Professional Documents
Culture Documents
Səhih Muslim VƏ Şərhi (Birinci Cild) (Əlixan Musayev)
Səhih Muslim VƏ Şərhi (Birinci Cild) (Əlixan Musayev)
Səhih Muslim VƏ Şərhi (Birinci Cild) (Əlixan Musayev)
( - )
|
:
Z [
mam bul-Huseyn
Muslim ibn H ccac ibn Muslim
l-Qu eyri n-Nisaburi
(206-261 h)
b dilind n t rcüm ed n
lixan Musayev
1-ci cild
Redaksiya hey ti
. Z. Musayev
M. N. Qarayev
A. X. Salehli
S. Z. S rb yov
S. Q. Hac
R. M. A ayev
H. N. Mahmudov
G. . Musayeva
Kompüter t rtibat
. Z. Musayev
M. N. Qarayev
E. Q. Rüst mov
übh siz ki, bu t rcüm insan yinin b hr sidir.
Dem k, burada x talar n olmas da labüddür. Odur ki,
öz düz li rini, qeyd v mülahiz rini a dak elektron
ünvana gönd k oxuculara vv lc n t kkürümüzü
bildiririk. Sizin d rli m sl tl riniz bu kitab n g k
rl rind mütl q n al nacaqd r.
Burhan@feqih.com
(DK-519/B 10.08.2010)
$#" !
rh tli v R hmli Allah n ad il !
Müq ddim
Z? > = < ; : 9 8 7 6 5 4[
“Ey iman g tir nl r! Allahdan Ona layiq olan t rzd qorxun v ancaq
müs lman oldu unuz halda ölün!” 1
¨ § ¦ ¥¤ £ ¢ ¡ • ~ } | { z y x w v u[
Z¯®¬ «ª ©
“Ey iman g tir nl r! Allahdan qorxun v do ru söz dan n ki, O,
ll rinizi islah etsin v günahlar ba las n. Kim Allaha v Onun
Elçisin ita t ets , böyük bir u ur qazanar”.3
Bizi müs lman kimi yaradan, düz yola yön ld k hiday t ver n, al m-
rin R bbi, haqq-hesab gününün Hökmdar olan Allaha ükürl r v h md-
nalar olsun!
Müs lmanlar n öz dinl rin qay sevindirici hal olmaqla yana çox
ciddi v m suliyy tlidir. slam dinin elmi c td n yiy nm k m hz onun
sl qaynaqlar ndan olan Qurani K rim v Sünn ni (Muh mm d pey mb rin
dedikl ri, ll ri v t sdiq etdikl ri) tam t fsilat il öyr nildikd mümkün-
dür. Dini bilgil rd n m hrum olmu bir n sild n sonra indi bu elm nail ol-
maq üçün göz l fürs t yaranm v son zamanlar Qurani K rimin m naca
rcüm si, S hih Buxari v slam dinin aid dig r elmi kitablar buna sübut-
dur. Bel oldu u halda, y ni slam n t lini oldu u kimi öyr nm kl mü-
lman qarda lar z bütün batil inanclardan, t hlük li yollardan, bid tl r-
n (din lav olunmu yenilikl rd n), t friq rd n, c hal td n qorunmu
olur. Sünn nin sas Muh mm d pey mb rin h disl ri, xüsus n d s -
hih h disl ri t kil edir. S hih h disl rin toplusu sah sind “S hih Muslim”
kitab xüsusi miyy t k sb ed k, d rli v fundamental say lan n ön mli
yerl rd n birini tutur. Bu kitabda toplanm s hih h disl r slam n t li
say lan – Muh mm d pey mb ita tin hans qaydada v h mçinin va-
cibliyini bizl göst rir. Allah n Kitab Qurani K rimd n sonra yer üz rind
n s hih v etibarl kitablar “S hih Buxari” v “S hih Muslim” say lmaqdad r.
Allah Qurani K rimd möminl v bütün insanlara daima d lill sas-
lanma mr edir:
çox layiqdir, yoxsa özün do ru yol göst rilm yinc onu tapa bilm n
s? Siz n olub? Nec mühakim edirsiniz?”1
mçinin buyurur:
ZU T S R Q P O N M L K J I H[
“M r öz R bbind n hy edilmi ayd n d lil istinad ed n kims pis
li özün göz l göst ril n v öz n fsl rin uyan kims r kimi ola bil r-
mi?!”2
nsanl n dünya v Axir t h yat üçün laz m olan n vacib d lill r Allah
lam olan Qurani K rim v pey mb rin s hih h disl ridir. lk dövrl rd
olan müs lmanlar yekdillikl Pey mb rin sünn sini islam ri tinin bü-
tün sah rind Qurandan sonra ikinci olaraq tan v q bul etmi r. On-
lar sünn ni ist r etiqadi, ist r li, xlaqi v dig r m rd özl rin ör-
k tutmu lar. R y, ictihad v ya müqayis il sünn qar ç xma v ona
müxalif olma is haram hesab etmi r. mam afii "Risal " kitab nda bu
bar demi dir: "H dis olan yerd müqayis etm k olmaz", "H dis olan
yerd n riyy batildir", "Quran v sünn olan yerd ictihad edilm z" v
sair ni indiki möt r aliml r d qeyd edirl r. Pey mb r yaln z Allahdan
nazil olan ay ri insanlara çatd rmaqla kifay tl nmirdi. O, h mçinin bu ay -
ri izah edir v onlar özünd t tbiq ed k bizl nümun olmu dur. Bu
bd n d Pey mb r canl Quran adland lm r. Onu da qeyd etm k
laz md r ki, Pey mb rin sözl ri öz n fsi il deyil, yaln z Allahdand r. Bu
xüsusda Uca Allah Qurani K rimd buyurur:
Z 5 4 3 2 1 0 / . - , +[
biin , tabiin d onlardan sonra g nl t bli etmi r. Bel likl d güv ni-
n aliml r onu n sild n-n sill , sird n- sirl ötürmü r.
Pey mb r demi dir: “ M nim sözümü e idib zb rl nin, sonra e it-
diyi kimi l ed nin Allah üzünü a etsin!”
Abu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “ slam (dini) q rib
olaraq ba lam v yen ba lan cda oldu u kimi q ribliy qay dacaqd r. (O
dövrd ya ayacaq) q ribl rin xo hal na!” Pey mb rd n soru dular: “Ya
Rasulullah! Bu q ribl r kiml rdir?” Pey mb r dedi:” M nd n sonra m nim
sünn mi ya adanlar v onu Allah n qullar na öyr nl rdir”.
Dig r bir h disd Pey mb r buyurmu dur: “Ümm timd n h r k s C n-
daxil olacaq. Yaln z (bundan) imtina ed n kims rd n ba qa.” (S hab -
r t ccübl ) soru dular: “Ya R sulullah, kim imtina ed k?!” Pey mb r
buyurdu: “M ita t ed n kims C nn gir r, m asi olan kims is
imtina etmi olar” . 1
6 5 4 3 2 1 0 / . - , + * ) ( '& % $ # " ! [
Z > = < ; : 9 87
“Biz s Öz mrimizd n olan Ruhu (Quran ) v hy etdik. S n kitab n -
dir, iman n dir bilmirdin. Lakin Biz onu, qullar zdan ist diyimizi do ru
yola yön ltm k üçün, bir nur etdik. H qiq n, s n onlar do ru yola yö-
ldirs n”1.
Biz pey mb rin q rarlar öz q rarlar zdan üstün tutmal , onu bütün
rimizd özümüz nümun q bul etm li, özümüzü ona t slim etm liyik.
Bu xüsusda Uca Allah buyurur:
¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬[
ZÁ À ¿
“Xeyr! S nin R bbin and olsun ki, onlar öz aralar nda ba ver n ç ki -
rd s ni hakim hesab etm yinc , sonra da verdiyin hökml gör özl -
rind bir s nt duymadan tam t slim olmay nca iman g tirmi olmazlar”2.
“Allah v Onun Elçisi bir i hökm verdiyi zaman heç bir mömin ki i v
mömin qad n öz i rind ist dikl ri q rar ver bilm zl r. Allaha v Onun
Elçisin asi olan k s, lb tt ki, aç q-ayd n az nl a dü mü dür”3.
üçün? Çünki Uca Allah Pey mb ri bizim üçün Allaha yax nla maq
ibad t etm k üçün nümun etmi dir. Allah buyurur:
Z Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä ÃÂ Á[
¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ «[
Z» º
“H qiq n, Biz s ni ahid, müjd çi v x rdarl q ed n elçi kimi gön-
rmi ik. Biz bel etdik ki, siz Allaha v Onun Elçisin iman g tir siniz,
ona köm k ed siniz, onun hörm tini saxlayas z v gec -gündüz Allah
rifl siniz”2.
Biz bir ey haqq nda ixtilaf ed k müxt lif fikirl rd olsaq, bu bar
hökm verm k üçün Pey mb müraci t etm liyik.
Bu xüsusda Uca Allah buyurur:
Û Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç[
Z å ä ã â á àß Þ Ý Ü
Z M L K J IH G F E D C B A @ ? > [
“De: “ r siz Allah sevirsinizs , m nim ard mca g lin ki, Allah da sizi
sevsin v günahlar ba las n. Allah Ba layand r, R hmlidir”2.
Ey müs lman b nd ! S nin Allaha olan m bb tin Pey mb rin sözl -
rin v ll rin ba nd si il ölçülür. O is Allaha ham dan çox
ibad t ed n, Allahdan n çox qorxan, Allah n yax tan yan insand r. C n-
ged n yol onun yoludur. Allah Öz elçisinin r yoluna uy un g lm n
heç bir li q bul etm z. Bu xüsusda Allah buyurur:
l k j i h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X[
Z• ~ } | {z y xw v u t s r q p on m
“Allah n Öz Pey mb rin k ndl rin halisind n verdiyi q nim tl r
Allaha, Pey mb , qohum- qr baya, yetiml , yoxsullara v müsafirl
xsus edilmi dir ki, o, aran zdak z nginl rin var-dövl ti olub qalmas n.
Pey mb r siz n verirs , onu götürün, n yi d qada an edirs , ondan ç -
kinin. Allahdan qorxun. H qiq n, Allah idd tli c za ver ndir”3.
\[ Z Y X W V U TS R Q P O N M L[
Zi h g f e d c b a ` _ ^ ]
: (...)- [ ]
...:
lixan Musayev
02.07.2010
XIV mam Muslimin t rcümeyi-hal
Ad v kuny si1:
mam, müh ddis bul-Huseyn Muslim ibn H ccac ibn Muslim ibn V rd
ibn Ku az l-Qu eyri n-Nisaburi.2
M nsubiyy ti:
mam Muslim Nisaburda yet rinc elm öyr ndikd n sonra biliyini art r-
maq v h disl ri toplamaq m qs dil Hicaz, Misir, Suriya, raq v dig r
ml tl s yah t etmi v a da qeyd etdiyimiz aliml rd n elm alm r:
Kuny : ismin vv lin “ bu (ata)”, yaxud “ummu (ana)”, yaxud “ibn (o ul)”, yaxud da
1
Huffaz”, 2/588; “T hzib t-T hzib”, 10/126; “T hzib l-K mal”, 27/499; “T qrib t-T hzib”,
2/245; “Siy r lam n-Nub ”, 12/557; “T qatul-Huffaz”, 260; “V yatul- yan”, 2/91; “ l-
Vafi bil-V yat”, 5/194.
3 “ l-Lubab fi T hzib l- nsab”, 3/37-38.
Xorasanda - Y hya ibn Y hya, shaq ibn Rahuy , Quteyb ibn S id v di-
rl ri. Reyd - Muh mm d ibn Y hya, bu ssan v ba qalar . Ba dadda -
hm d ibn H nb l, B sr - Abdullah ibn M sl l-Q bi, Kuf -
fs ibn iyas v dig rl ri. M din - smail ibn bu Uveys, M kk -
id ibn M nsur, bu Musab v ba qalar . Misird - Amr ibn S vad, H rm -
tu ibn Y hya v dig rl ri.1
Ustadlar :
Muslimin elm öyr ndiyi aliml rin say iki yüzd n çoxdur. Onlardan n
tan nm lar is bunlard r:
Abdullah ibn M sl l-Q bi;
Abdullah ibn Abdur-R hman d-Darimi;
Abdullah ibn Muh mm d z-Zuhri;
Abdullah ibn Muh mm d ibn sma;
Abdur-R hman ibn S llam l-Cum hi;
Amr ibn H fs ibn iyas;
Amr ibn Muh mm d n-Naqid;
Amr ibn S vad l-Amiri;
Amr ibn Zurara n-Nisaburi;
bu Asim hm d ibn vvas;
bu B kr ibn bu eyb ;
bu Xeys Zuheyr ibn H rb;
bu Kureyb Muh mm d ibn l- la ibn Kueryb;
bu Qudam s-S rx si;
bu r-R bi z-Z hrani;
bu Musab z-Zuhri;
bu Zur r-Razi;
hm d ibn Abdur-R hman ibn V hb l-Misri;
hm d ibn H nb l;
hm d ibn sa t-Tust ri;
Bir çox rl rind imam Muslim, Buxarinin elmind n istifad etdiyini eti-
raf etmi v h dis elmind onun b nz ri olmad söyl mi dir. H rç nd Mus-
limin “S hih” rind Buxarid n heç bir h dis r vay t edilm mi dir, lakin
onun ba qa kitablar nda Buxarinin neç -neç r vay tl ri n ql edilmi dir.
mam Buxari Nisabur rin g ldikd , bu Hatim v bu Zur tez-
tez onun yan na g r v ondan h dis elmini öyr rdil r. H min vaxt imam
Muslim h onun yan na gedib-g lmirdi.3 Lakin sonralar Muslim müt -
madi olaraq onun m clisl rind i tirak etmi , ondan heç ayr lmam v
onun elmind n b hr nmi dir.4 Muslim h mi Buxarini müdafi etmi , onu
pisl nl rin cavab vermi , h tta ona qar edil n haqs zl gördükd ,
öz ustad Muh mm d ibn Y hya z-Zuhlini t rk etmi dir.
mfikir idi. o yer g lib çatd ki, bir gün Zuhli öz m clisind ki adamlara de-
di: “Kim Quran n l fzi xüsusunda Buxarinin fikrini d st kl yir v onun sözü-
nü t sdiql yirs , qoy bizim m clisimiz ayaq basmas n”. Bunu e id nd Mus-
lim d rhal aya a qalxd v ham n gözü önünd m clisi t rk edib evin get-
di. Evin çatan kimi, vaxt il Zuhlid n e idib yazd h disl rin m cmu sini
bir yer toplad , sonra da bir hambal ça b o kitablar onun kür yin ll di
onu Zuhlinin yan na gönd ri. Bel likl , Muslim Zuhlini h mi lik t rk etdi
bir daha onun m clisin getm di. mam Muslim n “S hih” rind , n
ba qa rl rind ondan h dis r vay t etm mi dir.3
tib l-Ba dadi demi dir: “Muslim (h dis elmind ) Buxarinin yolunu
tutub getmi , onun elmini gözd n keçirmi v (bu sah ) add mbaadd m
onu izl mi dir”.
d-Daraqutni demi dir: “ r Buxari olmasayd , Muslim d olmazd ”.
hm d H mdun l-Q ssar demi dir: “M n Muslim ibn H ccac n Buxa-
rinin yan na g lib onun aln ndan öpdüyünü v ona: “Qoy s nin ayaqlar n-
dan öpüm, ey ustadlar ustad , müh ddisl r müh ddisi, h dis ill tl rinin
bibi!” söyl diyini e itdim”.4
Bir d Muslim Nisaburda, Buxarinin m clisind ik n bir n r H ccac
ibn Muh mm istinad ed k: “ bn Cureyc, Musa ibn Uqb n, o da Suheyl
ibn Salehd n, o da atas ndan, o da bu Hureyr n bel r vay t etmi dir ki:
“Bir adam dedi-qodu m clisind n qalxd zaman “Subhan llahumm v
1 Burada Quran t ffüz ed n kims nin t ffüz etdiyinin m xluq olmas n rd tutulur.
Bel ki, imam l-Buxari “X lqu fal l- bad” adl kitab t lif etmi v h min kitabda Quran oxu-
yan adam n a ndan ç xan k lm rin v s sin m xluq oldu unu söyl mi dir.
2 “Siy r lam n-Nub ”, 12/566; “T zkiratul-Huffaz”, 2/589; “Tarix Ba dad”, 13/101.
3 “ l-Biday v n-Nihay ”, 11/34; “Tarix Ba dad”, 13/103.
bih mdik , du n l ilah ill nt, st firuk v tubu ileyk1”– des , bu,
onun üçün h min m clisin k ffar si olar” h disini dan v bunun (n d -
möt r olub-olmad ) haqda Buxarid n soru du. Bu vaxt Muslim m -
müdaxil edib dedi: “Dünyada bundan möt r isnad ola bil rmi: bn
Cureyc, Musa ibn Uqb n, o da Suheyl ibn bu Salehd n r vay t etmi dir.
Heç bu cür möt r isnadla r vay t edilmi h dis görmüs nmi?!” Muh mm d
ibn smail l-Buxari is ona bel cavab verdi: “Düzdür, (isnad ndak ravil r eti-
barl ravil rdir), lakin h disin ill ti2 vard r”. Bunu e id nd Muslim h yacan
içind dedi: “L ilah ill llah! Söyl gör k, bu h disin ill ti n dir?” Buxari,
Muslim bu h disin dig r isnadlar zikr etdi, sonra da ona: “Allah n örtü-
lü saxlad s n d örtülü saxla. Bu, camaat n H ccac ibn Muh mm dd n,
onun da bn Cureycd n r vay t etdiyi m hur h disdir” – dedi v h min r -
vay tin ill tini b yan etm kd n boyun qaç rtd . Lakin Muslim israr etdi,
onun ba ndan öpdü v ondan h disin ill tini ona b yan etm sini xahi etdi.
Buxari onun olduqca israr etdiyini gör nd dedi: “El is yaz: biz Musa ibn
smail x r vermi dir; biz Vuheyb x r vermi dir; biz Musa ibn Uqb
r vermi dir; o da Avn ibn Abdullahdan r vay t etmi dir ki, Pey mb r
bel buyurmu dur:..” Bunu e id nd Muslim heyr g ldi v Buxarini m dh
edib dedi: “S ancaq pax l adam nifr t ed bil r. M n is , bu dünyada s -
nin misli-b rab rin olmad na had t verir m”.3
1 bc si:
T ri:
Muslimd n h dis öyr nmi v bu h disl ri r vay t etmi bir çox ravil r
vard r ki, onlardan n tan nm lar bunlard r:
Abdullah ibn Muh mm d rqi;
Abdullah ibn Y hya s-S rx si;
Abdur-R hman ibn bu Hatim r-Razi;
bu Abbas Muh mm d ibn shaq ibn Sirac;
bu Amr hm d ibn Mubar k l-Must mli;
bu B kr Muh mm d ibn shaq ibn Xuzeym ;
bu B kr Muh mm d ibn N dr l-Carudi;
bu van Y qub ibn shaq l- sf raini;
bu Hamid hm d ibn H mdun l-Am i;
bu Hamid hm d ibn Muh mm d rqi;
hm d ibn S l-Hafiz;
li ibn Huseyn ibn H rb;
li ibn smail s-S ffar;
Hatim ibn hm d l-Kindi;
Huseyn ibn Muh mm d ibn Ziyad l-Qubbani;
brahim ibn bu Talib;
brahim ibn shaq s-Seyr fi;
brahim ibn Muh mm d ibn Sufyan l-F qih;
kki ibn Abdan t-T mimi;
Muh mm d ibn shaq s-S fi s-S rrac;
Muh mm d ibn Abd ibn Humeyd;
Muh mm d ibn Abdul-V hhab l-F rra;
Muh mm d ibn M xl d l- ttar;
Musa ibn Harun;
sr ibn hm d l-Hafiz;
Saleh ibn Muh mm d l-Ba dadi;
id ibn Amr l-B rz i;1
hya ibn S id;
B rz v ya B rd , Az rbaycan n
1 rl rind n biridir. (“Siy r lam n-Nub ”, 14/77;
“T zkiratul-Huffaz”, 742; “ l- nsab”, 1/315; “T drib r-Ravi”, 1/238; “Moc m l-Buldan”, 1/379).
XXI
Muslimin aliml r aras nda m qam v aliml rin onu t rif etm si:
Aliml r Muslimin hörm tli xsiyy t v möht m imam, habel h dis el-
mind yüks k bacar q v ali m qam sahibi olmas nda ittifaq etmi r. G lin
onlar n Muslim ibn H ccac haqq nda dedikl rin n r salaq:
Hakim demi dir: “M n bu Abdur-R hman s-Silminin bel dediyini e it-
dim: “M n yarl -yara ql v göz l görk mli bir eyx gördüm. ynind gözox-
ayan bir bürünc k var idi, mmam sinin ucunu da çiyinl ri aras na salm .
(M scidd kil r): “Bu, Muslimdir”– dedil r. El bu vaxt mirin adamlar qaba-
a keçib: “Möminl rin miri, Muslim ibn H ccac n müs lmanlara imaml q
etm sini buyurur”– dedil r. Bel likl , Muslim qaba a keçib t kbir g tirdi
camaata namaz q ld rd ”.4
bu Qurey demi dir: “M n Muh mm d ibn B ar n bel dediyini e it-
mi m: “Dünyada dörd hafiz vard r: “Reyd – bu Zur , Nisaburda – Muslim,
rq ndd – Abdullah d-Darimi v Buxarada – Muh mm d ibn smail”.5
V fat :
mam Muslim hicr tin 261-ci ilind R b ay n 24-ü bazar günü v fat
etmi v bazar ert si ay n 25-i Nisaburda d fn edilmi dir.6
1 “Tarix Ba dad”, 13/101; “T zkiratul-Huffaz”, 2/589; “T hzib l- sma v l-Lu at”, 2/91;
5 “ l- r”, 2/29.
6 “Siy r lam n-Nub ”, 12/580.
7 “ l-Minhac”, 1/123-128.
8 “T zkiratul-Huffaz”, 2/590.
XXIII
Muslimin yazd rl r:
1 “K f z-Zunun”, 1/555.
2 “Brokelman”, 1/356; 2/34; 2/73.
XXVI mam Muslimin t rcümeyi-hal
l-C m'u beyn Rical s-S hiheyn” Muh mm d ibn Tahir ibn li l-Qey-
rani (h. 507);
l-Mulim bi sami uyuxi l-Buxari v Muslim” Muh mm d ibn smail
ibn X lfun (h. 636);
“T smiy tu Rical S hih Muslim ll zin inf bihim anil-Buxari”
Muh mm d ibn hm d z-Z bi (h. 748);
“Rical l-Buxari v Muslim” hm d ibn hm d ibn Musa l-H kari (h. 763);
r-Riyad l-Must tab fi Cuml ti m n r va fi S hiheyn min s-S hab ”
hya ibn bu B kr l-Amiri (h. 893);
“Qurratul-Ayn fi D bti smai Ricalis-S hiheyn” Abdul- ni ibn hm d
l-B hrani (h. 1174). 1
Must xr cl r:3
Must xr c adlanan kitab n mü llifi möt r h dis kitablar ndan birini gö-
türüb içind ki h disl ri mü llifin t rtibini, m tinl rin ard ll v isnadla-
göst k özün aid olan dig r isnadlarla kitab sahibinin h disl rini
xric edir. H min s
4 dd onun isnadlar il kitab sahibinin – eyxind n s -
hab q r – isnaddak ravil rin biri il birl ir. Bel likl d , h min must x-
ric, kitab sahibinin ad zikr etm n h disi onun eyxind n v ya isnaddak
daha ali ravil rd n birba a r vay t etmi , h disin s dl rini art rm v onun
hurlu unu bir daha sübuta yetirmi olur.
Buxari v Muslimin “S hih” rl ri üz rin “must xr c” yazan müh d-
disl g linc , onlar üç qrupa bölm k olar:
Must dr kl r:
1 “T crid”, 1/221-226.
2 “T crid”, 1/252-253.
XXX mam Muslimin t rcümeyi-hal
n möt r h disl r:
Aliml rin yekdil q rar na gör n möt r h disl r, mut vatir3 isnadla
vay t edilmi h disl rdir. Bundan sonra is h disl r möt rlik etibar bax -
ndan a dak d bölünürl r:
– Buxari v Muslimin, üz rind ittifaq etdiyi h disl r;
– Yaln z Buxarinin r vay t etdiyi h disl r;
– Yaln z Muslimin r vay t etdiyi h disl r;
– Buxari v Muslimin “S hih” rl rind olmayan, lakin onlar n rtl rin
uy un g n h disl r;
– Yaln z Buxarinin rtl rin uy un g n h disl r;
– Yaln z Muslimin rtl rin uy un g n h disl r;
– Buxari v Muslimin r vay t etm diyi, habel onlar n rtl rin uy un
lm n, dig r müh ddisl rin r vay t etdiyi s hih h disl r.4
1 Lü td x st lik, nöqsan, qüsur, z iflik, eyib v s. m nalar ifad edir. stilahi m nada is
– bu, h disin möt r olmas nda naqislik g tir n gizlin, anla lmaz s bdir. (“Moc m
l-V sit”, s h. 623; “T drib r-Ravi”, 1/245-225; “T ysir l-Must h l-H dis”, s h. 99-101).
2 Qeyd ed k ki, imam Buxari bu rtl daha bir rt d lav etmi dir. Bu da ravil rin
bir srd ya am olmas na r n, onlar n r vay t etdiyi h disi bir-birind n e itm sinin va-
cib olmas r.
3 Bu, yalan dan acaqlar t vvür olunmayan, isnad n vv lind n ax nad k bir toplu-
mun dig rind n r vay t etdiyi h disdir.
Mut vatir h disin rtl ri a dak lard r:
– isnad ndak ravil rin say n kifay t q r çox olmas ;
– ravil rin yalan üz rind ittifaq etm sinin qeyri-mümkünlüyü;
– isnad n h r t sind olan ravil rin say n kifay t q r çox olmas ;
– isnad n Pey mb q r yüks lm si (“ htimam l-Muh ddisin”, 1/141-142).
4 “Muq ddim tu bn s-S lah”, s h. 11-12.
$#" !
.
- -
- -
-
- - -
- - -
-
:
.
- -
- -
2
Muslimin müq ddim si
.
.
:
. .
- .
-
.
.
-
.
.
. :
Z [:
.
3
. .
.
:
.
-
-
-
.
.
- -
4
Muslimin müq ddim si
. -
-( )
- -
-
.
[ :
Z
Z [ :
Z [ :
. -
.
)) :
.((
: : [ ]
: - :
. :
5
-( )
: : ( )- [ ]
- : :
.(( )) : : -
: ( )- [ ]
)) : :
.((
: ( )- [ ]
.(( )) : :
: : : ( )- [ ]
)) : : - - :
.((
: : [ ]
.(( )) :
-( )
: : : ( )- [ ]
: :
.(( )) :
: : [ ]
.
: : [ ]
. :- -
: : [ ]
. :
6
Muslimin müq ddim si
: : [ ]
. :
: : [ ]
.
: : [ ]
: :
: :
.
: : [ ]
:
.
-( )
: ( )- [ ]
: :
)) :
.((
: ( )- [ ]
: :
)) : :
.((
: : [ ]
: :
. :
7
: : [ ]
. :
: - [ ]
- - :
. : :
:
.
: : [ ]
. :
[ ]
: :
! :
: : .
-
.
: : [ ]
: - :
. ! : -
: : [ ]
. - - -
: : [ ]
! : - - :
.
8
Muslimin müq ddim si
: : : [ ]
. - -
-( )
: : : [ ]
: :
.
: [ ]
: :
.
: : [ ]
. : : :
: : [ ]
: :
.
: [ ]
. :
: [ ]
: : :
.
: : - - [ ]
. :
9
: : : :
.
: :
(( )) : !
: : : ! : :
! : : : : : :
.
: : :
.
: : [ ]
: :
!
: :
. :
: [ ] : [ ]
! :
- -
- ! :
. -
: : [ ]
:
.
: : [ ]
. :
10
Muslimin müq ddim si
. : :
. : : : [ ]
. : - - [ ]
: : :
: . : :
. :
: : : :
.
: [ ]
. . :
: [ ]
. :
: :
.
. : :
: : [ ]
:
.
- : :[ ]
: : -
: :
. :
: : [ ]
: (( ))
.
11
: :
:
.
: : [ ]
.
: : [ ]
.
: : [ ]
. :
: : : [ ]
. :
: : [ ]
:- - :
.
- - : [ ]
.
: : [ ]
. : - :- - :
: : [ ]
. : :
: : : [ ]
:
.
: : [ ]
.
12
Muslimin müq ddim si
: : : [ ]
.
: : : [ ]
:
. :
: : [ ]
. : :
: : : [ ]
: . :
. :
: [ ]
. : :
: : : [ ]
Z [ :
: :[ ] . : :
- - :
.[ ] :
: : : [ ]
. :
: : :[ ]
. :
: : [ ]
. : :
13
: : : : [ ]
. [ ]
: : : [ ]
:
. :
: : : [ ]
: :
.
: : : [ ]
: :
!
.
: [ ]
.
: . : [ ]
: :
. :
: : : [ ]
: (( )) : :
!
: : [ ]
: . ! :
: .
14
Muslimin müq ddim si
: : ! : - - :
.
: : [ ]
: : :
. :
: : : [ ]
:
: : : : [ ]
.
: : [ ]
. . :
: : [ ]
. : :
: : : : [ ]
: : :
: : - -
:
: . : :
. : . :
: : [ ]
:- -
.
15
. :
: : [ ]
: :
: :
: . : :
.
. . : . :
: : - : [ ]
: - - : : -
. :
- : :[ ]
! :-
: : : [ ]
.
: : [ ]
.
:
.
: : [ ]
:
.
: : : [ ]
.
16
Muslimin müq ddim si
: : [ ]
. : :
- : [ ]
: : : -
: [ ]
: . : : :
. :
: : [ ]
. :
. : :
. : . :
. : : :
: : : [ ]
.
: : [ ]
:
.
: : : [ ]
. :
: : [ ]
. :
: : [ ]
. :
17
: [ ]
: : :
.
: [ ]
:
: : :[ ] .
. :
- - :
! :
.
18
Muslimin müq ddim si
. -
-
- -
.
-( )
- -
-
. -
:
:
.
19
: :[ ]
-
-
[ ]
.
:
(( )) (( )) :- -
. [ ]
.
.
. :[ - -]
. :
20
Muslimin müq ddim si
. :[ ]
.
. :
[ ] :
. :
:
.
.
. .
.
.
.
- -
.
21
.
-
-
.
. . :
.
.
.
.
. - -
- -
.
. .
.
.
.
.
.
22
Muslimin müq ddim si
.
.
23
olmas istisnad r. 1 Çünki h disd (zikr edilm sin ) lüzum olan ziyad bir
na tam bir h disi z ed r. Odur ki, m tnind v sf etdiyimiz ziyad r
mövcud olan h disin t krarlanmas , yaxud mümküns , müxt r oldu u üçün
bu m nan h disin m tnind n ay lmas labüddür. Lakin b n onu m tn-
n ay rmaq ç tin olur. Bel oldu u t qdird h disi oldu u kimi t krar etm k
daha salamat yoldur. Ehtiyac z olmad halda bütövlükl t krar edilm si-
lüzum görm diyimiz h dis g linc , in aAllah bunu t krar zikr etm
meyil göst rm yik.
Birinci qism g linc , biz burada dig r h disl nisb td eyib v nöqsan-
lardan daha salamat v daha uzaq olan h disl ri t qdim etm k niyy tind yik.
O h disl ri ki, onlar n ql ed nl r h dis elmind do ru-düzgün yol tutan,
ql etdikl ri x rl ri öyr nib mühafiz ed n, r vay tl ri aras nda böyük
ziddiyy t v s rs ml olmayan kims rdir. Bel ki, bu qüsurlar bir çox
müh ddisl rin 2 rl rind öz ksini tapm v onlar n r vay t etdikl ri h -
disl rd üz ç xm r.
Biz bu, n salamat sinifd n olan insanlar n h disl rini zikr etdiyimiz zaman
onlar n ard ndan isnadlar nda güclü hafiz v mük mm llikl v sf edilm mi
zi kims r olan h disl ri g tiririk. Bu ravil r v sf etdiyimiz xüsusiyy tl rd
birincil rd n n q ra s viyy olsalar da, yen örtülülük, do ruluq v
elm öyr nib-öyr tm k, lb tt ki, onlara da amil edilir. Bunlar rl ri da yan
x rl ri n ql ed n ta ibn Saib, Yezid ibn bu Ziyad, Leys ibn bu Su-
leym v b nz rl ri kimi kims rdir. Onlar h r n q r elm hli yan nda v sf
etdiyimiz elm v safl q il tan nsalar da, r vay t xüsusunda, zikr etdiyimiz mü-
mm l v do ru-düzgün yol tutmu dig r h mkarlar , m qam v m ns b ba-
ndan onlardan üstün say rlar. Çünki bu, mük mm llik v düzgün yol
tutmaq, elm hli yan nda uca bir m qam v yüks k bir xisl tdir.
r görmürs n ki, adlar ç kdiyimiz bu üç ki ini – ta, Yezid v Ley-
si, h disd ki mük mm llik v düzgünlük xüsusunda, M nsur ibn Mot mir,
Süleyman l-Am v smail ibn bu Xalid il müqayis etdiyin zaman
bunlar n onlardan seçildiyini v onlara b nz diyini görürs n. M nsurun,
Am in v smailin çox güclü hafiz si oldu una v h dis elmini mük mm l
bilm rin h dis aliml rinin heç bir übh si qalmam r. Halbuki onlar bu
sif tl ri taya, Yezid v Leys aid etm mi r.
(Yen ) bu xüsusda h mkarlar aras nda müqayis etdiyin zaman (görürs n
ki,) bn Aun v yyub s-Sixtiyani, H n v bn Sirinin dostlar oldu u kimi,
Auf ibn bu C ml v s l-Humrani d H n v ibn Sirinin dostlar r.
t f zil tin kamilliyi v n ql etm nin do rulu u m sind o ikisi il bu
ikisi aras ndak f rq böyükdür. H rç nd Auf v s elm hli yan nda do ru-
luq v man t sif tl rind n uzaq deyildir, lakin elm hlinin fikrin gör onla-
n m qam v sf etdiyimiz d dir.
Bu xsiyy tl rin adlar misal ç km kd m qs dimiz onlar n sad ola-
raq h disin isnad ndak ravil rin rütb sini t yin etm k xüsusunda aliml rin
üslubu özl rin gizli qalan kims (bunlar anlad qdan sonra) qay b ara -
rmalar na bir lam t olmas üçündür. Odur ki, m qam yüks k olan bir
kims öz d sind n a göst rilm li, elmd d si a olan kims
öz rütb sind n yüks k tutulmamal r.1 Bu elmd h r bir haqq sahibin öz
haqq verilm li v o, öz d sin münasib görülm lidir.
1mam Muslimin bu sözü aliml r aras nda ixtilafa s b olmu dur. B zil ri onun kitabda-
h disl ri t rtib etm mi n vv l buna riay t etdiyini, b zil ri d kitab n b zi f sill rind
bunun mövcud oldu unu söyl mi r.
29
Allah s ni (haqqa) qovu dursun, bil n ki, r vay tl rin s hihl rini z ifl -
rind n, habel x rl ri n ql ed nl rin etibarl olanlar ittiham edil nl rin-
n ay rd etm yi bacaran h r k vacib olan (odur ki):
– bu r vay tl rd n m xr cl rinin1 s hihliyini bildiyi (h disl rd n), habel
hafiz sinin sa laml na b d oldu u ravil rin (h disl rind n) ba qas r -
vay t etm li;
– h mçinin ittiham edil n v (din ) müxalif olan bid tçil rin2 r vay tl rini
ql etm kd n ç kinm lidir.
Söyl diyimiz bu m d lil – buna müxalif olanlara r dd cavab ol-
sun dey – zikri ulu olan Allah n bu sözüdür:
“Ey iman g tir nl r! r bir fasiq siz bir x r g tirs , onun do rulu-
unu ara n, yoxsa bilm n bir qövm pislik ed r, sonra da bunun pe -
manç ç rsiniz”.3
“... ahidliyind n raz oldu unuz ahidl rd n ahid tutun...”4
“Aran zdan iki dal tli ahid ça n...”5
Zikr etdiyimiz bu ay r fasiq adam n g tirdiyi x rin qüvv minm -
diyin v qeyri-m qbul say ld na, habel dal tli olmayan kims rin ahid-
liyinin r dd edildiyin d lal t edir.
ri n ql etm k b zi hallarda ahidlik m nas ndan f rql ns d , bunlar
lal t etdikl ri m nalar n çoxunda eyni m nan verir. Elm hli yan nda fa-
siqin g tirdiyi x r qeyri-m qbul say ld kimi, ahidliyi d ham n yan n-
da qeyri-möt r say r. Fasiqin g tirdiyi x rin r dd edilm sin Quran d -
lal t etdiyi kimi, münk r x rin r dd edilm sin d Sünn d lal t edir. Bu,
1 Burada bc qeyd edilmi « » (h) h rfi bir isnaddan ba qa isnada keçm ni bildirir. Bu-
na da bc « » (y ni ötürücü ha) deyilir.
31
1 Y ni bu eytanlar Qurana aidiyy ti olmayan eyl r dan acaq v avam adamlar aldat-
maq üçün bunun Qurandan oldu unu iddia ed kl r.
2 H rfi t rcüm “s b” – ç tin, a r, t rs, inadkar, “z lul” is – dinc, sakit, boyun n,
söz baxan, müti dem kdir. bl r t rs d “s b”, dinc olan na is “z lul” dey rdil r. La-
kin bn Abbas burada ba qa eyi n rd tutmu dur. O dem k ist mi dir ki, insanlar e itdik-
ri – ist r m dh edil n, ist rs d m mm t olunan – h r bir eyi dan ma a ba lam lar.
3 nsanlardan yaln z bildiyimiz eyl ri q bul etm ba lad q.
33
[21] ........ Mücahid r vay t edir ki, Bu eyr l- vi, bn Abbas n yan na
lib: “R sulullah demi dir ki.... R sulullah buyurmu dur ki....”– dey
dis dan ma a ba lad . bn Abbas is onun dan qlar na qulaq asm r v
buna m l qoymurdu. Onda Bu eyr ona: “Ey Abbas o lu! Görür m, s n m -
nim dan qlar ma miyy t vermirs n?! M n s R sulullahdan h dis
dan ram, s n is dinl mirs n”. bn Abbas (ona) bel cavab verdi: “Biz (el
bir dövrd ya ay rd q ki,) o vaxt bir kims nin: “R sulullah bel buyurmu -
dur...”– dediyini e itdikd gözl rimiz ona dikil r v biz d rhal ona qulaq ve-
rdik. El ki insanlar s b v z lul minm ba lad lar, art q onlardan bildi-
yimizd n ba qa heç n q bul etm dik”.
[22] ........ bn bu Muleyk demi dir: “M n ibn Abbasa m ktub yaz b on-
dan m m ktubla (öyüd-n sih t) verm yini xahi etdim. O, b zi eyl ri
nd n gizl dirdi, yazm rd . (Bir d o, bir m clisd m nim haqq mda): “O,
sih t ver n o uldur. M n b zi eyl ri onun üçün seçib yaz ram, (bir çox
eyl ri d ) ondan gizl dir m”– dedi.
bn Abbas “Qadau- li”ni1 g tizdirdi v bundan (m nim üçün) bir çox
eyl ri yazma a ba lad . F t b zi eyl rin üstünd n keç rk n: “Vallahi ki,
li bununla hökm etm mi dir. Bununla ancaq sapm adam hökm ver bi-
r”– deyirdi.
[23] ........ Tavus demi dir: “ bn Abbasa içind linin hökml ri yaz lm
bir kitab g tirildi. bn Abbas – bir 2 uzunlu u q r istisna olmaqla – bu
kitab m hv etdi”. (Ravi) Süfyan ibn Uyeyn qolunu göst rdi.
[24] ........ bu shaq demi dir: “( fratç lar) lid n sonra bu eyl ri uy-
durub ortaya ç xartd qlar zaman linin m sl kda lar ndan biri bel dedi:
“Allah onlar n can als n! (Gör, lid n varid olmu ) elmi nec zay edibl r”.
[25] ........ bu B kr (y ni bn Ayya ) demi dir: “M n Mu iran n bel
dediyini e itdim: “ lid n h dis r vay t ed nl r aras nda Abdullah ibn
sudun m sl kda lar ndan ba qa heç k s ondan do ru-düzgün (bir söz)
söyl mi dir”.
1 Burada “Qadau- li” deyildikd li ibn bu Talibin verdiyi hökml rin c m edildiyi
bir kitab n rd tutulur.
2 Dirs kd n barmaqlar n ucuna q r uzunluqda olan q dim ölçü.
34
Muslimin müq ddim si
[26] ........ Muh mm d ibn Sirin demi dir: “ übh siz ki, bu elm2 dindir. Di-
ninizi kimd n öyr ndiyiniz diqq t edin”.
[27] ........ (Yen ) bn Sirin demi dir: “(Müs lmanlar) isnad bar sind sual
verm zdil r. Ara qar qdan sonra is onlar: “Ravil rinizin adlar biz söy-
yin”– dem ba lad lar. Bel , sünn 3 hlin diqq t yetiril r v onlar n
disl ri q bul edil r, habel bid t hlin diqq t yetiril r v onlar n h disl ri
dd edil rdi.
[28] ........ Süleyman ibn Musa demi dir: “M n Tavusa: “Filank s m
filan v filan h disi r vay t etdi”– dedim. (Tavus) dedi: “ r dostun (h dis
sah sind ) inan lm adamd rsa, ondan h dis q bul el ”.
4
[29] ........ S id ibn Abdul-Aziz, Süleyman ibn Musadan (yuxar dak h disi
eynil ) r vay t etmi dir.
[30] ........ sm i, bu Zinaddan, o da atas ndan bel r vay t etmi dir:
“M n M din yüz (ki iy ) rast g ldim, ham s daq tli adam idi. F t on-
lardan h dis q bul edilmirdi, (üst lik h r biri haqda): “O, h dis hlind n de-
yildir”– deyilirdi.
[31] ........ bu B kr ibn X llad l-Bahili demi dir: “M n Süfyan ibn Uyey-
nin, Mis rd n bel r vay t etdiyini e itmi m: “M n S d ibn brahimin be-
dediyini e itdim: “Pey mb rd n yaln z etibar edil si ravil r h dis r va-
t ed bil r”5.
[32] ........ Abdan ibn Osman demi dir: “M n Abdullah ibn Mübar kin bel
dediyini e itmi m: “ snad dind ndir v r isnad olmasayd , lb tt ki,
(h r) ist n ist diyi sözü dan ard ”.
4 Burada inan lm deyildikd etibar edilm layiq olan, öyr ndiyi h disl ri hifz ed n,
ustad kims r n rd tutulur.
5 Y ni ancaq etibar olunas ravil rin h disl ri q bul edilir.
35
........ Abbas ibn bu Rizm demi dir: “M n Abdullah ibn Mübar kin is-
nad q sd ed k bel dediyini e itmi m: “Biziml h dis n ql ed n ravil r
aras nda ayaqlar1 vard r”.
........ bu shaq ibn sa t-Tal qani demi dir: “M n Abdullah ibn Mübar
dedim: “Ey bu Abdur-R hman! (Bu:) “Namaz nla b rab r valideynl rin üçün
namaz q lma n v orucunla b rab r onlar üçün oruc tutma n xeyirxahl qdan
sonra xeyirxahl q etm kdir”– sözl ri n ql olunmu bir h disdir. Abdullah (m n-
n): “Ey bu shaq! Bu (h dis) kimd ndir?”– dey soru du. Ona: “Bu, ihab
ibn Xira dan r vay t edil n bir h disdir”– dedim. Dedi: “O, etibarl ravidir. B s
o kimd n (r vay t etmi dir)?” Dedim: “H ccac ibn Dinardan”. (Yen ) dedi: “O,
etibarl ravidir. B s o kimd n (r vay t etmi dir)?” Dedim: “Pey mb r bu-
yurmu dur”. Dedi: “Ey bu shaq! H ccac ibn Dinarla Pey mb r aras nda
el (keçilm z) çöll r vard r ki, orada minik d rinin boynu q lar.2 Lakin
(valideynl rin ad ndan) s verm kd heç bir ixtilaf yoxdur”3.
........ Muh mm d ibn Abdullah demi dir: “M n li ibn qiqin bel dediyini
itmi m: “M n Abdullah ibn Mübar kin camaata bel xitab etdiyini e itdim:
“Amr ibn Saibin r vay t etdiyi h disi t rk edin. Çünki o, s fl ri4 söyürdü”.
[33] ........ Buheyy nin dostu bu qil demi dir: “M n Qas m ibn Ubey-
dullah v Y hya ibn S idin yan nda oturmu dum. Y hya Qas ma dedi: “Ey
bu Muh mm d! Bu din aid bir m haqda s sual verildiyi zaman,
nin bununla ba bir elmin v cavab n, yaxud buna dair bir bilgin v ç
yolun yoxdursa, bu s nin kimisi üçün eyib v qüsur say r”. Qas m ondan:
1 bn Mübar k bununla dem k ist mi dir ki, “ r s hih bir isnad g tir rs , h disini q -
bul ed rik, yoxsa onu t rk ed rik”. Burada o, isnads z h disi ayaqlar olmayan heyvana b n-
dir. Ayaqlar olmayan heyvan da ayaq üst dura bilm z.
2 H ccac ibn Dinar tabiinl rd n sonra g n n sild ndir. Dem k, onunla Pey mb rin
aras nda n az iki n r – s hab v tabiin – vard r. El buna gör d bn Mübar k onlar n
aras nda ba q olmad söyl mi dir.
3 Bu h disi d lil olaraq g tirm k düzgün deyil. Lakin qeyd etm k laz md r ki, dünyadan
köçmü valideynl rin yax q etm k ist n k s onlar n ad ndan ist diyi q rs ver
bil r. Bel ki, bunun savab n ölüy çatma nda müs lmanlar ixtilaf etm mi r.
4 Ümumiyy tl , s f deyildikd h r hans bir sah , i , mövqed f aliyy ti o birind n
daha qabaq olmu , yaxud qabaq ya am adam n rd tutulur. Burada is xüsusil Pey m-
r , onun s hab ri v onlar n ard llar n rd tutulur. Pey mb r ölüm aya nda ik n
Fatim bel buyurmu dur: “M n s nin üçün n göz l s m!” (“S hih l-Buxari”, 6285).
36
Muslimin müq ddim si
“Niy bel olsun ki?”– dey soru du. Y hya dedi: “Çünki s n do ru yol gös-
n iki imam n – bu B kr v Öm rin övladlar ndansan”. Onda Qas m ona
dedi: “Allah dü ün n adam n yan nda elmsiz olaraq dan ma m, yaxud eti-
barl olmayan bir ravid n h dis r vay t etm yim bundan da pisdir”.
[34] ........ Buheyy nin dostu bu qild n r vay t edilir ki, Abdullah ibn
Öm rin o lanlar ondan b zi eyl r soru dular. Onun buna dair bir bilgisi yox
idi. Onda Y hya ibn S id ona bel dedi: “S n do ru yol göst n iki imam n,
ni Öm rin v o lu Abdullah n – o lu oldu un halda s nd n söz soru urlar,
n is bunun cavab bilmirs n. Vallahi, m n s nin bu s viyy olma
böyük qüsur hesab edir m”. O dedi: “H m Allah yan nda, h m d Allah dü-
ün n kims r yan nda elmsiz olaraq dan ma m v ya etibarl olmayan bir
ravid n (h dis) r vay t etm yim, vallahi ki, bundan da böyük qüsurdur”.
(Ravi demi dir:) “Onlar bunu söyl rk n bu qil Y hya ibn Müt k-
kil buna ahid olmu dur.
[35] ........ Y hya ibn S id demi dir: “M n Süfyan s-Sövrid n, ob n,
Malikd n v bn Uyeyn n soru dum ki: “ r bir n r yan ma g lib m n-
n s batl olmayan bir ravi bar soru arsa, m n n cür h t etm li-
m?” Ham : “Onun s batl ravi olmad , (soru an adama) x r ver”–
dey buyurdu.
[36] Ubeydullah ibn S id biz bel r vay t etmi dir: “M n N drin bel
dediyini e itmi m: “(Bir d ) bn Aun qap n kandar nda dayanark n on-
dan hrin r vay t etdiyi h dis bar soru dular”. O, bel cavab verdi:
“H qiq n, (müh ddisl r) hr t vurmu lar v lb tt ki, hri m m-
t etmi r”.
bul-Huseyn Muslim ibn H ccac demi dir: “(Bel likl , bn Aun) dild n-
dil dü dü v müh ddisl r onun verdiyi hökm bar dan ma a ba lad lar”1.
1 übh siz ki, hr h disl ri t rk edilmi ravil r qrupuna aid deyil. ksin , böyük s f aliml -
rinin ks riyy ti onun etibarl ravi oldu unu söyl mi r. hm d ibn H nb l, Y hya ibn M in v
ba qa bu kimi böyük aliml r onu etibarl ravi hesab etmi r. hm d ibn H nb l: “Onun h disl ri
nec d göz ldir!”– demi v onun etibarl ravi oldu unu t sdiql mi dir. hm d ibn Abdullah l-
cli: “O, inan lm tabiindir”– demi dir. bn bu Xeys , Y hya ibn M inin bel dediyini r vay t
etmi dir: “ hr, etibar edil si bir ravidir”. bu Zur demi dir: “O, q na tb ravidir”. Tirmizi
vay t etmi dir ki, Muh mm d ibn smail l-Buxari demi dir: “ hr h disi do ru-düzgün r va-
t ed n v i ini möhk m tutan adamd r. H rç nd bn Aun onu m mm t etmi dir, lakin sonra
Hilal ibn bu Zeyn bin hrd n n ql etdiyi h disi r vay t etmi dir”. Y qub ibn eyb demi dir:
hr etibar olunas bir ravidir”. Saleh ibn Muh mm d demi dir: “Kuf , B sr v am hlind n bir
çoxlar hrd n h dis r vay t etmi r.
37
istifad edib) onun d ft rin n r sald m. Bir d baxd m ki, orada: “ ban,
sd n r vay t etmi dir... ban filank sd n r vay t etmi dir...” yaz lm -
r. El bu s bd n d m n onu t rk edib getdim”.
(Muslim demi dir:) “M n H n ibn li l-Hülvaninin bel dediyini e it-
dim: “M n ffan n kitab nda bu Miqdam Hi am n v Öm r ibn Abdul-Azi-
zin h disl rini gördüm. Hi am demi dir: “Y hya ibn filank s adl birisi m
Muh mm d ibn K bd n bel r vay t etmi dir”. M n ffana dedim: “Onlar,
Hi am bunu Muh mm d ibn K bd n e itdi”– deyirl r. ( ffan) dedi: “O, bu
disl ba sor u-suala ç kilmi v z if hesab edilmi dir. O, ( vv ll r):
“M Y hya, Muh mm dd n r vay t etmi dir”– deyirdi. Sonra is onu (bi-
lavasit ) Muh mm dd n e itdiyini iddia etm ba lad ”.
[42] ........ Abdulah ibn Osman ibn C demi dir: “M n Abdullah ibn
Mübar kd n: “Ad ndan, Abdullah ibn Amr n: “Bayram günü, h diyy r günü-
dür” h disini r vay t etdiyin bu adam kimdir?”– dey soru dum. Dedi: “Sü-
leyman ibn H ccacd r. (Onu t rifl k üçün) ona aid öz linin için qoydu-
un ey bir bax”.
bn Quhzaz demi dir: “M n V hb ibn Z man n Süfyan ibn Abdul-Malik-
n (h dis) r vay t etdiyini e itdim. Dedi: “Abdullah ibn Mübar k bel r va-
t etmi dir: “M n: “Dirh m q r qan...” disini1 r vay t ed n Rövh ibn
uteyfi gördüm v m clisl rin birind onun yan nda oturdum. F t onun
disin nifr t b sl nildiyi üçün m sl kda lar n m ni onun yan nda gör -
kl rind n utand m”.
[43] ........ Abdullah ibn Mübar k demi dir: “H rç nd B qiyy düzdan an
adamd r, lakin o, h r yoldan öt nd n (etibarl -etibars na, a na-bozuna bax-
madan) h dis r vay t edir”.
[44] ........ bi demi dir: “Haris l- r l-H mdani m h dis r vay t
etmi dir. Halbuki o, yalanç idi”.
[45] ........ Mu ira demi dir: “M n binin bel dediyini e itdim: “Haris l-
rm h dis r vay t etmi dir”.
Bununla yana , o, Harisin yalanç lardan oldu una da ahidlik etdi.
1Abdullah ibn Mübar k bu h disl Rövh ibn uteyfi v sf etm k v tan td rmaq ist mi dir.
Bel ki, Rövh: “Dirh m q r qan (ç xarsa), namaz yenid n q nmal r” h disini Zuhrid n, o da
bu S n, o da bu Hureyr n, o da Pey mb rd n e itdiyini iddia etmi dir. (N vi).
Bu, sli olmayan uydurma bir r vay tdir (“Silsil tul- hadis d-Daif v l-Movdu ”, 148).
39
[46] ........ brahim r vay t edir ki, lq bel demi dir: “M n Quran iki
il rzind oxudum”. (Bundan x r tutan) Haris dedi: “Oxumaq asan, yaz-
maq is daha ç tindir” . 1
[47] ........ brahim r vay t edir ki, Haris: “M n kitab oxuma üç il , yaz
yazma is iki il öyr ndim”, yaxud: “Yaz yazma üç il , oxuma is iki il
öyr ndim”– demi dir.
[48] ........ brahim, Harisin (etibars zl qda) ittiham edildiyini söyl mi dir.
[49] ........ H mz z-Z yyat demi dir: “Murra l-H mdani, Harisd n b zi
eyl r e itmi di. Odur ki, ona: “Qap na nda otur”– dey buyurdu, sonra
da gedib q nc götürdü. Haris v ziyy tin g rginl diyini hiss etdi v d r-
hal durub getdi.
[50] ........ bn Aun demi dir: “ brahim biz bel buyurmu dur: “Mu ira ibn
idd n v bu Abdur-R hmandan h r edin. Çünki onlar yalanç rlar”.
[51] ........ Asim demi dir: “Biz yeniyetm g nc ik n bu Abdur-R hman
s-Sül minin yan na g rdik v o, biz : “ bul- hv s müst sna olmaqla, na-
l dan anlarla bir m clisd oturmay n, qiqd n d uzaq durun!”– dey rdi.
mçinin dey rdi: “Bu, x varicl rl h mfikir olan qiq, bu Vail ( qiq ibn
l- di) deyildir”.
[52] ........ C rir demi dir: “M n Cabir ibn Yezid l-Cufinin yan nda oldum,
lakin ondan h dis yazmad m. Çünki o, “r c' ”y 2 inan rd ”.
[53] ........ Mis r demi dir: “Cabir ibn Yezid uydurdu u bid tl ri uydur-
mazdan önc biz h dis r vay t etmi dir”.
[54] ........ Süfyan r vay t edir ki, Cabir uydurdu u bid tl ri uydurmazdan
vv l müh ddisl r ondan h dis alard lar. (N hay t,) o, iç üzünü a kara ç xart-
zaman, müh ddisl r h dis xüsusunda onu ittiham etdil r, h tta b zil ri
onu (biryolluq) t rk etdil r”.
Süfyandan: “O n uydurmu dur?” – dey soru duqda, o: “R c' ”y iman
tirm k”– dey cavab vermi dir.
[55] ........ C rrah ibn M lih demi dir: “M n Cabirin bel dediyini e itmi m:
“M nd bu C rin Pey mb rd n r vay t etdiyi yetmi min h dis vard r”.
[56] ........ Zuheyr bel r vay t etmi dir: “Cabir demi dir v ya m n Cabi-
rin bel dediyini e itdim: “M nd lli min h dis vard r ki, m n h onlardan
heç birini dan mam am”. Bundan sonra bir gün o, bir h dis dan v : “Bu,
lli mind n biridir”– dedi.
[57] ........ Cabir l-Cufu demi dir: “M nd Pey mb rd n lli min h dis
vard r”.
[58] ........ Humeydi r vay t edir ki, Süfyan demi dir: “(Bir d ) bir n r
Cabird n Uca Allah n: “Atam m izin verm yinc v ya m aid Allah
hökm verm yinc m n bu yerd n ayr lmayaca am. O, hökm ver nl rin n
yax r”1 ay si bar soru du. Cabir: “Bu ay nin t fsiri varid olmam -
r”– dey cavab verdi.
Süfyan: “Halbuki Cabir yalan dan ”– dey etiraz bildirdi. Biz Süf-
yandan: “Cabir bununla n dem k ist mi dir?”– dey soru duq. O, bel ca-
vab verdi: “Rafizil r2 deyirl r ki, li buludlar n içind dir. S madan bir nida
lm yinc onun o ullar ndan meydana ç xanlarla birlikd meydana ç xma-
yaca q. Onlar linin: “Filank sl birlikd xüruc edin!”– dey s sl yini
rd tuturlar. Cabir: “Bu mr h min ay nin t fsiridir”– demi v bel likl
, yalan dan r. Bel ki, bu mr Yusufun qarda lar na aid idi.
[59] ........ Süfyan demi dir: “M n Cabirin otuz min yax n h dis söyl diyi-
ni e itdim. Bu h disl rd n h r hans birini r vay t etm yi v : “M n filan v
filan h disi bilir m”– dem yi özüm halal saym ram”.
(Muslim demi dir:) “M n bu ssan Muh mm d ibn Amr r-Razinin
bel dediyini e itdim: “M n C rir ibn Abdul-H midd n: “S n Haris ibn H si-
rast g lmis nmi?”– dey soru dum. Dedi: “B li, o, a r m israr
ed n, uzunçuluq etm n bir eyxdir”.
[60] ........ H mmad ibn Zeyd demi dir: “Bir gün yyub1 bir n rin ad
kdi v onun haqq nda: “Düzdan an dili olmayan bir adamd r”– dedi. Son-
ra ba qa birini yad etdi v : “O, “r ml rd ”2 art rmaya yol verir”– söyl di.
[61] ........ H mmad ibn Zeyd r vay t edir ki, (bir d ) yyub: “M nim
qon um var”– dedi. Sonra onun f zil tind n dan v ax rda: “ r o (m -
nim yan mda) iki xurmaya ahidlik etmi olsayd , m n onun ahidliyini caiz
görm zdim”– dedi.
[62] ........ M r demi dir: “M n heç vaxt yyubun, bu Umeyy Abdul-
rimd n ba qa bir kims nin dal nca dan görm dim. yyub (ara-
ra) onu xat rlay b dey rdi: “Allah ona r hm t el sin, etibar qazanm adam
deyildi. M nd n krim nin h disini e itmi , sonra da: “ krim n e itdim”
dey 3 r vay t etmi dir”.
[63] ........ H mmam r vay t edir ki, (bir d ) kor bu Davud bizim yan -
za g ldi v : “Biz B ra r vay t etmi dir, biz Zeyd ibn rq m r vay t et-
mi dir”– dem ba lad . Biz bunu Q tad x r verdikd o dedi: “Yalan
dan r. O, B ra v Zeydd n h dis e itm mi dir. O sad bir dil nçi idi. Çox
ki il ri süpürl yib aparan taun zaman nda insanlara l aç b dil nirdi”.
4 5
[64] ........ H mmam r vay t edir ki, (bir d ) kor bu Davud Q tad nin
yan na daxil oldu. (Bir q r oturduqdan) sonra qalx b getdi v oradak lar
(Q tad ): “Bu adam B dr döyü ünd i tirak ed n s hab rd n on s kkizi-
ni gördüyünü iddia edir”– dedil r. Q tad dedi: “Bu adam (bir çoxlar )
süpürl yib aparan taun dövründ n vv l dil nçi idi. H dis elmin miyy t
verm z v bu xüsusda sla dan mazd . Vallahi ki, heç H n ( l-B sri) v
id ibn Museyyib B drd i tirak ed n s hab rin dilind n (h dis) e itm -
mi r.1 Yaln z S d ibn Malik istisnad r”2.
[65] ........ R r vay t edir ki, C r l-Ha imi l-M ni bir çox do ru
hikm tli sözl ri h dis olaraq r vay t ed rdi. H rç nd bu sözl r Pey m-
rin h disl rind n deyildi, lakin C r bunu Pey mb rin h disi kimi
vay t edirdi.
[66] ........ Yunus ibn Ubeyd demi dir: “Amr ibn Ubeyd h dis xüsusunda
yalan dan ard ”.
[67] ........ Muaz ibn Muaz demi dir: “M n Auf ibn bu C mil dedim:
“Amr ibn Ubeyd3 biz H n ( l-B srid n) r vay t etmi dir ki, Pey mb r
bel buyurmu dur: “Biz qar silah qald ran adam bizd n deyildir”. Auf de-
di: “Vallahi ki, Amr yalan söyl yir.4 O, bu h disl sad öz x bis etiqad 5
sasland rmaq ist mi dir”.
rl rind r vay t etmi r. Lakin Auf: “Vallahi ki, Amr yalan söyl yir” dem kl , h disin is-
nad n etibars z oldu unu, ravil r aras nda ba q olmad v n hay t, H n l-B srinin
bu h disi Pey mb rd n e itm diyini bildirm k ist mi dir.
5 Amr ibn Ubeyd mot zil qid sind olmu dur. Mot zil ilk d B sr Vasil ibn tan n
(v fat h. 748) öz mü llimi H n l-B srinin (v fat h. 728) d rsini t rk etm sind n, onun m -
rind n ayr lmas ndan sonra t kkül tapm r.
Bir gün H n l-B srinin d rs dediyi B sr camesin g n bir xs böyük günah etmi
adama (murt kibul-k bir ) b zil rinin (x varicl rin) kafir, b zil rinin (murciil rin) is mö-
min dedikl rini söyl mi v ondan bu bar öz fikrini söyl sini xahi etmi di. H n l-
sri bel bir adam n münafiq (zahiri il batini eyni olmayan, dilind bir söz deyib, ür yind
ayr ey dey n, iman il li bir-birin uy un g lm n) oldu unu bildirmi di. Bu zaman
43
özünd n heç bir ey soru ulmayan Vasil ibn ta mü llimi H n l-B srinin cavab gözl -
n, böyük günah i mi adam n n h qiqi mömin, n d h qiqi kafir oldu unu, onun
imanla küfr aras nda orta mövqed oldu unu ( l-m nzil tu beyn l-m nzil teyn) durdu unu
söyl mi di. Bununla da Vasil böyük günah i mi adam bar sind o zamana q r slam al -
mind mövcud olan bütün fikirl ri r dd edib yeni bir fikir ir li sürmü dü. Bunu gör n H n l-
sri t ccübl : “Q d it nna Vasil”, y ni “Vasil bizd n ayr ld ” demi di. H min hadis n
sonra Vasil ibn ta ustad H n l-B srinin m rini t rk etmi , tezlikl dostu Amr ibn
Ubeyd d (v fat h. 761) ona qo ulmu du. Bel likl , Vasil ibn taya v t fdarlar na “ayr lan-
lar”, “t rk ed nl r” m nas nda olan “ l-Mut zil ” ad verilmi dir...
slam fikir tarixind k lam elminin banisinin mot zil oldu u yekdillikl q bul edilir. Mo-
zil m zh binin yaranmas n sas s bl rind n biri slam dünyas nda zaman-zaman mey-
dana ç xan qid ixtilaflar v siyasi ixtilaflard r. Möt zilil r bu ixtilaflar k skin t nqid edir v
mübahis li m r bar sind özl rinin yeni mülahiz v müdd alar ir li sürürdül r. Ona
gör d möt zilil rin görü rinin ks riyy ti ixtilafda olduqlar c yanlarla mübahis zama-
meydana ç xm r. M n, möt zilil r böyük günah i mi xs v iman n h qiq ti möv-
zusunda bir t fd n xaricil rin, dig r t fd n is murciil rin leyhin ç rd lar. Xaricil r
iman lin bir hiss si hesab edirdil r. Ba qa sözl , xaricil rin fikrinc , k lmeyi-tövhidi v
had ti t sdiq edib söyl n bir kims ri tin vacib buyurdu u eyl rd n birini yerin yetir-
, yaxud böyük bir günah etmi olsa, kafir hesab edilir. Xaricil r onlar n bu fikri il raz la -
mayanlar özl rinin q ti dü ni hesab edirdil r. Bel ki, xaricil rd n Nafi ibn zr q özün
tabe olanlardan ba qa ham t kfir edir, onlarla evl nm icaz vermir, onlar n k sdiyi hey-
vanlar n tini yem yi qada an edir, özl rinin is qanlar n halal oldu unu söyl yirdi.
Murciil r is iman müc rr d bir etiqad hal na g tirmi dil r. Onlar lin iman n bir his-
si olmad , buna gör d böyük günah i mi bir kims nin imandan (müs lmanl qdan)
xmad elan edirdil r. T bii ki, murciil rin bu tezisind n onlar n vil loyal münasi-
t b sl dikl ri, h tta onlar n h tl rin b ra t qazand rd qlar hiss olunurdu.
hur ilahiyyatç hristaninin obrazl ifad si il des k, murciil r bel güman edirdil r
ki, küfrl birlikd iman yarayar, imanla birlikd günah z r verm z...
Möt zilil r ortodoksal slam n leyhin ç xaraq Qurani K rimi m xluq (yarad lm ) hesab
edir, bununla da Quran n Allah n li k lam sif ti oldu unu inkar edirdil r. Burada yeri g l-
mi n qeyd etm k laz md r ki, Quran n m xluq oldu u ideyas ilk d y hudil r ortaya
atm lar. Y hudil rd n L bid ibn m vv lc Tövrat n m xluq oldu u fikrini ir li sürmü ,
sonra bunu Qurana da aid etmi dir. L bidin bu ideyas möt zililiy dövrünün tan nm k lam
müt ssisi S d ibn Dirh md n keçmi dir.....
Etiqad m rind ql bu q r üstünlük verm ri möt zilil ri sas h fl rind n
yay nd rm , onlar t dricl ümd v zif rini unudub dini m rd n daha çox f ls fi möv-
zularla m ul olmu lar. M hz buna gör d möt zilil ilk slam filosoflar dem k olar (Z. Bün-
yadov, “Dinl r, T riq tl r, M zh bl r”, s h. 197-199).
Qurani K rim a v n fsinin ist kl rini ri td n üstün tutan kims r bar bel bu-
yurur: “N fsinin ist yini ilahil dir n xsi gördünmü? Allah li elmi say sind onu az-
nl a sald , qula v q lbini möhürl di, gözün d p rd ç kdi. Allahdan ba qa kim
onu do ru yola yön ld bil r? M r dü ünüb anlam rs z?” l-Casiy , 23); “N fsinin ist -
yini ilahil dir n kims ni gördünmü? S n ona v killikmi ed ks n? Yoxsa el hesab edir-
n ki, onlar n ks riyy ti e id k v ya anlayacaq? Onlar heyvan kimidirl r, h tta, haqq
yoldan daha çox uzaqla lar” (“ l-Furqan” sur si, 43-44).
