Fiziologija krvi

Prof. dr. Esad Alibašić

 Sastav krvi
• Krv je tečno tkivo koje se sastoji iz plazme i uobličenih
elemenata krvi:
 Plazma: 55% zapremine krvi (3 L)
 Uobličeni elementi krvi: 45 % zapremine krvi (2 L)
 Plazma:
 voda - 92 %
 Proteini plazme: albumini, globulini, faktori koagulacije,
fibrinogen – 7%
 Ostale materije: elektroliti (Ca, Mg,Cl,HCO3, SO4,HPO4) -1%
 Uobličeni elementi krvi: eritrociti, leukociti, trombociti
 Eritrociti:-45% zapremine krvi
 Leukociti, trombociti: manje od 1 % zapremine krvi
Funkcije krvi
 Hematopoeza
• Hematopoeza: stvaranje, razvoj, diferencijacija i
sazrijevanje svih ćelija krvi
• Eritrocitopoeza
• Leukocitopoeza (granulocitopoeza)
• Trombocitopoeza

• Proces stvaranja zrelih ćelija krvi

 Hematopoeza
• Krvne ćelije nastaju od primitivne pluripotentne
hematopoetske matične ćelije tzv. stem ćelije (engl.stem
cell) koja se nalazi u koštanoj srži.
• Stem ćelija ima sposobnost da se razvija u sve ćelije
krvne loze ali i u niz drugih različitih ćelija.
• Tu nevjerovatnu sposobnost razvoja i diferencijacije
omogućava joj bogat i raznovrstan genetički materijal.
• Od nje će nastati pet različitih tipova ćelija koje će imati
svoj specifičan put razvoja.
• Stem ćelije se brzo dijele i daju prekursore ćelija koje će
dati zrele krvne ćelije.
 Hematopoeza

• Stem ćelija ima jedinstveno

svojstvo samoobnavljanja i
multipotentnosti
• Postoji mijeloidna i
limfoidna stem ćelija
• Iz njih pod dejstvom faktora
rasta nastaju opredijeljene
(unipotentne) matične
ćelije hematopoeze, koje
imaju:
 ograničenu sposobnost
diferencijacije
 veliku sposobnost
proliferacije
 Faktori rasta hematopoeze
• Iz unipotentnih matičnih ćelija nastaju morfološki
prepoznate ćelije, koje doživljavaju značajne
morfološke i funkcionalne promjene, čime nastaju
zrele ćelije koje cirkulišu u krvi
• Za razvoj zrelih ćelija, potrebni su faktori rasta
hematopoeze:
• Interleukin 3 (IL-3),
• Faktor rasta granulocitno monocitnih kolonija (fcsgm)
• Eritropoetin
• Trombopoetin.
 Eritrociti

 ćelije bez jedra, oblika bikonkavnog diska

 prosječni promjer oko 8 mikrometara
 normalan broj u muškaraca 5 x 1012
 normalan broj u žena 4,5 x 10 12.
 životni vijek - 120 dana
 hemoliza- izlazak hemoglobina iz eritrocita nakon što prožive svoj
vijek
 Eritrocitopoeza
Early Intermediate Late

Proerythroblast Polychromatophilic Reticulocyte

(Pronormoblast) Normoblast
Basophilic Orthochromatophilic Erythrocyte
Normoblast Normoblast
 Regulacija eritrocitopoeze
• Eritrocitopoeza je regulirana potrebama tkiva
za O2, a ključnu ulogu u tome ima hormon
eritropoetin
• Hipoksija stimuliše proizvodnju eritropoetina u
bubrezima, a on je neophodan za završno
diferenciranje matičnih ćelija u morfološki
prepoznate ćelije
• Na velikim nadmorskim visinama gdje je nizak
pO2, može nastati fiziološka policitemija
 Nutritivni faktori eritrocitopoeze
• Za sazrijevanje eritrocita neophodni su hranljivi
faktori:
• 1. proteini i aminokiseline
• 2. vitamin B12 i folna kiselina
• 3. vitamin B6
• 4. vitamin C
• 5. željezo
• 6. bakar
• 7. kobalt
 Hemoliza eritrocita
• Nakon što prožive svoj vijek, nastaje hemoliza
eritrocita-izlazak Hb kroz oštećenu membranu
• Makrofagi jetre, slezine, i koštane srži fagocitiraju
taj Hb, oslobađaju Fe iz Hb, i ono se vraća u krv.
• Zatim se transportuju ili u koštanu srž gdje će se
iskoristiti za ponovnu sintezu Hb, ili se višak
deponuje u jetri
• Nakon nekoliko dana iz porfirinskog dijela
molekule nastaje bilirubin kojeg jetra izlučuje u
žuč
 Hemoglobin

