Substancje powierzchniowo czynne

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Substancje powierzchniowo czynne

Związki powierzchniowo czynne powodują obniżanie napięcia powierzchniowego cieczy. Dzięki tej
właściwości wykorzystuje się je praktycznie w każdej dziedzinie przemysłu.
Źródło: domena publiczna, dostępny w internecie: pixabay.com.

Rozwój nauki jest pierwszą i najważniejszą przyczyną wzrostu poziomu, jakości oraz
długości naszego życia. Przyczyniło się do tego m.in. odkrycie związków chemicznych
o unikalnych właściwościach wykorzystywanych w produkcji leków, środków
dezynfekcyjnych czy środków chemii gospodarczej. Tych ostatnich używamy codziennie
w swoich domach, miejscach pracy bądź nauki. Jesteśmy z nimi związani, ponieważ
ułatwiają nam sprzątanie i utrzymywanie higieny. Czy wiesz, o jakich związkach mowa?
A może wiesz, z czego wynikają ich unikalne właściwości?

Twoje cele

Zdefiniujesz pojęcie substancji powierzchniowo czynnej.

Przedstawisz budowę surfaktantów.
Powiążesz budowę surfaktantów z właściwościami.
Dokonasz podziału surfaktantów pod względem budowy i zastosowań.
Przeczytaj

Substancje powierzchniowo czynne

Surfaktanty to inaczej substancje powierzchniowo czynne amfifilowe, zbudowane z części

hydrofilowej tzw. „głowy” i części hydrofobowej tzw. „ogonem”. Ze względu na swoją
amfifilową (hydrofobowo‐hydrofilową) budowę mają zdolność do obniżania napięcia
powierzchniowego na granicy faz układu cieczy, zmieniając tym samym jej energię
swobodną.

Schemat budowy surfaktantów

Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polarna część hydrofilowa, zwana też lipofobową, charakteryzuje się powinowactwem do

cieczy polarnych, dzięki czemu surfaktanty ulegają rozpuszczaniu w wodzie i w innych
cieczach polarnych. Tę część surfaktantu stanowi zwykle reszta kwasowa (np. grupa
karboksylowa –COOH, grupa sulfonowa –SO3H, grupa fosforanowa –O‐PO-(OH2)) lub
zasadowa (np. pierwszorzędowa grupa aminowa – NH2 , drugorzędowa grupa aminowa –
NHR, trzeciorzędowa grupa aminowa –NR2 lub grupa pirydyniowa 
[-NC5H5]).

Niepolarna część hydrofobowa, zwana też lipofilową, wykazuje powinowactwo do cieczy

niepolarnych. Ta z kolei część surfaktantu ma charakter soli organicznej i może zawierać
resztę zasadową lub resztę kwasową. Takie ugrupowanie to najczęściej prosty, długi
alifatyczny łańcuch węglowodorowy w tym surfaktancie.

Ciekawostka

Naturalne surfaktanty możemy znaleźć

w płucach jako związek powierzchniowy,
który zmniejsza napięcie w pęcherzykach
płucnych. Chroni je przed nadmiernym
rozciąganiem oraz zapobiega zapadaniu
i sklejaniu się ich ścianek w trakcie funkcji
oddechowych. Surfaktanty składają się
z cząsteczek lipoprotein, wydzielanych
przez pneumocyty typu II.

Surfaktanty znajdują się też naturalnie w płucach.

Źródło: domena publiczna, dostępny w internecie:
pixabay.com.

Klasyfikacja surfaktantów

Substancje powierzchniowo czynne można klasyfikować na wiele różnych sposobów. Do

najpopularniejszych kryteriów klasyfikacji zalicza się ich budowę, właściwości
fizykochemiczne oraz funkcje użytkowe. Analizując budowę, wyróżniamy surfaktanty:

klasyczne – część hydrofilowa położona jest terminalnie na końcu hydrofobowego

łańcucha;
bolaformowe – dwie części hydrofilowe są ulokowane terminalnie na końcach
hydrofobowego łańcucha;
geminalne – dwie hydrofilowe części są rozdzielone grupą łączącą i posiadają długie
łańcuchy hydrofobowe;
związki trimeryczne;
związki polimeryczne.

