doøng nhö Hình 1.2.1 trong LTSpice.
+ Thay ñoåi giaù trò V1 nhö trong baûng.

- Trang 10 -
+ Vaøo Simulate, Edit Simulation Cmd choïn phaân tích DC (.op).

Hình 1.2.1: Maïch chia doøng

+ Ño doøng toång I1 vaø caùc doøng reõ I2 , I3 (duøng caùc nguoàn aùp, ñaët giaù trò laø 0, cöïc
döông töông ñöông que ñoû ñeå coù chöùc naêng ño doøng cuûa amper keá). Ta coù I(A1)
cho doøng I1, I(A2) cho doøng I2, I(A3) cho doøng I3. Ghi giaù trò I1. Ghi soá lieäu I2 vaø
I3 vaøo coät “moâ phoûng” cuûa 2 giaù trò naøy. Töø giaù trò I 1 ta tính I2 vaø I3 theo coâng
thöùc maïch chia doøng vaø ghi keát quaû vaøo coät “tính toaùn”. Tính sai soá.
Ta coù baûng soá lieäu:

V1 I1 I2 (mA) I3 (mA)
(V) (mA) Tính Moâ %sai Tính Moâ %sai
toaùn phoûng soá toaùn phoûng soá
5
12

b) Kieåm chöùng luaät Kirchhoff veà doøng ñieän .

Theo luaät Kirchhoff veà doøng ñieän ñoái vôùi maïch DC ta coù:
I1 = Ik = I2 + I3
Tính Ik töø soálieäu ño ôû phaàn a) vaø ñieàn vaøo baûng soá lieäu:

V1 (V) I1 (mA) Ik %sai soá

5
12
I1   I k
ÔÛ ñaây, % sai soá = .100%
I1
c) Thieát keá moät maïch chia doøng DC goàm hai ñieän trôû R11 vaø R22 noái song song
thoûa :
+ Doøng toång laø 10 mA.
+ R11 = 1 trong 3 giaù trò [R1, R2, R3] ñaõ cho vaø doøng qua noù laø 4 mA.
+ Veõ maïch thieát keá vaø cho bieát trò soá R22 = … (Ω).

- Trang 11 -
d) Chia doøng duøng nhieàu ñieän trôû: thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö treân Hình
1.2.2 trong LTSpice. Cho R = 1k, caùc giaù trò ñieän trôû song song töø Board
thí nghieäm. Ño doøng ñieän I qua amper A. Töø doøng I naøy tính toaùn caùc doøng
I1, I2, I3 theo coâng thöùc chia doøng vaø ghi vaøo coät tính toaùn. Ñoïc caùc giaù trò I1,
I2, I3 töông öùng töø A1, A2, A3 vaø ghi vaøo coät moâ phoûng. Ñieàn baûng soá lieäu:

I (A) I1 tính I(A1) I2 tính I(A2) I3 tính I(A3)

Hình 1.2.2: Maïch chia doøng nhiều điện trở

III. Giaûi tích maïch DC nhieàu nguoàn duøng theá nuùt hay doøng maéc löôùi:
Thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö Hình 1.3 treân Board thí nghieäm trong LTSpice.
Vaøo Edit, SPICE Directive ñeå theâm leänh .tran 1 coù nghóa laø quan saùt daïng tín
hieäu. Thöïc hieän leänh RUN.

Hình 1.3: Maïch DC nhieàu nguoàn

Vôùi: V1 = nguoàn aùp DC coù giaù trò 5 V treân hoäp thí nghieäm hay boä
nguoàn DC.
V2 = nguoàn aùp DC coù giaù trò 12 V treân hoäp thí nghieäm hay boä
nguoàn DC.

- Trang 12 -
 Tính ñieän aùp u1 = V1 – V3, u2 = V3, u3 = V2 – V3 ghi vaøo coät tính toaùn.
Ño caùc ñieän aùp naøy trong khung ñoà thò cuûa LTSpice ghi vaøo coät moâ phoûng.
Haõy hoaøn thaønh baûng soá lieäu:

Ñieän aùp Giaù trò tính Giaù trò moâ phoûng % sai soá
u1
u2
u3

IV. Caàu ño Wheatstone moät chieàu ño ñieän trôû:

Laø caàu ño ñieän trôû döïa treân nguyeân lyù caân baèng, duøng ño ñieän trôû giaù trò töø 1
trôû leân baèng caùch thöïc hieän maïch thí nghieäm nhö Hình 1.4. Duøng DMM cho
chöùc naêng DC volt keá (DCV) coù giaù trò chæ thò gaàn zero nhaát laø caàu caân baèng.
Caàu ño naøy duøng ñeå ño giaù trò ñieän trôû R2 khi chænh VR (beân ngoaøi board TN) töø
giaù trò 1k, moãi laàn taêng 100. Ghi laïi giaù trò VR vaø giaù trò chæ thò treân DCV
theo baûng sau (VRcb laø giaù trò VR luùc caàu caân baèng):

Giaù trò VR VRcb – 100 VRcb = VRcb + 100

Chæ soá cuûa DCV

Do R1 = R6 = 10k neân giaù trò VRcb laø giaù trò ño ñöôïc cuûa R2 baèng caàu ño
Wheatstone. Goïi giaù trò R2 cho treân Module thí nghieäm laø giaù trò danh ñònh, cho
R 2  VR cb
bieát sai soá cuûa caàu ño: % sai soá = .100%
R2

Hình 1.4: Caàu ño Wheatstone moät chieàu

- Trang 13 -
V. Kieåm chöùng nguyeân lyù tæ leä treân maïch DC:
Vôùi maïch thí nghieäm nhö Hình 1.5 trong LTSpice, nguyeân lyù tæ leä ñöôïc hieåu laø
ñieän aùp V2 trong maïch tæ leä vôùi nguoàn taùc ñoäng leân maïch V1 theo : V2 = K.V1.
Thay ñoåi giaù trò V1, ño V2 vaø laäp baûng soá lieäu:

V1 4V 6V 8V 10V 12V
V2

Veõ ñoà thò: V2 treân truïc y, V1 treân truïc x.

