Cümle

Çeşitleri

Yüklemin Yükleminin
Anlamlarına Yapılarına
Türüne Göre Yerine Göre
Göre Cümleler Göre Cümleler
Cümleler Cümleler

İsim Cümleleri Kurallı Cümle Olumlu Cümle Basit Cümle

Olumsuz
Fiil Cümleleri Devrik Cümle Birleşik Cümle
Cümle

Eksiltili Cümle Soru Cümlesi Sıralı Cümle

Ünlem
Bağlı Cümle
Cümlesi

CÜMLE TÜRLERİ • Onun başardığı tek şey, üzülmektir.

www.edebiyatveturkce.com

• Bizi ümitsizliğe sevk etmesinin nedeniydi kor-

YÜKLEMİNİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER kusu.

Bu cümleler, yükleminin isim soylu ya da fiil olma-

FİİL CÜMLELERİ
sıyla incelenir.
Yüklemi, fiilden oluşan sözcüklerdir.
İSİM CÜMLELERİ
ÖRNEKLER
Yüklem isim ya da isim soylu bir kelimeden ya da
kelime grubundan oluşuyorsa o cümle isim cümle- • Şehrime geldiğinde her virane bir saraya dö-

sidir. nüşür.
• Bu yaptıklarını bir türlü aklım almıyordu.
ÖRNEKLER

• Gönlünün duvarında hiç kimse yok. UYARI: Ortak veya sesteş köklü kelimelere

• Surların çevresindeki handa, tatlı bir uyku- dikkat edilmelidir. Bu kelimelerin anlamları

daydık. cümleye göre değişecektir.

• Bu müzik, gördüğüm en harika müzikti.

• Yemekleri birbiri ardına tattı. (fiil cüm-
• Oysa her şey istediğim gibiydi. lesi)
• İnsanlardı sevdiğini dile getirirken yalan söyle- • Hiç kimsenin istemeyeceği bir tattı. (İsim
yen. cümlesi)

www.edebiyatveturkce.com

Dikkat: Cümle, “değil” sözcüğü ile bitiyorsa o
sözcüğün önündeki kelimenin türüne göre
cümle türü belirlenir.
• Seni anlamıyor değilim. (fiil cümlesi)
• Sana hislerim yok değil. (isim cümlesi)
ÖRNEKLER
• Türkü söyler içimdeki yalnız çocuk.
• Resmini çiziyordu her gün rüyalar görerek.
• Bir kömür dumanıyla tütsülenir akşamlarım.
EKSİLTİLİ CÜMLELER

Yüklemi bulunmayan, herhangi bir sonuca bağlan-

UYARI: -makta eki şimdiki zaman kipinin yerini mamış cümlelerdir.

tutarsa fiil cümlesi oluşturur. ÖSYM’nin bu ko-

ÖRNEKLER
nuyla ilgili çıkmış sorular bulunmaktadır ve bu
cümleler fiil cümlesi alınmıştır. • Uçan kuşlar, martılar…
• Ah şu an aklımdan geçen denizler, hüzünler…
• Babil versiyonunu içeren en eski tablet-
• Şu şehrin ardında saklanan bir nehir…
lerin MÖ ikinci bin yılın başında yazıldığı sa-
nılmaktadır. (2015 KPSS – fiil cümlesi ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
alındı.)
• Sümbülün verdiği cevap çiğdemin ceva-
www.edebiyatveturkce.com

OLUMLU CÜMLE
bına karşılık gelmektedir. (2016 YGS – fiil
Yüklemin bildirdiği işin gerçekleştiği veya gerçekle-
cümlesi alındı.)
şeceği cümlelerdir.

YÜKLEMİNİN YERİNE GÖRE CÜMLELER ÖRNEKLER

• Şişelere deniz koy, gemiler batsın boğazımıza.

KURALLI CÜMLELER • Hava, bir şehirlinin sürekli isteyeceği bir yapı-
daydı.
Yüklemi cümlenin sonunda bulunan cümlelerdir. Yük-
• Mümkündü bir anda zihninden geçenleri sıraya
lemin ana ögesi de cümlenin sonunda bulunmalıdır.
koyması.

