BASİT MAKİNELER 1.

KALDIRAÇLAR

BU KONUDA BİLMENİZ GEREKENLER Bana yeterli uzunlukta bir kaldıraç ve bir destek
noktası verin, dünyayı yerinden oynatayım.
1. Basit makinelere örnekler verir ve Arşimet.
sağladığı avantajları örneklerle açıklar.
2. Basit makinelerin günlük yaşamdaki Bir destek noktası etrafında dönebilen sağlam
kullanım alanlarına örnekler verir. yapılı çubuktan oluşan düzeneğe kaldıraç denir.
3. Basit makinelerden yararlanarak günlük
yaşamda iş kolaylığı sağlayacak bir
düzenek tasarlar ve yapar.

Bir işi yaparken daha az kas gücü kullanmak veya

kuvvetin daha kolay uygulanmasını sağlayarak, işi
daha kısa zamanda yapabilmek için ilk çağlardan
beri bir takım düzeneklerden faydalanılmaktadır.

Günlük işlerimizi yaparken yapılan işin özelliğine

göre çeşitli araçlar ve aletler kullanırız. Bu araçlar
iş yapmamızı kolaylaştırır.
Yük taşımak için kullanılan el arabası, kâğıt,
kumaş kesmek için kullandığımız makas, sıcak
cisimleri tutmak için maşa, bu araç ve aletlerden
bazılarıdır.
Bir işi daha kolay yapabilmek için kullanılan
düzeneklere basit makineler denir.
Bu düzenekler kerpeten, kaldıraç, el arabası,
palanga, makas, vida gibi araçlardır.
Yük Kolu Destek Kuvvet Kolu
Kaldıracın etrafında döndüğü noktaya destek,
kaldıraca uygulanan kuvvetin destek noktasına
olan uzaklığına kuvvet kolu, kaldıraçla kaldırılacak
yükün destek noktasına olan uzaklığına da yük
kolu denir.
Desteğin yerine göre üç çeşit kaldıraç vardır.
a. Desteğin Ortada Olduğu Kaldıraçlar

Basit makineler, uygulanan kuvvetin doğrultusunu, Yük Kuvvet

yönünü ve değerini değiştirerek günlük hayattaki
işleri yapmamızda bir takım kolaylıklar sağlarlar.
Basit Makinelerin Genel Özellikleri
Basit makine ile uygulanacak kuvvetten,
hızdan veya yoldan kazanç sağlanabilir.
Fakat aynı anda hem kuvvetten, hem
hızdan, hem de yoldan kazanç
sağlanamaz.
Bunlardan birinden kazanç varsa,
diğerlerinden de aynı oranda kayıp vardır.
Bu tip kaldıraçlarda destek yüke yakınsa
kuvvetten kazanç sağlanır.
Destek kuvvete yaklaştırılacak olursa
kuvvetten kayıp olur.
Bu tür kaldıraçlara makas, pense, eşit
kollu terazi, kerpeten ve tahterevalli
örnek verilebilir.
b. Yükün Ortada Olduğu Kaldıraçlar

Yük Kuvvet

NOT
Hiç bir basit makinede işten ve enerjiden kazanç
yoktur. Yalnızca bize iş yapmada kolaylık
sağlarlar. Bu tip kaldıraçlarda kuvvetten kazanç,
yoldan ise kayıp vardır.
Yük desteğe yaklaştırılırsa daha az bir
kuvvetle iş yapılabilir.
Bu tip kaldıraçlara; el arabası, ceviz –
fındık kıracağı, menteşeli kapılar örnek
verilebilir.
 c. Kuvvetin Ortada Olduğu Kaldıraçlar
Kuvvet Yük
Bu tip düzeneklerde kuvvetten kayıp,
yoldan ise kazanç vardır.
Bu tür kaldıraçlara; cımbız, kürek, maşa,
olta ve tenis raketi örnek verilebilir.
2. MAKARALAR
Sabit bir eksen etrafında serbestçe dönebilen,
çevresinde ipin geçebilmesi için oluğu olan
dairesel düzeneklere makara denir.
Makaralar günlük yaşamda birçok alanda görmek
mümkündür.
İnşaatlarda yüklerin taşınması, asansörlerin yukarı
ya da aşağı hareket ettirilmesi gibi işlerde
makaralar kullanılabilir.
Makaralı düzeneklerde cisimler üzerindeki işin
daha kolay yapılması için uygulanan kuvvetin
yönü ve şiddeti değiştirilebilir.
Makaralar kullanılış şekline göre ikiye ayrılır.
1. Sabit Makara
Merkezinden tavana asılan ve
merkezi etrafında dönebilen
makaraya sabit makara denir.
Sabit makaralar kuvvetin yönünü
değiştirmek için kullanılır.
Bu makaralar kuvvetten ve yoldan kazanç
sağlamaz.
Uygulanan kuvvetin yönünü değiştirerek
yükün kaldırılmasında büyük kolaylık
sağlar.
Yükü kaldırmak için yüke eşit bir kuvvet
kullanılır.
P yükünü h kadar kaldırmak için ipin ucunu
h kadar çekmek gerekir.
Örnek: Şekildeki hareketli makarada, sistemi
dengede tutmak için;
a. Yükü dengelemek için kaç N’luk
kuvvet uygulanmalıdır?
…………………………………………..
b. Kuvvet kazancı var mıdır? Neden?
…………………………………………..
c. Şekildeki makaranın kullanım
amacı nedir?
…………………………………………..
d. İp 5 metre çekilirse cisim kaç metre yükselir?
…………………………………………………………
2. Hareketli Makara
Çevresinden geçen ip çekildiğinde
hem dönebilen hem de yükselip
alçalabilen makaralara hareketli
makara denir.
Bu sistemde yük ve makara birlikte
yükselir veya alçalır.
Hareketli makaralar, sabit makaralarda
olduğu gibi kuvvetin yönünde değişiklik
meydana getirmez.
Yükün ağırlığı iki ipe paylaşıldığı için
uygulanan kuvvet yükün yarısı kadardır
yani kuvvetten kazanç vardır.
İp 10 metre çekildiğinde cisim sadece 5
metre yükselir yani yoldan kayıp vardır.
NOT
Hareketli makaralarda makaranın belli bir
ağırlığının olduğu belirtilirse, makara ağırlığı da
yüke eklenir ve ne kadar kuvvet gerektiği toplam
ağırlığa göre hesaplanır.
FEN BİLİMLER İ ÖĞRETMENİ
BİLAL ELÇİ
 Örnek 1:

Özdeş makaralarla kurulan şekildeki

düzenekte 50 N ağırlığındaki yük
düşey F kuvveti ile dengededir.

Buna göre, F kuvveti kaç N dur?

………………………………………….
………………………………………….

Örnek 2:

Her birinin ağırlığı 10 N olan

makaralarla kurulan şekildeki
düzenekte 50 N ağırlığındaki yük
düşey F kuvveti ile dengededir.

Buna göre, F kuvveti kaç N dur?

………………………………………...
………………………………………...
Örnek: Şekildeki hareketli makarada, sistemi
dengede tutmak için;

a. Makara ağırlıksız ise F kuvveti kaç

N dur?
……………………………………………
Örnek 3:
b. Makara ağırlığı 20 N ise F kuvveti kaç
N dur?
……………………………………………. Şekildeki düzenekte X cisminin
ağırlığı 30 N, makaraların her birinin
c. Makara ağırlıksız ise 40 N’luk yükü 5 ağırlığı ise 10 N’dur.
metre yükseltmek için kuvvetin
uygulandığı ip kaç metre çekilmelidir? K, L iplerindeki gerilme
………………………………………………………………. kuvvetlerinin büyüklükleri
sırasıyla T K ve T L kaç N’dur?
d. Makara ağırlığı 20 N ise, P yükünü 5 metre …………………………………………
yükseltmek için kuvvetin uygulandığı ip kaç metre …………………………………………
çekilmelidir?
……………………………………………………………….

3. Palangalar (Birleşik Makara Sistemleri)

Hareketli ve sabit makara

gruplarından oluşan sistemlere
palanga denir.

Palanga sistemlerinde cismi taşıyan ip

sayısı arttıkça cismi dengelemek için
gereken kuvvet azalır.
 3. EĞİK DÜZLEM
Ağır bir cismi daha küçük
kuvvet uygulayarak belli bir
yüksekliğe çıkarmaya
yarayan eğimli yüzeylere
eğik düzlem denir.
Eğik düzlemde eğim azaldıkça, yükü
çekmek için gerek kuvvet o kadar az olur
ve kuvvet kazancı artar.
Kuvvetten kazanç fakat yoldan kayıp
vardır. Dolayısıyla diğer basit makinelerde
olduğu gibi eğik düzlemde de işten
kazanç yoktur.
Bir çizimle eğik düzlemi inceleyelim;
Buradaki yük için P harfini kullanırsak;
FxL=Pxh
formülünü kullanarak sorularda istenen sonuca
ulaşabiliriz.
Yüksek tepelere çıkan yollar, araçların daha kolay
çıkması için eğimli yapılır. Yol uzatılır fakat az
kuvvet harcanarak zirveye çıkılmış olur.
FEN BİLİMLER İ ÖĞRETMENİ
BİLAL ELÇİ
4. ÇIKRIK
Eksenleri aynı,
yarıçapları farklı
ve sabit bir eksen
etrafında dönen
silindirlerden
oluşan sisteme
çıkrık denir.
Çıkrıkta kuvvetten kazanç, yoldan kayıp
vardır.
Çıkrık sistemi ile çalışan araçlar
kuyulardan su çıkarmada, kol ile çalışan et
kıyma makinesinde, el matkabında, araba
direksiyonunda, kapı anahtarında kullanılır.
Formül gerektirecek sorularla karşılaşırsak;
F.R = P.r
formülünü kullanabiliriz.
NOT
Günlük hayatımızda kullandığımız dişli çarklar,
vida ve kasnaklar da birer basit makine örneğidir.
Vida Çarklar Kasnaklar
Birden fazla basit makinenin bir araya
getirilmesiyle oluşturulmuş düzeneklere
bileşik makine denir.
Bisiklet bir bileşik makinedir.
UNUTMAYIN!
Hiçbir basit makinede işten kazanç yoktur.
Kuvvetten kazanç varsa yoldan kayıp vardır.
Yoldan kazanç varsa kuvvetten kayıp vardır.
Bunan dolayı yaptığımız işte bir farklılık olmaz.