44
Muslimin müq ddim si
[68] ........ H mmad ibn Zeyd demi dir: “H mi yyubun yan nda olan
ondan h dis dinl n bir adam var idi. (Bir gün) yyub onun (m clisd )
tirak etm diyini görüb (onu x r ald ). yyuba: “Ey bu B kr! ndi o, Amr
ibn Ubeydl oturub-durur”– dedil r.
mmad dedi: “Bir gün m n yyubun yan na dü üb s r tezd n bazara
getdik. (Orada) bir n r onun qar na ç xd . yyub ona salam verdi v hal-
hval tutdu. Sonra ona dedi: “M x r çat b ki, s n Amrla oturub-durur-
san”. O, bel cavab verdi: “B li, ey bu B kr. O, biz caib-q raib eyl r da-
r. (Bu da bizim xo umuza g lir)”. yyub ona: “Biz is el caib eyl rd n
qaç q (yaxud uzaq dururuq)– dedi”.
[69] ........ H mmad ibn Zeyd r vay t edir ki, (bir d ) yyuba dedil r:
“Amr ibn Ubeyd, H n ( l-B srid n) h dis r vay t etmi (v H n): “N -
bizd n s rxo olan adam allaqlanmaz”– demi dir”.
1 yyub is bel cavab
verdi: “Amr yalan dan r. M n H nin: “N bizd n s rxo olmu adama
allaq vurulmal r”– dediyini e itmi m.
[70] ........ S llam ibn Muti demi dir: “ yyuba x r çatm ki, m n Am-
n yan na gedib-g lir m. Bir gün o, yan ma g ldi v (m etiraz bildirib)
dedi: “Bir de görüm, qid sind n min olmad n bir adam n r vay t etdiyi
disd n nec min ola bil rs n ax ?”
[71] ........ Süfyan demi dir: “M n bu Musan n bel dediyini e itmi m:
“Amr ibn Ubeyd h bid t etm mi n (möt zili olmam dan) vv l biz h -
dis r vay t etmi dir”.
[72] ........ Muaz l- nb ri demi dir: “M n ob m ktub yaz b ondan
Vasit qaz
2 bu eyb nin hal soru dum”. M yazd ki: “Ondan (e itdi-
yin) heç bir h disi yazma, m nim m ktubumu da c r, (at)!”
1 bu s-S dan Mübar k ibn Muh mm d l-C ri demi dir: “N biz: xurmadan, ki -
mi n, bu dadan, arpadan v ba qa eyl rd n (üz rin su tökm kl ) haz rlanan ir dir... Bu
ir s rxo edici olsa da, olmasa da ona n biz deyilir. Qeyd etm k laz md r ki, üzümd n düz l-
dilmi raba (çax ra) n biz d deyilir” (“ n-Nihayatu fi rib l-H dis”, 5/15).
2 “Vasit” bc ( ) “v ” felind n g lmi isimdir. H rfi t rcüm “ortada
olan” m nas ifad edir. Lakin bu r vay td “Vasit” deyildikd raq n m hur rl rind n
biri n rd tutulur. O r ortaiqlimli oldu una gör ona bel bir ad verilmi dir. (“Misbah
l-Munir”, 1/340).
45
1 Bu, H n ibn mmaran n yalanç oldu unu bir daha sübuta yetirir. Bel ki, o, slind
n l-B sriy aid olan bir h disi, istinad ed k linin ad ndan r vay t etmi dir. H n
ibn mmaraya g linc , etibars z, h m d t rk olunmu bir ravidir.
2 Burada ikisi deyildikd Ziyad ibn M ymun v Xalid ibn M hduc n rd tutulur.
46
Muslimin müq ddim si
1 bu smail, H mmad ibn Zeydin kuny sidir. O, burada: “duzlu bulaq” dem kl Mehdi
ibn Hilal n etibars z v ittiham edilmi ravi oldu unu bildirir, onun müraci t etdiyi adam is
cavab nda “el dir” dem kl H mmad ibn Zeydin sözünü t sdiq edir.
2 Qaz yad demi dir: “Bunu dem kd m qs d ban n z if ravi oldu una diqq ti c lb
etm k v bunu a kara ç xarmaq idi. Yoxsa yuxu vasit sil bir eyin haqq v ya batil oldu una
hökm verm k, habel ri td sabit olmu bir hökmü l v etm k v ya sabit olmam bir hök-
mü qüvv mindirm k q ti qada and r. Bu da aliml rin yekdil fikridir”.
3 Kuny : ismin vv lin “ bu (ata)”, yaxud “ummu (ana)”, yaxud “ibn (o ul)”, yaxud da
Vühazid n biz h dis r vay t ed n bir d rya idi. Bir d bax b gördük ki, bu
Abdul-Quddus imi ”1.
[82] ........ Abdur-R zzaq demi dir: “M n bn Mübar kin kimins haqq n-
da “yalanç ” sözünü aç q-a kar i tdiyini e itm mi m. Yaln z Abdul-Qud-
dusdan ba qa. M n, h qiq n d , Abdur-R zzaq n Abdul-Quddus bar :
“(O,) yalanç r”– dediyini e itmi m”.
[83] Biz Abdullah ibn Abdur-R hman d-Darimi demi dir: “M n bu
Nueymd n e itdim, o, Mu ll ibn Urfan zikr edib dedi: “Mu ll ibn Urfan r -
vay t etmi dir ki, bu Vail biz : “Siffind 2 ik n bn M sud bizim yan za g l-
di”– dedi. bu Nueym is (ona etiraz edib) demi dir: “Olmaya s n onun öl-
dükd n sonra dirildiyini z nn edirs n?!”
[84] Amr ibn li v H n l-Hülvani – h r ikisi ffan ibn Muslim-
n r vay t etmi r ki, o (bel ) demi dir: “Biz smail ibn Uleyy nin yan nda
ik n bir n r ba qa birisinin ad ndan h dis r vay t etdi v m n ona: “Bu adam
batl (ravi) deyildir”– dedim. O da (m ): “S n onun qeyb tini q rd n”– de-
di. (Bunu e id nd ) smail dedi: “O, onun qeyb tini el di, f t onun s -
batl olmad na hökm verdi”.
[85] ........ Bi r ibn Öm r demi dir: “M n Malik ibn sd n, S id ibn Mu-
seyyibd n h dis r vay t ed n Muh mm d ibn Abdur-R hman n, Tov' nin
mövlas Salehin, habel bul-Huveyrisin, bn bu Zibin istinad etdiyi ob -
nin v H ram ibn Osman n bar sind soru dum. H r biri haqq nda: “Etibarl
ravi deyildir”– dedi. M n yen Malikd n bu be i haqq nda soru dum. Dedi:
“Onlar r vay t xüsusunda etibar olunma a layiq deyill r”. M n Malikd n
ad unutdu um ba qa birisi haqq nda da soru dum. (M nd n:) “Onun ad -
m nim kitablar mda görmüs nmi?”– dey soru du. Dedim: “Xeyr, (görm -
mi m)”. Dedi: “ r etibarl olsayd , ad m nim kitablar mda gör rdin”.
1 Vühaz , H mir düz ngah yax nl ndak yer ad r. Bu Abdul-Quddus is aml r. Bu,
if v bietibar say lan Abdul-Quddus ibn H bib K laidir. (B qiyy nin n rd tutdu u) bu
id ami d K laidir”.
2 Siffin: Hicr tin 37-ci ilind iraql larla aml lar aras nda, daha d qiq des k, li ibn bu Talibin
ordusu il Müaviy ibn bu Süfyan n ordusu aras ndak döyü ün ba verdiyi yerin ad r.
49
[86] ........ H ccac demi dir: “ bn bu Zib biz ur hbil ibn S dd n h dis
vay t etmi dir. Halbuki o, ittiham edilmi bir kims idi”.
[87] ........ bn Mübar k demi dir: “ rm C nn daxil olmaq il Ab-
dullah ibn Muh rr rl görü k aras nda seçim verils ydi, vv lc onunla
görü yi, sonra C nn daxil olma seç rdim. Lakin onu gördükd n son-
ra art q d nin peyini m nim üçün ondan daha ziz oldu”.
[88] ........ Ubeydullah ibn Amr demi dir: “Zeyd – y ni bu Uneys nin
lu demi dir: “Qarda mdan h dis götürm yin!”
1
[89] ........ Ubeydullah ibn Amr demi dir: “Y hya ibn Uneys yalanç r”.
[90] ........ H mmad ibn Zeyd demi dir: “(Bir d ) yyubun yan nda F rq -
din ad ç kildi v ( yyub): “ übh yoxdur ki, F rq d müh ddis deyildir ”– dedi.
[91] Abdur-R hman ibn Bi r l-Abdi bel r vay t etmi dir: “M n
hya ibn S id l-Q ttandan e itdim, onun yan nda Muh mm d ibn Abdul-
lah ibn Ubeyd ibn Umeyr l-Leysinin ad ç kildikd Y hya onun olduqca eti-
bars z ravi oldu unu söyl di. Y hyadan: “Y qub ibn tadan da z ifdirmi?”–
dey soru dular. O: “B li!”- dey cavab verdi, sonra da bunu lav etdi: “M n
kims nin Muh mm d ibn Abdullah ibn Ubeyd ibn Umeyrd n h dis r vay t
etdiyini güman etmir m”.
[92] Bi r ibn H m bel r vay t etmi dir: “M n Y hya ibn S id l-
ttan n (b zi ravil r bar verdiyi hökmü) e itdim. O, H kim ibn Cubeyrin
Abdul- lan n etibars z ravil r olduqlar bildirdi. Habel Y hya ibn Musa
ibn Dinar n etibars z oldu unu bildirdi v : “Onun h disi havad r (bo bir ey-
dir)”– dedi. H mçinin Musa ibn Dihqan n v sa ibn bu sa l-M ninin d
etibars z oldu unu bildirdi. Dedi: “M n H n ibn san n bel dediyini e itmi-
m: “ bn Mübar k m demi dir: “C ririn yan na gets n, ondan e itdiyin h r
bir eyi yaz. Yaln z üç n rin h disl rind n ba qa. Ondan Ubeyd ibn Mu t-
tibin, S rri ibn smailin v Muh mm d ibn Salimin h disl rini yazma”.
Muslim demi dir: “H dis ravil rinin ittiham edilm si v naqis c tl ri
xüsusunda elm hlinin k lamlar ndan v söyl dikl rind n x r verdiyimiz
eyl rin b nz rl ri çoxdur. H rgah bunlar n ham t dqiq edilmi kild
qeyd edil rs , kitab n h cmi artar. Müh ddisl rin bu xüsusda söyl dikl rini
izah etdikl rini anlayan, habel onlar n üslubunu qavrayan k sl zikr et-
diyimiz (bu misallar) kifay t ed r.
Bu i böyük t hlük oldu una gör müh ddisl r h dis ravil rinin v
rl ri n ql ed nl rin eyibl rini üz ç xarma özl rin borc bilmi v bu
xüsusda soru ulduqlar zaman fitva vermi r. Çünki din xüsusundak x r-
r, halal buyurmaq, haram saymaq, mr etm k, qada an etm k, h sl ndir-
k, yaxud da (günahlardan) ç kindirm k (kimi hökml ri meydana) g tirir.
Bu x rl rin ravisi do ruluq v minlik m nb yi olmad , üst lik onu tan -
yan adam onda olan eyibl ri bil -bil onu tan mayanlara b yan etm n o
ravid n r vay t etm giri diyi zaman, bu li üzünd n günah qazanm
s ravi müs lmanlara k k g lmi say lar. Çünki bu x rl ri e id n b zi
adamlar n bunlar n ham ndan, yaxud b zisind n istifad etm sin arxay n
olmaq olmaz. Ehtimal var ki, bunlar n ham v ya ks riyy ti sli olmayan
yalan (r vay tl r) olsun. Halbuki etibarl v q na tb ravil rin r vay t etdi-
yi s hih x rl r, etibars z v qeyri-q na tb k sl rin n ql etdiyi x rl
ehtiyac duyulmayacaq q r çoxdur.
sf etdiyimiz z if h disl v m chul isnadlara meyil ed k, onlardak
qeyri-möt rliyi v z ifliyi bildikd n sonra bu r vay tl istinad ed k insan-
lar n çox olaca güman etmir m. Lakin insanlar onlar r vay t etm v on-
lara istinad etm t hrik ed n ey, avamlar n gözünd çox h dis bil n adam
kimi görünm k, habel (bar sind ): “Filank s n q r çox h dis toplay b v
q r çox h dis t rtib edib!”– deyilm si ist yidir. Elmd h r kim bu m zh
uyar v bu yolu tutub ged rs , elmd n heç bir n sibi olmaz. Bel oldu u t qdir-
, onun cahil adland lmas , elm ( hlin ) aid edilm sind n daha münasibdir.
srimizin d rnaqaras müh ddisl rind n b zisi isnadlar n s hihliyini t d-
qiq etm k v qüsurlar ara rmaq xüsusunda el söz söyl mi dir ki, r
biz bunu v bunun f sad zikr etm kd n vaz keçs k, bu, sa lam bir fikir v
do ru bir yol olar. Çünki at lm sözd n üz çevirm k, onu tamamil yox et-
kd n v yiy sinin ad bat rmaqdan daha münasib, bundan qafil olanlar
ay ltmamaq üçün daha lveri lidir. Lakin biz pis aqib tl rd n, cahill rin bi-
tl rl aldanmas ndan, x takarlar n yanl etiqadlar na v aliml r yan nda
51
rsiz olan sözl uymas ndan narahat oldu umuzda onun sözünün1 f sa-
üz ç xartma v layiq oldu u kild onu r dd etm yi insanlara daha
faydal v aqib t bax ndan in aAllah daha m qbul olaca uy un gördük.
Sözünü dan ma a v dü ünc sinin yanl x r verm dair (bar -
sind ) söhb t açd z adam iddia edir ki, s dind “filank s filank sd n”
sözü keç n h r bir h disin isnad bel dir: bu iki ravinin bir srd ya ad elmi
td n sübuta yetirildiyi t qdird , birinin dig rind n r vay t etdiyi o h disi
bu ravinin o birisind n e itmi , üst lik onunla ifahi söhb t etmi olmas
mümkündür.
Lakin biz bu ravinin o birisind n (h dis) e itdiyini bilmirik v heç bir r -
vay td onlar n n vaxtsa görü dükl rin , yaxud birinin dig rin h disi a z-
dan söyl diyin rast g lm mi ik. Bunlar n öz dövrl rind bir k v ya daha
çox görü dükl rin , yaxud h disi öz aralar nda ifahi olaraq söyl dikl rin
dair bir m lumat olmad qca, yaxud öz dövrl rind bir v ya bir neç d bir
yerd görü dükl rini bildir n bir x r varid olmad qca, bu “filank s filank s-
n” isnad yla varid olmu x r, onun yan nda d lil-sübut say lmaz. V
r r vay ti ara ran xsin lind onlar n görü dükl rin dair bir m luma-
yoxdursa, dostundan r vay t ed nin (heç olmasa) bir d onunla görü dü-
yünü v ondan bir ey e itdiyini x r ver n s hih bir r vay t d varid ol-
mam rsa, dem k, (h disini) r vay t etm k ist diyi ravid n h min x ri
ql etm sin dair bir d lili yoxdur. Halbuki v sf etdiyimiz qaydaya sas n,
bu q bild n olan r vay t d lil say la bil r. N ql edilmi x b nz r bir r -
vay t içind heç olmasa bir, yaxud iki h disi ondan e itdiyi varid olmay nca
bel bir x r sözü ged n ravinin dü ünc sin gör “mövquf”2 say r.
diyini bilm liyik”. Yax , de görüm, s n qoydu un bu rti, sözü d lil olaraq
götürül k bir kims nin dedikl rind tapa bil rs nmi?! ks halda, hayd ,
iddia etdiyin eyi sübuta yetirm k üçün d lil g tir.
rx rin sübuta yetirilm si mövzusunda dediyi rti ona aid etm
dair s f aliml rind n birinin sözünü iddia ed rs , ondan bunun isbat edil-
si t b olunar. Bel olduqda, n o, n d qeyrisi bu d lili ortaya qoyma a
bir yol tapa bilm kdir. V r o, söyl diyi xüsusda sasland lacaq bir
lil iddia ed rs , (ona): “Bu n d lildir?”– deyil r. r o, des ki: “M n bu-
nu ona gör dedim ki, h m q dim, h m d yeni x rl ri n ql ed n (bir çox)
ravil rin bir-biril rini görm diyi v bir-biril rind n e itm diyi halda, birinin
dig rind n h dis r vay t etdiyinin ahidi oldum. Habel onlar n öz aralar n-
da bel bir-biril rind n e itm dikl ri halda murs l1 isnadla h dis r vay t
etm icaz verdikl rini gördükd – halbuki bizim qoydu umuz qaydaya
gör v bu x rl ri (bil n) elm hlinin sözün sas n mürs l r vay tl r d lil
say lm r – m n d v sf etdiyim ill t2 üzünd n h r bir x ri çatd ran ravinin
öz ravisind n e idib-e itm diyini ara rma a ehtiyac duydum. r m n
onlar n bir-biril rind n cüzi bir ey e itdiyini taparamsa, art q birinin dig rin-
n r vay t etdiyi x rl rin ham m nim n rimd sübuta yetirilmi say -
lar. Yox r görü dükl rini bilm k xüsusu m nd n gizli qalarsa, onda bu x -
ri mövquf hesab ed m v üst lik bu x rin mürs l olmas mümkün
oldu undan, art q o, m nim n rimd d lil-sübut say la bilm z”.
(Bu sözün cavab olaraq) ona deyilir ki, r s nin (h r hans bir) r vay ti
if hesab etm yinin v onu d lil olaraq q bul etm kd n vaz keçm yinin
bi onun mürs l oldu u ehtimal rsa, onda s isnad n vv lind n ax -
nad k (keç n ravil rin bir-birind n) e itdiyini bilm dikc muan' n bir isna-
t sbit etm yin g kdir?!
Bu ona gör dir ki, biz “Hi am ibn Urva atas ndan, o da Ai n...” isnad
il biz varid olan h disi (e id nd ) y qin bilirik ki, Hi am (onu) öz atas ndan
1 snaddan aç q-ayd n görünür ki, Urva il Ai nin aras nda mr adl bir ravi vard r.
2 Burada imam Muslim “eni ” dey nd (ravinin h r hans bir h disi) h mkarlar ndan, ey-
ni t v ondan da a d olan müh ddisl rd n, yaxud isnad daha ali v (silsi-
sind ki) ravil rin say daha az olan s dl r vay t etm sini n rd tutur. “Yüks li ” de-
nd is (h disin) Pey mb daha yax n olan – (silsil sind ki) ravil rin say daha az
olan ali s dl v ya tan nm imamdan r vay t edilm sini n rd tutur (“ kmal l-Mulim
rh S hih Muslim”, 1/138).
56
Muslimin müq ddim si
Aun, Malik ibn s, ob ibn H ccac, Y hya ibn S id l-Q ttan, Abdur-R h-
man ibn Mehdi kimi s f imamlar ndan v onlardan sonrak h dis aliml rin-
n heç birinin, bir az vv l sözünü v sf etdiyimiz adam n iddia etdiyi qayda-
da isnadlardak (ravil rin) e idib-e itm diyini ara rm oldu unu bilmirik.
dis ravil rinin h disi r vay t etdikl ri kims rd n e idib-e itm diyini
ara ranlar, ancaq o zaman ara rma aparard lar ki, ravi müh ddisl r ara-
nda müd llis kimi tan nm v ya bu sif tl öhr t qazanm olsun. Bel
oldu u t qdird (t dqiqatç lar), bu q bil ravil rin ad ndan t dlis b dnaml -
n tamamil silinm si üçün onun bu r vay ti e idib-e itm diyini axtar r v
bunu ciddiyy tl ara rlar.
r kim sözünü n ql etdiyimiz ki inin iddia etdiyi t rzd müd llis olma-
yan bir ravid n bel bir rt t b ed rs , (bilsin ki,) biz adlar söyl diyimiz
söyl diyimiz (m hur) imamlar n heç birind n bel bir ey e itm mi ik.
(A dak r vay ti) buna misal ç km k olar:
Pey mb ri görmü Abdullah ibn Yezid l- nsari, h m Huzeyf n,
md bu M sud l- nsarid n (h dis) r vay t etmi v onlar n h r birin-
n r vay t etdiyi h disi Pey mb isnad etmi dir. Halbuki Abdullah
ibn Yezidin o iki s hab n dan r vay tind onlardan e itdiyi bildiril-
mi dir. H mçinin r vay tl rd n heç birind Abdullah ibn Yezidin (h r
hans ) bir h dis bar sind Huzeyf v bu M sud il k lm k sdiyini sla
hifz etm ik. V heç bir r vay td Abdullah n onlar yani sur td gördü-
yünün zikr edildiyin rast g lm mi ik.
keçmi , n d indiki aliml rin heç birind n Abdullah ibn Yezidin Hu-
zeyf nv bu M suddan r vay t etdiyi bu iki x r xüsusunda Abdullah
iflikd ittiham etdiyini e itm mi ik. ksin , bu iki r vay t v buna b nz r
vay tl r gördüyümüz h dis aliml rinin n rind s hih v tutarl isnadlar-
dan say rlar. Onlar bu isnadla n ql edilmi x rl rin istifad olunmas ,
bu q bild n olan h disl ri v rl ri d lil götürm yi m qs uy un hesab
edirl r. Halbuki bu isnadlar az önc sözünü n ql etdiyimiz kims nin iddias -
na gör , ravinin (h disi) r vay t etdiyi kims rd n e itm si t sdiq edilm yin-
z if v qeyri-möt r say rlar.
r bu fikri yürüd n adam n iddias na gör z if x rl ri elm hli ya-
nda s hih say lan x rl rl b rab r tutma a qalxsayd q, onlar n ham
57
bir-bir sadalamaqdan v bir yer c m etm kd n aciz qalard q. Lakin biz ba-
sind susdu umuz bu cür eyl r üçün bir lam t olacaq di göz qaba na
qoymaq ist dik.
Bax, bu Osman n-N hdi v bu Rafi s-Sai – h r ikisi h m cahiliyy t
dövrünü görmü , h m d Pey mb rin B dr döyü ünd i tirak etmi v
ba qa neç -neç s hab si il h msöhb t olmu v onlardan h disl r r vay t
etmi r. H tta bu Hureyr , bn Öm r v onlar n b nz rl rin q r enmi -
r. Onlar n1 h r biri Ubey ibn K bd n, o da Pey mb rd n h dis r vay t
etmi dir. Halbuki biz heç bir r vay td aç q-a kar onlar n Ubeyi gördükl rin
ya ondan bir ey e itdikl rin rast g lm mi ik.
Cahiliyy t dövrünü görmü v Pey mb rin dövründ (tan nm ) bir
xsiyy t olmu bu Amr eybani v bir d bu M r Abdullah ibn
– bunlar n h r biri bu M sud l- nsariy istinad ed k Pey m-
rd n iki h dis r vay t etmi r.
Ubeyd ibn Umeyr Pey mb rin zövc si Ummu S istinad ed k
Pey mb rd n bir h dis r vay t etmi dir. Halbuki Ubeyd ibn Umeyr Pey-
mb rin zaman nda dünyaya g lmi dir.
Pey mb rin dövründ ya am Qeys ibn bu Hazim bu M sud l-
nsariy istinad ed k Pey mb rd n üç h dis r vay t etmi dir.
Öm r ibn X ttabdan (h disl r) zb rl mi v linin dostu olmu Ab-
dur-R hman ibn bu Leyla s ibn Malik istinad ed k Pey mb rd n
bir h dis r vay t etmi dir.
Ribi ibn Hira mran ibn Husayn istinad ed k Pey mb rd n iki
dis, bir d bu B kr istinad ed k Pey mb rd n bir h dis r va-
t etmi dir. Halbuki Ribi li ibn bu Talibd n (h dis) e itmi v ondan r -
vay t etmi dir.
Nafi ibn Cubeyr ibn Mutim bu ureyh l-Xuzaiy istinad ed k Pey-
mb rd n bir h dis r vay t etmi dir.
Nom n ibn bu Ayya bu S id l-Xudriy istinad ed k Pey mb r-
n üç h dis r vay t etmi dir.
ta ibn Yezid l-Leysi T mim d-Dariy istinad ed k Pey mb rd n
bir h dis r vay t etmi dir.
–
1 – man kitab
-( )
:
:
1 man n t rifi: mam bul-Huseyn li ibn X f ibn B ttal l-Maliki l-M ribi “S hih l-Buxari”ni
rh ed rk n demi dir: “S fl rd n v x fl rd n (keçmi v indiki n sild n) olan hli-sünn aliml ri
ittifaq etmi r ki, iman h m sözdür, h m d ldir, h m art r, h m d azal r. man n art b-azalmas na
sübut is Buxarinin (“S hih” rind ) d lil g tirdiyi ay rdir: “Möminl rin iman üstün iman art rmaq
üçün onlar n q lbin rahatl q gönd n Odur” ( l-F th, 4); “Onlar R bbin iman g tirmi g ncl r idi.
Biz d onlar n hiday tini art rd q” ( l-K hf, 13); “Allah do ru yolda olanlar n hiday tini art rar”
(M ry m, 76); “Do ru yolla ged nl g ldikd is , Allah onlara hiday tini art rar v onlar t qval
olma a müv ff q ed r” (Muh mm d, 17); “...iman g tir nl rin iman arts n” ( l-Mudd ssir, 31); man
tir nl g ldikd is , o sur onlar n iman art r” ( t-Tovb , 124); “ zi adamlar (möminl ): “Ca-
maat siz qar ordu toplay bd r, onlardan qorxun!”– dedil r. Bu, onlar n iman daha da art rd ...”
(Ali- mran, 173); “Bu, onlar n yaln z iman v ita tini art rd ” ( l- hzab, 22) N vi, 1/103.
bn H r “F th l-Bari” rind iman k lm sini bel izah etmi dir: “S fl r demi r: “ man,
lb il t sdiq etm k, dil il t ffüz etm k v b n zalar il l etm k dem kdir”. (Y ni “L
ilah ill llah, Muh mm dun R sulullah” dey n adam, bunu t kc dili il deyil, q lbi il d Allah-
dan ba qa ibad layiq m budun olmad na v Muh mm din Onun elçisi oldu una etiqad etm -
li, Allah n v Onun r sulunun buyuruqlar yerin yetirm li v qada an etdikl ri ll rd n ç -
kinm lidir.) S fl r dem k ist mi r ki, ll r iman n kamil olmas üçün rtdir. El buradan da
iman n art b-azalmas m si ortaya ç xm r” 1/46.
2 slam: lü ti m nada ram olmaq, boyun ym k, ita t etm kdir, istilahi m nada is , Allah n
k m bud oldu unu q bul etm k, Ona boyun k ita t etm k, irkd n uzaq olmaq v mü rikl -
nifr t etm k dem kdir. Uca Allah buyurur: “De: “ übh siz ki, m nim namaz m da, qurban m
da, h yat m da, ölümüm d al ml rin R bbi Allah üçündür! Onun heç bir riki yoxdur. M
bel buyurulmu dur v m n müs lmanlar n birincisiy m” ( l- nam, 162-163); slamdan ba qa
bir din axtaran xsd n, o din heç vaxt q bul olunmaz v o, axir td ziyana u rayanlardan olar”
(Ali- mran, 85). “Usulul- man”, 1/338.
60
man kitab
vacibliyi, habel q 1
inanmayan kims n uzaq olma a v onun
haqq nda a r söz söyl dair d lilin b yan edilm si
: ( )- [ ]
: : :
:
:
! :
- -
! :
: :
.
)) : ! :
)) : : . : . : ((
: . ((
: : (( )) :
)) : : (( ))
! )) : : ((
.(( )) : . : ((
6 M din m hur da . Onun yax nl nda hicri t qviminin 3-cü ilind M kk bütp st-
ri il müs lmanlar aras nda irimiqyasl döyü ba vermi dir.
7 bn Öm rin bu sözü “q ril rin” kafir oldu una d lal t edir. Qaz yad demi -
dir: “O dövrd ki “q ril r” Allah n h r eyi bildiyini inkar edirdil r. Buna etiqad ed n k s,
heç übh siz ki, kafir say r. Q ri inkar ed n bu xsl r is m hz filosoflard r”.
62
man kitab
tarl , zil qara saçl , üst-ba nda da s rd n bir r- lam t görünm n v heç
birimizin tan mad bir adam yan za g ldi. N hay t, o yax nla b Pey m-
rl üzb üz oturdu, dizl rini onun dizl rin dayad , ll rini d öz budu-
nun üstün qoyub dedi: “Ey Muh mm d, m slam haqq nda x r ver!”
Pey mb r buyurdu: “ slam (odur ki,) Allahdan ba qa (haqq) m bud olma-
na v Muh mm din Onun elçisi oldu una had t g tir n, namaz q la-
san, z kat ver n,1 ramazan2 ay oruc tutasan v imkan n oldu u t qdird
ni3 ziyar t ed n”. Adam: “Do ru söyl din!”– dedi.
(Öm r ibn X ttab dedi:) “Biz ona t ccüb etdik, o h m soru ur, h m d
sdiq edirdi. Sonra o dedi: “M iman haqq nda x r ver”. Pey mb r
buyurdu: “( man odur ki,) Allaha, Onun m kl rin , kitablar na, elçil rin v
Axir t günün iman g tir n, habel q – onun xeyrin v rin iman
tir n”. Adam: “Do ru söyl din!”– dedi. (Sonra) soru du: “M ehsan
haqq nda x r ver”. Pey mb r buyurdu: “(Ehsan odur ki,) Allaha, sanki
Onu görürmü n kimi ibad t ed n. S n Onu görm n d , (bil ki,) O s ni
görür”. Adam soru du: “M Qiyam t saat haqq nda x r ver”. Pey m-
r buyurdu: “Bu haqda soru ulan soru andan çox bilmir”.4 Adam soru -
du: “M onun lam tl ri haqq nda x r ver”. Pey mb r buyurdu: “(O
1 Varl müs lmanlar t find n h r il öd nil n var-dövl tin bir hiss sidir. O, qoyulmu
qayda-qanunlara müvafiq olaraq, mü yy n d bölünmü adamlardan al r v “ t-
Tovb ” sur sinin 60-c ay sind zikr olunmu insanlara verilir.
2 Ay t qviminin doqquzuncu ay r. Bu ay rzind müs lmanlar rz olan oruc tuturlar.
Bu ayda müq dd s Quran nazil edilmi dir v bu ayda Böyük B dr döyü ü ba vermi dir.
3 brahim v onun o lu smail pey mb rin ucaltd da tikili. Bu, Allaha ibad t
etm k üçün yer üzünd tikil n ilk m d olmu dur. Bütün müs lmanlar namaz q lark n üz-
rini ona do ru çevirirl r v h r il milyonlarla müs lman ya ad ölk n M kk g k
onu ziyar t edir, q dim ibad tgah n traf na dolan rlar.
4 Uca Allah buyurur: “S nd n Qiyam t saat bar sind soru urlar ki, n vaxt qopacaq?
De: “Bu haqda bilgi ancaq R bbim aiddir. Qopaca vaxt , yaln z O a kara ç xara bil r. Bu
bilgi göyl v yer d a r g lir. O saat siz q fl n g kdir”. Sanki onu bilirmi n
kimi s nd n soru urlar. De: “Bu haqda bilgi ancaq Allaha aiddir. Lakin insanlar n çoxu bu-
nu bilmir”. De: “M n Allah n ist diyind n ba qa, özüm n bir fayda, n d bir z r yetir-
qadir deyil m. r qeybi bils ydim, lb tt , özüm üçün xeyir art rard m v m
pislik toxunmazd . M n sad , iman g tir n bir qövm üçün qorxudan v müjd n bir
pey mb m” (“ l- raf” sur si, 187).
Bundan bel n tic ç r ki, alim, mufti v qeyril ri bilm diyi bir ey haqq nda soru ul-
duqda: “Bilmir m”– dey cavab verm lidir. Bu da onun sl dindar, Allahdan qorxan v elmli
bir xsiyy t oldu una d lal t edir.
63
: (...)- [ ]
:
:
.
: : : (...)- [ ]
:
1 Cariy – keçmi zamanlarda azadl qdan m hrum edil n, pulla al b-sat la bil n, h r c -
td n sahibinin arzular na tabe olan q z v ya qad nd r.
2 Cariy nin öz a as ndan dünyaya g tirdiyi u aq böyüyüb anas na a al q ed k.
3 H disd n görünür ki, iman, slam v ehsan – bunlar n ham din adlan r. Bilin ki, bu h -
dis bir çox elml ri, bilikl ri, b qaydalar v dig r inc m ri özünd c m edir. slin-
, bu, slam n t lidir. Qaz yad demi dir: “Bu h dis iman n slin , a karda görül n i -
, gizlind s mimi olma a v günah i rd n ç kinm dair bütün zahiri v batini ibad t-
rin yerin yetirilm sini aç qlay r, h tta ri t elml rinin ham özünd c m edir”.
4 Muh mm d Pey mb rin dediyi, etdiyi v ya b ndikl ri haqq nda r vay t. H dis-
r onlar n ql ed n ravil rin silsil sind n v m tnd n ibar tdir. H disin s hih v etibarl ol-
mas , onu n ql ed n ravil rin silsil sinin etibarl q d sind n v h disin m tninin Quran
ay rin v dig r möt r h disl uy un g lm sind n as r.
5 snad k lm si lü td istinad, m nb , d lil-sübut, dayaq v s. dem kdir. stilahda is bu
lm iki m nadan birini ifad edir:
a) H disi istinad ed k r vay t ed aid etm k.
b) H disin m tnin g tirib ç xaran ravil rin silsil si.
64
man kitab
.
[95]-3-(...) ........ Y hya ibn Y r v Humeyd ibn Abdur-R hman bel r va-
t etmi r: “Biz Abdullah ibn Öm rast g ldik v (ona) q zavü-q rv
(bunu inkar ed nl rin) bu xüsusda dedikl rini x r verdik...”
(Ravi) bu h disi (dig r) ravil rin Öm istinad n Pey mb rd n
vay t etdikl ri h dis yax n m nada söyl mi dir. Bu h disd b zi lav r
oldu u kimi, naqislikl r d vard r.
(...)- [ ]
.
[96]-4-(...) ........ Mot mir (bu h disi) atas ndan, o da Y hya ibn Y rd n,
o da bn Öm rd n, o da Öm rd n, o da Pey mb rd n vv lki ravil rin söy-
dikl ri h dis yax n m nada r vay t etmi dir.
: ( )- [ ]
:
)) : ! :
)) : ! : ((
! : ((
)) : ! : (( )) :
:
: ((
Ð ÏÎ Í Ì Ë Ê É ÈÇ Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½[
ZÚ Ù Ø × ÖÕ Ô Ó Ò Ñ
65
(( )) : : :
.(( )) :
[97]-5-(9) ........ bu Hureyr 1 demi dir: “Bir gün Pey mb r camaat n
aras nda oturmu du. Bir n r onun yan na g lib: “Ey Allah n elçisi! man n -
dir?”– dey soru du. Pey mb r buyurdu: “( man odur ki,) Allaha, Onun
kl rin , Onun Kitab na, Onunla qar la aca na v Onun elçil rin iman
tir n, habel (öldükd n sonra) diril yin inanasan”. Adam: “Ey Allah n
elçisi! slam n dir?”– dey soru du. Pey mb r buyurdu: “ slam (odur ki,)
Allaha ibad t edib heç bir eyi Ona rik qo mayasan, f rz2 buyurulmu na-
mazlar (vaxtl -vaxt nda3) q lasan, vacib buyurulmu z kat ver n v Rama-
zan ay oruc tutasan”. O: “Ey Allah n elçisi! Ehsan n dir?”– dey soru du.
Pey mb r buyurdu: “(Ehsan odur ki,) Allaha, sanki, Onu görürmü n kimi
ibad t ed n, s n Onu görm n d , (bil ki,) O, s ni görür”. O: “Ey Allah n
elçisi! Qiyam t n zaman qopacaq?”– dey soru du. Pey mb r buyurdu:
“Bu haqda soru ulan soru andan çox bilmir. Lakin onun lam tl rini s
r ver m: cariy nin öz a as dünyaya g tirm si Qiyam tin lam tl -
rind ndir. Habel ç lpaq, ayaqyal n (s fill rin4) xalqa r hb rlik etm si Qiya-
tin lam tl rind ndir. H mçinin qoyun-quzu otaran çobanlar n hündür
binalar tikm kd bir-biri il yar mas Qiyam tin lam tl rind ndir. (Qiyam t
saat ) yaln z Allah n bildiyi be eyd n biridir”. Sonra Pey mb r (bu ay ni5)
oxudu: “H qiq n, Qiyam tin qopaca vaxt ancaq Allah bilir. Ya ist -
diyi vaxt göyd n O ya r, b tnl rd olan O bilir. Heç k s s r n qaza-
naca bilm z. Heç k s harada öl yini bilm z. Allah is , übh siz ki,
r eyi Bil ndir, r eyd n X rdard r!”6
Sonra o adam dönüb getdi. Pey mb r : “O adam geri qaytar n!”– dey
buyurdu. (S hab r onun dal nca getdil r,) lakin ondan bir r- lam t gör-
dil r. Onda Pey mb r dedi: “Bu, C brail idi. nsanlara dinl rini öyr t-
g lmi di”.
: : (...)- [ ]
. (( )) :
: ( )- [ ]
: (( )) : :
(( )) : !
)) : ! : :
)) : ! : : ((
)) : ! : : ((
:
: ((
Ð ÏÎ Í Ì Ë Ê É ÈÇ Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½[
ZÚ Ù Ø × ÖÕ Ô Ó Ò Ñ
: (( )) :
.(( ))
-( )
2-ci f sil. slam n rüknl rind n biri say lan
namazlar n b yan edilm si
- ( )- [ ]
: -
)) : : (( )) :
(( )) : : ((
! : : (( )) : :
.(( )) :
qa”. Adam: “Vallahi ki, m n buna (heç n ) art rmayaca am1 v bundan (heç n )
skiltm m”– dedi v dönüb getdi. Pey mb r buyurdu: “ r do ru
deyirs ,2 nicat tapacaqd r”.
(...)- [ ]
.(( )) (( )) :
[101]-9-(...) ........ (r vay tçil r) bu h disi Malikin r vay t etdiyi isnadla – T l-
ibn Ubeydullahdan, o da Pey mb rd n r vay t etmi r. Sad olaraq
(bu h disin ax nda) Pey mb r : “Onun atas na and olsun, 3 r do ru de-
yirs , nicat tapacaqd r”, yaxud: “Onun atas na and olsun, r do ru deyirs ,
nn gir kdir”– demi dir.
-( )
3-cü f sil. slam n rüknl ri haqq nda sual verm k
: : ( )- [ ]
:
! :
: (( )) : : (( )) :
: (( )) : : (( )) :
: (( )) :
1 bn H r demi dir: “Pey mb r onun bu cür and içm yin , y ni dig r xeyirxah l-
ri yerin yetirm yin etiraz etm mi dir. Ola bilsin ki, bu m qamda Pey mb r onun s-
lamda t oldu unu n al b, onu a r yükl yükl k ist mi dir” (“F th l-Bari”, 8/241).
2 Y ni dediyin l ed r v vacib buyurulanlar yerin yetir rs , C nn daxil olar.
3 Bu h disd Pey mb r h qiqi m nada and içm mi , ksin , bu sözü bl rin ad tin
uy un olaraq dilucu söyl mi dir. Bu xüsusda Uca Allah buyurur: “Allah sizi q sdiniz ol-
madan içdiyiniz andlara gör c zaland rmaz...” (“ l-Maid ” sur si, 89).
ola da bilsin ki, bu, Allahdan qeyrisin and içm k qada an edilm mi n vv l ba ver-
mi dir, yaxud bununla Pey mb r : “Onun atas n R bbin and olsun!” dem k ist mi dir.
(“F th l-Bari”, 1/73; “Avnul-M bud”, 9/57).
70
man kitab
(( )) : : (( )) :
: (( )) : : (( )) :
: (( )) :
: (( )) : : (( )) :
.(( )) : ! :
[102]-10-(12) ........ s ibn Malik demi dir: “Biz Pey mb rd n (h r
hans ) bir ey haqq nda soru maq qada an edilmi dir. (Odur ki,) çöl halisin-
1
1 Burada “qada an edilmi dir” deyildikd heç bir z rur t olmadan yersiz sual verm k n -
rd tutulur. R vay tl rin birind Pey mb r buyurmu dur: “Allah sizl analar n üzün
olma , q z u aqlar diri-diri yer gömm yi, (borcu qaytarmaqdan) boyun qaç rma v
“ver”– dey k (haqq z olmayan bir eyi) t b etm yi qada an etmi dir. Habel söz g zdir-
yinizi, çox sual verm yinizi v var-dövl ti israf etm yinizi xo lam r” (“S hih l-Buxari”, 2408).
Haqq öyr nm k m qs dil sual verm kd is heç bir q bah t yoxdur. Uca Allah buyurur:
r bilmirsinizs , Zikr hlind n soru un” (“ n-N hl” sur si, 43).
2 “A ll ” deyildikd b- rkanla sual ver n, h m d mühüm m r bar soru an
göz l t rzd müraci t ed n kims n rd tutulur. Bel ki, çöl hlinin ks riyy ti cahil v
kobud olur. bu Hureyr nin bu xüsusda r vay t etdiyi h disd Pey mb r buyurmu -
dur: “Çöld ya ayan adam n zak tsiz olar. Ova alud olan adam (haqdan) qafil olar. Pad ah n
qap na g n adam (ya oradak naz-nem tl ri görüb bunlara tamah salmaqla, ya da onun etdi-
yi haqs zl qlara göz yummaqla) fitn m ruz qalar. Bir d ki, adam pad aha (yaltaqcas na) n
r çox yax nla arsa, bir o q r d Allahdan uzaq dü r” (“Müsn d imam hm d”, 2/371;
“Silsil tul- hadis s-S hih ”, 1272).
3 Ola bilsin ki, bu hadis Allah n: “Pey mb ri, öz aran zda bir-birinizi ça rd z ki-
mi ça rmay n...” ay si ( n-Nur, 63) nazil olmam dan vv l ba vermi dir. Ola da bilsin ki, ay
nazil olduqdan sonra ba vermi , lakin h min b vinin bu qada adan x ri olmam r.
71
: : (...)- [ ]
. : :
72
man kitab
-( )
4-cü f sil. C nn aparan iman n, habel mr olunan eyl rd n
möhk m yap an kims nin C nn gir yinin b yan olunmas
: : : ( )- [ ]
:
: -! -! :
: : (( )) : ((- - )) :
.(( ))
1Uca Allah buyurur: “Ey iman g tir nl r! Siz agah olunca xo unuza g lm k eyl r
bar sind soru may n...” (“ l-Maid ” sur si, 101).
2 bu yyub l- nsari l-X zr ci Pey mb rin s hab sidir. Ad : Xalid ibn Zeyddir.
O, hicr tin 52-ci ilind Konstantinopolun f thi u runda ged n döyü hid olmu dur.
3 Maarifl ndirm k, do ru yol göst rm k, r hb rlik etm k, az nl qdan xilas edilib slam n
: : (...)- [ ]
.
[105]-13-(...) ........ Muh mm d ibn Osman ibn Abdullah ibn M vh b v
atas Osman, Musa ibn bu T lh nin bu yyubdan, o da Pey mb rd n
bu h disin b nz rini r vay t etdiyini e itmi r.
: : (...)- [ ]
: :
)) : . :
)) : ((
.(( )) : .((
[106]-14-(...) ........ bu yyub demi dir: “Bir n r Pey mb rin yan na
lib dedi: “M ni C nn yax nla racaq v oddan uzaqla racaq bir li
öyr t ki, onu yerin yetirim”. Pey mb r buyurdu: “G k Allaha iba-
t ed n v heç bir eyi Ona rik qo mayasan, namaz q lasan, z kat ver n
qohum- qr bana yax q ed n!” Adam dönüb getdikd n sonra Pey m-
r dedi: “ r mr edil nl rd n möhk m yap sa, C nn daxil olar”.
Dig r r vay td : “ r bundan möhk m yap sa...”– demi dir.
: : : ( )- [ ]
! : :
)) : .
: : ((
.(( ))
[107]-15-(14) ........ bu Hureyr demi dir: “(Bir d ) bir b vi Pey m-
rin yan na g lib dedi: “Ya R sulullah! M el bir l öyr t ki, onu yeri-
yetir yim t qdird C nn daxil olum”. Pey mb r buyurdu: “Allaha
ibad t et v Ona heç k si rik qo ma, f rz buyurulmu namazlar q l, vacib
buyurulmu z kat ver v Ramazan ay oruc tut!” B vi dedi: “Can m lind
olan Allaha and olsun ki, m n heç vaxt buna heç n art rmayaca am v bundan
74
man kitab
: - ( )- [ ]
! : :
.(( )) :
[108]-16-(15) ........ Cabir demi dir: “Nom n ibn Qovq l Pey mb rin
yan na g lib dedi: “Ya R sulullah! De görüm, r m n vacib buyurulmu na-
mazlar q lsam, haram haram say b 2 (ondan uzaq olsam), halal da halal q -
bul ets m, C nn gir mmi?” Pey mb r : “B li!”– dey cavab verdi.
: (...)- [ ]
! : :
. :
: : (...)- [ ]
:
(( )) :
. :
-( )
5-ci f sil. slam n rüknl rinin v sas
dayaqlar n b yan olunmas
: ( )- [ ]
)) :
: (( :
. :
[111]-19-(16) ........ bn Öm r r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
slam be ( sas) üz rind qurulmu dur: t kAllahl q bul etm k, namaz q l-
maq, z kat verm k, Ramazan orucunu tutmaq v h cc etm k”.
Bir n r (ibn Öm rd n) soru du: “(M r bu h dis) h cc etm k v Ramazan
orucunu tutmaq (t rtibi il r vay t edilm mi dirmi)?” bn Öm r dedi: “Xeyr,
Ramazan orucunu tutmaq v h cc etm k! M n h disi Pey mb rd n bu t r-
tibl d e itmi m”.
: : (...)- [ ]
: )) : :
.((
[112]-20-(...) ........ bn Öm r r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
slam be ( sas) üz rind qurulmu dur: Allaha ibad t etm k v Ondan ba qa
(mövcud olan bütün qondarma tanr lar ) inkar etm k, namaz q lmaq, z kat
verm k, h cc etm k v Ramazan orucunu tutmaq”.
: : (...)- [ ]
: )) : : :
.((
76
man kitab
: : : (...)- [ ]
)) : : :
.(( :
[114]-22-(...) ........ Tavus r vay t edir ki, bir n r Abdullah ibn Öm de-
di: “(Allah yolunda) vuru mayacaqsanm ?!” bn Öm r (ona) bel cavab verdi:
“M n Pey mb rin bel dediyini e itmi m: “ slam be ( sas) üz rind qu-
rulmu dur: Allahdan ba qa (ibad haqq olan) m budun olmad na ahidlik
etm k, namaz q lmaq, z kat verm k, Ramazan orucunu tutmaq v h cc etm k”.
-( )
6-c f sil. Uca Allaha, Onun elçisin v dinin hökml rin iman
tirm yi mr etm k, din d t etm k, din haqq nda sual verm k,
dini qorumaq v dind n bix r olanlara onu t bli etm k
: : ( )- [ ]
:- - :
! : :
: .
)) :- - (( : ))
.
. (( )) : ((
bu camaat R bi q bil sind ndir. S ninl bizim aram zda Mud r q bil sinin ka-
firl ri durur. Bu s bd n d biz s nin yan na yaln z haram aylarda1 g bilirik.
Odur ki, biz el bir ey mr et ki, onu h m özümüz yerin yetir k, h m d geri-
qalanlar za x r ver k”. Pey mb r buyurdu: “Siz dörd eyi mr edi-
m v dörd eyi qada an edir m: (siz ) Allaha iman g tirm yi; (sonra o bunu
onlara izah edib dedi:) Allahdan ba qa (ibad haqq olan) m budun olmad -
na v Muh mm din Allah n elçisi oldu una ahidlik etm yi, namaz q lma , z -
kat verm yi v ld etdiyiniz q nim tl rin be birini (xums2) verm yi ( mr
edir m). V sizl dubban 3, h nt mi4, n qiri5 v muq yy ri6 qada an edir m”.
f (ibn Hi am) öz r vay tind bunu da lav etmi dir: “Allahdan ba qa
(haqq) m bud olmad na” – dedi v bir (barma ) qatlad ”.
. (...)- [ ]
- : : : : -
: :
)) : . : ((- - )) :
! : : .(( - -
: : : : .
)) : . :
((
1 Pey mb r demi dir: “Zaman Allah göyl ri v yeri yaratd günd n b ri heç d yi -
n dövran etm kd dir. l on iki aydan ibar tdir. Bunlardan dördü haram aylard r. (Ha-
ram aylardan) üçü – Zülq , Zülhicc v Muh rr m dalbadal g lir. (Dördüncüsü is ) Mud r
bil sinin (dig r on bir aydan üstün tutdu u) v Cümad l-axir il aban (aylar ) aras nda
keç n R b ay r” (“S hih l-Buxari”, 3197).
2 Xums – h rbi q nim tl rin be bir hiss si. Bu bir hiss yen d be hiss bölünür v
sonra onun be bir hiss si müs lman hökmdar n lind qal r, qalan be dörd hiss is
Quran bölgüsün uy un olaraq Muh mm d Pey mb rin qohumlar – Ha imin zürriyy ti,
yetiml r, kas blar v ehtiyac içind olan müsafirl r aras nda paylan r.
3 Dubba – rab saxlamaq üçün qurudulmu boran dan düz ldilmi qab.
4 H nt m – t rkibin yun v qan qat lm gild n düz ldilmi ya l r ngli cürd k. vv ll r
bu cür qablarda rab saxlayard lar.
5 N qir – rab saxlamaq üçün içi oyulmu xurma kötüyünd n düz ldilmi qab.
6 Muq yy r – rab saxlamaq üçün yanlar qatranla malalanm qab.
78
man kitab
)) : . : :- : – : :- -
. (( )) : .((
1 Deyil gör , bu C mr fars dilini bilirmi v cn bil rin dedikl rini bn Abbasa t r-
cüm edirmi . Lakin bu Amr ibn s-S lah bunu ba qa cür izah edib demi dir: “Dü ünür m
ki, bu C mr bn Abbas n sözünü izdihamdan dolay onu e itm n kims çatd r v ya
bn Abbas n söyl dikl rini anlamayan kims onun sözl rinin m zini ba a sal rd ”.
2 Bu h dis qad n öyr nm k m qs dil nam hr m ki iy bilavasit sual verm yinin caiz
oldu una d lal t edir.
3 Muz ff t, yaxud muq yy r – rab saxlamaq üçün yanlar qatranla malalanm qab.
4 Bu, ob nin sözl ridir.
79
: : (...)- [ ]
: :
. :
.(( )) :- - :
[117]-25-(...) ........ Qurr ibn Xalid bu h disi bu C mr n, o da bn Abbas-
dan, o da Pey mb rd n , ob nin bu C mr n r vay t etdiyi h dis b n-
r bir kild r vay t etmi dir. (Bu r vay td Pey mb r ) demi dir: “M n
siz dubban n, n qirin, h nt min v muz ff tin içind haz rlanan rab qada-
an edir m”. bn Muaz öz atas ndan r vay t etdiyi h dis bunu da lav etmi -
dir: “Pey mb r c Abdul-Qeys 1 bel demi dir: “S nd iki xisl t vard r
ki, Allah onlar sevir. (Bu,) mülayimlik v t mkinli olmaqd r”.
: : ( )- [ ]
: - :
: -
!
: )) :
.
: ! : .(( :
- )) : : - (( ! ))
: .(( - -
: :
! : .(( )) :
)) :
.(( )) : : .((
[118]-26-(18) ........ Q tad demi dir: “Abdul-Qeys q bil sind n Pey m-
rin yan na g n nümay nd r aras nda olanlardan birisi biz bel
vay t etmi dir. S id ibn rub demi dir: “Q tad bu h disi bu N dr -
: (...)- [ ]
- - :
)) :
.(( )) : : : .((
: : (...)- [ ]
: : :
! :
! : .(( )) :
.(( - )) :
1 çind maye, ya v s. saxlamaq üçün qab kimi i dil n, a lama il haz rlanm bütöv
qoyun v ya keçi d risi.
2 115-ci h disin qeydl rin bax.
82
man kitab
dular: “Ey Allah n pey mb ri! Allah bizi s f da el sin, n qirin n oldu u-
nu bilirs nmi?” (Pey mb r ) dedi: “B li, (bu,) ortas nda oyuq aç lm bir
kötükdür, el d dubbada v h nt md (içm yin). Ancaq a ipl ba lanan
(d ri) qablardan istifad edin!”
-( )
7-ci f sil. K lmeyi- had v
slam qayda-qanunlar na d t etm k
- ( )- [ ]
: :
: :- : -
)) :
.((
[121]-29-(19) ........ Muaz demi dir: “Pey mb r m ni (Y ) gön-
rdi v dedi: “S n Kitab hlind n olan bir qövmün yan na gedirs n. Onlar
Allahdan ba qa (ibad haqq olan) m budun olmad na v m nim Allah n
elçisi oldu uma had t verm d t et. r bu i s ita t ets r, onla-
ra x r ver ki, Allah onlara günd lik olaraq be vaxt namaz q lma vacib bu-
yurmu dur. r bu i s ita t ets r, onlar x rdar et ki, Allah onlara
kat verm yi, varl lar ndan götürülüb kas blar na paylan lmas vacib buyur-
mu dur. r bu i d s ita t ets r, onda onlar n mallar n n qiym t-
lisini götürm kd n ç kin v m zlumun b dduas ndan qorx. Çünki onunla Allah
aras nda (bu b dduan n qar ala bil k) heç bir p rd yoxdur”1.
1 Bu h disd n bel n tic r ç r ki, bir n rd n r vay t edilmi x ri q bul etm k olar.
dis Muaz n dini hkamlar yax bildiyin , h m d f zil tli bir s hab oldu una d lal t
edir. Üst lik h dis, kafirl rl döyü mi n vv l onlar slama d t etm k, slama d t
etdikd d ilk vv l tövhidd n, sonra da n mühüm i rd n ba lama a da d lal t edir. H -
disd n be vaxt namaz q lma n vacib buyurulmas , zülm etm yin haram olmas , z kat y an
adama mallar n n qiym tlisini götürm yinin qada an edilm si aç q-ayd n görünür.
83
: : : (...)- [ ]
:
. (( )) : :
: : (...)- [ ]
)) :
.((
1 Qaz yad demi dir: “Bu, Kitab hlinin Allah T al ni tan mad na d lal t edir. Onlar
zahird Allaha ibad t etdikl rini v Onu tan qlar göst rs r d , slind , Onu tan rlar...”
Yen o demi dir: “Y hudil rd n Allah m xluqata b nz n v Ona sur t ver n, yaxud
Onun s hv etdikd n sonra düzgün q rar verdiyini dey n, yaxud özl rinin Onun övladlar oldu-
unu iddia ed n, habel xristianlardan Ona övlad v ya zövc isnad ed n, Onun m xluqata qa-
dey n, h mçinin m cusil rd n v mü rikl rd n Onu layiqinc v sf etm n, yaxud
Ona rik qo an v Onun Xaliq oldu unu inkar ed n kims r, Allah tan ya bilm zl r. Onlar ta-
nd qlar m budu Allah ça rsalar da, O, Allah ola bilm z. Çünki o, v sf edilm si vacib buyu-
rulmu ilahi sif tl rl v sf edilm mi dir. Dem k, onlar pak v müq dd s Allah tan rlar”.
2 Bu d lildir ki, mal sahibi z kat verm kd n imtina etmi olsa bel , onun mal ndan z kat
xartmaq vacibdir.
84
man kitab
-( )
1 T kAllahl n sübutu v had ti. M nas “Allahdan ba qa ibad layiq olan m bud
yoxdur” dem kdir. Müs lmanlar Uca Allahdan ba qa heç k v heç n ibad t etmir-
r. Çünki t kc Allah ilahi xilq tl r yaratma a qadirdir v h qiqi Allaha m xsus kamil
sif tl malik olan da Odur. Müs lmanlar bütl , ulduzlara, müq dd s varl qlara, pey-
mb rl v yaxud m kl ibad ti r dd edirl r. Çünki bütün bu sayd qlar z yara-
lm olub Xaliq , Yaradana möhtacd rlar. O is yenilm z qüdr t v qüvv t Sahibidir v
heç kim v heç n möhtac deyildir. Lakin bu had iman g tirm k v müs lman
olmaq üçün yeddi rt yerin yetirilm lidir. ks t qdird tövhid had ti o kims fay-
da verm z. Bunlar: (1) bu had tin mahiyy ti haqq nda bilikdir ki, nadanl qla bir araya
maz; (2) bu had tin do rulu una iman g tirm kdir ki, kk g tirm kl bir araya s -
maz; (3) q lbl v dil il bu had tin q bul edilm sidir ki, onun sözl rini dem kd n boyun
qaç rmaqla bir araya s maz; (4) bu had tin bütün t bl rin mütilikl tabe olmaqd r
ki, Allaha v Muh mm d Pey mb asi olmaqla bir araya s maz; (5) bu had ti dil
tir rk n t bii olan s mimiyy tdir ki, – yalanla bir araya s maz; (6) bu had v onu
yerin yetir nl b sl nil n m bb tdir ki, – tövhid v onu yerin yetir nl qar kin
ikrahla bir araya s maz; (7) Allahdan ba qa h r bir ey ibad td n l ç km k.
2 Allahdan ba qa (ibad haqq olan) m bud yoxdur v Muh mm d Allah n elçisidir.
3 Y ni cinay gör veril k c za. övkani demi dir: “Burada “ slam haqq ” deyil-
dikd ri tin buyurdu u qisas, dul zinakar n da qalaq edilm si v ba qa bu kimi c za-
larla qan tökm k n rd tutulur. (Bel hallarda qan tökm k is m qs uy undur)...”
(“Neylul- vtar”, 1/364).
4 Burada söhb t niyy td n v bu kimi gizli ll rd n gedir.
85
: : ( )- [ ]
:
: :
: : ))
: ((
: !
. !
[124]-32-(20) ........ bu Hureyr demi dir: “Pey mb rin v fat ndan
sonra bu B kr1 x lif seçildikd v bl rd n b zil ri küfr etdikd 2 Öm r
ibn X ttab bu B kr 3 dedi: “Pey mb r : “ nsanlar “l ilah ill llah” deyin-
q r onlara qar vuru maq m mr edildi.4 Odur ki, kim: “L ilah
ill llah” des – slam haqq istisna olmaqla – can v mal m nd n qoru-
mu olar. Onun (gizli saxlad qlar n) haqq-hesab is Uca Allaha aiddir”5–
buyurdu u halda s n n deyib onlarla vuru acaqsan?!” bu B kr dedi:
“Vallahi, m n namazla z kat bir-birind n ay ran (h r) k sl vuru aca am.
Çünki z kat mal n haqq r. Vallahi, r onlar R sulullaha verdikl ri z ka-
m nd n sirg r, buna gör onlarla hökm n vuru aca am”. Öm r ibn
ttab dedi: “Vallahi ki, m n izz t v qüdr t sahibi olan Allah n bu B krin
1 bu B kr s-Siddiq Pey mb rin s hab sidir. Ad : Abdullah ibn Osmand r. Hicr tin
13-cü ilind 63 ya nda v fat etmi dir.
2 Mürt d olanlar üç qisim idil r: bir qismi cahiliyy t dövründ ki etiqadlar na – bütp st-
liy qay td lar, bir qismi pey mb rlik iddias nda olan Museyl v sv d l- siy uy-
dular, bir qismi d müs lman olduqlar iddia etdikl ri halda, z kat verm kd n boyun qaç r-
lar v bunu inkar etdil r.
3 H min vaxt bu B kr mürt dl qar vuru ma a haz rl q görürdü.
4 bn Useymin demi dir: “Bu h dis, ümumiyy tl , kafirl rin ham na amil edilir. Lakin
t-Tovb ” sur sinin 29-cu ay si Kitab hlini istisna edir. Ay bel buyurulur: “Kitab veril n-
rd n Allaha v Axir t günün iman g tirm n, Allah n v Onun Elçisinin haram buyur-
du unu haram saymayan v h qiqi din olan slama etiqad etm nl rl , z lil gün qal b
öz ll ri il cizy verm m cbur oluncaya q r vuru un”. (Ay n görünür ki, Kitab h-
lind n cizy ver nl rl vuru maq qada and r)” (“ rhul- rb in”, 1/17).
5 Tiybi demi dir: “Biz: “L ilah ill llah” dey n v zahir n müs lman oldu unu göst n
heç bir kims qar vuru mamal , habel onun s mimi olub-olmad ara rmamal q”
(“Tohf tul- hv zi”, 7/283).
86
man kitab
: - ( )- [ ]
: : - :
: : )) :
.((
1 bn H r demi dir: “Bu h disd n bel n tic ç r ki, ri t hökml ri bar ictihad et-
k caiz v bunu Allaha v Onun Pey mb rin h val etm k (y ni Kitab v Sünn mü-
raci t) etm k vacibdir, habel bu xüsusda mübahis etm k, lakin sonunda daha do ru r
qay tmaq, üst lik mübahis ni bl , kobudlu a yol verm kl v mülayim kild apar-
maq (müs lman xlaq na) uy undur. Mübahis ed n k s do ru r yi anlayanad k ona hücc t
tirm k vacib. r d lil-sübutdan sonra inadkarl q ed rs , ona s rt münasib t göst rm k
caizdir. El d bir fikri sübuta yetirm k üçün Allaha and içm k m qs uy undur. H dis-
n h mçinin bel n tic d ç r ki, sad “l ilah ill llah” dey n (v had tin ikinci t -
fini,) y ni “Muh mm n R sulullah” dem n) kims ni (kafir sayaraq) q tl yetirm k qada-
and r. B li, bu, dan lmaz h qiq tdir. Yax b s “l ilah ill llah” dem kl o k s müs lman sa-
rm ? Daha do ru r y odur ki, xeyr, say lm r. ksin , bu adam imtahan edil k, sad
onu öldürm k qada and r. r o, Muh mm din Allah n elçisi oldu una had t g tirs v
slam hkamlar yerin yetirs , onun müs lman oldu una hökm verm k olar. Buna da d lil:
“(Pey mb rin ): “ slam haqq istisna olmaqla” sözüdür. B vi (bu xüsusda) demi dir: “T k-
Allahl q bul etm n bütp st kafir “l ilah ill llah” dediyi zaman (zahir n) onun mü-
lman oldu una hökm verils d , sonradan ona slam n hkamlar n ham q bul etm yi
bu din zidd olan batil inanclar n ham ndan uzaq olma m cbur etm k g kdir. Qald
ki, t kAllahl t sdiql yib Pey mb ri inkar ed n kims , bel si “Muh mm dun R sulul-
lah” dem yinc onu müs lman saymaq olmaz. r o, Muh mm din ancaq bl pey-
mb r gönd rildiyini etiqad edirmi , onun bütün insanlara elçi gönd rildiyini dem lidir.
r slamda vacib buyurulmu bir hökmü inkar ed rs , yaxud haram buyurulmu bir eyi ha-
lal sayarsa, ona etiqad ndan dönm k mr edilm lidir”. B vinin: “m cbur etm k g kdir” sö-
zünd n bel ç r ki, r h min adam slam qayda-qanunlar inkar ed rs , mürt d say lar...”
(“F th l-Bari”, 19/382).
87
: : (...)- [ ]
: :- -
)) :
.((
[126]-34-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
nsanlar Allahdan ba qa (haqq) m budun olmad na ahidlik etm yinc , üs-
lik m v m nim t bli etdiyim iman g tirm yinc onlarla vuru maq m -
mr edildi. r buna l ets r – slam haqq istisna olmaqla – canlar
mallar m nd n qorumu olarlar. Onlar n (gizli saxlad qlar n) haqq-he-
sab is Allaha aiddir”.
: (...)- [ ]
(( )) : : - -
:
[127]-35-(...) ........ Cabir v bu Hureyr , bn Museyyibin bu Hurey-
n r vay t etdiyi h disin b nz rini bel r vay t etmi r ki, Pey mb r
buyurmu dur: “ nsanlarla vuru maq m mr edildi...”
: : : : [ ]
: : :
: : ))
Z¸ ¶ µ´ ³ ² ± ° [ : .((
[128] ........ Cabir r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “ nsanlar “l
ilah ill llah” deyinc q r onlarla vuru maq m mr edildi. r onlar
“l ilah ill llah” des r – slam haqq istisna olmaqla – canlar v mallar
nd n qorumu olarlar. (Gizli saxlad qlar n) haqq-hesab is Allaha aid-
dir”. Sonra Pey mb r (bu ay ni) oxudu: “Onlara öyüd-n sih t ver! S n
yaln z öyüd-n sih t ver ns n. S n onlar n üz rind hökmdar deyils n”1.
: ( )- [ ]
: :
))
.(( [ ]
: ( )- [ ]
: )) : :
.((
: : (...)- [ ]
(( )) :
.
-( )
9-cu f sil. Ölüm aya nda olan kims nin can bo az na yeti yinc
– (y ni) x ldamay nca slam q bul etm sinin s hih oldu una,
mü rikl ba lanma dil yin l v edilm sin ,1 habel Allaha
rik qo araq öl n adam n C nn m hlind n olmas na v onu
bundan heç bir v sil nin qurtarmayaca na dair d lill r
: : ( )- [ ]
: :
)) :
! : ((
:
! )) : :
: ((
C B A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 4 3[
: ZF E D
Z l k j ih g f e d c b a ` _[
: : (...)- [ ]
: : :
:
. :
.
[133]-40-(...) ........ M r v Saleh – h r ikisi (yuxar dak ) h disin b nz rini
Zuhrid n bu isnadla r vay t etmi r. F t Salehin r vay tind (bu h dis):
“Uca v Ulu Allah onun bar sind ay nazil etdi” sözü il tamamlanm v
ay r zikr edilm mi dir. Habel bu r vay tind : “onlar öz dedikl rini t krar
etdil r”– demi dir. M rin r vay tind is bu sözün yerin : “onlar bunu
krar etdil r”– (deyilir).
: ( )- [ ]
)) : : :
Z c b a ` _[ : :- - ((
[134]-41-(25) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r misin
ölüm aya nda ik n: “( mican,) “l ilah ill llah” de ki, Qiyam t günü s nin
(dediyin ) ahidlik edim”– demi , o is (bundan) imtina etmi dir. Onda Allah
(bu ay ni) nazil etmi dir: übh siz ki, s n ist diyini do ru yola yön ld
bilm zs n. Amma Allah ist diyini do ru yola yön ldir. O, do ru yolda
olanlar daha yax tan r”1.
