Projekt

Tema:Ndryshimi i siperfaqes se tokes nen ndikimin e forcave te brendshme dhe te

jashtme
Lenda:Gjeografi
Klasa:XA
Shkolla:Leonik Tomeo
Antaret e grupit:Klea Abdullahi
Lorenco Ahmeti
Helga Dushku
Rimalfa Dulla
Kledjo Matrraku
Sea Duro
Klodjana Ndoci
 1

HYRJE
Ne menyre qe te flasim per forcat endogjene dhe egzogjene ne
fillim duhet te dime se cfare jane ato dhe si ndahen.
Forcat egzogjene jane forca qe ndikojne ne brendesine e
Tokes,ndersa forcat endogjene jane forca qe modelojne dhe
tjetersojne Token nga jashte pra prane siperfaqen e saj

1. FORCAT ENDOGJENE DHE EKZOGJENE

Procest gjeologjike endogjene quhen ato procese të cilat shkaktohen nga forcat e brendshme të

Tokës dhe që ndodhin kryesisht brenda saj, por që shfaqen shpesh edhe në sipërfaqe të Tokës. Në

këto procese përmendim: magmatizmin, sizmicitetin tërmetet, lëvizjet tektonike të kores së Tokës

dhe metamorfizmin. Procese gjologjike ekzogjene quhen ato procese që lindin nga faktorët e

jashtëm, kryesisht për llogari të energjisë diellore dhe zhvillohen në sipërfaqe të Tokës ose afër saj

në thellësi të vogla. Në këto procese hyjnë: tjetërsimi prishja fizike e kimike e shkëmbinjëve, proceset

që lidhen me veprimtarinë e ujërave rrjedhëse sipërfaqësore, të ujërave nëntokësore, të deteve e

liqeneve, të erës, të akullnajave etj. Magmatizimi Më qartë procest endogjene shfaqen me dukurinë e

magmatizmit, me të cilin kemi parasysh tërësinë e proceseve të lidhura me lëvizjen e magmës nga

thellësia drejt sipërfaqes së Tokës. Sipas shkallës së depërtimit të magmës në koren e Tokës,

magmatizmi mund të jetë sipërfaqësor efuziv ose vullkanik, kur magma del në sipërfaqe të Tokës

ose derdhet nën ujë, nga ftohja e së cilës formohen shkëmbinjë efuzivë vullkanikë dhe thellësinor

intruziv ose plutonik, kur magma nuk arrin të dalë në sipërfaqe të Tokës, duke dhënë kështu

formimin e shkëmbinjëve magmatikë intruzivë abisalë të thellësive të mëdha dhe hipabisalë të

thellësive të vogla. Tërmetet Tërmetet janë lëkundje të shpejta të kores së Tokës, të shkaktuara

kryesisht nga çlirimi i energjisë së grumbulluar diku në thellësi të Tokës. Ato janë karakteristike për

rajone të pastabilizuar të paqëndrueshme nga ana gjeologjike, pra tërmetet janë jehonë e lëvizjeve të

sotme tektonike, që tregojnë se diku në brendësi të Tokës ka ndodhur një zhvendosje e masave

shkëmbore, një deformim, nga i cili Toka dhe korja e saj ka pësuar dridhje. Forcat e jashtme Forcat

qe ndryshojne siperfaqen e Tokes Tjetersimi: Perkufizimi i tjetersimit eshte nje proces kimik dhe fizik
 2

i cili ndryshon dhe alternon karakteristikat e shkembinjve ne afersi te siperfaqes se Tokes. Ai eshte

nje proces i ngadalte. Duhen shume vite per te shkaterruar nje shkemb derisa ai kthehet ne nje

sediment te tjetersuar nga shkembi prej te cilit eshte krijuar. Ai shkaktohet zakonisht nga ndryshimi i

temperaturave gjate dites dhe nates. Dukurite karstike : Dukurite karsike jane nje tjeter lloj i forcave

qe ndryshojne token dhe shkembinjte. Ato shkaktohen nga shperberja e shkembinjve te tretshme si

guri gelqeror, dolomitet dhe gipset Erozioni: Perkufizihet si tjetersimi i materialit te levizuar nga era,

