Organizacija Rada U Kombinovanom Odjeljenju

JU OŠ “25.
MAJ” VRBICA
ORGANIZACIJA NASTAVE U KOMBINOVANOM

ODJELJENJU
(Stručni rad)
Mentor: Kandidat:
Šabo Ćeman Elma Ćeman
Petnjica, 2019. godine

Organizacija nastave u kombinovanom odjeljenju
Sadržaj:
UVOD........................................................................................................................................4
1. TEORIJSKI PRISTUP.....................................................................................................5
1.1. Pojam i suština kombinovanog odjeljenja...................................................................5
1.2. Modeli kombinovanja razreda u odjeljenju.................................................................6
1.3. Karakteristike rada u kombinovanim odjeljenjima.....................................................7
1.4. Organizacija i planiranje rada u kombinovanom odjeljenju........................................8
1.5. Smjenjivanje direktnog i indirektnog rada u kombinovanom odjeljenju..................10
1.6. Prednosti i nedostaci rada u kombinovanim odjeljenjima.........................................11
1.7. Definisanje osnovnih pojmova..................................................................................13
1.8. Dosadašnja istraživanja.............................................................................................13
2. METODOLOŠKA OSNOVA........................................................................................14
2.1. Problem i predmet istraživanja..................................................................................14
2.2. Cilj i zadaci istraživanja............................................................................................15
2.3. Istraživačke hipoteze.................................................................................................15
2.4. Istraživačke varijable.................................................................................................15
2.5. Značaj i karakter istraživanja.....................................................................................15
2.6. Metodološki pristupi..................................................................................................16
2.7. Metode, tehnike i instrumenti istraživanja................................................................16
2.8. Populacija i uzorak istraživanja.................................................................................16
2.9. Preliminarno (sondažno) istraživanje........................................................................16
2.10. Organizacija i tok istraživanja...................................................................................16
3. OBRADA, INTERPRETACIJA I DISKUSIJA REZULTATA.................................17
3.1. Rezultati istraživanja.................................................................................................17
3.2. Organizacija rada u kombinovanom odjeljenju.........................................................17
3.3. Način pružanja stručne pomoći nastavnicima za efikasan rad u kombinovanom

odjeljenju..............................................................................................................................20
3.4. Materijalno – tehnološki uslovi za rad u kombinovanom odjeljenju........................23
3.5. Prednosti i nedostaci rada u kombinovanom odjeljenju............................................26
ZAKLJUČAK.........................................................................................................................29
LITERATURA.......................................................................................................................31
P R I L O G.............................................................................................................................32
UVOD
Poznato je da o organizaciji nastave u kombinovanom odjeljenju ne postoji bogata

literatura. Nije riječ samo o stručnoj literaturi novijeg datuma, slična je situacija i sa starijim
pisanim izvorima. Međutim, ako zavirimo u nastavnu praksu pronaći ćemo mnogo nastavnika
razredne nastave koji još uvijek rade u kombinovanim odjeljenjima.
Iako je u posljednje vrijeme broj kombinovanih odjeljenja sve manji, čini se da se

ovoj problematici ne posvećuje dovoljno pažnje. Organizacija rada u kombinovanom
odjeljenju je znatno složenija nego u ”čistim” odjeljenjima, zbog same činjenice da jedan
nastavnik izvodi nastavu sa više razreda istovremeno.
Mnoge dileme i probleme, pred kojima se nalaze, nastavnici razredne nastave,

rješavaju po svom didaktičko – metodičkom intuitivizmu. Često su prinuđeni da samo
formalno ostvaruju ono što se od njih traži i očekuje. Zato uglavnom koriste tradicionalne
metode i oblike organizacije nastavnog procesa, jer nema ni teorijskih rasprava ni naučno
provjerenih putokaza prema kojima bi se, u radu u kombinovanom odjeljenju, mogli
orjentisati. Stoga je njihov rad daleko teži i specifičniji nego onih nastavnika koji rade u
„čistim” odjeljenjima. Bez obzira na to, njima se postavlja zahtjev da u postojećim uslovima,
postignu isti nivo znanja, vještina i navika koje postižu učenici istog uzrasta iz „čistih”
odjeljenja. U takvim uslovima, potrebno je optimalno ispuniti ciljeve i zadatke nastave, tj. da
nastavnik za jedan čas uspije da održi nastavu sa dva ili više različitih razreda. Zbog toga je
neophodno da nastavnik postepeno uvodi učenike u proces samoobrazovanja. Organizujući
rad u kombinovanom odjeljenju nastavnik mora da smjenjuje direktnu i indirektnu nastavu,
tako da dok on objašnjava jednom razredu (direktno radi sa njim), drugi razred radi tiho,
samostalno tj. indirektno.
Imajući u vidu specifičnosti organizacije nastave u kombinovanom odjeljenju, težište

ovog rada je zasnovano na sprovođenju takvog modela, s ciljem da se preispituje i unapređuje
postojeća vaspitno – obrazovna praksa. Poslije teorijske elaboracije ovog problema, slijedi
interpretacija i diskusija rezultata dobijenih tokom njegovog empirijskog proučavanja.
4 Stručni rad
1. TEORIJSKI PRISTUP
1.1. Pojam i suština kombinovanog odjeljenja

Organizaciji nastave u kombinovanom odjeljenju, naša didaktičko – metodička teorija
i praksa nije posvetila dovoljno pažnje.
U didaktičkoj literaturi odavno vlada terminološka zbrka kada je u pitanju

terminološko i suštinsko definisanje sintagme kombinovano odjeljenje. Termini pomiješane
škole i dvočlane škole odavno su napušteni, ali se pojmovi podijeljene i nepodijeljene škole
još održavaju. „Podijeljenom školom smatra se škola u kojoj radi jedan nastavnik sa jednim
razredom, a škola u kojoj radi jedan nastavnik sa svim razredima je nepodijeljena. Za
sintagmu kombinovano odjeljenje u opticaju su i sljedeće varijante: nediferencirana škola,
neraščlanjena škola, patuljasta škola, mala seoska škola i niz drugih.” 1
“Kombinovana odeljenja, dakle, predstavljaju realnost uslovljenu ostvarivanjem prava

na obrazovanje određenih kategorija stanovništva, demografskim, ekonomskim, političkim,
socijalno – kulturnim, pedagoškim i drugim razlozima, imaju dugu tradiciju i izvesnu
budućnost u sredinama sa malim brojem učenika. Zato je potrebno više sistematičnosti i
organizacionog delovanja u rešavanju brojnih problema koji prate njihov rad.”2
Suštinu kombinovanog odjeljenja sačinjavaju dva ili više razreda s kojima radi jedan
nastavnik u istoj učionici. Riječ je o relativno specifičnoj kombinaciji sastavljenoj od učenika
dva, tri (rijetko više) razreda sa kojima istovremeno u jednoj prostoriji radi jedan nastavnik.
Pri tome se termin kombinovano odjeljenje odnosi na mlađe razrede osnovne škole. Vaspitno
– obrazovni rad u kombinovanom odjeljenju je znatno teži, odgovorniji i zahtjevniji u odnosu
na organizaciju tog procesa s jednim razredom.
Rad u kombinovanim odjeljenjima uvijek zahtijeva više vremena za pripremne

aktivnosti, više sredstava, strpljenja, volje i znanja, naročito ukoliko je izvršena kombinacija
više razreda. Nastavnik u istom vremenskom periodu mora da realizuje više nastavnih
programa zavisno od broja kombinovanih razreda. Ostaje mu znatno manje vremena za
neposrednu komunikaciju sa učenicima. Učenici su postavljeni u situaciju da se svakodnevno
navikavaju na samostalan rad.
1
Vilotijević, M. (2000) : Didaktika, ,,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva" , Beograd, str. 310.
2
Špijunović K.(2003): Racionalizacija rada u kombinovanom odjeljenju, „Učiteljski fakultet“, Užice, str. 81.
5 Stručni rad
1.2. Modeli kombinovanja razreda u odjeljenju