: : (...)- [ ]
)) : :
- : - : ((
Z ih g f e d c b a ` _[ :
[135]-42-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r misin
demi dir: “( mican,) “l ilah ill llah” de ki, Qiyam t günü s nin (dediyin )
ahidlik edim”. ( misi) is bel cavab vermi dir: “Qurey lil rin2 m eyib
1 vv lki ay .
2 Pey mb rin m nsub oldu u bl r aras nda n m hur v hörm tli q bil rd n biri.
92
man kitab
-( )
10-cu f sil. Tövhidi2 q bul ed k öl n kims nin
ti olaraq C nn daxil olaca na dair d lill r3
- ( )- [ ]
: : - :
.(( )) :
: : [ ]
. : : :
[137] ........ V lid ibn Bi r: “Humran n bel dediyini e itdim”, o da: “Osma-
n bel dediyini e itdim” Osman da: “Pey mb rin bel dediyini e itdim”
dey istinad ed k eyni il bu h disin b nz rini r vay t etmi dir.
: : ( )- [ ]
:
: : : :
. : !
: : :- :
)) : - - :
.((
[138]-44-(27) ........ bu Hureyr bel r vay t etmi dir: “Biz Pey mb rl
birlikd s rd idik. Bu snada camaat n azuq si qurtard . o yer g lib çatd
ki, Pey mb r onlardan b zil rinin yük d rini k sm k q rar na g ldi.1 Bu
vaxt Öm r dedi: “Ya R sulullah, b lk camaat n qalan azuq sini bir yer toplaya-
san v Allahdan bunun üçün (b t) dil n”.2 Pey mb r bel d etdi.
Bel , bu das olan, bu das , xurmas olan, xurmas , (ç yird yi olan da
yird yini g tirdi.3 T lh ibn Mus rrif dedi:) “Ç yird kl r onlar n n yin laz m
idi?” (Mücahid) dedi: “Onlar ç yird yi sorur, üstünd n d su içirdil r”.
bu Hureyr ) dedi: “Pey mb r y lm rza n (yan nda durub bu-
na) dua etdi. N hay t, camaat n xurcunlar a zbaa z doldu”. Onda Pey m-
r dedi: “M n ahidlik edir m ki, Allahdan ba qa (ibad layiq olan) -
bud yoxdur v m n Allah n elçisiy m! Bu iki ( had t k lm sin ) kk etm -
k bunlarla Allaha qovu an h r bir b nd mütl q C nn gir kdir”.
1 Pey mb rin bu cür hökm verm si, biz , (bel hallarda camaat n) rifah n alma ,
n mühüm olan ön plana ç km yi v iki z rd n z ri daha az olan seçm yi öyr dir.
2 Bu, d lildir ki, bir adam m sl t bildiyi bir eyi özünd n üstün olan birisin t klif ed
bil r. Bel olduqda, h min adam bu t klifi götür-qoy etm li v r m sl t bil rs , ona uy-
un h t etm lidir.
3 Bu, Mücahidin sözüdür.
94
man kitab
(...)- [ ]
- - :
! : :
! : : (( )) :
: (( )) : .
: :
: :
: : (( )) :
)) :
.((
[139]-45-(...) ........ bu Hureyr yaxud, bu S id1 demi dir: “T buk 2
döyü ünd camaata acl q üz vermi di. Onlar (Pey mb rin yan na g lib)
dedil r: “Ya R sulullah! zn vers ydin, yük d rimizi k sib tind n yey r,
ya ndan da istifad ed rdik”.3 Pey mb r : “El d edin!”– dey buyurdu.
Bu vaxt Öm r g lib dedi: “Ya R sulullah! r bel ets k, miniyimiz azala-
caq. (Yax olar ki,) camaata rzaqlar n qalan s nin yan na g tirm yi bu-
yurasan, sonra da onlar üçün Allahdan buna b t dil n. Y qin ki,
Allah bunun b tini art rar”. Pey mb r : “B li!”– dedi. Sonra bir dö -
k g tizdirdi v onu yer s rdi. Sonra da camaata art q qalm rzaqlar
tirib (onun için qoyma ) buyurdu. (Onlardan) kimisi bir ovuc dar , kimi-
si bir ovuc xurma, kimisi d bir tik yem k g tirm ba lad . N hay t, dö-
yin üstünd az miqdarda rzaq y ld . Pey mb r y lm ( rzaq ko-
mas na) b t dil dikd n sonra (camaata): “Xurcunlar doldurun!”–
dey buyurdu. Onlar da xurcunlar doldurma a ba lad lar. N hay t, ordu-
da olan xurcunlar n ham (a zbaa z) doldurdular. Üst lik (bu yem k-
n) doyuncaya q r yedil r. H art q da qald . Onda Pey mb r dedi:
: : ( )- [ ]
: )) : : : : .
[ ]
.((
[140]-46-(28) ........ Ubad ibn Samit r vay t edir ki, Pey mb r de-
mi dir: “H r kim Allahdan ba qa heç bir m budun olmad na, Onun T k
oldu una [v heç bir riki olmad na], Muh mm din Onun qulu v elçisi
oldu una, san n Allah n qulu, k nizinin o lu, M ry gönd rdiyi k lm si
Onun ruhundan oldu una, C nn tin haqq, C nn min d haqq oldu u-
na ahidlik ets , Allah C nn tin s kkiz qap n hans ndan dil , onu ora-
dan (C nn ) daxil ed r” .
1
: (...) [ ]
)) (( )) :
.((
[141] (...) ........ Amr ibn Hani (yuxar dak ) isnadla bu h disin b nz rini
vay t etmi dir. F t bu r vay td : “n l etmi olursa-olsun,2 Allah onu
nn daxil ed r”– demi v “C nn tin s kkiz qap n hans ndan dil ”
sözünü zikr etm mi dir.
1 Bu h dis, d rin m nal bir h disdir. qid m rini özünd ks etdir n bu h disd
Pey mb r f rqli-f rqli (batil) etiqadlarda olan kafir ümm tl rin ham ndan uzaq bir etiqa-
c m etmi dir. Pey mb r bu h disd san Allah n K lm si adland rm r. Bel ki,
san n anas na insan toxunmam v o, sad “Ol” k lm si il olmu dur. (Bu xüsusda Qu-
randa bel buyurulur: “Allaha övlad götürm k yara maz. O, pak v müq dd sdir! O, bir i in
olmas ist dikd , ona ancaq “Ol!”– dey r, o da d rhal olar” (“M ry m” sur si, 35).
2 Bu, ümumiyy tl , tövhid hlind n olan günahkar n mütl q kild C nn daxil olaca-
na aiddir. Bel ki, etdiyi günahlara gör tövb etm n h r k s Allah n ist yi alt ndad r.
Allah ona C nn m zab dadd rsa da, (h min adam tövhid hli oldu undan) ax rda onu
nn daxil ed k.
96
man kitab
: ( )- [ ]
:
! :
! :
:
.((
[142]-47-(29) ........ Sunabihi1 demi dir: “Ubad ibn Samit ölüm aya nda
ik n m n onun yan na g ldim v (onun bu hal görüb) a lama a ba lad m.
Dedi: “Sakit ol görüm, niy a lay rsan? Vallahi, r m ni ahid tutsalar, s -
nin lehin ahidlik ed m, i dir, m fa t etm k hüququ vers r, s nd n
ötrü fa tçi olaram v r gücüm yet rs , s yard m ed m. Vallahi, m n
Pey mb rd n e itdiyim, (m zmunu) xeyirli olan h r bir h disi siz dan -
am. Yaln z bir h disd n ba qa.2 Bu gün m n art q ölüm aya nda ik n o h disi
siz dan aca am. M n Pey mb rin bel dediyini e itmi m: “Kim Allah-
dan ba qa (haqq) budun olmad na v Muh mm din Onun elçisi oldu u-
na ahidlik ets , Allah C nn m odunu ona haram ed r”.
: : : ( )- [ ]
((! )) : :
((! )) : :
)) : : ((! )) :
)) : . : : ((
: : ((! )) : ((
.(( )) : . )) : : (( ))
[143]-48-(30) ........ s r vay t edir ki, Muaz ibn C l demi dir: “(Bir
) m n Pey mb rl birlikd onun (mindiyi heyvan n) t rkind idim. 1
niml onun aras nda y rin söyk yind n ba qa heç n yox idi. (Pey m-
r m ni): “Ey Muaz ibn C l!”– dey ça rd . Dedim: “Buyur, mrin
münt zir m, ya R sulullah!” Bir az getdikd n sonra o, yen : “Ey Muaz ibn
l!”– dey ça rd .2 Dedim: “Buyur, mrin münt zir m, ya R sulullah!”
Bir q r getdikd n sonra o, yen : “Ey Muaz ibn C l!”– dey ça rd . De-
dim: “Buyur, mrin münt zir m, ya R sulullah!” Dedi: “Bilirs nmi, Allah n
qullar üz rind ki haqq 3 n dir?” Dedim: “Allah v Onun r sulu daha yax
bilir!” Dedi: “Allah n qullar üz rind ki haqq , qullar n Ona ibad t edib heç
si Ona rik qo mamalar r”. Bir q r getdikd n sonra yen : “Ey Muaz
ibn C l!”– dey ça rd . Dedim: “Buyur, mrin münt zir m, ya R sulul-
lah!” Dedi: “Bilirs nmi, qullar bunu yerin yetir kl ri t qdird onlar n
Allah üz rind ki haqq n dir?” Dedim: “Allah v Onun r sulu daha yax
bilir!” Dedi: “(Ona heç n yi rik qo mayan) qullar na zab verm sidir”.
(...)- [ ]
)) : : :
)) : . : : !
[ ]
.(( )) : ! : : (([ ]
Bu, Muaz n n d
1 f zil tli oldu unu, habel bir kims ni heyvan n t rkin alma n
caiz oldu unu göst rir.
2 N vi demi dir: “Pey mb rin Muaz t krar ça rmas , ona söyl yin diqq t ye-
tirm si v onu ax ra kimi dinl si üçün idi. R vay t edilir ki, Pey mb r bir söz söyl diyi
zaman, (söyl dikl rini) ba a dü sünl r dey , onu üç d t krar ed rdi, habel bir tayfan n
yan na g lib onlar salamlad qda, üç k salam ver rdi” (“S hih l-Buxari”, 94).
3 Mövcud olan v ya olacaq h r bir ey haqd r (v ya h qiq tdir). Allah Subhan hu v T al
: : - (...)- [ ]
:
)) : . : (( ! )) :
.(( )) : . : (( )) : ((
[145]-50-(...) ........ Muaz ibn C l demi dir: “(Bir d ) Pey mb r :
“Ey Muaz, bilirs nmi, Allah n qullar üz rind ki haqq n dir?”– dey soru -
du. Dedim: “Allah v Onun r sulu daha yax bilir!” Dedi: “(Allah n qulu üz -
rind ki haqq ) onun Allaha ibad t edib heç k si Ona rik qo mamas r”.
Sonra soru du: “Bilirs nmi, qullar bunu yerin yetir kl ri t qdird onla-
n Allah üz rind ki haqq n dir?” Dedim: “Allah v Onun r sulu daha yax-
bilir!” Dedi: “(Qullar n Allah üz rind ki haqq Ona heç bir eyi rik qo -
mayan) qullar na zab verm sidir”.
: (...)- [ ]
)) : : :
. ((
[146]-51-(...) ........ Muaz ibn C l : “Pey mb r m ni ça rd v m n
ona cavab verdikd , o m bel buyurdu: “Bilirs nmi, Allah n insanlar üz rin-
ki haqq n dir?...” dey (yuxar dak ) h disin b nz rini r vay t etmi dir.
: : ( )- [ ]
- - : : :
1 H rfi t rcüm si: “q rm mt l-b yaz” dem kdir.
99
] - : -
(( )) : ! : (( )) : [
:
((! )) :
)) :
: : ((
.
! :
: (( )) : [ ]
! )) : . :
! : ((
: (( )) :
.(( )) :
[147]-52-(31) ........ bu Hureyr demi dir: “(Bir d ) biz bir d st adamla
Pey mb rin traf nda oturmu duq. bu B kr v Öm r d biziml idi.1 Bu
vaxt Pey mb r aram zdan qalx b getdi v (geri qay td qda) bir q r l ngi-
di. Biz onun ba na bir i g yind n qorxub t vi dü dük v (d rhal ha-
z) aya a qalxd q. (Ham dan) vv l m n narahat oldum v qalx b onu ax-
tarma a getdim. N hay t, nsardan2 olan N ccar o ullar n bostan na g l-
dim. Bostan n traf na h rl ndim ki, b lk bir qap tap b (oraya girim), amma
tapa bilm dim. Bir d baxd m ki, çöld ki su quyusundan bostan n için bir arx
gedir. M n yer yat b (tülkü kimi) sürün k Pey mb rin yan na daxil ol-
N leyin: ba ma a ox ar ayaqqab .
1
: : ( )- [ ]
: ((! )) : – - : :
((! )) : : ((! )) :
)) : :
(( )) : [ ] ! : ((
.
[148]-53-(32) ........ s demi dir: “Muaz ibn C l Pey mb rin t r-
kind ik n Pey mb r : “Ey Muaz!”– dey (onu) ça rd . Muaz: “Buyur, ya
sulullah, mrin münt zir m”– dey cavab verdi. O (yen ): “Ey Muaz!”–
dey ça rd . Muaz: “Buyur, ya R sulullah, mrin münt zir m”– dey
cavab verdi. O (bir daha): “Ey Muaz!”– dey ça rd . Muaz (yen ): “Buyur,
ya R sulullah, mrin münt zir m”– dey cavab verdi. R sulullah dedi:
“Allahdan ba qa (haqq) budun olmad na v Muh mm din Onun qulu v
elçisi oldu una ahidlik ed n h r bir b nd Allah C nn m odunu ha-
ram buyurmu dur”. Muaz dedi: “Ya R sulullah, bunu [insanlara] x r verim-
mi ki, sevinsinl r?” R sulullah buyurdu: “Bel ets n, onlar arxay nla acaq-
lar”. Muaz ölüm aya nda ik n, (elmi gizl tm yin) günah oldu undan (qor-
xub) bunu (camaata) x r vermi dir 2”.
Qaz yad
1 v bir çox ba qa aliml r (Allah onlar n ham na r hm t el sin!) demi r:
“Öm rin h ti v Pey mb etdiyi müraci ti, heç d onun Pey mb etiraz etm si
onun mrin qar ç xmas dem k deyildir. Çünki Pey mb rin bu Hureyr tap rd
bu i ancaq ümm tin könlünü açacaq v onlar müjd k bir x r idi. Lakin Öm r bu-
nun gizli saxlanmas insanlar üçün daha m qs uy un v onlar n arxay nla mamalar üçün
daha lveri li hesab etmi , habel bunun o müjd n daha xeyirli oldu unu güman etmi dir.
hay t, Öm r bu m ni Pey mb rz etdikd , o, Öm rin t klifi il raz la r.
Bu da d lildir ki, imam v ya r hb r xs bir eyi m sl t gördüyü, tabeçiliyind olan kims nin
is bunun tam ksini m sl t bildiyi t qdird , tabeçilikd olan adam m ni r hb r xs
bildirm lidir. Bildirm lidir ki, o, buna bir daha n r sals n v r tabeçiliyind olan adam n
dediyi m qs uy undursa, onu d st kl sin, ks halda is ona yanl dü ündüyünü ba a sals n”.
2 eyx bu Amr ibn s-S lah demi dir: “Pey mb r , h yat t crüb si v savad olmayan
kims rin bu müjd n x r tutub ça -ba qalacaqlar ndan v arxay nla acaqlar ndan qorxub,
bunu ümumi kild qada an etmi dir. Halbuki özü bunu Muaza, bu Hureyr , Öm v
dig rl rin – aldanmayacaqlar na v arxay nla mayacaqlar na min oldu u s hab rin x r
vermi dir. Muaz da öz növb sind bunu etibar etdiyi yax n adamlar na x r vermi dir”.
102
man kitab
: : ( )- [ ]
: : :
: .
:
:
(( )) :
)) : . :
. : : ((
[149]-54-(33) ........ s ibn Malik demi dir: “Mahmud ibn R bi, tban ibn
Malikd n 1 e itdiyini bel r vay t etmi dir: “M n M din 2 g lib çatd qda
1 Bu isnadda iki inc lik var. Biri budur ki, bu h disi üç s hab – s, Mahmud v tban –
biri-birind n r vay t etmi dir. kincisi d odur ki, s hab bu h disi ya ca özünd n kiçik olan
hab n r vay t etmi dir. Bel ki, s Mahmuddan ya da böyük idi.
2 M din , S udiyy bistan nda rdir. Müs lmanlar n müq dd s ziyar tgah olan
Muh mm d Pey mb rin m scidi orada yerl ir. M hz bu Muh mm d Pey mb r
onun s hab ri hicr t etmi r. slamdan vv lki zamanlarda bu r Y srib adlan rd .
3 N vi demi dir: “(Ba qa bir r vay td ) Pey mb r s hab rin Malikin q lb n iman
tirmi oldu unu v münafiq olmad x r vermi dir. Mahmud ibn Rabi l- nsari r va-
t edir ki, Pey mb rin s hab si v B dr döyü ünün nsardan olan i tirakç tban ibn Ma-
lik Pey mb rin yan na g lib dedi: “Ya R sulallah! M nim gözl rim z ifl yib. Özüm d qövmü-
namaz q ld ram. Ya ya zaman m niml onlar n aras nda olan vadini su bas r dey ,
103
: : : : (...)- [ ]
:
.
[150]-55-(...) ........ s demi dir: “ tban ibn Malik m bel r vay t
etmi dir: “Gözl rim kor olduqdan sonra m n Pey mb : “G l m nim
üçün bir namazgah t yin et”– dey x r gönd rdim. Pey mb r v (yer-
li) adamlardan b zil ri biz g ldil r. Malik ibn Dux um adl birisi onlar n
aras nda yox idi...”
Sonra o bu h disi Süleyman ibn Mu iran n h disin b nz r r vay t etmi dir.
scidl rin gedib onlara namaz q ld ra bilmir m. Ya R sulullah! M n ist yir m ki, s n bizim
ev g lib orada namaz q lasan, m n d h min yeri namazgah edim”. Pey mb r ona: “Allah
qoysa, m n (bunu) ed m!”– dedi.
tban dedi: “Ert si gün s r tezd n Pey mb r bu B krl birlikd biz g ldil r.
Pey mb r ev girm izin ist di, m n d ona izin verdim. Ev girdikd oturmadan d r-
hal soru du: “Evin haras nda namaz q m?” M n ona evimd bir yer göst rdim. Pey mb r
orada durub “Allahu kb r”– dedi (v namaz q lma a ba lad ). Biz d onun arxas nda c rg -
durduq. O, iki rük t namaz q ld v salam verib (namaz bitirdi)”. Sonra biz Pey mb ri
bir q r yubatd q ki, onun üçün haz rlad z x zir ni (yey bilsin). Bu yerin halisind n
bir çoxlar (Pey mb rin g li ind n x r tutan kimi) g lib ev dolu dular. Onlardan biri
soru du: “Malik ibn Duxey in (v ya ibn Dux un) haradad r?” Oradak lardan biri dedi: “O,
münafiqdir, Allah v Onun elçisini sevmir.” Pey mb r dedi: “Bel dem ! M r s n bil-
mirs n ki, o, Allah n Üzünü dil k “l ilah ill llah”– demi dir?!” (O adam) dedi: “Allah
Onun Elçisi daha yax bilir!” tban dedi: “Biz onun münafiql qar (mehriban) mövqed
oldu unu v onlara m sl t verdiyini görürük.” Pey mb r dedi: “Allah, h qiq n d ,
Onun Üzünü dil k “l ilah ill llah” dey n kims ,C nn m odunun toxunmas ha-
ram etmi dir” (“S hih l-Buxari”, 425).
1 H disd n bel n tic ç r ki, aliml rin, hörm tli xsiyy tl rin v böyükl rin öz ard l-
lar ziyar t etm si v onlara xeyir-b t dil si b nil n ll rd ndir. H dis h mçinin
nafil namaz n camaat klind q nmas n v namaz q lanlar n yan nda – onlar namazdan
yay nd rmamaq rtil – söhb t etm yin, habel yad yerd yaln z ev sahibinin raz il imam-
q etm yin (camaata namaz q ld rma n) caiz oldu una da d lal t edir. Bir d ona d lal t edir
ki, r r hb r xs öz tabeçiliyind olan kims nin t qsirl ndirildiyini e its (v bunun sass z
oldu unu y qin bils , onu müdafi etm li v sass z dan an adamlar ) bundan ç kindirm lidir.
104
man kitab
-( )
: ( )- [ ]
)) :
.((
[151]-56-(34) ........ Abbas ibn Abdul-Mutt lib Pey mb rin bel dedi-
yini e itmi dir: “Allah n R bb, slam n din v Muh mm din pey mb r oldu-
undan raz qalan kims iman n tam dadm olar!”1
-( )
: : ( )- [ ]
)) :
.((
1 Bir eyd n raz qald m dem k, ona qane oldum v onunla kifay tl ndim, onunla yana
ba qa bir ey ist dim dem kdir. H disd raz qalmaq deyildikd Allah T al n ba qa m -
bud axtarmamaq, slam yolundan ba qa bir yol tutmamaq v Muh mm din ri tind n
ba qa bir ri t q bul etm k q sd edilir. kk yoxdur ki, bu sif tl ri özünd c m ed n kim-
iman n irinliyini q lbin salm v onun tam dadm olar.
2 Burada “bir neç ” deyildikd üçd n doqquzad k olan say, “ öb ” deyildikd is xisl t
1 Qaz yad demi dir: “B zi aliml r ictihad edib burada b hs edil n iman n öb rini
sadalama a çal lar. Lakin h disd q sd edil nin m hz bunlar oldu unu söyl k çox ç -
tindir. Burada say göst ril n öb ri izahl kild bilm k imana x l g tirm z”.
Aliml rin bu xüsusda söyl dikl rini bir araya g tir k iman n öb rini a dak kil-
aç qlay ram; bu öb r q lbin, dilin v b nin ll ri olaraq üç qism bölünür:
I. Q lbin ll ri: lb aid olan ll r etiqad v niyy tl ba xüsuslar hat edir. Bu
qism iyirmi dörd xisl t aiddir:
1. Allaha iman g tirm k. Allah n zat na, sif tl rin , T k oldu una, Onun heç bir b nz ri
olmad na, Ondan ba qa h r bir eyin yarad lm oldu una iman g tirm k d buna aiddir.
2. M kl iman g tirm k;
3. (Allah n nazil etdiyi) kitablara iman g tirm k;
4. (Allah n gönd rdiyi) pey mb rl iman g tirm k;
5. Q – xeyir v rin Allahdan olmas na iman g tirm k;
6. Axir t günün iman g tirm k. Q bird sor u-sual olunma a, öldükd n sonra dirilm -
,m toplanma a, haqq-hesaba ç kilm , t ziy , q l körpüsün , C nn t v C nn -
iman g tirm k d buna aiddir.
7. Allah sevm k;
8. Allah üçün sevm k v Allah üçün q bl nm k;
9. Muh mm d Pey mb ri sevm k v onun böyüklüyünü q bul etm k. Pey mb
salavat g tirm k v onun yolunu tutub getm k d buna aiddir;
10. xlas. Riyan v nifaq t rk etm k d buna aiddir;
11. Tövb etm k;
12. (Allahdan) qorxmaq;
13. (Allah n m rh tin ) ümid b sl k;
14. ükür etm k;
15. V fal olmaq;
16. S bir etm k;
17. Q zavü-q raz qalmaq;
18. (Allaha) t kkül etm k;
19. R hmli olmaq;
20. T vazökar olmaq. Böyüy hörm t etm k v kiçiy m rh t göst rm k d buna aiddir.
21. T bbürlü olmaqdan v özünü b nm kd n ç kinm k;
22. H d v pax ll qdan h r etm k;
23. Kin saxlamamaq;
24. Q bl nm k.
II. Dilin ll ri. man n bu qismi yeddi növdür:
1. Tövhid k lm sini t ffüz etm k;
2. Quran oxumaq;
3. (Faydal ) elm öyr nm k;
4. (Faydal ) elm öyr tm k;
106
man kitab
5. Dua etm k;
6. Zikr etm k. Allahdan ba lanma dil k d buna aiddir;
7. Bo sözl r dan maqdan ç kinm k.
III. B nin ll ri. man n bu qismi otuz s kkiz növdür:
a) Bunlardan on be i insan n xs n özün aiddir:
1. Zahir n v batin n t mizl nm k. Murdar eyl rd n t mizl nm k d buna aiddir;
2. Ay b yerl ri örtm k;
3. F rz v nafil namazlar q lmaq;
4. Z kat verm k;
5. Qul azad etm k;
6. Com rd olmaq; (Allah yolunda) yem k verm k v qona a hörm t etm k d buna aiddir;
7. F rz v nafil oruclar tutmaq;
8. H cc v ümr ziyar tl rini yerin yetirm k;
9. K ni t vaf etm k;
10. Etikaf etm k (Ramazan ay n ax nc on gününü m scidd qalmaq);
11. Q dr gec sini axtarmaq;
12. Dinini fitn rd n qorumaq. Allaha rik qo ulan diyardan hicr t etm k d buna aiddir.
13. N zir etdikd , onu yerin yetirm k;
14. Andlar pozmamaq;
15. K ffar ri (günah n ba lan lmas üçün ri tin buyurdu u qaydada mü yy n edil-
mi mü yy n c rim ni) öd k.
b) Bunlardan alt is insan n tabeçiliyind olanlara qar münasib td yerin yetirm si
kli olan ll rdir:
16. Evl nm k vasit sil iff ti qorumaq;
17. Ail ni doland rmaq;
18. Valideynl rin qay na qalmaq v onlara asi olmamaq;
19. U aqlar t rbiy etm k;
20. Qohumluq laq rini möhk ml ndirm k;
21. A aya ita t etm k, habel köl rl mülayim r ftar etm k;
c) Bunlardan on yeddisi is topluma qar yerin yetirilm si g kli olan ll rdir:
22. dal tl hökm verm k;
23. xtiyar sahibl rin ita t etm k;
24. nsanlar n aras düz ltm k. X varicl rl , habel yolunu azm dig r firq rl mübariz
aparmaq da buna aiddir;
25. Xeyirxah i rd bir-birin yard m etm k. Yax mr etm k v pis i rd n ç kindirm k
buna aiddir;
26. ri tin qoydu u c zalar yerin yetirm k;
27. Cihad etm k. ( slam ölk sinin) s rh dl rini qorumaq da buna aiddir;
28. man x yan t etm k. ld edilmi q nim tl rin be birini beytülmala qoymaq;
29. Borc verm k, habel borc ald qda onu qaytarmaq;
30. Qon uya yax q etm k;
31. nsanlarla göz l r ftar etm k;
107
: (...)- [ ]
- - )) : :
.((
: ( )- [ ]
: :
.(( ))
: : : (...) [ ]
.
32. Halal yolla var-dövl t qazanmaq v bunu laz mi yerl (faydal i ) x rcl k;
33. sraf etm k;
34. Veril n salam almaq;
35. Asq b “ lh mdulill h” dey “y rh muk llah” dem k;
36. nsanlara ziyy t verm k;
37. Bo söhb tl rd n v faydas z i rd n qaçmaq;
38. ziyy t ver n bir eyi yoldan k nar etm k.
Bunlar n c mi altm doqquz edir. Lakin yuxar da iki-iki zikr edilmi xisl tl ri t k-t k
sadalamaqla onlar n say yetmi doqquza çatd rmaq mümkündür. (“F th l-Bari”, 1/73-74)
1 Söhb t gedi -g li ng l tör n da , odun, tikan v ba qa bu kimi eyl rd n gedir.
2 H min vaxt o adam mömin qarda na h dd n ziyad h yal olma n n cür f sadlar tör -
yini ba a sal rd .
108
man kitab
: – - ( )- [ ]
: :
: (( )) :
: .
[156]-60-(37) ........ bu S vvar demi dir: “(Bir d ) mran ibn Husayn Pey-
mb rin : “H ya insana ancaq xeyir g tir r”– dediyini x r verdi. (Bunu e i-
nd ) Bu eyr ibn K b dedi: “Hikm td is onun bir qisminin vüqar, bir qismi-
nin d sükun t oldu u yaz lm r”. mran dedi: “M n s Pey mb rd n
dis dan ram, s n is m öz s hif rind n dan rsan?!”
: (...)- [ ]
:
: (( )) :- - (( )) : :
: - -
- :
. :- - -
[157]-61-(...) ........ bu Q tad demi dir: “Biz öz camaat zdan olan bir
st adamla birlikd mran ibn Husayn n yan nda idik. Bu eyr ibn K b d
aram zda idi. O gün mran biz bir h dis dan v dedi: “Pey mb r :
“H ya bütövlükd xeyirdir”– demi dir, yaxud: “H yan n ham xeyirdir1”–
demi dir. Bu eyr ibn K b (buna etiraz bildirib) dedi: “Biz b zi kitablarda v
ya hikm td bunun bir qisiminin sükun t, bir qisiminin d Allah üçün vüqar
oldu unu görürük, bunda z iflik vard r”. (Bunu e id nd ) mran q bl ndi,
tta gözl ri q pq rm oldu v dedi: “M n s Pey mb rd n h dis dan -
ram, s n is buna etiraz edirs n?!” Sonra mran bu h disi t krar dan ,
Bu eyr is yen öz bildiyini dedi. mran yen q bl ndi.
1 B zil ri h yan n bütövlükd xeyir olub yaln z xeyir g tirdiyini inkar edirl r. S bi d
budur ki, h yal adam h rd n haqq dem utan r – insanlara yax i r görm yi buyurmur
onlar pis i rd n ç kindirmir. Amr ibn s-S lah bunu bel izah etmi dir: “Bu qeyd edil n
naqis c tl r, sil h ya say la bilm z, ksin , bu acizlik, z lillik v alçalmaqd r. Sad , zahi-
n h yaya b nz diyind n, b zil ri onu h ya adland rm lar. sil h ya is adam pis i tutmaq-
dan v haqs zl q etm kd n ç kindirir”.
109
: : : (...) [ ]
.
-( )
: : ( )- [ ]
: :
! : :
.(( )) : : -
Ona rik qo mamaq, habel Onun buyurduqlar yerin yetirib qada an etdiyi eyl rd n
kinm k v öl q r bu qid qalmaq q sd edilir. Bel rinin mükafat C nn tdir. Uca
Allah buyurur: “ übh siz: “R bbimiz Allahd r!”– deyib sonra ll rind ) düz olan k sl
kl r nazil olub deyirl r: “Qorxmay n v k rl nm yin! Siz v d olunan C nn tl sevi-
nin!” (Fussil t, 30); übh siz: “R bbimiz Allahd r!”– deyib sonra düz yol tutan k sl heç
bir qorxu yoxdur v onlar k rl nm kl r” (“ l- hqaf” sur si, 13).
110
man kitab
-( )
14-cü f sil. slam dininin üstünlüyünün v (bu dind olan)
hans i rin n f zil tli olmas n b yan edilm si
: : : ( )- [ ]
:
.(( )) :
[160]-63-(39) ........ Abdullah ibn Amr r vay t edir ki, bir n r Pey-
mb rd n soru du: “ slam (xisl tl rind n) n xeyirlisi hans r?” Pey-
mb r dedi: “S nin, (ehtiyac olana) yem k yedirtm yin, tan na v
tan mad na salam verm yindir”. 1
( )- [ ]
)) : : :
.((
[161]-64-(40) ........ Abdullah ibn Amr r vay t edir ki, bir n r Pey-
mb rd n soru du: “Hans müs lman daha xeyirlidir?” Pey mb r bu-
yurdu: “Dilind n v lind n müs lmanlara z r d ym n (müs lman)”.
: - ( )- [ ]
)) : : : -
.((
[162]-65-(41) ........ Cabir demi dir: “M n Pey mb rin bel dediyini
itmi m: “Müs lman o k sdir ki,2 onun dilind n v lind n ba qa müs lman-
lara z r d ym sin”.
1 Y ni qar na ç xan h r k salam verm lis n. Yaln z tan n adama salam verm k slam
xlaq na zidd olan bir xasiyy tdir v Qiyam tin lam tl rind ndir. Pey mb r demi dir: “Biri-
sinin ancaq tan na salam verm si Qiyam tin lam tl rind ndir” (“Müsn d hm d”, 1/387;
“Silsil tu hadis s-S hih ”, 648). H disd tan na v tan mad na salam ver deyildikd lb t-
ki, müs lman c miyy ti n rd tutulur. Bel ki, kafirl ümumiyy tl salam verm k qada an
edilmi dir. Pey mb r bel buyurmu dur: “Y hudil (v xristianlara) birinci salam verm yin.
r onlar siz salam vers r, siz: “V aleykum (siz d olsun)!”– deyin” (“ b l-Müfr d”, 1102).
2 Burada müs lman deyildikd kamil xlaql müs lman n rd tutulur. Yoxsa, li il v ya
dili il müs lman qarda na ziyy t ver n bir müs lman, bu lin gör kafir say la bilm z.
111
: : ( )- [ ]
! : :
.(( )) :
: : [ ]
. : :
[164] ........ bu Usam demi dir: “Bureyd ibn Abdullah eyni isnadla: “Pey-
mb rd n soru du: “Hans müs lman daha f zil tli say r?”– dey k bu
disin b nz rini r vay t etmi dir.
-( )
15-ci f sil. man n irinliyini2 dadmaq üçün
ld edilm si g kli olan xisl tl rin b yan olunmas
( )- [ ]
: - : -
1 bu Musa l- ari Pey mb rin s hab sidir. Ad Abdullah ibn Qeysdir. Öm r ibn
ttab n xilaf ti dövründ B sr v Kuf rl rinin valisi olmu dur. bu Musa hicr tin 44-
cü ilind v fat etmi dir.
2 Burada “iman n irinliyi” deyildikd ( ri tin) buyurduqlar yerin yetirm kd n zövq
almaq, habel Allah n v Onun r sulunun rizas qazanmaq m qs dil m qq tl dözm k
bunu dünyan n naz-nem tind n üstün tutmaq, qulun öz R bbin ita t etm kl v Onun
mrin müxalif olan eyl ri t rk etm kl Onu sevm si, h mçinin d Onun Pey mb rini
sevm si q sd edilir. Qaz yad demi dir: “Bu h dis: “Allah n R bb, slam n din v Muh m-
din pey mb r oldu undan raz qalan kims iman n tam dadm olar!” h disin b nz -
yir. Bel ki, Allah v Onun elçisini sevm k, habel bir kims ni Allah üçün sevm k v küfr
qay tma xo lamamaq yaln z o adama n sib ola bil r ki, onun iman y qinliyini art rm , özü-
nü arxay n salm , q lbini geni ndirmi , can na v qan na keçmi olsun. Bax bel si iman n
irinliyini dadm olar...”
112
man kitab
))
.((
[165]-67-(43) ........ s r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “Üç xisl t
vard r ki, bunlar kimd olsa, o kims bu xisl tl r say sind iman n irinliyini
dadm olar: Allah v Onun elçisini ba qalar ndan daha çox sevm k1, sevdiyi
kims ni yaln z Allah üçün sevm k, Allah onu küfrd n qurtard qdan sonra
yenid n küfr qay tma , oda at lma xo lamad kimi, xo lamamaq”.
: : : (...)- [ ]
)) : :
.((
[166]-68-(...) ........ s r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “Kimd
bu üç xisl t olsa, iman n tam dadm olar: sevdiyini ancaq Allah üçün sev-
k, Allah v Onun elçisini ba qalar ndan daha çox sevm k, Allah onu küfr-
n qurtard qdan sonra at at lma t krar küfr qay tmaqdan üstün saymaq”.
: : : (...) [ ]
.(( )) :
1Y ni Allah v Onun r sulu ona dünyada mövcud olan h r eyd n – can ndan, övlad ndan,
valideynind n, zövc sind n v qeyril rind n daha sevimli olarsa (“ l-Qovl l-Mufid”, 2/53); H -
disd Allah v Onun r sulu deyilir, Allah, sonra Onun r sulu deyilmir. Çünki Pey mb ri
sevm k Pak v Uca Allah sevm ba r. nsan n Allaha olan sevgisi artd qca, Pey mb
olan sevgisi d artmal r (“ rh Riyad s-Salihin”, 1/432); Bel ki, Allaha olan sevgi yaln z
Pey mb ri sevm kl t sdiq edil bil r. Uca Allah buyurur: “De: “ r siz Allah sevirsi-
nizs , m nim ard mca g lin ki, Allah da sizi sevsin v günahlar ba las n. Allah Ba-
layand r, R hmlidir” (“Ali- mran” sur si, 31).
113
-( )
: : ( )- [ ]
- )) : : :
.(( -
[168]-69-(44) ........ s r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “Heç bir
nd (Abdul-Varisin r vay tind : heç bir adam) m ni ail sind n, mal ndan
bütün insanlardan çox sevm yinc iman g tirmi olmaz1”.
: : (...)- [ ]
)) : : :
.((
[169]-70-(...) ........ s ibn Malik r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Sizd n biriniz m ni övlad ndan, valideynind n v bütün insanlardan çox
sevm yinc iman g tirmi olmaz”.
1 mam bu Süleyman l-X ttabi demi dir: “H disin m nas bel dir: “M ita t etm -
yinc v ax ölüm olsa bel m nim rizam öz ist yind n üstün tutmay nca m ni sevdiyini
sdiql bilm zs n”. bn B ttal, Qaz yad v ba qalar – Allah onlar n ham na r hm t el -
sin! – demi r: “M bb t üç qisimdir:
– ehtiram v izz tl ba olan m bb t. Buna valideyni sevm yi misal ç km k olar;
– fq t v m rh tl ba olan m bb t. Buna da övlad sevm yi misal ç km k olar;
– ox amaq v n vazi ba olan m bb t. Buna da dig r insanlar sevm yi misal ç k-
k olar...”
Qaz yad demi dir: “Pey mb rin sünn sinin yay lmas na köm k etm k, onun g tir-
diyi ri ti qorumaq, onunla birlikd olma arzulamaq, can v mal ona f da etm k, onu
sevm k dem kdir... Bu söyl dikl rimiz ayd n olduqdan sonra aç q-ayd n görünür ki, h qiqi
iman yaln z bu dedikl rimiz say sind tamamlana bil r... Buna etiqad etm n adam is
mömin say lmaz”.
114
man kitab
-( )
17-ci f sil. Özü üçün ist diyi xeyird n müs lman qarda üçün
ist yin iman xisl tl rind n olmas na dair d lil
: ( )- [ ]
)) : :
.((
[170]-71-(45) ........ s ibn Malik r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Biriniz özü üçün ist diyini (müs lman) qarda üçün (yaxud qon usu
üçün) ist dikc iman etmi olmaz1”.
: (...)- [ ]
.(( )) :
[171]-72-(...) ........ s r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “Can m
lind olan Allaha and olsun ki, heç bir b nd özü üçün ist diyini qon usu
üçün (yaxud qarda üçün) ist dikc iman etmi olmaz”.
-( )
18-ci f sil. Qon uya ziyy t verm yin
haram olmas n b yan edilm si
( )- [ ]
: – : -
.(( )) :
1 Aliml r demi r: “H disd söhb t kamil imandan gedir. Bel ki, bu xlaqa sahib olmayan
mömin kafir say lm r. (Sad olaraq iman naqis olur). V burada “qarda üçün ist dikc ”
deyildikd xeyirli v mübah eyl r n rd tutulur. Buna da N sainin r vay t etdiyi h disi d lil
göst rm k olar. H min h disd Pey mb r bel buyurmu dur: “Biriniz özü üçün ist diyi xey-
ri (müs lman) qarda üçün ist dikc iman etmi olmaz” (“Sun n n-N sai”, 6/534).
bn H r “F th l-Bari” rind K rmaninin bel dediyini n ql etmi dir: “H mçinin biri-
nin özü üçün ist diyi ri (müs lman) qarda üçün ist si d imandand r. Pey mb r
disd bunu qeyd etm mi dir. M lumdur ki, bir eyi sevm k onun ksini sevm yi t b
edir. El bu s bd n d Pey mb r “ist diyi” sözü il kifay tl nmi dir” 1/20.
115
-( )
: : ( )- [ ]
)) :
.((
1 mam N vi demi dir: “H disd keç n “C nn girm z” sözü iki cür izah edil bil r:
– birincisi budur ki, bu, qon uya ziyy t verm yin haram oldu unu bil -bil bu yaramaz
li halal sayan kims aiddir. (Allah n v Onun pey mb rinin haram buyurdu unu
halal sayan) adam is kafir say r v bel si C nn sla girm k.
– ikincisi d budur ki, o, C nn tin qap lar aç ld zaman oraya ilk vv l daxil olacaq kim-
rl birg daxil olmayacaq, ksin , bir müdd t m rd saxlan lacaq. Bundan sonra o, ya
zaland lacaq, ya da Allah ona r hm ed k v bel likl d o, C nn daxil olacaq.
Haqq yolu tutub ged nl rin bu etiqadda oldu una gör biz h disi bu kild izah etdik.
vv ld qeyd etmi dik ki, haqq hlinin etiqad na gör günah i r görmü v tövhid üz rind
dünyas d yi mi h r k s Uca Allah n ist yi alt ndad r. st r onu ba lar v C nn daxil
ed r, ist rs d , vv lc c zaland rar, sonra C nn daxil ed r”.
2 Öm r ibn Abdul-Aziz demi dir: “H r kim dan sözün etdiyi ll aid oldu-
unu hesab ed rs , ancaq özün aid olan sözl ri dilin g tir r” (“Tarix D q”, 48/117).
3 Qaz yad demi dir: “ slam ayinl rini yerin yetir n h r k qon usuna v qona na
yax q etm k g kdir. Qon unun haqlar öd k v bu hüquqlar qorumaq müs lman n
borcudur. Bu xüsusda Uca Allah Qurani K rimd bel buyurur: “Allaha ibad t edin v heç
bir eyi Ona rik qo may n! Valideynl , qohum- qr baya, yetiml , kas blara, yax n v
116
man kitab
: (...)- [ ]
)) : :
.((
: (...)- [ ]
.(( )) : :
- ( )- [ ]
: - :
))
.((
uzaq qonum-qon uya, yol yolda na, müsafir v sahib oldu unuz köl v k nizl yax -
q edin! H qiq n, Allah lov al q ed nl ri v özünü öy nl ri sevmir” (“ n-Nisa” sur si, 36).
Pey mb r d h disd bel buyurmu dur: “C brail qon u haqq nda m oq r tövsiy
etdi ki, qon uya da mirasdan pay dü yini güman etdim” (“S hih l-Buxari”, 6014).
mçinin qonaqp rv r olmaq slam b- rkan na, pey mb rl rin v lisaleh insan-
lar n xlaq na aid olan ll rd ndir...”
1 bu ureyh l-Xuzai Pey mb rin s hab sidir. Ad : Xuveylid ibn Amrd r. M kk -
nin f thi günü slam q bul etmi dir. bu ureyh hicr tin 68-ci ilind v fat etmi dir.
117
-( )
: : ( )- [ ]
: :
: :
: : . :
.(( ))
[177]-78-(49) ....... Tariq ibn ihab demi dir: “Bayram günü xütb ni namazdan
vv l oxuyanlar n birincisi rvan olmu dur.1 (O bel etdikd ) bir n r aya a qal-
b ona: “Namaz xütb n önc olmal r”– dey (etiraz bildirdi). M rvan is
bel cavab verdi: “Bu art q t rk olunmu dur”. (Bunu e id nd ) bu S id dedi: “Bu
(adam) öz öhd sin dü ni yerin yetirdi. M n Pey mb rin bel buyurdu u-
nu e itmi m: “Sizd n biriniz günah edildiyini görs , bunu li il düz ltsin,2
1lb tt ki, bu hadis M rvan ibn H m x taya yol vermi dir. Çünki h m Pey mb r ,
m bu B kr, h m Öm r, h m Osman, h m d li – Allah onlar n ham ndan raz olsun! –
bayram xütb sini namazdan sonra oxuyard lar. bu S id l-Xudri demi dir: “M n M din nin
miri M rvanla birlikd Orucluq ya da Qurban bayram nda namaz q nan yer g lib çatd qda
n K sir ibn S ltin düz ltdiyi minb ri gördüm v bir d baxd m ki, M rvan namaz q lma-
minb qalxmaq ist yir. M n onun yind n dartd m, lakin o yini dart b ( limd n
ald ) v (minb ) qalx b namazdan vv l xütb verdi. M n ona dedim: “Vallahi, siz (sünn ni)
yi dirdiniz!” O is bel cavab verdi: “Ey bu S id, s nin bildiyin keçmi qalm r.” M n
dedim: “Vallahi, m nim bildiyim, bilm diyimd n daha xeyirlidir” (“S hih l-Buxari”, 956).
2 bn Qeyyim l-Covzi münk ri inkar etm k (y ni pis i rd n ç kindirm k) xüsusunda
bel demi dir: “Münk ri inkar etm yin dörd yolu vard r:
– münk rin aradan qald lmas v yerin sünn nin b rpa edilm si;
– münk r tamamil aradan qald lmasa da, onun qism n d olsa azalmas ;
– münk rin yerini onun b nz rinin tutmas ;
– münk rin yerin ondan da pis münk rin g lm si.
Bunlardan vv lki ikisini yerin yetirm k vacib, üçüncüsü ictihadi m , dördüncüsünü
etm k is haramd r”.
118
man kitab
bacarmasa, dili il (düz ltsin), bunu da bacarmasa, q lbi il (buna nifr t etsin),
bu da iman n n z ifidir”1.
: : (...)- [ ]
-
. -
: – - ( )- [ ]
:
:
))
.((
:
.
.
[179]-80-(50) ........ Abdullah ibn M sud r vay t edir ki, Pey mb r
demi dir: “Allah n m nd n vv lki ümm tl gönd rdiyi h r bir pey mb -
rin öz ümm tind n onun sünn sin 1 sar lan v mrl rin uyan n yax n sir-
da lar v s hab ri olmu dur. Onlar n ard ndan is etm kl ri eyl ri da-
an v mr olunmad qlar i ri gör n x fl r g lmi dir (v g k d ).
Kim bunlarla li il mübariz apararsa, (bilsin ki,) o, mömindir. Kim onlarla
dili il mübariz apararsa, o da mömindir. Kim onlara q lbi il nifr t ed rs , o
da mömindir. Ancaq bundan o yana imandan bir xardal d si bel yoxdur2”.
bu Rafi demi dir: “M n bu h disi Abdullah ibn Öm dan m, lakin o,
bunu m qada an etdi. (Çox keçm n) ibn M sud (M din ) g ldi v
nat vadisind dayand . Abdullah ibn Öm r onu ziyar t etm getdikd ,
ni d özü il aparmaq ist di, m n d onunla getdim. Biz (orada) oturdu u-
Sünn – yol dem kdir. Pey mb rin sünn si deyildikd onun buyurduqlar , mr v qa-
1
da alar , habel onun etdiyi ll r, davran , xlaq , zahiri görünü ü n rd tutulur. Bundan
ba qa m cburi olmayan v yerin yetirilm sin gör müs lman üçün c za n rd tutulma-
yan göst ri v tövsiy d sünn deyilir.
2 Y ni bundan o yana iman n heç bir m rt si mövcud deyildir. Bel ki, münk ri q lbi il
inkar etm n adam onu b nmi kims n hesab edilir, onu b nm k is küfr say r.
(“Mi kat l-M sabih”, 1/603).
120
man kitab
: : (...) [ ]
:
)) : :
(( [ ]
.
[180] (...) ........ Abdullah ibn M sud r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “H r bir pey mb rin öz yolunu tutub ged n v sünn sin sar lan n ya-
n sirda lar olmu dur”.
Bu h dis Saleh (ibn Keysan n) h disi kimidir. F t bu Rafi bu h disd
ibn M sudun g ldiyini v ibn Öm rin onunla görü sini söyl mi dir.
-( )
21-ci f sil. Möminl rin imanda bir-birind n üstün olmas
v Y n hlinin daha imanl olmas
: : : . ( )- [ ]
: :
: : :- -
)) :
.((
[181]-81-(51) ........ bu M sud1 demi dir: “(Bir d ) Pey mb r li il
t f i ar edib dedi: “Bil siniz, h qiq n, iman bax oradad r. Da -
2
1 bu M sud l- nsari Pey mb rin s hab sidir. Ad : Uqb ibn Amrd r. bu M sud
hicr tin 40-c ilind v fat etmi dir.
2 Burada y nlil rin iman hli oldu u n rd tutulur. Lakin qeyd etm k laz md r ki,
bu, yaln z y nlil rin iman hli oldu una d lal t etmir. Bel ki, ba qa bir h disd Pey m-
r : “ man Hicaz hlin aiddir”– demi dir. Sad olaraq Y n hli bir çoxlar na nisb td
daha mülayim oldu undan, onlar xüsusil qeyd etmi dir.
121
: : : ( )- [ ]
.(( )) : :
[182]-82-(52) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Y nlil r g ldil r. Onlar n inc ür kli (insanlard r). man Y aiddir,
fiqh3 Y aiddir, hikm t Y aiddir “4.
: : (...)- [ ]
. :
: (...)- [ ]
)) : : : :
.((
[184]-84-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Y nlil r sizin yan za g lmi r. Onlar n yum aq q lbli v n inc ür kli
(insanlard r). Fiqh Y aiddir, hikm t d Y aiddir”.
1Burada Pey mb r ba lar d rin qar an, getdikc kobudla an insanlar q sd edir.
2X ttabi demi dir: Burada “ eytan n iki buynuz”u yaramaz i m l ç kilmi dir.
3 Fiqh k lm si lü ti m nada anlama, ba a dü dem kdir. Uca Allah buyurur: “El bir
ey yoxdur ki, h md il Ona t rif dem sin, lakin siz onlar n t rifini anlam rs z” (“ l- sra” su-
si, 44); “Onlar dedil r: “Ey ueyb! Dedikl rinin çoxunu anlam q” (“Hud” sur si, 91). stila-
hi m nas na g ldikd is , bu, h m qid , h m d l bax ndan Allah n hökml rini bil-
kdir. Qeyd etm k laz md r ki, fiqh deyildikd t kc insanlar n ll ri v buna aid hkam-
lar n rd tutulmur, üst lik buna qid il ba hkamlar da aid edilir. H tta b zi aliml r de-
mi r ki: “ qid elmi n böyük fiqhdir!” Bu söz h qiq tdir. Çünki m buda yaln z Onun v h-
daniyy tini tan maqla düzgün ibad t etm k olar. ks t qdird , insan tan mad na nec ibad t
ed bil r?! (“Zad l-Must qn ”, 1/16-17).
4 Y ni onlar h m imanda, h m dini anlamaqda, h m d hikm tl davranmaqda bir çoxla-
ndan seçilirl r.
122
man kitab
: (...)- [ ]
- )) : :
.(( -
[185]-85-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Küfrün ba rq istiqam tind dir. Lov al q v t bbürlük (ad n) at ilx -
na v d sürüsün sahib olan kims rd , kobud dan il seçil n b vi-
rd özünü büruz verir. Qoyun sürüsün sahib olan kims r is dinc adam-
lar olurlar”.
- (...)- [ ]
)) : : - :
.((
: (...)- [ ]
)) : : :
.((
[187]-87-(...) ........ bu Hureyr demi dir: “M n Pey mb rin bel
dediyini e itmi m: “Lov al q v t bbürlük kobud dan il seçil n b -
vil rd özünü büruz verir. Qoyun sürüsün sahib olan kims r is dinc
adam olurlar”.
: : (...)- [ ]
.(( ))
[188]-88-(...) ........ ueyb bu h disi Zuhrid n eyni isnadla r vay t etmi v :
man Y aiddir, hikm t d Y aiddir” sözl rini d lav etmi dir.
123
: (...)- [ ]
)) : :
.((
[189]-89-(...) ........ bu Hureyr demi dir: “M n Pey mb rin bel
dediyini e itmi m: “Y n hli g lmi dir. Onlar n inc ür kli v n yum aq
lbli (insanlard r). man Y m nsubdur, hikm t d Y m nsub-
dur. Qoyun sürüsün sahib olan kims r dinc adam olurlar. Lov al q v t -
bbürlük is d sürüsün sahib olan kims rd , kobud dan il seçil n
vil rd , rq t fd özünü büruz verir”.
: (...)- [ ]
)) : :
.((
[190]-90-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Y n hli sizin yan za g lmi dir. Onlar n yum aq q lbli v n inc ür k-
li (insanlard r). man Y aiddir, hikm t d Y aiddir. Küfrün ba
rq istiqam tind dir”.
: (...) [ ]
.(( )) :
[191] (...) ........ C rir bu h disi Am n eyni isnadla r vay t etmi , ancaq
“küfrün ba rq istiqam tind dir” sözünü söyl mi dir.
: : : (...) [ ]
)) : . :
.((
: ( )- [ ]
)) : : :
.((
[193]-92-(53) ........ Cabir ibn Abdullah r vay t edir ki, Pey mb r de-
mi dir: “Da lblilik v qabal q rq t fd dir. man is Hicaz hlin aiddir”.
-( )
: ( )- [ ]
)) : :
.((
: (...)- [ ]
. (( ! )) :
[195]-94-(...) ........ C rir bu isnadla Am n, (o da bu Salehd n,) o da
bu Hureyr n r vay t etmi dir ki, Pey mb r buyurmu dur: “Can m
lind olan Allaha and olsun ki, iman g tirm yinc C nn gir bilm zsi-
niz...”– söyl k (yuxar da keç n) Müaviy nin v V kiyin r vay t etdiyi h -
disin b nz rini r vay t etmi dir.
1 Ammar ibn Yasir demi dir: “Üç xisl ti özünd c m ed n k s iman ld etmi olar: öz
fsin qar insafl olmaq, salam (h r t ) yaymaq v ehtiyacl oldu u halda bel , (mal n-
dan Allah yolunda) x rcl k” (“S hih l-Buxari”, 1/32).
125
-( )
23-cü f sil. Dinin n sih t oldu unun
b yan edilm si
: : : ( )- [ ]
: - - : -
.
.(( )) : : (( )) :
[196]-95-(55) ........ T mim d-Dari demi dir: “(Bir d ) Pey mb r :
“Din n sih tdir!”– dey buyurdu. Biz soru duq: “Kimin üçün?” Dedi: “Allah
üçün, Onun Kitab üçün, Onun r sulu üçün, habel müs lmanlar n r hb rl ri
bütün müs lmanlar üçün”1.
1 bn H r demi dir: “H disd “Allah üçün (n sih t)” deyildikd Onu layiqinc v sf et-
k, a karda da, gizlind d Ona boyun ym k, Onun raz qazanmaq üçün buyuruqlar
yerin yetirm k, q bind n qurtulmaq üçün qada an etdiyi eyl rd n ç kinm k, asilik ed n-
ri Onun yoluna qaytarmaq u runda mübariz aparmaq n rd tutulur. Sövri, Abdul-Aziz
ibn Rufeyd n, o da linin sirda olmu bu Sumam n r vay t etmi dir ki, (bir d ) h va-
ril r (M ry m o lu) sadan : “Ey Allah n ruhu! Kimdir Allaha n sih t ed n?”– dey soru -
dular. sa (onlara) bel cavab verdi: “Allah n haqq öz haqq ndan üstün tutan kims !”
“Allah n Kitab üçün (n sih t)” deyildikd onu öyr nm k v (ba qalar na) öyr tm k, oxu-
duqda t cvidl oxumaq, yazd qda düzgün kild yazmaq, ay rinin m nas ba a dü
y göst rm k, ay rd keç n qayda-qanunlar qorumaq, hkamlar yerin yetirm k v onla-
t hrif ed nl rin cavab verm k q sd edilir.
“Allah n R sulu üçün (n sih t)” deyildikd ona say göst rm k, h r zaman ona (v onun
dininin yay lmas na) köm k etm k, sünn sini öyr nib (ba qalar na) öyr tm kl onu ya atmaq,
sözd v ld onun yolunu tutub getm k, onu v ard nca ged nl ri sevm k n rd tutulur.
“Müs lmanlar n r hb rl ri üçün (n sih t)” deyildikd idar çilikd onlara d st k verm k,
bix r olduqlar m rd n onlar agah etm k, s hvl rini gördükd onlara yaltaqlanma-
maq, ksin , bu s hvi hikm tl onlara ba a salmaq, onlar n ( ri müvafiq olan) bir sözünü
iki el k, onlar camaata sevdirm k v göz l t rzd onlar zülm etm kd n ç kindirm k
sd edilir. Qeyd etm k laz md r ki, r hb rl r deyildikd bura aliml r d aid edilir v onlara
sih t etm k deyildikd elml rin ehtiram göst rm k, onlar n yax ll ri bar dan maq
bar rind yax z nn etm k n rd tutulur.
“Bütün müs lmanlar üçün (n sih t)” deyildikd is , onlara m rh t etm k, onlara yax -
q etm s y göst rm k, onlara fayda ver k eyl ri onlara öyr tm k, onlara ziyy t verm -
k, özün ist diyini onlar üçün d ist k v özün r va bilm diyini onlara da r va bilm -
k q sd edilir.
disd n bel n tic ç r ki, (yax ) l din adland la bil r. Çünki Pey mb r öyüd-
sih t verm yi din adland rm r...” (“F th l-Bari”, 1/89).
126
man kitab
: : (...)- [ ]
.
[197]-96-(...) ........ Süfyan Suheyl ibn bu Salehd n, o da ta ibn Yezid l-
Leysid n, o da T mim d-Darid n, o da Pey mb rd n bu h disin b nz ri-
ni r vay t etmi dir.
: : : (...) [ ]
.
: ( )- [ ]
. :
[199]-97-(56) ........ C rir demi dir: “M n namaz q laca ma, z kat ver yi-
v h r bir müs lmana n sih t ed yim dair Pey mb bey t1 etdim”.
: (...)- [ ]
. :
[200]-98-(...) ........ C rir ibn Abdullah demi dir: “M n h r bir müs lmana
sih t ed yim dair Pey mb bey t etdim”.
: (...)- [ ]
. (( )) :
. : :
-( )
: : ( )- [ ]
: :
)) : :
.((
:
)) : :
.((
[202]-100-(57) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Zina ed n adam zina etdiyi vaxt mömin say la bilm z. O urluq ed n
adam o urluq etdiyi vaxt mömin say la bilm z. rab iç n adam rab içdiyi
vaxt mömin say la bilm z”1.
bn ihab demi dir: “Abdul-Malik ibn bu B kr ibn Abdur-R hman m
r vermi dir ki, bu B kr ibn Abdur-R hman onlara bu Hureyr n bu
sözl ri r vay t etdikd n sonra dey rmi : “ bu Hureyr bu sözl bunu da
lav ed rdi: “Camaat n gözü önünd (birisinin d rli) bir eyini zor gücün
götür n zad gan adam, onu götürdüyü vaxt mömin say la bilm z”2.
: (...)- [ ]
: : :
(( )) : :
.
:
.
[203]-101-(...) ........ bu S ibn Abdur-R hman (bu h disi) bu Hu-
reyr n, o da Pey mb rd n : “Zina ed n adam zina etdiyi vaxt...”– dey -
k (yuxar dak ) h disi eyni il r vay t etmi , lakin: “zad gan adam” sözünü
zikr etm mi dir.
bn ihab demi dir: “S id ibn Museyyib v bu S ibn Abdur-R hman
bu Hureyr n, o da Pey mb rd n n ql ed k bu h disi bu B kr
ibn Abdur-R hman n r vay t etdiyi kimi r vay t etmi dir. Lakin (burada): “d -
rli bir eyini” sözü qeyd olunmam r.
: : (...)- [ ]
:
.(( )) : (( ))
: : (...)- [ - ]
:
: : .
)) (( ))
.(( )) : .(( - -
129
[205-207]-103-(...) ........ S fvan ibn Suleym Meymun nin azad etdiyi köl si
ta ibn Y sardan v Humeyd ibn Abdur-R hmandan, habel Al ibn Abdur-
hman öz atas ndan, h mçinin M r H mmam ibn Mun bbihd n, o da
bu Hureyr n, o da Pey mb rd n (bu h disi) r vay t etmi r. Ravil -
rin ham (bu h disi) Zuhrinin h disin b nz r r vay t etmi r. F t Al
ibn Abdur-R hman n v S fvan ibn Suleymin r vay tl rind : “Camaat n gözü
önünd ”, habel H mmam n r vay tind : “Möminl rin gözl ri önünd (biri-
sinin d rli bir eyini zor gücün götür n adam) onu götürdüyü vaxt mömin
say la bilm z” sözl ri zikr olunmam r. (Bu h disd ): “Sizl rd n ( man )
yan t ed n bir kims x yan t etdiyi vaxt mömin say la bilm z. Odur ki,
(bundan) uzaq durun, uzaq!” sözl ri lav edilmi dir.
: (...)- [ ]
)) : :
.((
[208]-104-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Zina ed n adam zina etdiyi vaxt mömin say la bilm z. (O urluq ed n adam)
urluq etdiyi vaxt mömin say la bilm z. ( rab iç n adam) rab içdiyi vaxt
mömin say la bilm z. Bundan sonrak tövb is m qbul say r”1.
1 Y ni Allah n tövb qap daim aç qd r. Uca Allah buyurur: “Yaramaz i r görüb sonra
bunun ard ndan tövb edib iman g tir nl g linc , übh siz ki, R bbin bundan sonra
Ba layand r, R hmlidir” (“ l- raf” sur si, 153). Yaln z iki vaxt istisnad r ki, bu vaxtlarda
Allah tövb ni q bul etmir:
a) Gün m ribd n do aca zaman: Bu xüsusda Pey mb r demi dir: “....gün batd -
yerd n do may nca qiyam t qopmayacaq. Gün ribd n do du u zaman insanlar onu gör -
k, y ni ham bu h qiq inanacaq, lakin art q i i n keçmi olacaq. H min vaxt: “R bbinin
zi lam tl ri g yi gün vv lc iman g tirm mi v ya iman nda bir xeyir qazanmam
kims iman g tirm si fayda verm kdir” (“S hih l-Buxari”, 7121).
b) Can bo aza yeti diyi an: Bu xüsusda Pey mb r buyurmu dur: “Qüdr t v Qüvv t
sahibi olan Allah, qulunun can bo az na yeti k onun tövb sini q bul ed r” (“Sun n ibn
Mac ”, 2697; “S hih t-T ib v t-T rhib”, 3143).
bn Useymin demi dir: “Tövb nin rtl ri bel dir:
– tövb ni Allah üçün etm li;
– keçmi günaha gör pe man olmal ;
– h min günaha qay tmama a niyy t etm li;
– bir daha o günaha qay tmamal ;
– tövb ni q bul oldu u vaxt yerin yetirm li” (“ rh l-Mumti”).
130
man kitab
: : (...)- [ ]
. (( )) : - -
-( )
25-ci f sil. Münafiq (xas) xisl tl rin b yan edilm si
: : ( )- [ ]
: : : :
)) : :
:
)) : .((
.((
1 Bu h dis b zil rini übh salm v onlar el güman etmi r ki, h disd keç n lam t-
r mömini slamdan ç xar r v onu kafir edir. Lakin bu heç d bel deyildir. Çünki slam alim-
ri ittifaq etmi r ki, q lbi v dili il iman g tirmi h r k s bu ll rd n h r hans birini et-
, n kafir say lar, n d C nn min alt t sin dü k münafiql rd n hesab edil r. Bax n,
Yusuf pey rin qarda lar bu xisl tl ri özl rind c m etdil r, (h m yalan dan lar, h m
man x yan t etdil r, h m d verdikl ri v xilaf ç xd lar, lakin Allah onlar münafiq say-
mad ). H mçinin aliml rin t rcümeyi-hal na n r salsaq, onlardan b zisinin bu xisl tl rin
ham v ya bir qismini özünd c m etdiyini gör bil rik. (Buna r n heç k s onlar kafir
saymam r.) Allaha h md olsun ki, bu h disd heç bir kk- übh yoxdur. H disd q sd
edil n budur ki, bu xisl tl r münafiqlik lam tl rind ndir v buna yiy nmi h r k s münafi-
b nz mi olur. slind nifaq, içind olan n ksini üz ç xartmaq dem kdir. T bii ki, yalan
dan an, hdini pozan, v din xilaf ç xan, man x yan t ed n v haqs z olaraq mübahis
ed n adam, öz içind olan n ksini üz ç xard r v bel likl d , zahir n (y ni ll rind )
münafiql b nz yir. Bu da heç d h min adam n münafiq olmas – özünü müs lman kimi
göst rib küfrünü gizl tm si dem k deyil. Pey mb r bel rinin etiqadda münafiq olduq-
lar v di olaraq C nn min dibind qalacaqlar söyl mi dir.
131
: - - ( )- [ ]
: :
.(( : ))
[211]-107-(59) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Münafiqin lam ti üçdür: dan zaman yalan dan ar, v d verdiyi za-
man (v din ) xilaf ç xar, ona man t verildiyi zaman x yan t ed r”.
: : : (...)- [ ]
: - -
.(( : )) :
: : (...)- [ ]
.(( )) :
[213]-109-(...) ........ Y hya ibn Muh mm d Al ibn Abdur-R hmandan h -
min isnadla (Pey mb rin bel dediyini) r vay t etmi dir: “Münafiqin la-
ti üçdür... oruc tutsa, namaz q lsa v müs lman oldu unu iddia ets bel ”.
: (...)- [ ]
:
.(( )) :
132
man kitab
-( )
26-c f sil. Müs lman qarda na: “Ey kafir!” dey n adam n
iman n n d oldu unun b yan edilm si
: : ( )- [ ]
.(( )) : :
1 Aliml r bu h disin m nas nda ixtilaf etmi r. Bel ki, haqq hlinin etiqad na gör , adam
öldürm k, zina etm k v ba qa bu kimi böyük günahlar i tmi müs lman kafir say lm r. Qar-
da na “kafir” dey n kims d habel . El bu s bd n d , aliml r h disin izah na dair müxt -
lif r yl r söyl mi r. Bunlar a dak lard r:
Birincisi: Bu, din qarda n kafir oldu una etiqad ed n kims aiddir. Bel si kafir say -
r, y ni dediyi söz özün aid edilir.
kincisi: Din qarda na ünvanlad ittiham v bunun günah onun özün qay r. (Qeyd
ed k ki, bu n do ru r y say r.)
Üçüncüsü: Bu, möminl ri kafir sayan x varicl aiddir... Bu is z if r ydir. Bel ki, ks r
aliml rin v t dqiqatç lar n fikrinc x varicl r d , dig r bid tçil r kimi kafir say lm rlar.
Dördüncüsü: Bu, söz sahibini apar b küfr ç xar r...