• U 1 litri krvi muškarca ima prosječno 160 g hemoglobina, a

žene 140 g.
• Transport kisika i ugljen dioksida
• Hemoglobin je acido-bazni pufer (čini 70% puferskog
kapaciteta krvi).
• 1 g hemoglobina može vezati 1,34 ml kisika
 Građa i vrste
hemoglobina

 3 tipa hemoglobina
 2 alfa lanca regulisana na hromozomu 16
 2 beta, delta i gama lanca na hromozomu 11
 97 % Hemoglobin A (2 alfa i 2 beta lanca)
1% Hemoglobin F (2 alfa i 2 gama lanca)
2% Hemoglobin A2 (2 alfa i 2 delta lanca)
• Kriva disocijacije oksihemoglobina pokazuje kako se sa porastom PO2
progresivno povećava procenat hemoglobina za koji je vezan kiseonik što
se naziva procenat saturacije hemoglobina.
• PO2 u krvi sistemske arterije iznosi oko 95 mmHg i saturacija
hemoglobina kiseonikom iznosi oko 97%.
• PO2 venske krvi iznosi oko 40 mmHg a saturacija hemoglobina oko 75%.
 CO se vezuje za hemoglobin na istom mjestu na kojem i kiseonik
ali je njegov afinitet vezivanja 250 x veći od afiniteta kiseonika.
 Samo 0,4 mmHg CO u alveolarnom vazduhu omogućava CO da se
ravnopravno takmiči sa kiseonikom.
 Pritisak CO od 0,6 mmHg može biti smrtonosan.
 Metabolizam željeza

• Neophodno za sintezu: hemoglobina, mioglobina, enzima (citohromi,

peroksidaza, katalaza)
• Ukupno u organizmu ima oko 4 g (2-5 g) željeza
• 65%-u hemoglobinu
• 4% - u mioglobinu
• 1%-u enzimima
• 15-30 % (1g) pohranjeno u jetri u feritinu i hemosiderinu
 Krvne grupe
•Na membrani eritrocita postoji veliki broj antigena
•Oni koji određuju krvne grupe su: antigen A, B i Rh

• Na membrani eritrocita-antigeni (aglutinogeni)

• U plazmi-antitijela (aglutinini)
 Krvne grupe
• Osoba krvne grupe “A” na membrani eritrocita ima
aglutinogen A a u plazmi ima anti B antitijela
• Osoba krvne grupe “B” na membrani eritrocita
ima aglutinogen B a u plazmi ima anti A antitijela
• Osoba krvne grupe “AB” na membrani eritrocita
ima aglutinogen A i aglutinogen B, a u plazmi
nema antitijela
• Osoba krvne grupe “O” na membrani eritrocita
nema aglutinogena ali u plazmi ima anti A i anti B
antitijela
 Transfuzijska reakcija
• Poznavanje KG važno je u slučaju transfuzije krvi
• Kod davanja neodgovarajuće KG dolazi do transfuzijske reakcije
• Prilikom miješanja različitih KG dolazi do pojave aglutinacije
• Aglutinacija dovodi do oštećenja membrane eritrocita i
hemolize
• Akutno zatajenje funkcije bubrega - najteža komplikacija
 Rh antigeni
• Na membrani eritrocita postoji i Rh antigen.
• 75% ljudi ga ima i oni su Rh+,
• 15 % ga nema i oni su Rh-

• 6 najčešćih vrsta Rh antigena-C, D, E, c, d, e.

