โรงเรียนสาธิตมหาวิทยาลัยรามแหง(ฝ่ายมัธยม)

ระบบสมการเชิงเส้นสองตัวแปร
1.1. แนะนาระบบสมการเชิงเส้นสองตัวแปร

ระบบสมการเชิงเส้นสองตัวแปร
ให้ a , b , c , d , e และ f เป็ นจานวนจริง ที่ a , b ไม่เป็ นศูนย์พร้อมกัน และ c , d
ไม่เป็ นศูนย์พร้อมกัน ระบบที่ประกอบด้วยสมการ
ax + by = e
cx + dy = f
เรียกว่า ระบบสมการเชิงเส้นสองตัวแปรที่มี x และ y เป็ นตัวแปร
 คาตอบของระบบสมการเชิงเส้นสองตัวแปร คือ คูอ่ นั ดับ (x,y)
ที่สอดคล้องกับสมการทัง้ สองของระบบสมการ หรือกล่าวได้ว่าคาตอบของ
ระบบสมการเชิงเส้นสองตัวแปร คือ คูอ่ นั ดับ (x,y) ที่คา่ x และค่า y ทาให้ได้
สมการที่เป็ นจริงทัง้ สองสมการ

คาตอบของระบบสมการเชิงเส้นสองตัวแปร มีได้ 3 แบบ

1. ระบบสมการนีม้ เี พียงคาตอบเดียว (กราฟตัดกัน)
2. ระบบสมการนีม้ คี าตอบมากมายไม่จากัด (กราฟซ้อนทับ)
3. ระบบสมการนีไ้ ม่มคี าตอบ (กราฟขนานกัน)
ตัวอย่างที่ 1 จงหาคาตอบของระบบสมการเชิง
เส้นสองตัวแปรต่อไปนี้ โดยการเขียนกราฟ
x–y=1
จากสมการ 3x + y = 3
3x + y = 3
หาจุดตัดบนแกน X ; y = 0
วิธที า จากสมการ x – y = 1
จะได้ 3x + 0 = 3
หาจุดตัดบนแกน X ; y = 0
x=1
จะได้ x–0=1
ดังนัน้ จุดตัดบนแกน X คือ (1,0)
x=1
หาจุดตัดบนแกน Y ; x = 0
ดังนัน้ จุดตัดบนแกน X คือ (1,0)
จะได้ 3(0) + y = 3
หาจุดตัดบนแกน Y ; x = 0
y=3
จะได้ 0–y=1
ดังนัน้ จุดตัดบนแกน Y คือ (0,3)
y=-1
ดังนัน้ จุดตัดบนแกน Y คือ (0,-1)
 Y จากสมการ x – y = 1
จุดตัดบนแกน X คือ (1,0)
4
3x + y = 3 จุดตัดบนแกน Y คือ (0,-1)
2
x–y=1 จากสมการ 3x + y = 3
จุดตัดบนแกน X คือ (1,0)
X
-4 -2 2 4
จุดตัดบนแกน Y คือ (0,3)
-2

-4

ดังนัน้ ระบบสมการนีจ้ ึงมีคาตอบ

เพียงคาตอบเดียว คือ (1,0)
ตัวอย่างที่ 2 จงหาคาตอบของระบบสมการเชิง
เส้นสองตัวแปรต่อไปนี้ โดยการเขียนกราฟ
2x – 2y = 4 จากสมการ 3x – 3y = 3
3x – 3y = 3 หาจุดตัดบนแกน X ; y = 0
วิธที า จากสมการ 2x – 2y = 4 จะได้ 3x – 3(0) = 3
หาจุดตัดบนแกน X ; y = 0 x=1
จะได้ 2x – 2(0) = 4 ดังนัน้ จุดตัดบนแกน X คือ (1,0)
x=2 หาจุดตัดบนแกน Y ; x = 0
ดังนัน้ จุดตัดบนแกน X คือ (2,0) จะได้ 3(0) – 3y = 3
หาจุดตัดบนแกน Y ; x = 0 y = -1
จะได้ 2(0) – 2y = 4 ดังนัน้ จุดตัดบนแกน Y คือ (0,-1)
y=-2
ดังนัน้ จุดตัดบนแกน Y คือ (0,-2)
 จากสมการ 2x – 2y = 4
Y
จุดตัดบนแกน X คือ (2,0)
4 จุดตัดบนแกน Y คือ (0,-2)
จากสมการ 3x – 3y = 3
2
จุดตัดบนแกน X คือ (1,0)
X
จุดตัดบนแกน Y คือ (0,-1)
-4 -2 2 4
3x – 3y = 3 -2
2x – 2y = 4

