BAØI 4

QUAÙ TRÌNH QUAÙ ÑOÄ MAÏCH TUYEÁN TÍNH

A. MUÏC ÑÍCH :
Baøi thí nghieäm giuùp sinh vieân hieåu ñöôïc moät soá ñaëc tính quaù ñoä ôû maïch
tuyeán tính, goàm caùc maïch : R-C ; R-L vaø maïch R - L - C . Thoâng qua caùc ñaëc
tính naøy , sinh vieân coù theå kieåm nghieäm ñöôïc caùc phöông phaùp phaân tích maïch
quaù ñoä ñaõ hoïc ôû phaàn lyù thuyeát , vaø hieåu theâm ñöôïc moät soá quaù trình vaät lyù xaûy
ra trong caùc maïch quaù ñoä thöïc teá.

B. ÑAËC ÑIEÅM :
Quaù trình quaù ñoä laø quaù trình xuaát hieän khi maïch chuyeån töø moät cheá ñoä
xaùc laäp naøy sang cheá ñoä xaùc laäp khaùc (xem theâm lyù thuyeát veà phaân tích maïch
mieàn thôøi gian: chöông 6 – giaùo trình Maïch Ñieän II ). Thoâng thöôøng thôøi gian
quaù ñoä raát ngaén neân ñeå quan saùt quaù trình quaù ñoä ngöôøi ta coù theå söû duïng nguoàn
kích thích chu kyø coù bieân ñoä bieán thieân ñoät ngoät (ñoùng môû theo chu kyø ñuû lôùn
cho pheùp theo doõi ñöôïc quaù trình quaù ñoä dieãn ra trong maïch).

C. PHAÀN THÍ NGHIEÄM :

I. Thoâng soá maïch thí nghieäm:
Thoâng soá trong caùc maïch thí nghieäm cuûa baøi naøy cho trong baûng sau, trong
ñoù RL laø ñieän trôû trong moâ hình noái tieáp cuûa cuoän daây nhaän ñöôïc trong baøi
thí nghieäm 2 treân board thí nghieäm cuûa toå.

Phaàn töû Giaù trò danh ñònh

L 100 mH
RL Soá lieäu baøi 2
C1st 0,047 µF (473)
C2nd 0,1 µF (104)
C3rd 0,01 µF (103)
R0 100 Ω
Rss 2,2 k

II. Maïch quaù ñoä caáp I RC:

a) Chænh daïng soùng vaøo maïch: Thực hiện mạch thí nghiệm như Hình 4.2.1.
Duøng dao ñoäng kyù, quan saùt daïng xung vuoâng töø nguoàn xung laøm thí

- Trang 38 -
 nghieäm. Chænh maùy phaùt xung vuoâng löôõng cöïc ñoái xöùng (duty cycle = 50),
bieân ñoä 2 V, taàn soá 500 Hz, hay chu kyø 2ms (neáu choïn Time/div = 0.5 ms thì
chænh nuùt Fre ñeå tín hieäu coù chu kyø laø 4 oâ). Trong LTSpice ta duøng nguoàn aùp
xung vôùi cuù phaùp: PULSE(-2 2 0 1p 1p 1m 2m). Ghi laïi daïng soùng khaûo saùt
quaù ñoä uab(t).

Hình 4.2.1: Chænh daïng xung taùc ñoäng

b) Quan saùt daïng tín hieäu aùp treân tuï duøng maïch Hình 4.2.2 (sô ñoà ñaáu daây coù
theå nhö 4.2.3). Ghi nhaän laïi daïng soùng uc treân dao ñoäng kyù (aùp taïi ñieåm d)
öùng vôùi VR1 = 2 kΩ (choïn giaù trò cho VR).

Hình 4.2.2: Quan saùt daïng aùp treân tuï

Hình 4.2.3: Sô ñoà ñaáu daây ñeà nghò trong LTSpice

- Trang 39 -
c) Quan saùt daïng tín hieäu doøng ñieän qua tuï thoâng qua aùp treân R0, sau ñoù chia
cho R0. Ghi nhaän laïi daïng soùng ic(t) treân dao ñoäng kyù öùng vôùi VR1 = 2 kΩ.