Be incisi: Burada küfrün özü yox, ancaq hökmü söz sahibin qay r. Y ni qarda na kafir
dey n xs sanki özünü t kfir etmi olur... (N vi).
bn Useymin demi dir: “Müs lman n kafir v ya fasiq oldu una hökm verm zd n vv l
iki m diqq t yetirm k vacibdir:
1. H min xsin etdiyi lin küfr v ya günah oldu una dair Quranda v ya h disd
lil-sübut tap ls n;
2. Mü yy n bir adam n kafir v ya fasiq oldu una hökm verm k üçün buna dair qoyul-
mu rtl r bir araya g tirilsin.
min rtl rd n n mühüm say lan is , adam n bil kd n, haqq inkar ed k günah
tm sidir. Uca Allah buyurur: “H r k s özün do ru yol b lli olduqdan sonra Pey mb
qar ç xsa v möminl rin yolundan ba qa bir yolla gets , onu üz tutdu u yola yön ld r v
nn md yand rar q. Ora n pis dönü yeridir” (“ n-Nisa” sur si, 115). H mçinin buyurur:
133
(...) [ ]
- : -
! [ ]: )) : :
.((
[216] (...) ........ bn Öm r r vay t edir ki, Pey mb r bel buyur-
mu dur: “Hans bir adam (din) qarda na: “Ey kafir!” des – r dediyi kimi-
dirs – ikisind n biri bu günahla geri dön r. Yox, bel deyils , onda bu k l-
1
-( )
27-ci f sil. Bil kd n öz atas ndan imtina ed n kims nin
iman n n d oldu unun b yan edilm si
: : : ( )- [ ]
“Allah bir qövmü do ru yola yön ltdikd n sonra uzaqla malar z ruri olan eyl rd n onlar
rdar etm yinc , onlar h min yoldan azd rmaz. H qiq n, Allah h r eyi bilir. H qiq -
n, göyl rin v yerin mülkü Allaha m xsusdur. O h m dirildir, h m d öldürür. Sizin Allah-
dan ba qa n bir himay dar z, n d bir köm kçiniz vard r” (“ t-Tovb ” sur si, 115-116).
El buna gör d aliml r demi r ki: “ slam yenic q bul etmi xs vacib ll rd n birini
inkar ets bel , haqq ona ayd n olmay nca, onu kafir saymaq olmaz.
Habel , küfr v fasiqlik ed n adam bunu öz irad si il deyil, m cburiyy t qar nda ed rs ,
dey k ki, t zyiq alt nda q lbi il etiqad etm diyi bir eyi dilin g tir rs , kafir say lmaz. Bu
xüsusda Uca Allah buyurur: “Q lbi imanla sabit qald halda haqq danma a m cbur edi-
n k sl r istisna olmaqla, kim iman g tirdikd n sonra Allah inkar ets v q lbini küfr
açsa, Allah n q bin düçar olar. Onlar üçün böyük bir zab vard r” (“ n-N hl” sur si, 106).
ya çox sevindiyind n, yaxud k rl ndiyind n, yaxud da qorxdu undan n dan bilm -
n küfr ets , yen kafir say lmaz. Buna imam Muslimin “S hih” rind s ibn Malikd n
vay t etdiyi h disi d lil göst rm k olar. H min h disd Pey mb r bel buyurmu dur: “Allah n,
nd si Ona tövb ed rk n onun tövb sin sevinm si, sizl rd n (s hrada d sini tapm ) kims -
nin sevincind n daha art qd r. O kims ki, d sin minib s hraya ç xd qdan sonra d si ondan
qaçm , yem yi v suyu da onun üstünd getmi dir. (Bundan sonra) h min adam d sind n lini
üzmü v n hay t, d sini tapaca na ümidi qalmad halda g lib bir a ac n kölg sind uzan b
yatm r. O, bu v ziyy td ik n bird n d sini öz yan nda görmü v d rhal onun ovsar ndan
tutub sevincind n: “Allah m, S n m nim qulumsan, m n d S nin r bbin m!” – demi dir. Çox
sevindiyind n bel bir x taya yol vermi dir”. (“M cmu F tav v R sail”, 3/255-257).
1 Y ni q sd edil n xs.
134
man kitab
)) :
.(( ! :
[217]-112-(61) ........ bu Z rr1 Pey mb rin bel dediyini e itmi dir:
“Kim bil kd n do ma atas n deyil, ba qa birisinin o lu oldu unu iddia
ed rs , küfr etmi olar.2 Kim sahibi olmad bir eyin (özününkü oldu unu)
iddia ets , o bizd n deyildir3 v qoy o (adam) oddan oturaca yer haz rla -
n. Kim bir adam : “Ey kafir!”, yaxud “Ey Allah n dü ni” dey ça rsa –
r bel deyils – bunun günah onun özün qay dar”.
: : ( )- [ ]
)) : :
.((
[218]-113-(62) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Atalar zdan imtina etm yin! Kim atas ndan imtina ed rs , küfr etmi olar”.
: : : ( )- [ ]
: :
)) :
. : .((
[219]-114-(63) ........ bu Osman demi dir: “Ziyada yad bir n b aid edil-
diyi4 zaman m n bu B kr 5 il görü düm v ona: “Sizin tutdu unuz bu
1 bu Z rr l- ifari Pey mb rin s hab sidir. Ad : Cund b ibn Cunad dir. O, hicr -
tin 31-ci ilind v fat etmi dir.
2 r bu lin haram oldu unu bil -bil onu halal sayarsa, kafir say lar. Yox r onun
haram oldu unu q bul ed k bel bir iddia ed rs , nankorluq etmi olar.
3 Y ni bizim yolumuzu tutub ged nl rd n deyil.
4 Ziyad ibn bu Süfyan kimi özünü q ver n bu adama Ziyad ibn biyhi (atas n
lu) v ya Ziyad ibn Ummihi (anas n o lu) deyilirdi. O, bu B kr nin do ma qarda idi
Ziyad ibn Ubeyd s-S fi kimi tan rd . vv lc li ibn bu Talibin sirda olmu , sonra
is Müaviy ibn bu Süfyana qo ulmu v bu Süfyan n o lu oldu unu iddia etmi dir. El
buna gör d bu Osman, Ziyad n bu h tini q nam v bu B kr öz etiraz bildir-
mi dir. Halbuki, bu B kr Ziyad n bu yaramaz lini inkar etmi , buna gör ondan üz dön-
rmi v onu heç vaxt dan rmayaca na and içmi dir. Ola bilsin ki, bu Osman n bundan
ri yox imi . Yaxud o: “Sizin tutdu unuz bu ( l) n dir?!”– dey nd : “S nin qarda n
tutdu u bu yaramaz l nec d pisdir!” dem k ist mi dir.
5 bu B kr Pey mb rin s hab sidir. Ad : Nufey ibn H rsdir. Bu s hab hicr tin 51-ci,
ya da 52-ci ilind v fat etmi dir.
135
: (...)- [ ]
- - :
.(( )) :
[220]-115-(...) ........ S d v bu B kr – h r ikisi bel r vay t etmi dir: “M n
Pey mb rin bel dediyini (bu) iki qula mla e itmi m v onu q lbim h kk
etmi m: “Kim bil kd n yad bir adam n öz atas oldu unu iddia ed rs ,
nn t ona haram edil r”.
(( )) : -( )
28-ci f sil. Pey mb rin : “Müs lman söym k günah,
ona qar vuru maq is küfrdür” sözünün b yan edilm si
: ( )- [ ]
: : : : :
: :
: : (( )) :
.
.
[221]-116-(64) ........ Abdullah ibn M sud r vay t edir ki, Pey mb r
demi dir: “Müs lman söym k fasiqlik, ona qar vuru maq is küfrdür2”.
1 man kitab n 10-cu f slinin, habel 141-ci v 172-ci h disl rin qeydl rin bax.
2Burada “fasiqlik” deyildikd Allah n v Onun pey mb rinin ita tind n ç xmaq n r-
tutulur. slam aliml rinin yekdil fikrin sas n müs lman haqs z yer söym k haram, bu-
nu ed n adam is fasiq say r. O ki qald nahaq yer müs lmanla vuru ma a, haqq r hb r
tutan aliml gör bel si, kafir say lm r. Yaln z müs lman n qan halal sayanlar müst snad r.
Bel ri haram halal sayd na gör kafir say rlar.
136
man kitab
(...)- [ ]
:
.
[222]-117-(...) ........ M nsur v Am – h r ikisi (yuxar dak h disi) bu Vail-
n, o da Abdullahdan, o da Pey mb rd n eyni il r vay t etmi r.
: -( )
(( ))
29-cu f sil. Pey mb rin : “M nd n sonra bir-birinizin boynunu
vuraraq kafir olmay n!” sözünün m nas n b yan edilm si
( )- [ ]
: : :
: (( )) : :
.(( ))
[223]-118-(65) ........ C rir demi dir: “Pey mb r Vida h ccind 1 m :
“Camaata, susub (m ni) dinl yi mr et”– dedi. (Ham susduqdan) sonra o,
bel buyurdu: “M nd n sonra bir-birinizin boynunu vuraraq kafir olmay n!2”
1Pey mb r h cc ziyar ti snas nda vida xütb si verdiyin gör bu h cc, Vida h cci
adland lm r.
2 Aliml r bu h disin m nas a dak kimi yozmu lar:
– haqs z yer bir-birinizi kafir saymay n;
– (Allah n siz ta etdiyi) nem tl küfr etm yin;
– bir-birinizi kafir saymay n ki, bu sizi bir-birinizl vuru ma a vadar etm sin;
– kafirl rin i rin b nz r i r görm yin;
– kafir olmay n, ksin , müs lmanç zda sabit qal n;
– bir-birinizin üstün silah ç km yin;
Qaz yad bu yozumlar n dördüncüsünün daha do ru oldu unu söyl mi dir.
137
: : ( )- [ ]
.
[224]-119-(66) ........ ob (bu h disi) Vaqid ibn Muh mm dd n, o da öz
atas ndan, o da ibn Öm rd n, o da Pey mb rd n eyni il r vay t etmi dir.
: (...)- [ ]
:
.(( - : -! )) :
: : (...) [ ]
.
[226] (...) ........ Öm r ibn Muh mm d öz atas ndan, o da ibn Öm rd n, o da
Pey mb rd n (bu h disi) ob nin Vaqidd n r vay t etdiyi kimi r vay t et-
mi dir.
-( )
30-cu f sil. sil-n t vurma n v ölünün üstünd
vay- iv n salaraq a lama n küfr adland lmas
- : : ( )- [ ]
: : -
.(( : ))
[227]-121-(67) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “ nsanlarda iki (xisl t) vard r ki, bunlar n onlarda olmas küfrdür1: (Bu,)
sil-n t vurmaq v ölünün üstünd vay- iv n sal b a lamaq”.
-( )
31-ci f sil. Qaçm köl ni kafir1 adland rmaq
: ( )- [ ]
.(( )) :
. :
[228]-122-(68) ........ bi C ririn bel dediyini e itmi dir: “A alar ndan qaç-
köl onlar n yan na qay danad k küfr etmi say lar”.
nsur demi dir: “Vallahi, bu h dis Pey mb rd n r vay t edilmi dir. La-
kin m n burada – B sr – bu h disin m nd n r vay t olunmas ist mir m.
: ( )- [ ]
.(( )) : :
[229]-123-(69) ........ C rir r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “Hans
bir köl (a as ndan) qaçsa, ( slam) himay sind n ç xm olar”2.
: : ( )- [ ]
.(( )) :
1 Burada “kafir” deyildikd bu lin kafirl rin ad tl rind n v cahill rin xlaq ndan ol-
mas , yaxud o köl nin nankorluq etm si, yaxud bu lin h min köl ni küfr yön ltm si, ya-
xud da a adan qaçma halal sayan köl nin kafir say lmas q sd edilir.
2 bu Amr ibn s-S lah demi dir: “Burada “himay ” deyidikd , h min köl nin a as n,
habel Allah n v Onun r sulunun himay si n rd tutulur”.
3 bn s-S lah demi dir: “Namaz n q bul olunmamas , heç d onun düzgün yerin yetiril-
mi oldu una d lal t etmir. Dem k, a as ndan qaçm köl nin namaz s hihdir, lakin m q-
bul deyildir. S hih olmas ona gör dir ki, namaz n rtl rini v rkanlar yerin yetirmi ,
qbul say lmamas da ona gör dir ki, a as ndan qaçmaqla günaha batm r. Bundan bel
tic ç r ki, namaza gör savab qazan lmasa da, h min namaz n q zas yerin yetirm
lüzum yoxdur.
139
-( )
32-ci f sil. “Biz filan ulduz say sind ya ya ”
dey n kims nin küfr etdiyinin b yan olunmas
: ( )- [ ]
:
: (( )) :
: : )) : .
.(( :
[231]-125-(71) ........ Zeyd ibn Xalid l-Cuh ni demi dir: “Pey mb r
Hudeybiyy 1 gec ik n ya ya dan sonra biz sübh namaz q ld r-
v namaz bitirdikd n sonra üzünü camaata çevirib soru du: “Bilirsiniz-
mi, R bbiniz n buyurdu?” (S hab r:) “Allah v Onun elçisi daha yax bi-
lir”– dey cavab verdil r. Pey mb r dedi: “(Allah buyurdu): “Qullar m-
dan bir qismi mömin, dig r qismi is kafir oldu. “Biz Allah n lütfü v m r-
ti say sind ya gönd rilmi dir”– dey nl g linc , onlar M iman
tirmi v ulduzlara küfr etmi r. “Ya biz filan v filan ulduza gör
nazil olmu dur”– dey nl g ldikd is , onlar M küfr etmi v ulduz-
lara iman g tirmi r” . 2
- ( )- [ ]
: - : :
)) : : :
: [ ] :
.((
[232]-126-(72) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, (bir d ) Pey mb r
dedi: “R bbinizin n buyurdu unu görm dinizmi? O buyurdu ki: “Qullar ma
zaman bir nem t b etdims , [onlardan] bir qismi: “(Bunu) ulduz el di,
(bu,) ulduz say sind oldu”– dey k küfr etdi”.
: : (...) [ ]
: :
)) :
.(( )) : (( :
[233] (...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Allah göyd n n zaman b t endirmi dirs , insanlardan bir qismi bu ne-
nankorluq etmi dir: Allah ya endirir, insanlar is : “Filan v filan ul-
duz (endirir)”– deyirl r”.
Muradinin r vay tind is : “Filan v filan ulduz say sind (ya ya r)”–
deyirl r”.
: : ( )- [ ]
: : : :
: (( : ))
Z< ; : 9 8[ : ZÒ Ñ Ð Ï Î[ :
[234]-127-(73) ........ Abdullah ibn Abbas demi dir: “Pey mb rin za-
man nda insanlara ya ya v Pey mb r buyurdu: “Bu gün insanlardan
kimisi ükr ed n (b nd ), kimisi d kafir oldu! (B zil ri): “Bu ya Allah n r h-
tidir!”– dedil r. B zil ri d : “Filan v filan ulduzun ehtimal do ru ç x-
! ”– dedil r. Bel likl d bu ay r nazil oldu: “Ulduzlar n batd
1 yerl
and olsun! Ka bunun, do rudan da, böyük bir and oldu unu bil ydiniz.
qiq n, bu, ehtirama layiq Qurand r, qorunub saxlan lan Yaz dad r
(Lövhi-m hfuzdad r1). Ona yaln z pak olanlar toxunur. O, al ml rin R b-
bind n nazil edilmi dir. Siz bu k lam yalan say rs z?! Siz veril n ruziy
ükür etm yi, onu yalan saymaqla yerin yetirirsiniz?! Can bo aza yeti diyi
zaman – h min an siz can ver n adama bax rs z. Biz ona sizd n daha ya-
n oluruq, siz is bunu görmürsünüz”.2
-( )
: ( )- [ ]
)) : : :
.((
1 bc , qorunan lövh dem kdir. slamda – olmu v olacaq h r eyin yaz ld ilahi bir
Kitab. Lövhi-m hfuz Allah n elmi v sif tl ri il ba r. Onun qorunan, hifz edil n kimi ad-
land lmas n s bi, onda yaz lm ilahi m lumatlara h r hans bir müdaxil nin mümkün
olmamas , onlar n d yi dirilm sinin imkans zl v mütl q mühafiz edilm sidir.
2 “ l-Vaqi ” sur si, 75-82.
3 slam q bul etmi v Muh mm d Pey mb rin s daq tli silahda lar olmu M din -
nin yerli sakinl ri. Onlar M kk n v ba qa rl rd n g n mühacirl ri evl rin q bul edir
onlar z ruri yalarla t min edirdil r.
4 li ibn bu Talib : Pey mb rin misi o lu v kür ni, onun iki n si – H n v
Huseynin atas idi. slam q bul ed n ilk yeniyetm olmu dur.
5 Burada söhb t düny vi i rd olan nifr td n deyil, m hz dinl ba olan nifr td n ge-
dir. Düny vi i rd möminl rd n bir d st nin ba qa birisin nifr t edib ona qar vuru mas
onlar n münafiq olmas na d lal t etmir. Uca Allah bu xüsusda buyurur: r möminl rd n
iki d st bir-biri il vuru sa, onlar bar n. r onlardan biri dig rin qar t cavüz et-
, t cavüzkar d st il , o, Allah n mrini yerin yetirm qay danad k, vuru un. ro
qay tsa, h r iki d st ni dal tl bar n v insafl olun. Sözsüz ki, Allah insafl lar sevir.
Möminl r, h qiq n d qarda rlar. El is qarda lar bar n v Allahdan qorxun
ki, siz r hm edilsin” (“ l-Hucurat” sur si, 9-10). Pey mb r minb rd ik n n si H
bax b demi dir: “M nim bu o lum çox hörm tli xsiyy tdir. (Vaxt g k) o, müs lmanlar-
dan iki böyük d st nin aras nda sülh ba layacaq” (“Sun n bu Davud”, 664).
142
man kitab
: : (...) [ ]
.(( )) :
[236] (...) ........ s r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “ nsar sev-
k iman lam ti, onlara nifr t etm k is münafiqlik lam tidir”.
: : ( )- [ ]
: : - -
.(( )) :
! : : :
[237]-129-(75) ........ B ra r vay t edir ki, Pey mb r nsar haqq nda be-
demi dir: “Onlar yaln z mömin sev r v onlara yaln z münafiq nifr t ed r.
Kim onlar sevs , Allah da onu sev r. Kim onlara nifr t ets , Allah da ona nif-
t ed r”.
ob demi dir: “M n Adiyd n: “S n bu h disi B radan e itmis nmi?”– dey
soru dum. (Adiy): “O (bu h disi) m r vay t etmi dir”– dey cavab verdi.
: ( )- [ ]
.(( )) :
[238]-130-(76) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, R sulullah bel demi -
dir: “Allaha v Axir t günün iman g tir n adam nsara nifr t etm z”.
: : ( )[ ]
)) : : :
.((
[239] (77) ........ bu S id r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “Allaha
Axir t günün iman g tir n adam nsara nifr t etm z”.
143
: : ( )- [ ]
: : :- -
.(( )) :
[240]-131-(78) ........ li (ibn bu Talib) demi dir: “Toxumu çatlad b cüc r-
n v insan yaradan Allaha and olsun ki, yaz b-oxuma bacarmayan Pey-
mb r m söz vermi dir ki: “M ni yaln z mömin sev r v m yaln z
münafiq nifr t ed r”.
-( )
: ( )- [ ]
! )) :
: ((
: (( )) :
)) : !
.((
[241]-132-(79) ........ Abdullah ibn Öm r r vay t edir ki, (bayram günü)
Pey mb r (qad nlar n yan ndan keç rk n) bel buyurdu: “Ey qad nlar! S -
verin v (Allahdan) çoxlu-çoxlu ba lanma dil yin! Çünki m n C n-
m hlinin ks riyy tinin siz (qad nlar) oldu unu gördüm”. Onlardan d rra-
si olan bir qad n soru du ki: “N gör C nn m hlinin ks riyy ti biz
olaca q, ya R sulullah?” Pey mb r buyurdu: “Çünki siz (insanlar ) tez-tez
tl yir v riniz qar nankorluq edirsiniz. M n a ll v ehtiyatl bir ada-
n sizin q r h m a l, h m d din bax ndan naqis oldu unu görm -
144
man kitab
. : [ ]
[242] ........ bu Tahir, ibn V hbd n, o da B kr ibn Mud rd n, o da ibn
Haddan bu isnadla h min h disin b nz rini r vay t etmi dir.
: : ( )[ ]
:
: :
.
-( )
35-ci f sil. Namaz buraxan n küfrd
ittiham edilm sinin b yan olunmas
: ( )- [ ]
)) : :
-! - :
.((
[244]-133-(81) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Ad m övlad s cd ay sini oxuyub s cd
1 qapand qda, eytan k nara ç kilib
lay r v deyir: “Vay m nim hal ma! ( bu Kureybin r vay tind : Ay yaz q!)
Ad m övlad na s cd etm k mr olundu, s cd edib C nn ti qazand . M is
cd etm k mr olundu, boyun qaç b C nn m odunu qazand m”2.
: : : (...) [ ]
.(( ))
[245] (...) ........ Am bu isnadla h disin b nz rini r vay t etmi dir. Lakin
bu r vay td ( eytan demi dir): “asilik edib C nn m odunu qazand m”.
- ( )- [ ]
)) : : : -
.((
: : (...) [ ]
)) : :
.((
[247] (...) ........ Cabir ibn Abdullah demi dir: “M n R sulullah n bel
dediyini e itmi m: “ übh siz ki, insanla irk v küfr aras nda namaz burax-
maq durur”.
-( )
36-c f sil. Uca Allaha iman g tirm yin
ll rin n f zil tlisi olmas n b yan edilm si
: : ( )- [ ]
: :
(( )) : : (( )) : :
.(( )) : (( )) : :
1Namaz n vacibliyini inkar ed k onu t rk ed n kims müs lmanlar n yekdil fikrin sa-
n kafir say r. Yaln z slam dinind n yenic x r tutmu v müs lmanlara qaynay b-qar -
mayan, bel likl d , namaz n vacib buyuruldu undan bix r olan kims r istisnad r.
Namaz q lma n vacib oldu unu bildiyi halda s hl nkarl üzünd n namaz t rk ed n
kims g linc , aliml r onun kafir olub-olmamas bar ixtilaf etmi r. mam Malik v afii,
habel q dim v müasir aliml rd n bir çoxlar , t nb lliyi üzünd n namaz t rk ed n kims ni ka-
fir saymam , ksin , onun fasiq oldu unu demi r. Onlar n r yin gör bel sind n tövb et-
si t b olunmal r. V r tövb ed rs fv edilm li, ks halda is dul zinakar n c zalan-
ld kimi c zaland lmal r.
mam li ibn bu Talib (v bir çox ba qa s hab r), Abdullah ibn Mübar k, hm d ibn
nb l, shaq ibn Rahuy v b zi afiil r is t nb lliyi üzünd n namaz t rk ed n kims nin
kafir oldu unu v slam ümm tind n xaric oldu unu söyl mi r.
147
Soru dular: “Sonra hans r?” Dedi: “Allah yolunda cihad 1 etm k”. (Yen )
soru dular: “Sonra hans r?” Dedi: “Q bul olunmu h cc”2.
Muh mm d ibn C rin r vay tind : “Allaha v Onun elçisin iman g tir-
kdir”– deyilir.
: [ ]
.
[249] ........ M r bu isnadla Zuhrid n bu h disin b nz rini r vay t etmi dir.
: : : ( )- [ ]
- -
(( )) : ! : :
: : : (( )) : : :
)) : ! : : (( ))
.((
bunu da etm qadir olmasam, (onda nec olsun)?” Buyurdu ki: “ nsanlara
pislik etm kd n ç kin. (Bel ets n,) bu, s nin özün verdiyin bir s olar”.
: : - (...) [ ]
.(( )) :
[251] (...) ........ bu Z rr Pey mb rd n bu h disin b nz rini r vay t
etmi dir. F t bu r vay td : “El is i gör n adama yard m et, yaxud i i
bacarmayan adam n i ini gör”– deyilir.
: ( )- [ ]
: :
)) : : : (( )) : : : (( )) :
. ((
[252]-137-(85) ........ Abdullah ibn M sud demi dir: “M n Pey mb rd n
soru dum: “Hans l daha f zil tli say r?” O buyurdu: “Namaz vaxtl -
vaxt nda q lmaq ”. M n soru dum: “Sonra hans r?” O buyurdu: “Valideyn-
1
: : (...)- [ ]
! : :
: (( )) : : (( )) :
.(( )) :
1 Pey mb r (s hab rind n): “Bir deyin görüm, r sizd n birinizin qap n önün-
n çay axsayd , o da h r gün bu çayda be d yuyunsayd , onun (b nind olan) çirkab-
dan bir ey qalard ?”– dey soru du. S hab r: “Onun (b nind ki) çirkabdan heç n qal-
mazd ”– dey cavab verdikd Pey mb r buyurdu: “Be vaxt q nan namazlar n m li d
buna b nz yir. Bel ki, Allah bununla günahlar silir!” (“S hih l-Buxari”, 528).
2 Abdullah ibn Amr demi dir: “Bir d bir n r Pey mb rin yan na g lib cihada
getm k üçün izin ist di. Pey mb r soru du: “Valideynl rin sa rm ?” O: “B li!”– dey cavab
verdi. Pey mb r buyurdu: “El is onlar n qay na qal” (“S hih l-Buxari”, 3004).
149
[253]-138-(...) ........ Abdullah ibn M sud demi dir: “M n soru dum: “Ey
Allah n pey mb ri! ll rin hans biri C nn daha yax nd r?” Dedi: “Na-
mazlar vaxtl -vaxt nda q lmaq”. Soru dum: “Daha n , ey Allah n pey mb -
ri?” Dedi: “Valideynl rin qay na qalmaq”. (Yen ) soru dum: “Daha n , ey
Allah n pey mb ri?” Dedi: “Allah yolunda cihad etm k”.
: : (...)- [ ]
: - - :
)) : : (( )) :
. : (( )) : : ((
: : : (...) [ ]
.
[255] (...) ........ ob bu isnadla (yuxar dak ) h disin b nz rini r vay t et-
mi v buna: “( li il ) Abdullah n evini göst rdi, lakin onun ad biz söyl -
di” sözünü lav etmi dir.
: (...)- [ ]
.(( - - )) :
-( )
37-ci f sil. (Allaha) rik qo ma n1 n q bih günah olmas v ondan
sonra (hans ) günah n n böyük olmas n b yan edilm si
: - ( )- [ ]
: - :
: : (( )) :
)) : : : (( )) : : :
.((
[257]-141-(86) ........ Abdullah (ibn M sud) demi dir: “(Bir d ) m n Pey-
mb rd n soru dum ki: “Hans günah Allah yan nda n böyük (günah)
say r?” Dedi: “Allah s ni yaratd halda (ba qa birisini) Ona tay tutma n!”2
n ona: “Do rudan da, bu, böyük günahd r”– dedim, sonra (yen ) soru -
dum: “Sonra hans r?” Dedi: “Övlad n s ninl birg yem k yey yind n
qorxub onu öldürm yin!”3 M n soru dum: “Sonra hans r?” Dedi: “Qon u-
nun zövc si il zina etm yin!”4
: - (...)- [ ]
! : : : -
)) : : (( )) :
: (( )) : : ((
1 Buna bc irk deyilir; bil kd n Allaha rik qo an kims is mü rik adlan r. irk:
hdaniyy td Allaha rik qo maq, (Allahdan qeyrisini) Ona tay tutmaq dem kdir. V bu,
günahlar n n böyüyü hesab edilir. Uca Allah buyurur: “Bir zaman Lo man öz o luna n si-
t ed k demi dir: “O lum! Allaha rik qo ma. H qiq n, Allaha rik qo maq böyük
zülmdür!” (“Lo man” sur si, 13). Onu da qeyd etm k laz md r ki, dig r günahlardan f rqli
olaraq bu günahdan tövb etm n ölüb getmi kims ni Allah ba lamayacaq. Bu xüsusda
Quranda bel buyurulur: “H qiq n, Allah Özün rik qo ulmas ba lamaz, bundan
ba qa daha kiçik günahlar is ist diyi kims ba layar. Allaha rik qo an k s iftira at-
maqla böyük bir günah etmi olur” (“ n-Nisa” sur si, 13).
2 Uca Allah buyurur: “S v s nd n vv lkil bel v hy olunmu dur: “ r rik
qo san, lin puç olacaq v mütl q ziyana u rayanlardan olacaqsan. S n yaln z Allaha
ibad t et v ükür ed nl rd n ol!” (“ z-Zum r” sur si, 65-66).
3 Uca Allah buyurur: “Yoxsulluq qorxusundan u aqlar öldürm yin. Ax onlar n da,
sizin d ruzinizi Biz veririk. Onlar öldürm k, h qiq n d , böyük günahd r” (“ l- sra” su-
si, 31).
4 H rç nd zina etm k murdar l say r, lakin qon unun arvad il zina etm yin mur-
darl bundan da bet rdir.
151
-( )
38-ci f sil. Böyük günahlar n2 v
bunlar n n böyüyünün b yan edilm si
: ( )- [ ]
)) : : :
(( - :- - ((
! :
[259]-143-(87) ........ bu B kr demi dir: “(Bir d ) biz Pey mb rin
yan nda ik n o, üç d : “Siz günahlar n n böyüyü bar x r verimmi?”–
dey buyurdu, (sonra da): “(Bu,) Allaha rik qo maq, valideynl rin üzün a
olmaq v yalandan ahidlik etm kdir (yaxud yalan dan maqd r1)”– dedi. H -
min vaxt Pey mb r söyk nmi di, sonra oturdu v bunu dalbadal o q r
krar etdi ki, biz (bir-birimiz ): “N olayd , susayd !”– dedik”2.
: : ( )- [ ]
)) : :
.((
[260]-144-(88) ........ s r vay t edir ki, Pey mb r böyük günahlar
bar sind bel buyurmu dur: “(Bu,) Allaha rik qo maq, valideynl rin üzün
olmaq, (Allah n haram buyurdu u) cana q ymaq v yalan dan maqd r”.
: : : (...) [ ]
- : :
: (( )) : (( )) : -
. : (( - ))
[261] (...) ........ s ibn Malik demi dir: “(Bir d ) Pey mb r böyük
günahlar yada sald , (yaxud ondan böyük günahlar bar sind soru dular) v
o, bel buyurdu: “(Bu,) Allaha rik qo maq, (Allah n haram buyurdu u) cana
sd etm k v valideynl rin üzün a olmaqd r”. Sonra dedi: “Siz günahlar n
n böyüyü bar x r verimmi?! (Bu,) yalan dan maqd r, yaxud yalandan
ahidlik etm kdir”.
ob dedi: “Çox güman ki, o: “yalandan ahidlik etm kdir”– demi dir.
: : ( )- [ ]
: (( )) :
özü-özün böhtan atm v aç q-ayd n günaha batm olar” (“ n-Nisa” sur si, 112).
2 Onlar Pey mb rin hal na yand ndan, o h canlanmas n dey bel dedil r.
153
)) : !
.((
[262]-145-(89) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “H lakedici yeddi1 günahdan ç kinin!” Soru dular: “Ya R sulullah, n dir
onlar?” Pey mb r buyurdu: “Allaha rik qo maq, sehirbazl q, Allah n ha-
ram buyurdu u cana nahaq yer q sd etm k, yetimin mal yem k,2 s m ye-
k,3 döyü meydan ndan qaçmaq v (zinadan) x ri olmayan namuslu, is-
tli mömin qad nlar zinada ittiham etm k”.
: ( )- [ ]
)) :
)) : ! : ((
.((
[263]-146-(90) ........ Abdullah ibn Amr ibn l-As demi dir: “(Bir d ) Pey-
mb r bel buyurdu: “Bir adam n öz valideynl rini söym si böyük günahlar-
dand r”. (S hab r) dedil r: “Ya R sulullah! Heç adam da öz valideynini söy r-
mi?” Pey mb r dedi: “B li, adam birisinin atas söyür, o da (qay b) onun
atas söyür, birisinin anas söyür, o da (qay b) onun anas söyür”.
1 Diqq t edin! Yuxar dak h disl rd Pey mb r , Allaha tay tutma n, övlad öldürm -
yin, qon unun zövc si il zina etm yin, Allah n haram buyurdu u cana q yma n, valideynl -
rin üzün a olma n, yalandan ahidlik etm yin, yalan dan ma n, habel sonrak h disl r-
valideyni söym yin böyük günahlardan olmas x r verir. Bu da, böyük günahlar n c -
mi yeddi deyil, daha çox oldu una d lal t edir. H tta bn Abbasdan n ql edilmi r vay -
sas n böyük günahlar n say yetmi yax nd r. bn C rir t-T ri bel r vay t etmi dir:
“(Bir d ) bn Abbasdan soru dular: “Böyük günahlar yeddidirmi?” bn Abbas bel cavab
verdi: “Onlar n say yetmi yax nd r” (N vi).
2 Uca Allah buyurur: “Yetiml rin mallar haqs zl qla yey nl r, öz qar nlar na ancaq od
doldururlar v onlar Qiyam t günü yand b-yaxan Oda gir kl r” (“ n-Nisa” sur si, 10).
3 Uca Allah buyurur: “S m yey nl r, birl rind n eytan toxunub d li el mi kim-
nin qalxd kimi qalxarlar. Bu onlar n: “Al -veri d s mçilik kimidir!”– dem rin
gör dir. Halbuki, Allah al -veri i halal, s mçiliyi is haram etmi dir. H r kim özün
bbind n x rdarl q g ldikd n sonra mçiliy son qoyarsa, olub-keç nl r ona ba la-
nar v onun i i Allaha qalar. mçiliy qay danlar is Od sakinl ridirl r. Onlar orada -
di qalacaqlar” (“ l-B ” sur si, 275).
154
man kitab
(...) [ ]
: : :
.
[264] (...) ........ ob v Süfyan – h r ikisi bu h disi S d ibn brahimd n
yuxar dak isnadla r vay t etmi r.
-( )
39-cu f sil. T bbürlüyün haram buyurulmas
v onun b yan edilm si
( )- [ ]
- : -
)) :
)) : : ((
.(( :
[265]-147-(91) ........ Abdullah ibn M sud demi dir: “(Bir d ) Pey m-
r dedi: “Q lbind z rr q rt bbür olan kims C nn girm z1”. (Bu
vaxt) bir adam2 dedi: “Adam libas n v ayaqqab n göz l olmas xo la-
r”. Pey mb r buyurdu: “Allah göz ldir3 v göz lliyi sev r4. T bbürlük
is haqq danmaq v insanlara xor baxmaqd r”.
(...)- [ ]
: - : -
)) :
.((
[266]-148-(...) ........ Abdullah r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “Q l-
bind xardal d si a rl nda iman olan kims C nn girm z. Q lbin-
xardal d si a rl nda t bbür olan kims C nn girm z”.
: : (...)- [ ]
)) :
.((
-( )
: ( )- [ ]
: - : : : -
. : ((
: ( )- [ ]
)) : ! : :
.((
[269]-151-(93) ........ Cabir demi dir: “Bir n r Pey mb rin yan na
lib dedi: “Ya R sulullah! (C nn v C nn girm yi) vacib ed n iki
ey n dir?” Pey mb r buyurdu: “Kim Allaha rik qo may b öl rs , C n-
daxil olar. Kim d Allaha rik qo ub öl rs , C nn gir r”.
: (...)- [ ]
: : :
: (( )) :
.
: - - : (...) [ ]
.
[271] (...) ........ bn Hi am demi dir: “Atam, bu Zubeyrd n, o da Cabir-
n, o da Pey mb rd n bu h disin b nz rini r vay t etmi dir”.
- : - ( )- [ ]
: :
: . )) :
.(( :
157
: (...)- [ ]
:
:
: (( : )) :
(( )) : : (( )) :
. : : (( )) :
[273]-154-(...) ........ bu Z rr demi dir: “(Bir d ) m n Pey mb rin
yan na g ldim. (H min vaxt) o, üstün a örtük s rib yatm . (M n dönüb
getdim v bir müdd td n) sonra yen onun yan na g ldim. O, h d yat rd .
(M n yen dönüb getdim v bir müdd td n) sonra bir d onun yan na g l-
dim. Art q o, oyanm . M n onun yan nda oturdum v o, m bel buyurdu:
“L ilah ill llah” dey n v (q lb n) bunu t sdiql k öl n h r bir b nd
mütl q C nn gir kdir”. M n soru dum: “Zina ets , o urluq ets bel ?”
Dedi: “Zina ets , o urluq ets bel ”. M n (yen ) soru dum: “Zina ets , o ur-
luq ets bel ?” Dedi: “Zina ets , o urluq ets bel ”. (M n bu sual ) üç d
(t krar etdim v h r d eyni cavab ald m.) Sonra dördüncü d dedi: “ bu
rrin xo una g lm bel ”.
bu sv d deyir ki: “ bu Z rr Pey mb rin yan ndan ç xark n (öz-
özün ) dedi: “ bu Z rrin xo una g lm bel ”.
: -( )
41-ci f sil. Kafir “l ilah ill llah” dey nd n sonra
onu öldürm yin haram buyurulmas
- - [ ] : : ( )- [ ]
:
1 man kitab n 10-cu f slinin, habel 136-c , 141-ci v 172-ci h disl rin qeydl rin bax.
2 2304-cü h dis bax.
158
man kitab
! :
: :
! : : (( ))
.(( )) :
[274]-155-(95) ........ Miqdad ibn sv d bel r vay t etmi dir: “(Bir d )
n Pey mb dedim: “Ya R sulullah! Söyl görüm, r m n (döyü )
kafirl rd n biri il üz-üz g lib onunla vuru sam, o, q ncla vurub m nim bir
limi k ss , sonra da can m nd n qurtarmaq üçün a aca qalx b: “Allaha t s-
lim oluram!”– des , bu sözü dedikd n sonra m n onu öldür bil mmi, ya
sulullah?” Pey mb r buyurdu: “S n onu öldürm lis n!” M n dedim:
“Ya R sulullah! O, m nim bir limi k smi v bu sözü ancaq limi k sdikd n
sonra demi dir. Bel is m n onu öldür bil mmi?” Pey mb r buyurdu:
“S n onu öldürm lis n. Çünki r s n onu öldürs n, onun hal , s nin onu
öldürm mi n qabaqk hal n kimi olacaq. S nin hal n is , onun bu sözü de-
mi n vv lki hal kimi olacaq”1.
: : (...)- [ ]
: : :
: :
: - -[ ] - :
. :
[275]-156-(...) ........ M r, vzai v bn Cureyc – ham (bu h disi) Zuhri-
n bu isnadla r vay t etmi r. vzai v ibn Cureyc g linc , onlar n h dis-
rind Leysin h disind ki kimi: “Allaha t slim oluram”– dedi...” r vay t edil-
mi dir. M rin h disind is : “M n onu öldürm k ist dikd o: “L ilah il-
llah”– dedi...” r vay t edilmi dir.
: : (...)- [ ]
:
1 Pey mb rin : “...onun hal , s nin onu öldürm mi n qabaqk hal n kimi olacaq” sözü
o dem kdir ki, zahir n müs lman olduqdan sonra onun q sdin durmaq qada an olacaq, özü
ri uy un kild mühakim olunacaq. “S nin hal n onun bu sözü dem mi n vv l-
ki hal kimi olacaq” sözü is o dem kdir ki, r s n onu öldürs n, onun varisl rinin s nd n
qisas v ya qanbahas alma a haqq olacaq (“F th l-Bari”, 19/301).
159
: - -
. !
: : ( )- [ ]
: :
: (( : )) : :
(( )) : . ! :
! : :
Z ¯® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ [ : : :- -
. :
[277]-158-(96) ........ Usam ibn Zeyd demi dir: “(Bir d ) Pey mb r
bizi döyü gönd rdi. (N hay t,) g lib s yax n Cuheyn ki2 Huraqata3
hücum etdik. (Orada) m n (kafirl rd n) birisini yaxalad m. O: “L ilah ill l-
lah!”– dedi, lakin m n onu vurub öldürdüm. Sonra q lbim übh dü dü.
n bu hadis ni Pey mb dan m. Pey mb r dedi: “(Adam) “l
ilah ill llah” dediyi halda s n onu öldürdün?!” Dedim: “Ya R sulullah! O,
silahdan qorxub bel dedi”. Pey mb r buyurdu: “M r s n onun q lbini
aç b baxm n ki, onun bu sözü (q lb n) dediyini bil n?” Pey mb r bu
sözü m oq r t krar etdi ki, ax rda m n (öz-özüm ): “Ka ki, m n slam
bu gün q bul etmi olayd m”4– dey t nna etdim.
M din
1 n 150 km c nubda yerl n bir yerdir. slam tarixind müs lmanlarla kafirl r
aras nda ilk irimiqyasl döyü keçirilmi yerdir.
2 Cuheyn - Quda diyar ndak q bil rd n biri.
3 Bu, Huraqa l bi il tan nm Cuhey ibn Amir ibn S ibn Mudi ibn Cuheyn
nsub edilir. Huraqa bc h (yand rmaq) felind n düz lmi isimdir. Cuhey bir qöv-
mü ba dan-ba a yand rd na gör ona bel l b verilmi dir. (“F th l-Bari”, 12/82).
4 Y ni ka bu günah, slam q bul etm mi n vv l etdiyim günahlardan say lard v s-
lam q bul etdikd Allah m nim bu günah mdan keç rdi (“Dibac al Muslim”, 1/112).
160
man kitab
: : : : (...)- [ ]
:
3 Nasir ibn Süleyman demi dir: “ nsanlar fitn dü üb ll rini qana bulad qdan sonra bu
ziyy td n ç xmaq dem k olar ki, mümkün olmur. Pey mb r buyurmu dur: “Mömini öl-
dürm yin günah Allah yan nda bu dünyan n tamamil m hv olmas ndan daha a rd r” (“Su-
n n-N sai”, 3986; “S hih t-T ib v t-T rhib”, 2440). bn bi bu günah n n d
böyük oldu unu izah edib demi dir: “ ri t biz nahaq yer heyvan öldürm yi qada an edir
bunu ed n kims nin zaba düçar olaca x r verir. Pey mb r demi dir: “...M n -
nn md bir qad n gördüm v soru dum ki: “Bu qad n günah n dir?” dedil r: “Bu
qad n bir pi iyi ac ndan öl k evd saxlam , n ona yem k vermi , n d onu s rb st bu-
raxm r ki, gedib özün yem taps n” (“S hih l-Buxari”, 745). V r nahaq yer heyvan öl-
dürm k haramd rsa, b s adam öldürm k nec ?! B s müs lman öldürm k nec ?! B s Allah-
dan qorxan lisaleh mömini öldürm k nec ?!”
Musan n hekay sin diqq t yetirs niz, gör rsiniz ki, o, ba Firon olan dinsiz bir
dövl tin sakinini – zal m, kafir misirlini öldürdükd n sonra: “Ey R bbim! M n özüm-özüm
zülm etdim. M ni ba la!”– dey Allahdan ba lanma dil yir (“ l-Q s” sur si, 16), h tta:
“Bu, eytan lind ndir. H qiq n, o, haqq yoldan azd ran aç q-ayd n bir dü ndir!”–
deyir (“ l-Q s” sur si, 15). Diqq t edin, Musa bu li cihad adland rm r, ksin , özün
zülm etdiyini bildirir. Pey mb r x r vermi dir ki, Musa bel bir i tutdu una gör
Qiyam t günü ona: “Ey Musa! S n, Allah n elçisis n, Allah Öz risal ti il , üst lik s ninl bila-
vasit dan maqla s ni dig r insanlardan üstün etmi dir. El is R bbinin yan nda bizd n ötrü
havadarl q et! M r s n bizim n v ziyy td oldu umuzu görmürs nmi?!”– dey ondan m -
d dil n insanlara: “Bu gün R bbim el q bl nmi dir ki, O, bundan vv l heç vaxt bel
bl nm mi v bundan sonra sla bel q bl nm kdir. M n adam öldürmü m. Hal-
buki, onu öldürm k m mr edilm mi di. Ah n fsim, n fsim, n fsim! Gedin ba qas n ya-
na. Gedin M ry m o lu san n yan na!”– dey üzrxahl q ed k v fa t etm kd n boyun
qaç racaq. Halbuki, Musa o misirlini öldürm k niyy tind deyildi.
161
: :
! )) : :
: )) : : . ! : : (( :
. : ((
[278]-159-(...) ........ Usam ibn Zeyd demi dir: “(Bir d ) Pey mb r bi-
zi Cuheyn ki Huraqat n üstün gönd rdi. Biz s yax n dü hücum
etdik v onlar m lubiyy u ratd q. (Orada) m n nsardan olan bir (müca-
hidl ) kafirl rd n birini haqlad q. Biz onun ba n üstünü ald qda o: “L ilah
ill llah!”– dedi. (Bunu e id nd ) nsardan olan qarda m ona d ym di. M n
is niz ml onu vurub öldürdüm. Biz M din g ldikd hadis ni Pey m-
dan lar. Pey mb r m dedi: “Ey Usam ! O: “L ilah ill llah”
dey nd n sonra s n onu öldürdün?!” Dedim: “Ya R sulullah! O, (can ) qur-
tarmaq üçün bel etdi”. Pey mb r dedi: “O: “L ilah ill llah” dey nd n
sonra s n onu öldürdün?!” Pey mb r bu sözü m oq r t krar etdi ki,
hay t, m n (öz-özüm ): “Ka m n bu günd n önc slam q bul etmi ol-
mayayd m”– dey t nna etdim.
: : : ( )- [ ]
:
:
:
: :
)) :
! : ((
)) : : (( )) : :
)) : ! : ((
.(( )) : : ((
162
man kitab
-( )
42-ci f sil. Pey mb rin :
“Biz silah qald ran bizd n deyildir” sözü
: : ( )- [ ]
:
: :
.(( )) :
[280]-161-(98) ........ bn Öm r r vay t edir ki, Pey mb r buyurmu -
dur: “Bizim üstümüz silah qald ran bizd n deyildir”1.
: : ( )- [ ]
.(( )) :
[281]-162-(99) ........ S r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “Biz
qar q nc ç n bizd n deyildir”.
: ( )- [ ]
.(( )) :
-( )
43-cü f sil. Pey mb rin :
“Biz k k g n bizd n deyildir” sözü
: : ( )- [ ]
:
.(( )) :
- ( )[ ]
: - :
! : (( )) :
.(( )) :
[284] (102) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, (bir d ) Pey mb r
bir rzaq topas görüb lini onun için sald . Barmaqlar ya bir ey d y-
dikd , o: “Bu n dir, ey mal yiy si?”– dey soru du. Mal sahibi: “Ona ya
yib, ya R sulullah!”– dey cavab verdi. Onda Pey mb r dedi: “Niy
s s n onu üst qoymursan ki, insanlar onu gör bilsin?! (Bil ki,) biz k k
n bizd n deyildir”.
-( )
44-cü f sil. Üz vurma n, paltar n yaxas c rma n v cahiliyy t
dövründ deyil n sözl ri dem yin haram buyurulmas
: : : ( )- [ ]
: :
)) : :
.((
. (( )) :
[285]-165-(103) ........ Abdullah (ibn M sud) r vay t edir ki, Pey mb r
demi dir: “Üz-gözün döy n, yaxud paltar n yaxas c ran, yaxud cahiliyy t
dövründ deyil n sözl ri2 dey n kims bizd n deyildir”3.
1 Bu h dis müs lmanlar n bir-biril ril vuru malar n, habel bir-biril rin k k g lm -
rinin haram oldu una d lal t edir.
2 Burada “cahiliyy t dövründ deyil n sözl r” deyildikd vay- iv n qopar b ölünün tay-
fas , yaxud sil-n bini, yaxud m qam , ba qalar ndan üstün oldu unu xüsusil qeyd ed -
k a dem k, q zavü-q dil uzadaraq heyfsil nm k n rd tutulur.
3 Ölüy a lad qda h ddi a an h r k s Pey mb rin sünn sin zidd h t etmi hesab
olunur.
165
: : (...)- [ ]
.(( )) : :
: ( )- [ ]
: : :
. :
: : (...) [ ]
: :
- - : :
.(( )) :
1 H dis bc ( ) “ v” y ni, yaxud ba lay zin lifsiz olaraq ( ), y ni “v ” il
vay t edilmi dir.
2 M hz müsib t üz verdikd ba q rxmaq haram buyurulmu dur. Çünki bu l, cahiliy-
t dövründ n qalm m nfur ad tl rd ndir. Ümumiyy tl is ba q rxd rmaq dörd cürdür:
– ya h cc v ümr ziyar tl ri snas nda;
– ya ba da sirk , bit, bir v ba qa bu kimi x st likl r olduqda;
– ya s rinl k, rahat olmaq üçün;
– ya da h r hans bir t riq b nz k, yad ad tl uymaq üçün.
Bu sadalad qlar n birincisi müst b, ikincisi vacib, üçüncüsü mübah, dördüncüsü
is haramd r. Yuxar dak h disd q sd edil n ba q rxmaq da, m hz haram növ aiddir.
Qeyd etm k laz md r ki, qad nlara yaln z ba lar nda olan x st lik v ya bu kimi z ruri hal-
larda saçlar q rxd rmaq caizdir.
166
man kitab
[288] (...) ........ Abdur-R hman ibn Yezid v bu Burd bel r vay t etmi -
r: “ bu Musa (a r x st ik n) bay ld v zövc si Ummu Abdullah ona ya-
nla b hönkür-hönkür a lama a ba lad . bu Musa ay ld qdan sonra zövc -
sin dedi: “M r Pey mb rin : “M n saç yolan, vay- iv n sal b a layan
paltar c ran kims n uza am!”– dediyini bilmirs nmi?!” (Bel ki, bu
Musa bu h disi zövc sin dan ard .)
: (...) [ ]
: :
:- - :
: : :
(( )) :
.(( )) :
[289] (...) ........ (Ravil r) ayr -ayr isnadlarla bu h disi bu Musadan, o da
Pey mb rd n r vay t etmi r. Ancaq yad l- arinin r vay tind : “biz-
n deyildir” buyurmu , “uza am” dem mi dir.
-( )
45-ci f sil. Söz g zdirm yin1 a r günah
oldu unun b yan edilm si
: ( )- [ ]
:
.(( )) : :
[290]-168-(105) ........ bu Vail demi dir: “Bir kims nin söz g zdirm si x ri
Huzeyf g lib çatm v o demi dir: “M n Pey mb rin bel dediyini e it-
mi m: “Söz g zdir n adam C nn girm z”2.
Burada “söz g zdirm k” deyildikd camaat aras nda f sad yaymaq m qs dil birinin
1
- : - (...)- [ ]
:
: : :
.(( )) :
[291]-169-(...) ........ H mmam ibn Haris demi dir: “Bir n r mir söz apa-
rd . (Bir gün) biz m scidd ik n camaat (onun bar sind ): “Bu adam mir
söz aparanlardan biridir”– dedi. El bu vaxt h min adam (m scid ) g lib bi-
zim yan zda oturdu. (Onu gör nd ) Huzeyf dedi: “M n Pey mb rin
bel dediyini e itmi m: “Dedi-qodu yayan adam C nn girm z!”
: : (...)- [ ]
- -:
kims çatd rmas n rd tutulur. M n, deyir: “Filank s s nin bar nd filan sözü dan -
r”. Lakin söz g zdirm yin t rifini bununla xüsusil dirm k düzgün say lm r. ksin , söz
zdirm k deyildikd if a edilm si arzu olunmayan bir i in üstünü açmaq n rd tutulur...
Bu, ist r qeyb t ed nin, ist r bar sind qeyb t edil nin, ist rs d üçüncü bir adam n xo una
lm d , habel ist r kinay il , ist r eyhamla, ist rs d i ar il olsun, h r halda söz g z-
dirm k say r. slind , söz g zdirm k, sirri if a etm k dem kdir. V r birisi ba qa biri-
sinin gizl tdiyi maldan x r tutub: “Filank sin filan q r mal var” des , söz g zdirmi
hesab edil r. H mçinin qeyd etm k laz md r ki, birisi ba qa birisin : “Filank s s nin bar nd
filan sözü dan r” des , h min adam bel etm lidir:
– onun sözünü t sdiql lidir. Çünki söz g zdir n adam fasiq adam say r;
– bu lin q bih bir i oldu unu ona ba a salmal , bunu ona qada an etm li v ona
öyüd-n sih t verm lidir;
– ona Allah xatirin nifr t etm lidir. Çünki o, Allah n nifr t etdiyi kims rd ndir. Allah n
nifr t etdityin nifr t etm k is vacibdir;
– mömin qarda bar sind pis fikirl lidir;
– bu sözü e id nd n sonra casusluq etm lidir;
– bu sözü ba qalar na dan mamal r. Yoxsa, o da onun tay olacaq.
bu Hamidin sözü burada bitir.)
rç nd bu dedikl rimiz söz g zdirm k say r, lakin m sl t olduqda islah etm k
qs dil bunu etm kd heç bir q bah t yoxdur. M n, birisi g lib ba qa birisin x r ve-
rir ki, filank s onu öldürm k ist yir, yaxud onun ail sin sata maq ist yir v ya mal q sb
etm k ist yir v s. Yaxud mir v ya qaz ya x r verir ki, filank s filan cinay ti edib. Bel -
likl d , f sad n qar al r. mir v qaz is öz növb sind bu m ni ara b günahkar
zas na çatd rmal r. (N vi, 2/295-296).
168
man kitab
: :
.(( )) : :- -
[292]-170-(...) ........ H mmam ibn Haris demi dir: “Biz m scidd Huzeyf -
nin yan nda oturmu duq. Bu vaxt bir n r g lib bizim yan zda oturdu.
Huzeyf : “Bu (adam) mir b zi eyl r çatd r”– deyildi. Huzeyf ona e it-
dirm k m qs dil dedi: “M n Pey mb rin bel dediyini e itmi m: “Dedi-
qodu yayan adam C nn girm z!”
-( )
: ( )- [ ]
:
: (( ))
[ ] )) : : .
.((
[293]-171-(106) ........ bu Z rr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Üç qisim insan vard r ki, Qiyam t günü Allah onlar dan rmayacaq, onla-
n üzün baxmayacaq v onlar t miz ç xarmayacaqd r. Üst lik onlar üzücü
bir zab gözl yir”.
bu Z rr dedi: “Pey mb r (buna d lal t ed n) ay ni1 üç d oxudu.
n dedim: “Onlar n ümidl ri bo a ç xd , özl ri d ziyana u rad lar. Kiml r-
dir onlar, ya R sulullah?” Pey mb r buyurdu: “(Libas n) yini topuq-
1 “H qiq n, Allah il olan hdl rini v andlar ucuz qiym satan k sl r üçün Axir td
heç bir pay yoxdur. Qiyam t günü Allah onlar dan rmayacaq, onlar n üzün baxmayacaq
onlar t miz ç xarmayacaqd r. Onlar üçün a -ac bir zab vard r” (“Ali- mran” sur si, 77).
169
: : : (...) [ ]
)) :
.(( :
[294] (...) ........ bu Z rr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “Üç
qisim insan vard r ki, Qiyam t günü Allah onlar dan rmayacaq:
– verdiyi h r bir eyi ba a qaxan;
– yalandan and içm kl mal s yan;
– libas n yini (topuqdan a ) uzadan”.
: : [ ]
.(( )) :
[295] ........ ob demi dir: “M n bu h disi Süleymandan bu isnadla e itmi-
m. O, bel r vay t etmi dir: “Üç qisim insan vard r ki, Allah onlar dan r-
: ( )- [ ]
(( )) : :
.(( : )) :
[296]-172-(107) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Üç qisim insan vard r ki, Qiyam t günü Allah onlar dan rmayacaq,
onlar t miz ç xarmayacaq – ( bu Müaviy nin r vay tind :) v onlar n üzü-
baxmayacaqd r. Üst lik onlar üzücü bir zab gözl yir: (Bu,) zinakar qoca,
yalanç hökmdar v t bbürlü kas bd r”1.
: ( )- [ ]
)) : : - -
:
.((
[297]-173-(108) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Üç qisim insan vard r ki, Qiyam t günü Allah onlar dan rmayacaq,
onlar n üzün baxmayacaq v onlar t miz ç xarmayacaqd r. Üst lik onlar
üzücü bir zab gözl yir:
– o adam ki, s hrada (ç xan) suyun ba nda durub (oradan keç n) müsafir-
bu sudan (içm ) mane olur;
– o adam ki, ax amça birisin mal sat r (v mal satark n) ona: “Allaha
and olsun ki, bu mala filan q r pul vermi m”– deyir, o da ona inan r, hal-
buki bu bel deyildir;
1 Qaz yad demi dir: “H disd t hdid olunan bu üç qisim insan ona gör xüsusil di-
rilmi dir ki, onlar z ruri olmayan v ehtiyac duyulmayan i l atmaqla özl rini günaha
bat rm lar. Bu is inadkarl qdan, tamahkarl qdan v n fsin z ifliyind n ir li g n, h m d
Allaha asi olaraq görül n i b nz yir. Bel ki, öz halal il yax nl q etm kd n bezmi v
hv ti azalm , h yat t crüb si olan v uzun ill r rzind guya a artm ya adam n zi-
naya meyilli olmas , onun h m a ldan k m, h m bih ya, h m d hv tinin qulu oldu una
lal t edir. Yalanç hökmdara g linc , o, heç k sd n qorxmad halda bunu edirs , de-
k, bunu xalq n m nf ti üçün yox, m hz öz xeyri üçün edir. T bbürlü kas n lind
heç bir eyi olmad halda özünü dartmas is onun a ls z oldu unu göst rir” (“ rh s-
Suyuyti al Muslim”, 1/122).
171
– o adam ki, mir yaln z dünya xatirin bey t edir, (sonra) mir dünya
mal ndan ona verdikd hdin sadiq qal r, heç n verm dikd is hdin
fa etmir”.
: : : (...) [ ]
.(( )) : .
: (...)- [ ]
: )) : - : -
. ((
[299]-174-(...) ........ bu Hureyr Pey mb istinad n bel r vay t
etmi dir: “Üç qisim insan vard r ki, Allah onlar dan rmayacaq v onlar n
üzün baxmayacaqd r. Üst lik onlar üzücü bir zab gözl yir:
– o adam ki, sr namaz ndan sonra1 bir müs lman n mal üz rin o q r
and içir ki, ax rda onun mal m nims yir...”
disin qalan Am in r vay t etdiyi h dis kimidir.2
-( )
( )- [ ]
)) : :
1 sr namaz ndan sonrak vaxt n (y ni ax amça n) ayr ca qeyd olunmas ona gör dir
ki, h min vaxt, gec v gündüz bir-biril rini növb il z ed n, Allah n hüzuruna qalx b-
en n m kl r o adam n etdiyi günaha ahidlik edirl r.
2 297-ci h dis bax.
172
man kitab
.((
[300]-175-(109) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Kim d mir parças il öz can na q sd ed rs , C nn m odunda bu d mir
parças daim qarn na soxar v od içind di olaraq qalar. Kim z r içib
özünü öldür rs , C nn m odunda o z ri lind tutub daima onu iç r v
orada di olaraq qalar. Kim özünü da dan at b can na q sd ed rs , C n-
m odunda özünü daima yuxar dan a atar v odda di olaraq qalar” .
1
: : (...) [ ]
- - : :
. : -
[301] (...) ........ C rir, bs r v ob – ham bu isnadla h min h disin b n-
rini r vay t etmi r. ob nin Süleymandan r vay t etdiyi h disd Süley-
man demi dir: “M n (bu h disi) Z kvandan e itmi m”.
: ( )- [ ]
)) :
.((
1 Mot zil r v ba qalar bu h disi sas götür k böyük günah sahibl rinin di olaraq
nn m odunda yanacaqlar iddia etmi r. hli-sünn is onlara ayr -ayr cavablar ver-
mi dir. Bunlar a dak lard r:
– tövhid hlinin C nn m odunda di qalmayaca na dair bir çox s hih r vay tl r va-
rid olmu dur. H min r vay tl rd bildirilir ki, tövhid hlind n olub böyük günah i tmi v
etdiyi günaha gör tövb etm n h r k s Allah n ist yi alt ndad r. Allah ona C nn m za-
dadd rsa da, h min adam tövhid hli oldu undan, ax rda onu C nn daxil ed k ( man
kitab n 10-cu f slinin, habel 136-c , 141-ci v 172-ci h disl rin qeydl rin bax);
– bu, intihar etm yi halal sayan kims aiddir. Allah n v Onun Pey mb rinin haram
buyurdu unu halal sayan adam is kafir say r v bel si öz can na q sd etdiyin gör yox, m hz
kafir oldu una gör di olaraq C nn md qalacaq;
– bu t hdid sad olaraq insan öz can na q sd etm kd n ç kindirm k üçündür;
– slind , bu, can na q sd etmi kims rin c zas r. Lakin Allah onlara m rh t ed -
k v t kAllahl q bul etdikl rin gör onlar C nn md n ç xaracaq.
– H disd “ di olaraq qalar” deyildikd “Allah n ist diyi vaxta q r orada qalar” n -
rd tutulur. (“F th l-Bari”, 4/438).
173
: : (...) [ ]
)) : :
.((
[303] (...) ........ Sabit ibn D hhak r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Adam n lind olmad bir eyi n zir etm si m qs uy un deyildir. Mö-
mini l tl k onu öldürm k dem kdir. Kim bu dünyada özünü bir eyl
4
tl yetir rs , Qiyam t günü o eyl ona zab veril r. Kim (özünd olan ) çox
göst rm k m qs dil yalan iddia ed rs , Allah ona azl qdan ba qa bir ey
1 Bu, “Ridvan” bey ti adlan r. Osman ibn ffan n qurey lil r t find n öldürülm si haq-
nda yalan x r Muh mm d Pey mb rin s hab rin çatd qda, onlar Hudeybiyy ,
bir a ac alt nda raz q and , y ni öl q r Pey mb s daq tli qalacaqlar na and iç-
mi dil r. Bu hadis hicri t qviminin 6-c ilind ba vermi dir.
2 H disd “ba qa bir din” deyildikd slamdan ba qa bütün (batil) dinl r – y hidil rin, xris-
tianlar n, m cusil rin, sabiil rin, bütp stl rin, eytanlara tap nanlar n, m kl ibad t ed n-
rin v qeyril rinin dinl ri q sd edilir. bn Munzir demi dir: “ slam aliml ri, ba qa bir
dind n oldu unu iddia ed n adam n kafir olub-olmad bar ixtilaf etmi r. bn Abbas ,
bu Hureyr , ta, Q tad v ks r f qihl r bu cür and iç n adam n kafir say lmad ,
habel buna gör onun k ffar öd sinin vacib olmad söyl mi r. Yaln z q lb n buna
etiqad ed n kims rd n ba qa (y ni etiqad ed k ba qa dind n oldu una and iç n h r k s
kafir say r). l- vzai, s-Sovri, h fil r, hm d v shaq bu kild and iç n adam n k ffar
verm sini vacib hesab etmi r. Lakin bn Munzir birinci r yin daha do ru oldu unu demi
bunu Pey mb rin bu h disi il sasland rm r: “H r kim and iç rk n: “Lata and ol-
sun, Uzzaya and olsun!”– des , qoy: “L ilah ill llah!”– desin (“S hih l-Buxari”, 4860). H -
disd Pey mb r k ffar bar heç n söyl mi dir. Qaz yad demi dir: “H r kim
lbi imanla dolu oldu u halda, yalandan slamdan ba qa bir dind oldu una and iç rs , ka-
fir say lmaz. Yox, r etiqad ed k bil kd n ba qa dind n oldu unu söyl v h min di-
nin haqq oldu unu iddia ets , kafir hesab edil r” (“Neyl l- vtar”, 9/105).
3 Y ni r adam ba qas n mal n zir ets , m n: “Filank sin d sini n zir deyi-
m”, yaxud “filank sin köl sini azad etm yi n zir deyir m”– des , bunu yerin yetirm k ona
vacib say lmaz (“ l-Mufhim lim min T lxis Kitab Muslim”, 2/76).
4 241-ci h disin qeydl rin bax.
174
man kitab
art rmaz.1 (Kim hakimin hüzurunda) özünü vadar edib bil -bil yalandan and
içs , (ona da mal azl ndan ba qa bir ey art lmaz)”.
(...)- [ ]
:
)) : :
: - ((
.(( ))
[304]-177-(...) ........ Sabit ibn D hhak r vay t edir ki, Pey mb r de-
mi dir: “Kim bil -bil yalandan slamdan ba qa bir dind oldu una and içs ,
dediyi kimi olar. Kim özünü bir eyl q tl yetirs , Allah C nn m odunda
min eyl ona zab ver r”.
Bu, Süfyan n h disidir. ob nin r vay t etdiyi h disd is Pey mb r
bel buyurmu dur: “Kim yalandan slamdan ba qa bir dind oldu una and
içs , dediyi kimi olar. Kim özünü bir eyl bo azlasa, Qiyam t günü h min
eyl bo azlanar”.
- ( )- [ ]
: :- :
(( )) :
(( )) : ! :
(( )) :
)) : (( ! )) :
.((
1 Kim mal-dövl tini art rmaq üçün yalan dan arsa, Allah onun mal na b t verm z. Kim
yalandan özünü alim kimi göst rs , Allah onun avaml üz ç xarar v camaat ona hörm t qoy-
maz. Kim d yalandan dindar oldu unu iddia ed rs , Allah onu rüsvay ed r, onun iç üzünü a ka-
ra ç xarar v onu hörm td n salar. Bu xüsusda Uca Allah bel buyurur: “Tör tdikl ri ll rd n
hl n v etm dikl ri i gör t rif olunma xo layan kims rin zabdan qurtulacaq-
lar sla güman etm . Onlara ac -a bir zab haz rlanm r” (“Ali- mran” sur si, 188).
175
- : ( )- [ ]
: -
)) : :
: : ((
[ ] :
: [ ]
: (( )) :
[ ] )) :
.(( [ ]
[306]-179-(112) ........ S hl ibn S d s-Saidi r vay t edir ki, (yürü rin bi-
rind ) Pey mb r (v onun s hab ri) mü rikl rl üz-üz g lib döyü
1M kk il Taif aras nda yerl n vah . Orada hicri tarixinin 8-ci ilind müs lmanlarla
mü rikl r aras nda irimiqyasl döyü olmu dur.
176
man kitab
: : ( )- [ ]
)) : :
(( :
. - - ! :
: : (...)- [ ]
: :
)) : : [ ]
.((
[308]-181-(...) ........ H n ( l-B sri) demi dir: “Cund b ibn Abdullah l-
li biz bu m scidd bir h dis dan . Biz (bu h disi) unutmam q, üst -
lik onun Pey mb rd n yalan dan a bil yind n d ehtiyat etmirik. Pey-
mb r demi dir: “Sizd n vv l ya am insanlardan birinin b nin çi-
ban ç xm ...” Sonra H n bu h disi eyni il r vay t etdi.
-( )
48-ci f sil. man x yan t etm yin2 a r günah olmas ;
bir d C nn yaln z möminl r daxil olar
: : ( )- [ ]
: : : :
: :
(( )) :
: (( ! )) :
.