S obzirom na činjenicu da je sastav učenika u kombinovanom odjeljenju heterogen,
kako prema uzrastu i predznanju, tako i prema broju učenika u razredima, moguće je vršiti
različite kombinacije razreda u odjeljenjima. Različiti autori navode različite vrste
kombinovanja razreda. Moguće je u istom odjeljenju spojiti dva razreda, što je relativno
najpovoljnija situacija, ali je moguće spajati i više razreda u jedno odjeljenje.
U dostupnoj literaturi susrećemo dva sljedeća modaliteta:
1. Oni koji su zasnovani na spajanju bližih uzrasnih razreda I i II (dvorazredna

nastava) i I, II i III (trorazredna nastava);
2. Oni koji “zagovaraju” odjeljenja sastavljena od udaljenih razreda ( I i III, II i IV,
III i V I sl.).
“Treba povesti računa o broju učenika u pojedinim razredima, ali je potrebno dati
prednost „psihološkom i pedagoškom momentu”. Bolje je spajati I – III i II – IV razred čak
iako postoji veća razlika u broju učenika iz razloga što gradivo jednog razreda neće privući
veliku pažnju učenika drugog razreda. Druga prednost je što razlika u sadržajima tjera
nastavnika da se solidno priprema za rad i za svaki razred pripremi različite metode, zadatke,
literaturu.”3
Oni teoretičari koji preferiraju formiranje odjeljenja od učenika bližeg uzrasta ističu
sljedeću argumentaciju za to:
- “postoji veća srodnost sadržaja pa je moguće povremeno organizovati zajednički

rad sa oba razreda,
- učenici su bliži po uzrastu, pa je moguće uspostaviti bolje odnose u grupi,
- stariji učenici mogu ponavljati već naučeno gradivo.”4
“Postoji veća sigurnost u podjeli rada po razredima, jer se zbog razlika u sadržajima
ne može organizovati zajednički rad, pa se otklanja opasnost da gradivo jednog razreda ometa
rad drugog razreda.” 5
U ovom slučaju lakše je organizovati samostalni rad, a nastavnik može da radi samo
sa učenicima starijih razreda nekoliko časova nedeljno zbog većeg fonda časova koji ovi
3
Vuković, R. (1953): Rad u nepodeljenoj osnovnoj školi i kombinovanom odeljenju, ,,Pedagoško društvo NR
Srbije", Beograd, str. 17.
4
Poljak, V. (1969): Pedagogija, ,,Matica hrvatska" , Zagreb, str. 35.
5
6 Stručni rad
učenici imaju. Međutim, uzimajući u obzir prednosti i nedostatke oba navedena modela, on se
zalaže za spajanje bližih razreda zbog mogućeg povremenog zajedničkog rada oba razreda,
što za rezultat ima veću ekonomičnost.
Očigledno je da ne postoji opšta saglasnost među didaktičarima kada je izbor modela

kombinovanja razreda u pitanju. Primjera radi, Mladen Vilotijević apostrofira dva prethodno
pomenuta modela i ostavlja nastavnicima da se sami opredijele za kombinaciju koja im
najviše odgovara. Međutim on im daje preporuke o čemu treba voditi računa prilikom
kombinovanja. “Potrebno je obratiti pažnju na broj učenika u razredima i veličinu učionice.
Uspjeh će takođe zavisiti od nastavnikove osposobljenosti da iskoristi vrijeme koje mu je na
raspolaganju i od toga da li je naučio učenike tehnike efikasnog učenja i osposobljenosti
samih učenika za samostalni rad.”6
Ako zbog malog broja učenika, nije moguće organizovati nastavu po razredima i
odjeljenjima, odjeljenje se može formirati od učenika dva ili tri razreda (kombinovano
odjeljenje).
“Kombinovano odjeljenje od dva razreda može imati do 20 učenika, a kombinovano

odjeljenje sastavljeno od tri razreda može imati do 15 učenika. O organizovanju
kombinovanih odjeljenja odlučuje direktor škole, na predlog nastavničkog vijeća. Izuzetno
od stava i ovog člana, Ministarstvo prosvjete može da odobri formiranje kombinovanih
7
odjeljenja sa više od tri razreda.”
1.3. Karakteristike rada u kombinovanim odjeljenjima

U kombinovanim odjeljenjima zbog njihovih specifičnosti, nema prevelikih
mogućnosti za organizovanje frontalne nastave ili direktnog poučavanja, iako je, u nama
poznatim teorijskim izvorima koji se suptilnije bave problemima rada u kombinovanim
odjeljenjima, prenaglašena orijentacija na „izmjenu direktnog i indirektnog poučavanja“,
izmjenu frontalnog i samostalnog oblika rada, dakle, na neki način, odvojenog rada razrednih
grupa od kojih je sastavljeno kombinovano odjeljenje.
S druge strane, inoviranje nastave ovog tipa zahtijeva izuzetne napore i kreativne
sposobnosti nastavnika. Međutim, jednom pripremljen materijal može se koristiti i u
narednim školskim godinama, uz eventualnu korekciju i dopunu (ukoliko se u školi i sljedeće
godine organizuje kombinacija tih razreda).
6
Vilotijević, M. (2000) : Didaktika, ,,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva" , Beograd, str. 27.
7
Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju, Crna Gora, kombinovano odjeljenje, član 24.
7 Stručni rad
“Ukoliko napravimo komparaciju između kombinovanih odjeljenja i velikih

odjeljenja u gradskim školama, mali broj učenika u kombinovanom odjeljenju može izgledati
kao prednost, jer nastavnik može da se posveti svakom učeniku. S druge strane, realizacija
nekoliko različitih programa istovremeno otežava rad nastavnika i onemogućava da svakom
učeniku posveti onoliko pažnje koliko je potrebno. Da bi ublažio ili uklonio ovu otežavajuću
okolnost, nastavnik mora biti dobro pripremljen za svaki čas. Svaki minut mora biti dobro
isplaniran i ne smije postojati prazan hod. “8
Rad u kombinovanom odjeljenju podrazumijeva neposrednu saradnju i interakciju
nastavnika i svih učenika koji sačinjavaju to odjeljenje.
Kombinovana odjeljenja su upućena na interaktivnost s nastavnikom i drugim
učenicima u odjeljenju.
Ovo nas upućuje da je nastavnik u kombinovanom odjeljenju znatno više situacijom
natjeran da bude organizator i partner u učenju svojim učenicima nego nastavnik u
homogenom odjeljenju. Ako nastavnika zamislimo kao centralnu figuru u procesu
poučavanja, onda iz te pozicije nastavnik ima zadatak da poveže životna iskustva i
predznanja učenika prilikom usvajanja novih pojmova i sistema znanja.
1.4. Organizacija i planiranje rada u kombinovanom odjeljenju

Organizacija nastavnog rada u kombinovanom odjeljenju ima dvije komponente –
spoljnu i unutrašnju. Spoljnu organizaciju određuju materijalno – tehnički uslovi – prostor,
oprema, učila, nastavni plan i program, zakonski propisi, školski kalendar, broj učenika u
odjeljenju, udžbenici. Dakle, u ovaj dio organizacije spada sve ono na šta nastavnik ne može
posebno da utiče. Unutrašnja organizacija rada u kombinovanom odjeljenju je fokusirana na
didaktičko – metodičku organizaciju. Ona je neposredno zavisna od nastavnika, od njegove
opšte i didaktičko – metodičke kulture, pristupa radu, zalaganja, stručnog usavršavanja.
Budući da je nastava u kombinovanom odjeljenju organizovana na specifičan način,

gdje u odjeljenju boravi veći broj učenika koji pohađaju različite razrede, uzrasno se
razlikuju, što zahtijeva i drugačiju organizaciju samog enterijera učionice, pa je za rad sa dva
ili više razreda istovremeno, potrebno obezbijediti posebne radne uslove. Tu se prvenstveno
misli na odgovarajuće projektovanje i opremanje učionice. „Kao najprikladnije za rad u
8
Gomilanović Slavica: IKT u kombinovanom odjeljenju. U: Časopis za nastavnike “Partner u učenju”. Preuzeto
sa: https://pilcasopis.wordpress.com/, preuzeto 06.03. 2019. godine.
8 Stručni rad
kombinovanom odjeljenju smatraju se učionice sa predučionicom, učionice s nišom, i u

najnovije vreme, učionice s pokretnim zidovima.” 9
Specifičnosti organizacije nastave u kombinovanom odjeljenju između ostalog

zahtijevaju fleksibilniji raspored časova. U vezi s tim Vilotijević ističe da za rad u
kombinovanom odjeljenju postoji dilema da li nastavu treba izvoditi po fiksiranom rasporedu
časova ili raspored prilagođavati konkretnoj situaciji. „Raspored koji je fiksiran zahtjeva
smjenjivanje predmeta i aktivnosti i određuje vremenski okvir svake aktivnosti, ali je
istovremeno i ograničavajuća okolnost. U ovoj situaciji „raspored diktira sadržaje, umjesto
da bude obrnuto.” Veliki broj didaktičara zahtijeva da se uvede fleksibilniji raspored časova.
To znači da nastavnik svake nedjelje pravi raspored za sljedeću nedjelju uzimajući u obzir
sadržaje, njihovu težinu i tempo savladavanja. „Fleksibilni raspored, više od tradicionalnog,
omogućuje integraciju i korelaciju nastavne građe.” 10
Za razliku od prethodnih preporuka Vuković zastupa sasvim drugačija rješenja.