• Rh+ osobe imaju jedan od Rh antigena(C;D ili E)
• Rh- osobe imaju c, d, e antigene
• Antitijela Rh krvno - grupnog sistema nikada ne nastaju
spontano i potrebna je prethodna senzibilizacija (visok titar
aglutinina anti Rh)
 Eritroblastosis fetalis
• Značaj Rh antigena je u oboljenju eritroblastosis fetalis
• Nastaje kada je majka Rh-, otac Rh+, a beba naslijedila Rh
+antigen od oca
• Majka stvara antitijela klase IgG koja prolaze placentu, i u krvi
bebe uništavaju eritrocite
• Ubrzana eritrocitopoeza dovodi do izlaska nezrelih oblika
eritrocita (blasta) u cirkulaciju
• Dolazi do sve jače aglutinacije i hemoliza eritrocita bebe
• Bebe se rađaju sa žuticom i neophodna je
eksanvinotransfuzija
• Majka treba da primi Rh zaštitu
 Hemostaza

- Prevencija gubitka krvi

- Zaustavljanje krvarenja

Faze hemostaze: vaskularna, trombocitna, koagulacijska

Uloga hemostaze:
Da omogući normalan protok krvi kroz krvne sudove
Da zaustavi krvarenje nakon povrede krvnog suda
24
 Faktori uključeni u hemostazu
 U vaskularnoj fazi hemostaze koja podrazumijeva grč krvnog suda, miogenim ili
neurogenim mehanizmom, dolazi do prevencije krvarenja.
 Trombociti imaju značajnu ulogu u ovoj fazi hemostaze.

25
 Trombociti

• Trombociti su diskoidne stanice bez jezgre, promjera 2-3 m.

• Najmanje ćelije periferne krvi
• Normalan broj u krvi je 100-200 x 109l
• Nastaju u koštanoj srži iz megakarioblasta kao fragmenti megakariocita
26
 Uloga trombocita u hemostazi

• učestvuju u:
• vaskularnom spazmu
• trombocitnoj fazi hemostaze - primarna
hemostaza, stvaranjem trombocitnog čepa
(bijeli tromb).
• koagulacijskoj fazi
• retrakciji krvnog ugruška.
Uloga acetilsalicilne kiseline (Aspirina)
• Ako se radi o malim oštećenjima krvnih
sudova, dovoljan je trombocitni čep.
• Kod većih oštećenja neophodan je i krvni
ugrušak, da bi se zaustavilo krvarenje
• ASA može inhibirati enzim ciklooksigenazu
(COX) i time blokirati nastanak tromboksana
A2, što ima veliku kliničku primjenu u terapiji i
prevenciji AIM i drugih CVD i CVI
 Zgrušavanje/koagulacija krvi
• U krvi preovladavaju antikoagulancije, što
znači da krv normalno ne koaguliše u
cirkulaciji.
• Kada dođe do oštećenja krvnog suda, tkiva ili
same krvi, pokreće se mehanizam koagulacije
koji prolazi kroz tri osnovne faze
 Mehanizam koagulacije

• 3 osnovne faze:
• 1. Stvaranje aktivatora protrombina (4-6 minuta)
• 2. Pretvaranje protrombina u trombin (10-15 sekundi)
• 3. Trombin djeluje kao enzim i pretvara fibrinogen u niti fibrina
 Stvaranje aktivatora protrombina

• Stvaranje aktivatora protrombina je prva faza

mehanizma koagulacije: aktivirani faktor Xa,
Va, joni Ca iz tkiva ili trombocita
• Mehanizmi:
Vanjski put - započinje povredom krvnog suda
ili tkiva
Unutrašnji put - započinje povredom krvi
Faktori koagulacije
 Vanjski mehanizam nastanka aktivatora protrombina