1 Qaz yad demi dir: “Ola bilsin ki, h min xs, cana q sd etm yi halal sayd ndan
nn t ona haram edilmi , yaxud ona lisaleh insanlarla birg ilk vv l C nn daxil olmaq
haram buyurulmu , yaxud bu sözl onun uzun müdd t haqq-hesaba ç kil yi v ya bir müd-
t rafda saxlan laca n rd tutulmu dur”.
bn Abbas demi dir: “ raf hli” deyildikd günah i r görmü v ba lanmalar
Allah n ist yin ba olan kims r q sd edilir. Onlar s ddin üz rind dayan b vv l C nn t
hlin baxacaq v onlarla b rab r ora daxil olma t nna ed k, sonra da C nn m hli-
bax b ondan Allaha s nacaqlar.
2 Burada “ man x yan t etm k” deyildikd izinsiz olaraq q nim td n bir ey götür-
k n rd tutulur.
178
man kitab
[309]-182-(114) ........ Abdullah ibn Abbas demi dir: “Öm r ibn X ttab
bel r vay t etmi dir: “Xeyb r döyü ünd s hab rd n b zil ri g lib:
“Filank s hiddir, filank s hiddir...”– dedil r. N hay t, (döyü ölmü ) bir
ki inin yan na g lib: “Filank s hiddir”– dey nd Pey mb r buyurdu:
“Xeyr! M n onun q nim td n (izinsiz olaraq) götürdüyü bürünc (yaxud
baya) gör odda (yand ) gördüm”. Sonra Pey mb r : “Ey X ttab n o lu!
Qalx camaata elan et ki, C nn yaln z möminl r gir kl r!”– dey buyurdu.
n d qalx b (camaata) elan edib dedim: “C nn yaln z möminl r gir k!”
: ( )- [ ]
: :
:
!
! )) :
! : : ((
.(( )) :
-( )
49-cu f sil. Özünü öldür n kims nin
kafir say lmamas na dair d lil
- ( )- [ ]
: :- :
: - ! :
-
: : :
: :
.(( )) :
[311]-184-(116) ........ Cabir demi dir: “(Bir d ) Tufeyl ibn Amr d-Dövsi
Pey mb rin yan na g lib dedi: “Ya R sulullah! S ni qoruyacaq bir qalan n
s ni dü nl rind n mühafiz ed k bir camaat n yan nda olmaq ist yir-
nmi?” (Cabir dedi: “Cahiliyy t dövründ Dövs q bil sinin bir qalas var idi”.)
Allah (hicr ti1 ) M din halisin seçmi di dey , Pey mb r Tufeylin
klifini q bul etm di. Pey mb r M din hicr t etdikd n sonra Tufeyl
ibn Amr öz tayfas ndan olan bir ki i il birlikd M din hicr t etdi. Lakin
onlar s nt v x st lik üzünd n M din qalmaq ist dil r. Tufeyl il g -
n adam x st ndi v iztirab keçirm ba lad . El bu s bd n d o, öz oxu-
nu götürüb onun tiy si il barmaq bu umlar 2 k sdi v onun k silmi ll -
rind qan f rma a ba lad . N hay t, o, (çoxlu qan itirib) öldü. (Bir müdd t-
n sonra) Tufeyl ibn Amr yuxuda h min adam gördü. Tufeyl onu göz l gör-
md , ll rinin is sar ql oldu unu görüb ondan: “R bbin s n etdi?”–
dey soru du. O dedi: “Pey mb rin yan na hicr t etdiyim gör (R bbim)
ni ba lad ”. Tufeyl soru du: “B s niy ll rin sar ql r?” O dedi: “M
buyuruldu ki: “S nin öz vücudundan korlad n bir zan biz düz ltm -
yik”. Tufeyl yuxusunu Pey mb dan v Pey mb r (h min adam
üçün): “Allah m, onun ll rini d ba la!”– dey dua etdi3”.
-( )
50-ci f sil. Qiyam yax n meydana g k v q lbind azac q
iman olan kims rin can alacaq kül k haqq nda
: ( )- [ ]
: :
: - )) :
.(( - :
[312]-185-(117) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Heç übh siz ki, Allah Y nd n1 ip kd n daha x fif bir kül k gönd -
k v bu kül k q lbind d n boyda, yaxud z rr q r2 iman olan h r k sin
can (rahatl qla) alacaq3”.
-( )
51-ci f sil. Qiyam tin lam tl ri a kara ç xmazdan vv l
(insanlar yax ) i r görm t viq etm k
- ( )- [ ]
)) : : - :
.((
[313]-186-(118) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “(Ey müs lmanlar!) Qaranl q gec nin zülm ti kimi (qorxunc) fitn r-
1 mam Muslimin “S hih” rinin ax rlar nda, D ccal bar varid olmu h disl rin birin-
deyilir ki: “...sonra Allah am t fd n s rin bir meh gönd k v yer üzünd , q lbind
xardal d si a rl nda xeyir v ya iman olan el bir kims qalmayacaq ki, bu meh onun ca-
(rahatl qla) almas n...” Bir r vay td Y n, dig rind is am deyilm sini bel izah et-
k olar:
– ehtimal ki, bu, h m am, h m d Y n t fd n g n meh olacaq;
– v ola da bil r ki, birind n ba lay b dig rind n keç k h r iki istiqam td n g lmi sa-
ls n. Allah daha yax bilir!
2 “D n boyda” k lm si bu lq nin, “z rr q r” ifad si is Abdul-Azizin r vay tin-
n ql olunmu dur. Bu da d lildir ki, iman art r v azal r.
3 Bu xüsusda bir çox r vay tl r varid olmu dur ki, bunlar n zahiri bir-birin ziddir. Lakin
bunlar aç qlad qdan sonra oxucuya ayd n olur ki, Pey mb rin h disl rind sla ziddiyy t
ola bilm z. M n, b zi h disl rd : “N q r ki, yer üzünd “Allah! Allah!” (sözü) deyilir,
Qiyam t qopmayacaq”, yaxud: “Allah! Allah!” dey n kims nin üz rind Qiyam t qopmaz” v
ya “Qiyam t yaln z n pis adamlar n üz rind qopacaq” deyilir, dig rind is : “Qiyam k
nim ümm timd n haqq üz rind z r çalacaq insanlar olacaq” deyilir. lk bax dan bu h -
disl r ziddiyy tli görüns d , slind bunlarda heç bir ziddiyy t yoxdur. Bel ki, Qiyam t ya-
nla qda, Allah n gönd rdiyi o s rin meh, haqq üz rind olan möminl rin can rahatl qla
alacaq. Bundan sonra is Qiyam t n pis adamlar n üz rind qopacaq.
182
man kitab
-( )
52-ci f sil. Möminin ll rinin puç olmas ndan qorxmas
: : ( )- [ ]
: :
. Zx w v u t s r q p [
[ ] : [ ]
: (( ! )) :
:
)) :
.((
[314]-187-(119) ........ s ibn Malik r vay t edir ki, (Allah n): “Ey iman
tir nl r! S sinizi Pey mb rin s sind n yüks qald rmay n v bir-biri-
niz müraci t etdiyiniz kimi, ona da uca s sl müraci t etm yin. Yoxsa özü-
nüz d hiss etm n ll riniz h r ged r”3 ay si nazil olduqdan sonra Sa-
bit (ibn Qeys) evind n bay ra ç xmad v : “M n C nn m hlind m”– de-
k Pey mb rin gözün görünm kd n ç kindi. Pey mb r S d ibn
Muazdan: “Ey bu Amr! Sabit n olub, x st nibmi?”– dey onu x r ald .
: : (...)- [ ]
:
.
[315]-188-(...) ........ s ibn Malik : “Sabit ibn Qeys ibn mmas nsar n
tibi idi. Bu ay nazil olduqda...” dey k H mmad n r vay t etdiyi h dis
nz r bir h dis r vay t etmi dir. Lakin onun bu h disind S d ibn Muaz
bar heç n deyilm mi dir.
: : [ ]
. Zx w v u t s r q p[ : :
[316] ........ s ibn Malik : “Ey iman g tir nl r! S sinizi Pey mb rin
sind n yüks qald rmay n...”3 ay si nazil olduqda...” dey k (bu h disi)
vay t etmi , lakin bu h disd S d ibn Muaz zikr etm mi dir.
1 Sabit ibn Qeys nsar n x tibi idi. O, h rd n Pey mb rin göst ri i il onun yan na
nl xütb ver r v t bii ki, s sini qald rard .
2 Sabit ibn Qeys pey mb rlik iddias nda olan Museyl nin ordusuna qar ged n
döyü hid olmu dur. R vay t edilir ki, s Y mam günü Sabit ibn Qeysin yan na
likd , Sabit ayaqlar na dizd n bald ra q r h nut sürtürdü. s dedi: “ mi, s ni döyü n
saxlayan n dir?” O: “G lir m, qarda o lu!”– dedi v ayaqlar na tir sürtm davam etdi.
Sonra o g lib döyü çül rin aras nda oturdu. Döyü b zil ri dü nin qaba ndan qaçark n
Sabit dedi: “Ç kilin gözümüzün qaba ndan! Qoyun biz onlarla vuru aq! Biz Pey mb rl
birlikd vuru ark n bel h t etm zdik. Siz dü nl rinizi çox pis öyr tmisiniz! (Y ni siz
onlarda el t vvür yaratm z v art q onlar el dü ünm ba lam lar ki, onlar müs l-
manlar qorxudub döyü meydan ndan qaçma a m cbur ed bil rl r)” (“S hih l-Buxari”, 2845).
s demi dir: “Sabit bizim aram zda g zib-dola rd v biz onun C nn t hlind n ol-
du unu bilirdik. Y mam günü Sabit ibn Qeys ibn mmas b nin h nut sürtdü, ynin k -
n geydi, sonra da: “Siz dü nl rinizi çox pis öyr tmisiniz!”– deyib (döyü at ld ) v dü -
nl döyü üb hid oldu” (“Musn d hm d”, 12422).
3 “ l-Hucurat” sur si, 2.
184
man kitab
: : (...) [ ]
: - - :
.
[317] (...) ........ s : “Bu ay nazil olduqda...” dey k (h disi) r vay t et-
mi , f t S d ibn Muaz haqda heç n dem mi dir. Üst lik bunu lav etmi dir:
“Biz, C nn t hlind n olan bir ki inin aram zda g zib-dola görürdük”.
-( )
53-cü f sil. Cahiliyy t dövründ görülmü i gör
c zaland b-c zaland lmayaca haqq nda
: ( )- [ ]
)) : ! : :
.((
[318]-189-(120) ........ Abdullah (ibn M sud) demi dir: “(Bir d ) bir d s-
adam Pey mb rd n soru du: “Ya R sulullah, biz cahiliyy t dövründ
etdiyimiz ll gör c zaland laca qm ?” Pey mb r buyurdu: “Siz-
rd n müs lman olduqdan sonra yax i 1 gör n h r k s cahiliyy t dövründ
etdiyi ll gör q nanmaz. (Müs lman oldu u halda) günah i rd n2 l
km n kims is , h m cahiliyy t dövründ , h m d müs lman ola-ola et-
diyi günahlar na gör c zaland lar”.
: : (...)- [ ]
! : : - -
)) :
.((
1 “Yax i ” deyildikd h m zahird , h m d batind slam q bul etm k, sil müs lman
olmaq q sd edilir. Bel sinin slamdan vv l etdiyi günahlar ba lan r.
2 “Pis i r” deyildikd slam ancaq dild q bul edib q lbin iman girm mi kims r
rd tutulur. Bel ri h m cahiliyy t dövründ , h m d slama g ldikd n sonra etdikl ri
pis ll gör c zaland lacaqlar. Bel ki, onlar zahir n müs lman olduqlar iddia ets -
r d , öz küfrl rin davam etmi v h qiqi möminl rd n olmam lar.
185
[ ] : (...)- [ ]
.
[320]-191-(...) ........ Mincab ibn Haris t-T mimi demi dir: “ li ibn Mushir
Am n bu isnadla h disin b nz rini biz r vay t etmi dir”.
-( )
54-cü f sil. slam dinini q bul etm k vv lki günahlar n ham
yox ed r, hicr t etm k v h cc ziyar tin getm k d habel
( )- [ ]
: : - -
:
! :
:
: (( )) : :
)) : : (( )) : :
((
.((
186
man kitab
[321]-192-(121) ........ bn ümam l-M hri demi dir: “Amr ibn l-As ölüm
aya nda ik n biz ona ba ç kdik. O, bir xeyli a lad qdan sonra üzünü divara
f çevirdi. Onda o lu Abdullah dedi: “Atacan! Pey mb r s ni filan eyl
müjd yibmi?! Pey mb r s ni filan eyl müjd yibmi?!” Amr üzü-
nü (biz ) t f çevirib dedi: “M nim t darük gördüyüm n fz l ey Allahdan
ba qa m bud olmad na v Muh mm din Onun elçisi oldu una had t g tir-
yimdir. M n art q üç m rh n keçmi m. Vaxt var idi Allah n elçisin
nim q r nifr t ed n bir kims yox idi. H mçinin onu yaxalay b öldür-
yim q r m ni sevindir k bir ey d yox idi. r bu halda öls ydim,
nn m hlind n olard m.
Allah slam q lbim yerl dirdiyi zaman m n Pey mb rin yan na g -
lib dedim: “Uzat sa lini, s bey t edim!” O, sa lini (m t f) uzatd ,
lakin m n limi geri ç kdim. Pey mb r : “S n olub, ey Amr?”– dey
soru du. Dedim: “ rt k sm k ist yir m”. Soru du: “N rtdir el ?” Dedim:
“Ba lanma (ist yir m)”. O buyurdu: “M r bilmirs n ki, slam özün-
n vv lki günahlar yox edir?!1 (Bilmirs n) ki, hicr t özünd n vv lki günah-
lar yox edir?! Bilmirs n ki, h cc ziyar ti özünd n vv lki günahlar yox edir?!”
Bundan sonra m nim üçün Pey mb rd n daha ziz v gözümd ondan
daha hörm tli bir kims qalmam . Pey mb b sl diyim hörm td n
yana, ona baxmaqla gözl rimi doyura bilmirdim. r m nd n onu v sf et-
kt b olunsayd , m n onu v sf ed bilm zdim. Çünki m n ona baxmaqla
gözl rimi doyura bilmirdim. r bu halda öls ydim, C nn t hlind n olaca-
ma (q tiyy tl ) ümid ed rdim.
Bundan sonra biz el i r gördük ki, m n bunlara gör aqib timin nec
olaca bilmir m.
n öldükd n sonra (heç k s) vay- iv n sal b a lamas n, habel c naz mi
odla mü ayi t etm sin.2 M ni d fn etdikd n sonra üz rim torpaq s pin.3 Daha
sonra q brimin yan-yör sind bir d nin k silib, tinin paylan laca vaxt
1 Uca Allah buyurur: “Kafir olanlara de ki, r küfr son qoysalar, olub-keç nl r onlara
ba lanar. Yox, r küfr qay tsalar, vv lkil rin ba na g n aqib ti gözl sinl r” (“ l- n-
fal” sur si, 38).
2 Ölü üçün vay- iv n sal b a lamaq v c naz ni odla mü ayi t etm k cahiliyy t dövrünün
ll rind n oldu undan Amr bunu, onun c naz sind i tirak ed k adamlara qada an edir.
3 Bu, q bir torpaq tökm yin müst b olmas na d lal t edir.
187
r dayan n ki, sizin say nizd öz yerim isini im1 v R bbimin elçil rini2
nec qar layaca ma bir çar q m”1.
1 Y ni sizin m nim üçün etdiyiniz dualar, dil diyiniz m fir t v sabitlik say sind sabit-
m olum, m veril n suallara cavab ver bilim.
2 Burada “elçil r” deyildikd insan q bird sor u-sual ed n N kir v Munkir adl m k-
r n rd tutulur. B ra ibn Azib r vay t edir ki, biz Pey mb rl birlikd nsardan olan bir
ki inin c naz sini d fn ed rk n Allah n elçisi q birin yan nda oturdu, biz d dinm z-söyl z
onun traf nda oturduq. O, lind ki çubu u yer vururdu. Sonra ba qald b buyurdu:
“Q bir zab ndan Allaha s n!” O bunu üç d t krar etdikd n sonra dedi: “Mömin b nd
dünyadan köçüb Axir qovu duqda, göyd n onun yan na üzl ri gün kimi parlaq m kl r
enir. Onlar özl ri il C nn td n k n v tir g tirir, onun gözünün gördüyü son m saf otu-
rub gözl yirl r. Sonra ölüm m yi g lib onun ba n üstünd oturub deyir: “Ey göz l ruh!
Allah n m rh tin v xeyir-duas na qovu maq üçün ç x oradan!” N hay t, mömin b nd -
nin ruhu b nind n, su damc qab n a ndan ax b töküldüyü kimi ç r. Ölüm m yi ru-
hu götürdükd n sonra onu bir göz q rp nda, oturub gözl n m kl t hvil verir, onlar da
onu k büküb tirl yirl r. Bundan sonra ondan, yer üzünd mövcud olan n göz l tirin
qoxusuna b nz r göz l bir qoxu g lir. Sonra m kl r onu götürüb göy qald rlar. Göy qal-
xark n m kl rd n ibar t hans toplumun yan ndan keçirl rs , onlar: “Gör n bu göz l ruh
kimin ruhudur?”– dey soru urlar. Onlar: “Bu, filank sin o lu filank sdir”– dey bu b nd ni,
camaat n onu h yatda ik n ça rd n göz l adla ça rlar. N hay t, onlar birinci göy g lib
yeti dikd , göy qap lar n aç lmas xahi edir v onun qap lar taybatay aç r. H r bir gö-
yün m kl ri o ruhu növb ti göy q r bel yola sal r. N hay t, yeddinci göy g lib çat-
qda, Qüdr tli v tli Allah buyurur: “M nim qulum bar olan qeydl ri lliyyuna ya-
n, sonra da onu qaytar n yer . Çünki M n söz vermi m ki, onlar torpaqdan yaratd m, öl n-
n sonra ora qaytaracaq v Qiyam t günü bir daha oradan dirildib xardaca am”. M kl r
onu b nin qaytard qdan sonra iki m k g lib onu otuzdurur v : “R bbin kimdir?”– dey
soru ur. O: “R bbim Allahd r!”– dey cavab verir. Onlar: “Dinin n dir?”– dey soru urlar. O:
“Dinim slamd r!”– dey cavab verir. Onlar: “Siz gönd rilmi o ki i kim idi?”– dey soru ur-
lar. O: “Bu, Allah n elçisi idi!”– dey cavab verir. Onlar: “H yatda ik n s n n öyr ndin?”–
dey soru urlar. O: “M n Allah n Kitab oxuyub ona iman g tirdim v ona sadiq oldum”–
dey cavab verir. Bu vaxt göyd n bel bir s da g lir: “M nim qulum do ru dan r. C nn t
nem tl rini onun önün s rin v onun üçün C nn td n bir qap aç n!” Bel likl , C nn tin
göz l iyi v havas ona g lir, q bri d gözl rinin gördüyü son m saf q r geni nir.
Sonra göz l görk mli, ynind yara ql paltar olan v üst-ba ndan tir iyi g n bir ki i onun
yan na g lib deyir: “S ni sevindir k bir x sevin! Bu, s v d olunan gündür!” Mömin:
“S n kims n? S nin üzünd n xeyirxahl q ya r!”– dey soru ur. O da: “M n s nin yax li-
m!”– dey cavab verir. Onda mömin dua edib deyir: “Allah m! Qoy Qiyam t günü tez g lsin
ki, m n öz ail qay b var-dövl tim sahib olum”.
Kafir b nd dünyadan köçüb Axir qovu duqda is göyd n onun yan na a rz hmli v
qara simal m kl r enir. Onlar özl ri il C nn md n gi (cod parça) g tirir v gözünün
gördüyü son m saf oturub gözl yirl r. Sonra ölüm m yi g lib onun ba n üstünd otu-
rub deyir: “Ey yaramaz ruh! Allah n q bi v qeyzin düçar olmaq üçün ç x oradan!” N ha-
t onun ruhu b nind n, tikanl m ftil ya yunun aras ndan keçdiyi kimi ç r. Ölüm m -
yi ruhu götürdükd n sonra onu bir göz q rp nda, oturub gözl n m kl t hvil verir,
onlar da onu gi bükürl r. Bundan sonra ondan, yer üzünd mövcud olan n pis iy b nz r
bir iy g lir. Sonra m kl r onu götürüb göy qald rlar. Göy qalxark n m kl rd n ibar t
hans toplumun yan ndan keçirl rs , onlar: “Gör n bu iyr nc ruh kimin ruhudur?”– dey
soru urlar. Onlar: “Bu, filank sin o lu filank sdir”– dey bu b nd ni, camaat n onu h yatda
188
man kitab
- - ( )- [ ]
: - :
:
:
5 4 3 21 0 / . - , + * ) ( ' & % $ # " ![
Z •~ } | { z y x w v u t s [ : Z7 6
ik n ça rd n pis adla ça rlar. N hay t, onlar birinci göy g lib yeti dikd göy qap lar n
aç lmas xahi edir, lakin onun qap lar aç lm r.
Sonra Pey mb r bu ay ni oxudu: übh siz ki, ay rimizi yalan sayanlara v onlara
bbürlükl yana anlara göyün qap lar aç lmayacaq v d iyn nin gözünd n keç-
yinc , onlar C nn girm kl r” (“ l- raf” sur si, 40).
Sonra o vay tin davam edib dedi: “Allah buyurur: “M nim qulum bar olan qeydl ri ye-
rin alt t sind yerl n Siccin yaz n. Çünki M n söz vermi m ki, onlar torpaqdan yara-
b, öl nd n sonra ora qaytaracaq v Qiyam t günü bir daha oradan dirildib xardaca am”.
kl r onun ruhunu göyd n a at rlar”.
Sonra Pey mb r bu ay ni oxudu: “Kim Allaha rik qo sa, sanki o, göyd n yer dü-
r, qu lar onu al b aparar, yaxud kül k onu sovurub uzaq bir yer atar” (“ l-H cc” sur si, 31).
Sonra o vay tin davam edib dedi: “Onun ruhu b nin qay td qdan sonra iki m k g lib
onu otuzdurur v : “R bbin kimdir?”– dey soru ur. O m ldan b deyir: “M-mm... Bilmir m!”
Onlar: “Siz gönd rilmi o ki i kim idi?”– dey soru urlar. O yen m ldan b deyir: “M-mm...
Bilmir m!” Bu vaxt göyd n bel bir s da g lir: “O yalan dan r. Onun yolunu alovland n v
onun üçün C nn md n bir qap aç n”. Bel likl , C nn m at i v alovlu kül k ona d yir,
bri d o q r s r ki, qab alar bir-birin keçir. Sonra eyb r sif tli, ynind nimda
paltar olan v üst-ba ndan pis qoxu g n bir ki i onun yan na g lib deyir: “M n s ni k rli
bir x rl müjd yir m. Bu, s v d olunan gündür!” Kafir: “S n kims n? S nin üzünd n r
ya r!”– dey soru ur. O da: “M n s nin yaramaz ll rin m!”– dey cavab verir. Onda kafir
yalvar b deyir: “Allah m! Qoyma Qiyam t qopsun” (“Sun n bu Davud”, 4755).
1 H disd n bel n tic ç r ki, slam dinini q bul etm k, küfr olan bir diyardan möminl rin
oldu u yer köçm k v h cc ziyar tini yerin yetirm k – bunlar n h r biri vv lki günahlar
silib apar r. H mçinin h disd n görünür ki, ölüm aya nda olan kims müjd verm k v
onun etdiyi yax qlar xat rlatmaq onun hal yüngüll dir r v ona Allah bar yax
nn etm s b olar. H dis h mçinin insan n öl nd n sonra q bird imtahan edil yin
sor u-suala ç kil yin , habel d fnd n sonra q brinin yan nda durub onun üçün dua
etm d lal t edir.
2 Günahlar n ba lan lmas üçün ri tin buyurdu u qaydada veril n c za, yaxud deyi-
n söz v ya veril n s .
189
-( )
55-ci f sil. Kafirin slam q bul etm zd n vv l
(etdiyi yax ) ll rinin hökmünün b yan edilm si
: : : ( )- [ ]
:
. (( )) :
[323]-194-(123) ........ H kim ibn Hizam demi dir: “(Bir d ) m n Pey-
mb rd n soru dum ki: “Cahiliyy t dövründ ibad t m qs dil gördü-
yüm yax i r bar n dey bil rs n?” Pey mb r buyurdu: “S n olub-
keçmi yax qlarla b rab r müs lman oldun!” 3
: : - (...)- [ ]
: : -
! :
.(( )) : :
3 bn B ttal v ba qa t dqiqatç lar bu h disi oldu u kimi q bul etmi v onu ba qa m na-
ya yozmam lar. Y ni r kafir adam slam dinini q bul ed r v müs lman oldu u halda dün-
yas d yi rs , slamdan vv l etdiyi xeyirxahl qlara gör savab qazanar. Buna da bu S id
l-Xudrinin r vay t etdiyi h disi d lil g tirmi r. H min h disd Pey mb r bel buyur-
mu dur: “(Kafir) adam slam q bul etdiyi zaman Allah ona müs lman olmam dan vv l et-
diyi h r yax a gör savab yazar v etdiyi bütün günahlar sil r. Bundan sonra is h r bir
lin zi veril r: h r yax a gör ona savab n on mislind n yeddi yüz qat nad k savab
yaz lar. H r günaha gör is ona bunun c mi bir misli yaz lar. Yaln z Allah n ba lad günah-
lardan ba qa” (“Sun n n-N sai”, 4998; “Silsil tul- hadis s-S hih ”, 247; “S hih l-Cami”, 336).
190
man kitab
: : (...) [ ]
: : :
- : - ! : :
! : (( )) :
.
[325] (...) ........ H kim ibn Hizam demi dir: “M n Pey mb dedim:
“Ya R sulullah! M nim cahiliyy t dövründ etdiyim xeyirxahl qlar bar n
dey bil rs n?” Pey mb r buyurdu: “S n olub-keçmi yax qlarla b rab r
müs lman oldun!”
M n dedim: “Allaha and olsun ki, cahiliyy t dövründ n (yax q) etmi-
ms , bunu slamda da ed m”.
: (...)- [ ]
.
[326]-196-(...) ........ Urva: “H kim ibn Hizam cahiliyy t dövründ yüz köl
azad etmi v yüz d yükü q rs vermi di. slam dinini q bul etdik-
n sonra da, yüz köl azad etdi v yüz d yükü q rs verdi, sonra
da Pey mb rin yan na g lib...” dey k yuxar dak h disl yax n m nada
vay t etmi dir.
-( )
56-c f sil. manda s daq t v s mimiyy t
: ( )- [ ]
Z& % $ # " ! [ : :
191
)) : :
.Z D C B A @? > = < [ :
[327]-197-(124) ........ Abdullah (ibn M sud) r vay t edir ki: man g ti-
rib imanlar na zülm qatmayanlar min-amanl qdad rlar...”1 ay si nazil olduq-
da bu ay Pey mb rin s hab rin a r g ldi v onlar dedil r: “(Ya R su-
lullah!) Bizim hans birimiz (özün ) zülm etmir ki?”2 Pey mb r buyurdu:
“Bu (ay ki zülm) sizin z nn etdiyiniz kimi deyil. Bu, Lo man n öz o luna
dediyi kimidir: “O lum! Allaha rik qo ma. qiq n d , Allaha rik
qo maq böyük zülmdür!” 3
: (...)- [ ]
: : : :
: :
.
[328]-198-(...) ........ sa ibn Yunus, bn Mushir v bn dris – ham (bu h di-
si) Am n bu isnadla r vay t etmi dir.
bu Kureyb r vay t etmi dir ki, bn dris demi dir: “Bu h disi m vv l-
atam, ban ibn T libd n, o da Am n r vay t etmi , sonra is m n onu
ban n özünd n e itmi m”.
-( )
57-ci f sil. Pak v Uca Allah n (b nd rini) yaln z qüvv ri çatd
r mük ll f4 etm sinin b yan olunmas
: ( )- [ ]
: :
X ttabi demi dir: “S hab r zülm sözünü zahiri m nada ba a dü düyü üçün, insanlar n
2
haqq na girm yi v günah i görm yi zülm hesab etdikl rin gör , bu onlara a r g ldi. slin-
is zülm, bir eyi öz yerin qoymamaq dem kdir. Odur ki, ibad ti Allahdan qeyrisin yön l-
n xs zal mlar n zal say r”.
3 “Lo man” sur si, 13.
[ Z YX W V U T S R Q P O NM L K J I H G [ :
Z e d c b a `_ ^ ] \
:
: !
: )) : .
: (( :
: .
z y x w v u t s r q p on m l k j i h g [
Z¥ ¤ £ ¢ ¡• ~ } |{
:
: Z ¾½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ´ ³ ² ± ° ¯ ®¬ « ª © ¨ § [
: Z ÊÉ È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ [
: Z ÓÒ Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë [
. Z ß Þ Ý Ü Û Ú ÙØ × Ö Õ Ô [
- ( )- [ ]
: - : : -
: :
Z YX W V U T S R Q P O [
(( : )) :
: :
Z ¾½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ´ ³ ² ± ° ¯ ®¬ « ª © ¨ § [
Z ÊÉ È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ [ :
. Z Û Ú ÙØ × Ö [ :
-( )
58-ci f sil. N fsin t hrik etdiyi (yaramaz) eyl ri v q lbd n keç n
(pis) fikirl ri h yata keçirm yinc Allah n (bunlar ) fv etm si
- ( )- [ ]
)) : : : -
.((
[331]-201-(127) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Allah m nim ümm timin q lbind n keç n,6 lakin dilin g tirm diyi, ya-
xud h yata keçirm diyi günahlar ba lay r”.
: : (...)- [ ]
: :
: :
.(( )) :
: : : [ ]
. :
-( )
59-cu f sil. nsan yax i görm niyy t etdikd (ona savab) yaz r,
günah i tutma a niyy t etdikd is (ona günah) yaz lm r
- ( )- [ ]
: : : -
: )) : :
.((
[334]-203-(128) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “ zz tli v Qüdr tli Allah (m kl rin bel ) buyurmu dur: “Qulum bir
günah i görm niyy t etdiyi zaman bunu (d rhal) onun leyhin yazmay n.1
: (...)- [ ]
: )) :
.((
: : ( )- [ ]
: : [ ] :
: ))
.((
: ! : )) :
.((
)) :
.((
[336]-205-(129) ........ H mmam: “Bu, bu Hureyr nin biz Allah n elçisi
Muh mm dd n r vay t etdikl ridir” demi (v bir çox h disl r zikr etmi -
dir. Onlardan biri d budur): “Pey mb r demi dir: “Uca Allah buyurdu:
r qulum bir yax q etm k q rar na g ls v bunu yerin yetirm , M n
ona bir savab yazaram. H rgah yerin yetir rs , M n (ona) bunun on mislin-
savab yazaram. r o, bir günah i tm k q rar na g r, sonra da bun-
dan vaz keç rs , M n onun (bu pis) niyy tini ba layaram. H rgah bunu h -
yata keçir rs , etdiyinin misli q r ona günah yazaram”.
197
: ( )- [ ]
)) : :
.((
: : ( )- [ ]
)) : - -
.((
[338]-207-(131) ........ bn Abbas r vay t edir ki, Pey mb r Uca v
Ulu R bbind n bel r vay t etmi dir: “Allah savab v günah i ri yazm ,
sonra da bunlar b yan etmi dir. Kim bir savab i görm niyy t ets , sonra
buna l etm zs , Allah onun üçün Öz yan nda tam bir savab yazar. ro
savab i görm niyy t ed r v bunu yerin yetir rs , zz tli v Qüdr tli Allah
onun üçün Öz yan nda on mislind n yeddi yüz k, h tta bundan qat-qat art q
savab yazar. Kim bir günah i görm niyy t ets , sonra buna l etm zs ,
198
man kitab
Allah onun üçün Öz yan nda tam bir savab yazar. r o günah i görm
niyy t ed r v bunu yerin yetir rs , Allah ona c mi bir günah yazar”.
: (...)- [ ]
.(( )) :
lak olar”.
-( )
60-c f sil. manda v sv nin v bu v sv ri özünd hiss ed n
kims nin n dey yinin b yan edilm si
: : ( )- [ ]
)) : :
.(( )) : . : ((
[340]-209-(132) ........ bu Hureyr demi dir: “(Bir d ) bir d st adam
Pey mb rin yan na g lib ondan soru du: “Q lbimizd n el (pis) fikirl r
keçir ki, (h r) birimiz onu dilin g tirm yi böyük günah hesab edir”2. Pey-
mb r soru du: “Do rudanm siz bunu günah say rs z?” Onlar: “B li!”–
dey cavab verdikd Pey mb r buyurdu: “Bu, iman n safl r”3.
: : (...)- [ ]
:
.
1Söhb t günah i r görm can atan v yax q etm kd n boyun qaç ran kims r-
n gedir.
2 Növb ti h disl rd eytan n insanlar n q lbin n cür v sv etdiyi b yan edilir.
3 Möminin q lbind n keç n v sv ni dilin g tirm yi böyük günah hesab etm si, onun
safq lbli mömin olma na d lal t edir.
199
: ( )- [ ]
)) : :
.((
[342]-211-(133) ........ Abdullah (ibn M sud) demi dir: “Pey mb rd n
sv bar soru dular. Pey mb r : “Bu, iman n safl r”– buyurdu”.
: - - ( )- [ ]
: )) : :
.(( :
[343]-212-(134) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
nsanlar bir-biril rin o q r sual ver kl r ki, ax rda dey kl r: “Bax n,
Allah m xluqat yaratm r. B s Allah kim yaratm r? Kim (q lbind ) bel
(v sv rd n) bir ey hiss ets ,1 qoy desin: “M n Allaha iman g tirmi m!”
: : (...)- [ ]
: )) :
.(( )) : (( :
Qeyd etm k laz md r ki, q lbd n keç n pis-pis fikirl r iki qisimdir:
1
Birincisi: öt ri fikirl rdir ki, bunu hiss etdikd : “Am ntu billah! (M n Allaha iman g tir-
mi m!)”, yaxud: “Am ntu billahi v rusulih! (M n Allaha v Onun elçil rin iman g tirmi-
m!)”, yaxud: “ uzu billahi min eytanir-r cim! (Allah n r hm tind n qovulmu eytandan
Allaha s ram)” dem k kifay t edir.
kincisi is art q übh çevrilmi fikirl rdir ki, bunu d f etm k üçün d lil-sübuta sasla-
naraq h min fikri t kzib etm k v übh ni aradan qald rmaq g kdir.
200
man kitab
Ravi bu h disi ( vv lki h dis kimi) r vay t etmi v bunu lav etmi dir:
“v Onun elçil rin ”1.
: - (...)- [ ]
: : :-
: : )) :
.((
: : (...) [ ]
)) : : : :
(( : :
.
[346] (...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
eytan insan n yan na g lib: “Filan v filan eyi yaradan kimdir?”– dey
suallar verir. N hay t, (ondan): “R bbini kim yarad b?”– dey soru ur. El ki
bu yer g lib çatd , qoy h min adam Allaha s ns n v (buna) son qoysun”.
(Bu h dis d ) ibn ihab n qarda n r vay t etdiyi h dis kimidir.
: ( )- [ ]
: )) :
.((
:- - : :
.
: [ ]
(( )) : :
. :
: : : (...) [ ]
! )) : : :
: (( :
. : . : !
: : : (...)- [ ]
)) : : :
.(( :
202
man kitab
: ( )- [ ]
: : )) :
.(( :
: : : [ ]
))
.((:
-( )
61-ci f sil. Yalandan and iç k bir müs lman n haqq na gir n
kims nin C nn m odu il t hdid edilm si
( )- [ ]
: - : -
)) :
: ((
.(( )) :
203
(...)- [ ]
.
[354]-219-(...) ........ bu B kr ibn bu eyb , shaq ibn brahim v Harun ibn
Abdullah – ham bu h disi biz bu Usam n, o da V lid ibn K sird n, o da
Muh mm d ibn K bd n r vay t etmi dir ki, (Muh mm din) qarda Abdullah
ibn K b bu h disi bu Ümam n, o da Pey mb rd n e itmi dir.
: : : ( )- [ ]
: - - :
)) :
.((
: : : :
(( )) :
)) : : (( )) : :
: ((
. ZÆ Å Ä Ã Â Á À ¿ [
1 bu Ümam l-Bahili Pey mb rin s hab sidir. Ad : Sudey ibn cland r. Hicr tin
86-c ilind 91 ya nda v fat etmi dir.
2 Qaz yad demi dir: “H disd Pey mb rin müs lman xüsusil qeyd etm si, onla-
ra xitab olundu una, habel onlar n ri t qayda-qanunlar na riay t etm rin gör dir. Yox-
sa, bu o dem k deyil ki, bu hökm qeyri-müs lmanlara aid deyil. ksin , bu xüsusda müs l-
manlara aid olan hökm onlara da aiddir”.
3 Di ri t mizl k üçün istifad olunan t bii f rça – misvak, rak a ac ndan haz rlan r.
204
man kitab
: (...)- [ ]
:
: :
.(( ))
1 mam Buxarinin r vay tind (2417): “(Bir vaxt) m niml bir y hudinin aras nda...”– deyi-
lir. Bu da d lildir ki, and iç n adam kafir olsa bel , onun and q bul edilir. Bu is Allaha and
içm yin n q r möht m oldu una d lal t edir. A dak ay v h disl diqq t yetirin:
Uca Allah buyurur: eytan, onlar n bir-birind n gizli qalan ay b yerl rini özl rin gös-
rm k üçün onlara p lday b dedi: “R bbiniz siz bu a ac yaln z ona gör qada an et-
mi dir ki, siz m k v ya nn td di qalanlardan olmayas z”. Üst lik onlara: “ üb-
siz ki, m n sizin n sih tçil rinizd m”– dey and içdi. Bel likl , eytan onlar tovlay b
nn td n a endirdi” (“ l- raf” sur si, 20-22).
b ibn Malik demi dir: “T buk döyü ünd n yay nan s ks nd n art q ki i g lib Pey m-
müxt lif b han r g tirm kl v and içm kl üzrxahl q etm ba lad lar. Allah n el-
çisi onlar n a karda dedikl rini q bul etdi, onlardan bir daha v d ald , onlar üçün ba lanma
dil di, q lbl rind gizl tdikl rini is Allaha h val etdi...” (“S hih l-Buxari”, 4418). Diqq t edin!
And iç n adamlar n münafiq olmalar na r n Pey mb r onlar n and q bul etmi dir.
Pey mb r demi dir: “(Bir d ) M ry m o lu sa bir n rin o urluq etdiyini görüb ona
dedi: “S n o urluq edirs n?!” Adam: “Xeyr! Özünd n ba qa (haqq) m bud olmayan Allaha and
olsun ki, (m n o urluq etmir m)”– dey cavab verdi. Onda sa dedi: “Allaha iman g tirir m v
gözl rimi yalanç say ram”. (“S hih l-Buxari”, 3444).
2 Ba qa bir h disd Pey mb r demi dir: “ r insanlara iddia etdikl ri eyl r verils y-
di, (bir qisim) insanlar dig rl rinin qan v mal iddia ed rdi. Lakin ittiham olunan and iç-
lidir” (“S hih Muslim”, 4567). N vi demi dir: “Bu h dis Beyh qinin “Sun n” rind bn
Abbasdan möt r isnadla bel r vay t edilmi dir: “...Lakin iddia ed n d lil-sübut g tirm li,
inkar ed n is and içm lidir” (“Mi kat l-M sabih”, 3758).
3 “Ali- mran” sur si, 77.
205
[356]-221-(...) ........ Abdullah (ibn M sud) demi dir: “Kim yalandan and
iç k bir müs lman n mal na sahib ç xarsa, Allah n q bin g lmi halda
Allaha qovu ar...” (Ravi bu h disi) Am in h disin b nz r r vay t etmi dir.
Lakin bu r vay td deyilir: “M niml bir adam n aras nda bir quyu üstünd
mübahis dü dü. Biz (mübahis mizin) hökmünü R sulullahdan soru duq-
da, o buyurdu: “S n iki ahid g tirm lis n, ya da o, and içm lidir”.
: (...)- [ ]
)) : : :
: ((
. ZÆ Å Ä Ã Â Á À ¿ [ :
[357]-222-(...) ........ Abdullah ibn M sud demi dir: “M n Pey mb -
rin bel dediyini e itmi m: “Kim haqs z olaraq müs lman bir kims nin
mal na yiy nm k üçün yalandan and içs , Allah n q bin g lmi halda
Allaha qovu ar”.
Abdullah (davam edib) dedi: “Sonra Pey mb r Allah n Kitab nda bu-
nun t sdiqi olan ay ni biz oxudu: “H qiq n d , Allah il olan hdl rini
andlar ucuz qiym satan k sl r üçün axir td heç bir pay yoxdur.
Allah onlar dan rmayacaq, Qiyam t günü onlar n üzün baxmayacaq v
onlar t miz ç xarmayacaqd r. Onlar üçün a -ac bir zab vard r”.1
( )- [ ]
: : - -
! :
.
! : (( )) : : (( )) :
(( )) : .
.(( )) :
[358]-223-(139) ........ Vail r vay t etmi dir ki: “(Bir d ) bir n r H dr -
mövtd n,2 bir n r d Kind n3 Pey mb rin yan na g ldi. H dr mli: “Ya
1 vv lki ay .
2 H dr mövt – Y n yal tl rind n v ya Y nd ki q bil rd n birinin ad r (“Lisan
l-Arab”, 4/196).
3 Kind – Y nd ki q bil rd n birinin ad r (“Tohf tu l- hv zi”, 4/475).
206
man kitab
sulullah! Bu adam vaxt il atama m xsus olan bir razini z bt etmi dir”–
dedi. Kind li is : “Bu m nim limd olan, kib-bec rdiyim bir razidir. Bu ada-
n onda heç bir haqq yoxdur”– dedi. Pey mb r h dr mlid n soru du:
“D lil-sübutun varm ?” O: “Xeyr!”– dey cavab verdi. Pey mb r buyurdu:
“El is onun and içm si s yet r”. H dr mli dedi: “Ya R sulullah! Bu adam
fasiqdir, n and içdiyin miyy t verm z, n yins günah oldu undan ç -
kinm z”. Pey mb r buyurdu: “S bu anddan ba qa heç n çatmayacaq”.
Bundan sonra h min adam and içm getdi. Pey mb r geri döndüyü
zaman bel buyurdu: “Bil siniz, r o, bunun mal haqs zcas na yem k
üçün and iç rs , o, Allah ondan üz dönd rdiyi halda Onun hüzuruna g r”.
- (...)- [ ]
- -
: :
: . . -! -
: - (( )) : . : (( )) : . : (( ))
(( )) :
. :
[359]-224-(...) ........ Vail ibn Hucr bel r vay t etmi dir: “M n Pey mb -
rin yan nda idim. Bu vaxt torpaq üst mübahis ri dü mü iki n r onun
yan na g ldi. Onlardan biri dedi: “Bu adam cahiliyy t dövründ m nim razi-
mi zorla keçirmi dir”.
(Bunu dey n adam Qeys ibn Abis l-Kindi, qar t f is R bi ibn bdan idi).
Pey mb r : “D lilini (göst r)!”– dey buyurdu. (Qeys): “M nim heç bir
lilim yoxdur”– dedi. Pey mb r buyurdu: “Onun and içm si (kifay tdir)”.
(Qeys) dedi: “Bel oldu u t qdird , o m nim razimi m nims k”. Pey m-
r buyurdu: “S bundan ba qa heç n çatmayacaq”. H min adam and iç-
k üçün aya a qalxd qda Pey mb r buyurdu: “H r kim bir razini haqs z-
cas na keçir rs , Allah n q bin g lmi halda Allaha qovu ar”.
shaq öz r vay tind : “...(qar t f is ) R bi ibn ydan (idi)”– demi dir.
207
-( )
: : ( )- [ ]
:
: (( )) : ! :
.(( )) : : (( )) : : (( )) :
[360]-225-(140) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, (bir d ) bir n r Pey-
mb rin yan na g lib dedi: “Ya R sulullah! De gör k, r bir adam g lib
nim mal limd n almaq ist , (m n n edim)?” Pey mb r : “Mal
ona verm ”– dey buyurdu. Adam soru du: “Yax , b s m niml vuru sa, nec
olsun?” Pey mb r : “S n d onunla vuru !”– dedi. Adam soru du: “B s m -
ni öldürs , nec ?” Pey mb r : “S n hid olarsan!1”– dedi. Adam soru du:
“B s m n onu öldürs m nec ?” Pey mb r : “O, C nn mlikdir!”– dedi.
( )- [ ]
: : : : .
.(( )) : :
[361]-226-(141) ........ Öm r ibn Abdur-R hman n azad etdiyi köl si – Sabit
demi dir: “Abdullah ibn Amr il nb ibn bu Süfyan aras nda (naraz q)
oldu u zaman döyü haz rla lar. H min vaxt Xalid ibn l-As1 Abdul-
lah ibn Amr n yan na g lib ona öyüd-n sih t etdi. Abdullah ibn Amr dedi:
“M r s n Pey mb rin : “H r kim öz mal u runda öldürüls , o, hiddir”–
dediyini bilmirs nmi?”
: : : [ ]
.
-( )
63-cü f sil. R iyy tini aldadan r hb rin
nn layiq görülm si
: : ( )- [ ]
:
)) :
.((
[363]-227-(142) ........ H n ( l-B sri) demi dir: “M qil ibn Y sar l-Muz ni
ölümü il n tic n x st liy tutuldu u zaman Ubeydullah ibn Ziyad onu
ziyar t etmi v M qil (ona) demi dir: “M n s Pey mb rd n e itdi-
yim bir h disi dan aca am. r (bundan sonra) ya ayaca bils ydim,
bu h disi s dan mazd m. M n Pey mb rin bel buyurdu unu e it-
: : (...)- [ ]
:
)) :
. : : ((
[364]-228-(...) ........ H n demi dir: “Ubeydullah ibn Ziyad x st yatan
qil ibn Y sar n yan na g lib onun hal soru du. M qil dedi: “M n s
indiy k (siz ) dan mad m bir h disi dan aca am. Pey mb r demi -
dir: “Allah Öz qullar ndan birin r iyy tin qeydin qalma h val ed r v o
da öldüyü gün onlar aldatm oldu u halda öl rs , Allah mütl q C nn ti ona
haram buyurar”.
Ubeydullah dedi: “Niy bunu m indiy k dan mam san?” M qil de-
di: “S dan mam am, (yaxud s dan mayacaqd m)”.
: (...)- [ ]
: :
.
: (...) [ ]
: :
:
.(( )) :
1 Y ni h r bir r hb rin borcudur ki, r iyy ti il mülayim r ftar el sin, onlar n haqq öd -
sin, onlara yax q etsin, onlar n qay na qals n v onlara qar haqs zl a yol verm sin. Çünki
o, buna gör Allah n hüzurunda haqq-hesaba ç kil kdir.
210
man kitab
[366] (...) ........ bu M lih bel r vay t etmi dir: “M qil ibn Y sar x st ya-
tark n Ubeydullah ibn Ziyad ona ba ç kdi. Onda M qil ona dedi: “M n s
bir h dis dan aca am. r ölüm aya nda olmasayd m, bu h disi s dan -
mazd m. M n Pey mb rin bel dediyini e itmi m: “Müs lmanlar n i rin
hb rlik ed n, lakin onlar üçün çal mayan v onlara yax q etm n (h r)
bir r hb r C nn gir k müs lmanlarla b rab r oraya girm z”.
-( )
64-cü f sil. B zi q lbl rd n man tin v iman n götürülm si
q lbl rin fitn m ruz qalmas
: : ( )- [ ]
: :
)) :
)) : .((
! ! ! : :
.((
.
[367]-230-(143) ........ Huzeyf demi dir: “Pey mb r biz ( man t haq-
nda) iki h dis dan r. M n onlardan birini art q görmü m, o birisini
is gözl yir m.
Pey mb r biz x r vermi dir ki, man t1 ( lisaleh) insanlar n q l-
binin d rinliyin endirilmi , sonra Quran nazil olmu v onlar Quran , bunun
ard ndan da sünn ni öyr nmi r.
1 mam bul-Huseyn l-Vahidi Uca Allah n: “Biz man ti göyl , yer v da lara t k-
lif etdik. Onlar onu da maqdan qorxub imtina etdil r. Lakin insan onu boynuna götürdü.
Do rudan da, o, zal m v cahildir” (“ l- hzab” sur si, 72) ay sini izah edib demi dir: “ bn
Abbas demi dir: “(Burada man t deyildikd ) Uca Allah n Öz qullar na vacib buyurdu u
ll r n rd tutulur”. H n l-B sri demi dir: “Bu, dindir. Din is , bütövlükd man t
say r”. bul-Aliy demi dir: “(Bu,) insanlara mr olunmu v qada an edilmi ll rdir”.
Muqatil demi dir: “ man t – ita t dem kdir”.
211
: : : [ ]
.
[368] ........ Numeyr, V kiy v sa ibn Yunus – ham bu h disi Am n
bu isnadla r vay t etmi r.
-( )
65-ci f sil. slam n q rib olaraq ba lad n, t krar q rib olaraq
qay daca n v iki m scidin aras na toplanaca n2 b yan edilm si
: ( )- [ ]
: :
. : : :
: .
! : :
)) : :
.((
! : :
. : :
: : . : ! : :
. :
[369]-231-(144) ........ Huzeyf demi dir: “(Bir d ) biz Öm rin yan nda
ik n o soru du: “Hans z Pey mb rin fitn r1 bar dediyi sözl ri e it-
mi dir?" Camaat: “Biz onu e itmi ik”– dedi. Öm r buyurdu: “Y qin ki, siz ki-
inin hli- yal 2 v qon usu üzünd n dü düyü fitn ni n rd tutursunuz”.
Onlar: “B li!”– dey cavab verdil r. Öm r dedi: “(Sizin q sd etdiyiniz) o fit-
ni namaz, oruc v s (kimi ibad tl r) silib apar r.3 (M n bunu q sd et-
mir m). Hans z Pey mb rin , t latüm g lmi d niz kimi (araya) çax-
na ma salacaq bir fitn bar x r verdiyini e itmi dir?”
Huzeyf dedi: “Camaat susdu”. M n is dedim: “M n (e itmi m)”. Öm r
buyurdu: “Af rin s !”
Huzeyf dedi: “M n Pey mb rin bel dediyini e itmi m: “H sir t d-
ricl (adam n böyründ ) iz buraxd kimi, fitn r d q lbl rd iz burax r.
Hans q lb bu fitn r (bird lik) daxil edil rs , o q lb qara l dü r. Han-
q lb d bunlar r dd ed rs , onda a l g r. H tta iki q lb kimi
olar; (biri) a appaq hamar qayaya4 b nz r. Göyl r v yer durduqca, bel q l-
, övladlar z da ancaq bir imtahand r. Böyük mükafat is Allah yan ndad r” (“ l- nfal”
sur si, 28).
3 Uca Allah buyurur: “H qiq n, yax i r pis ll ri silib apar r” (“Hud” sur si, 114).
4 Bel ki, heç bir fitn onun üstünd q rar tuta bilm z.
213
heç bir fitn z r ver bilm z. Dig ri is q rm mt l qara r ngli, müc xxi
kuz 1 b nz r. Bu q lb özün sevdirilmi arzulardan ba qa heç bir yax a
miyy t verm z v heç bir günah inkar etm z”.
Huzeyf dedi: “M n Öm söyl dim: “S ninl o fitn aras nda ba bir
qap vard r. Onun s nd lmas na çox az qal b”. Öm r dedi: “C sar tli ol! (De
gör k,) o qap s nd lacaqm ? r o aç larsa, onun geri qaytar lmas na ümid
edil r”. M n: “Xeyr, o s nd lacaq”– dey cavab verdim v ona (içind ) yalan
olmayan bir h dis r vay t edib dedim ki: “Bu qap , öldürül k, yaxud öl -
k bir adamd r”.
bu Xalid demi dir: “M n S dd n soru dum: “Ey bu Malik! sv
murbadd n n dir?” Dedi: “Qaran n içind düma (par lt r)”. Soru dum:
“B s müc xxi kuz n dir?” Dedi: “t rsin qoyulmu kuz dir”. 2
: : (...) [ ]
: :
(( )) :
[370] (...) ........ Rib'iy demi dir: “Huzeyf Öm rin yan ndan qay td qda,
(g lib aram zda) oturdu v biz bel r vay t etdi: “Dün n möminl rin miri –
n onun yan nda ik n – yan ndak lardan: “R sulullah n fitn r bar de-
diyi sözl r hans n yad ndad r?”– dey soru du...”
(Sonra ravi) bu h disi bu Xalidin h disi kimi n ql etmi dir. F t bu Ma-
likin: “murbadd n v müc xxi” k lm rini t fsir etm si zikr edilm mi dir.
: (...) [ ]
:
. : - - :
- : : .
.
[371] (...) ........ Rib'iy ibn Hira r vay t edir ki, Huzeyf demi dir: “(Bir
) Öm r aralar nda Huzeyf nin d oldu u bir camaatdan: “R sulullah n
fitn haqq nda söyl dikl rini biz kim dan ar, yaxud hans z dan ar?”–
dey soru du. Huzeyf : “M n!”– dey cavab verdi.
(Sonra ravi) h disi bu Malikin Rib'iyd n r vay t etdiyi kimi r vay t
etmi dir. Bu h disd o, Huzeyf nin: “M n ona (içind ) yalan olmayan bir
disi – y ni Pey mb rd n e itdiyim bir h disi dan m”– dediyini d
vay t etmi dir.
: - ( )- [ ]
: : :
.((
[372]-232-(145) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “ slam (dini) q rib olaraq ba lam v yen ba lan cda oldu u kimi q -
ribliy qay dacaqd r. (O dövrd ya ayacaq) q ribl rin xo hal na!”1
: : ( )[ ]
)) :
.((
[373] (146) ........ bn Öm r r vay t edir ki, Pey mb r bel buyurmu -
dur: “H qiq n d , slam q rib olaraq ba lam r v ba lad kimi, q ribliy
dön kdir. O, ilan n öz yuvas na y kimi iki m scid aras na y ar”.
: ( )- [ ]
: : :
.(( )) :
–( )
66-c f sil. Qiyam yax n iman n aradan qald lmas
: : : ( )- [ ]
.(( )) :
[375]-234-(148) ........ s r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “N
r ki, yer üzünd “Allah! Allah!” (sözü) deyilir, Qiyam t qopmayacaq”.1
: : : [ ]
.(( )) :
[376] ........ s r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “Allah! Allah!”
dey n heç bir kims üz rind Qiyam t qopmaz”.
-( )
67-ci f sil. (Zal n zülmünd n) qorxan adam n
iman gizl tm sinin caiz olmas
- ( )- [ ]
: : -
! : : (( )) :
. : (( )) :
[377]-235-(149) ........ Huzeyf demi dir: “(Bir d ) biz Pey mb rin
yan nda ik n, o, bel buyurdu: “ slam k lm sini2 t ffüz ed n kims rin sa-
nn q r oldu unu m nim üçün say n”3. Biz dedik: “Ya R sulullah! Bi-
zim say z alt yüzl yeddi yüz aras nda oldu u halda, s n biz (bir müsib t
üz ver yind nmi) qorxursan?” Pey mb r bel buyurdu: “Siz bilmirsiniz!
Ola bilsin ki, ba za müsib t g lsin”.
Huzeyf dedi: “H qiq n d , (sonralar) biz müsib t üz verdi. o yer
lib çatm ki, b zil rimiz namaz ancaq gizlind q rd ”.
-( )
: ( )- [ ]
(( )) : ! : :
)) : (( ))
.((
[378]-236-(150) ........ S d ibn bu V qqas demi dir: “(Bir d ) Pey m-
r b zi eyl ri (camaat aras nda) payla rd . Onda m n dedim: “Ya R -
sulullah! Filank d ver, ax o, mömindir”. Pey mb r buyurdu: “B lk
müs lmand r (dey n)”.1 M n sözümü üç d t krar etdim. Pey mb r d :
“B lk müs lmand r” sözünü üç d t krar etdi, sonra da bel buyurdu: “M n
(b zi hallarda) bir adama Allah onu üzüqoylu Oda atmas n dey h diyy veri-
m,2 halbuki ba qas ondan da çox ist yir m”.3
: : (...)- [ ]
- :
1 Bu, d lildir ki, h qiqi imanla slam aras nda f rq vard r. H m d iman batini ll ,
slam is zahiri mll aiddir. Uca Allah buyurur: “B vil r: “Biz iman g tirdik!”– dedil r.
De: “Siz lb n iman g tirm diniz! Ancaq: “Biz müs lman olduq!”– deyin. man sizin q lb-
riniz h daxil olmam r” (“ l-Hucurat” sur si, 14). Bu h dis h mçinin k lmeyi- had -
ti dili il t ffüz ed n, lakin q lbi il buna etiqad etm n kims nin mömin oldu unu iddia
ed n murcil rin v k rramil rin leyhin d lildir. Onmlar n iddias is münafiqliy b rab r
batil bir qid dir.
2 Uca Allah buyurur: “ Allah yolunda cihad ed n v yer üzünd h t ed bil-
n yoxsullar üçündür. Bu adamlar h ya edib dil nm dikl rin gör tan mayan adam on-
lar varl hesab edir. S n onlar üzl rind n tan rsan. Onlar insanlardan israrla bir ey ist -
zl r. übh siz ki, Allah mal zdan n s rf etdiyinizi bilir” (“ l-B ” sur si, 273).
3 2433-cü h dis bax.
217
! : : -
: (( )) : !
)) : ! ! :
! ! : : ((
)) :
.((
[379]-237-(...) ........ S d ibn bu V qqas demi dir: “(Bir d ) Pey mb r
bir d st adama h diyy ver rk n m n d (onlar n yan nda) oturmu dum. Pey-
mb r onlardan n çox xo uma g n bir adama heç n verm di. M n de-
dim: “Ya R sulullah! Niy filank si k narda qoydun? Vallahi ki, m n onu mö-
min hesab edir m”. Pey mb r : “B lk müs lmand r!”– dedi. M n bir az
susdum. Lakin onun haqq nda bildikl rim m üstün g ldi v yen sözümü
krar edib: “Ya R sulullah! Niy filank si k narda qoydun? Vallahi ki, m n onu
mömin hesab edir m”– dedim. Pey mb r : “B lk müs lmand r!”– dedi.
n bir müdd t susdum. Amma onun haqq nda bildikl rim yen m üstün
ldi v bir daha sözümü t krar edib: “Ya R sulullah! Niy filank si k narda
qoydun? Vallahi ki, m n onu mömin hesab edir m”– dedim. Pey mb r
buyurdu: “B lk müs lmand r! (Ey S d!) B n m n bir adama, üzüqoylu Oda
at lmas n dey h diyy verir m, halbuki ba qas ondan da çox ist yir m”.
: (...) [ ]
: : :-
:
:
[380] (...) ........ S d : “(Bir d ) Pey mb r bir d st adama pay verdi.
(H min vaxt) m n d onlar n aras nda idim...”– demi v bn ihab n qarda
lunun öz misind n r vay t etdiyi h disin b nz rini r vay t etmi dir. Bu
disd : “M n qalx b Pey mb yax nla m v x lv tc ona: “Niy filan-
si k narda qoydun?”– dedim” sözl ri lav edilmi dir.
: : (...) [ ]
: :
.(( )) :
218
man kitab
[381] (...) ........ smail ibn Muh mm d demi dir: “M n Muh mm d ibn S -
din bu h disi r vay t etdiyini e itdim. Bu r vay tind o, bel demi dir: “Pey-
mb r li il m nim boynumun bel sütununa birl n t fin vurdu, son-
ra da buyurdu: “(M niml ) döyü kmi (ist yirs n), ey S d?! M n bir adama
(pay) verir m...”
-( )
69-cu f sil. D lill rin bir-birini qüvv tl ndirm si s bil
q lbin y qinliyini art rmaq
: : ( )- [ ]
)) :
Z 32 1 0 / . -, + * )( ' & % $ [ :
)) :
.((
[382]-238-(151) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r de-
mi dir: “Biz übh etm brahimd n daha çox haql q. Bir zaman bra- 1
him: “Ey R bbim, ölül ri nec diriltdiyini m göst r!”– dedi. bbi ona:
“M r s n inanm rsan?”– dedi. brahim dedi: “ lb tt inan ram! Amma
ist yir m ki, q lbim rahat olsun...”2 Allah Luta r hm t el sin! H qiq n,
o, möhk m bir daya a söyk nirdi3. r m n Yusuf q r zindanda qalsay-
daya a söyk ydim!” (“Hud” sur si, 80). Lut pey mb r qonaqlar n yan nda üzrxahl q
edir v bildirm k ist yir ki, r onun qüdr ti çatsayd , qövmünün onlara etm k ist diyi pisli-
yi d f ed rdi. M kl r is ona bel deyirl r: “Ey Lut! Biz s nin R bbinin elçil riyik. Onlar
sla s z r yetir bilm zl r. Gec nin bir vaxt nda arvad ndan ba qa bütün ail nl yola
dü . Qoy içinizd n heç k s dönüb arxaya baxmas n. Çünki onlar n ba na g k müsib t
onun da ba na g kdir. Onlar n lak olmaq vaxt s rdir. M rs r yax n deyil-
mi?” mrimiz g ldikd oran n alt üstün çevirdik v odda bi mi gil da lar ard l ola-
raq onlar n üstün ya rd q” (“Hud” sur si, 81-82).
219
. : Z 32 1 0 [ :
[383] (...) ........ Malik Zuhrid n, o da S id ibn Museyyib v bu Ubeyd -
n, onlar da bu Hureyr n, o da Pey mb rd n Yunusun Zuhrid n
vay t etdiyi h disin b nz rini r vay t etmi r. Malikin h disind : “Sonra
Pey mb r : “Amma ist yir m ki, q lbim rahat olsun...” 2 ay sini sonuna
r oxudu.3
: : [ ]
. : .
[384] ........ bu Uveys, Zuhrid n Malikin istinad ed k r vay t etdiyi h -
disin b nz rini r vay t etmi , sonra da bu ay ni sonuna q r oxumu dur.
-( )
: ( )- [ ]
)) :
.((
1 V hy: gizli dan q, i ar etm , mr etm , ilham verm , p ldama, m ktub yazma, elçi
gönd rm , t sdirm , s s ç xarma. Uca Allah n bilavasit v ya Özün xsus ba qa üsullarla
Öz mrl rini pey mb rl rin bildirm si m nas nda i dil n bir Quran istilah r.
2 vv lki pey mb rl rin möcüz rini yaln z onlarla bir srd ya am insanlar görmü v
onlardan sonra g nl h min möcüz rin ba verdiyini inand rmaq ç tin olmu dur. Muh m-
d Pey mb rin möcüz si is Qiyam k qalacaq Qurand r. Quran n n d üs-
tün v f zil tli bir Kitab oldu u is a dak ay v h disl rd öz ksini tapm r:
“Bu, q tiyy n übh do urmayan, mütt qil do ru yol göst n bir Kitabd r” (“ l-B -
” sur si, 2).
“H qiq n, bu Quran, haqq batild n ay rd ed n bir k lamd r” (“ t-Tariq” sur si,13).
“Bu, Bizim nazil etdiyimiz mübar k bir Kitabd r” (“ l- nam” sur si, 155).
übh siz ki, Zikri Biz nazil etdik, lb tt , Biz d onu qoruyaca q” (“ l-Hicr” sur si, 9).
“Biz Kitab s h r ey üçün bir izah, müs lmanlara da do ru yol göst ricisi, m rh -
t v müjd olaraq nazil etdik” (“ n-N hl” sur si, 89).
“Quran oxuyan v ona l ed n mömin turunca ( irin limona) b nz yir, onun dad da
xo dur, iyi d . Quran oxumayan, amma ona l ed n mömin xurmaya b nz yir, onun dad
göz ldir, amma iyisi yoxdur. Quran oxuyan münafiqin m li reyhan bitkisin b nz yir, onun
iyi göz l olsa da, dad ac r. Quran oxumayan münafiqin m li ac qovuna b nz yir, onun
iyi xo ag lm zdir, dad da ac r” (“S hih l-Buxari”, 5059).
“Yaln z iki xs h d aparmaq olar: O xs ki, Allah ona Quran öyr tmi , o da onu gec -
gündüz oxuyur. Qon usu bunu e idib dey r: “Ka ona veril nin b nz ri m d veril ydi,
onun etdiyi li m n d ed rdim.” Bir d o xs ki, Allah ona var-dövl t b etmi , o da onu
Allah yolunda laz mi yerl x rcl yir. Onu gör n adam dey r: “Ka ona veril nin b nz ri m
veril ydi, onun etdiyi li m n d ed rdim” (“S hih l-Buxari”, 5026).
“Sizin n xeyirliniz Quran öyr n v onu ba qalar na öyr n kims rdir” (“S hih l-
Buxari”, 5027).
“Quran oxuyun! Çünki Quran, onu oxuyanlar üçün Qiyam t günü fa tçi olacaq (onu
oxuyub l ed nl rin t fini saxlayacaq)” (“S hih Muslim”, 252).
“Kim Allah n Kitab ndan bir h rf oxusa, buna gör savab qazanar v bu savab on savaba
rab r olar. M n demir m ki, lif, l m, mim bir h rfdir. Lakin lif bir h rf, l m bir h rf, mim
bir h rfdir” (“Sun n t-Tirmizi”, 2910).
“Allah bu Kitab n vasit sil bir qrup insanlar ucald r, dig ril rini is alçald r” (“S hih
Muslim”, 1934). Bu Kitab möminl rin iman art r, kafirl rin v münafiql rin is murdarl
üstün murdarl q art r. Uca Allah buyurur: “Bir sur nazil edildiyi zaman münafiql rd n
istehza il : “Bu, hans n iman art rd ?”– dey nl r d var. man g tir nl g ldikd
is , o sur onlar n iman art r v onlar bir-biril rini müjd yirl r. Q lbind x st lik
olanlara g linc , o sur onlar n murdarl üstün bir murdarl q da art r v onlar kafir ola-
raq ölürl r” (“ t-Tovb ” sur si, 124-125).
“Quran oxuyan v onu zb rd n bil n adam möht m v müti m kl rl eyni d -
dir. Ç tinlik ç -ç daim Quran oxuyan adam is iki savab qazan r” (“S hih l-Buxari”, 4937).
221
Odur ki, Qiyam t günü m nim ard llar n onlar n ham ndan çox ola-
ca na ümid edir m”1.