Smatra da rad bez plana, odnosno bez utvrđenog rasporeda časova, vodi smanjenju kvaliteta
nastavnog procesa. Vaspitno – obrazovni rad u kombinovanom odjeljenju, prema Vukoviću,
bez precizno definisanog rasporeda časova vodi u nedopustive improvizacije.
„Pre nego što se pređe na sastavljanje rasporeda časova nastavnik treba da zna početak i
trajanje časova, odmora i vreme izvođenja nastave – poludnevno ili celodnevno, jer ti činioci
sa svoje strane mogu uticati na raspored, a pogotovo na tok nastave.” 11
Fleksibilni raspored časova bi pružao posebne mogućnosti za osposoljavanje učenika

za samostalan rad, za istraživanje i samostalno rješavanje problema i individualno
napredovanje učenika sopstvenim tempom što je podjednako važno za učenike u ,,čistim”
kao i za učenike u kombinovanim odjeljenjima. Međutim, mora postojati neki ustaljeni
raspored formiran na osnovu razredno – časovno – predmetnog sistema koji bi obavezivao
nastavnika na blagovremeno planiranje i izvođenje nastave iz konkretnog predmeta i svakog
nastavnog časa.
“Organizaciona pitanja rada u kombinovanom odjeljenju – organizacija rada u

kombinovanom odjeljenju je znatno teža nego u „čistim” odjeljenjima. Nastavnik mora da
9
Prodanović, T. i Ničković, R. ( 1988) : Didaktika, ,,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva", Beograd, str.
102.
10
Vilotijević, M. ( 2000) : Didaktika, ,,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva" , Beograd, str. 83.
11
Srbije", Beograd, str.75.
9 Stručni rad
nastavu organizuje tako da postigne optimalne rezultate u postojećim uslovima. Najčešća

pitanja sa kojima se nastavnici susreću su sljedeća:
1. razmještaj učenika u razredu i razreda u odjeljenje;

2. rad u jednoj, jednoj i po i u dvije smjene;
3. istovremeno rukovođenje radom sa dva odjeljenja u dve učionice; i
4. obrada istog gradiva sa dva i više razreda.” 12
Kvalitetno organizovan rad u kombinovanom odjeljenju podstiče: razvoj
samostalnosti učenika, veću inicijativnost, kreativan odnos prema postavljenim zadacima,
racionalno korišćenje slobodnog vremena, individualni rad učenika, samoobrazovanje
učenika u školskim prilikama.
Da bi vaspitno–obrazovni rad u kombinovanom odjeljenju bio racionalno

organizovan, mora se uzeti u obzir i opremljenost učionica adekvatnim nastavnim sredstvima
i tehničkim uređajima. Nije rijetkost da se nastava ovog tipa organizuje samo uz pomoć
školske table i krede. U obrazovno tehnološkom smislu nastava u kombinovanom odjeljenju
se može znatno efikasnije organizovati i na taj način obezbijediti povoljnije uslove za rad
nastavnicima i učenicima.
1.5. Smjenjivanje direktnog i indirektnog rada u kombinovanom

odjeljenju
Preporučljivo je da na početku časa, oko dva minuta, nastavnik direktno radi sa svim
razredima i odmah neke razrede upućuje i usmjerava na samostalan ili individualan rad.
Obično u uvodnoj etapi zavisno o kom se predmetu radi, podsjeti ih šta su prethodni čas
radili, i zadaje im zadatke za samostalan rad, taj zadatak može biti kraći ili duži. Mogu
potražiti naslov lekcije, pročitati je i razmisliti, ako je kraći tekst, pročitati više puta. Dobar
nastavnik planira i organizuje nastavu u kombinovanom odjeljenju tako da učenici svakog
razreda budu maksimalno fokusirani na izučavanju sadržaja.
“Specifičan problem u radu sa kombinovanim odjeljenjima jeste zapošljavanje

učenika samostalnim radom i to upravo zbog toga što samostalnog rada ima veoma mnogo i
što zbog angažiranosti s drugim razredom tok tipa rada nastavnik ne može stalno kontrolirati.
Program samostalnog rada treba nastavnik unaprijed pripremati; a ne da ga izmišlja tek kada
želi učenike zaposliti.”13
12
13
Poljak, V. (1969): Pedagogija, ,,Matica hrvatska" , Zagreb, str.38.
10 Stručni rad
Pravovremenim planiranjem i dobrim organizovanjem rada svakog razreda nastavnik

će stvoriti neophodne pretpostavke za individualno angažovanje svakog pojedinca i tako
doprinijeti da:
‒ “produbljuju, proširuju i unapređuju znanja stečena na času;

‒ omogućuju nastavniku da do maksimuma iskoristi svaki minut, na času, da lakše i
bolje organizuje čas, da zaposli svakog učenika produktivnim radom i
‒ održavaju primerenu disciplinu na času kao jednog od bitnih uslova za uspešno
izvođenje nastave i za punu produktivnost časa.”14
U kombinovanim odjeljenjima neophodno je da se direktni i indirektni oblici rada
stalno mijenjaju. Ukoliko se ovaj rad izmjenjuje na najbolji mogući način, svi učenici iz
odjeljenja će biti aktivni i na taj način će se postići optimalni rezultati u procesu nastave.
„Izbor i način realizovanja određenog modela zavisi od više faktora kao što su:
‒ pripremljenost učenika za samostalni rad;

‒ tip časa;
‒ planiranih ciljeva i zadataka;
‒ strukture odeljenja, od broja razreda i uzrasta učenika.” 15
Nastavnik u toku indirektnog, samostalnog rada pomaže učenicima: u izgrađivanju
intelektualnog rada, evidentira zainteresovanost svakog učenika i pomaže učenicima koji
naiđu na prepreke, upućuje učenike da koriste razne izvore znanja: udžbenik, enciklopedije,
rječnike, radio, televiziju, upućuje učenike u tehnike i postupke samostalnog rada.
1.6. Prednosti i nedostaci rada u kombinovanim odjeljenjima

Učionica prikladna za organizaciju nastave u kombinovanom odjeljenju trebalo bi da
obezbjeđuje uslove za:
 “individualni, rad u parovima i grupni oblik rada;
 uslove u kojima rad sa učenicima jednog razreda što manje ometa rad ostalih učenika;
 adaptibilnost i fleksibilnost u pogledu rasporeda školskog namještaja u zavisnosti od
konkretnih potreba;
14
15
Stevanović, M. i Đorđević, D. (1981) : Organizacija nastave u kombinovanim odjeljenjima, ,,Dečje Novine",
Gornji Milanovac, str. 121.
11 Stručni rad
 objedinjavanje svih raspoloživih izvora znanja i njihovo stavljanje na raspolaganje

učenicima tako da ih ovi mogu brzo i u svakom trenutku koristiti.”16
Pored toga, nedovoljnoj efikasnosti nastave u kombinovanom odjeljenju pripisuje se:
 nefleksibilna organizacija rada;
 nedostatak vremena za direktan rad nastavnika sa učenicima pojedinih razreda;
 nedostatak odgovarajuće metodičke literature za nastavnike;
 njihovoj izolovanosti, nedovoljnoj i neadekvatnoj saradnji sa matičnom školom;
 opremljenost škola nastavnim sredstvima i tehničkim uređajima itd.
Pored navedenih nedostataka, rad u kombinovanim odjeljenjima ima i prednosti, na
primjer:
 „nastavnik radi sa malim brojem učenika, naglašena je potreba za individualnim