Kieåm chöùng tính toaùn lyù thuyeát: Giaû söû quaù trình uab = – 2V laø xaùc laäp. Taïi t =
0, uab thay ñoåi töø – 2V ñeán 2V: Duøng tích phaân kinh ñieån hay toaùn töû
Laplace, cho bieát daïng ñieän aùp treân tuï vaø doøng qua tuï ôû maïch quaù ñoä caáp I RC
khi t > 0 coù bieåu thöùc :
uc(t) =
ic(t) =

d) Ño haèng soá thôøi gian (thôøi haèng) cuûa maïch quaù ñoä caáp I RC:
Thôøi haèng cuûa maïch quaù ñoä caáp I RC xaùc ñònh theo coâng thöùc :
c [s] = R[Ω].C[F]
Ñaïi löôïng naøy coù theå ño ñöôïc khi duøng maïch thí nghieäm Hình 4.2.4. Theá t =
c vaøo caùc bieåu thöùc ôû phaàn c) seõ cho ta giaù trò ic(c), giuùp ta ñoïc ñöôïc c khi
döïa vaøo daïng soùng ic(t) treân maøn hình (Hình 4.2.5). Hoaøn thaønh baûng soá lieäu
öùng vôùi VR1 = 2 kΩ vaø VR2 = 4 kΩ.

uab ( thay ñoåi) c tính toaùn ic(c) c ño ñöôïc

VR1 VR2 VR1 VR2 VR1 VR2
Töø -2V  2V

Hình 4.2.4: Quan saùt daïng doøng ñieän qua tuïï

Hình 4.2.5: Ñoïc τc qua doøng ic treân LTSpice

- Trang 40 -
III. Maïch quaù ñoä caáp I RL:
a) Chænh daïng soùng vaøo maïch: Thực hiện mạch thí nghiệm như Hình 4.3.1
(töông töï nhö Hình 4.2.1).

Hình 4.3.1: Chỉnh dạng sóng thí nghiệm

b) Quan saùt daïng tín hieäu aùp treân cuoän daây duøng maïch Hình 4.3.2. Ghi nhaän laïi
daïng soùng treân dao ñoäng kyù öùng vôùi VR = VR3 = 100 Ω. Coù nhaän xeùt gì veà
giaù trò xaùc laäp cuûa ñieän aùp naøy trong moãi baùn kyø xung taùc ñoäng ?

Hình 4.3.2: Quan saùt daïng aùp treân cuoän daâyï

c) Quan saùt daïng tín hieäu doøng
ñieän qua cuoän daây duøng maïch
Hình 4.3.3. Ghi nhaän laïi daïng
soùng treân dao ñoäng kyù öùng vôùi
VR3 = 100 Ω.

Hình 4.3.3: Quan saùt daïng doøng ñieän qua cuoän daây

- Trang 41 -
Kieåm chöùng tính toaùn lyù thuyeát: Giaû söû quaù trình uab = – 2V laø xaùc laäp. Taïi t =
0, uab thay ñoåi töø – 2V ñeán 2V: Duøng tích phaân kinh ñieån hay toaùn töû
Laplace, cho bieát daïng ñieän aùp vaø doøng treân cuoän daây ôû maïch quaù ñoä caáp I RL
khi t > 0 coù bieåu thöùc :
uL(t) =
iL(t) =

d) Ño haèng soá thôøi gian (thôøi haèng) cuûa maïch quaù ñoä caáp I RL:
Thôøi haèng cuûa maïch quaù ñoä caáp I RL xaùc ñònh theo coâng thöùc :
L [s] = L[H]/R[Ω]
Ñaïi löôïng naøy coù theå ño ñöôïc khi duøng maïch thí nghieäm Hình 1.4.6. Theá t =
L vaøo caùc bieåu thöùc ôû phaàn c) seõ cho ta giaù trò iL(L), giuùp ta ñoïc ñöôïc L khi
döïa vaøo daïng soùng iL(t) treân maøn hình dao ñoäng kyù (Hình 4.3.4). Hoaøn
thaønh baûng soá lieäu öùng vôùi VR3 = 100 Ω vaø VR4 = 400 Ω.

uab ( thay ñoåi) L tính toaùn iL(L) L ño ñöôïc

VR3 VR4 VR3 VR4 VR3 VR4
Töø -2V  2V

Hình 4.3.4: Ñoïc τL qua doøng ñieän qua cuoän daây

IV. Maïch quaù ñoä caáp II RLC :

a) Chænh daïng soùng vaøo maïch: Thực hiện mạch thí nghiệm như Hình 4.2.1 hay
Hình 4.3.1. Ghi laïi daïng soùng khaûo saùt quaù ñoä uab(t).

b) Ño ñieän trôû tôùi haïn cuûa maïch quaù ñoä caáp II: Duøng maïch thí nghieäm nhö
treân Hình 4.4.1. Töø giaù trò VR = 500 Ω, taêng töø töø VR (moãi böôùc 100Ω,
chænh tinh duøng bieán trôû 10) vaø quan saùt tín hieäu uc(t) treân dao ñoäng kyù cho

- Trang 42 -
tôùi khi ñaït cheá ñoä tôùi haïn. Ghi soá lieäu (Löu yù giaù trò Rth = Rs + VR + R0 +
RL; trong ñoù Rs = noäi trôû nguoàn phaùt xung).