-4

ดังนัน้ จึงไม่มคี อ่ ู นั ดับใดเป็ นคาตอบของทัง้

สองสมการ ระบบสมการนีจ้ ึงไม่มคี าตอบ
1.2. การแก้ระบบสมการเชิงเส้นสองตัวแปร

การแก้ระบบสมการเชิงเส้นสองตัวแปรโดยวิธีการกาจัดตัวแปร
มีหลักการแก้ระบบสมการดังนี้
1. ทาสัมประสิทธ์ของตัวแปรตัวหนึ่งให้เท่ากันโดยคูณหรือหารด้วยตัวเลขตัว
เดียวกันทัง้ สมการ
2. นาสมการทีม่ ีสมั ประสิทธ์ของตัวแปรเท่ากันมาบวกหรือลบกันเพื่อกาจัดตัวแปร
3. เมื่อเหลือตัวแปรเดียวในสมการแล้วแก้สมการเพื่อหาค่าตัวแปรนัน้
4. นาค่าตัวแปรทีไ่ ด้จากข้อ 3 ไปแทนค่าในสมการใดสมการหนึ่ง เพื่อหาค่าของตัว
แปรอีกตัว
ตัวอย่างที่ 1 จงแก้ระบบสมการ x + y = 14 และ x – y = 2
วิธีทา จากโจทย์ x + y = 14 ..…………… (1)
x – y = 2 …………….. (2)
(1) + (2); (x + y) + (x – y) = 14 + 2
x + y + x – y = 16
2x = 16
x=8
นา x = 8 แทนในสมการ (1); 8 + y = 14
y = 14 – 8
y=6
ตอบ ระบบสมการนีม้ คี าตอบคือ (8 , 6)
ตัวอย่างที่ 2 จงแก้ระบบสมการ 0.2x – 0.1y = 0.3
และ 0.2x + 0.3y = -0.1
วิธีทา จากโจทย์ 0.2x – 0.1y = 0.3 ..…………… (1)
0.2x + 0.3y = -0.1 …………….. (2)
นา (1) x 10; 2x – y = 3 ……………… (3)
นา (2) x 10; 2x + 3y = -1 ……………… (4)
(3) – (4); (2x – y) – (2x + 3y) = 3 – (-1)
2x – y – 2x – 3y = 3 + 1
-4y = 4
y = -1
นา y = -1 แทนในสมการ (3)
2x – (-1) = 3
2x + 1 = 3
2x = 3 – 1
2x = 2
x=1
ตอบ ระบบสมการนีม้ คี าตอบคือ (1 , -1)
 การแก้ระบบสมการเชิงเส้นสองตัวแปรโดย
วิธีการแทนค่า มีหลักการแก้ระบบสมการดังนี้
1) จัดสมการใดสมการหนึง่ อยูใ่ นรูป x = by + c เรียกว่า “เขียน
x ในรูปของ y” หรือในรูป y = ax + c เรียกว่า “เขียน y ในรูป
ของ x”
2) นาสมการที่จดั แล้ว(ในข้อ 1)ไปแทนค่าในอีกสมการของระบบ
สมการ
3) แก้สมการเพื่อหาค่าของตัวแปร
4) แล้วนาค่าตัวแปรที่ได้จากข้อ 3 ไปแทนค่าในสมการใดสมการ
หนึง่ เพื่อหาค่าของตัวแปรอีกตัว
ตัวอย่างที่ 1 จงแก้ระบบสมการ x + y = 5 และ x – y = 3
วิธีทา จากโจทย์ x + y = 5 ………. (1)
x – y = 3 ………. (2)
จากสมการ (1) จะได้ x = 5 – y ………….. (3)
แทน x = 5 – y ในสมการ (2)
จะได้ 5–y–y=3
5 – 2y = 3
-2y = 3 – 5
-2y = -2
−2
y=
−2
y=1
แทน y = 1 ในสมการ (3)
จะได้ x=5–1
x=4
ตอบ ระบบสมการนีม้ คี าตอบ คือ (4 , 1)
ตัวอย่างที่ 2 จงแก้ระบบสมการ 2x + 5y = 7 และ x + y = -1
วิธีทา จากโจทย์ 2x + 5y = 7 ………. (1)
x + y = -1 ………. (2)
จากสมการ (2) จะได้ x = -1 – y ……………(3)
แทน x = -1 – y ในสมการ (1)
จะได้ 2(-1 – y) + 5y = 7
-2 – 2y + 5y = 7
-2 + 3y = 7
3y = 7 + 2
3y = 9
y=3
แทน y = 3 ในสมการ (3)
จะได้ x = -1 – 3
x = -4
ตอบ ระบบสมการนีม้ คี าตอบ คือ (-4 , 3)
สร ุป
เมื่อแก้สมการแล้วหาค่า x และค่า y ได้แสดงว่า
ระบบสมการนี้มีคาตอบ
แก้ระบบสมการแล้วได้สมการที่ไม่เป็นจริง แสดง
ว่าไม่มีคาตอบที่สอดคล้องกับสมการทัง้ สอง ดังนัน้ ระบบ
สมการไม่มีคาตอบ
ถ้าจัดร ูปสมการเชิงเส้นสองตัวแปร แล้วพบว่า
สมการทัง้ สองเป็นสมการเดียวกัน หรือถ้าแก้สมการแล้ว
ได้สมการที่เป็นจริง แสดงว่าระบบสมการนี้มีคาตอบ
มากมายไม่จากัด
 1.3 การแก้โจทย์ปัญหาระบบสมการเชิงเส้นสองตัวแปร