radom i individualizacijom nastave, čime se stvaraju uslovi za uvažavanje i poštovanje
razlika među učenicima, za maksimalno razvijanje njihovih sposobnosti, za napredovanje
prema individualnom tempu i sklonostima;
 kombinovano odjeljenje je pogodna i stimulativna sredina za razvijanje samostalnosti
i kreativnosti kod učenika;
 osposobljava učenika za samoobrazovanje;
 obezbijeđeno je češće ponavljanje i čvršće povezivanje nastavnih sadržaja u jednu
cjelinu. Učenici mlađih razreda su u situaciji da čuju i zapamte mnoge činjenice i
pojmove kojima operišu učenici starijih razreda, a ovi su, opet, u situaciji da se
podsjete i obnove one sadržaje koje su obrađivali prethodnih godina;
 zbog malog broja učenika, brza je i efikasna kontrola njihovog samostalnog rada;
 centralna tačka nastave pomjerena je sa poučavanja na učenje, čime se mijenja
položaj i učenika i nastavnika u obrazovno – vaspitnom procesu. Dok je u čistom
odjeljenju nastavnik, najčešće, jedini prenosilac znanja, u kombinovanom odjeljenju
on se javlja u drugačijoj ulozi. Tu je on, prije svega, organizator rada, savjetnik i
saradnik;
 permanentna smjena direktne i indirektne nastave i kombinacija različitih oblika rada
čini nastavu dinamičnijom, raznovrsnijom, atraktivnijom i interesantnijom;
 rad u kombinovanom odjeljenju i samostalan rad učenika zahtijeva brže prelaženje na
multimedijski sistem nastave i njeno modernizovanje;
 proces socijalizacije ima ravnomerniji i prirodniji tok itd.“17
16
Špijunović, K. (2003): Racionalizacija rada u kombinovanom odeljenju, „Učiteljski fakultet“, Užice, str. 74.
17
Špijunović, K. (2003): Racionalizacija rada u kombinovanom odeljenju, Užice, str.77.
12 Stručni rad
1.7. Definisanje osnovnih pojmova

Razred - organizovana grupa učenika, istih godina starosti i nivoa znanja, koji pod
rukovodstvom nastavnika uči u školi po istom nastavnom planu i programu.
„Direktni oblici nastave - tokom oblika nastave nastavnik bi trebao da provjeri

rezultate samostalnog rada učenika, da ispravi greške, pohvali i ocijeni učenike, te da objasni
nepoznato i nejasno.“18
“Samostalan rad učenika – je prirodni nastavak prethodne faze, a ujedno i uvod u

novu fazu. Učenici rade samostalno na određenim zadacima, nastavnik mora nastojati da
stalno usavršava i unapređuje tu formu nastavnog rada i usklađuje je sa specifičnostima svoga
odjeljenja. Uspjeh samostalnog rada zavisi od izbora i doziranja zadataka za samostalan
rad.”19
“Kombinovano odjeljenje – je sastavljeno od učenika dva ili više razreda sa kojima

radi jedan učitelj.”20
„Kombinovana odjeljenja karakteriše niz didaktičkih posebnosti koje pretpostavljaju i

posebno prilagođavanje i posebnu organizaciju nastavnog rada u određenim uslovima.“21
1.8. Dosadašnja istraživanja

Problematiku organizacije nastave u kombinovanom odjeljenju proučavali su na
našim prostorima različiti istraživači: primjera radi Krstivoje Špijunović je sproveo
istraživanje koje je pokazalo da učitelji koji rade u kombinovanim odjeljenjima smatraju da je
najveći nedostatak nastavnog plana i programa što u njemu nema ni riječi o organizaciji
obrazovno – vaspitnog rada u kombinovanom odjeljenju. Nisu iskorišćene mogućnosti za
integraciju i korelaciju pojedinih nastavnih predmeta. Učiteljima smeta i to što je fiksiran broj
časova za konkretne nastavne jedinice i teme što ne odgovara uslovima rada u
kombinovanom odeljenju..” 22
18
Vidi: https://www.pedagog.rs/?v=9ee9d85a86f0 preuzeto, 03.04.2019. godine.
19
Vidi: https://www.pedagog.rs/?v=9ee9d85a86f0 preuzeto, 03.04.2019. godine.
20
Vilotijević, M. (2000): Didaktika, “Naučna knjiga”, Beograd, str. 321.
21
Prodanović, T. i Ničković, R.(1988): Didaktika, Zavod za udzbenike i nastavna sredstva, Beograd, str. 163.
22
Vilotijević, M. (2000): Didaktika, „Naučna knjiga“, Beograd, str. 316.
13 Stručni rad
2. METODOLOŠKA OSNOVA
2.1. Problem i predmet istraživanja

Rad u kombinovanom odjeljenju ima najmanje tri specifičnosti: nastavnik
istovremeno radi sa dva ili više razreda, učenici su izmiješani, proces učenja se obično
odigrava u kontekstu seoskih škola. Ove specifičnosti upućuju na principe na kojima se
zasniva poučavanje i učenje u takvom ambijentu, a vezani su za aktivnost nastavnika i
učenika.
Dok učenici jednog razreda rade sa nastavnikom, ostali rade samostalno tj. u tišini
obavljaju svoje zadatke. Raspored časova treba kombinovati tako da se istovremeno na
kombinovanom času radi samo jedan predmet u svim razredima.
Nema sumnje da je organizacija časa u kombinovanom odjeljenju veoma složen

zadatak za svakog nastavnika. Dobru organizaciju i izvođenje časa nemoguće je zamisliti bez
stvaralačkog pristupa nastavnika od koga se očekuje da podstakne sve učenike na aktivnost i
individualnu organizovanost. Nastavnici koji rade u kombinovanim odjeljenjima nalaze se u
prilično nezavidnom položaju.
Prema tome, problem istraživanja jeste: neadekvatna organizacija nastave u

kombinovanim odjeljenjima u osnovnim školama na sjeveru Crne Gore.
Imajući u vidu ovako definisan problem i potrebu da se on studioznije prouči,

predmet istraživanja je organizacija nastave u kombinovanom odjeljenju.
2.2. Cilj i zadaci istraživanja

Imajući u vidu odabrani problem i predmet istraživanja – cilj našeg proučavanja jeste:
Utvrditi na koji način nastavnici organizuju nastavu u kombinovanom odjeljenju. Iz

tako definisanog cilja istraživanja, logički proizilaze sljedeći zadaci:
1. Sagledati modele formiranja kombinovanih odjeljenja;

2. Utvrditi način pružanja stručne pomoći nastavnicima koji rade u kombinovanim
odjeljenjima;
3. Utvrditi materijalno – tehničke uslove za realizaciju nastave u kombinovanom
odjeljenju;
4. Utvrditi prednosti i nedostatke rada u kombinovanom odjeljenju.
14 Stručni rad
2.3. Istraživačke hipoteze

Hipoteza je pretpostavka čiju ispravnost treba ispitati da bi se u slučaju verifikacije
mogla prihvatiti, odnosno u suprotnom slučaju, ako se pokaže neispravnom, odbaciti. Na
osnovu odabranog problema, cilja i zadataka istraživanja u ovom istraživanju polazimo od
glavne hipoteze: Pretpostavlja se da nastavnici uglavnom organizuju nastavu u
kombinovanom odjeljenju na neadekvatan način.
Sporedne hipoteze:
 Pretpostavlja se da ne možemo pouzdano utvrditi koji je od mogućih modela

formiranja kombinovanog odjeljenja najprihvatljiviji;
 Pretpostavlja se da nastavnici uglavnom ne dobijaju adekvatnu stručnu pomoć
za rad u kombinovanim odjeljenjima;
 Pretpostavlja se da škola ne raspolaže potrebnim materijalno – tehničkim
uslovima za realizaciju nastave u kombinovanom odjeljenju;
 Pretpostavlja se da rad u kombinovanom odjeljenju ima određenih
nedostataka, ali i neke prednosti.
2.4. Istraživačke varijable