Hình 4.4.1: Ño ñieän trôû tôùi haïn

Hình 4.4.2: Noái daây ño ñieän trôû tôùi haïn, uc = V(d).

L
Coâng thöùc lyù thuyeát tính ñieän trôû tôùi haïn laø : R th  2 ()
C
Rth tính theo lyù thuyeát Rth ño ñöôïc % sai soá

Hình 4.4.3: Quan saùt daïng doøng ñieän qua tuï

- Trang 43 -
c) Quan saùt daïng tín hieäu aùp treân tuï ñieän duøng maïch Hình 4.4.1. Quan saùt daïng
tín hieäu doøng qua tuï ñieän duøng maïch Hình 4.4.3. Cho bieát maïch quaù ñoä
ñang laøm vieäc ôû cheá ñoä naøo vaø ghi nhaän laïi daïng soùng treân dao ñoäng kyù öùng
vôùi caùc cheá ñoä ñoù cho caùc tröôøng hôïp sau:
i. VR = 500 Ω:
+ Maïch quaù ñoä ôû cheá ñoä: …
+ Daïng aùp treân tuï ño ñöôïc: Daïng doøng qua tuï ño ñöôïc:

ii. VR = Rth – (R0+RL):

+ Maïch quaù ñoä ôû cheá ñoä: . . .
+ Daïng aùp treân tuï ño ñöôïc: Daïng doøng qua tuï ño ñöôïc:

iii. VR = 4 kΩ:
+ Maïch quaù ñoä ôû cheá ñoä: …
+ Daïng aùp treân tuï ño ñöôïc: Daïng doøng qua tuï ño ñöôïc:

- Trang 44 -
d) Kieåm chöùng tính toaùn lyù thuyeát: Giaû söû quaù trình uab = – 2V laø xaùc laäp.
Taïi t = 0, uab thay ñoåi töø – 2V ñeán 2V: Duøng tích phaân kinh ñieån hay toaùn
töû Laplace, cho bieát daïng ñieän aùp vaø doøng qua tuï ñieän ôû maïch quaù ñoä caáp
II RLC khi t > 0 coù bieåu thöùc :
i) Maïch ôû cheá ñoä dao ñoäng:
uL(t) =
iL(t) =
ii) Maïch ôû cheá ñoä tôùi haïn:
uL(t) =
iL(t) =
iii) Maïch ôû cheá ñoä dao ñoäng:
uL(t) =
iL(t) =

e) Xaùc ñònh caùc thoâng soá ñaëc tröng cho cheá ñoä dao ñoäng: Theo keát quaû ôû phaàn
d), khi maïch quaù ñoä caáp II ôû cheá ñoä dao ñoäng, phöông trình ñaëc tröng cuûa
maïch coù daïng:
s 2  RL s  LC
1
 s 2  2 s  02  0
R R
Nghieäm phöùc: s1,2   2L  j 02  ( 2L ) 2    j
4e  t
Doøng ñieän qua tuï coù bieåu thöùc: iC (t )  L
sin(  t ) vaø daïng tín hieäu
doøng nhö hình 4.4.4.

Hình 4.4.4: Daïng doøng qua tuï cheá ñoä dao ñoäng

- Trang 45 -
 
2 I 
Ta coù: T  vaø 1  e  .

I2
Ñoïc giaù trò T vaø I1, I2 treân maøn hình dao ñoäng kyù öùng vôùi VR = 500. Töø ñoù
suy ra  vaø . So saùnh giaù trò tính theo thoâng soá maïch ?
Giaù trò ño ñöôïc Giaù trò tính ñöôïc



f) Ño ñieän trôû tôùi haïn cuûa maïch quaù ñoä caáp II RLC song song: Duøng maïch thí
nghieäm nhö treân Hình 4.4.5. Töø giaù trò VR = 500 Ω, taêng töø töø VR (moãi böôùc
100Ω, chænh tinh duøng bieán trôû 10) vaø quan saùt tín hieäu uout(t) cuûa maïch
song song treân dao ñoäng kyù cho tôùi khi ñaït cheá ñoä tôùi haïn. Ghi soá lieäu. Cho
bieát giaù trò naøy tính theo thoâng soá maïch ?

Hình 4.4.5: Ño Rth cuûa maïch caáp II RLC song song

D. DUÏNG CUÏ THÍ NGHIEÄM:

- Hoäp thí nghieäm vaø Module baøi thí nghieäm.
- Dao ñoäng kyù .
- DMM vaø caàu ño RLC.
- Daây noái.
----------------------------------------------------

- Trang 46 -