uji, akulli ose graviteti. Erozioni duhet te shkaktohet patjeter nga njeri prej ketyre faktoreve ndryshe

nuk do te quhej erozion por tjetersim. Erozioni sjell ndryshimin e formes se shkembinjve dhe

terreneve te ndryshme. Forcat e jashtme: Forcat e jashtme dhe forcat e brendshme jane duke e

ndryshuar vazhdimisht siperfaqen e Tokes. Forcat e brendshme duke krijuar dhe te jashtmet duke

shkaterruar. Keto te fundit jane: Tjetersimi Dukurite karstike Erozioni Tjetersimi mekanik Ka te beje

me procesin e tjetersimit gjate te cilit ndodh vetem copezimi i shkembit por jo perberja e tij kimik

2. Pra tjetersimi mekanik nuk ndryshon asgje tjeter pervec permasave. Tjetersimi mekanik mund te

ndodhe keshtu: kur bie shi, uji hyn ne te plasatiturat e shkembit. Me pas gjate nates, uji ngrin dhe

akulli ushtron presion dhe thyen shkembin. Ky proces vazhdon derisa shkembi kthehet ne sediment.

E njejta gje mund te ndodhe edhe nga rrenjet e bimeve por gjithashtu edhe nga veprimtaria e njeriut.

Tjetersimi kimik Ndodh kur vete shkembi shnderrohet ne nje substance te re pershkak te nje

nderveprimi te elementeve si ajri, uji dhe mineralet ne shkemb. Shkembinj te ndryshem nderveprojne

me elemente te ndryshme. Disa minerale shkermoqen kur kombinohen me elemente te tjere si

dioksidi i karbonit dhe shiu acid. Klima e ngrohte dhe e lagesht ndikon me shume ne tjetersimin

kimik sesa klima e ftohte dhe e thate. Llojet e erozionit Erozioni nga uji Erozioni nga era Erozioni

akullnajor Erozioni nga uji Si fillim uji rrjedh dhe merr me vete sedimente te vogle dhe bluan ne nje

lloj menyre shembinjte ndersa vershon. Erozioni nga uji ndodh gjithashtu edhe me ndihmen e

kimikateve ne shkembinj dhe uji i tret keto kimikate duke ndryshuar perberjen e shkembit. Erozioni

nga uji shkaktohet nga: shiu, lumenjte, perrenjte, deti, oqeani etj. Erozioni nga era Eshte gjithashtu i

ngjashem me erozionin nga uji. Ai shkaktohet nga era e cila i zhvendos sedimentet ne nje

vendndodhje tjeter njesoj si uji. Sa me e madhe shpejtesia e eres aq me shume sedimente

zhvendosen. Gjate nje stuhie rere, zhvendosen rreth 6 ton sedimente per nje kilometer ne kub. Kur

stuhia pushon atehere sedimentet pozicionohen ne nje vendndodhje te re. Erozioni akullnajor
 3

Akullnajat jane nje mase e madhe akulli. Duke qene kaq te medha ato zgjasin per shume kohe.

Megjithese akullnajat jane shume te medha dhe peshojne mijera tone por gjithesesi ato levizin.

Graviteti i ben ato te levizin per poshte dhe toka shtypet nga presioni i madh i akullnajes. Keshtu

akullnajat me levizjen e tyre te ngadalte cojne ne ndryshimin e terrenit. Toka therrmohet dhe behet

shume e holle dhe madje ne kete terren ka edhe therrmija te tokave mbi te cilat ka kaluar kjo

akullnaje mijera vite me pare. Kur ajo shkrin therrmijat depozitohen

Levizjet epirogjenike

Lëvizjet të cilat sjellin ngritjen dhe uljen shumë te ngadalshme te siperfaqes se

tokes.Këto lëvizje janë shumë të ngadalta,kapin teritore shume te gjera dhe kane
amplitude te vogel dhe jane te vazhdueshme.Shkaqet e lindjes se ketyre levizjeve
vijne si pasoje e nje ligji i quajtur ligji:"Izostatise"ndryshem te kores tokeseore
kane prirje qe gjithmone te arrijne gjendjen e barazise.Pasojat: Regresion dhe
 4

transgresion detar,ndryshim klime si pasoje kemi ndryshime ne bimesi,bote

shtazore dhe dhera.