Nezavisna varijabla u ovom istraživanju je organizacija nastave u kombinovanom
odjeljenju.
Zavisna varijabla bi bila uticaj kvalitetno organizovane nastave u kombinovanom

odjeljenju, odnosno, pravilnog smjenjivanja direktnog i indirektnog rada, osmišljenih
zadataka za samostalan rad učenika, primjene raznovrsnih nastavnih sredstava, metoda i
oblika na znanje učenika, bolje razumijevanje gradiva, razvijanje samostalnosti u radu
učenika, što sve doprinosi većoj trajnosti i primjenljivosti znanja učenika i efikasnosti i
efektivnosti nastave u kombinovanom odjeljenju.
2.5. Značaj i karakter istraživanja

Ovo istraživanje prema karakteru pripada grupi primijenjenih istraživanja, a kako se
realizuje na malom uzorku, riječ je o malom (mikro) istraživanju. Dobijeni rezultati i
saznanja mogli bi da podstaknu druge istraživače da podrobnije ispitaju problematiku kojom
smo se bavili i da u određenoj mjeri doprinesu unapređenju postojeće vaspitno – obrazovne
prakse.
15 Stručni rad
2.6. Metodološki pristupi

U teorijskom dijelu rada koristi se racionalno-deduktivni pristup, temelji se na
pedagoškoj teoriji i dedukciji, a u metodološkom empirijsko-induktivni pristup, gdje na
osnovu dobijenih rezultata potvrđujemo ili odbacujemo postavljene hipoteze.
2.7. Metode, tehnike i instrumenti istraživanja

U skladu sa definisanim problemom i predmetom, ciljem i zadacima korišćena je
deskriptivna metoda za opisivanje postojećeg stanja u školama. Kao istraživačku tehniku
primijenjeno je anketiranje, a istraživačkiinstrument upitnik za nastavnike. U anketnom
upitniku zastupljena su pitanja zatvorenog tipa.
2.8. Populacija i uzorak istraživanja

Populaciju u ovom istraživanju čine nastavnici razredne nastave na području opštine
Petnjica, a iz te populacije je odabran uzorak kojeg sačinjavaju 30 nastavnika razredne
nastave.
Opština Naziv škole Broj nastavnika

Petnjica OŠ „25. Maj“ Vrbica 4
Petnjica OŠ „Trpezi“ 5
Petnjica OŠ „Savin Bor“ 8
Petnjica OŠ „Mahmut Adrović“ 8
Petnjica OŠ „Tucanje“ 5
Ukupno 30
Tabela 1: Struktura uzoraka
2.9. Preliminarno (sondažno) istraživanje

Na odabranom uzorku anketirali smo 5 ispitanika da bismo provjerili metrijske karakteristike
istraživačkog instrumenta. Ovo istraživanje je organizovano da bismo provjerili da li su
pitanja dovoljno jasna i koliko je vremena potrebno za popunjavanje upitnika.
2.10. Organizacija i tok istraživanja

Nakon proučene pedagoške literature, definisanja problema i predmeta istraživanja
pristupa se toku istraživanja. Istraživanje je sprovedeno u septembru 2019. godine.
Nakon završetka istraživanja pristupila sam sređivanju, obradi i interpretaciji

dobijenih rezultata i pisanju izvještaja.
16 Stručni rad
3. OBRADA, INTERPRETACIJA I DISKUSIJA REZULTATA
3.1. Rezultati istraživanja

Rezultate istraživanja dobijene anketiranjem nastavnika odabranih osnovnih škola,
analizirali smo prema postavljenim zadacima istraživanja. Takođe u ovom dijelu su
ilustrativno izraženi statisički pokazatelji do kojih smo došli. Prilikom obrade podataka
navedeno je konkretno pitanje iz upitnika, njegova grafička, procentualna i tekstualna
interpretacija, kao i diskusija dobijenih rezultata.
3.2. Organizacija rada u kombinovanom odjeljenju

Prvo pitanje iz anketnog upitnika glasi: “U kakvom kombinovanom modelu odjeljenja
radite?”
Redni broj Mogući odgovori Broj Procenat

Dvorazrednom 16 53%
Trorazrednom 14 47%
Četvororazrednom 0 0%
Ukupno 30 100%
Tabela broj 2
47%
53%
Grafikon broj 1
Više od polovine tj. 53% ispitanika je odgovorilo da radi u dvorazrednom odjeljenju,

dok je 47% odgovorilo da radi u trorazrednom, a nijedan nastavnik (ispitanik) ne radi u
četvororazrednom odjeljenju.
Drugo pitanje iz anketnog upitnika glasi: “Koji od navedenih kombinacija

dvorazrednog modela formiranja odjeljenja smatrate najpraktičnijim?”

1. I i III 4 13%
17 Stručni rad
2. II i IV 15 50%
3. I i II 6 20%
4. II i III 2 7%
5. I i IV 3 10%
Ukupno 30 100%
Tabela broj 3
10% 13%
7%
20%
50%
Grafikon broj 2
Odgovori na ovo pitanje su različiti. Polovina ispitanika smatra da je najpraktičnija

kombinacija II i IV, zatim I i II 20%, pa I i III 13%, dok se za kombinaciju I i IV razreda
opredijelilo 10% ispitanika, a za II i III razreda 7%. Dobijeni rezultati su proizvod ličnog
iskustva, jer su odgovori dati na temelju trenutnih razmišljanja i formiranih pojedinačnih
stavova.
Treće pitanje iz anketnog upitnika glasi: “Koliko Vam uglavnom traje čas, kada se
u svim razredima, na istom času obrađuju novi nastavni sadržaji?”

1. 45 minuta 13 43%
2. 90 minuta 17 57%
Ukupno 30 100%
Tabela broj 4
28%
72%
Grafikon broj 3
18 Stručni rad
U vezi sa prethodno formulisanim pitanjem 43% ispitanika se izjasnilo da čas traje 45

minuta, kada se u svim razredima, na istom času obrađuju novi nastavni sadržaji, a da čas
traje 90 minuta izjasnilo se 57% nastavnika. Očigledno da većina ispitanika podržava
varijantu spajanja dva časa po 45 minuta kada je u pitanju obrada novih nastavnih sadržaja.
Četvrto pitanje iz anketnog upitnika glasi: “Koji oblici rada su najčešće zastupljeni u
Vašem radu?”

1. Individualni 4 13%
2. Frontalni 13 44%
3. Rad u paru 4 13%
4. Rad u grupi 3 10%
5. Kombinovane oblike 6 20%
Ukupno 30 100%
Tabela broj 5
13%
20%
10%
13% 43%
Grafikon broj 4
Na osnovu dobijenih odgovora jasno je da nastavnici primjenjuju različite oblike rada.

Međutim, još uvijek je najzastupljeniji frontalni oblik rada, budući da to tvrdi 44% ispitanika.
Da koristi kombinovane oblike, izjavilo je 20% ispitanika, a 13% individualni i rad u paru,
dok 10% ispitanika tvrdi da koriste grupni oblik nastavnog rada.
Peto pitanje iz anketnog upitnika glasi: “Koje nastavne metode najčešće primjenjujete u
radu u kombinovanom odjeljenju?”

1. Metoda usmenog izlaganja (monološka) 8 26%
2. Metoda razgovora (dijaloška) 9 30%
3. Metoda pokazivanja (demonstrativna) 8 26%
4. Tekst metoda 3 11%
5. Metoda grafičkih radova 2 7%
Ukupno 30 100%
Tabela broj 6
19 Stručni rad
7%
10% 27%
27%
30%
Grafikon broj 5
Gotovo jedna trećina (30%) ispitanika izjavljuje da najčešće koristi metodu razgovora
u radu u kombinovanom odjeljenju. Metodu usmenog izlaganja i metodu pokazivanja 26%
ispitanika, tekst metodu 11% ispitanika, a samo 7% metodu grafičkih radova.
3.3. Način pružanja stručne pomoći nastavnicima za efikasan rad u

kombinovanom odjeljenju
Šesto pitanje iz anketnog upitnika glasi:”Da li Vam je potrebna posebna stručna
pomoć za rad u kombinovanom odjeljenju?”