Surfaktanty o różnej budowie

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Istnieją również surfaktanty zwierające zwielokrotnioną liczbę części hydrofobowych
i hydrofilowych. Najbardziej znanym podziałem surfaktantów jest klasyfikacja oparta
o zdolność hydrofilowej „głowy” do dysocjacji w roztworach wodnych. Podział ten dzieli
substancje powierzchniowo czynne na niejonowe oraz jonowe. Do jonowych należą
surfaktanty: amfoteryczne, anionowe, kationowe i mezojonowe.

SURFAKTANTY

NIEJONOWE

grupy hydrofilowe nie tworzą soli

JONOWE

ANIONOWE (AZPC)

czynną częścią jest anion

KATIONOWE (KZPC)

czynną częścią jest kation

AMFOTERYCZNE

grupy hydrofilowe o charakterze kwaśnym i zasadowym

MEZOJONOWE

grupa polarna cząsteczki ma charakter grupy mezojonowej

Klasyfikacja surfaktantów w oparciu o zdolność części hydrofilowej do dysocjacji w roztworze wodnym

Funkcje użytkowe, dzięki którym surfaktanty znajdują zastosowanie, klasyfikujemy na:

emulgatory/antyemulgatory,
solubilizatory,
środki pieniące/środki antypieniące,
środki myjące, piorące, czyszczące,
środki zwilżające,
środki dyspergujące,
środki antyzbrylające.

Surfaktanty niejonowe
Model surfaktantu niejonowego
Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Niejonowe surfaktanty posiadają niejonowe grupy hydrofilowe – „głowy” – połączone

z łańcuchem hydrofobowym. Przykładami tych związków są monoestry, monoglicerydy,
alkoholoamidy. Mogą się rozpuszczać w wodzie lub przeciwnie (wówczas rozpuszczają się
w tłuszczach) lub mogą ulegać dyspersji.

Przykłady niejonowych surfaktantów

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Surfaktanty jonowe
Amfoteryczne surfaktanty wykazują budowę typową dla jonów obojnaczych, ich polarna
„głowa” posiada zarówno ładunek dodatni, jak i ujemny. W zależności od pH roztworu,
mogą występować w postaci anionu, kationu oraz jonu obojnaczego.

Model surfaktantu amfoterycznego

Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przykładami tych związków są alkilobetainy i alkiloamidobetainy (posiadające grupę

aminową i karboksylową), siarczanobetainy (zawierające grupę aminową i siarczanową) oraz
sulfobetainy (zawierające grupę aminową i sulfonową). Surfaktanty oparte o alkilobetainy
i alkiloamidobetainy posiadają właściwości deodorujące oraz bakteriobójcze.

Przykłady amfoterycznych surfaktantów

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Kationowe surfaktanty posiadają kationowe grupy hydrofilowe – „głowy” – połączone

z grupą hydrofobową. Łańcuch hydrofobowy może ulegać rozgałęzieniom i zawierać m.in.
pierścienie aromatyczne.

Są to m.in. sole amin, sole alkiloamoniowe oraz czwartorzędowe sole amoniowe zawierające
układ heterocykliczny, np. pirydyniowe, imidazoliniowe.

Model surfaktantu ka onowego

Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Surfaktanty kationowe, oparte o czwartorzędowe sole amoniowe, mają szerokie

zastosowanie aplikacyjne i są stosowane jako zagęstniki, emulgatory, dyspergatory, związki
antystatyczne oraz biocydy.

Przykłady ka onowych surfaktantów

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Anionowe surfaktanty posiadają anionowe grupy hydrofilowe – „głowy” – przyłączone do

hydrofobowego łańcucha. Stanowią najliczniejszą grupę surfaktantów wród artykułów
użytkowych, dlatego też wg klasyfikacji Hetzer’a występuje sześć podgrup.