Levizjet orogjenike

Këto jane levizje kryesisht horizontale,levizje te cilat jane shkaku kryesore i

rrudhosjes dhe i palosjes se shtresave te tokes
Pasojat:Formimi i maleve.
 5

Vullkani

Vullkanet janë forma të ngritura në Tokë, të cilat krijohen me shkarkimin e

masës së zjarrtë-magmës, gazeve dhe avujve nga brendia e Tokës në
sipërfaqe. Proceset e ndryshme të lidhura me to quhen vullkan

Termetet

Tërmetet janë lekundjet e shpejta te kores se tokes te shkaktuara nga

zhvendosja e pernjehershme e masave shkemborene brendesi te
litosferes.
Tërmetet perbehen nga epiqenra dhe hipoqendra.Epiqendra eshte pjesa
e tokes e cila ndodhe direkt mbi hipoqender,Hipoqendra eshte zona dhe
thellesia ne te cilen termeti lind

Tjetersimi dhe Dherat

Tjetersimi dhe Dherat
Tjetersim quhet prishja e kompaktesise se shembinjve nga proceset
fiziko-kimike te faktoreve te jashtem.
Faktoret kryesore ne pron e tjeterimit jane :
 6

● Luhatja e temperaturave nga ato pozitive ne ato negative brenda nje afati te
shkurter kohore.
● Veprimi i ujit ose rreshjet e medha.
● Lloji i terrenit ose perberja kimike dhe fizike
● Prania e gjallesave dhe veprimtaria e njerezve

Dherat jane shtresat e siperme te shkrifeta te kores se tokes te

tjetersuara, qe karakterizohen nga pjelluria

Ujerat
Ujerat siperfaqesore dhe nentokesore
Veprimtaria tretese e ujerave siperfaqesore e nentokesore. Të gjitha
dukurite dhe proceset qe lidhen me veprimtarite tretese nentokesore e
siperfaqesore quhen dukuri karsitike. Zhvillohen ne tre lloje
shkembinjsh:Gelqeror,Dolomitet,gipset. Peisazhet e krijuara nga keta
 7

shkembinj marin emrin peisazhe karstike kurse relievi mer emrin reliev
karstik.Per zhvillimin e dukurive karstike duhen disa kushte:
Shkembinjte te treten lehte,te kete shume te plasaritura,uji te kete
mundesi te qarkulloje lehte,pjeresia e siperfaqes te mos jete e madhe,uji
te qarkulloje per nje kohe te gjate. Format karakteristike jane:gropat

karstike,ninkat karsit

Erozioni
Erozioni i ujerave rrjedhes dhe abrazioni
Lumenjte gerryejen,transportojne dhe grumbullojne materiale ,keto veprimtari
varen nga stadet e tij.Lumi ka veprimtari gerryese kur energjie e tij eshte e madhe
dhe nuk shkon per transportim materiali dhe perballimin e penegesave. Lumi
grumbullon material ne anen e myset te lumit pasi aty shpejtesia eshte me e vogel.
Format me te perhapuara te relievit lumor jane:Kanionet dhe luginat ne form V-je.
 8

Veprimtaria gjeodinamike e detit eshte shkaterruese,transportuese dhe

grumbulluese.Veprimtaria shkaterruese e detit uhet abrazion . Ne detet e thella
abrazioni eshte shume me i madh sepse valet perplasen me fuqi te madhe per shkak
se nuk ka cektesi qe ti pengoje. me kalimin e kohes fillojne shembjet qe e
ngadalsojne fuqine abrazionit dhe keshtu fillon te grumbullohet material

Akullnajat
Akullnajat gerryejne , transportojne dhe grumbullojne. Per formimin dhe
jetegjatesise e tyre duhen disa faktore shume te rendesishem si :
● Akullnajat jane mbi nivelin e bores se perhershem
● ato ndodhen mes luginave dhe ekspozohet shume pak nga dielli
● terreni qe ato gerryejne esht i dobet
● pjerresi e madhe e shpatit
 9