1. Da 27 90%
2. Ne 3 10%
3. Neodlučan sam 0 0%
Ukupno 30 100%
Tabela broj 7
10%
90%
Grafikon broj 6
20 Stručni rad
Čak 90% ispitanika tvrdi da im je neophodna stručna pomoć za rad u kombinovanom

odjeljenju, njih 10% smatra da im pomoć nije potrebna. Niko od ispitanika nije bio
neodlučan.
Sedmo pitanje iz anketnog upitnika glasi: “Koju stručnu pomoć ste imali kada je u
pitanju rad u kombinovanom odjeljenju?”

1. Seminari za rad u 6 20%
kombinovanim
odjeljenjima
2. Aktiv formiran od 5 17%
nastavnika iz
kombinovanih odjeljenja
3. Pedagoška literatura 4 13%
koja obrađuje pitanja
rada u kombinovanom
odjeljenju
4. Konsultacije sa 2 7%
prosvjetnim savjetnikom
5. Svi oblici pomoći su 13 43%
izostali
Ukupno 30 100%
Tabela broj 8
20%
43%
17%
13%
7%
Grafikon broj 7
U vezi ovog pitanja mišljenja su podijeljena. Očigledno je da se 20% ispitanika

opredijelilo za seminare, 17% ispitanika je dobijalo pomoć od aktiva formiranog od
nastavnika iz kombinovanih odjeljenja. Za pedagošku literaturu koja obrađuje pitanja rada u
kombinovanom odjeljenju izjasnilo se 13%, dok je 7% ispitanika izabralo konsultacije sa
prosvjetnim savjetnikom, a najviši procenat 43% ispitanika se izjasnilo da su svi oblici
pomoći izostali. Odgovornost za ovakvo stanje morali bi da preuzmu direktori škola, jer je
njihova pažnja uglavnom fokusirana na učenike i nastavnike koji rade u matičnim školama, a
saradnici iz stručnih službi nikada ne obliaze područne škole sa kombinovanim odjeljenjima.
21 Stručni rad
Osmo pitanje iz anketnog upitnika glasi: “Koji oblik stručne pomoći je

najpotrebniji nastavnicima koji rade u kombinovanim odjeljenjima?”

1. Seminari za rad u 5 17%
kombinovanim
odjeljenjima
2. Aktiv formiran od 2 7%
nastavnika iz
kombinovanih
odjeljenja
3. Pedagoška literatura 3 10%
koja obrađuje pitanja
rada u kombinovanom
odjeljenju
4. Konsultacije sa 20 66%
prosvjetnim
savjetnikom
Ukupno 30 100%
Tabela broj 9
9%
10%
23% 59%
Grafikon broj 8
Kao najcjelishodniji oblik stručne pomoći ispitanici ističu konsultacije sa prosvjetnim

savjetnikom, 66%. Za stručne seminare kao oblik stručne pomoći izjasnilo se 17% ispitanika;
Za pedagošku literaturu koja obrađuje pitanja rada u kombinovanom odjeljenju

izjasnilo se 10% ispitanika, dok je za aktiv formiran od nastavnika iz kombinovanih
odjeljenja bilo 7% ispitanika. Evidentno je da nastavnici smatraju da su konsultacije sa
prosvjetnim savjetnicima najpoželjniji oblik stručne pomoći pri radu u kombinovanom
odjeljenju.
22 Stručni rad
3.4. Materijalno – tehnološki uslovi za rad u kombinovanom

odjeljenju
Deveto pitanje iz anketnog upitnika glasi: “Da li škola raspolaže materijalno –
tehnološkim uslovima za izvođenje nastave u kombinovanom odjeljenju?”

1. Da 0 0%
2. Ne 25 83%
3. Djelimično 5 17%
Ukupno 30 100%
Tabela broj 10
17%
83%
Grafikon broj 9
Visok procenat ispitanika 83% izjavljuje da škole ne raspolažu adekvatnim

materijalno –tehnološkim uslovima za izvođenje nastave u kombinovanom odjeljenju. Svega
17% ispitanika je navelo da škole djelimično raspolažu sa neophodnim materijalno –
tehnološkim uslovima, a niko od ispitanika nije odgovorio da škola u kojoj rade raspolaže
adekvatnim materijalno – tehnološkim uslovima za izvođenje nastave u kombinovanom
odjeljenju. Ovo saznanje je zabrinjavajuće, tim više ako se ima u vidu činjenica da će ova
organizacija nastave u našoj državi u budućnosti biti neizbježna, zbog migracije stanovništva
iz ruralnih u urbane sredine.
Deseto pitanje iz anketnog upitnika glasi: “Koja nastavna sredstva i pomagala su

najefikasnija za rad u kombinovanom odjeljenju?”

1. Kompjuteri 12 40%
2. Tabla i kreda 10 33%
3. Video – projektor 5 17%
4. Razne karte, šeme i 3 10%
slike
Ukupno 30 100%
Tabela broj 11
23 Stručni rad
9%
10%
23% 59%
Grafikon broj 10
Kao što se vidi iz odgovora, nastavnici su mišljenja da su za rad u kombinovanom

odjeljenju neophodna sledeća nastavna sredstva i pomagala: kompjuteri 40%, tabla i kreda
33%, video projektor 17%, razne karte, šeme i slike 10%. Na osnovu dobijenih podataka
možemo zaključiti da bi većina ispitanika za rad u kombinovanom odjeljenju koristila
savremena sredstva, ali uslovi u kojima rade im to ne dozvoljavaju.
Jedanaesto pitanje iz anketnog upitnika glasi: “Koje nastavno sredstvo i pomagalo

najčešće koristite prilikom obrade novih nastavnih sadržaja u kombinovanom
odjeljenju?”

1. Tabla i kreda 15 50%
2. Tabla i kreda, razne 10 33%
karte i didaktički
materijal
3. Tabla i kreda, 5 17%
kompjuteri
Ukupno 30 100%
Tabela broj 12
11%
25%
64%
Grafikon broj 11
Nastavnici u svom radu prilikom obrade novih nastavnih sadržaja u kombinovanom

odjeljenju najčešće od nastavnih pomagala koriste tablu i kredu, tj. 50% ispitanika. Tablu,
kredu, razne karte i didaktički materijal koristi 33% ispitanika, dok je 17% ispitanika
24 Stručni rad
odgovorilo da najčešće prilikom obrade novih nastavnih sadržaja u kombinovanom odjeljenju

koriste tablu, kredu i kompjutere.
Na osnovu datih odgovora možemo zaključiti da nastavnici rado koriste sva

raspoloživa nastavna sredstva i pomagala prilikom obrade novih nastavnih sadržaja.
3.5. Prednosti i nedostaci rada u kombinovanom odjeljenju

Dvanaesto pitanje iz anketnog upitnika glasi:”Smatrate li da organizacija rada u
kombinovanom odjeljenju može učenicima ponuditi isti kvantitet i kvalitet znanja, kao
rad u odjeljenjima homogene strukture?”

1. Da 0 0%
2. Ne 20 67%
3. Nijesam siguran 10 33%
Ukupno 30 100%
Tabela broj 13
40%
60%
Grafikon broj 12
Oko dvije trećine (67%) ispitanika smatra da organizacija rada u kombinovanom

odjeljenju ne može učenicima ponuditi isti kvantitet i kvalitet znanja, kao rad u homogenim
grupama. Da u to nijesu sigurni izjavljuje jedna trećina (33%) ispitanika, dok niko od
ispitanika ne misli da organizacija rada u kombinovanom odjeljenju nudi isti kvantitet i
kvalitet znanja kao rad u odjeljenjima homogene strukture.
Trinaesto pitanje iz anketnog upitnika glasi: “Koja je od navedenih prednosti rada

u kombinovanom odjeljenju po Vašem mišljenju osnovna?”

1. Nastavnik bolje 5 17%
upoznaje sposobnosti
i sklonosti učenika
2. Socijalna 10 33%
25 Stručni rad
komunikacija je
bogatija
3. Razvijanje 10 33%
samostalnog rada
učenika
4. Rad je mnogo 5 17%
dinamičniji u odnosu
na rad u “čistom”
odjeljenju
Ukupno 30 100%
Tabela broj 14
17% 17%
33% 33%
Grafikon broj 13
Jedna trećina ispitanika (33%) smatra da je prednost kombinovnog odjeljenja

razvijanje samostalnog rada učenika, kao i da je socijalna komunikacija bogatija, dok 17%
nastavnika smatra da nastavnik bolje upoznaje sposobnosti i sklonosti učenika, i da je rad u
kombinovanom odjeljenju mnogo dinamičniji u odnosu na rad u “čistom” odjeljenju.
Četrnaesto pitanje iz anketnog upitnika glasi: “Šta smatrate najvećim nedostatkom

rada u kombinovanom odjeljenju?”