ÖRNEKLER
DİKKAT: Cümledeki yüklemin iyi ya da kötü olması o
• Zihninin ona sunduğu hediyeleri umarsızca bir
cümlenin olumlu olup olmamasına etki edemez. Değer
bir harcıyordu.
yargılarına göre cümlenin olumlu ya da olumsuz olması
• Bütün hatalarımı bugünlerde terk etmişim.
önem arz etmez.
• Tüm dertlerini yazar, bir huzursuzluk üzerine
inşa eder. • Adamı bir kaplan çok feci şekilde öldürmüştü.
• Fikirleri sorunluydu onun.
• Bu kent, insanları bir daha geri dönmemek
üzere terk etmiş, zavallı ve ucube bir kentti. Bu iki cümle de anlamına göre olumlu cümledir çünkü
yüklemlerde geçen ifadeler gerçekleşmiştir.
DEVRİK CÜMLELER

Yüklemi başta ya da ortada bulunan cümlelerdir.

www.edebiyatveturkce.com
OLUMSUZ CÜMLE BİÇİMCE OLUMSUZ ANLAMCA OLUMLU CÜMLE-
LER
Yüklemin bildirdiği işin gerçekleşmediği, gerçekleş-
meyeceği anlamına gelen cümlelerdir. İki olumsuzluk, sonuç olarak olumlu bir ifade ortaya
koyar. Şekil olarak olumsuzdur ancak anlam bakı-
Yüklemde “yok, değil, -sız, -siz, -ma, -me” bulunulur.
mından olumludur.

ÖRNEKLER
ÖRNEKLER
• Bu cümleler hiç de başarılı değildi.
• Sana karşı kötü söylemleri yok değildi.
• Beklemem sensiz geçen günlerin geri gelme-
sini. Bu cümlede yok ve değil ifadeleri biçimce olumsuz-
• Bu güler yüzlü insan ben değilim. luk oluşturur. Cümlenin anlamına bakıldığı zaman
• Sana karşı artık hislerim yoktu. vardı anlamı çıkar. Bundan ötürü de anlamca olum-
ludur.
BİÇİMCE OLUMLU ANLAMCA OLUMSUZ CÜMLE-
LER • Soruların basit olacağı bilinmiyor değildi.

Bu cümlelerin yükleminde olumsuzluk bildiren hiçbir Bilinmiyor sözcüğü ile değil sözcüğü bir araya geti-
ifade bulunmaz. Ancak anlam olarak işin olmadığı, rildiğinde ortaya biliniyor anlamı çıkacağından bu
www.edebiyatveturkce.com

olmayacağı anlaşılır. cümle biçimce olumsuz, anlamca olumlu bir cümledir.

“Ne…ne” tekrarlı bağlacıyla veya soru yoluyla oluş- SORU CÜMLELERİ

turulur.
Soru anlamı taşıyan cümlelerdir.

ÖRNEKLER
ÖRNEKLER
• Ne hasta bekler sabahı
• Şu köyün delisi kimdi acaba?
Ne taze ölüyü mezar
• Kim açar kapımı bad-ı sabadan gayrı?
Ne de şeytan bir günahı
• Şakaklarıma kar mı yağdı, ne var?
Seni beklediğim kadar.

Görüntü olarak hiçbir olumsuzluk bildiren ifade yer ÜNLEM CÜMLELERİ

almasa da anlam olarak kimse beklemez anlamı çık-
Duygu, düşünce bildiren ifadelerdir.
tığı için biçimce olumlu, anlamca olumsuz bir cümle-
dir. ÖRNEKLER

• Bu sözleri ben sana söyler miyim hiç? • Şimdi yaktım çıranı!

• Şşt, sus bakayım sen!
Cümledeki yargıda olumsuzluk bildiren bir ifade yer • Eyvah, kimse kalmadı benimle!
almadığı için biçimce olumludur ancak söylemem an-
lamı çıktığı için anlamca olumsuzdur.

• Dünya bu kadar meraka, heyecana değer mi?

Cümleden değmez anlamı çıkacağı için biçimce

olumlu, anlamca olumsuzdur.

www.edebiyatveturkce.com
YAPILARINA GÖRE CÜMLELER A. GİRİŞİK BİRLEŞİK CÜMLE

Yan cümlesi fiilimsi ile kurulan cümledir. Fiilimsi sa-

BASİT CÜMLE yısı kadar yan cümle yer alır.