Model surfaktantu anionowego

Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Pierwszą podgrupę reprezentują związki o właściwościach zwilżających i pianotwórczych:

alkilosiarczany, alkilosulfoniany, alkilonaftalenosulfoniany oraz pochodne niższych kwasów
tłuszczowych. Druga podgrupa wykazuje dobre właściwości piorące i pianotwórcze – to
pochodne wyższych kwasów tłuszczowych, alkenosulfoniany,
alkilopolioksyetylenosiarczany oraz pochodne kondensacji aminokwasów z kwasami
tłuszczowymi. Kolejna podgrupa zawiera alkanosulfoniany i sulfonowane estry nasyconych
kwasów tłuszczowych, które posiadają dobre właściwości zwilżające. Czwartą podgrupę
reprezentują związki o dobrych właściwościach dyspergujących i zwilżających. Należą do
niej produkty sulfonowania kwasu oleinowego i olejów. Dwie ostatnie podgrupy to
przykłady substancji powierzchniowo czynnych o dobrych właściwościach
dyspergujących. Podgrupa piąta zawiera związki z dwiema grupami hydrofilowymi (w
środku cząsteczki) i jednym długim łańcuchem hydrofobowym, a szósta reprezentowana
jest przez surfaktanty, które zawierają trzy grupy hydrofilowe (dwie w środku cząsteczki)
z pojedynczym hydrofobowym łańcuchem.

Przykłady surfaktantu anionowego (SDS-laurylosiarczan sodu)

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Mezojonowe surfaktanty to związki posiadające hydrofilową „głowę” o rezonansowym

rozkładzie ładunku. Przykładami tej grupy związków są aminoimidy oraz pochodne
alkilosydnonowe, które powstają w wyniku reakcji N‐alkiloglicyny z kwasem azotowym(III).

Model surfaktantu mezojonowego

Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przykłady mezojonowych surfaktantów (sydnonów)

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ciekawostka

Surfaktanty początkowo produkowano wyłącznie z surowców petrochemicznych.

Obecnie duży nacisk kładzie się na ochronę środowiska, więc czerpie się surowce do
ich produkcji z oleochemikaliów, czyli węglowodorów i kwasów tłuszczowych
pochodzenia roślinnego. Taka modernizacja produkcji może doprowadzić do redukcji
emisji gazów cieplarnianych w procesie produkcyjnym o około 37% dla CO2 . Innymi
przykładami ekologicznych surfaktantów są biosurfaktanty.
 Żródło: V. Dornburg, I. Lewandowski and M. Patel, Comparing the Land Requirements, Energy Savings, and Greenhouse

Gas Emissions Reduction of Biobased Polymers and Bioenergy J. Ind. Ecol., 2003, 7, 93.

Biosurfaktanty

Biosurfaktanty to substancje powierzchniowo czynne produkowane w procesach

biotechnologicznych z udziałem mikroorganizmów. Przykładami tych związków są
glikolipidy, fosfolipidy, lipopeproteiny/lipopeptydy i związki polimerowe. Biosurfaktanty są
na ogół biodegradowalne, charakteryzuje je niska toksyczność w stosunku do
syntetycznych tenzydów. Niektóre z nich są aktywne w warunkach ekstremalnych (100°C,
zasolone roztwory).


Przykład naturalnego biosurfaktantu
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizykochemiczne surfaktantów

Aplikacyjna atrakcyjność surfaktantów jest związana z ich rozpuszczalnością. Ze względu na
swoją specyficzną budowę wykorzystuje się je często w układach dwufazowych
(woda:rozpuszczalnik organiczny). W zależności od stężenia wodnych roztworów
tenzydów, cząsteczki tych związków mogą występować w postaci monomerycznej, tworzyć
na powierzchni roztworu warstwę lub tworzyć układy micelarne. W warstwie
powierzchniowej hydrofilowe „głowy” zwrócone są w stronę polarnego roztworu,
natomiast hydrofobowe „ogony” w kierunku przeciwnym. Równowagę pomiędzy
postaciami monomerycznymi a zagregowanymi określa krytyczne stężenie micelarne
(CMC). Jest to minimalne stężenie surfaktantu, przy którym obie te formy istnieją
w roztworze.