1. Moguće poklapanje 10 33%
nastavnih sadržaja
2. Odvlačenje pažnje 16 53%
jednog razreda
aktivnom nastavom u
drugi razred
3. Neracionalno 4 14%
trošenje vremena
Ukupno 30 100%
Tabela broj 15
26 Stručni rad
13%
33%
53%
Grafikon broj 14
Većina ispitanika (53%) tvrdi da je najveći nedostatak rada u kombinovanom

odjeljenju odvlačenje pažnje jednog razreda aktivnom nastavom drugog razreda. U vezi sa
tim 33% ispitanika smatra da je sličnost nastavnih sadržaja ozbiljan nedostatak ovog modela,
dok 14% ispitanika kao nedostatak ističe neracionalno korišćenje vremena predviđenog za
vaspitno–obrazovni rad.
ZAKLJUČAK
Koristeći raspoloživu stručnu literaturu o organizovanju nastave u kombinovanom
odjeljenju, a imajući u vidu dobijene rezultate, poslije realizovanog skromnijeg empirijskog
istraživanja na ovu temu, smatram da je prikupljena valjana argumentacija za izvođenje
sljedećih zaključaka:
27 Stručni rad
Glavna hipoteza koja glasi: ”Pretpostavlja se da nastavnici uglavnom, organizuju

nastavu u kombinovanom odjeljenju na neadekvatan način” je potvrđena. Teorijska i
empirijska istraživanja ukazuju da je organizacija nastave u kombinovanom odjeljenju
uslovljena brojnim problemima. Bez obzira da li je riječ o odjeljenju konstituisanom od dva,
tri ili četiri razreda specifičnosti vaspitno – obrazovnog rada u takvim odjeljenjima
zahtijevaju visok nivo stručne didaktičko – metodičke osposobljenosti nastavnika.
Iz dobijenih rezultata istraživanja zaključujemo da je hipoteza koja glasi:

“Pretpostavlja se da ne možemo pouzdano utvrditi koji je od mogućih modela formiranja
kombinovanog odjeljenja najprihvatljiviji;“ potvrđena. Naime, nastavnici su dali veoma
oprečne odgovore i ne može se pouzdano utvrditi koji je od ponuđenih modela, po njihovom
mišljenju najpraktičniji. Kako su odgovori proizvod ličnog iskustva i na temelju njih,
formiranih stavova o ovom pitanju, skloni smo da zaključimo, da uprkos iskustvu u radu u
kombinovanim odjeljenjima, ni sami nastavnici nisu sigurni koji bi model formiranja
kombinovanog odjeljenja dao najoptimalnije uslove za kvalitetan rad. Iz odgovora se takođe
može utvrditi da dužina trajanja časa pri obradi novih nastavnih sadržaja, potkrepljuje
nesigurnost u izboru najadekvatnijeg modela kombinovanja razreda.
Specifičnosti organizacije nastave u kombinovanom odjeljenju pred nastavnika

postavljaju veoma složene zahtjeve i probleme. Zbog toga im je potrebna posebna
organizaciona institucionalna i koordinirana stručna pomoć. Bez obzira na tu činjenicu, jedna
trećina ispitanika izjavljuje da su oni lišeni bilo kakve stručne pomoći, što je veoma
zabrinjavajuće saznanje, a čak 90% ispitanika je ustvrdilo da im je neophodna stručna pomoć.
Nastavnici kao najadekvatniju pomoć navode pomoć koju su dobili pohađajući seminare,
slijedi konsultovanje pedagoške literature i na kraju konsultacije sa prosvjetnim
savjetnicima. Ipak, ono što zabrinjava je nešto manje od polovine ispitanika je ustvrdilo da je
izostala bilo kakva pomoć. Iz svega navedenog, možemo reći da je hipoteza koja glasi:
„Pretpostavlja se da nastavnici ne dobijaju adekvatnu stručnu pomoć za rad u kombinovanim
odjeljenjima“ potvrđena.
Dobijeni rezultati upozoravaju da su u našim školama prostorni i materijalno –

tehnološki uslovi za rad u kombinovanim odjeljenjima veoma loši. U vezi s tim, većina
ispitanika tvrdi da je u školama za rad u kombinovanim odjeljenjima nastavniku najčešće na
raspolaganju samo tabla i kreda. Veoma mali procenat nastavnika se izjasnio da koristi
računar u nastavi. Nastavnici dakle, koriste nastavna sredstva kojima raspolažu. Međutim, oni
nemaju odgovarajuća nastavna sredstva kojima bi nastavu u kombinovanom odjeljenju
28 Stručni rad
unaprijedili, omogućili učenicima postizanje boljih rezultata, a samu organizaciju rada

osavremenili. Iz dobijenih rezultata istraživanja zaključujemo da je hipoteza koja glasi:
“Pretpostavlja se da škola ne raspolaže potrebnim materijalno-tehničkim uslovima za
realizaciju nastave u kombinovanom odjeljenju“ potvrđena.
Imajući u vidu brojne zahtjeve i probleme koji proističu iz prirode i karaktera organizacije
nastave u kombinovanom odjeljenju, pokazalo se da ova nastava ima izvjesne prednosti i
nedostatke. Treba naglasiti da ispitanici kao njenu najozbiljniju prednost ističu mogućnost
intezivnih, raznovrsnih, neposrednih i bogatih komunikacija između učenika različitog
uzrasta i predznanja. Na taj način se podstiče brže sazrijevanje socijalno – emocionalna
emancipacija i samorealizacija. Ispitanici, kao najveći nedostatak ovog tipa, ističu
neracionalno rasipanje vremena, kontinuirano ometanje rada jednog razreda od strane drugog
razreda koji sačinjavaju jedno odjeljenje. Iz dobijenih rezultata istraživanja zaključujemo da
je hipoteza koja glasi: “Pretpostavlja se da rad u kombinovanom odjeljenju ima određenih
nedostataka, ali i neke prednosti“ potvrđena.
Sumiranjem ukupno prikupljenih teorijskih i empirijskih saznanja osnovano je

zaključiti da je organizacija nastave u kombinovanom odjeljenju veoma delikatna i
opterećena brojnim problemima. Time je, zapravo, argumentovano potvrđena naša osnovna
hipoteza sa mogućim negativnim reperkusijama ovakvog nastavno–organizovanog modela na
kvalitet i kvantitet ostvarenih učeničkih pojedinačnih i zajedničkih vaspitno–obrazovnih
postignuća.
29 Stručni rad
LITERATURA
1. Poljak, V. ( 1969): Pedagogija, ,,Matica hrvatska" , Zagreb;

2. Prodanović, T. i Ničković, R. (1988): Didaktika, ,,Zavod za udžbenike i
nastavna sredstva" , Beograd;
3. Stevanović, M., Đorđević, D. (1981): Organizacija nastave u kombinovanim
odeljenjima, Gornji Milanovac-Beograd: Dečije novine
4. Špijunović K. (2003): Racionalizacija rada u kombinovanom odjeljenju,
„Učiteljski fakultet“, Užice;
5. Vilotijević, M. (2000) : Didaktika, ,,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva" ,
Beograd;
6. Vuković, R. (1953): Rad u nepodeljenoj osnovnoj školi i kombinovanom
odeljenju, ,,Pedagoško društvo NR Srbije", Beograd;
7. Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju Crne Gore;
8. https://www.pedagog.rs/?v=9ee9d85a86f0
9. https://pilcasopis.wordpress.com
30 Stručni rad
PRILOG
ANKETNI UPITNIK ZA NASTAVNIKE
Poštovani nastavnici,
Radi istraživanja na temu ,,Organizacija nastave u kombinovanom

odjeljenju“, molim Vas da najiskrenije odgovorite na postavljena pitanja.
Iznošenjem Vaših stavova doprinijećete istraživanju ove teme.
Anketa je anonimna, pa se ne morate potpisivati.
Hvala na saradnji!
1. U kakvom kombinovanom modelu odjeljenja radite?
a) Dvorazrednom
b) Trorazrednom
c) Četvororazrednom
2. Koji od navedenih kombinacija dvorazrednog modela formiranja odjeljenja