: : ( )- [ ]
! )) :
.((
: ( )- [ ]
! : :
: : - -
: )) :
.((
. :
[387]-241-(154) ........ Saleh ibn Saleh l-H mdani demi dir: “M n Xorasan
hlind n bir n r gördüm, (bu adam) biy dedi: “Ey bu Amr! Bizim t f-
rd xorasanl lardan b zil ri, öz k nizini azad edib sonra onunla evl n kim-
haqq nda: “O, qurbanl q d sin minmi kimidir”– deyirl r. bi dedi: “ bu
Burd ibn bu Musa öz atas ndan m r vay t etmi dir ki, Pey mb r bel
buyurmu dur: “Savablar özl rin ikiqat veril n üç qisim insan vard r:
– Kitab hlind n olan bir kims ( vv lc ) öz pey mb rin iman g tir r,
sonra da Muh mm yeti r v ona iman g tir r, onun ard nca ged r v
onun (g tirdiyini) t sdiql rs , ikiqat savab qazanar;1
– Köl edilmi bir qul h m Uca Allah n haqq , h m d a as n haqq
öd rs , ikiqat savab qazanar;
– Cariy 2 sahib olan bir adam onun qay na qalar v bunu göz l t rz-
yerin yetir r, habel ona t rbiy ver r v bunu göz l t rzd yerin yetir r,
sonra da onu azad edib onunla evl rs , ikiqat savab qazanar”.
Sonra bi xorasanl ya dedi: “Heç bir ey (verm n) h disi götür. Vaxt
il adam bel bir h disi öyr nm k üçün ta M din q r ged rdi”.3
: : : [ ]
. : : :
[388] ........ Abd ibn Suleyman, Süfyan v ob – onlar n ham Saleh ibn
Salehd n bu isnadla h min h disin b nz rini r vay t etmi r.
-( )
71-ci f sil. M ry m o lu san n Pey mb rimiz Muh mm din
ri ti il hökm ed n bir kims olaraq nazil olmas 4
: : : ( )- [ ]
! )) : :
1 Uca Allah buyurur: “Qurandan vv l özl rin Kitab verdiyimiz k sl r ona iman g tirir-
r. Onlara Quran oxundu u zaman: “Biz ona iman g tirdik. O, h qiq n d , R bbimizd n
olan haqd r. Biz ondan vv l d müs lman idik!”– deyirl r. S bir etdikl rin gör onlara
mükafatlar ikiqat veril kdir” (“ l-Q s” sur si, 52-54).
2 93-cü h disin qeydl rin bax.
3 Bu h dis d lal t edir ki, s fl r – Allah onlara r hm t el sin! – bir h dis v ya bir m
dal nca uzaq ölk ged rdil r. (3499-cu h dis bax.)
4 Bu xüsusda Uca Allah buyurur: “ qiq n, san n yer üzün enm si Qityam t saat n
yax nla mas n lam tidir” (“ z-Zuxruf” sur si, 61).
223
.((
[389]-242-(155) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Can m lind olan Allaha and olsun ki, tezlikl M ry m o lu ( sa) ara-
zda dal tl hökm verm k üçün1 sizin yan za enib xaçlar s nd racaq, do-
nuzlar öldür k v cizy ni2 aradan qald racaq.3 (H min vaxt) mal-dövl t o
r artacaq ki, heç k s s götürm k ist k”.
: [ ]
: : : :
:
)) (( )) : .(( )) :
)) .(( )) ((
.((
. Z yx w v u t s r q p [ : :
[390] ........ bn Uyeyn , Yunus v Saleh – onlar n ham Zuhrid n bu isnad-
la h min h disi r vay t etmi r. bn Uyeyn nin r vay tind : “adil bir imam v
dal tli bir hakim olaraq”– demi , Yunusun r vay tind is “ dal tli bir ha-
kim olaraq”– demi v “adil bir imam” sözünü zikr etm mi dir. Salehin h di-
sind is Leysin r vay tind ki kimi: “adil bir hakim olaraq”– demi dir. Sale-
hin h disind ziyad olaraq: “v h tta t k bir s cd , dünya v onun içind ki-
rd n daha xeyirli olacaq4”– demi dir.
Sonra bu Hureyr dedi: “ st yirsinizs , (bu ay ni) oxuyun: “Kitab h-
lind n el kims yoxdur ki, öz ölümünd n, yaxud san n ölümünd n vv l
ona iman g tirm sin. Qiyam t günü is sa onlar n leyhin ahid olacaq-
r” (“ n-Nisa” sur si, 159).5
can vergisi.
3 Burada “cizy ni aradan qald racaq” deyildikd cizy ni q bul etm yi q sd edilir. Y ni
kafirl slam dinini q bul etm k, ks halda is vuru maq t klif edil k.
4 nsanlar Qiyam tin yax nla bildiyind n v dünya mal na r t b sl diyind n
davaml ibad t ed kl r.
5 7342-ci h dis bax.
224
man kitab
: (...)- [ ]
! )) :
.((
: : : (...)- [ ]
)) : :
.((
: : (...)- [ ]
: :
.(( )) :
: : (...)- [ ]
)) :
)) : ((
: : ((
.
[394]-246-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“M ry m o lu ( sa) yan za en yi v siz sizd n imam t yin ed yi za-
man sizin hal z nec olacaq?!”
lid dedi: “M n bn bu Zib dedim: “ vzai biz Zuhrid n, o da Nafi-
n, o da bu Hureyr n: “ mam z özünüzd n olacaq”– dey r vay t et-
mi dir. bn bu Zib dedi: “Heç bilirs n: “Siz sizd n imam t yin ed k” n
dem kdir?” Dedim: “M x r vers n, (bil m)”. Dedi: “Siz Uca v Ulu
Allah n Kitab v Pey mb rinizin Sünn si il r hb rlik ed k”.
: ( )- [ ]
: :
: )) :
.(( : :
-( )
72-ci f sil. man n q bul edilm yi vaxt n b yan olunmas
: ( )- [ ]
)) :
:
1 Burada Fatim nin n slind n olacaq, Mehdi l bi il tan nm Muh mm d ibn Ab-
dullah n rd tutulur.
226
man kitab
.Z CB A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5 [
: : [ ]
: :
:
: : :
.
: : ( )- [ ]
: :
: :
))
.((
ya iman nda bir xeyir qazanmam kims iman g tirm si fayda verm -
kdir; (bu,) gün in m ribd n do mas , D ccal1 v yer heyvan r2”.
- ( )- [ ]
- - :- :
)) : . : (( )) :
:
:
)) : ((
.Z CB A @ ? > = < ; : 9 8 7 6 5[
: [ ]
(( )) :
.
: - - (...) [ ]
: :
)) : . : (( ! )) :
.(( :
. :
[401] (...) ........ bu Z rr bel r vay t etmi dir: “M n m scid daxil ol-
dum. Pey mb r d (bir t fd ) oturmu du. Gün batd qda o soru du:
“Ey bu Z rr! Bu gün in hara getdiyini bilirs nmi?” Dedim: “Allah v Onun
elçisi daha yax bilir!” Pey mb r buyurdu: “O, gedib s cd etm k üçün
izin ist yir v ona izin verilir. (Amma el bir zaman g k ki,) ona: “G ldi-
yin yerd n qay t!” deyil k v o, (gedib) m ribd n do acaq”.
Sonra o: “Abdullah (ibn M sudun) qira ti il : “Bu onun qald yerdir”
(“Ya sin” sur sinin 38-ci ay sini) oxudu.
: : (...)- [ ]
: :
.(( )) : Z ¸¶ µ ´ ³ [ :
-( )
73-cü f sil. Pey mb g n v hyin ba lan
: ( )- [ ]
: : :
:
- -
)) : (( )) : :
: : - - :
: : :
Z c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W VU T S R Q P O N M L K [
(( )) :
(( )) : (( ! )) :
! ! :
! : ! :
! :
: (( )) : !
.
[403]-252-(160) ........ Pey mb rin zövc si Ai demi dir: “Allah n
elçisin ilk v hyin g lm si do ru yuxu vasit sil ba lam r.1 Onun gördü-
yü el bir yuxu yox idi ki, sübh ça n ayd nl kimi gerç kl sin. Sonra
onun q lbin t nhal a ç kilm k meyli sal nd . Pey mb r
2 Hira da n-
dak 3 ma arada x lv ç kilib, ail sinin yan na qay danad k mü yy n gec -
ri orada ibad t ed rdi. (O özü il azuq götürüb x lv ç kil rdi). Sonra
dic nin yan na qay b yen bir o q r d (x lv td ) qalmaq üçün azuq
götür rdi. N hay t, Pey mb r Hira da ndak ma arada olark n q fild n
ona haqq nazil oldu.4 M k onun yan na g lib: “Oxu!”– dedi. O is : “M n oxu-
ma bacarm ram!”– dey cavab verdi.
: : : : (...)- [ ]
: :
. ! : : . ! :
: : (...)- [ ]
: : :
: .
! : :
. ! :
: : : ( )- [ ]
- :
)) :- - : -
233
: )) : ((
Z« ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ • ~ } |[ :
.
[406]-255-(161) ........ Pey mb rin s hab rind n olmu 1 Cabir ibn Ab-
dullah l- nsari öz r vay tind demi dir: “Pey mb r v hyin (müv q-
ti olaraq) k silm sind n dan ark n bunu söyl mi dir: “Bir d m n yol
ged rk n göyd n s s e itdim v ba yuxar qald rd m. Bir d gördüm ki,
Hira da nda yan ma g n m k göyl yer aras nda olan kürsünün üz rind
yl mi dir. M n ondan b rk qorxdum.2 (Ev ) qay b “Üstümü örtün, üstü-
mü örtün!”– dedim. Uca v Ulu Allah da: “Ey bas na bürünüb örtünmü
pey mb r! Qalx v insanlar x rdar et! T kc R bbini uca tut! Geyimini
miz saxla! Pis eyl ri t rk et!” – ay rini nazil etdi”.
3
1 Q rib dir ki, h disi Cabird n r vay t ed n bu S ibn Abdur-R hman, Cabirin
hur s hab rd n oldu una, h tta R sulullahdan n çox h dis r vay t ed n yeddi n rd n
biri hesab edildiyin r n bu r vay td : “Pey mb rin s hab rind n olmu Cabir ibn
Abdullah l- nsari... ” dey k onun s hab oldu unu xüsusil vur ulay r. Bu ona gör dir ki, o
dövrd b zi ravil r Cabirin s hab yox, tabiin oldu unu güman edirdil r. V el bu s bd n
bu S bu übh ni aradan qald rmaq v onun s hab oldu unu xat rlatmaq ist mi dir.
2 Bu, t bii qorxudur v bunu Allahdan ba qas ndan qorxmaq kimi yozmaq yanl r. Qu-
randa buna b nz r neç -neç ay r vard r. M n:
“Elçil rimiz brahim shaq n do ulaca bar müjd g tirdil r v : “Salam!”– dedil r. O
da: “Salam!”– dedi v d rhal gedib q zard lm bir buzov g tirdi. brahim m kl rin yem l
vurmad qlar gördükd , onlar onun xo una g lm di v onlar n yan nda can na qorxu dü dü.
Onlar dedil r: “Qorxma! H qiq n, biz Lut qövmün gönd rilmi ik”. (“Hud” sur si, 69-70).
Allah Musaya bel buyurur: “M n s ni Özüm pey mb r seçdim! n v qarda n möcü-
riml gedin v M ni zikr etm kd z iflik göst rm yin. Fironun yan na gedin. Çünki o,
ddini a r. Onunla yum aq dan n. B lk , öyüd-n sih t q bul etsin, yaxud qorx-
sun!” Onlar dedil r: “Ey R bbimiz! Biz, onun biz idd tli c za verm sind n v ya h ddini
mas ndan qorxuruq”. Allah buyurdu: “Qorxmay n, çünki M n sizinl m, e idir m v
görür m!” (“Ta ha” sur si, 41-46).
“Ey Musa! Qüdr tli, Müdrik Allah M m! san yer at!” Musa onun ilan kimi q vr l-
gördükd , dönüb qaçd v geriy d dönm di. Allah dedi: “Ey Musa! Qorxma! Elçil r
nim hüzurumda qorxmazlar” (“ n-N ml” sur si, 9-10).
“Davudun yan nda ç ki nl rin x ri s g lib çatd ? O zaman onlar divar a b
girdil r. Onlar Davudun yan na daxil olduqda, Davud onlardan qorxdu. Onlar de-
dil r: “Qorxma! Biz iki iddiaç q. Birimiz dig rinin haqq tapdalam r. Aram zda da-
tl hökm ver, haqs zl q etm v biz düz yolu göst r!” (“Sad” sur si, 21-22).
3 “ l-Mudd ssir” sur si, 1-5.
234
man kitab
: : (...)- [ ]
: :
(( )) :
: - : - (( )) :
. - -
: : [ ]
– Zª ©[ Z} |[ : :
. (( )) :
: : : (...)- [ ]
: Z [ : Z [ : : :
1 vv lki ay r.
235
: : Z [ : Z [ : :
)) : .
- -
: :
Z ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ • ~ } |[
1 bu S ibn Abdul- d Pey mb rin h m s hab si, h m bibisi Burra bint Ab-
dul-Mutt libin o lu, h m d süd qarda r. bu S slam ilk vv l q bul ed nl rd n, önc
istana, sonra da M din hicr t ed nl rd ndir. Hicr tin 3-cü ilind v fat etmi dir.
2 H rç nd bu h disd n “ l-Mudd ssir” sur sinin ilk be ay sinin daha vv l nazil oldu u
görünür, lakin h qiq t budur ki, ilk vv l nazil olmu ay r, “ l- q” sur sinin ilk be ay si-
dir. Bu fikir a dak r vay td öz ksini tapm r:
Cabir ibn Abdullah l- nsari v hyin (müv qq ti olaraq) k silm sind n dan ark n
vay tind bunu da söyl mi dir: “Pey mb r demi dir: “Bir d m n yol ged rk n göyd n
s e itdim v ba yuxar qald rd m. Bir d gördüm ki, Hira da nda yan ma g n m k
göyl yer aras nda olan kürsünün üz rind yl mi dir. M n ondan qorxdum. Ev qay b “Üs-
tümü örtün, üstümü örtün!”– dedim. Uca Allah da: “Ey bas na bürünüb örtünmü pey m-
r! Qalx v insanlar x rdar et! T kc R bbini uca tut! Geyimini t miz saxla! Pis eyl ri
rk et!”– ay rini nazil etdi. Sonra v hy çoxald v bir-birinin ard nca nazil olma a ba lad .
(“S hih l-Buxari”, 4) bu S nin: “Cabir ibn Abdullah l- nsari v hyin (müv qq ti ola-
raq) k silm sind n dan ark n...” sözü, habel Cabirin: “...Hira da nda yan ma g n m k...”
sözü d lildir ki, bu hadis n önc C brail art q Pey mb rin yan na g lmi v ona R bbi-
nin ay rini g tirmi di. mam Muslimin bu f slin vv lind varid etdiyi h dis buna d lildir.
236
man kitab
: : (...)- [ ]
.(( )) :
-( )
74-cü f sil. R sulullah n gec vaxt göyl yüks lm si
v namazlar n f rz buyurulmas
: : ( )- [ ]
- )) :
- - -: -
-
:
: : . : : . : :
.
: : . : : . : :
- - : .
: . : :
. : : . :
-
. : : . : : . : : -
ZT S R [ : .
: : . : :
. : : .
: . : : - - .
. : : . :
: . : : .
. : : [ ]
- -
: . : : - -
- -
: - :
- - :
! :
:
.(( : :
[411]-259-(162) ........ s ibn Malik r vay t edir ki, Pey mb r de-
mi dir: “M Buraq1 g tirdil r. (Bu, uzunqulaqdan hündür v qat rdan alçaq
olan a r ngli hündür bir heyvand r. O, add gözünün gördüyü son nöq-
qoyurdu. Pey mb r davam edib dedi:) “M n ona minib (getdim) v
hay t, Beytul-M qdis 2 yeti dim. (Orada) M n Buraq (m nd n vv lki)
veril n müq dd s ziyar tgahd r. Bu m scidd namaz q lark n qazan lan savab, M kk ki
müq dd s m scid v M din ki Muh mm d Pey mb rin m scidi istisna olmaqla, ba qa
scidl rd be yüz d namaz q lan n savab na b rab rdir. Bu müq dd s ziyar tgaha yli-
ya, Beytul-Müq dd s v M scidul- qsa da deyilir.
238
man kitab
pey mb rl rin ba lad bir halqaya1 ba lad m. Sonra m scid daxil oldum
orada iki rük t2 namaz q ld m. Sonra (bay ra) ç xd m. (Bu vaxt) C brail
bir qab rab, bir qab da süd g tirdi. M n südü seçdim. C brail dedi:
“S n fitr ti seçdin. Sonra o (heyvan) bizi göy qald rd . (N hay t, dünya s -
3
mas na g lib çatd qda) C brail qap n aç lmas xahi etdi. (Göz tçil r):
“Kimdir o?”– dey soru dular. O: “C braildir!”– dedi. Onlar: “Yan ndak kim-
dir?”– dey soru dular. O: “Muh mm ddir!”– dedi. Onlar soru dular: “Onu
ça blarm ?” C brail: “(B li,) ça blar”– dedi. (Bundan sonra) qap lar bizim
üzümüz aç ld . M n (iç ri daxil olduqda) Ad ml qar la m. O, m xo -
ldin el di v m nim üçün xeyir-dua dil di. Sonra (heyvan) bizi ikinci s ma-
ya qald rd . C brail qap n aç lmas xahi etdi. (Göz tçil r): “S n kim-
n?”– dey soru dular. O: “C braildir!”– dedi. Onlar: “Yan ndak kimdir?”–
dey soru dular. O: “Muh mm ddir!”– dedi. Onlar soru dular: “Onu ça b-
larm ?” C brail: “(B li,) ça blar”– dedi. (Bundan sonra) qap lar bizim üzü-
müz aç ld . M n (iç rid ) xalau aqlar – M ry m o lu san v Z riyya
lu Y hyan – (h r ikisin Allah n salavat olsun!) – gördüm. Onlar da m
xo ldin el dil r v m nim üçün xeyir-dua dil dil r. Sonra (heyvan) m ni
üçüncü s maya qald rd . C brail qap n aç lmas xahi etdi. (Göz tçil r):
“S n kims n?”– dey soru dular. O: “C braildir!”– dedi. Onlar: “Yan ndak
kimdir?”– dey soru dular. O: “Muh mm ddir!”– dedi. Onlar soru dular:
“Onu ça blarm ?” C brail: “(B li,) ça blar”– dedi. (Bundan sonra) qap lar
bizim üzümüz aç ld . M n (iç ri keçdikd ) Yusufu gördüm. Ona göz lliyin
yar verilmi di. O, m xo ldin el di v m nim üçün xeyir-dua dil di.
Sonra (heyvan) bizi dördüncü s maya qald rd . C brail qap n aç lmas
xahi etdi. (Göz tçil r): “Kimdir o?”– dey soru dular. O: “C braildir!”– dedi.
Onlar: “Yan ndak kimdir?”– dey soru dular. O: “Muh mm ddir!”– dedi. Onlar
soru dular: “Onu ça blarm ?” C brail: “(B li,) ça blar”– dedi. (Bundan son-
ra) qap lar bizim üzümüz aç ld . M n (iç ri keçdikd ) drisi gördüm. O, m
xo ldin el di v m nim üçün xeyir-dua dil di. zz tli v Qüdr tli Allah (onun
haqq nda) bel buyurur: “Biz onu yüks k bir m qama qald rd q”.4
Sonra (heyvan) bizi be inci s maya qald rd . C brail qap n aç lmas xa-
hi etdi. (Göz tçil r): “Kimdir o?”– dey soru dular. O: “C braildir!”– dedi.
Onlar: “Yan ndak kimdir?”– dey soru dular. O: “Muh mm ddir!”– dedi.
Onlar soru dular: “Onu ça blarm ?” C brail: “(B li,) ça blar”– dedi. (Bun-
dan sonra) qap lar bizim üzümüz aç ld . M n (iç ri daxil olduqda) Harunu
gördüm. O, m xo ldin el di v m nim üçün xeyir-dua dil di. Sonra (hey-
van) bizi alt nc s maya qald rd . C brail qap n aç lmas xahi etdi.
(Göz tçil r): “Kimdir o?”– dey soru dular. O: “C braildir!”– dedi. Onlar:
“Yan ndak kimdir?”– dey soru dular. O: “Muh mm ddir!”– dedi. Onlar
soru dular: “Onu ça blarm ?” C brail: “(B li,) ça blar”– dedi. (Bundan
sonra) qap lar bizim üzümüz aç ld . M n (iç ri girdikd ) Musan gör-
düm. O, m xo ldin el di v m nim üçün xeyir-dua dil di. Sonra (hey-
van) bizi yeddinci s maya qald rd . C brail qap n aç lmas xahi etdi.
(Göz tçil r): “Kimdir o?”– dey soru dular. O: “C braildir!”– dedi. Onlar:
“Yan ndak kimdir?”– dey soru dular. O: “Muh mm ddir!”– dedi. Onlar
soru dular: “Onu ça blarm ?” C brail: “(B li,) ça blar”– dedi. (Bundan
sonra) qap lar bizim üzümüz aç ld . M n (iç ri keçdikd ) brahimi gör-
düm. O, arxas Beytul-M mura1 söyk mi di. H r gün bu ev yetmi min
k girir v bir daha ora qay tm rlar.2
Sonra (C brail) m ni son h dd ki Sidr a ac n3 yan na apard . Onun yar-
paqlar fil qulaqlar boyda idi, meyv ri d (H r m ml tind düz ldil n)
saxs s ngl b nz yirdi. Allah n mri Sidr a ac bürüdükd , o, bamba -
qa görk m ald . Bel ki, Allah n yaratd qlar ndan heç k s onun göz lliyini
sf ed bilm z.
Sonra Allah m v hy ed yini v hy etdi. V m gec v gündüz lli
(vaxt) namaz q lma vacib buyurdu. (Bundan sonra) m n Musan n yan -
na endim. Musa m nd n soru du: “R bbin s nin ümm tin n yi vacib buyur-
du?” Dedim: “ lli (vaxt) namaz q lma vacib buyurdu”. Dedi: “R bbinin
yan na qay t v Ondan ümm tin üçün (bu hökmü) yüngüll dirm yi xahi et.
Çünki ümm tin buna tab g tir bilm k. M n srail o ullar s nad m, (bu
xüsusda) onlar yoxlad m, (lakin heç n al nmad )”.
n R bbimin yan na qay b: “Ey R bbim! Ümm tim üçün (bu hökmü)
yüngüll dir”– dedim, O da m (bundan) be ini keçdi. Sonra m n Musan n
yan na qay b: “(R bbim) m be ini keçdi”– dedim. Musa buyurdu: “S nin
ümm tin buna tab g tir bilm k. R bbinin yan na qay t v Ondan (bu hök-
mü) yüngüll dirm yi xahi et”. Bel R bbim T bar v T al il Musa
aleyhiss lam aras nda gedib-g lm davam etdim. Ax rda (R bbim) buyur-
du: “Ey Muh mm d! Bunlar h r gec v gündüz (q nan) be namazd r. H r
bir namaz üçün on (savab) vard r. Bunlar da (savab bax ndan) lli namaza
rab rdir. Kim bir yax i görm niyy t ets , sonra buna l etm zs ,
ona bir savab yaz lar. V r yax i görm niyy t ed r v bunu yerin
yetir rs , ona on savab yaz lar. Kim d bir günah i görm niyy t ets ,
sonra onu etm zs , ona heç n yaz lmaz, (yox) r bunu ed rs , ona (c mi)
bir günah yaz lar”.
Sonra m n a endim v Musan n yan na g lib bunu ona x r ver-
dim. Musa dedi: “R bbinin yan na qay t v Ondan (bu hökmü) yüngüll -
dirm yi xahi et”.
sulullah buyurdu: “M n dedim: “R bbimin yan na (çox) qay td m.
Bel ki, art q Ondan utan ram”.
:[ ] : (...)- [ ]
)) : : :
.((
: : (...)- [ ]
:
241
: - -
. :
: : (...)- [ ]
: :
.
.
Ravi bu h disi Sabit l-Bunaninin h disi kimi r vay t etmi , lakin (h disd )
ön keçirdiyi v arxaya buraxd , lav etdiyi v skiltdiyi b zi eyl r vard r.
: : ( )- [ ]
)) : :
- -
: . : : . [ ]
: : : . :
: - -
: ! : .
.
. : - -
. :
- :
- - -
: :
: - - : . : : .
: : . : : .
- - : .
.(( : : - - : -
: : [ ] :
.(( ))
: . )) : :
: :
[ ] : : .
: : :
: : . :
243
: : .
.(( :
brail ( yan ma) endi. O, köksümü yard , sonra onun içini Z m-z m suyu
il yudu. Sonra da içi hikm t v imanla dolu olan q l l n g tirib içind -
kil ri köksüm bo altd v köksümü ba lad . Sonra limd n tutub m ni göy
qald rd . M n yer n yax n olan s maya g lib çatd qda C brail (aleyhiss lam)
dünya s mas n göz tçisin : “Aç”– dedi. (Göz tçi): “Kimdir o?”– dey so-
ru du. O: “C braildir!”– dedi. (Göz tçi): “Yan nda kims varm ?”– dey so-
ru du. C brail: “B li, Muh mm d yan mdad r!”– dedi. (Göz tçi) soru du:
“Ona (g lsin dey ) x r gönd rildimi?” C brail: “B li!”– dedi. Göz tçi (qap -
lar ) açd . Biz yax n göyün üstün qalxd q v orada (oturmu ) bir adam gör-
dük ki, onun sa v sol t find qaralt lar var idi. Bu adam sa a baxanda
gülür, sola baxanda is a lay rd . O, (m ni görüb) dedi: “ lisaleh pey-
mb r v lisaleh o ul xo g libdir!” M n: “Ey C brail! Bu kimdir?”–
dey soru dum. Dedi: “Bu Ad mdir, sa nda v solunda olan qaralt lar is
zürriyy tinin ruhlar r. Sa nda olanlar C nn t hli, solundak qaralt lar is
nn m hlidir. (Buna gör d ) o, sa na baxanda gülür, soluna baxanda
lay r”. Sonra C brail m ni (göy ) qald rd . N hay t, ikinci göy g lib çat-
qda onun göz tçisin : “Aç”– dedi. Bu göz tçi d ona dünya s mas n göz t-
çisinin dediyini dey nd n sonra (qap ) açd .
s ibn Malik demi dir: “ bu Z rr Pey mb rin s malarda Ad mi,
drisi, san , Musan v brahimi – onlar n ham na Allah n salavat olsun! –
gördüyünü söyl d , onlar n m qamlar bar d qiq bir söz dem di. Yaln z
Ad mi dünya s mas nda, brahimi d alt nc s mada gördüyünü söyl di.
s demi dir: “C brail Pey mb rl birlikd drisin yan ndan keçdik-
( dris): “ lisaleh pey mb r v lisaleh qarda xo g libdir!”– dedi”.
(Sonra Pey mb r dedi:) “M n: “Bu kimdir?”– dey soru dum. C brail:
“Bu, drisdir”– dedi. Sonra m n Musan n yan ndan keçdim. O da: “ li-
1 S udiyy bistan nda rdir. Müs lmanlar n n mühüm müq dd s yeri olan K
bu rd yerl ir. Onun sas smail pey mb rin dövründ qoyulmu dur. Muh mm d
Pey mb r d orada anadan olmu v slam yayma a ba lam r.
244
man kitab
: ( )- [ ]
)) : : - - - -
1 bu H bb l- nsari Pey mb rin s hab sidir. Ad : Sabit ibn Nom ndir. O, Uhud
döyü ünd hid olmu dur.
2 Burada x lt deyildikd Allah n buyuruqlar yazan m kl rin q ml rinin x lt
rd tutulur.
3 411-ci h disin qeydl rin bax.
245
:
: : : -
-
- -
: . : : - –
: . [ ] : . . : : . :
- - -
: - - . -
:
:
:
: .((
: ! : ))
! : .
: .
. .((
[416]-264-(164) ........ Malik ibn S 's a r vay t edir ki, Pey mb r de-
mi dir: “Bir d m nK nin yan nda (H timd 1) yar oyaq-yar yuxulu ik n
bir n rin: “Üç ki id n biri, iki ki inin aras nda (olan götürün)”2– dediyini
1 Bu, K biti ik yar mdair klind hörülmü , hündür olmayan divarla K nin ara-
ndak yerdir. Bu yer Hicr v ya H tim adlan r.
Diqq t edin! mam Buxari “S hih” rind “Yarad n ba lan kitab nda” n ql etdiyi
disd : “M n K nin yan nda ik n...”, Zuhrinin sd n, onun da bu Z rd n r vay t et-
diyi h disd : “M n M kk ik n evimin tavan aç ld ...” deyilir, habel Vaqidinin g tirdiyi
vay tl rd Pey mb rin bu Talibin evind n, T raninin r vay tind is onun Ummu
Haninin evind n meraca getdiyi x r verilir. Bu r vay tl ri c m edib dem k olar ki: “H min
vaxt Pey mb r Ummu Haninin evind imi . Ummu Haninin evi is bu Talibin h tind
yerl irmi . Sonra evin tavan aç lm v C brail g lib Pey mb ri K nin yan na apar-
r. O, K nin yan nda uzan b yar oyaq-yar yuxulu ik n m k onu m scidin qap n
yan na g tirmi v Buraqa mindirmi dir. ” (“F th l-Bari”, 11/216).
2 Burada “Üç ki i” deyildikd Pey mb r , H mz v C r n rd tutulur. H -
min vaxt Pey mb r onlar n aras nda uzanm .
246
man kitab
girir. Oradan ç xd qdan sonra bir daha ora qay tm rlar. Sonra m iki qab
tirdil r, birind rab, dig rind is süd var idi. Onlar m uzatd lar v
n südü seçdim. Onda m : “S n (fitr tin ) uy un seçim etdin. Allah s
(xeyir) n sib etdi. Ümm tin d fitr t üz rind olacaq”– deyildi. Bundan sonra
günd lik olaraq lli (vaxt) namaz q lmaq vacib buyuruldu”.
Sonra ravi h disi ax ra kimi r vay t etdi.
: : : (...)- [ ]
)) : :
.((
[417]-265-(...) ........ s ibn Malik r vay t etmi dir ki, Malik ibn S 's a:
“Pey mb r buyurmu dur:...” dey k h disi eyni il r vay t etmi dir. (H -
disd ) bunu da lav etmi dir: “M içi hikm t v imanla dolu olan q l l -
n g tirdil r. Sonra m nim (b nimi) bo az mdan qarn n alt nahiy sin
r yard lar. Sonra onu Z mz m suyu il yudular. Sonra da q lbim hikm t
imanla dolduruldu”.
- : - ( )- [ ]
: : : :
)) : (( )) :
. ((
[418]-266-(165) ........ Q tad demi dir: “M n bul-Aliy nin bel dediyini
itdim: “Pey mb rinizin misi o lu (y ni ibn Abbas) demi dir: “Pey m-
r sra gec si bar sind dan ark n demi dir: “Musa qarabu day , hün-
1
dürboylu bir adam idi, lap nu q bil sinin ki il ri kimi”. H mçinin demi -
dir: “ sa dolub nli, ortaboylu bir adam idi”. Pey mb r C nn min gö-
tçisi Maliki, h mçinin D ccal da zikr etdi.
: : (...)- [ ]
)) : : - - :
1 sra gec si – gec s ri dem kdir. Burada gec s ri deyildikd Pey mb rin M kk -
n Qüds getm si, sonra oradan Allah n hüzuruna qalxmas n rd tutulur. Bu hadis “ l- sra”
sur sinin 1-ci ay sind v “ n-N cm” sur sinin 12-17-ci ay rind öz ksini tapm r.
248
man kitab
.((
Z DC B A @ ? >[ :
. :
[419]-267-(...) ........ bul-Aliy demi dir: “Pey mb rinizin misi o lu –
bn Abbas – r vay t etmi dir ki, Pey mb r bel buyurmu dur: “M n göy-
qalxd m gec mran o lu Musan n yan na g ldim. Qarabu day ,
hündürboylu v dolub nli bir adam idi, lap nu q bil sinin ki il ri
kimi. M ry m o lu san da gördüm. Ortaboylu, alyanaq, a niz v nazik
saçl bir adam idi”.
sulullaha C nn min göz tçisi Malik, bir d D ccal göst rildi. Bir
çox lam tl r içind Allah bunlar da ona göst rmi dir”.
“El is n onunla görü yin übh etm ”.1
tad bu ay ni t fsir edib demi dir: “Pey mb r , h qiq n d , Musa
aleyhiss lamla görü mü dür”.
: : ( )- [ ]
: (( )) :
)) :- -
)) : . : (( )) : ((
.((
. :
[420]-268-(166) ........ bn Abbas demi dir: “(Bir d ) Pey mb r z-
q vadisin g ldi v : “Bu, hans vadidir?”– dey soru du. (Ona): “Bu, zr q
2
a1 keçidin g ldi v : “Bu, hans keçiddir?”– dey soru du. (Ona): “Bu,
a keçididir”– dedil r. Pey mb r buyurdu: “M n sanki Yunus ibn M t-
tan , tli-canl , q rm bir di i d nin üstünd , ynind yundan bir cübb
oldu u halda görür m. D sinin ovsar xulb ndir. Özü d t lbiy deyir”.
bn H nb l öz r vay tind demi dir: “Hu eym demi dir: “Pey mb r
xulb dedikd lifi2 n rd tutmu dur”.
: (...)- [ ]
: (( )) : :
- - )) :
)) : : ((
)) : . : ((
.((
: : (...)- [ ]
: :
1 Bu, ama v M din ged n yolun üstünd , Cöhf nin yax nl nda yerl n bir da r.
2 Xurma a ac n, pamb n, baraman n v s. inc saçaqlar , ipliyi.
250
man kitab
)) :
.((
day , dolub nli bir adam idi, xurma lifind n hörülmü ipl ovsarlanm q r-
d nin üstünd oturmu du v m n sanki onun t lbiy dey k vadiy
endiyini görür m”.
: : : ( )- [ ]
)) :
[ ]
- - - [ ]
.(( -
.(( )) :
[423]-271-(167) ........ Cabir r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “Pey-
mb rl r m göst rildi. Baxd m ki, Musa nu q bil sinin ki il ri kimi
dolub nlidir. M ry m o lu san da gördüm. Baxd m ki, o, ham dan çox
Urva ibn M suda ox ay r. brahimi d gördüm. Ona n çox ox ayan is
dostunuzdur. (Burada Pey mb r özünü n rd tuturdu.) C braili d
gördüm. Ona n çox ox ayan is Dihy dir ”.
2
: - ( )- [ ]
: : : :
- - - )) : :
- - -
)) : - - ((
: :- -
.(( - - :
-( )
75-ci f sil. M ry m o lu M sihin2 v
yalanç M sihin3 zikr olunmas
: ( )- [ ]
)) :
- -
:
.(( :
[425]-273-(169) ........ Abdullah ibn Öm r r vay t edir ki, Pey mb r
demi dir: “M n keç n gec K nin yan nda qarayan z bir adam gördüm. (Bu
adam) qarayan z adamlar n n göz li idi. Onun uzun saçlar var idi. (Bu,)
gördüyüm saçlar n n göz li idi. O, saçlar daram . Onun saçlar ndan su
dam rd . O, ll rini iki n rin üstün , (yaxud iki ki inin çiynin ) qoymu hal-
da K ni t vaf1 edirdi. M n soru dum: “Bu kimdir?” Dedil r: “Bu, M ry m
lu M sihdir!” Sonra q fild n buruqsaç v sa gözü kor – sanki domba üzüm
si kimi olan birisin rast g ldim. (Oradak lardan): “Bu kimdir?”– dey
soru dum. Dedil r: “Bu, M sih D ccald r!”2
: (...)- [ ]
: :
.(( )) :
)) : :
: :
:
.(( :
1 K
nin traf na dolanmaq. Bu ayin Qara da dan ba lan r v orada da qurtar r, yeddi
dair n ibar t olur.
2 Qaz yad demi dir: “Pey mb r D ccal n K nin traf nda t vaf etdiyini yuxuda
görmü dür. Bu, sonrak h disl rd Pey mb rin : “M n yuxuda ik n K ni t vaf etdiyimi
gördüm” sözünd öz t sdiqini tapm r. H qiq td is M sih D ccal M kk v M din
daxil ola bilm k” (7356-c v 7361-ci h disl bax.)
253
: : (...)- [ ]
- - )) :
: - - : :
: :
.((
: ( )- [ ]
)) :
.((
(gedib) Hicrd 1 durdum. (Bu vaxt) Allah Beytul-M qdisi m göst rdi. M n
Beytul-M qdis baxaraq onun lam tl rini qurey lil bildirdim”.
: : ( )- [ ]
)) : :
-
: : -
.(( : :
[429]-277-(171) ........ bn Öm r demi dir: “M n Pey mb rin bel
dediyini e itmi m: “M n yuxuda ik n K ni t vaf etdiyimi gördüm. Bird n
qarayan z, saçlar düz olan bir adama rast g ldim. (Bu adam) iki ki inin ara-
nda gedirdi, ba ndan da su dam rd , (yaxud ba ndan su ax rd ). Soru dum:
“Bu kimdir?” Dedil r: “Bu, M ry min o ludur!” Sonra dönüb qar mda q r-
rili, cüss li, buruqsaç, sa gözü kor – sanki salx ndan k nara ç xm iri
üzüm d si kimi (dombagöz) birisini gördüm. Soru dum: “Bu kimdir?” Dedi-
r: “D ccald r!” nsanlar aras nda ona n çox b nz ni is ibn Q ndir”.
: : ( )- [ ]
: :
))
:- -
- -
- –
- -
.(( ! :
[430]-278-(172) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “M n Hicrd ik n qurey lil r m nd n gec s yah tim bar sind soru -
dular. Onlar m nd n Beytul-M qdis dair el eyl r soru dular ki, m n bun-
lar yad mda saxlamam m. V o q r s ld m ki, heç vaxt bu q r s l-
mam m. El bu vaxt Allah Beytul-M qdisi m göst rdi v m n ona bax b
qurey lil rin verdiyi h r bir sual cavabland rd m. M n orada özümü pey-
-( )
76-c f sil. Sidr tul-Munt han n2 zikr olunmas
: : : ( )- [ ]
: - -
: :
Zn m l k j[ : -
: : . :
. - -
[431]-279-(173) ........ Abdullah (ibn M sud) demi dir: “Pey mb r sra
gec sind (göy ) qald ld zaman son h dd ki Sidr a ac n yan na q r
apar ld . Bu (a ac) alt nc s madad r. Yerd n yüks ldil n h r n varsa, ancaq
oraya q r gedib çata bilir v (h r ey) oradan götürülür. Üst t find n en-
diril n h r n varsa, orada dayan r v oradan götürülür”.
(Allah) buyurur: “O zaman Sidr a ac bürüy n bürümü dü”.3 (Y ni)
ldan p rvan r (v ba qa bu kimi göz ox ayan eyl r).
1 Burada "sahibi" deyildikd göz tçisi q sd edilir. Uca Allah buyurur: “Günahkarlar n-
m göz tçisini ça b dey kl r: “Ey Malik! Qoy R bbin can al b qurtars n!” O is
cavab nda bel dey k: “Siz burada di qalacaqs z!” (“ z-Zuxruf” sur si, 77).
2 411-ci h disin qeydl rin bax.
Z ` _ ^ ][ : -( )
77-ci f sil. zz tli v Qüdr tli Allah n: “Onu bir daha öz sur tind
en rk n gördü”4 sözünün m nas v bir d :“Pey mb r sra
gec sind R bbini görübmü?” (sual n cavab )
: : ( )- [ ]
ZJ I H G F[ : :
. : :
[432]-280-(174) ........ eybani demi dir: “M n Zir ibn Hubey n, zz tli
Qüdr tli Allah n: “O, iki yay uzunlu unda, h tta ondan da yax n m sa-
idi”1 sözünün (t fsirini) soru dum. Dedi: “Abdullah ibn M sud m
Pey mb rin C braili (öz sur tind ) gördüyünü, onun alt yüz qanad 2 ol-
du unu x r vermi dir”.
: (...)- [ ]
. : ZV U T S R[ :
[433]-281-(...) ........ Abdullah (ibn M sud Allah n): “Pey mb rin q lbi,
gördüyünü yalan saymad ”3 (ay sinin izah nda) demi dir: “Pey mb r C b-
raili gördü, onun alt yüz qanad var idi”.
: : (...)- [ ]
Z{ z y x w v [ :
mb r C braili öz sur tind gördü, onun alt yüz qanad var idi”.
: ( )- [ ]
. Z` _ ^ ][ :
: ( )- [ ]
. :
[436]-284-(176) ........ bn Abbas demi dir: “Pey mb r Onu q lbi il
görmü dür”.
: - (...)- [ ]
: :-
. Z` _ ^ ] [ ZV U T S R [
: : (...)- [ ]
.
[438]-286-(...) ........ (Bu h disi) biz bu B kr ibn bu eyb H fs ibn i-
yasdan, o da Am n, o da bu C hm n bu isnadla r vay t etmi dir.
: ( )- [ ]
! : :
: : :
[ : ! :
)) : : Z [Z
[ : : ((
[ : Z
: Z
[ :
[ : : Z
.Z
[439]-287-(177) ........ M sruq bel r vay t etmi dir: “M n Ai nin yan nda
söyk nmi v ziyy td ik n o (m ): “Ey bu Ai ! Üç ey vard r ki, h r kim
bunlardan birini dilin g tirs , Allaha böyük iftira yaxm olar”– dedi. M n:
“N dir onlar?”– dey soru dum. Dedi: “H r kim Muh mm din öz R bbini
gördüyünü iddia ets , Allaha böyük iftira yaxm olar”. M n söyk ndiyim yer-
n qalx b oturdum v dedim: “Ey möminl rin anas !1 Birhovur dayan, t s-
! M r zz tli v Qüdr tli Allah: “O, onu ayd n üfüqd görmü dür”2 “O,
onu bir daha en rk n gördü”3– dey buyurmay bm ?” Ai dedi: “M n bu üm-
tin Pey mb rd n bu haqda soru an kims rin birincisiy m. O (m nim
sual ma) bel cavab vermi dir: “O, C braildir. M n bu iki k n ba qa heç
vaxt onu x lq edildiyi sur tind görm mi m. Onu s madan en rk n gördüm.
Xilq tinin böyüklüyü göyl yerin aras tutmu du”.
Ai dedi: “M r s n Allah n: “Gözl r Onu d rk etmir. O is gözl ri
rk edir. O, L tifdir, r eyd n X rdard r”,4– dey buyurdu unu, habel
Onun: “Allah insanla ancaq v hyl v ya p rd arxas ndan dan r, yaxud
bir elçi gönd rir v o da Allah n izini il Onun ist diyini v hy edir. H qiq -
n, O, Ucad r, Müdrikdir”5– dey buyurdu unu e itm mis n?”
Ai dedi: “H r kim R sulullah n Allah n Kitab ndan bir ey gizl tdiyini
iddia ets , Allaha böyük iftira yaxm olar. Allah buyurur: “Ey r sul! R bbin-
ns nazil edil ni t bli et! Bel etm n, Onun risal tini (s tap rd
elçilik v zif sini) yerin yetirmi olmazsan...”6.
Ai dedi: “H r kim sabah n ba ver yini x r verm qadir oldu unu
iddia ets , Allaha böyük iftira yaxm olar. Allah buyurur: “De: “Allahdan ba qa
göyl rd v yerd olanlar n heç biri qeybi bilm z...”7
: : (...)- [ ]
: :
1 Uca Allah buyurur: “Pey mb r möminl onlar n özl rind n daha yax nd r. Zövc -
ri is möminl rin analar r...” (“ l- hzab” sur si, 6).
2 “ t-T kvir” sur si, 23.
M L K J I H G F E D C B A @ ? > = < ;[
Z TS R Q P O N
: : : (...)- [ ]
! : :
.
: : (...)- [ ]
Z P O N M L J I H G F D C B[ : : :
:
.
(( )) : (( )) : -( )
78-ci f sil. Pey mb rin : “O, bir nurdur, onu nec gör
bil m?!” v “bir nur gördüm” sözl ri haqq nda
: ( )- [ ]
.(( )) : : :
[443]-291-(178) ........ bu Z rr demi dir: “M n Pey mb rd n soru -
dum: “R bbini görmüs nmi?” Dedi: “O, bir nurdur, onu nec gör bil m?!”
: : : (...)- [ ]
: : : :
: : :
.(( )) :
)) : (( )) : -( )
((
79-cu f sil. Pey mb rin : “Allah yatm r” v “Onun hicab
nurdur. r onu açsayd , Üzünün subuhat 1 Gözünün hat etdiyi
bütün m xluqat yand b-yaxard ” sözl ri haqq nda
: : ( )- [ ]
:
1 Lü ti m nada subuhat – nur, t, göz llik v gülcamal m nalar ifad edir. (“Lisan
l-Arab”, 2/470; “ n-Nihay ”, 2/833; “ s-Sihah”, 2/395). Subuhat sözünün m nas b lli olsa da,
Allah n Üzünün subuhat n nec liyi Onun Özünd n ba qa, heç k m lum deyildir. Uca
Allah buyurur: “Onun heç bir b nz ri yoxdur. O, E id ndir, Gör ndir” (“ ura” sur si, 11).
262
man kitab
)) :
- -
.((
. :
[445]-293-(179) ........ bu Musa demi dir: “(Bir d ) Pey mb r bi-
zim aram zda aya a qalxd v bu be k lm ni söyl di: “Allah yatm r, yat-
maq Ona yara maz.1 O, dal t (t zisini) alçald r v yüks ldir. 2 Gündüzün
lind n önc gec nin li, gec nin lind n önc gündüzün li Onun
yan na yüks lir.3 Onun hicab nurdur. ( bu B krin r vay tind : “oddur” de-
yilir). r onu açsayd , Üzünün subuhat Gözünün hat etdiyi bütün m x-
luqat yand b-yaxard ”.
bu B kr, Am n n ql etdiyi h disind : “biz r vay t etmi dir”– dem -
mi dir.
: : (...)- [ ]
. (( ))
: : (...)- [ ]
)) : :
.((
1 “Allah, Ondan ba qa ibad layiq olan m bud yoxdur, di Ya ayand r, bütün ya-
ratd qlar n Q yyumudur. Onu n mürgü, n d yuxu tutar...” (“ l-B ” sur si, 255).
2 “Biz Qiyam t günü dal t t zil ri il haqq-hesab ç yik. Heç kim h r hans bir
eyd dal tsizlik edilm kdir. Görülmü i bir xardal d si mislind olsa bel , onu g -
tirib ziy qoyaca q. Biz haqq ara rma a b s ed rik” (“ l- nbiya” sur si, 47).
3 “Göz l söz Ona t f yüks lir v onu ucaldan yax ldir” (“Fatir” sur si, 10); “M -
kl r v Ruh brail Ona do ru, say lli min il b rab r bir gün rzind qalx rlar” (“ l-
aric” sur si, 4).
263
-( )
80-ci f sil. Möminl rin axir td özl rinin R bbi
subhan hu v t al ni görm rinin isbat
( )- [ ]
: : - -
)) :
.((
[448]-296-(180) ........ Abdullah ibn Qeys r vay t edir ki, Pey mb r
demi dir: “ ki c nn t vard r ki, bunlar n qablar v içind ki yalar gümü -
ndir. (Ba qa) iki c nn t d vard r ki, bunlar n qablar v içind ki yalar
ldand r. dn c nn tinin sakinl ri il onlar n R bbi aras nda Onun Üzün-
ki Kibriya örtüyünd n1 ba qa bir ey olmayacaqd r”.
: : ( )- [ ]
)) :
: :
.(([ ] :
1 Bundan sonrak h disd keç n “Bunun ard ndan Allah hicab qald racaq” sözü, habel
450, 451, 454 v 455 sayl h disl r bu h disi aç qlay r v möminl rin Qiyam t günü Allah gör -
kl rini sübuta yetirir.
264
man kitab
nun ard ndan Allah hicab qald racaq.1 Art q onlara özl rinin zz tli v Qüd-
tli R bbin baxmaqdan daha ziz bir ey verilm mi dir”.
: (...)- [ ]
.Z&% $ # "[ : :
[450]-298-(...) ........ Biz bu B kr ibn bu eyb bel r vay t etmi dir. (Bu
disi) Yezid ibn Harun, H mmad ibn S n bu isnadla biz r vay t et-
mi v bunu lav etmi dir: “Sonra bu ay ni oxudu: “Yax i gör nl r üçün n
yax v bundan da üstünü vard r2”3
-( )
81-ci f sil. (Allah ) görm yin yolunu öyr nm k
: : ( )- [ ]
! : :
)) : ! : [ ] :
)) : [! ] : ((
:
: : [ ]
: [ ]
:
1 Bu, yaln z möminl m xsusdur. Kafirl r is Allah gör bilm kl r. Uca Allah bu
xüsusda buyurur: “Xeyr, h min gün onlarla R bbi aras na p rd ç kil k! Sonra onlar
nn gir kl r v onlara deyil k: “Budur sizin yalan hesab etdiyiniz nn m!”
(“ l-Mutaffifin” sur si, 15);
2 Ay ki “ n yax ” sözü – C nn t, “ bundan da üstünü vard r” sözü – Allah n Üzü-
baxmaq kimi t fsir edilmi dir. Y ni lisaleh möminl C nn t v bundan lav Allah
görm k n sib olacaq. (“T fsir t-T ri”, 15/62; “T fsir l-Qurtubi”, 8/330; “T fsir bn K sir”,
2/504-505; “T fsir l-B vi”, 4/130; “ d-Dur l-M nsur”, 4/356; “F th l-Q dir”, 2/636; “T fsir
s-S di”, 1/362; “ dva l-B yan”, 1/489; “ ys r t-T fasir”, 2/466).
3 “Yunus” sur si, 26.
265
! :
)) : ! : ((
- -
: - -
- -
! :
: ! :
: . ! :
-! : !
: ! : -
! :
! :
! :
: :
.(( :
. :
! : (( )) : :
: .(( )) : :
.(( )) :
. :
[451]-299-(182) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, (bir d ) camaat Pey-
mb rd n soru du: “Ya R sulullah! Biz Qiyam t günü R bbimizi gör -
266
man kitab
vv lki pey mb rl rin ümm tl rind n t kAllahl q bul etmi tövhid- hli n rd tutulur.
5 T rcüm buna Sirat, q l körpüsü deyilir.
6 Uca Allah buyurur: “Ruh brailin v m kl rin s f-s f duraca gün, M rh tli
Allah n izin verdiyi kims rd n v do ru söz dey nl rd n ba qa, heç k s dan maya-
caq” (“ n-N ” sur si, 38).
7 Dad irin tikanl bitki.
267
: : (...)- [ ]
:
. ! :
: : (...)- [ ]
)) : : :
269
: : : :
.((
[453]-301-(...) ........ H mmam ibn Mun bbih: “Bu, bu Hureyr nin Pey-
mb rd n biz r vay t etdikl ridir”– demi v bir çox h disl r zikr etmi -
dir. Onlardan biri budur: “Pey mb r demi dir: “H r hans birinizin C n-
td ki n a m qam ona: “(N dil yirs n,) dil !”– deyilm sidir. O da (is-
diyini) dil k. Sonra ona: “Dil dinmi?”– deyil k. O: “B li!”– dey ca-
vab verdikd ona: “ st dikl rin v bir o q ri d s nindir”– deyil k.
: ( )- [ ]
! : :
)) : .(( )) :
! : ((
)) :
: :
: : :
: :
:
: : :
: : :
:
: : ! :
: - -
:
: : .
270
man kitab
! : ! :
)) :
- : :
! : . -
: .
: . ! :
! :
: :
.((
[ : :
.Z
:
: (( :
)) : !
:
: : :
.(( : !
1 Uca Allah buyurur: “Y hudil r: “Üzeyr Allah n o ludur”– dedil r. Xaçp stl r d :
“M sih Allah n o ludur”– dedil r. Bu onlar n a zlar ndan ç xan sözl rdir. Bu, daha vv l-
ki kafirl rin sözl rin ox ay r. Allah onlar m hv etsin! Gör nec d haqdan dönd rilirl r!”
(“ t-Tovb ” sur si, 30).
2 Burada M ry m o lu sa n rd tutulur.
3 Y ni Allah n isim v sif tl rin dair Quran v Sünn varid olan d lill rd n bildikl ri
sfl uy un sur td g k.
272
man kitab
lara ehtiyac z ola-ola onlardan ayr ld q, sla onlarla birlikd olmad q”.1 On-
da Allah buyuracaq: “M n sizin R bbiniz m!” Onlar: “S nd n Allaha s -
q!” (v iki, yaxud üç d ): “Biz heç n yi Allaha rik qo muruq!”– dey k-
r. H tta b zil ri (imtahan n ç tinliyi üzünd n h qiq td n) üz dönd rm k
ist k. O buyuracaq: “Sizinl Onun aras nda bir lam t varm ki, bunun
say sind Onu tan ya bil siniz?” Onlar: “B li!”– dey cavab ver kl r. Bu vaxt
Ayaq2 aç lacaq v s mimi q lbd n Allaha s cd etmi el bir k s qalmayacaq
1 O möminl r dünyada ik n Allaha ita t edir, onun buyuruqlar yerin yetirir v qada an
etdiyi eyl rd n ç kinirdil r, üst lik qohum- qr balar ndan, habel dig r yax n adamlar ndan
Allaha asi olan kims ri sevmirdil r, onlara ehtiyaclar olsa da bel , onlara yax nl q vermir-
dil r. Uca Allah Quranda onlar bel v sf edir: “Allaha v Axir t günün iman g tir n el bir
camaat tapa bilm zs n ki, onlar Allaha v Onun Elçisin dü n olanlarla – öz atalar ,
ullar , qarda lar , qohum- qr balar olsalar bel – dostluq etsinl r. Allah onlar n q lbin
iman salm v onlar Öz t find n bir ruhla d st kl mi dir. Allah onlar aclar alt ndan
çaylar axan C nn t ba lar na daxil ed kdir. Onlar orada di qalacaqlar. Allah onlardan
raz r, onlar da Allahdan raz rlar. Onlar Allah n firq sidir. H qiq n, m hz Allah n fir-
si nicat tapanlard r” (“ l-Mucadil ” sur si, 22).
2 “S hih l-Buxari” rind r vay t edilir ki, bu S id l-Xudri demi dir: “M n Pey mb -
rin bel dediyini e itmi m: “(Qiyam t günü) R bbimiz Aya açacaq, h r bir mömin ki i v
mömin qad n da Allaha s cd ed kdir. Qalanlar is dünyada ik n riyakarl qla, an- öhr t
üçün s cd ed n münafiql r olacaqd r. (H min gün münafiql rd n h r biri s cd ) etm k ist -
k, (lakin bacarmayacaqd r). Onlar n onur a sümüyü bir bütöv sümük olacaqd r” (4919).
hm d ibn H lim demi dir: “Allah n sif tl ri il ba Quranda keç n ay rin heç biri-
nin m nas na dair s hab r ixtilaf etm mi r. M n, s hab rd n n ql edilmi t fsirl v on-
lar n bu xüsusda r vay t etdiyi h disl n r sald m, Uca Allah n ist diyi q r, yüzd n çox
böyük v kiçik t fsir kitablar ara rd m, lakin bu gün k s hab rd n heç birinin Allah n
sif tl rin aid ay v h disl ri yanl m naya yozdu una rast g lm dim. ksin , onlar n ham -
n bu xüsusda yekdil fikird oldu unu v batil qid olan kims rin az n fikirl rini b yan
etdiyini gördüm. Yaln z bir ay n ba qa. H min ay Uca Allah buyurur: “Ayaq aç laca
gün...” (“ l-Q m” sur si, 42). bn Abbasdan v b zi t fsirçil rd n r vay t edilmi dir ki,
ay keç n “ayaq” k lm si idd t v ç tinlik dem kdir. Y ni Allah Subhan hu v T al Axi-
t günü idd t v ç tinliyi aradan qald racaq. bu S id l-Xudri v dig rl ri bunun h qiqi
nada Ayaq oldu unu demi r” (“M cmu F tav ”, 22/99-100).
Muh mm d ibn Saleh demi dir: “Aya n aç laca v onlar s cd ça lacaqlar ,
lakin buna qadir ola bilm kl ri gün...” ay sind ki ayaq k lm si izaf edilmi olmasa da,
bu k lm Allaha aid edil bil r. S hab rin v onlardan sonra g nl rin t fsirl rin sas n, bu-
rada h r iki m na (y ni h m h qiqi Ayaq, h m d idd t) q sd edil bil r. Lakin birinci m na
bu S idin r vay tind öz ksini tapm r. V m lumdur ki, h dis ay ni t fsir edir. (“ rh
l- qid s-S ffariniyy ”, 1/197).
Muh mm d Nasir ddin l-Albani demi dir: “ bu S id l-Xudrinin r vay tind n
aç q-ayd n görünür ki, burada “ayaq” deyildikd Allah T bar v T al nin Aya n rd
tutulur. Üst lik Hakimin bu S idd n r vay t etdiyi h disd deyilir: “Allah buyuracaq: “M n
sizin R bbiniz m!” Onlar: “S nd n Allaha s q!”– dey kl r. Allah buyuracaq: “Sizinl Onun
aras nda bir lam t varm ki, bunun say sind onu tan ya bil siniz?” Onlar: “B li, Ayaqd r”– dey
cavab ver kl r. Bu vaxt Ayaq aç lacaq v onlar n ham s cd qapanacaqlar...” (“ l-Mus-
dr k”, 8736; “Silsil tul- hadis s-S hih ”, 2/82).
273
ki, Allah ona s cd etm izin verm sin. H mçinin (insanlardan) qorunmaq
qs dil v ya riyakarl qla s cd etmi el bir k s qalmayacaq ki, Allah
onun onur a sümüyünü bir bütöv sümük etm sin. Bel si h r d s cd et-
k ist dikd , ( ksin ,) qafas üst dü k. Sonra (möminl r) ba lar (s c-
n) qald racaqlar. (Allah) ilk d gördükl ri sur ti d yi mi oldu u halda
(onlara): “M n sizin R bbiniz m”– dey buyuracaq. Onlar da: “(B li,) S n
bizim R bbimizs n!”– dey ckl r.1 Bundan sonra C nn min üz rind körpü
qurulacaq v fa t etm izin veril kdir. (H min vaxt pey mb rl r):
“Allah m, xilas et, xilas et!”– dey kl r.
(Pey mb rd n ) soru dular: “Y R sulullah! N körpüdür el ?” Dedi:
“Sürü n v hamar bir eydir. Orada ç ng ll r, qarmaqlar v d mir tikanlar
vard r. Bunlar N cdd 2 bit n, (üstü) tikanla (dolu), sadan deyil n bir bitkiy
(b nz yir). Möminl rd n – (kimisi) bir göz q rp nda, (kimisi) im k t k,
(kimisi) kül k kimi, (kimisi) qu kimi, (kimisi d ) n b rk qaçan cins at v ya
kimi (sür tl h min körpünün üstünd n) keç k. (Kimisi) sa -salamat
qurtulacaq. Kimisi (tikanlara ili ib) didik-didik edil k, lakin ax rda xilas ola-
caq. B zil ri d C nn m odunda qalaqlanacaqlar.
hay t, möminl r oddan xilas olduqlar zaman – can m lind olan Allaha
and olsun ki – sizl rd n heç k sin, haqq ara rmaq xüsusunda Allaha yal-
var b-yaxarmas , Qiyam t günü möminl rd n C nn dü mü qarda lar
üçün Allaha yalvarmas q r idd tli ola bilm z.3
Onlar: “Ey R bbimiz! (Bu zavall lar) biziml b rab r oruc tutar, namaz q -
lar v h cc ziyar tini yerin yetir rdil r”– dey kl r. Onda onlara: “Tan -
z kims ri (oddan) ç xard n, onlar n vücudu C nn m oduna haram
edilir!”– deyil k. Bel likl , onlar, aya n yar na q r, habel dizin q -
r at giriftar olmu bir çox insanlar (oradan) ç xaracaqlar. Sonra dey k-
r: “Ey R bbimiz! Biz mr etdiyin kims rd n C nn md heç k s qal-
mad ”. Onda Allah buyuracaq: “Geri qay n, q lbind dinar a rl nda iman
1 Bu h disl rd n güman edil bil r ki, münafiql r d möminl rl b rab r Uca Allah gör -
kl r. Lakin bu fikir batil v sass z bir fikirdir. Pey mb rin : “Ax rda bu ümm t, içind
olan münafiql ril birlikd qalacaqd r” sözü münafiql rin Allah gör kl rin d lal t etmir.
ksin , Quran v Sünn varid olmu d lill sas n, möminl rd n ba qa heç k s Allah
görm kdir.
2 100-cü h disin qeydl rin bax.
3 Y ni biriniz bu dünyada haqq tapmaq v haqq yolu tutub getm k üçün Allaha n q r
çox yalvar rsa, Qiyam t günü möminl r öz qarda lar C nn m odundan qurtarmaq üçün
Allaha daha zml yalvaracaqlar.
274
man kitab
olan (h r) k si (oradan) ç xar n!” Onlar yen bir çoxlar (oddan) ç xaracaq-
lar. Sonra dey kl r: “Ey R bbimiz! Biz mr etdiyin kims rd n heç k si
nn md buraxmad q, (ham ç xartd q)”. Allah buyuracaq: “Geri dönün,
lbind yar m dinar a rl nda iman olan bir kims tapsan z, onu da (oradan)
xar n!” Onlar yen bir çoxlar (oradan) ç xaracaqlar. Sonra dey kl r: “Ey
bbimiz! Biz mr etdiyin kims rd n heç k si orada buraxmad q”. Allah bu-
yuracaq: “Geri dönün, q lbind z rr a rl nda iman olan bir kims tapsan z,
onu da (oradan) ç xar n!” Onlar yen bir çoxlar (oradan) ç xaracaqlar. Sonra
dey kl r: “Ey R bbimiz! Biz orada bir n r xeyirxah adam qoymad q”.
bu S id l-Xudri dey rdi: “M nim dan m bu h dis inanm rs zsa,
(bu ay ni) oxuyun: “H qiq n, Allah z rr q r d olsa zülm etm z. r
qulun gördüyü i yax l olarsa, Allah bunu art rar v Öz t find n ona
böyük mükafat ver r”.1
Bundan sonra zz tli v Qüdr tli Allah: “M kl r fa t etdil r, pey m-
rl r fa t etdil r, möminl r fa t etdil r.2 ( fa t etm n) birc r hmli-
rin R hmlisi qald ”– dey buyuracaq. Sonra da heç vaxt yax q etm mi ,
(odda) yan b kömür dönmü bir toplumu ovuclay b C nn md n ç xara-
caq v onlar C nn tin yollar nda axan, H yat çay deyil n bir çaya atacaq.
Bel likl , onlar selin g tirdiyi toxumun cüc rib yeti diyi kimi diril kl r.
r (o, yaban toxumlar n) ist r da n, ist rs d a ac n dibind nec cü-
rdiyini görmürsünüz?! Gün ( üalar ) alt nda qalan sar v ya l, kölg
qalan is a olur”. (S hab rd n b zil ri) dedil r: “Ya R sulullah! S n san-
ki s hrada çobanl q etmis n”.
(Pey mb r davam edib) dedi: “Onlar boyunlar nda (gözox ayan) hal-
qalar oldu u halda, özl ri d mirvari t k göz l görk md (H yat çay ndan)
xacaqlar. C nn t hli onlar tan yacaq (v dey k ki): “N bir (yax ) -
li, n d özl ri üçün vv lc n t darük gördükl ri xeyirl ri olmad halda,
Allah n C nn daxil etdiyi, azadl a buraxd kims r bunlard r!” Sonra
Allah (onlara) bel buyuracaq: “C nn girin! Gözünüzün gördüyü h r n var-
sa, sizindir”. Onlar dey kl r: “Ey R bbimiz! S n al ml rd n heç k verm -
diyin nem tl ri biz verdin!” Allah buyuracaq: “Siz bundan da üstün olan
haz rlam am!” Onlar dey kl r: “Ey R bbimiz! Bundan üstün n ola bil r ki?”
Allah buyuracaq: “M nim rizam! Art q bundan sonra M nim siz heç vaxt q -
bim tutmayacaq”.
: : [ ]
: :
)) : ! : :
: ((
.(( : )) :
. :
.(( ! : ))
.
: : : (...)- [ ]
.
277
-( )
82-ci f sil. fa t etm yin isbat v
tövhid1 hlinin C nn m odundan ç xar lmas
: : ( )- [ ]
: : :
: ))
.((
[457]-304-(184) ........ bu S id l-Xudri r vay t edir ki, Pey mb r
demi dir: “Allah C nn t hlini C nn salacaq, dil diyi kims ri Öz r hm ti
il C nn daxil ed k, C nn m hlini d C nn daxil ed k, sonra
da bel buyuracaq: “Bax n, q lbind xardal d si a rl nda iman olan h r
si (C nn md n) ç xar n!” Bel , onlar oradan kömür kimi yanm halda
xar b H yat çay na, yaxud H ya çay na at lacaq v selin k nar nda qalan
yaban toxumlar cüc rdiyi kimi cüc kl r. M r (torpa n üstün ) ç xan
sapsar , yilmi cüc rtil ri görm dinizmi?”
: : (...)- [ ]
)) : : :
: . ((
. :
dil r v kk etm dil r. Xalidin h disind deyilir: “Sel k nar nda selin g tirdiyi
toxumlar bitdiyi kimi”. Vuheybin h disind is deyilir: “Selin k nar ndak pal-
q içind , yaxud selin g tirdiyi çör-çöp içind yaban toxumlar n bitdiyi kimi”.
: ( )- [ ]
)) : :
- -
:
: ((
.
[459]-306-(185) ........ bu S id r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“C nn m hli olan c nn mlikl g linc , onlar orada n ölüb ( zabdan
qurtula bil kl r), n d ya ay b (h yatdan zövq ala bil kl r).1 Ancaq (ora-
da) günahlar (v ya x talar ) üzünd n at giriftar olmu bir qrup insan ola-
caq ki, Allah (bu insanlara bir müdd t zab verdikd n sonra) onlar öldür -
k. N hay t, kömür kimi olduqlar zaman (onlara) fa t edilm sin izin veri-
k v onlar d st -d st C nn t çaylar n ba na g tiril kl r. Sonra bel
buyurulacaq: “Ey C nn t hli! Bunlar n üstün (su) tökün”.
Bel likl , onlar selin g tirdiyi (çör-çöp) içind olan toxumlar n cüc rib yeti -
diyi kimi diril kl r.
Bu vaxt camaat n aras ndan bir n r dedi: “Pey mb r y qin ki, s h-
rada olmu dur”.
: : (...)- [ ]
: :
.
“selin g tirdiyi (çör-çöp) içind (olan toxumlar n cüc rib yeti diyi kimi diril -
kl r)” sözün q r r vay t etmi v bundan sonras zikr etm mi dir”.
-( )
83-cü f sil. C nn md n n son ç xan kims haqq nda
: - ( )- [ ]
: : -
: ))
! : :
: : : .
- : !
: (( - - -
.