การแก้โจทย์ปัญหาระบบสมการเชิงเส้นสองตัวแปร
มีหลักการแก้โจทย์ปัญหา ดังนี้
 อ่าน ทาความเข้าใจ และวิเคราะห์โจทย์ปัญหา ว่าโจทย์ตอ้ งการ
สิ่งใด และกาหนดสิ่งใดหรือเงือ่ นไขใดบ้าง
 กาหนดตัวแปร 2 ตัวแปร เพื่อแทนในสิ่งที่ตอ้ งการหรือสิ่งที่
เกีย่ วข้อง
 สร้างระบบสมการเชิงเส้น จากเงือ่ นไขของโจทย์
 แก้ระบบสมการเพื่อหาค่าของตัวแปรทัง้ สอง และตอบคาถาม
ในสิ่งที่โจทย์ตอ้ งการ
 ตรวจคาตอบสมการว่าคาตอบที่ได้เป็ นคาตอบที่โจทย์ตอ้ งการ
ตัวอย่างที่ 1 ผลบวกของจานวนสองจานวนมีคา่ เท่ากับ 5 ขณะที่ผลต่างของสอง
จานวนนีเ้ ท่ากับ 3 จงหาจานวนทัง้ สอง
วิธีทา ให้ x แทนจานวนที่หนึง่
y แทนจานวนที่สอง
จากโจทย์ ผลบวกของจานวนสองจานวนมีคา่ เท่ากับ 5
จะได้สมการเป็ น x + y = 5 ……………(1)
จากโจทย์ ผลต่างของสองจานวนนีเ้ ท่ากับ 3
จะได้สมการเป็ น x – y = 3 ……………(2)
(1) + (2) ; (x + y) + (x – y) = 5 + 3
x+y+x–y=8
2x = 8
8
x=
2
x=4
แทน x = 4 ในสมการ (1)
4+y=5
y=5–4
y=1
ตอบ จานวนทัง้ สองนัน้ คือ 4 และ 1
ตัวอย่างที่ 2 วินยั นับจานวนเป็ ดและสุนขั ที่เลี้ยงไว้ทงั้ หมดเป็ น 46 ตัว แต่ถา้
นับขาของเป็ ดและสุนขั ได้ 100 ขา วินยั เลี้ยงเป็ ดและสุนขั อย่างละกี่ตวั
วิธีทา ให้ x แทนจานวนเป็ ด
y แทนจานวนสุนขั
จากโจทย์ วินยั นับจานวนเป็ ดและสุนขั ที่เลี้ยงไว้ทงั้ หมดเป็ น 46 ตัว
จะได้สมการเป็ น x + y = 46 ……….. (1)
จากโจทย์ นับขาของเป็ ดและสุนขั ได้ 100 ขา
จะได้สมการเป็ น 2x + 4y = 100 ……….. (2)
นา (1) × -2 ; -2x – 2y = -92 ………… (3)
(2) + (3) ; (2X + 4y) + (-2x – 2y) = 100 + (-92)
2x + 4y – 2x – 2y = 8
2y = 8
8
y=
2
y=4
แทน y = 4 ในสมการ (1) ; x + 4 = 46
x = 46 – 4
x = 42
ตอบ วินยั เลี้ยงเป็ ด 42 ตัว และเลี้ยงสุนขั 4 ตัว
สรุป
การแก้โจทย์ปัญหาโดยใช้ระบบสมการเชิงเส้น
สองตัวแปร คือ การวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของข้อมูล
ในโจทย์ปัญหา แล้วเขียนแทนความสัมพันธ์นนั้ ด้วย
สมการ เพื่อนามาสร้างเป็ นระบบสมการเชิงเส้นสอง
ตัวแปร ซึ่งจะนาไปสูก่ ารแก้ระบบสมการเพื่อหา
คาตอบและตรวจสอบความสมเหตุสมผลของคาตอบ