smatrate najpraktičnijim?
a) I i III
b) II i IV
c) I i II
d) II i III
e) III i IV
3. Koliko Vam uglavnom traje čas, kada se u oba razreda, na istom času obrađuju novi
nastavni sadržaji?
a) 45 minuta
b) 90 minuta
4. Koji oblici rada su najčešće zastupljeni u Vašem radu?
a) Individualni
b) Frontalni
c) Rad u paru
d) Rad u grupi
e) Kombinovane oblike
5. Koje nastavne metode najčešće primjenjujete u radu u kombinovanom odjeljenju?
a) Metoda usmenog izlaganja (monološka)

b) Metoda razgovora (dijaloška)
c) Metoda pokazivanja (demonstrativna)
d) Tekst metoda
e) Metoda grafičkih radova
6. Da li Vam je potrebna posebna stručna pomoć za rad u kombinovanom odjeljenju?
a) Da
b) Ne
c) Neodlučan sam
7. Koju stručnu pomoć ste imali kada je u pitanju rad u kombinovanom odjeljenju?
a) Seminari za rad u kombinovanim odjeljenjima

b) Aktiv formiran od nastavnika iz kombinovanih odjeljenja
c) Pedagoška literature koja obrađuje pitanja rada u
d) Konsultacije sa prosvjetnim savjetnikom
e) Svi oblici pomoći su izostali
8. Koji oblik stručne pomoći je najpotrebniji nastavnicima koji rade u kombinovanim

odjeljenjima?
a) Seminari za rad u kombinovanim odjeljenjima

b) Aktiv formiran od nastavnika iz kombinovanih odjeljenja
c) Pedagoška literature koja obrađuje pitanja rada u
d) Konsultacije sa prosvjetnim savjetnikom
e) Svi oblici pomoći su izostali
9. Da li škola raspolaže materijalno – tehnološkim uslovima za izvođenje nastave u

kombinovanom odjeljenju?
a) Da
b) Ne
c) Djelimično
10. Koja nastavna sredstva i pomagala su najefikasnija za rad u kombinovanom

odjeljenju?
a) Tabla i kreda
b) Kompjuter
c) Videoprojektor
d) Razne karte, šeme i slike
11. Koje nastavno sredstvo i pomagalo najčešće koristite prilikom obrade novih
nastavnih sadržaja u kombinovanom odjeljenju?
a) Tabla i kreda
b) Tabla i kreda, razne karte i didaktički materijal
c) Tabla i kreda, kompjuteri
12. Smatrate li da organizacija rada u kombinovanom odjeljenju može učenicima

ponuditi isti kvantitet i kvalitet znanja, kao rad u odjeljenjima homogene strukture?
a) Da
b) Ne
c) Nijesam siguran
13. Koja od navedenih prednosti rada u kobinovanom odjeljenju je po Vašem mišljenju

osnovna?
a) Nastavnik bolje upoznaje sposobnosti i sklonosti učenika (prati ih od

prvog do četvrtog razeda)
b) Socijalna komunikacija je bogatija (u istoj učionici djeca različite dobi)
c) Razvijanje samostalnog rada učenika
d) Rad je mnogo dinamičniji u odnosu na rad u “čistom” odjeljenju
14. Šta smatrate najvećim nedostatkom rada u kombinovanom odjeljenju?
a) Moguće poklapanje nastavnih sadržaja

b) Odvlačenje pažnje jednog razreda aktivnom nastavom u drugi razred
c) Neracionalno trošenje vremena

Organizacija Rada U Kombinovanom Odjeljenju

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Organizacija Rada U Kombinovanom Odjeljenju

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Organizacija Rada U Kombinovanom Odjeljenju

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

JU OŠ “25.

ORGANIZACIJA NASTAVE U KOMBINOVANOM

Petnjica, 2019. godine

1.1. Pojam i suština kombinovanog odjeljenja...................................................................5

1.2. Modeli kombinovanja razreda u odjeljenju.................................................................6

1.3. Karakteristike rada u kombinovanim odjeljenjima.....................................................7

1.4. Organizacija i planiranje rada u kombinovanom odjeljenju........................................8

1.5. Smjenjivanje direktnog i indirektnog rada u kombinovanom odjeljenju..................10

1.6. Prednosti i nedostaci rada u kombinovanim odjeljenjima.........................................11

1.7. Definisanje osnovnih pojmova..................................................................................13

1.8. Dosadašnja istraživanja.............................................................................................13

2.1. Problem i predmet istraživanja..................................................................................14

2.2. Cilj i zadaci istraživanja............................................................................................15

2.3. Istraživačke hipoteze.................................................................................................15

2.4. Istraživačke varijable.................................................................................................15

2.5. Značaj i karakter istraživanja.....................................................................................15

2.6. Metodološki pristupi..................................................................................................16

2.7. Metode, tehnike i instrumenti istraživanja................................................................16

2.8. Populacija i uzorak istraživanja.................................................................................16

2.9. Preliminarno (sondažno) istraživanje........................................................................16

2.10. Organizacija i tok istraživanja...................................................................................16

3. OBRADA, INTERPRETACIJA I DISKUSIJA REZULTATA.................................17

3.1. Rezultati istraživanja.................................................................................................17

3.2. Organizacija rada u kombinovanom odjeljenju.........................................................17

3.3. Način pružanja stručne pomoći nastavnicima za efikasan rad u kombinovanom

3.4. Materijalno – tehnološki uslovi za rad u kombinovanom odjeljenju........................23

3.5. Prednosti i nedostaci rada u kombinovanom odjeljenju............................................26

Poznato je da o organizaciji nastave u kombinovanom odjeljenju ne postoji bogata

Iako je u posljednje vrijeme broj kombinovanih odjeljenja sve manji, čini se da se

Mnoge dileme i probleme, pred kojima se nalaze, nastavnici razredne nastave,

Imajući u vidu specifičnosti organizacije nastave u kombinovanom odjeljenju, težište

1.1. Pojam i suština kombinovanog odjeljenja

U didaktičkoj literaturi odavno vlada terminološka zbrka kada je u pitanju

“Kombinovana odeljenja, dakle, predstavljaju realnost uslovljenu ostvarivanjem prava

Rad u kombinovanim odjeljenjima uvijek zahtijeva više vremena za pripremne

1.2. Modeli kombinovanja razreda u odjeljenju

U dostupnoj literaturi susrećemo dva sljedeća modaliteta:

1. Oni koji su zasnovani na spajanju bližih uzrasnih razreda I i II (dvorazredna

- “postoji veća srodnost sadržaja pa je moguće povremeno organizovati zajednički

Očigledno je da ne postoji opšta saglasnost među didaktičarima kada je izbor modela

“Kombinovano odjeljenje od dva razreda može imati do 20 učenika, a kombinovano

1.3. Karakteristike rada u kombinovanim odjeljenjima

“Ukoliko napravimo komparaciju između kombinovanih odjeljenja i velikih

1.4. Organizacija i planiranje rada u kombinovanom odjeljenju

Budući da je nastava u kombinovanom odjeljenju organizovana na specifičan način,

kombinovanom odjeljenju smatraju se učionice sa predučionicom, učionice s nišom, i u

Specifičnosti organizacije nastave u kombinovanom odjeljenju između ostalog

Za razliku od prethodnih preporuka Vuković zastupa sasvim drugačija rješenja.

Fleksibilni raspored časova bi pružao posebne mogućnosti za osposoljavanje učenika

“Organizaciona pitanja rada u kombinovanom odjeljenju – organizacija rada u

nastavu organizuje tako da postigne optimalne rezultate u postojećim uslovima. Najčešća

1. razmještaj učenika u razredu i razreda u odjeljenje;

Da bi vaspitno–obrazovni rad u kombinovanom odjeljenju bio racionalno

1.5. Smjenjivanje direktnog i indirektnog rada u kombinovanom

“Specifičan problem u radu sa kombinovanim odjeljenjima jeste zapošljavanje

Pravovremenim planiranjem i dobrim organizovanjem rada svakog razreda nastavnik

‒ “produbljuju, proširuju i unapređuju znanja stečena na času;

‒ pripremljenost učenika za samostalni rad;