. :
[461]-308-(186) ........ Abdullah ibn M sud r vay t edir ki, Pey mb r
demi dir: “M n c nn mlikl rd n C nn md n son ç xacaq v c nn tlik-
rd n C nn son gir k kims ni tan ram. O kims ki, im kl -im kl
nn md n ç xacaq v Allah T bar v T al ona: “Get, C nn gir!”–
dey buyuracaq. O kims C nn yax nla acaq v ona el g k ki, C nn t
dopdoludur. Onda o, geri qay b dey k: “Ey R bbim! M n C nn ti dopdolu
gördüm”. Allah T bar v T al yen ona: “Get, C nn gir!”– dey buyu-
racaq. O kims C nn yax nla acaq v yen ona el g k ki, C nn t dop-
doludur. O geri dönüb dey k: “Ey R bbim! M n C nn ti dopdolu gör-
düm”. Onda Allah ona bel buyuracaq: “Get, C nn gir! Dünya v onun on
misli q r (yer) s nindir, (yaxud dünyan n on misli q r (yer) s nindir)”.
Onda bu adam dey k: “S n Hökmdar oldu un halda m la edirs n,
(yaxud m gülürs n)?”
(Abdullah dedi): M n Pey mb rin arxa di ri görün k güldü-
yünü gördüm. (S hab r): “C nn t hlinin n a d sahibi bu kims -
dir”– dey rdil r.
280
man kitab
: - - (...)- [ ]
)) : :
: :
: : :
: (( : :
.
: : : ( )- [ ]
)) :
:
! :
: ! :
!
! :
: ! :
:
! : !
281
! :
! : ! :
.(( :
: : :
: )) : :
.(( :
-( )
84-cü f sil. C nn tin n a t sind 1 olan k sl r
: : ( )- [ ]
:
: ))
: .(( !
)) (( ! : ))
)) : (( :
.(( : :
1Pey mb r demi dir: “C nn td Allah n, Onun yolunda cihad ed nl r üçün haz rlad
yüz m rt vard r. (Bu m rt rd n) h r iki m rt aras ndak m saf yerl göy aras nda
olan m saf b rab rdir. Allahdan (n is ) dil diyiniz zaman Firdovs c nn tini dil yin! Çün-
ki Firdovs, C nn tin tam ortas v n yüks k m rt sidir. Onun üstünd is r-R hman n i
yerl ir. C nn t çaylar oradan qaynay b ax r” (“S hih l-Buxari”, 2790).
283
: ( )- [ ]
: : - :
: :
: :- - :
- :
: : )) : - - :
! : . :
: :
: ! : . : !
: : ! :
.
Z x w v u t s r q p[ : )) : ((
Ad min
1 n slin aidiyy ti olmayan, qeyri-adi göz lliy malik v xüsusil seçil n iri
qaragözlü C nn t qad nlar .
284
man kitab
: : (...)- [ ]
- - : :
. .
[466]-313-(...) ........ bi: “M n Mu ir ibn ob nin minb rd ik n bel de-
diyini e itdim: “Musa (aleyhiss lam) zz tli v Qüdr tli Allahdan C nn t h-
lind n C nn td n az pay olan kims nin kim oldu unu soru du...”– dedi v
bu h disi yuxar dak h dis b nz r r vay t etdi.
: : ( )- [ ]
)) : :
:
: . . :
:
.(( ! :
.
[467]-314-(190) ........ bu Z rr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“M n c nn tlikl rd n C nn son gir kv c nn mlikl rd n C nn m-
n son ç xacaq kims ni tan ram. Bu o kims dir ki, Qiyam t günü (m )
tiril k v : “Kiçik günahlar ona göst rin, böyük günahlar is ( l
ft rind n) silin”– deyil k. Sonra ona kiçik günahlar göst ril k v (ona)
bel deyil k: “S n filan v filan gün, filan, filan i ri gördün, filan v filan
gün d , filan, filan i ri gördün”. O: “B li!”– dey cavab ver k v bunu in-
kar ed bilm k. (H min an) o, böyük günahlar n ona rz edilm sind n
ehtiyat ed k. Bu vaxt ona bel buyurulacaq: “H r günah n yerin s nin
üçün bir savab vard r”. Onda o dey k: “Ey R bbim! M n bir çox i r gör-
mü m ki, onlar burada görmür m”.
n Pey mb rin arxa di ri görün k güldüyünü gördüm.
: : : (...)- [ ]
. : :
- ( )- [ ]
: : :
. : - - :
: : :
:
286
man kitab
- -
[469]-316-(191) ........ bu Zubeyr r vay t etmi dir ki, o, Cabir ibn Abdulla-
n (Sirat körpüsünd n) keçm k bar sind soru uldu unu e itmi dir. Cabir
1
(bu suala bel ) cavab vermi dir: “Biz (müs lmanlar) Qiyam t günü (b lli bir)
yer g yik.2 Bax, bu, insanlar n fövqünd bir yer olacaq. Ümm tl r öz büt-
ri il v tap nd qlar (tanr larla) birg növb il ça lacaqlar. Bundan sonra
bbimiz bizim yan za g k v : “Kimi gözl yirsiniz?”– dey soru acaq.
(Müs lmanlar): “R bbimizi gözl yirik”– dey cavab ver kl r. Allah buyura-
caq: “M n sizin R bbiniz m!” Onlar dey kl r: “(El is ) qoy baxaq S ”.
Onda (Allah) gül k Özünü onlara göst k, sonra onlar (Özü il ) apara-
caq v onlar da Onun ard nca ged kl r. Onlardan – ist r münafiq, ist rs d
mömin olsun – h r bir insana nur veril k. Sonra yen Onun ard nca ged -
kl r. C nn m körpüsü üstünd bir çox qarmaqlar v d mir tikanlar var-
r ki, bunlar ancaq Allah n dil diyi kims ri yaxalayacaqlar. Bu snada
münafiql rin nuru sön k. Möminl r is xilas olacaqlar. Yetmi min n r-
n ibar t ilk zümr , üzl ri b dr gec sind ki ay kimi,3 özl ri d sor u-suala
kilm n (körpüd n keçib) xilas olacaqlar. Onlardan sonra keç nl r göyd -
ki n parlaq ulduz kimi nur saçacaqlar. Daha sonra filan cür (v filan cür ke-
nl r d ) olacaqd r. Sonra fa t etm izin veril k v onlar (dil dikl ri
kims rd n ötrü) fa t ed kl r. Ax rda “l ilah ill llah” dey n v q lbin-
1 Sirat: (a) yol; (b) C nn min üstünd n sal nm körpünün ad . Qiyam t günü adamlar
onun üstünd n keçm lidir. Bu körpü tükd n nazik v q nc n tiy sind n itidir. Onun üstünd
qarmaqlar sallan r ki, günahkar insanlar qamarlay b C nn ats nlar.
2 Pey mb r demi dir: “Qiyam t günü insanlar m toplanacaqlar. M n öz üm-
timl birg bir t nin üstün y aca q. O zaman R bbim m ya l bir libas ta ed -
k. Sonra m (dan ma a) izin veril k v m n Allah n ist diyi q r dan aca am. T -
rifl n m qam da el budur” (“S hih ibn Hibban”, 6445; “Müsn d imam hm d”, 3/465;
“Silsil tul- hadis-S hih ”, 2370).
3 Y ni on dörd gec lik ay kimi.
287
: (...)- [ ]
.(( )) : :
[470]-317-(...) ........ Süfyan ibn Uyeyn r vay t edir ki, Amr, Cabirin be-
dediyini e itmi dir: “M n bu h disi Pey mb rd n öz qula mla e it-
mi m. (O demi dir): “Allah bir qisim insan C nn md n ç xar b C nn -
daxil ed k”.
: : : (...)- [ ]
. : (( )) :
[471]-318-(...) ........ H mmad ibn Zeyd demi dir: “M n Amr ibn Dinardan:
“S n Cabir ibn Abdullahdan, Pey mb rin : “Allah bir qisim insan fa t
say sind C nn md n ç xardacaq”– dediyini e itmis nmi?”– dey soru -
dum. O: “B li!”– dey cavab verdi”.
: : (...)- [ ]
)) : : :
.((
: : (...)- [ ]
: :
- :
! : - : -
Z Ä Ã Â Á À ¿ ¾[ Z£¢ ¡ • ~ } |[ :
- : : :
: : . : -
: :
:- :
! :
. - !
[473]-320-(...) ........ Yezid l-F qir demi dir: “X varicl rin1 fikirl rind n bir
fikir q lbimi co durmu du. (O zaman) biz h cc etm k, sonra da insanlar x -
varicliy d t etm k m qs dil bir d st adamla b rab r yola dü dük. N ha-
t, g lib M din çatd q. Baxd q ki, Cabir ibn Abdullah bir dir yin yan nda
oturub camaata Pey mb rd n h dis dan r. Bu snada o, c nn mlikl ri
zikr etdi. Onda m n ona dedim: “Ey R sulullah n s hab si! Bu n (h disdir)
2
Sonra C nn t çaylar ndan birin daxil olub orada yuyunacaq v oradan ka-
z kimi (a appaq) ç xacaqlar”.
Sonra biz (h cc ziyar tind n) geri döndük v (s hv fikird olanlara) dedik:
“Vay sizin hal za! Yoxsa o eyxin1 Pey mb rin ad ndan yalan dan -
güman edirsiniz?!” Bel likl , biz (x variclikd n) vaz keçdik. Vallahi, ara-
zda bir n rd n ba qa, x varic fikirl rind qalan olmam ”.
Yaxud bu Nueym2 (F dl ibn Dukeynin) dediyi kimidir.3
: ( )- [ ]
. )) :
.(( ! :
[474]-321-(192) ........ s ibn Malik r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Dörd n r oddan ç xar lacaq v Allah T al t qdim edil k. (Onda)
onlardan biri (üzünü Allaha) çevirib dey k: “Ey R bbim! M ni oddan ç xart-
qdan sonra bir daha ora qaytarma!” Allah da onu oddan xilas ed k”.
- ( )- [ ]
)) : : : -
: - : -
: : !
: .
-
- - : :
-
- -
- - : :-
:
bir ravi, r vay t etdiyi h disi bitirdikd n sonra ehtiyat üçün: “filank sin dediyi kimidir” deyir.
290
man kitab
)) : : .((
! :
:
.
- : -
.(( ! :
.(( : : :
mizin yan nda biz fa t (ed k bir adam) tapaq, bizi bu (ac nacaql ) v ziy-
td n qurtars n”. Bundan sonra onlar Ad min yan na g lib dey kl r:
“S n b riyy tin atas Ad ms n! Allah s ni Öz li il yaratm 3 v s Öz
ruhundan üfürmü dür. Sonra m kl
4 mr etmi v onlar s s cd etmi -
r. (El is ) R bbinin yan nda bizd n ötrü havadarl q et, bizi bu (ac nacaql )
ziyy td n qurtars n”. Ad m: “M n bu (m qama) layiq deyil m”– dey ca-
vab ver k, sonra etdiyi x tan xat rlayacaq, buna gör R bbind n utanacaq
(onlara): “Lakin siz Uca Allah n gönd rdiyi ilk r sulun – Nuhun yan na
gedin!”– dey k. Onda onlar Nuhun yan na g kl r. Nuh: “M n bu
(m qama) layiq deyil m”– dey cavab ver k, sonra etdiyi x tan xat rlayacaq,
buna gör R bbind n utanacaq v (onlara): “Lakin siz Allah n Özün n
sevimli dost tutdu u brahimin
5 yan na gedin!”– dey k. Onda onlar bra-
himin yan na g kl r. brahim: “M n bu (m qama) layiq deyil m”– dey
nsanlar canlar
1 zabdan qurtars nlar dey , özl ri üçün fa tçi axtaracaqlar.
Bu sözü bn Ubeyd n ql etmi dir.
2
3 Quranda buyurulur: “Allah dedi: “Ey blis! S M nim iki liml yaratd ma s cd
etm mane olan n idi? T bbür göst rdin, yoxsa özünü yüks k tutdun?” (“Sad” sur si, 75).
4 Allah buyurur: “Bir zaman s nin R bbin m kl bel demi di: “M n palç qdan bir
insan yaradaca am. M n ona sur t verib Öz ruhumdan üfürdüyüm zaman ona s cd edin!”
kl rin ham birlikd s cd etdi. Yaln z blisd n ba qa! O t bbür göst rdi v kafir-
rd n oldu” (“Sad” sur si, 71-74).
5 Allah buyurur: “Allah brahimi sevimli dost tutmu dur” (“ n-Nisa” sur si, 125).
291
cavab ver k, sonra etdiyi x tan xat rlayacaq, buna gör R bbind n utanacaq
(onlara): “Lakin siz Allah n (bilavasit ) dan ,1 özün d Tövrat b et-
diyi Musan n yan na gedin!”– dey k. Onda onlar Musan n yan na g -
kl r. Musa: “M n bu (m qama) layiq deyil m”– dey cavab ver k, sonra
etdiyi x tan xat rlayacaq, buna gör R bbind n utanacaq v (onlara): “Lakin
siz Allah n Ruhu2 v K lm si olan san n yan na gedin!”– dey k. Onda
onlar Allah n Ruhu v K lm si olan san n yan na g
3 kl r. sa (onlara):
“M n bu (m qama) layiq deyil m. Lakin siz bütün keçmi v g k x talar
ba lanm bir qulun – Muh mm din yan na gedin!”– dey k.
Pey mb r buyurdu: “Sonra onlar m nim yan ma g kl r. M n Uca
bbimd n izin ist mv m izin veril kdir. M n Onu gördüyüm
an s cd qapanaca am. Allah ist diyi q r m ni bu v ziyy td saxlaya-
caq. Sonra (m bel ) buyurulacaq: “Ey Muh mm d! Ba qald r, söyl ,
sözün dinl k, ist , s (ist diyin) veril k, havadarl q et, havadarl n
bul olunacaq”.
n ba (s cd n) qald b Uca R bbimin m öyr tdiyi h md-s na-
larla R bbimi t rifl m. Sonra fa t ed m. M nim üçün h dd qo-
yulacaq v m n (bir çoxlar ) at n ç xard b C nn daxil ed m. Son-
ra qay b s cd qapanaca am. Allah m ni saxlamaq ist diyi q r bu v -
ziyy td saxlayacaq. Sonra (m bel ) buyurulacaq: “Ba qald r, ey Mu-
mm d! Söyl , sözün dinl k, ist , s (ist diyin) veril k, havadarl q et,
havadarl n q bul olunacaq”. M n ba (s cd n) qald b Uca R bbimin
1 Allah buyurur: “Musa t yin etdiyimiz vaxtda g ldikd , R bbi onunla dan ” (“ l-
raf” sur si, 143).
2 Muh mm d Pey mb rin s hab ri v ilk müs lman ilahiyyatç lar “Allah” sözünün
yin oldu u iki söz birl si aras nda f rq qoyard lar:
(a) söz birl sind t yin edil n söz canl xs olduqda v ya cans z ya olduqda.
n, Beytullah (Allah n Evi); R sulullah (Allah n Elçisi); Abdullah (Allah n qulu); Ruhul-
lah (Allah n Ruhu). Bu v ba qa bel ifad rd t yin olunan söz Uca Allah t find n yarad l-
lar bildirir. “Allah n Ruhu” ifad si onu Allah n yaratd v onun Ona m xsus oldu-
unu bildirir. Bu adla Allah n pey mb ri sa ça r. Onu yaradan zaman Allah: “Ol!”-
dey buyurmu v o pey mb r d qeybd n yaranm r. Eynil bu qaydada Ad m pey m-
rin d ruhu x lq edilmi dir.
(b) söz birl sind t yin olunan söz keyfiyy t bildir nd . M n: Elmullah (Allah n
elmi); K lamullah (Allah n sözü); Zatullah (Allah n Özü). Bu v dig r bel ifad r Uca Allaha
xas olan ilahi keyfiyy tl ri ks etdirir.
3 Allah buyurur: sm tini qoruyan ry mi d yada sal! Biz ona Öz ruhumuzdan b-
rail vasit sil üfürdük, onu v onun o lunu al ml bir möcüz etdik” (“ l- nbiya” sur si, 91).
292
man kitab
: (...)- [ ]
- )) : :
: - - )) : ((
.(( !
: : (...)- [ ]
(( )) :
.(( : ! : )) :
[477]-324-(...) ........ s r vay t etmi dir ki, Pey mb r demi dir: “Qi-
yam t günü Allah möminl ri (m ) toplayacaq v onlara ilham veril k...”
Hi am bu h disi S id v bu vanan n h disi kimi r vay t etmi dir.
Bu h disd dördüncü d (Pey mb r demi dir): “Ey R bbim! Odda
Quran n tutub saxlad qlar ndan ba qa, y ni özl rin di olaraq (odda) qal-
maq vacib buyurulanlardan ba qa bir kims qalmam r”– dey m”.
: : (...)- [ ]
: :
: : :
: )) :
: :
.((
: : :
. :
[478]-325-(...) ........ s r vay t etmi dir ki, Pey mb r demi dir: “L
ilah ill llah” dey n v q lbind arpa d si a rl nda iman olan kims r
nn md n ç xacaqlar. Bundan sonra “l ilah ill llah” dey n v q lbind
bu da d si a rl nda iman olan kims r C nn md n ç xacaqlar. Sonra
da “l ilah ill llah” dey n v q lbind z rr q r iman olan kims r C n-
md n ç xacaqlar”.
bn Minhal öz r vay tind lav edib demi dir: “M n ob rast g ldim
bu h disi ona r vay t etdim. ob dedi: “Bu h disi biz Q tad s ibn
Malikd n, o da Pey mb rd n r vay t etmi dir”. Lakin ob öz r vay tin-
: “z rr ”1 sözü zin “zur ”2 sözünü i tmi dir.
Yezid demi dir: “Bu k lim ni bu Bistam t hrif etmi dir”.
: : (...)- [ ]
: : :- - :
! :
)) : : .
. : :
:
: - -
: : - -
! : ! :
: .
! :
: . ! :
: ! :
: . !
.((
: :
: .
: ! : ! :
:
. : . :
)) :
: ! : ! :
- - :
.(( :
.
[479]-326-(...) ........ M d ibn Hilal l- zi demi dir: “Biz s ibn Mali-
kin yan na getdik v (onun yan na girm k üçün) Sabit ( l-Bunanid n) biz
havadarl q etm yi xahi etdik. Biz onun yan na g lib çatd qda o, duha nama-
q rd . Sabit bizim üçün izin ist di v biz sin yan na daxil olduq.
s Sabiti öz yan nda, çarpay n üstünd oturtdu. Sabit ona dedi: “Ey
bu H mz ! B sr hlind n olan bu qarda lar n s nd n fa t haqq ndak
disi onlara dan ma xahi edirl r”.
s dedi: “Muh mm d biz bel r vay t etmi dir: “Qiyam t günü g l-
diyi zaman insanlar bir-birin d kl r. Sonra da Ad min yan na g lib
ona: “Zürriyy tind n ötrü fa t et!”– dey kl r. Ad m is : “M n buna layiq
deyil m, lakin siz brahimin yan na gedin. Çünki o, Allah n n sevimli
295
Sonra onun yan na g lib ona salam verdik v dedik: “Ey bu S id! Biz qar-
da n1 bu H mz nin yan ndan g lirik. fa t haqq nda biz dan h di-
sin b nz rini heç e itm mi ik”. O: “Davam edin, (h disi dan n)”– dey bu-
yurdu. Biz d ona bu h disi dan q. O yen : “Davam edin”– dey buyurdu.
Dedik: “ s biz bundan lav heç n dan mad ”. H n dedi: “O, bunu
biz iyirmi il önc dan r. O zaman onun güclü hafiz si var idi. ( ndi is )
o, b zi eyl ri t rk etmi dir. M n bilmir m, eyx unutdumu, yoxsa arxay nla-
acaqs z dey (bunlar ) siz dan maq ist di”. Biz ona: “(El is h disi)
biz s n dan !”– dedik. (Bunu e id nd ) o güldü v : “ nsan hövs siz ya-
rad lm r.2 M n bunu siz sad o h disi sizl r vay t etm k ist diyim
üçün zikr etdim”– dedi. (Sonra da h disin davam n ql ed k Pey mb rin
bel dediyini) r vay t etdi: “Sonra dördüncü d m n R bbimin yan na qay -
b Onu, o h md-s nalarla t rif ed m v s cd qapanaca am. Yen
deyil k: “Ey Muh mm d! Ba qald r, söyl , sözün dinl k, ist ,
(ist diyin) veril k, havadarl q et, havadarl n q bul olunacaq”. M n
(ba qald b): “Ey R bbim! M izin ver “l ilah ill llah”– dey n kim-
fa t edim”– dey m. Allah buyuracaq: “Bu s nin üçün deyil, (yaxud
bu s aid deyil). Lakin zz tim , Böyüklüyüm , tim v Ululu uma and
olsun ki, M n: “L ilah ill llah!”– dey n k sl ri (oddan) ç xardaca am”.
(Ravi) demi dir: “M n ahidlik edir m ki, H n bu h disi biz r vay t et-
mi dir v ahidlik edir m ki, o, bu h disi s ibn Malikd n e itmi dir. Gü-
man edir m ki, H n: “(O bu h disi biz ) iyirmi il önc , h güclü hafiz si
olark n r vay t etmi dir”– dedi”.
- ( )- [ ]
: : -
:
)) :
:
! : - - :
:
. .
! : - -
:
. .
: .
:
.
! :
:
.
! :
:
.
! :
. ! : ! :
!
! .
.((
[480]-327-(194) ........ bu Hureyr demi dir: “Bir gün Pey mb c m-
k g tirdil r. Sonra bu c md yin qol t fini (bi irib) ona verdil r. tin bu
yeri onun xo una g lirdi. O, td n bir tik di dikd n sonra dedi: “Qiyam t
günü m n insanlar n n hörm tlisi olaca am. Bunun n s bd n bel oldu-
unu bilirsinizmi? Allah Qiyam t günü vv lkil ri v sonrak lar (dünyada
olan insanlar n ham ) düz v geni bir yer y acaq. (El bir yer ki,) carç
onlar ça ra bilsin, gözl r d onlar hat etsin. Gün insanlara yax nla q-
dan sonra onlar el bir d rd v k r bürüy k ki, onlar buna n tab g tir -
298
man kitab
: (...)- [ ]
:
1 H r – B hreynd r ad r.
2 Busra – amda r ad r.
300
man kitab
)) : (( )) :
)) : (( )) : ((
- ((
: : : : : -
! )) : .
. .((
[481]-328-(...) ........ bu Hureyr demi dir: “(Bir d ) Pey mb rin
qaba na bir qab orba v (bi mi ) t qoydular. O, lini (qoçun) qol t fin
uzatd . (Qoçun) bu hiss si Pey mb rin n çox xo una g n yeri idi. O, t-
n bir tik di dikd n sonra dedi: “Qiyam t günü m n insanlar n n hör-
tlisi olaca am”. Sonra bir di k d vurdu v yen : “Qiyam t günü m n in-
sanlar n n hörm tlisi olaca am”– dedi. N hay t, s hab rinin (bunun s bi-
ni) soru mad qlar gördükd , dedi: “Niy soru mursunuz ki, nec (olacaq)?”
hab r: “Nec olacaq, ya R sulullah?”– dey soru dular. Pey mb r bu-
yurdu: “(O gün) insanlar al ml rin R bbi qar nda aya a qalxacaqlar”.
(Sonra ravi) bu h disi bu Heyyan n bu Zur n r vay t etdiyi h dis
yax n m nada n ql etmi dir. F t (h disd ) brahiml olan söhb : “O,
ulduza bax b: “Bu m nim R bbimdir” , habel bütp stl rin tanr lar haq-
1
: : ( )- [ ]
:
)) :
: ! :
: : . .
. : . .
: .
: (( .
)) :
:
. : .
.(( .
. !
[482]-329-(195) ........ bu Hureyr v Huzeyf r vay t etmi dir ki,
Pey mb r demi dir: “(Qiyam t günü) Allah T bar v T al insanlar
(bir yer ) toplayacaq. (O gün) möminl r aya a qalxacaqlar. N hay t, C nn t
onlara yax nla lacaq1 v o zaman onlar Ad min yan na g lib dey kl r: “Ey
atam z! C nn t (qap lar ) bizim üçün açd r”. Ad m dey k: “M r sizl ri
nn td n atan z Ad min x tas ç xartmam rm ? M n fa tçi olma a layiq
deyil m. Siz o lum brahimin – Allah n n sevimli dostunun yan na gedin”. b-
rahim dey k: “M n buna layiq deyil m. M n ancaq örtük arxas ndan 2 bir
dost olmu am. Siz Allah n bilavasit dan Musaya müraci t edin”. Onlar
Musan n yan na g kl r. Musa (onlara): “M n buna layiq deyil m. Siz
Allah n K lm si v Ruhu olan san n yan na gedin”– dey k. sa da (onlara):
“M n buna layiq deyil m”– dey k. N hay t, Muh mm din yan na g -
kl r. O, aya a qalxacaq v ona ( fa t etm ) izin veril kdir. man t v
1 Uca Allah buyurur: “C nn t mütt qil yax nla lar” (“ ra” sur si, 90).
2 N vi v bn H r demi dir: “T hrir”in mü llifi (Muh mm d ibn Abdul-Vahid )
demi dir: “Bu söz t vazökarl q lam tidir. brahim dem k ist yir ki: “M n o yüks k m -
qama layiq deyil m”.
Sonra m n bu söz dair daha göz l rh rast g ldim. Orada bu sözün m nas bel izah
edilirdi: “( brahim dem k ist yir ki): “M nazil olmu v hyl r C brailin vasit sil na-
zil edilmi dir. Siz Musan n yan na gedin. Çünki o, Allah n Sözünü e itmi v Onunla bilavasit
dan r”. Burada o: “örtük arxas nda” dem kl Musadan da üstün olan, Pey mb rimiz
Muh mm din h m (meracda) Allahla bilavasit dan , h m d Onun nurunu gördüyü-
nü q sd etmi v dem k ist mi dir ki: “M n, Muh mm din arxas nda olan Musan n arxas nda-
yam”. Bu, “T hrir”in mü llifinin ax r sözüdür” (“ rh n-N vi”, 3/71; “F th l-Bari”, 18/410).
302
man kitab
-( )
85-ci f sil. Pey mb rin : “C nn (daxil olmaq üçün) fa t
ed k insanlar n birincisi m n olaca am, üst lik pey mb rl r
aras nda ümm ti n çox olan da m m” sözü haqq nda
: ( )- [ ]
.(( )) : :
1 man ti qorumaq v qohumluq laq rini möhk ml ndirm k m suliyy tli i rd n ol-
du una gör Allah onlara Qiyam t günü özl rin m xsus bir görk m ver k v onlar da g lib
man ti x yan t etm n v qohumluq laq rini möhk ml ndir n k rin lehin , xainl rin
qohumluq ba lar q ran k sl rin is leyhin ahidlik ed kl r.
Tiybi demi dir: “Ehtimal var ki, h disd keç n man t sözü Allah n: “Biz man ti göyl ,
yer v da lara t klif etdik. Onlar onu da maqdan qorxub imtina etdil r. Lakin insan onu
boynuna götürdü. Do rudan da, o, zal m v cahildir” (“ l- hzab” sur si, 72) ay sind ki ma-
t sözü il , qohumluq laq si is Allah n: “Ad il bir-birinizd n cürb cür eyl r ist diyiniz
Allahdan v qohumluq laq rini k sm kd n ç kinin!” (“ n-Nisa” sur si, 1) ay sind ki h -
min sözl eyni m nan ifad edir“.
303
: (...)- [ ]
)) : :
.((
[484]-331-(...) ........ s ibn Malik r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Qiyam t günü pey mb rl r aras nda ümm ti n çox olan m n olaca-
am, habel C nn tin qap döy nl rin birincisi d m n olaca am”.
(...)- [ ]
)) : : :
.((
[485]-332-(...) ........ s ibn Malik r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “C nn (girm k üçün) fa t ed k insanlar n birincisi m n olaca am.
Pey mb rl r aras nda m nim t sdiq edildiyim q r t sdiq edilmi bir pey-
mb r yoxdur. Pey mb rl r içind el bir pey mb r olmu dur ki, ümm -
tind n onu yaln z bir ki i t sdiq etmi dir”.
: : ( )- [ ]
)) : :
.(( : : :
-( )
86-c f sil. Pey mb rin ümm ti üçün (ed yi)
fa t duas (Qiyam ) saxlamas
: : ( )- [ ]
)) :
.((
[487]-334-(198) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “H r pey mb rin (q bul edilmi ) bir duas olmu dur ki, o (art q) bu dua
il (Allaha) müraci t etmi dir. M n is duam Qiyam t günü ümm tim fa t
etm k üçün saxlamaq ist yir m1”.
: : (...)- [ ]
:
.(( . )) :
[488]-335-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“H r pey mb rin bir duas olmu dur. M n is in aAllah2 duam Qiyam t
günü ümm tim fa t etm k üçün saxlamaq ist yir m”.
1 Bu h dis Pey mb rin öz ümm tin art q d fq tli v r hmli oldu unu göst rir.
2 Uca Allah buyurur: “Heç bir ey bar sind : “M n onu sabah ed m!”– dem ! An-
caq: “ r Allah ist !” (“in aAllah”- de!)...” (“ l-K hf” sur si, 23-24).
305
: : (...)- [ ]
:
.
[489]-336-(...) ........ Amr ibn bu Süfyan ibn sid ibn Cariy s-S fi bu
disin b nz rini bu Hureyr n, o da Pey mb rd n r vay t etmi dir.
: : (...)- [ ]
: :
.(( . ))
. : :
[490]-337-(...) ........ Amr ibn bu Süfyan ibn sid ibn Cariy s-S fi r va-
t etmi dir ki, (bir d ) bu Hureyr K b l- hbara dedi: “Allah n Pey m-
ri bel buyurmu dur: “H r pey mb rin bir duas olmu dur ki, o (art q)
bu dua il (Allaha) müraci t etmi dir. Lakin m n in aAllah duam Qiyam t gü-
nü ümm tim fa t etm k üçün saxlamaq ist yir m”.
b bu Hureyr n: “S n bunu Pey mb rd nmi e itmis n?”– dey
soru du. bu Hureyr : “B li!”– dey cavab verdi.
: - - ( )- [ ]
)) : :
.
.((
[491]-338-(199) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “H r pey mb rin q bul edilmi bir duas olmu dur. Onlar n h r biri (ar-
q öz duas ndan) istifad etmi dir. M n is öz duam Qiyam t günü ümm ti-
fa t etm k üçün saxlam am. Ümm timd n Allaha rik qo mad hal-
da öl n kims r in aAllah bu fa nail olacaqlar”.
: (...)- [ ]
)) : :
.((
306
man kitab
: : (...)- [ ]
. )) : : :
.((
– ( )- [ ]
: : : -
.(( . )) :
: : (...)- [ ]
.
: : : (...)- [ ]
(( )) : : .
.
: (...)- [ ]
. :
: : : ( )- [ ]
)) :
.((
-( )
87-ci f sil. Pey mb rin ümm ti üçün dua etm si
onlar n hal na ac yaraq a lamas
: : ( )- [ ]
:
ZLK J I H GF E D C B A[ :
ZÌ Ë Ê É È Ç Æ ÅÄ Ã Â Á[ :
! : . .(( ! )) :
:
.(( : !
308
man kitab
[499]-346-(202) ........ Abdullah ibn Amr ibn l-As demi dir: “Pey m-
r zz tli v Qüdr tli Allah n brahim haqq nda x r verdiyi: “Ey R b-
bim! H qiq n d , onlar çox adam azd rm lar. Kim m tabe olsa, o, m n-
ndir. Kim d m asi olsa, bilsin ki, S n Ba layansan, R hmlis n”1 ay -
sini, habel san n : r onlara zab vers n, sözsüz ki, onlar S nin qulla-
nd r. r onlar ba lasan, übh siz ki, S n Qüdr tlis n, Müdriks n!”2
dediyini oxuduqdan sonra ll rini (göy ) qald b: “Allah m! Ümm tim, üm-
tim!”– dedi v a lad . Onda zz tli v Qüdr tli Allah buyurdu: “Ey C b-
rail! Muh mm din yan na get, ondan soru ki: “S ni a ladan n dir?” (Halbuki
bbi onun n cavab ver yini bilir.) C brail onun yan na g ldi v ondan
(a lama ns bini) soru du. Pey mb r C brail (ümm tin ac )
r verdi. (Halbuki Allah bunu daha yax bilir.) Onda Allah buyurdu: “Ey
brail! Muh mm din yan na get, (ona) de ki: “Biz s ni ümm tin xüsusunda
mütl q raz salaca q3 v s ni k rl ndirm yik”.4
-( )
: : ( )- [ ]
.(( )) : (( )) : ! :
[500]-347-(203) ........ s demi dir: “Bir n r: “Ya R sulullah! Atam
haradad r?”– dey soru du. Pey mb r : “C nn md dir”– dey buyurdu.
3 Bu, Quranda da öz t sdiqini tapm r. “ d-Duha” sur sinin 5-ci ay sind buyurulur ki:
“R bbin s nem t b ed k, s n d raz qalacaqsan”.
4 Bu h dis biz , Pey mb rin öz ümm tin qay göst rdiyini v onlar n rifah üçün can
yand rd , onun yüks k m qam sahibi v Allah yan nda böyük ehtirama layiq oldu unu, ha-
bel dua ed rk n ll rini qald rma n b nil n ll rd n say ld v bu ümm tin u ur qa-
zanaca x r verir.
309
ZQ P O[ : -( )
89-cu f sil. Uca (Allah n):
n yax n qohumlar qorxut!”2 sözü
: ( )- [ ]
Z [ : :
. ! )) :
! . ! . !
. ! . ! .
.(( . !
1 bl rin bütl ibad t etdikl ri dövrd , iç ril rind n Allaha rik qo du u halda
fat etmi kims rin ham c nn mlikdir. Bel ki, M kk mü rikl rin brahim aleyhiss -
lam n d ti g lib çatm , lakin onlar bunu q bul etm mi r. Uca Allah buyurur: “De: “Allah
do ru söyl di. Odur ki, brahimin h nif dininin ard nca gedin. O, mü rikl rd n deyildi”
(“Ali- mran” sur si, 95); “De: “H qiq n, R bbim m ni do ru yola, h qiqi din , h nif bra-
himin dinin yön ltdi. O heç vaxt mü rikl rd n olmam ” (“ l- nam” sur si, 161); “Ki-
tab hli dedi: “Y hudi v ya xaçp st olun ki, do ru yola yön siniz!” De: “ ksin , biz
nif brahimin dinind yik. O, mü rikl rd n deyildi” (“ l-B ” sur si, 135); brahim
y hudi, n d n srani idi. O, ancaq h nif bir müs lman idi v mü rikl rd n deyildi”
(“Ali- mran” sur si, 67).
2 “ ra” sur si, 214.
3 Pey mb r qurey lil ri vv lc ümumi kild ça rd . Bu da onun qohumlar n ha-
hat etdiyin d lal t edir.
4 Y ni “Ey Fatim !”, dig r r vay tl rd d : “Ey Abdul-Mutt libin q S fiyy !”, “Ey Ab-
dul-Mutt libin o lu Abbas!” – dey müraci t edib onlar adbaad ça rd .
5 K b ibn Luey ibn alib ibn Fihr ibn Malik ibn n-N dr ibn Kinan ibn Xuzeym ibn Mud-
rik ibn lyas ibn Mudar ibn Nizar ibn M addi ibn dnand r.
310
man kitab
: (...)- [ ]
. .
[502]-349-(...) ........ Ubeydullah ibn Öm r l-Q variri biz bel r vay t etmi -
dir: “(Bu h disi) biz bu vana, Abdul-M lik ibn Umeyrd n bu isnadla r va-
t etmi dir”. C ririn r vay t etdiyi h dis is daha tam v daha qaneedicidir.
: : ( )- [ ]
Z [ : :
! ! ! )) :
.((
1 Murra ibn K b ibn Luey ibn alib ibn Fihr ibn Malik ibn n-N dr ibn Kinan ibn Xuzey-
ibn Mudrik ibn lyas ibn Mudar ibn Nizar ibn M addi ibn dnand r.
2 Abdu ms ibn Abdum naf ibn Qusey ibn Kilab ibn Murra ibn K b ibn Luey ibn alib
ibn Fihr ibn Malik ibn n-N dr ibn Kinan ibn Xuzeym ibn Mudrik ibn lyas ibn Mudar ibn
Nizar ibn M addi ibn dnand r.
3 Abdum naf ibn Qusey ibn Kilab ibn Murra ibn K b ibn Luey ibn alib ibn Fihr ibn
Malik ibn n-N dr ibn Kinan ibn Xuzeym ibn Mudrik ibn lyas ibn Mudar ibn Nizar ibn
addi ibn dnand r.
4 Ha im ibn Abdum naf ibn Qusey ibn Kilab ibn Murra ibn K b ibn Luey ibn alib ibn
Fihr ibn Malik ibn n-N dr ibn Kinan ibn Xuzeym ibn Mudrik ibn lyas ibn Mudar ibn Ni-
zar ibn M addi ibn dnand r.
5 Abdul-Mutt lib ibn Ha im ibn Abdum naf ibn Qusey ibn Kilab ibn Murra ibn K b ibn
Luey ibn alib ibn Fihr ibn Malik ibn n-N dr ibn Kinan ibn Xuzeym ibn Mudrik ibn lyas
ibn Mudar ibn Nizar ibn M addi ibn dnand r.
6 Bu h disd n aç q-ayd n görünür ki, kafir adam pey mb rin yax olsa bel , axir td bu
ona heç bir fayda verm k. Bu fikir Uca Allah n a dak ay sind d öz ksini tapm r.
“Allah kafirl Nuhun arvad il Lutun arvad misal ç kdi. Onlar Bizim lisaleh
qullar zdan iki qulun nikah alt nda idil r. Onlar rl rin x yan t etdil r v bunlar onla-
Allahdan heç cür xilas ed bilm dil r. Onlara: “Gir nl rl birg ikiniz d Oda girin!”–
deyildi” (“Hud” sur si, 8).
311
: : ( )- [ ]
: :
. ! )) Z [ :
. ! . !
! . !
.((
[504]-351-(206) ........ bu Hureyr demi dir: “Pey mb : n yax n
qohumlar qorxut!” ay si nazil edildikd o, (qohum- qr bas ça b) dedi:
“Ey qurey lil r, can Allahdan sat n al n!” 2 M n sizi Allah n ( zab ndan)
qurtara bilm m. Ey Abdul-Mutt lib o ullar , m n sizi Allah n ( zab n-
dan) qurtara bilm m. Ey Abdul-Mutt libin o lu Abbas, m n s ni Alla-
n ( zab ndan) qurtara bilm m. Ey Pey mb rin bibisi S fiyy , m n s ni
Allah n ( zab ndan) qurtara bilm m. Ey R sulullah n q Fatim , m n-
n n ist yirs ns , ist . M n s ni Allah n ( zab ndan) qurtara bilm m”.
: : : (...)- [ ]
.
[505]-352-(...) ........ Abdullah ibn Z kvan, ' cd n, o da bu Hureyr n,
o da Pey mb rd n bu h disin b nz rini r vay t etmi dir.
: : ( )- [ ]
: Z [ : :
! )) :
.((! :
: : (...)- [ ]
.
[507]-354-(...) ........ (Bu h disi) biz Muh mm d ibn Abdul- la r vay t et-
mi dir. (O demi dir): “Biz Mot mir öz atas ndan, o da bu Osmandan, o da
Zuheyr ibn Amr v Q bis ibn Muxariqd n, onlar da Pey mb rd n bu h -
disin b nz rini r vay t etmi dir.
: ( )- [ ]
Z [ : :
: ((! )) :
! ! ! )) : :
)) : ! !
(( )) : : ((
Z [: : ! : :
.
[508]-355-(208) ........ bn Abbas demi dir: “Bu: n yax n qohumlar –
iç ril rind n n s mimi olanlar ,2 – qorxut!” ay si nazil olduqda Pey m-
r (evind n) ç xd . N hay t, g lib S fa da na qalxd v : “Hayd , can
Bu h disin rhind deyilir ki, “iç ril rind n n s mimi olanlar ” sözü vv lc ay ola-
2
raq nazil olmu , sonra is n sx edilmi dir. Qeyd etm k laz md r ki, bu lav Buxarinin “S hih”
rind n ql edilm mi dir (“ rh n-N vi”, 1/353).
313
qurtar n!”– dey (qurey lil ri) s sl ba lad . (B zil ri): “Bu q ran kim-
dir?”– dey soru dular. Dig rl ri: “Muh mm ddir”– dedil r v onun yan na
toplanma a ba lad lar. Pey mb r buyurdu: “Ey filank s o ullar ! Ey filan-
s o ullar ! Ey filank s o ullar ! Ey Abdum naf o ullar ! Ey Abdul-Mutt lib
ullar !” (N hay t, ham ) onun yan na topland . Pey mb r buyurdu:
“Deyin gör k, r m n siz bu da n yind n bir d st atl ç b (üstünüz
hücum ed yini) x r vers m, m inanars zm ?” Onlar: “Biz s nd n ya-
lan e itm mi ik ”– dey cavab verdil r. Pey mb r buyurdu: “M n sizi g -
1
: (...)- [ ]
((! )) : :
.Z [ :
[509]-356-(...) ...... bu Müaviy Am n bu isnadla: “Bir gün Pey m-
r S fa da na qalxd v : “Hayd , can qurtar n!”– dey (qurey lil ri)
sl ba lad ...” dey k bu Usam nin r vay t etdiyi h disin b nz rini
vay t etmi , f t (bu r vay td ) n yax n qohumlar qorxut!” ay sinin
nazil oldu unu zikr etm mi dir.
1 mam Buxarinin r vay t etdiyi uzun h disd x r verilir ki, Herakl bu Süfyandan:
“Söyl dikl rini dem zd n (y ni bu din d t etm zd n) vv l heç onu yalan dan maqda it-
tiham etmisinizmi?”– dey soru mu v bu Süfyan ona: “Xeyr!”– dey cavab vermi dir. N -
hay t, suallar verib qurtard qdan sonra o, bu Süfyana: “Söyl dikl rini dem zd n vv l onu
yalan dan maqda ittiham etmisinizmi dey soru dum, dedin ki, xeyr. M ayd n oldu ki, in-
sanlara yalan dan mayan adam, Allah n ad ndan da yalan dan maz”– dey etiraz bildir-
mi , ax rda da Muh mm d s llallahu aleyhi v s ll min h qiq n pey mb r oldu unu t s-
diql yib demi dir: “ r s nin dedikl rin do rudursa, onda o, bu ayaqlar n basd yer
sahib olacaq. M n bilirdim ki, o g k, lakin sizl rd n olaca güman etmirdim. r onun
yan na gedib çata bil yim arxay n olsayd m, h r halda onunla görü çal ard m. V
r yan nda olsayd m, ayaqlar yuyard m” (“S hih l-Buxari”, 7).
2 bu L b Abdul-Uzz ibn Abdul-Mutt lib Pey mb rin misi v n qat dü nl -
rind n biri olmu dur.
3 “ l-M d” sur si, 1.
4 Bu qira td “ ” (qurudu da) yerin “ ” (art q qurudu da) deyilir.
5 bu L bin ll ri qurusun, qurudu da! N var-dövl ti, n d qazand qlar onu qur-
tara bilm k. O, alovlanan oda at lacaqd r. Onun odun si da yan arvad da. Arvad -
n boynunda xurma lifl rind n k ndir olacaqd r” (“ l-M d” sur si, 1-5).
314
man kitab
-( )
90-cu f sil. Pey mb rin bu Talib 1 fa t etm si v
hz onun say sind bu Talibin zab n yüngüll dirilm si
( )- [ ]
:
! :
.(( )) :
[510]-357-(209) ........ R vay t edilir ki, (bir d ) Abbas ibn Abdul-Mutt lib
(Pey mb ) dedi: “Ya R sulullah! bu Talib s nin n köm yin d yib?
Ax , o, s ni müdafi ed rdi, (kims ) s nin (x trin d nd ) q bl rdi.”
Pey mb r dedi: “B li, o, C nn min dayaz bir yerind dir. r m n
olmasayd m, o, C nn min n a t sind olard ”.
2
: (...)- [ ]
! : : :
.(( )) :
[511]-358-(...) ........ Abdullah ibn Haris demi dir: “M n Abbas n bel dedi-
yini e itdim: “M n (Pey mb ) dedim: “Ya R sulullah! bu Talib s ni qo-
ruyard v s yard m ed rdi. (Söyl gör k,) bu ona fayda ver kmi?” Pey-
mb r dedi: “B li! M n onu C nn min d rin bir yerind tapd m v onu
dayaz yer ç xartd m”.
: : (...)- [ ]
: : :
. :
[512]-359-(...) ........ Ravil r Abbas ibn Abdul-Mutt libin r vay t etdiyi h -
min h disi bu isnadla Pey mb rd n , bu van nin r vay t etdiyi h dis
nz r r vay t etmi r.
: ( )- [ ]
)) :
.((
-( )
91-ci f sil. C nn md n yüngül zab
ç k kims haqq nda
: : ( )- [ ]
:
.(( ))
: : : ( )- [ ]
)) :
.((
: - - ( )- [ ]
: : :
316
man kitab
)) :
.((
: (...)- [ ]
)) : :
.((
-( )
92-ci f sil. Kafir olaraq öl n kims nin (yax ) linin
özün fayda verm yin dair d lil
: ( )- [ ]
! :
.(( : )) :
1 D mird n, misd n, da dan, yaxud da gild n qayr lm çox iri, d rin qazan.
2 bn Cudan qurey lil rin böyükl rind n olmu dur.
317
r buyurdu: “(Bu) ona fayda verm k.1 Çünki o, heç vaxt: “Ey R bbim!
Din günü2 m nim x talar ba la!”3– dem mi dir”.
-( )
93-cü f sil. Möminl rin bir-biril dost olmalar ,
m d qeyril rind n laq ri k sib uzaq durmalar
: : ( )- [ ]
)) : :
.((
[519]-366-(215) ........ Amr ibn l-As demi dir: “M n Pey mb rin
gizli deyil, a karda bel buyurdu unu e itdim: “Agah olun ki, bu filank -
sin4 ail si m nim dostlar m deyill r. M nim dostum ancaq Allah v li-
saleh möminl rdir5”.
-( )
94-cü f sil. Müs lmanlardan bir çoxlar n sor u-sual olunmadan
v zab ç km n C nn gir yin dair d lil
: ( )- [ ]
)) :
1 Bu d lildir ki, kafir yax l ets bel , bu ondan q bul olunmur. Çünki o, bunu Allah
üçün yox, ba qa niyy tl edir. Uca Allah buyurur: “Biz onlar n etdikl ri ll baxd qdan
sonra onlar sovrulmu toz d cikl rin çevir rik” (“ l-Furqan” sur si, 23); “Kim dünya h -
yat v onun b rb yini ist yirs , onlara ll rinin zini orada tam ver rik v onlar
orada z r ç km zl r. Onlar, Axir td özl ri üçün oddan ba qa heç bir eyi olmayan kims -
rdir. Onlar n dünyada gördükl ri i r bo a ç xar v tutduqlar ll r puç olar” (“Hud”
sur si, 15-16).
2 Bu, Qiyam t gününün adlar ndan biridir.
4 Burada qeyri-müs lmanlar n rd tutulur. Kafir yax n adam olsa bel , onu dost tutmaq
olmaz. Uca Allah buyurur: “Ey iman g tir nl r! Möminl ri qoyub kafirl ri özünüz dost tut-
may n. Yoxsa Allaha öz leyhiniz aç q-ayd n bir d lil verm kmi ist yirsiniz?” (“ n-Nisa” su-
si, 144); “Ey iman g tir nl r! r atalar z v qarda lar z küfrü imandan üstün say rlar-
sa, onlar dost tutmay n. Sizl rd n onlar dost tutanlar zal mlard r” (“ t-Tovb ” sur si, 23).
5 Quranda bel buyurulur: r Pey mb qar bir-biriniz d st k vers niz, bilin ki,
Allah, C brail v lisaleh möminl r onun dostu v yard mç r. Bunlardan ba qa m -
kl r d onun yard mç lar r” (“ t-T hrim” sur si, 4).
318
man kitab
(( ! )) : ! : ((
.(( )) : ! :
[520]-367-(216) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, (bir d ) Pey mb r :
“Ümm timd n yetmi min n r sor u-suals z C nn gir k1”– dey buyur-
du. (Bu vaxt) bir n r2: “Ya R sulullah! Allaha dua et, m ni onlardan etsin!”–
dedi. Pey mb r d : “Allah m! Bunu o k sl rd n et!”– dey dua etdi. Sonra
ba qa birisi qalx b: “Ya R sulullah! Allaha dua et, m ni d onlardan etsin!”–
dedi. Pey mb r buyurdu: “Bu xüsusda Ukka s ni qabaqlad ”.
: : : (...)- [ ]
. : :
: : (...)- [ ]
)) : : :
.((
! : :
! : (( ! )) :
.(( )) :
: : : ( )- [ ]
)) :
.((
: ( )- [ ]
)) : : :
(( )) : : ((
! : (( )) : :
.(( )) :
H rfi t rcüm
1 ovsun dem kdir. Lakin burada ovsun deyildikd sehr, cadu, pitik de-
yil, ksin , mübar k sözl rl – Allah n K lam v ya Pey mb rin dualar vasit sil x st ni
müalic etm k n rd tutulur.
320
man kitab
: : (...)- [ ]
)) : :
)) : : ((
.((
[525]-372-(...) ........ mran ibn Husayn r vay t edir ki, (bir d ) R sulul-
lah dedi: “Ümm timd n yetmi min n r sor u-suals z C nn gir k”.
(S hab r) soru dular: “Kimdir onlar, ya R sulullah?” Pey mb r buyur-
du: “Bunlar özl rin ovsun oxunmas t b etm n, (h r hans bir hadis ni)
ursuzluq lam ti hesab etm n, (müalic m qs dil ) b
1 nl rin da bas-
mayan v yaln z R bbin t kkül ed n kims rdir”.
: ( )- [ ]
- )) :
. -
.((
Cahiliyy t dövründ
1 bl rd n kims bir i i görm k ist dikd , göy baxar v göyd gör-
düyü qu un sa t , yaxud sol t f uçmas yla, görm k ist diyi i in u urlu v ya u ursuz ola-
ca t yin ed rdi. Habel xo ag lm z bir s s e itdikd v ya arzu edilm n bir adam gördük-
, bunu u ursuzluq lam ti hesab ed rdil r. B zil ri vval ay nda evl nm yi u ursuzluq
sayard lar. Ai bu cür etiqad n batil oldu unu bildirib demi dir: “Allah n R sulu m niml
vval ay nda nikah ba lam , habel m ni vval ay nda öz evin g tirmi dir...”
Bundan ba qa o vaxt bl r ç nb gününü, habel s r ay da u uzsuz lam t hesab
ed rdil r. Qeyd etm k laz md r ki, bunlar n v bunlara b nz r inanclar n ham batildir...”
(“ l-Qovl l-Mufid”, 1/103-104).
2 Y ni bir c rg düzülmü halda ham bird n C nn daxil olacaq. Bu da C nn t qap -
lar n h dd n ziyad geni oldu una d lal t edir.
321
: : : ( )- [ ]
: . : :
: : . : :
: : :
: : .
. ))
. :
: :
.((
.
: :
)) : . (( )) : .
: ((
)) : . : (( )) : .
.((
bir eyi gördükd ona “Mübar k olsun!”, “Allah xeyir versin! ”, “Xeyirli-b tli olsun!” v
ba qa bu kimi göz l sözl rl onun üçün Allahdan xeyir dil sin.
322
man kitab
1 R vay t edilir ki, bu S id l-Xudri demi dir: “(Bir d ) Pey mb rin s hab rin-
n bir d st s yola dü dü. N hay t, onlar g lib b vi q bil rind n birin m xsus bir
ndd dayand lar. S hab r onlar n evind qonaq olmaq ist dil r, lakin onlar s hab ri (ye-
) qonaq etm k ist dil r. Bu snada q bil ba ( qr b) sancd . K ndd kil r ona l-
rind n g n köm yi göst rm çal lar, lakin bu c hdl rin heç bir faydas olmad . Onlar-
dan b zisi dedi: “Yax olar ki, gedib (k ndimiz ) t rif buyurmu adamlara müraci t ed si-
niz, b lk onlarda n is tap la”. Onlar s hab rin yan na g lib dedil r: “Ay camaat! Q bil ba -
( qr b) sancm r. N q r çal qsa, lac tapa bilm dik. B lk sizd n birinizd bir ey
tap la?” S hab rd n birisi dedi: “B li, vallahi ki, m n ruqya oxuya bilir m. Vallahi, biz sizin
qona z olmaq ist dik, lakin siz bizi (yem ) qonaq etm diniz. El buna gör d biz z h-
t haqq verm yinc , m n sizin (x st niz) üçün ruqya oxumayaca am.” Sonra onlar (müali-
müqabilind ) s hab bir sürü qoyun ver kl rin raz la lar. Bundan sonra o, (q bil
ba n yan na g lib onun yaras na) yüngülc tüpürdü v “ l-Fatih ” sur sini oxudu. (Bir az
keçdikd n) sonra q bil ba sanki buxovdan azad oldu v x st deyilmi kimi aya a qalx b
zm ba lad . Onlar s hab raz la qlar z hm t haqq verdil r. Bu vaxt s hab r-
n biri: “(Qoyunlar ) bölü dürün!”– dedi. Ruqya oxuyan s hab is : “Pey mb rin yan na
gedib hadis ni ona dan may nca v onun n hökm ver yini öyr nm yinc , heç (bir ey) et-
yin!”– dey etiraz etdi. Onlar Pey mb rin yan na g lib hadis ni ona dan qda, o soru -
du: “S n n bilirdin ki, bu, ruqyad r?” Sonra lav edib dedi: “Siz düz etmisiniz. (Qoyunlar )
bölü dürün v özünüzl yana m nim üçün d bir pay ay n.” (Bunu dey nd n) sonra Pey-
mb r gülüms di” (“S hih l-Buxari”, 2276).
2 Burada elçil rin gönd rildiyi ümm tl r n rd tutulur. Uca Allah buyurur: “Biz h r üm-
: “Allaha ibad t edin, ta utdan uzaq olun”– dey , elçi gönd rdik” (“ n-N hl” sur si, 36).
3 Olsun ki, Pey mb r bunu yuxuda görmü dür. (“F th l-Bari”, 11/407).
323
ixtilafa dü dü. B zil ri: “Y qin ki, bunlar Pey mb yolda olmu 1
kims rdir”– dedil r. B zil ri d : “Ola bilsin ki, bunlar slam dini g ldikd n
sonra do ulmu v Allaha rik qo mam kims rdir”– dedil r. Bel , onlar
bir çox eyl r zikr etdil r. Bu vaxt Pey mb r bay ra ç xd v : “N haqda mü-
bahis edirsiniz?”– dey soru du. (S hab r mübahis etdikl ri m bar )
ona x r verdil r. Onda Pey mb r buyurdu: “Bunlar ovsun oxumayan,2
özl rin ovsun oxunmas t b etm n, (h r hans bir hadis ni) u ursuzluq
lam ti hesab etm n v yaln z R bbin t kkül ed n kims rdir”. (Bu vaxt)
Ukka ibn Mihs n aya a qalx b dedi: “(Ya R sulullah!) Allaha dua et, m ni
onlardan etsin!” Pey mb r : “S n onlardansan!”– dedi. Sonra ba qa bir adam
aya a qalx b: “(Ya R sulullah!) Allaha dua et, m ni onlardan etsin!”– dedi.
Pey mb r buyurdu: “Bu xüsusda Ukka s ni qabaqlad ”.
: (...)- [ ]
(( )) : : :
.
[528]-375-(...) ........ bn Abbas r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Ümm tl r m göst rildi...” Sonra (ravi) bu h disin qalan hiss sini Hu ey-
min h disin b nz r r vay t etmi v h disin vv lini3 zikr etm mi dir.
-( )
95-ci f sil. Bu ümm tin C nn t hlinin
yar t kil etm si haqq nda
: ( )- [ ]
: (( )) : :
)) : : (( )) :
.
.((
: - - (...)- [ ]
: :
: . : : (( )) :
! )) : . : (( ))
.((
1 Y ni onlardan seçil kl r.
325
: : (...)- [ ]
: :
(( ! ! ))
! : (( )) : ! :
.((
[531]-378-(...) ........ Abdullah (ibn M sud) r vay t edir ki, (bir d ) Pey-
mb r kür yini d rid n olan bir çad ra söyk mi halda biz xitab edib bel
buyurdu: “Agah olun ki, C nn yaln z müs lman k s daxil olar. Allah m,
bli etdimmi?! Allah m, ahid ol! Siz C nn t hlinin dördd biri olmaq ist -
yirsinizmi?” Biz: “B li, ya R sulullah!”– dey cavab verdik. Yen soru du:
“C nn t hlinin üçd biri olmaq ist yirsinizmi?” Biz (bu s r d ): “B li, ya
sulullah!”– dey cavab verdik. Onda Pey mb r bel buyurdu: “M n
sizin C nn t hlinin yar t kil ed yiniz ümid edir m. (Bilin ki,) dig r
ümm tl rl müqayis siz, a öküzün d risind ki qara tük v ya qara ökü-
zün d risind ki a tük kimisiniz”.
: )) : -( )
((
96-c f sil. Pey mb rin : “Allah Ad bel buyuracaq:
“H r min n rd n doqquz yüz doxsan doqquzunu
C nn gönd rm k üçün ay r” sözü
: ( )- [ ]
! : ! : )) : :
326
man kitab
: : : : !
:
)) : ! : . .((
! )) : : ((
! )) : . ((
. ! )) : . ((
.((
: : : (...)- [ ]
)) :
. ((
-( )
: : : ( )- [ ]
)) : :
- -
.((
1 bu Malik l- ari Pey mb rin s hab sidir. Ad : K b ibn Asimdir. Hicr tin 18-ci
ilind v fat etmi dir.
2 H disd bc " trul-iman" (iman n yar r) cüml si, h m d iman t mizl nv k -
narla ran m nas da ifad edir. Bel ki, pak olmaq, q lbi murdar eyl rd n t mizl yir v
iman irkd n uzaqla r (“ rh l- rb in”, 1/24).
3T rcüm si: H md olsun Allaha!
4Burada t zi deyildikd Qiyam t günü qurulacaq dal t t zisi n rd tutulur. Uca
Allah buyurur: “Biz Qiyam t günü dal t t zil ri il haqq-hesab ç yik. Heç k h r
hans bir eyd dal tsizlik edilm kdir. Görülmü i bir xardal d si mislind olsa bel ,
onu g tirib ziy qoyaca q. Biz haqq ara rma a b s ed rik” (“ l- nbiya” sur si, 47).
5 T rcüm si: Allah pak v müq dd sdir!
6 Pey mb r demi dir: “M rh tli Allaha sevimli, t ffüzü asan v t zid a r g -
n iki k lm vard r ki, bunlar: “Subhan llahi v bih mdihi, subhan llahil- zim!” lm ridir”
(“S hih l-Buxari”, 7563).
7Namaz möminin q lbin nur saç r v el ki q lbi nurland , bu nur onun üzünd d özünü
büruz verir. Qiyam t günü d möminin yoluna nur saçacaq. Uca Allah buyurur: “O gün s n mö-
min ki il rin v mömin qad nlar n nurunun onlar n önl rind n v sa t fl rind n yay l-
gör ks n. Onlara: “Bu gün sizin müjd niz aclar alt ndan çaylar axan C nn t ba -
lar r. Siz orada di qalacaqs z!”– deyil k. Bu, böyük u urdur” (“ l-H did” sur si, 12).
329
-( )
2-ci f sil. Namaz q lmaq üçün t mizl nm yin1 vacibliyi
- - ( )[ ]
: :
)) : : :
. ((
[535] (224) ........ Musab ibn S d demi dir: “ bn Amir x st ik n Abdullah
ibn Öm r ona ba ç kdi v yan na daxil olduqda ( bn Amir ona): “Ey Öm rin
lu! M nim üçün Allaha dua etm ks nmi?”– dey müraci t etdi. bn
Öm r dedi: “M n Pey mb rin bel dediyini e itmi m: “N d st mazs z
(v ya qüslsüz) namaz, n d x yan tl ld edilmi maldan s q bul olu-
nar”. S n d ki, (ey ibn Amir), B sr nin miri olmusan” .2
: : : (...) [ ]
: :
.
[536] (...) ........ ob , Zaid v srail – onlar n ham Simak ibn H rbd n bu
isnadla Pey mb rd n bu h disin b nz rini r vay t etmi r.
: : ( )- [ ]
: :
.(( )) :
bn Öm r
2 ona dem k ist yir ki, d st mazs z namaz n v x yan tl ld edilmi mal-
dan veril n s nin faydas olmad kimi, günaha batd qdan sonra Allahdan ba lanma
dil n kims üçün dua etm yin d faydas yoxdur. bn Öm r bunu ona, etdiyi günahlara
gör Allahdan ba lanma dil sövq etm k üçün söyl mi dir. Yoxsa ki, Pey mb r v
onun s hab ri, – mü rikl r, kafirl r v münafiql r istisna olmaqla, – günahkar adam üçün
Allahdan ba lanma dil mi r.
bn Amir g linc , bu Abdullah ibn Amir ibn Kureyz ibn R bi ibn H bib ibn Abdu ms
ibn Abdum nafd r. Hicr td n dörd il sonra M kk dünyaya g lmi dir; Pey mb r hicr -
tin yeddinci ilind M kk g ldikd yax nlar onu Pey mb rin yan na g tirmi v o, xur-
man zib u n a na qoymu dur. Osman n xilaf ti dövründ B sr nin miri olmu dur.
331
[537]-2-(225) ........ H mmam ibn Mun bbih: “Bu, bu Hureyr nin biz
Allah n elçisi Muh mm dd n r vay t etdikl ridir...”– demi v bir neç
dis r vay t etmi dir. Bu h disl rd n biri d budur. “Pey mb r demi -
dir: “Sizd n biriniz t bii ehtiyac r f etdikd n sonra1 d st maz almay nca,
onun namaz q bul olunmaz!”
-( )
3-cü f sil. D st maz alma n qaydas v onun kamilliyi
( )- [ ]
:
)) : :
.((
. : :
[538]-3-(226) ........ Osman n mövlas 2 Humran bel r vay t etmi dir: “(Bir
) Osman su g tizdirdi v d st maz ald . ( vv lc ) ll rini üç d yudu,3
sonra (sa li il qabdan su götürüb) h m a yaxalad , h m d burnunun
içini yudu, sonra üç d üzünü yudu, sonra üç d sa qolunu dirs q r
yudu, sonra da sol qolunu eyni qaydada yudu, sonra ba na m sh ç kdi, son-
ra üç d 4 sa aya topu a q r yudu, sonra da sol aya eyni qaydada
yudu, sonra bel dedi: “M n Pey mb rin m nim d st maz ald m kimi
1 Bu, d st maz pozan amill rd n biridir. Ümumiyy tl d st maz pozan amill r dörddür:
– Ön v arxa ifrazat ç lr ndan xaric olan sidik, n cis, m zi, yel v s.
– D rin yuxuya getm k v ya hu u itirm k;
–D ti yem k (b zi aliml rin r yin gör );
– Övr t yerin bilavasit toxunmaq (b zi aliml rin r yin gör ).
2 Y ni azad etdiyi köl .
3 Aliml rin yekdil r yin sas n d st maza ba lad qda ll ri üç d yumaq müst bdir.
4 Üzü, qollar v ayaqlar üç d yumaq müst b, bir d yumaq is vacibdir.
332
mizl nm kitab
st maz ald gördüm.1 (O, d st maz ald qdan sonra bel ) buyurdu: “H r
kim m nim d st maz ald m kimi d st maz alar, sonra qalx b iki rük t
namaz q lar v namaz snas nda heç bir ey haqda dü ünm zs , onun keçmi
günahlar ba lanar2”.
bn ihab demi dir: “Aliml rimiz dey rdil r ki: “Bu d st maz, bir kims -
nin namaz q lmaq üçün alaca d st maz n n kamilidir”.
: : (...)- [ ]
)) : :
.((
[539]-4-(...) ........ Osman n mövlas Humran Osman n (d st maz ald -
) görmü (v bunu bel v sf etmi dir): “Osman bir qab (su) g tizdirdi; ll -
rin üç d su töküb onlar yudu, sonra sa lini qaba sal b su götürdü3 v bu-
nunla h m a yaxalad , h m d burnunun içini yudu, sonra üç d üzü-
nü v üç d qollar dirs kl q r yudu, sonra ba na m sh ç kdi, son-
ra üç d ayaqlar (topuqlara q r) yudu, sonra da dedi: “Pey mb r
bel buyurmu dur: “H r kim m nim kimi d st maz alar, sonra da iki rük t
namaz q lar v namaz snas nda heç bir ey haqda dü ünm zs , onun keç-
mi günahlar ba lanar”.
-( )
4-cü f sil. D st maz alma n v onun
ard ndan namaz q lma n f zil ti
( )- [ ]
: . : - -
1 H disd n bel n tic ç r ki, üzü, qollar v ayaqlar yumaq, habel ba a m sh etm k
vacibdir. Bu vacibl r " l-Maid " sur sinin 6-c ay sind öz ksini tapm r. Onu da qeyd et-
k laz md r ki, burada, üzü yumaq dey nd , a z v burunu yaxalamaq, habel ba a m sh et-
k dey nd , qulaqlara da m sh etm k d buna aid edilir.
2 Söhb t kiçik günahlardan gedir.
3 Dig r h disd Pey mb r demi dir: “Biriniz yuxudan oyand zaman lini üç d yuma-
nca su qab n için salmas n. Çünki o, linin haralara d ydiyini bilmir” (“S hih Muslim”, 643).
333
- - :
: :
.(( ))
[540]-5-(227) ........ Osman n mövlas Humran demi dir: “Osman ibn
ffan m scidin h tind ik n m n onun bel dediyini e itdim. Ax amt fi
mü zzin Osman n yan na g ldikd Osman su g tizdirib d st maz ald , sonra
da bel buyurdu: “Siz el bir h dis dan aca am ki, vallahi r Allah n Kita-
ndak ay olmasayd , onu siz dan mazd m. M n Pey mb rin bel dedi-
1
yini e itdim: “Göz l t rzd 2 d st maz al b, sonra namaz q lan el bir müs l-
man yoxdur ki, Allah onun d st maz il q laca namaz aras ndak (vaxt r-
zind ki) günahlar ba lamas n”.
: : : (...) [ ]
: : :
.(( ))
[541] (...) ........ bu Usam , V kiy v Süfyan – ham (bu h disi) Hi amdan
bu isnadla r vay t etmi dir. F t bu Usam nin h disind bel deyilir: “Göz l
rzd d st maz al b, vacib buyurulmu namaz q lan.....”