Orientacja surfaktantów w fazie wodnej

Źródło: GroMar sp.z.o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
surfaktanty

(ang. Surface Active Agent) inaczej tenzydy, substancje powierzchniowo czynne (ZPC) -
związki amfifilowe, których cząsteczki zbudowane są z części hydrofobowej (o małym
powinowactwie do wody) oraz części hydrofilowej (o dużym powinowactwie do wody),
dzięki czemu charakteryzują się zdolnościami obniżającymi napięcie powierzchniowe na
granicy faz danego układu cieczy

krytyczne stężenie micelarne

wartość stężenia surfaktantu w roztworze, powyżej którego znajduje się on w formie

zagregowanej, poniżej zaś w postaci pojedynczych cząsteczek
 micela

(łac. mica „okruszyna”) ułożony na kształt kuli zespół cząsteczek związku

powierzchniowo czynnego (surfaktantu) lub jonów w roztworze. Posiadają działanie
solubilizujące, które umożliwia substancji nierozpuszczalnej w wodzie wprowadzenie do
fazy wodnej

energia swobodna

jest potencjałem termodynamicznym w procesach przebiegających bez zmiany

temperatury i objętości; w procesach odwracalnych zachodzących w stałej temperaturze
(izotermicznych) zmiana energii swobodnej jest równa pracy wykonanej nad układem

mezomeria

służy najczęściej do opisu cząsteczek, które mają sprzężone wiązania π‐elektronowe, np.
cząsteczek związków aromatycznych, polialkenów o sprzężonych wiązaniach, oraz
niektórych grup funkcyjnych (np. karboksylowa). Cząsteczki takich związków i ich
właściwości fizykochemiczne opisuje się tzw. strukturą mezomeryczną, w której
występują wiązania o niecałkowitej krotności, lecz wzajemnie równoważne; struktura
mezomeryczna jest strukturą wypadkową (pośrednią) wielu możliwych struktur
granicznych cząsteczki danego związku, np. w anionie karboksylanowym RCOO-
ładunek ujemny jest zlokalizowany równomiernie na obydwu atomach tlenu połączonych
z węglem wiązaniami o identycznej długości

Bibliografia
Encyklopedia PWN

Encyklopedia Zdrowia

Dornburg V., Lewandowski I., Patel M., Comparing the Land Requirements, Energy Savings
and Greenhouse Gas Emissions Reduction of Biobased Polymers and Bioenergy, J. Ind. Ecol.
2003, 7, s. 93‐116.

Foley P., Kermanshahi A., Beach E. S., Zimmerman J. B., Derivation and synthesis of
renewable surfactants, Chem. Soc. Rev. 2012, 41, s. 1499‐1518.

Hill K., Fats and oils as oleochemical raw materials, Pure Appl. Chem. 2000, 72, 7, s. 1255.

Zieliński R., Surfaktanty: budowa, właściwości, zastosowania, Poznań 2013, wyd. 2.

Grafika interaktywna

Polecenie 1

Czy wiesz, co to jest punkt Kra a? I co ma wspólnego z surfaktantami? Zapoznaj się z grafiką,
a następnie spróbuj odpowiedzieć na te pytania.

Grafika interaktywna pt. „Punkt Kra a a surfaktanty”

Źródło: GroMar Sp. z o.o., Y. Nakama, 2017, Cosme c Science and Technology, Elsevier., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Czy wiesz, jakie zastosowania mają środki powierzchniowo czynne? Czy potrafisz podać ich
przykłady? Poniższa grafika przedstawia surfaktanty używane w codziennym życiu. Zapoznaj
się z grafiką i odpowiedz na pytania.

Grafika interaktywna pt. „Przykłady i zastosowania środków powierzchniowo czynnych”

Źródło: Y. Nakama, 2017, Cosme c Science and Technology, Elsevier., domena publiczna.

Ćwiczenie 1
Wybierz prawidłowe odpowiedzi opisujące punkt Kra a.

Punkt Kra a to temperatura, w której drastycznie wzrasta rozpuszczalność


jonowych surfaktantów w wodzie.

Punkt Kra a to temperatura, w której drastycznie wzrasta rozpuszczalność


niejonowych środków powierzchniowo czynnych w wodzie.

Punkt Kra a to temperatura, w której drastycznie wzrasta rozpuszczalność


jonowych środków powierzchniowo czynnych w rozpuszczalnikach organicznych.