Tek yüklemden oluşan, içeriğinde yan cümle barın-

ÖRNEKLER
dırmayan cümlelerdir.
• Galatasaray’ın kazanması, büyük bir umuttur
ÖRNEKLER Yan cümle
bize.
• Hiçbir zafer, amaç değildir.
• Beni üzdüğünden işleri bir türlü rast gitmiyor.
• Sana her şey fedadır bu memlekette.
Yan cümle
• Galatasaray, başarıdan hiçbir zaman vazgeç-
• Bize yalan söyleyenler, acı çekecektir elbet.
mez.
Yan cümle
Umudun adını sen koyacaksın bu gece.
NOT: Fiilimsiler; MEB, TEOG ve ÖSYM sorularına göre
fiilimsiler yüklemde ana öge dışında yer alırsa da
BİRLEŞİK CÜMLELER
birleşik cümle oluşturabilir. Aşağıda verilen cümleler
Bir yan cümle ile kurulan cümlelerdir. Yan cümleler çıkmış sorulardan alınmıştır ve birleşik cümle olarak
şu yollarla kurulur: kabul görmüştür.
www.edebiyatveturkce.com

1. Fiilimsi ile
• Stebin esas bitkisi, kökleri derine inmiş kurakçıl
2. -se şart eki ile
otlardır.
3. Alıntı cümle ile
4. Ki Bağlacı ile Bu cümlede otlardır, yüklemin ana ögesidir. “Kökleri
derine inmiş” kısmı, yüklemin sıfatıdır. TEOG soru-
YAN CÜMLE NEDİR?
sunda bu cümle birleşik alınmıştır çünkü fiilimsi ana
Türkçede yüklemler temel yargıdır. Bu temel yargı- ögenin dışında kalmıştır.
nın dışında yan yargılar bulunmaktadır. Bunlara yan
• Bihruz Bey yarım yamalak bir öğrenim görmüş
cümle denir. Yan cümleler belirli istisnalar haricinde
bir gençtir.
temel yargıdan önce gelir.
Bu cümle, 93 ÖYS sorusudur. Bu soruya göre yük-
Gören kalp, insanın vazgeçilmezidir.
lem, “yarım yamalak bir öğrenim görmüş bir gençtir.”
Yan cümle Temel cümle
kısmıdır. Yüklemin ana ögesi “gençtir” ifadesidir. Bu
Ben, bu anlattığın şeyleri bir daha duymayacağım. ana ögenin dışında kalan “yarım yamalak bir öğrenim
Yan cümle Temel cümle görmüş” ifadesinde fiilimsi bulunur. ÖSYM bu cüm-
leyi birleşik cümle kabul etmiştir.
Bir daha böyle kötü davranırsa ona acımam.
Yan cümle Temel cümle • Sen kaçan bir ceylansın dağda.
• Ben peşinde düşmüş bir canavarım.
“İstikbal, göklerdedir.” der Atatürk.
Yan cümle Temel cümle Bu iki cümle de ODSGM testlerinde yer almakta
ve yukarıdaki cümlelerle aynı mantıkta birleşik
cümle alınmaktadır.

www.edebiyatveturkce.com
 B. ŞART BİRLEŞİK CÜMLE • Cumhuriyetin sizden fikri hür, vicdanı hür nesil-
ler istediği, hiçbir zaman hatırımızdan çıkmasın.
Yan cümlesi şart ekiyle kurulan cümlelerdir.
Görüldüğü gibi “ki” bağlacının yerini fiilimsi tuttu ve
ÖRNEKLER
yan cümle, temel cümleden önce geldi. Bu nedenle
• Bir millet sanattan ve sanatkârdan mah- ki’li cümle, birleşik cümleye alındı.
Yan cümle
• Gördüm ki beni hiç hatırlamamışsın.
rumsa tam hayata malik olamaz.
Yan cümle
• Bu toprağı terk edersem üzülürüm günlerime.
Yan cümle Bu ifadeyi Türkçeye uygun bir hâle getirdiğimizde
karşımıza çıkan ifade şu olacaktır:
C. İÇ İÇE BİRLEŞİK CÜMLE

Yan cümlesi alıntı cümleyle oluşturulmuş cümleler- • Beni hiç hatırlamadığını gördüm.
dir. Yan cümle

ÖRNEKLER Bazı kaynaklarda “mi”li birleşik cümle ifadesi

• O gün bana “Seni istemiyorum artık.” dedi. de geçmektedir. Bu cümle türü de ki ile aynı

Yan cümle mantıktadır. “mi” zarf-fiil ile benzer anlam

www.edebiyatveturkce.com

• Pazardan satıcılar “Şeker bu karpuzlar.” şek- katınca birleşik cümle oluşturur.