Hình 1.5: Maïch kieåm chöùng nguyeân lyù tæ leä

VI. Kieåm chöùng nguyeân lyù xeáp choàng treân maïch DC:
Ñeå kieåm chöùng giaù trò ño ñöôïc cuûa V3 treân maïch Hình 1.3 döïa treân nguyeân lyù
xeáp choàng ta laøm nhö sau:
+ Chæ cho taùc ñoäng leân maïch nguoàn V1 = 5V baèng caùch thöïc hieän maïch thí
nghieäm nhö Hình 1.6.1 trong LTSpice. Ño V31 vaø ghi töông öùng vaøo coät “ Maïch
chæ coù nguoàn V1”.

Hình 1.6.1: Maïch chæ coù nguoàn V1 Hình 1.6.2: Maïch chæ coù nguoàn V2

- Trang 14 -
+ Chæ cho taùc ñoäng leân maïch nguoàn V2 = 12V baèng caùch thöïc hieän maïch thí
nghieäm nhö Hình 1.6.2 trong LTSpice. Ño V32 vaø ghi töông öùng vaøo coät “ Maïch
chæ coù nguoàn V2”.
+ Tính V3 duøng nguyeân lyù xeáp choàng vaø ghi vaøo coät “giaù trò tính theo xeáp
choàng”. Xaùc ñònh sai soá khi duøng xeáp choàng. Ta coù baûng soá lieäu:

Ñieän Maïch chæ Maïch chæ Giaù trò tính Giaù trò ño % sai soá
aùp coù nguoàn coù nguoàn theo xeáp khi coù caû khi duøng
V1(V31) V2 (V32) choàng hai nguoàn xeáp choàng
V3

VII. Sô ñoà Thevenin-Norton vaø nguyeân lyù truyeàn coâng suaát cöïc ñaïi:
+ Khaûo saùt maïch thí nghieäm nhö Hình 1.3.
+ Laáy ñieän trôû 2,2k khoûi maïch. Hôû maïch vò trí 2,2k ñeå ño Uhm (Hình 1.7.1).
Ngaén maïch vò trí 2.2 k ñeå ño Inm (Hình 1.7.2). Ñieän trôû töông ñöông Thevenin
Rthevenin xaùc ñònh theo soá lieäu ño: Rthevenin = Uhm / Inm. Laäp baûng vôùi “Giaù trò tính”
döïa treân thoâng soá maïch. Veõ sô ñoà töông ñöông Thevenin vaø Norton cho maïch
Hình 1.3.

Uhm Inm RThevenin

Giaù trò ño Giaù trò tính Giaù trò ño Giaù trò tính Giaù trò ño Giaù trò tính

Hình 1.7.1: Ño Uhm Hình 1.7.2: Ño Inm

+ Thöïc hieän maïch nhö Hình 1.7.3. Duøng leänh .Step param R ñeå thay ñoåi khoaûng
10 giaù trò cuûa bieán trôû VR töø 0,2*RThevenin ñeán 4*RThevenin. Thöïc hieän leänh RUN.
Vaøo khung ñoà thò click chuoät phaûi choïn Add Traces theân vaøo bieåu thöùc coâng
suaát treân VR theo: V(3)*I(VR). Hieän cursor vaø tìm giaù trò Pmax cuøng vôùi VR taïi

- Trang 15 -
Pmax. Cho bieát giaù trò cöïc ñaïi cuûa coâng suaát treân VR ño ñöôïc vaø giaù trò VR öùng
vôùi coâng suaát cöïc ñaïi theo lyù thuyeát .

Hình 1.7.3: Khaûo saùt coâng suaát max

PVR(max ño ñöôïc) = taïi VR(ño ñöôïc) =

PVR(max theo lyù thuyeát) = taïi VR(lyù thuyeát) =

VIII. Sô ñoà Module DC Circuits: Duøng cho Baøi TN Maïch 1.

+ Sô ñoà module nhö Hình 1.8, giaù trò linh kieän nhö trong Baûng 1.1.1.

Hình 1.8: Module DC Circuits

- Trang 16 -
 Baûng 1.1.1: Danh saùch linh kieän treân Module DC Circuits
STT Teân linh kieän Giaù trò danh ñònh / moâ taû
1 Bieán trôû VR (4 daõy) 1kx10; 100x10; 10x10; 1x10
2 R1, R6, R13, R17 10k
3 R2, R7, R11, R15 2.2k
4 R3, R4, R8, R10, R14 4.7k
5 R5, R9, R12, R16 5.6k

D. DUÏNG CUÏ THÍ NGHIEÄM:

- Hoäp thí nghieäm (hay boä nguoàn DC hai ngoõ ra).
- Caùc ñieän trôû : 1 k, 2.2kΩ, 4.7kΩ, 5.6kΩ, 10kΩ.
- Bieán trôû 1 k, 10kΩ.
- Ñoàng hoà ño vaïn naêng soá (DMM).
- Daây noái thí nghieäm (coù daây noái treân breadboard).
----------------------------------------------------

- Trang 17 -