• Počinje ozljedom krvnog suda ili tkiva

• Eksplozivan po prirodi (15 sekundi)
 Unutrašnji mahanizam nastanka aktivatora protrombina

sporiji (1-6 minuta)

 Intravaskularne antikoagulancije
• Najznačajnije antikoagulancije su
tok krvi i faktori endotela
(glatkoća, glikokaliks,
trombomodulin)
• Od supstancija važne su heparin,
kofaktor antitrombin-heparin
• Dva najvažnija faktora su:
• glatkoća endotela- sprečava
kontaktnu aktivaciju unutrašnjeg
mehanizma koagulacije
• monomolekulski sloj negativno
nabijenih proteina- odbija faktore
zgrušavanja I trombocite
 Fibrinoliza

• Aktivacija plazminogena ili profibrinolizina (tPA)

• Nastajanje plazmina ili fibrinolizina.
• Probavlja: niti fibrina, fibrinogen, protrombin, faktore:V,VIII,XII
 Leukociti
• Leukociti su ćelije bijele loze čija je osnovna uloga zaštita organizma od stranog
napadača
• Broj L varira od 4-10 x 109/l, pod djelovanjem različitih vanjskih i unutrašnjih
faktora
• Dijele se na:
• Agranulocite: monociti (5-8%) i limfociti (25-30%)
• Granulocite : neutrofili (60-70%), eozinofili (2-4%) i bazofili (0,5-1%)
• Žive od nekoliko dana do nekoliko mjeseci ili godina
 Limfociti
• Imaju značajnu ulogu u stečenom (specifičnom) imunitetu
• Postoje limficiti T (75%) i limfociti B (25%)
• Naziv su dobili po organu u kojem nastaju i sazrijevaju
• Limfociti T sazrijevaju u timusu i nosioci su celularnog imuniteta
• Limfociti B nastaju u koštanoj srži i nosioci su humoralnog
imuniteta
• Limfociti kontinuirano ulaze u cirkulaciju, a dijapedezom prelaze
iz krvi u tkiva.
• Zatim ponovo ulaze u limfu i vraćaju se u krv (kontinuirana
recirkulacija)
 Leukocitopoeza
• Granulociti nastaju iz pluripotentne matične
ćelije koštane srži
• Prva morfološki prepoznata ćelija je
mijeloblast, iz koje preko promijelocita,
mijelocita i metamijelocita nastaje
nesegmentirani granulocit
• Iz njega nastaje segmentirani granulocit
 Osobine leukocita
• Obezbjeđuju odbranu organizma od tumora, bakterisjkih,
virusnih i parazitnih infekcija.
• Svi imaju sposobnost ameboidnog kretanja i fagocitoze
• Fagocitiraju nekrotične produkte, toksične materije,
• Strana tijela unose u svoju protoplazmu gde ih razlažu
fermentima ili ih talože u limfnim organima.
• Karakteriše ih dijapedeza, sposobnost prelaska iz
kapilara u međućelijske prostore i tkiva.
 Osobine leukocita
• Ameboidno kretanje
• Marginacija (priljubljivanje uz
zid krvnog suda)
• Dijapedeza (potiskivanje kroz
pore krvnog suda)
• Hemotaksija (kretanje prema
mjestu upale)
• Fagocitoza (uništavanje
bakterija)
• Neutrofili imaju izražena
svojstva fagocitoze
 Makrofagi
• Monociti prelaskom u tkiva postaju makrofagi
• Mogu pojesti do 100 bakterija
• Imaju značajnu ulogu u imunom odgovoru
• Luče interleukin 2 i učestvuju u prezentaciji
antigena limfocitu
 Makrofagi
• Sistem tkivnih makrofaga čine:
• Tkivni makrofagi kože i potkožnog tkiva
(histiociti)
• Makrofagi limfnih čvorova
• Kupferove ćelije jetre
• Alveolarni makrofagi pluća
• Makrofagi slezine i koštane srži
Hvala na pažnji!