Yan cümle
• Güldü mü cenazeye benzerdi.
linde bağırıyordu.
• Gülünce cenazeye benzerdi.
• “En uzun yola bir adım atarak başlanır.” den-
Yan cümle
miş. SIRALI CÜMLE

En az iki yüklemden oluşmuş ve yüklemleri virgül ya

D. Kİ’Lİ BİRLEŞİK CÜMLE da noktalı virgülle ayrılmış olan cümlelerdir.
Bağlaçla oluşturulan tek birleşik cümledir. Tartışmalı
bir cümle türüdür. Ki’nin bulunduğu cümlelerde Türk- ÖRNEKLER

çenin doğal yapısına aykırı olarak önce temel cümle, • Önce ardına bakıyor, kimse olmayınca da gü-
sonra yan cümle gelmektedir. Türkçeye uygun bir lümsüyordu.
yapıya dönüştürüldüğünde “ki” bağlacının yerini bir • Geldim, gördüm, yendim.
fiilimsi alır. Bu nedenle birleşik cümleye dâhil edil- • Huzur, birçok insanın aradığı şeydir; bulmak is-
miştir. temediği şey değildir.
• Falcao topu aldı, Feghouli’ye bıraktı.
• Hiçbir zaman hatırımızdan çıkmasın ki Cumhu-
Temel cümle NOT: Sıralı cümlelerde öge ortaklı varsa buna bağımlı
riyet; sizden fikri hür, vicdanı hür nesiller is- sıralı cümle, yoksa bağımsız sıralı cümle denir.
Yan cümle
ter. • Her dert, bir gün bitecektir; bir gece unutula-
Özne ZT Yüklem ZT Yüklem
Bu cümle yapısı Türkçeye uygun bir hâle getirildi- caktır.
ğinde şöyle bir sonuç ortaya çıkacaktır:

www.edebiyatveturkce.com
Bu cümlede öge sıralaması altı çizili şekilde veril-
diği gibidir. Bitecektir ve unutulacaktır ifadesinin
ortak ögesi öznedir. Yani bu cümle için “öznesi or-
tak bağımlı sıralı cümle” denebilir.

• Acılar bir bir geçiyor, artık mutluluk bizi bekli-

Özne ZT Yüklem ZT Özne N Yük-
yor.
lem

Bu örnek cümlede de görüldüğü gibi hiçbir öge or-

taklığı bulunmamaktadır. Bu nedenden ötürü bu
cümleye “bağımsız sıralı cümle” olacaktır.

BAĞLI CÜMLE

En az iki yüklemden oluşmuş, yüklemleri bağlaçlarla

bağlanmış cümlelerdir.

ÖRNEKLER

• Ne sen sor ne ben söyleyeyim.

• Hem beni bir daha aramayacağını söylüyor-
sun hem de sürekli arıyorsun.
• İnsanoğlu çok vefasızdır çünkü başka insanlar,
onlar için araçtır.
• Bu konuyu bir daha anlat ya da alacağın
notu şimdiden düşünmeye başla.

NOT: Sıralı cümlelerde olduğu gibi bağlı cümlelerde

de öge ortaklığı söz konusu olursa bu cümlelere
bağımlı bağlı cümle, öge ortaklığı söz konusu ol-
mazsa bağımsız bağlı cümle denir.

UYARI: Eğer bir cümle, iki yüklemden meydana gel-

mişse o cümle içerisinde fiilimsi, şart eki, alıntı
cümle bulunması bir şeyi ifade etmez. Bu cümleler
artık sıralı veya bağlı cümlelerdir.

Kısacası şöyle bir sıralama yapabiliriz:

Basit cümle < Birleşik cümle < Sıralı/ Bağlı cümle

www.edebiyatveturkce.com