Punkt Kra a to temperatura, w której drastycznie wzrasta rozpuszczalność


jonowych środków powierzchniowo czynnych w wodzie.
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj definicje do ich określeń.

skłonność cząsteczek chemicznych do

Hydrofobowość łączenia się z wodą.

skłonność cząsteczek chemicznych do

Surfaktanty
odpychania od siebie cząsteczek wody.

związki powierzchniowo czynne, które

Hydrofilowość obniżają napięcie powierzchniowe
cieczy.

organiczne związki chemiczne,

w których aktywna część
Surfaktanty anionowe powierzchniowa nosi ładunek ujemny
np. grupę karboksylową, sulfonianową
lub siarczanową.

Ćwiczenie 3
Jakie zastosowanie mają surfaktanty amfoteryczne?

 Stosowane są do produkcji środków do zmiękczania tkanin.

 Stosowane są do produkcji mydeł w płynie.

 Stosowane są do produkcji kosmetyków.

 Stosowane są do produkcji detergentów.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz prawidłową definicję surfaktantu.

To związek amfifilowy, którego cząsteczki składają się z części hydrofilowej

 (lipofilowej) oraz części hydrofobowej (lipofobowej). Posiada zdolność do obniżania
napięcia powierzchniowego cieczy.

To związek amfifilowy, którego cząsteczki składają się z części hydrofilowej

 (lipofobowej) oraz części hydrofobowej (lipofilowej). Posiada zdolność do obniżania
napięcia powierzchniowego cieczy.

To związek amfifilowy, którego cząsteczki składają się z części hydrofobowej

 (lipofilowej) części hydrofilowej (lipofobowej). Posiada zdolność do obniżania
napięcia powierzchniowego cieczy.

To związek amfifilowy, którego cząsteczki składają się z części hydrofobowej

 (lipofobowej) oraz części hydrofilowej (lipofilowej). Posiada zdolność do obniżania
napięcia powierzchniowego cieczy.

Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz, w jakiej postaci surfaktanty występują w roztworze wodnym?

 W postaci liniowej.

 W postaci miceli.

 W postaci odwróconej miceli.

 W postaci pojedynczych monomerów.

Ćwiczenie 3 輸

Uzupełnij schemat podziału surfaktantów ze względu na charakter grupy hydrofilowej,

korzystając z podanych wyrazów: jonowe, anionowe, mezojonowe, niejonowe, ka onowe,
amfoteryczne.

SURFAKTANTY

Ćwiczenie 4 輸

Uzupełnij pojęcie podanej definicji.

– ułożony na kształt kuli zespół cząsteczek związku powierzchniowo

czynnego (surfaktantu) lub jonów w roztworze. Posiada działanie solubilizujące,
umożliwiające substancji nierozpuszczalnej w wodzie wprowadzenie do fazy wodnej.

Ćwiczenie 5 輸

Wymień cztery funkcje użytkowe, które posiadają surfaktanty.

Odpowiedź:

Uzupełnij
Ćwiczenie 6 醙

Wybierz, który z przedstawionych związków to biosurfaktant.

 


Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 7 難

Narysuj model budowy surfaktantu i nazwij odpowiednie fragmenty.

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.
Ćwiczenie 8 難

Na podstawie właściwości i budowy surfaktantów wyjaśnij, na czym polega ich funkcja

myjąca/piorąca.

Odpowiedź:

Uzupełnij
Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Aleksandra Marszałek‐Harych, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Substancje powierzchniowo czynne

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres

podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie
podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa

Zakres podstawowy

XVII. Estry i tłuszcze. Uczeń:

10) wyjaśnia, na czym polega proces usuwania brudu i bada wpływ twardości wody na
powstawanie związków trudno rozpuszczalnych; zaznacza fragmenty hydrofobowe
i hydrofilowe we wzorach cząsteczek substancji powierzchniowo czynnych.

Zakres rozszerzony

XVII. Estry i tłuszcze. Uczeń:

11) wyjaśnia, na czym polega proces usuwania brudu; bada wpływ twardości wody na
powstawanie związków trudno rozpuszczalnych; zaznacza fragmenty hydrofobowe
i hydrofilowe we wzorach cząsteczek substancji powierzchniowo czynnych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

definiuje pojęcie substancji powierzchniowo czynnej;

 przedstawia budowę surfaktantów;
analizuje właściwości surfaktantów;
klasyfikuje surfaktanty pod względem budowy i zastosowań.