Akullnajat gerryejne me shpejtesi te ngadalte dhe pjesa e gerryer eshte e

lemuar per shkak te eshes se madhe se akujve

Era
Era ka aftesi shkateruese,transportuese,grumbulluese. Veprimtaria
transportuese dhe shkateruese e eres eshte me e madhe ne
shkreteria dhe plazhe pasi atje mungon bimesia.Era zakonish
transporton material te imet pasi e ka me te lehete per ta
 10

transportuar.Era nepermjet shkaterimit ajo kirjon forma te relievit si:

Kerpudhat shkembore,kolonat,po kjo ndodh ne rastin kur era ka
material ndersa ne rastin kur era nuk ka material kjo veprimtari quhet
deflacion,format e relievit me te perhapura te deflacionit jane disa
gropa.Era ka edhe aftesi grumbulluese ne rastin kur asaj I zvogelohet
shpejtesia,dhe format e relievit me te perhapura jane:dunat dhe
berhanet.

5 Vullkanet me te rendesishme ne bote

1. Yellowstone Caldera, United States of America
Parku kombetar i Yellowstone ka terhequr mjaft visitore per shume
vite me radhe. Por poshte tij ndodhet me te vertete nje fuqi mjaft e
madhe shkaterruese. Ky vullkan ka fuqi te shfarrose te gjithe
Ameriken Perendimore
 11

2.Mt. Vesuvius, Italy

Ky vullkan eshte nje nga me te rrezikshmit ne bote sepse ka nje cikel
shperthimesh prej vetem 20 vjetesh

3. Popocatépetl, Mexico
Shtrihet 35 milje larg qytetit te Mexicos. Ka shperthyer 20 here gjate
gjithe kihes dhe shperthimi i fundit ndoshi ne vitin 2000 ku nje
katastrofe e madhe u parandalua me evakuimin e 41000 njerezve.

4. Sakurajima, Japan
Ky vullkan ne te shkuaren e tij ka qene nje ishull por shperthimi i vitit
1914 i shkaktoi atij bashkimin me pjesen tjeter te tokes ne Japoni.
Ky vullkan ka nje numer t larte shperthimesh.

5.Mt. Nyiragongo, Democratic Republic of Congo

Eshte nje nga vullkanet me aktiv ne afrike dhe eshte i shquar per
liqenet e tij vullkanik

5 Termetet me te rendesishme ne bote

1. Në vitin 1960 një tërmet i fuqishëm godet Valdivinë në Kili. Është ky

tërmeti më i fuqishëm në Botë me magnitudë 9.5 Rihter. Ai shkaktoi një
tsunami me dallgë mbi 10 metra. Numri i të vdekurve nga ky tërmet nuk është
saktësuar asnjëhere por yshohet se kanë vdekur mbi 6 mijë veta.
 12

2. Në vitin 2004, një tërmet i fuqishëm goditi Oqeanin Indian. Tërmeti me

magnitudë 9,3 ballë të shkallës së Rihter shkaktoi një tsunami që ka
shkaktuar vdekjen e mbi 230 mijë njerëzve në rajonin e Indonezisë, Sri
Lankës, Indisë dhe Tajlandës. Edhe ky një nga tërmetet më vrastarë në botë.

3. Në vitin 1964 një tërmet goditi Alaskën me magnitudë prej 9,2 Rihter. Ai
zgjati 4 minuta dhe ka shkaktuar vdekjen e 143 personave

4. Në vitin 2011 tërmeti godet Tohokën në Japoni me manjitudë prej 9,1

Rihter. Ai është tërmeti më i fuqishëm që ka goditur këtë vend. Ai shkaktoi
një tsunami me dallgë që arritën në 40.5 metra. Tërmeti dhe tsunami u morën
jetën 15894 njerëzve, ndërsa 6152 janë lënduar. 2562 janë ende të zhdukur.

5. Në vitin 1952, tërmeti goditi Kamchatkën në Rusi me magnitudë 9 Richter.

Numërohen nga 10 mijë në 15 mijë viktima.
13