Strategie nauczania:

asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów;
analiza materiału źródłowego;
dyskusja dydaktyczna;
metoda JIGSAW;
ćwiczenia uczniowskie;
technika zdań podsumowujących.

Forma pracy:

praca zbiorowa;
praca w grupach;
praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i z dostępem do Internetu;

podręczniki tradycyjne;
zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
rzutnik multimedialny;
tablica interaktywna/tablica i kreda.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wykorzystuje pytania zawarte we wprowadzeniu

do e‐materiału, np.: jakie związki chemiczne znajdują się w środkach chemii
gospodarczej? Na czym polega ich funkcja myjąca?
2. Rozpoznawanie wiedzy potocznej uczniów. Burza mózgów wokół pojęcia substancji
powierzchniowo czynnej.
3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele
lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:
 1. Nauczyciel wraca do pojęcia substancji powierzchniowo czynnej i prosi uczniów
o wyszukanie w e‐materiale znaczenie tego pojęcia. Chętny uczeń podaje na forum
jego interpretację.
2. Praca metodą JIGSAW. Nauczyciel dzieli na trzy grupy zadaniowe. Są to tzw. grupy
eksperckie. Każdy uczestnik zostaje ekspertem, który w istotny sposób przyczyni się
do sukcesu całej grupy. Każdy uczeń występuje w roli uczącego się i nauczającego.
Grupy otrzymują arkusze papieru i mazaki. Nauczyciel przydziela im różne zagadnienia
do opracowania w ciągu 10 minut:

I grupa – Klasyfikacja surfaktantów pod względem budowy.

II grupa – Klasyfikacja surfaktantów pod względem funkcji użytkowych/zastosowań
i wyjaśnienie klasy biosurfaktantów.
III grupa – Klasyfikacja surfaktantów pod względem zdolności „głowy” do dysocjacji
w roztworach wodnych.
Każda grupa korzysta z różnych źródeł informacji. W swoich opracowaniach uczniowie
zwracają uwagę na budowę i właściwości surfaktantów, rysują charakterystyczne
modele strukturalne i podają przykłady związków. Efektem pracy jest wspólne uczenie
się na podstawie dyskusji i szukania informacji.

6. Na umówiony znak uczniowie tworzą nowe grupy tak, aby w każdej nowej grupie
znaleźli się eksperci z wszystkich pozostałych grup.
7. Eksperci kolejno relacjonują to, czego nauczyli się w swoich pierwotnych grupach,
czyli ekspert grupy I uczy pozostałych tego, czego się nauczył sam przed chwilą itd.
Uczący uczestnicy przekazują wiedzę pozostałym uczniom. Każda z grup w ten sposób
zapoznaje się z całym materiałem przewidzianym do realizacji na danej jednostce
lekcyjnej (czas ok. 10 min).
8. Eksperci wracają do swoich pierwotnych grup, konfrontują zdobytą wiedzę,
uzupełniają, sprawdzają, czy wszyscy posiadają takie same informacje dotyczące
przydzielonych zagadnień.
9. Uczniowie samodzielnie analizują medium bazowe.
10. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte
w e‐materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając przykładowe pytania: co to jest

substancja powierzchniowo czynna? Jakie związki chemiczne znajdują się w środkach
chemii gospodarczej? Na czym polega ich funkcja myjąca? Jak można sklasyfikować
surfaktanty pod względem ich budowy i zastosowania? Co to są biosurfaktanty?
2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które
uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

Przypomniałem/łam sobie, że...

 Co było dla mnie łatwe...
Czego się nauczyłam/łem...
Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‐materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Grafika interaktywna może być wykorzystana przez uczniów podczas rozwiązywania zadań
domowych oraz podczas przygotowania się do sprawdzianu.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich

kartkach):

Co to jest substancja powierzchniowo czynna?

Jakie związki chemiczne znajdują się w środkach chemii gospodarczej?
Na czym polega ich funkcja myjąca?
Jak można sklasyfikować surfaktanty pod względem ich budowy i zastosowania?
Co to są biosurfaktanty?

2. Arkusze papieru A3, mazaki.