: : : (...)- [ ]
! ! : : :
)) :
.((
Z¥ [ Zw v u t s r q p[ :
[542]-6-(...) ........ Humran bel r vay t etmi dir: “Osman d st maz ald q-
dan sonra dedi: “Vallahi, siz el bir h dis dan aca am ki, r Allah n Kita-
ndak ay olmasayd , vallahi ki, onu siz dan mazd m. M n Pey mb rin
bel buyurdu unu e itdim: “Göz l t rzd d st maz al b, sonra namaz q lan
el bir k s yoxdur ki, d st maz il q laca namaz aras ndak (vaxt rzind ki)
günahlar ba lanmas n”.
Urva demi dir: “(Osman n q sd etdiyi) ay budur: “Kitabda insanlara
yan etdiyimiz aç q-ayd n d lill ri v do ru yol göst n ay ri nazil et-
dikd n sonra onlar gizli saxlayanlara h m Allah l t edir, h m d l t
ed bil nl r l t oxuyurlar!” 1
: ( )- [ ]
: : :
)) : :
.((
kimi, paralel kild ön yilm ni bildirir. Rüku namaz n rüknl rind n – vacib ünsürl rind n
biridir v f rzdir. Rükuda ll r dizl qoyulur.
335
: ( )- [ ]
: :
.
.(( )) :
.
- ( )- [ ]
: : : -
.
. : :
Müs lman olan k s göz l t rzd d st maz al b laz mi qaydada namaz q larsa, bu namaz
1
( )- [ ]
: : :
:
: (( )) : - : -
)) : . !
.((
: : (...)- [ ]
: : :
)) : :
.((
. : .
[547]-11-(...) ........ Cami ibn ddad demi dir: “M n Humran ibn ban n,
Bi rin2 mir oldu u dövrd , bu m scidd bu Burd bel bir h dis dan -
e itdim: “Osman ibn ffan r vay t etmi dir ki, Pey mb r bel bu-
yurmu dur: “H r kim Uca Allah n mr etdiyi kimi d st maz tam kild ye-
rin yetirs , (q ld ) f rz buyurulmu namazlar , aralar ndak günahlar üçün
ffar olar”.
Bu, bn Muaz n h disidir. und rin h disind is : “Bi rin mir oldu u
dövrd ” v “f rz buyurulmu ” sözl ri yoxdur.
: : ( )- [ ]
: :
)) :
.((
[548]-12-(232) ........ Osman n mövlas Humran demi dir: “Bir gün Osman
ibn ffan göz l kild d st maz ald . Sonra bel dedi: “M n Pey mb ri
gördüm. O, d st maz ald v bunu göz l kild yerin yetirdi. Sonra da bu-
yurdu: “Kim bu kild d st maz alar, sonra da n fsini yaln z namaz q lma a
hrik ed k m scid ged rs , keçmi günahlar ba lanar”.
: (...)- [ ]
:
)) :
.((
[549]-13-(...) ........ Osman ibn ffan demi dir: “M n Pey mb rin be-
dediyini e itmi m: “Kim namaz q lmaq üçün d st maz alar v d st ma-
tam kild yerin yetir r, sonra da f rz namaz q lma a ged r v bu
namaz insanlarla, yaxud camaatla birg , ya da m scidd q larsa, Allah onun
günahlar ba layar”.
-( )
( )- [ ]
: :
.(( )) :
338
mizl nm kitab
: : (...)- [ ]
.(( )) :
[551]-15-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Be (vaxt) namaz, (bunlar n aras ndak günahlar n), habel cüm namaz , növ-
ti cüm k arada olan günahlar n k ffar sidir”.
: (...)- [ ]
)) :
.((
[552]-16-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
Böyük günahlardan ç kinildiyi t qdird , be (vaxt) namaz, (bunlar n aras n-
dak günahlar üçün), habel cüm namaz , növb ti cüm k v Ramazan
ay , növb ti Ramazan ay nad k arada olan (kiçik günahlar üçün) k ffar dir”.
-( )
6-c f sil. D st mazdan sonra oxunulmas müst b1 say lan zikr
: : ( )- [ ]
:
:
)) :
: ((
)) : . : . :
: - -
.((
: : (...) [ ]
: )) : :
.((
[554] (...) ........ Uqb ibn Amir l-Cuh ni : “Pey mb r bel buyurmu -
dur...”– dey k h disi eynil r vay t etmi , f t bu r vay td : “H r kim d s-
-( )
7-ci f sil. Pey mb rin d st maz almas haqq nda
: ( )- [ ]
: : - -
.
. :
[555]-18-(235) ........ R vay t edilir ki, (bir d ) Abdullah ibn Zeyd ibn Asim
l- nsariy : “Pey mb rin d st maz ald kimi d st maz al”– deyildi.
(Bunu e itdikd ) o, bir qab (su) g tizdirdi. Sonra qabdan ll rin su tökdü v
onlar üç d yudu. Sonra (sa ) lini qab n için sal b-ç xartd v bir ovuc su il
ma yaxalad , h m d burnunun içini yudu. Bunu üç d t krar etdi.
Sonra (yen ) lini qab n için sal b-ç xartd v (ovuclar ndak su il ) üç d
üzünü yudu. Sonra (yen ) lini qab n için sal b-ç xartd v ll rini dirs kl
r iki d -iki d yudu. Sonra (yen ) lini qab n için sal b-ç xartd v (ya
ll ri il ) ba na m sh ç kdi, ll rini qaba a v dala apard .2 Sonra ayaqlar
topuqlara q r yudu. Sonra dedi: “Pey mb r bel d st maz alard ”.
: (...) [ ]
.
[556] (...) ........ Qasim ibn Z riyya m bel r vay t etmi dir: “Biz Xa-
lid ibn Müx ll d, Süleyman ibn Bilaldan, o da Amr ibn Y hyadan bu isnadla
disi eynil r vay t etmi , f t “topuqlar” sözünü zikr etm mi dir.
1 T rcüm si: M n ahidlik edir m ki, Allahdan ba qa (ibad haqq olan) m bud yoxdur, O,
kdir, Onun heç bir riki yoxdur v ( ahidlik edir m ki,) Muh mm d Onun qulu v elçisidir.
2 Y ni ll rini ba n ön t find n ns sin q r apard , sonra da ba lad yer qaytard .
341
: : (...) [ ]
: . : :
.
[557] (...) ........ Malik ibn s (h disi) Amr ibn Y hyadan bu isnadla r vay t
etmi v (bu r vay td ): “üç d a yaxalam v (üç d ) burnunu yu-
mu dur”– demi , amma: “bir ovucla” sözünü qeyd etm mi dir, üst lik bunu da
lav etmi dir: “ba n ön t find n ba lad v vv lc ll rini ns sin 1 do ru
apard , sonra da onlar ba lad yer qaytard . Daha sonra ayaqlar yudu”.
: : : (...) [ ]
:
.
. : . :
[558] (...) ........ Amr ibn Y hya (bu h disi) yuxar dak isnadlara b nz r (bir
isnadla) r vay t etmi v h disi bel n ql etmi dir: “Üç ovuc su il a yaxa-
lad , burnuna su ç kib-ç xartmaqla onu yudu”. O h mçinin: “Ba na m sh ç k-
di. ( ll rini) bir d qaba a v dala apard ” sözünü d n ql etmi dir.
hz: “Bu h disi m Vuheyb yazd rm r”– dedi. Vuheyb d : “Bu h di-
si m Amr ibn Y hya iki d yazd rm r”– dedi.
: ( )- [ ]
: :
.
.
[559]-19-(236) ........ Abdullah ibn Zeyd ibn Asim l-Mazini Pey mb ri
st maz alark n gördüyünü bel v sf etmi dir: “A yaxalad , sonra bur-
nuna su ç kib ç xartd . Sonra üç d üzünü yudu. Sonra üç d sa lini, üç
d dig r lini yudu. (Sonra) ba na, linin art olmayan su il 2 m sh ç k-
di. Sonra ayaqlar t rt miz edinc q r yudu”.
1 ns : ba n arxa t fi.
2 ll rini t n suya sal b ya ll ri il ba na m sh ç kdi.
342
mizl nm kitab
bu Tahir demi dir: “ bn V hb (bu h disi) biz Amr ibn l-Harisd n r va-
t etmi dir”.
-( )
8-ci f sil. Burunu yaxalad qda, habel (ayaqyolunda) da la
mizl ndikd (bunu) t k sayda etm k
( )- [ ]
)) : :
.((
: : (...)- [ ]
: . :
.(( ))
[561]-21-(...) ........ H mmam ibn Mun bbih: “Bu, bu Hureyr nin biz
Allah n elçisi Muh mm dd n r vay t etdikl ridir...”– demi v bir neç h -
dis r vay t etmi dir. Bu h disl rd n biri d budur: “Pey mb r bel buyur-
mu dur: “Sizl rd n biri d st maz ald zaman burnunun d likl rin su ç k-
sin, sonra (onu) ç xarts n”.
: (...)- [ ]
.(( )) :
[562]-22-(...) ........ Y hya ibn Y hya biz r vay t edib demi dir: “M n Mali-
kin hüzurunda (bu h disi) oxudum. (Dedim ki:) bn ihab bu dris l-Xövla-
nid n, o da bu Hureyr n r vay t etmi dir ki, Pey mb r bel buyur-
mu dur: “Kim d st maz alarsa, burnunun içini yusun v kim ayaqyolunda
da la t mizl rs , (da lar n say ) t k sayda etsin”.
: : : (...) [ ]
: : :
. :
[563] (...) ........ bu dris l-Xövlani demi dir: “M n bu Hureyr nin v bu
id l-Xudrinin: “Pey mb r bel buyurmu dur...”– dey k h disi eynil
vay t etdiyini e itmi m.
: ( )- [ ]
)) :
.((
[564]-23-(238) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Biriniz yuxudan oyand zaman üç d burnuna su al b ç xarts n. Çün-
ki eytan onun burun ç rl rinin üstünd gec yir”1.
1 Ehtimal olunur ki, bu, Ay l-Kursini (“ l-B ” sur sinin 255-ci ay sini) oxumayan
kims aiddir, ya da bu o dem kdir ki, eytan n özü insan n burun ç rinin üstünd gec -
d , onun v sv si, yatmam dan vv l zikrl rini ed n möminin q lbin gir bilm z.
344
mizl nm kitab
: : ( )- [ ]
)) : : :
.((
[565]-24-(239) ........ Cabir ibn Abdullah r vay t edir ki, Pey mb r de-
mi dir: “Biriniz ayaqyolunda da la t mizl ndiyi zaman bunu t k sayda etsin”.
-( )
9-cu f sil. Ayaqlar tam kild yuma n vacibliyi
: ( )- [ ]
:
! :
.(( )) :
: : : (...) [ ]
. .
[567] (...) ........ ddad ibn Had n mövlas bu Abdullah r vay t etmi dir
ki, o, Ai nin yan na g lmi dir. Sonra da (Ai nin) Pey mb rd n r vay t
etdiyi h disi zikr etmi dir.
: : (...) [ ]
: - - : :
:
.
: : : (...) [ ]
. :
[569] (...) ........ ddad ibn Had n mövlas Salim: “M n Ai nin yan nda idim”–
dedi v Ai nin Pey mb rd n r vay t etdiyi h disin b nz rini zikr etdi.
: : : ( )- [ ]
:
.
.(( )) :
[570]-26-(241) ........ Abdullah ibn Amr demi dir: “Biz Pey mb rl bir-
likd M kk n M din qay rd q. N hay t, g lib yol üstünd ki su ba na
yeti dik. sr ça nda camaat t sdi v t -t d st maz ald . (N hay t,)
biz onlara yeti dik. Onlar n dabanlar na su d ym diyi (apayd n) görünürdü.
(Bunu gör nd ) Pey mb r buyurdu: “Oda gir k dabanlar n vay hal na!
El is d st maz tam kild al n!”
: : (...) [ ]
. : :
. (( )) :
: ( )- [ ]
:
.(( )) :
: (...)- [ ]
.(( )) :
: (...)- [ ]
.(( )) :
[574]-29-(...) ........ R vay t edilir ki, (bir d ) bu Hureyr bir su qab n-
dan d st maz alan bir camaat görüb dedi: “D st maz tam kild al n! Çün-
ki m n bul-Qasimin1 bel dediyini e itmi m: “Oda gir k daban üstün-
ki v rl rin2 vay hal na!”
: : (...)- [ ]
.(( )) :
[575]-30-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“Oda gir k dabanlar n vay hal na!”
1 bul-Qasim – Pey mb rin kuny sidir. “Qasim” – bölü dür n, payla ran dem k-
dir. Bel ki, o, n is verdikd v ya n ns imtina etdikd , bunu ancaq Allah n izini v is-
yi il yerin yetir rdi.
2 ri sümükl ba layan lent v lövh klind s x birl dirici toxumadan ibar t
elastik tör .
347
-( )
10-cu f sil. Yuyulan zalar n h r t fini
yax ca yuma n vacibliyi
: : ( )- [ ]
:
. (( )) :
-( )
11-ci f sil. D st maz suyu il b rab r x talar n
(b nd n) xaric olmas
- : ( )- [ ]
: :-
- - )) :
- -
- - -
.(( -
lar il batd h r bir x ta su il , (yaxud suyun son damlas yla) b rab r ayaq-
lar ndan ç xar. N hay t, o b nd günahlardan t mizl nmi halda (üz ) ç xar”.
: ( )- [ ]
: : :
.(( )) :
[578]-33-(245) ........ Osman ibn ffan r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “H r kim d st maz alar v d st maz göz l kild yerin yetir rs ,
günahlar vücudundan xaric olar, h tta d rnaqlar n alt ndan (k nara) ç xar”.
-( )
12-ci f sil. D st maz ald qda üz,
l v ayaqlardak nuru art rma n müst bliyi1
( )- [ ]
: :
:
: : :
.(( ))
lar z nur saçacaqd r. Sizl rd n kimin gücü çat rsa, qoy üzünün parlaql ,
ll rinin v ayaqlar n nurunu art rs n!”1
: : (...)- [ ]
:
)) : :
.((
( )- [ ]
:
)) :
! : ((
.(( )) :
1 “Sizl rd n kimin gücü çat rsa, qoy üzünün parlaql , ll rinin v ayaqlar n nurunu
uzats n!” ifad si Pey mb rin yox, bu Hureyr nin sözüdür. Buna bc "mudr c" de-
yilir. Bu k lm ( ) bc « dr » ( ) felinin m chul növünd n g lmi feli sif t-
dir. Bir eyi ba qa bir ey idrac etm k, onlardan birini dig rin idxal etm k v t rkibin aid
etm k dem kdir (Moc m l-V sit, s h. 277).
stilahi m nada is bu o h disdir ki, isnad n üslubu d yi dirilmi , ya da m tnin aid ol-
mayan bir eyi ondan ayr oldu u göst rilm n ona lav edilmi dir (T drib r-Ravi, 1/239,
ysir l-Must h l-H dis, s h: 103).
2 “Sizl rd n kimin gücü çat rsa, qoy üzünün parlaql , ll rinin v ayaqlar n nurunu
art rs n!” ifad si vv lki kimi izah edilir.
3 yl : am diyar nda, d nizin sahilind yerl n bir rdir.
4 n: d niz sahili il Y nin ax nda Hindistana yax n yerd yerl ir.
350
mizl nm kitab
: - - (...)- [ ]
)) : :
)) : ! : ((
.(( : ! : .
[582]-37-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“(Qiyam t günü) ümm tim hovuzun ba na, m nim yan ma g kl r. Bir
adam ba qa birisinin d rini öz d rinin yan na buraxmad kimi, m n
(yad) adamlar hovuzumun yan na buraxmayaca am”. (S hab r) dedil r:
“Ey Allah n Pey mb ri! O gün s n bizl ri tan yacaqsanm ?” Pey mb r
buyurdu: “B li! Sizin ba qa ümm tl rd n heç birind olmayan bir lam tiniz
vard r. Siz m nim yan ma d st maz izind n dolay üzl riniz parlaq, ll riniz
ayaqlar z nurlu halda g ksiniz. F t aran zdan bir toplum m nim
yan ma burax lmayacaq (dey g lib m ) qovu a bilm k. (O zaman)
n: “Ey R bbim! Bunlar m nim s hab rimd ndirl r 1 ”– dey m.
kl rd n biri m bel cavab ver k: “Heç bilirs nmi onlar s nd n son-
ra (dind ) n yenilikl r edibl r?!”
: ( )- [ ]
)) : :
1Burada Pey mb rin v fat ndan sonra mürt d, kafir olanlar n rd tutulur. Onlar üç
qisim idil r: bir qismi cahiliyy t dövründ ki etiqadlar na – bütp stliy qay td lar, bir qismi pey-
mb rlik iddias nda olan Museyl v sv d l- siy uydular, bir qismi d müs lman ol-
duqlar iddia etdikl ri halda, z kat verm kd n boyun qaç rd lar v bunu inkar etdil r.
351
: ! : (( !
.(( ))
( )- [ ]
: :
)) :
(( )) : : ((
)) :
)) : : ((
:
.(( : :
[584]-39-(249) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, (bir d ) Pey mb r
biristanl a g lib dedi: “Salam olsun sizl , ey (bu) diyar n mömin sakinl -
ri! Allah ist biz d siz qovu aca q. Qarda lar görm yimiz ümid
edir m!” (S hab r) soru dular: “Biz s nin qarda lar n deyilikmi, ya R sulul-
lah?” (Pey mb r ) buyurdu: “Siz m nim s hab rimsiniz. Qarda lar z
is h (dünyaya) g lm mi kims rdir”1. (S hab r) soru dular: “H (dün-
yaya) g lm mi kims rin s nin ümm tind n oldu unu nec tan yacaqsan,
ya R sulullah?” (Pey mb r ) buyurdu: “Bir deyin gör k, r bir adam n
aln nda v ayaqlar nda a l olan atlar olsa v bu atlar, r ngin ba qa r ng
qar mam qapqara atlar n aras nda olarsa, o adam öz at tan mazm ?” (S -
hab r): “B li, (tan yar), ya R sulullah!”– dey cavab verdil r. (Pey mb r )
buyurdu: “Heç übh siz ki, onlar da (Qiyam t günü) d st maz almaqdan do-
lay üzl ri parlaq, ll ri v ayaqlar nurlu halda (m )g kl r. Ham -
dan vv l hovuzun ba na g n kims m n olaca am. Bil siniz! tmi d
qovuldu u kimi bir çox insanlar da m nim hovuzumun yan ndan qovulacaq-
lar. M n: “Hayd , bura g lin!”– dey onlar s sl m. (Cavab nda) m :
“Onlar s nd n sonra (dind ) d yi iklikl r etmi r”– deyil k. Onda m n
dey m: “Allah (onlar m nd n) uzaq el sin, uzaq!”
: : (...) [ ]
: :
(( . )) :
.(( )) .
[585] (...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, (bir d ) Pey mb r q -
biristanl a g lib dedi: “Salam olsun sizl , ey (bu) diyar n mömin sakinl ri!
Allah ist , biz d siz qovu aca q...”
(Bu h dis d ) bundan vv lki smail ibn C rin h disi kimidir. Lakin
Malikin r vay t etdiyi h disd deyilir: “Bir çox adamlar m nim hovuzumun
yan ndan qovulacaqlar...”
-( )
13-cü f sil. (Möminin) zin tinin 1
st maz suyunun d ydiyi yerl çatmas
: ( )- [ ]
: :
. ! : !
.(( )) :
Burada zin t deyildikd Qiyam t günü mömin ki i v mömin qad nlar n taxaca q l,
1
gümü v mirvari bil rzikl r, gey yi ip k libaslar n rd tutulur. Uca Allah buyurur: “On-
lar C nn td q l bil rzikl rl v incil rl b dil k, libaslar da ip kd n olacaqd r”.
(“Fatir” sur si, 33). Onlar bu zin tl rl b ndikd n sonra daha göz l görün kl r ( bn Usey-
min “ rh Riyad s-Salihin”, 1/1177)
353
-( )
14-cü f sil. D st maz kamil kild alma a ng l tör n bütün
tinlikl baxmayaraq, kamil kild d st maz alma n f zil ti
( )- [ ]
)) : : :
)) : ! : ((
.((
: : : (...) [ ]
. : :
.(( ))
[588] (...) ........ Malik v ob – h r ikisi (bu h disi) la ibn Abdur-R hman-
dan bu isnadla r vay t etmi dir. ob nin h disind : “ke iyind durma a layiq
r” sözü zikr edilm mi dir. Malikin h disind is iki k : “Bunlar, ke iyind
durma a layiq i rdir, bunlar, ke iyind durma a layiq i rdir”– deyilir.
-( )
15-ci f sil. Misvak1
: ( )- [ ]
- )) :
.(( -
: ( )- [ ]
. : : :
: (...)- [ ]
.
[591]-44-(...) ........ Ai demi dir: “Pey mb r ev daxil olduqda ilk v-
l misvakla di rini t mizl rdi”.
: ( )- [ ]
. :
[592]-45-(254) ........ bu Musa demi dir: “M n Pey mb rin yan na
daxil olduqda (gördüm ki,) misvak n bir t fi onun dilinin üstünd dir”.
: ( )- [ ]
. :
: : : (...) [ ]
. :
.
: : (...)- [ ]
:
.
: : : ( )- [ ]
:
Zy x w[ Z` _ ^ ] \ [ Z Y[
1 Yuxar dak h disl r misvakdan tez-tez istifad etm yin müst b olmas na d lal t edir.
st nil n vaxt misvakdan istfad etm k b nil n ll rd ndir. Lakin be vaxt vard r ki, bu vaxt-
larda ondan istifad etm k daha yax r:
a) D st maz snas nda;
b) Namaza ba lad qda;
c) Quran oxunaca zaman;
d) Yuxudan oyand qda;
e) A z qoxusu d yi dikd ;
356
mizl nm kitab
-( )
( )- [ ]
)) : :
.(( - -
: : (...)- [ ]
: )) :
.((
: ( )- [ ]
: :
.
: : : ( )- [ ]
.(( )) :
(...)- [ ]
.
: : (...)- [ ]
.(( )) : :
B lar , d rnaqlar , qoltuqalt , habel qas qda bit n tükl ri q rx günd n art q saxlamaq Pey-
1
: : : ( )- [ ]
: :
.(( ))
: ( )- [ ]
: )) : :
.((
. : :
. : :
: (...) [ ]
. : :
[605] (...) ........ bn bu Zaid atas ndan, o da Musab ibn eyb n bu is-
nadla bu h disin b nz rini r vay t etmi dir. Ancaq o demi dir ki: “Atam:
“Onuncusunu unutmu am”– demi dir”.
1 Burada m cusi deyildikd z rdü t "dinin " m nsub olan at stl r n rd tutulur.
Bir ehtimala gör Z rdü t e. . 6-7 minillikl rd ya ay b v Q dim ran ah I Daran n müasiri
idi. fsan gör Z rdü t, ild mdan öl n I Daran n atas il eynil diril n Baktriya çar Vi -
taspunu yeni din dönd rib. Z rdü tün real xs olmas na heç bir sübut yoxdur (Z. Bünya-
dov, “Dinl r, T riq tl r, M zh bl r”, s h. 320).
359
-( )
17-ci f sil. Ayaqyolunda t mizl nm
: : ( )- [ ]
: -
: . : :
: : (...) [ ]
: :
: .
.(( )) :
[607] (...) ........ Salman demi dir: “Mü rikl r biz : “Görürük, dostunuz2 si-
h r eyi öyr tmi dir. H tta ayaqyolunda n cür oturma bel öyr tmi dir”–
dedil r. Salman cavab nda (onlara) bel dedi: “B li, o, birimizin (ayaqyolunda)
sa ll t mizl nm sini, habel qibl yön lm sini biz qada an etmi dir. H m-
1 Namaz q nark n v bir s ra dig r ibad t ayinl rinin icra edildiyi vaxtlarda müs lmanla-
n üzl rini çevirdikl ri, M kk rind ki M scidul-H ramda yerl n K olan istiqam t.
slam n yay ld ilk dön md qibl Beytul-M qdis idi. B ra ibn Azib r vay t edir ki, Pey m-
r on alt v ya on yeddi ay Beytul-M qdis t f namaz q ld . Lakin Pey mb r çox ist -
yirdi ki, qibl K t f olsun v Allah (bu xüsusda) ay nazil etdi: “Biz s nin üzünün göy
f çevrildiyini gördük v Biz s ni raz qalaca n qibl t f dönd yik. S n üzünü
scidul-H rama t f çevir! Harada olursunuzsa olun, üzünüzü ona t f çevirin!..” (“ l-B -
” sur si, 144) Bundan sonra Pey mb r K t f üz tutdu. (“S hih l-Buxari”, 399).
2 Mü rikl r Pey mb ri n rd tuturdular.
360
mizl nm kitab
: : : ( )- [ ]
. :
[608]-58-(263) ........ Cabir (ibn Abdullah) demi dir: “Pey mb r sü-
mük v ya t kl silinm yi qada an etmi dir”.
: : ( )- [ ]
: : - -
)) :
.((
. : :
[609]-59-(264) ........ Y hya ibn Y hya demi dir: “M n Süfyan ibn Uyeyn
dedim: “S n Zuhrinin (bel bir h dis) r vay t etdiyini e itmis nmi? Zuhri ta
ibn Yezid l-Leysid n, o da bu yyubdan, o da Pey mb rd n r vay t et-
mi dir ki, o, bel buyurmu dur: “Ayaqyoluna getdiyiniz zaman t bii ehtiyac -
r f etdikd üzünüzü v ya arxan qibl çevirm yin.1 Üzünüzü rq
ya q rb t f çevirin”2.
bu yyub demi dir: “Biz ama g ldik v ayaqyollar n üzü qibl
tikildiyini gördük. Biz (onlar n içind ) yana çevrilir, (sonra da) Allahdan
ba lanma dil yirdik”.
Süfyan (bu suala): “B li, (Zuhrid n e itmi m)”– dey cavab verdi.
1 Buradak qada a, bu lin b nilm n bir l oldu unu göst rir. Çünki ba qa bir
disd Pey mb rin üzü ama v arxas K t f oturub t bii ehtiyac r f etdiyi x -
r verilmi dir. Bu r vay tl ri c m edib dem k olar ki, aç q yerd qibl t f dönm k qada-
an, ba yerd bunu etm k is caizdir. M rvan l- r r vay t edir ki, m n ibn Öm rin,
sini qibl do ru çökdürüb, o istiqam t f sidik ifraz etdiyini gördüm. Dedim: “Ey
bu bdürr hman! M r bel etm k qada an olunmay bm ?” O dedi: “B li!.. Yaln z aç q
yerd bunu etm k qada and r. r s ninl qibl aras nda s ni ört k bir ey vard rsa, onda
su ba na ç xmaq eyib etm z”. H disi bu Davud, bn Xüzeym v Hakim r vay t etmi dir.
“F thul Bari” rind h disin isnad n “h n” oldu u qeyd edilmi dir (“Fiqh s-Sunn ”).
2 “Bu yaln z M din halisin v onun s mtind yerl n m ml tl rin halisin aiddir.
rqd v q rbd ya ayanlara is bunun heç bir aidiyy ti yoxdur. Çünki rqd ya ayanlar n
qibl si q rb , q rbd ya ayanlar n qibl si is rq t fdir.” (Bel oldu u t qdird , onlar üz-
rini c nub v ya imal istiqam tin çevirm lidirl r) “F th l-Bari”, 2/109.
361
: : ( )- [ ]
: :
.(( ))
: ( )- [ ]
:
: :
: .
.
: : (...)- [ ]
:
.
-( )
: ( )- [ ]
)) : :
.((
: (...)- [ ]
)) : :
.((
: (...)- [ ]
.
1 bu Q tad l- nsari Pey mb rin s hab sidir. Ad : Haris (yaxud Nom n v ya Amr)
ibn Ribidir. Hicr tin 54-cü ilind v fat etmi dir.
363
-( )
19-cu f sil. Pakland qda1 v dig r i rd sa dan ba lamaq
: ( )- [ ]
:
.
[616]-66-(268) ........ Ai demi dir: “R sulullah yuyundu u zaman yu-
yunma nda, darand zaman daranma nda v ayaqqab geyindiyi zaman ge-
yinm yind sa dan ba lama xo layard 2”.
: : (...)- [ ]
. :
[617]-67-(...) ........ Ai demi dir: “Pey mb r ayaqqab lar geyindik-
, saç darad qda, yuyunduqda v bütün i rind sa dan ba lama sev rdi”.
-( )
20-ci f sil. Yollarda v kölg likl rd 3
t bii ehtiyac r f etm yin qada an olunmas
( )- [ ]
(( )) : : :
.(( )) : :
-( )
21-ci f sil. Böyük bay ra ç xd qdan
sonra su il t mizl nm k
: ( )- [ ]
.
[619]-69-(270) ........ s ibn Malik bel r vay t etmi dir: “(Bir gün)
Pey mb r bir bostana girdi. lind aftafa tutmu bir u aq da onun arxa-
nca getdi. O, bizim n kiçiyimiz idi. U aq aftafan bir sidr a ac n2 yan na
qoydu. Pey mb r t bii ehtiyac r f etdikd n v su il t mizl ndikd n
sonra yan za g ldi”.
: : ( )- [ ]
: :- -
:
.
[620]-70-(271) ........ ta, s ibn Malikin bel r vay t etdiyini e itmi dir:
“Pey mb r ayaqyoluna getdikd m n v m nim kimi bir u aq ona bir cür-
k su v a ac parças 3 aparard q. Pey mb r d su il t mizl rdi”.
- - (...)- [ ]
: :
.
[621]-71-(...) ........ s ibn Malik r vay t edir ki, Pey mb r t bii eh-
tiyac r f etm k üçün s hraya ç xard . Bu snada m n ona su g tir rdim v
o, bu su il yuyunard .
-( )
22-ci f sil. M stl r1 üz rin m sh ç km k
( )- [ ]
- - : :
: :
. :
. : :
[622]-72-(272) ........ H mmam r vay t edir ki, (bir d ) C rir bövl etdik-
n2 sonra d st maz ald v m stl ri üz rin m sh ç kdi.3 Ona: “S n bel mi
edirs n?”– deyildikd , o bel cavab verdi: “B li, m n R sulullah n bövl etdik-
n sonra d st maz ald v m stl ri üz rin m sh ç kdiyini görmü m”.
Am x r vermi dir ki, brahim demi dir: “Bu h dis onlar n çox xo una
lirdi. Çünki C ririn slam q bul etm si “ l-Maid ” sur si nazil olduqdan
sonra4 ba vermi dir”.
: : (...) [ ]
: : :
: .
.
[623] (...) ........ sa ibn Yunus, Süfyan v bn Mushir – onlar n ham (bu
disi) Am n bu isnadla, bu Müaviy nin h disin yax n m nada r vay t
etmi r. F t san n v Süfyan n r vay tind deyilir ki: “Bu h dis Abdulla-
n dostlar n ür yinc idi. Bel ki, C ririn slam q bul etm si “ l-Maid ”
1
: ( )- [ ]
(( )) : :
.
: : (...)- [ ]
:
:
[625]-74-(...) ........ bu Vail r vay t edir ki, bu Musa bövl xüsusunda çox
rt mövqe tutmu dur. O, bir qab n için bövl ed r v dey rdi: “ srail o ullar n-
dan birinin d risin 2 sidik bula zaman, (h min yeri) qayç il k sib atard ”.
: : : ( )- [ ]
. : : .
: : (...) [ ]
. :
[627] (...) ........ Abdul-V hhab (bu h disi r vay t ed rk n) demi dir: “M n
(h disi) Y hya ibn S idd n bu isnadla e itdim. Mu ir demi dir: “Pey mb r
üzünü v ll rini yudu, ba na m sh etdi, sonra da m stl ri üz rin m sh ç kdi”.
: (...)- [ ]
:
.
: (...)- [ ]
! )) : :
((
. (...)- [ ]
: : :
: : : (...)- [ ]
(( )) : :
:
369
. (( )) :
: : (...)- [ ]
)) : .
.((
-( )
23-cü f sil. K kil v mmam m sh ç km k
: : (...)- [ ]
: :
(( )) :
1Pey mb rin bu sözü d lildir ki, d st maz tamamlamadan m stl rini aya na ge-
n kims , sonradan m stl ri üz rin m sh ç km k caiz deyildir.
370
mizl nm kitab
: : (...)- [ ]
.
: (...) [ ]
.
: (...)- [ ]
-
. :
: : ( )- [ ]
:
. :
. :
. : [ ]
. :
[638] ........ (H disi) m Suveyd ibn S id r vay t etmi dir. O da: (H disi)
biz li ibn Mushir, o da Am n bu isnadla r vay t etmi dir. Bu h disd
(Bilal): “M n Pey mb ri (bel ed rk n) gördüm”– demi dir.
372
mizl nm kitab
-( )
24-cü f sil. M stl r üz rin
sh ç km k üçün t yin edilmi vaxt
: : ( )- [ ]
:
:
. :
. :
[639]-85-(276) ........ ureyh ibn Hani demi dir: “M n Ai n m stl -
rin üz rin m sh ç km k bar soru maq üçün onun yan na g ldim. Ai
dedi: “S n bu Talibin o lunun yan na get, ondan soru . Çünki o, Pey m-
rl birg s ç xard ”. Biz (gedib) lid n (m sh bar ) soru duq. O
dedi: “Pey mb r üç gün üç gec müsafir üçün, bir gün bir gec 1 d yerli
sakin üçün (vaxt) t yin etmi dir”.
(Ravi) demi dir: “Süfyan h r d Amr n ad ç nd onu t rifl rdi”.
: (...) [ ]
.
[640] (...) ........ shaq biz bel r vay t etmi dir: “Z riyya ibn Adiy biz
Ubeydullah ibn Amrdan, o da Zeyd ibn bu Uneys n, o da H md n bu
isnadla h disin b nz rini r vay t etmi dir”.
: (...) [ ]
: . :
.
1 Qeyd etm k laz md r ki, m shin müdd ti m sh ç kil n vaxtdan hesab edilir. H mçinin
onu da qeyd etm k laz md r ki, m shin müdd tinin ba a çatmas d st maz pozmur. Dey k
ki, bir adam zöhr namaz nda d st maz al b m stl ri üz rin m sh etmi v növb ti gün zöhr
namaz nad k h r d d st maz ald qda bunu t krar etmi dir. N hay t, zöhr namaz n vaxt
yeti dikd , y ni bir gün tamam olduqda, d st mazl halda olarsa, onun d st maz öz qüvv -
sind qalar v h min d st mazla namaz q la bil r.
373
[641] (...) ........ ureyh ibn Hani demi dir: “M n Ai n m stl rin üz rin
sh ç km k bar soru dum. Dedi: “ linin yan na get. Çünki o, bu m ni
nd n yax bilir”. M n linin yan na g ldim. O, Pey mb rd n (yuxa-
dak ) h disin b nz rini r vay t etdi”.
-( )
25-ci f sil. Namazlar n ham
bir d st mazla q lma n caiz olmas
: : ( )- [ ]
: :- - :
.((! )) : . : .
-( )
: ( )- [ ]
)) :
.((
1 Öm rin : “S n heç vaxt etm diyin bir eyi bu gün etdin” sözü onu bildirir ki, Pey mb r
mi h r namaz üçün d st maz alarm . Düzdür, h r namazdan vv l d st maz almaq fz l-
dir, lakin bir d st mazla (h min d st maz pozulanad k) növb ti namazlar q lmaq caizdir.
374
mizl nm kitab
: : : (...) [ ]
:
. : .
[644] (...) ........ V ki v bu Müaviy – h r ikisi (bu h disi) Am n, o da
bu R zind n, o da bu Hureyr n r vay t etmi dir. bu Müaviy öz r va-
tind : “Pey mb r bel buyurmu dur”– demi dir. V kinin h disind is :
“O, (bu h disi) Pey mb rd n r vay t etmi dir” deyilir.
: (...) [ ]
: : :
.
: : (...)- [ ]
)) :
.((
: (...) [ ]
: : :
:
: :
: : :
: :
375
. : : .
.
.
-( )
27-ci f sil. t yalamas n hökmü 1
: : ( )- [ ]
)) : :
.((
. : (...) [ ]
. :
[649] (...) ........ M Muh mm d ibn S bbah bel r vay t etmi dir: “Biz
smail ibn Z riyya (bu h disi) Am n bu isnadla r vay t etmi , ancaq:
“qab bo alts n”– dem mi dir.
: (...)- [ ]
.(( )) :
1Bu f sild zikr edilmi h disl rin ham h m itin, h m d onun a z suyunun murdar
oldu una d lal t edir.
376
mizl nm kitab
: (...)- [ ]
)) : :
.((
[651]-91-(...) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
t, sizd n birinizin qab ndan yalayarsa, o qab n pak olmas üçün, onu – birin-
cisini torpaqla yumaq rtil – yeddi d yumaq laz md r”.
: : : (...)- [ ]
)) : . .
.((
[652]-92-(...) ........ H mmam ibn Mun bbih: “Bu, bu Hureyr nin biz
Allah n elçisi Muh mm dd n r vay t etdikl ridir...”– demi v bir neç h -
dis r vay t etmi dir. Bu h disl rd n biri d budur. “R sulullah demi dir:
t sizd n birinizin qab ndan yalayarsa, o qab n pak olmas üçün onu yeddi
yumaq laz md r”.
: : ( )- [ ]
)) : :
)) : ((
.((
[653]-93-(280) ........ bn Mu ff l demi dir: “Pey mb r ( vv lc ) itl ri
öldürm yi mr etdi, sonra is : “Onlar n itl rd n i i var?”– dey buyurdu.1
Daha sonra onlara ov iti il çoban iti saxlama a rüsx t verdi v bel buyurdu:
t, (h r hans ) bir qab yalasa, onu yeddi d –s kkizincisini d torpaqla
sürt k – yusun”.
2
: : (...) [ ]
: : :
:
.
[654] (...) ........ Xalid ibn Haris, Y hya ibn S id v Muh mm d ibn C r–
onlar n ham ob n bu isnadla bundan vv lki h disin b nz rini r vay t
etmi dir. Yaln z Y hya ibn S idin r vay tind : “Pey mb r çoban iti, ov iti
tarla iti1 saxlama a rüsx t verdi” lav si vard r. “Tarla iti” is yaln z Y hya-
n r vay tind zikr edilmi dir.
-( )
28-ci f sil. Dur un suya bövl etm yin2 qada an edilm si
: : ( )- [ ]
. :
[655]-94-(281) ........ Cabir r vay t etmi dir ki, Pey mb r dur un suya
bövl etm yi qada an etmi dir.3
: ( )- [ ]
.(( )) :
3 Bu qada a, h r cür – ist r yüngül, ist rs a r olsun, – t bii ehtiyac r f etm aiddir. H m-
çinin bir qab n için sidik v ya n cis ifraz edib sonra h min qab dur un suya bo altmaq da bu
qada aya aiddir. Dem k, dur un suyun miqdar az oldu u t qdird , onu bat rmaq haram say -
r. H disd n el ba a dü ülür ki, axar çaya sidik v ya n cis ifraz etm k olar. Buna icaz veril-
mi olsa bel , bundan ç kinm k, k nardan baxana bsiz kimi görünm k daha yax r.
378
mizl nm kitab
: : : (...)- [ ]
)) : .
.((
[657]-96-(...) ........ H mmam ibn Mun bbih: “Bu, bu Hureyr nin biz
Allah n elçisi Muh mm dd n r vay t etdikl ridir...”– demi v bir neç
dis r vay t etmi dir. Bu h disl rd n biri d budur. “R sulullah demi dir:
“Heç biriniz axar olmayan, dur un suya bövl etm sin. (Ola bilsin ki,) sonra
ondan yuyunmaq üçün istifad etsin”.
-( )
29-cu f sil. Dur un suda qüsl etm yin qada an olunmas
( )- [ ]
: :
)) : :
. : ((
[658]-97-(283) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi -
dir: “Heç biriniz cunub ik n dur un suda qüsl etm sin”.
bu Saib: “B s nec etsin, ey bu Hureyr ?”– dey soru du. bu Hureyr
dedi: “Bu sudan götürüb (k narda) yuyunsun”.
-( )
: ( )- [ ]
: (( [] )) : .
.
379
: (...)- [ ]
: :
:
(( )) : .
.
[660]-99-(...) ........ s ibn Malik r vay t etmi dir ki, bir b vi m sci-
din bir t fin ç kilib orada bövl etdi. Camaat (bunu gör nd onun üstün )
rma a ba lad . Onda Pey mb r : “Burax n onu!”– dey buyurdu. B -
vi t bii ehtiyac r f etdikd n sonra Pey mb r bir qab su g tizdirib si-
dik bula yer tökdürdü.
: : ( )- [ ]
: : :
: :
)) : (( )) :
((
. :
Bu h dis, insan sidiyinin v n cisinin murdar oldu una, habel m scidin t miz saxlan l-
1
mas n vacib olmas na d lal t edir. V r m scidin yeri torpaqd rsa, sidik bula yer su
tökm kl h min yeri t mizl k olar. cas bula yer v yerl laq si olan bina, a ac-
ac v s. qurumaqla da t mizl nir. bu Qilab demi dir: “Yerin qurumas onun t mizl n-
sidir”. Ai d bel demi dir: “Yer qurumaqla t mizl nir”. H disi bn bu eyb r va-
t etmi dir. Bütün bunlar maye hal nda olan n cas aiddir. r n cas t qat bir ey olarsa,
bula yeri yaln z n cas ti yox etm kl , silib t mizl kl v ya onu götürüb ba qa yer
atmaqla t mizl k olar (“Fiqh s-Sunn ”).
380
mizl nm kitab
-( )
31-ci f sil. Süd r körp nin sidiyinin hökmü
onu yuma n qaydas
: : ( )- [ ]
:
. :
1 Bu h dis cahil il mülayim r ftar etm , ona bilm dikl rini öyr tm v bilm n et-
diyi s hf bir h gör onu d rhal c zaland rmama a d lal t edir. H mçinin h disd n
görünür ki, iki z rd n birini seçm k qar nda qald qda, z ri daha az olan seçm k g k-
dir. Bel ki, r s hab r onu t ntits ydil r, o, m scidin içind qaçma a ba layar v daha çox
yeri bat rard . El bu s bd n d , Pey mb r onlara ona d ym yi buyurdu.
2 Burada süd r o lan u n rd tutulur. Bel ki, onun sidiyinin bula yerin t -
mizl nm si üçün h min yer su s pm k kifay tdir. Yem k yey n körp nin, habel q z u -
n sidiyinin bula yeri is yumaq vacibdir. li ibn bu Talib r vay t edir ki, Pey m-
r demi dir: “O lan u n sidiyinin üstün su çil nm li, q z u n sidiyi bula yer
is yuyulmal r”. Q tad dedi: “Bu, yem k yem n körp aiddir. El ki, yem k yem
ba lad lar, h r ikisinin sidiyi yuyulmal r” (“Musn d mam hm d”, 757; “Sun n bu Da-
vud”, 376; “Sun n t-Tirmizi”, 71; “Sün n n-N sai”, 304). Körp o lan u süd mdiyi müd-
td onun sidiyinin üstün su s pm k b s edir. Yem k yem ba lad qda is art q onun yu-
yulmas vacib olur.
381
: : (...)- [ ]
. :
. : : (...) [ ]
: ( )- [ ]
. :
[665]-103-(287) ........ Ubeydullah ibn Abdullah demi dir: “Ummu Qeys bint
Mihs n h yem k yem n körp o lunu Pey mb rin yan na g tirdi v
onun quca na qoydu. U aq da (onun üstün ) bövl etdi. Pey mb r (su
tizdirdi v sidiyin bula yer ) su s pm kd n lav heç n etm di”.2
(...) [ ]
. :
[666] (...) ........ Bu h disi biz Y hya ibn Y hya, bu B kr ibn bu eyb ,
Amr n-Naqid v Zuheyr ibn H rb – ham ibn Uyeyn n, o da Zuhrid n
bu isnadla r vay t etmi r. (Bu r vay td ) o: “Pey mb r su g tizdirdi v
onu (sidiyin üz rin ) çil di”– demi dir.
: : : (...)- [ ]
- :
-
: :
.
[667]-104-(...) ........ bn ihab demi dir: “Ubeydullah ibn Abdullah ibn Utb
ibn M sud m bel r vay t etmi dir: “(R sulullaha bey t ed n ilk müha-
cir1 qad nlardan olmu , habel d ibn Xuzeym nin o ullar ndan Ukka
ibn Mihs nin bac ) Ummu Qeys bint Mihs n m x r vermi dir ki, (bir
) o, h yem k yem n körp o lunu R sulullah n yan na g tirmi v
aq da onun quca na bövl etmi dir. Onda R sulullah bir qab su g tizdirib
onu paltar n üstün s pmi v onu yumam r”.
-( )
32-ci f sil. M ninin2 hökmü
: ( )- [ ]
:
: (...)- [ ]
. :
[669]-106-(...) ........ H fs ibn iyas Am n, o da brahimd n, o da sv d v
mmamdan, onlar da Ai n m ni haqq nda r vay t etmi r ki, Ai demi -
dir: “M n (qurumu ) m nini Pey mb rin libas ndan ovxalay b t mizl rdim”.
: : (...)- [ ]
: : :
: : :
: : :
.
[670]-107-(...) Muslim burada, Hi am ibn H ssana, bu M , Mu ir ,
Vasil l- hd , M nsura v Mu ir istinad edilmi isnadlar bir yer c m
etmi dir. Onlar n ham brahimd n, o da sv dd n, o da Ai n, Pey m-
rin paltar ndak (qurumu ) m nini sürtüb t mizl diyin dair h disi r vay t
etmi r. Bu h dis Xalidin bu M rd n r vay t etdiyi h dis b nz yir.
: (...) [ ]
.
[671] (...) ........ bn Uyeyn M nsurdan, o da brahimd n, o da H mmam-
dan, o da Ai n yuxar dak h disin b nz rini r vay t etmi dir.
: : ( )- [ ]
:
.
[672]-108-(289) ........ Amr ibn M ymun demi dir: “M n Süleyman ibn Y sar-
dan ki inin paltar na bula m ni bar soru dum. (Dedim ki): “O kims
ninin (bula yerimi), yoxsa bütöv paltar yusun?” O bel cavab ver-
di: “Ai m x r vermi dir ki, Pey mb r (paltar na bula ) m nini
yuyar, sonra da h min paltarda namaza ged rdi. V m n o paltardak yuyul-
mu yeri görürdüm”.
384
mizl nm kitab
: : (...) [ ]
:
. :
. :
: ( )- [ ]
:
:
: : :
.
1 Dig r r vay td deyilir ki, Ai öz k nizin , Abdullah ibn ihaba (yatmaq üçün yer
göst rm sini v ) üstünü örtm k üçün ona bir bürünc k verm sini buyurdu (“Musn d mam
hm d”, 24204; “Sun n ibn Mac ”, 538).
2 Ehtilam: bc iht ( ) felind n g lmi m sd rdir, yuxuda ik n sperma ax t-
maq dem kdir. Ba qa cür buna pollyusiya da deyilir.
385
-( )
33-cü f sil. Qan n murdar say lmas v onu yuma n qaydas
: : : ( )- [ ]
: :- -
)) : :
.(( :
[675]-110-(291) ........ Hi am ibn Urva demi dir: “Fatim m smadan
bel r vay t etmi dir: “(Bir d ) bir qad n Pey mb rin yan na g lib soru -
du: “Bizd n birimizin paltar na heyz qan bula sa, o, n etm lidir?” Pey m-
r buyurdu: “Onu ( li il ) ovxalas n, sonra suya sal b yax ca yusun, sonra
üstün su çil sin, sonra da onunla namaz q ls n1”.
: : : : (...) [ ]
.
[676] (...) ........ bn Numeyr, Y hya ibn Abdullah ibn Salim, Malik ibn s
Amr ibn Haris – onlar n ham (bu h disi) Hi am ibn Urvadan bu isnadla
hya ibn S idin h disin b nz r r vay t etmi r.
-( )
34-cü f sil. Sidiyin murdar say lmas na
ondan qorunma n vacib olmas na dair d lil
. ( )- [ ]
: : :
Burada heyz qan deyildikd ona nifas qan da aid edilir. H disd n o da ba a dü ülür ki,
1
qana bula paltar ancaq v ancaq su il yumaq g kdir v h min paltar ba qa maye il
deyil, m hz su il t mizl bil r. Bundan da bel n tic ç r ki, cinsiyy t üzvünd n ç xan qan
murdar say r. H mçinin onu da qeyd etm k laz md r ki, itin a n suyundan f rqli olaraq, bu
murdar qan n yuyulmas üçün mü yy n say t yin edilm mi dir. sas m , onun yax ca
yuyulmas r. V r bir d yumaqla paltar t mizl rs , bununla kifay tl nm k yet r.
386
mizl nm kitab
)) : :
: ((
.(( )) :
: : (...) [ ]
.(( - )) :
-( )
1-ci f sil. Paltar üstünd n heyzli qad na yax nla maq
: . ( )- [ ]
: : .
.
: : (...)- [ ]
:- -
:
. :
1 H ddi-bülu a çatm q zlarda, h mçinin qad nlarda h r ay u aql qdan qan ifraz hal r;
buna ad t, ayba da deyirl r. Uca Allah buyurur: “S nd n heyz bar sind soru urlar. De:
“Bu, ziyy tverici bir hald r. Heyz vaxt qad nlarla yax nl q etm kd n uzaq olun v pak ol-
may nca onlarla yax nl q etm yin. Onlar t mizl ndikd n sonra is Allah n siz buyurdu u
yerd n onlara yax nla n”. übh siz ki, Allah tövb ed nl ri d sevir, pak olanlar da” (“ l-
” sur si, 222).
Heyzin ba lan c vaxt na g linc , bir çox aliml rin fikrinc q z u doqquz ya ndan tez
heyz ola bilm z. r bu ya a çatmazdan vv l qan görs , bu, heyz qan say lmaz. ksin , bu,
st lik qan hesab edil r. Heyz qan ömrün sonunad k davam ed bil r. Heyz qan n mü y-
n ya dövründ k silm sin dair heç bir d lil varid olmam r. Dem k, ya qad n bel , n
zaman qan gör rs , onu heyz hesab etm lidir.
2 Burada “biz” deyildikd Pey mb rin zövc ri n rd tutulur.
3 Hamamda çim rk n v ya bir i gör rk n, bel ba lanan quma parça.
: ( )- [ ]
. :
-( )
2-ci f sil. Heyzli qad nla birg bir yor an alt nda yatmaq
: : ( )- [ ]
: : :
. :
: : : ( )- [ ]
: :
:
. : (( ))
. :
3 Dem k, “Heyz vaxt qad nlarla yax nl q etm kd n uzaq olun v pak olmay nca onlarla
-( )
: ( )- [ ]
:
.
: : : (...)- [ ]
:
.
.
1 Bu, r-arvad n ç lpaq v ziyy td bir yerd çimm sinin caiz olmas na d lal t edir.
2 Burada art q deyildikd qad n yem k yedikd n v ya su içdikd n sonra qabda qalan ar-
n rd tutulur.
3 Ramazan ay nda ibad t m qs dil m scidd qalmaq.
: : (...)- [ ]
:
.
: : (...)- [ ]
. : [ ]
: (...)- [ ]
. :
: ( )- [ ]
: .
)) : : (( )) : :
.((
391
(Pey mb r ): “ übh siz ki, s nin heyzin lind deyildir3”– dey buyurdu.
: (...)- [ ]
: :
.(( )) :
[690]-12-(...) ........ Ai demi dir: “Pey mb r m scidd ik n m
ccad ni ona uzatma buyurdu. Dedim: “M n heyzliy m”. (Pey mb r )
buyurdu: “Onu m uzat. Heç übh siz ki, s nin heyzin lind deyildir”.
. ( )- [ ]
: :
. (( )) : . : (( ! )) :
[691]-13-(299) ........ bu Hureyr demi dir: “R sulullah m scidd ik n
(zövc sin ) dedi: “Ey Ai ! Paltar m uzat!” Ai : “M n heyzliy m”– dey
cavab verdi. (R sulullah ): “ übh siz ki, s nin heyzin lind deyildir”– dey
buyurdu v Ai paltar ona verdi”.
: ( )- [ ]
:
.
. :
[692]-14-(300) ........ Ai demi dir: “M n heyzli ik n (bir ey) iç r, son-
ra da (qab ) Pey mb uzadard m. O da a m nim a n d ydiyi
yer qoyub iç rdi. Yen heyzli oldu um halda sümüklü soyutma td n di -
4
1 Müs lmanlar n namaz q landa istifad etdikl ri kiçik xalça, h sir, canamaz.
2 Qaz yad demi dir: “H min vaxt s ccad Ai nin evind idi. Pey mb r etikafda
oldu u üçün m scidd n ç xmaq ist diyind n, ona bel buyurmu dur”.
3 Y ni heyz qan s nin lin bula mam r v bu halda lini m scid uzatma n heç bir
günah yoxdur.
4 Bununla, Pey mb r heyzli qad n a n murdar olmad göst rir.
392
Heyz kitab
: ( )- [ ]
. :
: : ( )- [ ]
:
wvutsrqp [ :
(( )) : . Z zyx
: :
. : !
. .
südd n onlara içirtdi. Bel likl d , o iki n r Pey mb rin onlara ac tut-
mad ba a dü dü”1.
-( )
4-cü f sil. M zi2 haqq nda
: ( )- [ ]
: - -
.(( )) :
[695]-17-(303) ........ li demi dir: “M nd n tez-tez m zi ax rd . Pey m-
rin kür ni oldu umdan dolay bunun haqq nda ondan soru ma a uta-
rd m. Bu s bd n d m n (bunun hökmünü soru ma ) Miqdad ibn sv -
tap rd m. Miqdad Pey mb rd n bunun haqq nda soru duqda o: “Cin-
siyy t üzvünü yusun v d st maz als n!”– dey buyurdu”.
: : : (...)- [ ]
: :
.(( )) :
[696]-18-(...) ........ li demi dir: “Fatim (zövc m) oldu una gör m n
Pey mb rd n m zi haqq nda soru ma a utan rd m. Odur ki, (bu i i) Miq-
dada tap rd m, o da (bunun hökmünü) ondan soru du. Pey mb r : “M zi
(axd qda) d st maz almaq g kdir!”– dey buyurdu”.
: : (...)- [ ]
: :
.(( )) :
-( )
5-ci f sil. Yuxudan oyand qda üzü v ll ri yumaq
: ( )- [ ]
. :
-( )
: : ( )- [ ]
:
.
395
: (...)- [ ]
:
.[ ]
: : (...) [ ]
. : :
. :
: ( )- [ ]
: - - :
: : : .
.(( )) : !
: : : (...)- [ ]
.(( )) : :
: (...)- [ ]
)) : :
.((
: ( )- [ ]
: . :
:
. : .
: : (...) [ ]
. :
: : ( )- [ ]
: : :
)) : :
.((
. : . :
397
: ( )- [ ]
. :
[708]-28-(309) ........ s demi dir: “Pey mb r zövc rinin ham y-
la yax nl q ed r (v bu snada, yaxud ax rda c mi) bir d qüsl ed rdi”.
-( )
7-ci f sil. M ni ifraz etmi qad na qüsl etm yin vacib olmas
: : ( )- [ ]
: : :
! :
: - ! :
.(( ! )) : -
[709]-29-(310) ........ s ibn Malik demi dir: “(Bir d ) shaq n n si
Ummu Suleym Pey mb rin yan na g ldi. Ai d orada idi. Ummu Suleym
Pey mb rd n soru du ki: “Ya R sulullah! Qad n yuxuda ki inin gördüyü-
nü görür, ki inin n fsind hiss etdiyini, qad n da öz n fsind hiss edir.2 (Bel
olduqda o n etm lidir)?” Ai dedi: “Ey Ummu Suleym! Qad nlar n gizli sax-
lad if a etdin, ay yaz q!” Pey mb r Ai dedi: “ ksin , bu söz s
aiddir, yaz q s ns n. B li, ey Ummu Suleym! Qad n da bunu gördüyü (v
3
1 Bu h disin zahirind n, yax nl q etdikd n sonra t krar yax nl q etm k ist n kims
st maz alma n vacib oldu u görüns d , dig r r vay tl r bunun müst b oldu una d la-
t edir. R vay tl rd n birind Pey mb r demi dir: “D st maz almaq, t krar yax nl q et-
k f all art rar” (“S hih bn Xuzeym ”, 221; “Must dr k”, 1/152; “S hih l-Cami”, 263).
2 Y ni yuxuda ki i il yax nl q etdiyini görür v m ni ax td hiss edir.
3 Pey mb r dem k ist mi dir ki, dini öyr nm k m qs dil sual verm kd heç bir q bah t
yoxdur, habel haqq öyr nm k v öyr tm k xüsusunda utanmaq olmaz. 712-ci h dis bax.
398
Heyz kitab
: : ( )- [ ]
: : (( )) :
. )) :
.((
[710]-30-(311) ........ s ibn Malik Ummu Suleymd n r vay t etmi dir ki,
o, Pey mb rd n , yuxusunda ki inin gördüyünü gör n qad n haqq nda soru -
du. Pey mb r : “Qad n onu1 gördüyü zaman qüsl etm lidir”– dey buyurdu.
Ummu Suleym dedi: M n onun bu sözünd n utand m. (Ummu Suleym)
soru du: “( ba, qad n) su2 gör bil rmi?” Pey mb r buyurdu: “B li! Yoxsa
ox arl q haradan olur?!3 (Bil n ki,) ki inin suyu qat v a r ngd , qad nki
is duru v sar r ngd olur. V hans birinin suyu dig rini üst , yaxud
qabaqlasa, ox arl q da ondan olur”.
: : ( )- [ ]
: :
.(( ))
[711]-31-(312) ........ s ibn Malik demi dir: “Bir qad n Pey mb rd n ,
ki inin yuxuda gördüyünü, öz yuxusunda gör n qad n haqq nda soru du. Pey-
mb r buyurdu: “ r ki inin dü düyü hala dü rs , qüsl etsin”.
: ( )- [ ]
! : :
)) :
.(( )) : ! : ((
[712]-32-(313) ........ Ummu S r vay t edir ki, Ummu Suleym Pey-
mb rin yan na g lib dedi: “Ya R sulullah! Allah haqq dem kd n h ya et-
z.4 Qad n ehtilam5 hal na dü dükd qüsl etm lidirmi?” Pey mb r buyur-
Y ni sperma.
1
4 Uca Allah buyurur: “H qiq n, Allah a caqanad v ist r böyüklükd , ist rs d kiçik-
likd ondan da üstün olan m l ç km kd n utanmaz” (“ l-B ” sur si, 26).
5 674-cü h disin qeydl rin bax.
399
: : (...) [ ]
. : : . :
[713] (...) ........ V ki v Süfyan – h r ikisi bu isnadla Hi am ibn Urvadan
min h disin b nz rini r vay t etmi dir. Burada: “Dedim: “Qad nlar n gizli
saxlad if a etdin...” sözü d lav edilmi dir.
: : ( )[ ]
- :
: : : -
- (...)- [ ]
: . : -
:
)) : : . : (( )) :
.((
-( )
8-ci f sil. Ki i v qad n m nil rinin n kild oldu unun, habel
n, ki inin (bel sümüyünd n) v qad n (köks sümüyünd n
xan) sudan yaranm oldu unun b yan edilm si
:- - : ( )- [ ]
: :
: :
: : . !
)) : . :
: (( )) : : ((
: (( )) :
: : (( )) :
: (( )) : : (( ))
: : (( )) :
: : (( ))
. : (( )) : .
)) :
. : ((
.(( )) :
[716]-34-(315) ........ R sulullah n mövlas Sovban demi dir: “M n Pey-
mb rin yan nda durmu dum. Bu vaxt y hudil rin ba ke rind n biri
lib dedi: “S salam olsun, ey Muh mm d!” Onda m n onu it dim v o,
az qald ki y la. Y hudi: “Niy m ni it yirs n?”– dedi. Dedim: “S n niy
“ey Allah n elçisi” demirs n?” Y hudi: “Biz onu ancaq ail sinin ona qoydu u
adla ça q”– dedi. Pey mb r buyurdu: “ übh siz ki, m nim ad m, ail -
min m verdiyi Muh mm ddir”. Y hudi dedi: “S (bir neç ) sual verm k
üçün g lmi m”. Pey mb r ona bel buyurdu: “M r m nim dedikl ri-
min s bir faydas olacaqm ?” (Y hudi) dedi: “Bu qulaqlar mla s ni dinl -
m!” Pey mb r lind ki a ac yer vura-vura: “Soru !”– dey buyurdu.
hudi dedi: “Yer ba qa bir yerl , göyl r d (ba qa göyl rl ) z olunaca
gün insanlar harada olacaqlar?” Pey mb r dedi: “Onlar (q l) körpüsünün
401
qar nda, zülm t içind olacaqlar”. (Y hudi) soru du: “ nsanlardan onu ilk
vv l kiml r keç k?” (Pey mb r ): “Kas b mühacirl r!”– dey cavab ver-
di. Y hudi soru du: “C nn daxil olduqda onlar n ilk töhf si n olacaq?”
(Pey mb r ) buyurdu: “Balinan n qaraciy rinin ( n dadl ) yeri”. (Y hudi)
soru du: “B s bunun ard nca onlar n yem yi n olacaq?” (Pey mb r ) buyur-
du: “Onlar üçün C nn tin traf nda otlayan C nn t öküzü k sil kdir”. (Y hu-
di) soru du: “Bunun üstünd n n iç kl r?” Pey mb r buyurdu: “(Onlar)
nn td ki S ls bil1 adlanan bir bulaqdan (iç kl r)”. (Y hudi): “Do ru söy-
din!”– dey (onun dedikl rini t sdiql di, sonra da sözün davam edib) dedi:
“S nd n yer hlind n heç k sin bilm diyi, yaln z pey mb rin, yaxud bir-iki
ki inin d bildiyi bir ey haqq nda soru ma a g lmi m”. (Pey mb r ) buyur-
du: “ ba, m nim dedikl rimin s bir faydas olacaqm ?” (Y hudi) dedi:
“Bu qulaqlar mla s ni dinl m! S nd n u n (yaran ) bar sind soru -
ma a g lmi m”. (Pey mb r ) buyurdu: “Ki inin m nisi a r ngd , qad n-
is sar r ngd olur. Bunlar birl diyi zaman ki inin m nisi qad n m nisini
üst , Allah n izini il dünyaya o lan u g tir rl r. V r qad n m ni-
si ki ininkini üst , Allah n izini il dünyaya q z u g tir rl r”. Y hudi:
“Do ru söyl din. S n, h qiq n d , pey mb rs n”– dedi v ç b getdi.
(O getdikd n sonra) Pey mb r buyurdu: “Bu adam m nd n soru du-
unu soru du. Halbuki buna dair m nim heç bir bilgim yox idi. N hay t, bu
haqda bilgini Allah m v hy etdi”.
: : (...) [ ]
. : . :
. .
[717] (...) ........ Müaviy ibn S llam bu isnad say sind h min h disin b n-
rini r vay t etmi dir. F t (bu r vay td Sovban) demi dir: “M n Pey m-
rin yan nda oturmu dum...”
(H mçinin deyilir ki,) Pey mb r buyurdu: “Balinan n qaraciy rinin ( n
dadl ) t fi olacaq”. V bir d : “(Allah n izini il dünyaya) o lan u v ya
zu g tir rl r” yerin , “o lan u v ya q z u g tir r”– deyilir.
1 Uca Allah buyurur: “Orada onlara z nc fil qat lm rab bad si içirdil k. Bu el
bir bulaqdand r ki, o, nn td S ls bil adlan r” (“ l- nsan” sur si, 17-18).
402
Heyz kitab
-( )
9-cu f sil. C nab tli ik n qüsl1 etm yin qaydas
: ( )- [ ]
:
1 Qüsl: b nin h r yerini su il yumaq dem kdir. Qüsl, ri t t find n vacib buyurul-
mu dur. Uca Allah buyurur: “Yax nl q edib nat miz olmu sunuzsa, qüsl edin” (“ l-Maid ”
sur si, 6).
dak hallarda qüsl etm k vacibdir:
– yuxuda v ya ay q ik n, qad ndan v ya ki id n hv tl m ni ifraz olunduqda; (683 v
718 sayl h disl bax.)
– ki ilik zas n ba qad n cinsiyy t orqan nda qeyb olduqda (m ni ax tmasalar bel ,
r ikisin qüsl etm k vacib olur); Bu xüsusda Pey mb r : demi dir: “Ki inin t nasül orqan
qad n cinsi orqan na daxil olarsa, m ni ax tm olsa da, olmasa da, (h r ikisin ) qüsl etm k va-
cib olar” (“Sun n l-Beyh qi”, 1/163; “S hih l-Cami”, 387).
– qad nlara, heyz v ya nifasdan t mizl ndikd ; (694-cü h dis bax.)
– müs lman b nd v fat etdikd , onu yuyub qüsl etm k; Ummu tiyy l- nsariyy
vay t edir ki, Pey mb rin Zeyn b v fat etdikd , Pey mb r bizim yan za g ldi v
bel buyurdu: “Onu üç v ya be d yaxud m sl t bilirsinizs , bundan da çox su v sidr il
yuyun...” (“S hih l-Buxari”, 1253).
– kafir slam q bul etdikd . bu Hureyra demi dir: “(Bir vaxt) Pey mb r N cd
bir d st atl gönd rdi. Onlar oradan B ni H nif q bil sind n olan Sumam ibn Usal adl bir
ri (tutub M din g tirdil r v onu) m scidd ki dir kl rd n birin ba lad lar. Bu snada
Pey mb r onun yan na g lib dedi: “N dü ünürs n, ey Sumam ?” Sumam dedi: “(H r
ey) yax r, ey Muh mm d! M ni öldürs n, li qana batm bir canini öldürmü olarsan.
ni azad ets n, minn tdar olan bir adama yax q etmi olarsan. Yox r pul ist yirs ns ,
dil diyin q r ist bil rs n.” S ri gün Pey mb r (yen ) onun yan na g lib dedi: “N
fikirl irs n, ey Sumam ?” Sumam dedi: “(Dün n) s dediyim kimi, r m ni azad ets n,
minn tdar olan bir adama yax q etmi olarsan”. Pey mb r onu qoyub getdi. Ert si gün
(yen ) onun yan na g lib dedi. “N dü ünürs n, ey Sumam ?” Sumam dedi: “(Dün n) s
dedikl rimi”. Pey mb r : “Sumam ni azad edin!”– dedi, sonra Sumam m scidin yan ndak
xurmal a gedib qüsl etdi v g lib m scid daxil oldu. (Bu vaxt Sumam ona yax nla b) dedi:
“M n ahidlik edir m ki, Allahdan ba qa (ibad layiq olan) m bud yoxdur v ahidlik edi-
m ki, Muh mm d Allah n elçisidir. Ey Muh mm d, vallahi ki, yer üzünd s nin üzünd n da-
ha çox nifr t etdiyim bir üz yox idi. ndi is s nin üzün m nim üçün n ziz üzdür. Vallahi,
nin dinind n daha çox nifr t etdiyim bir din yox idi. ndi is s nin dinin m nim üçün n ziz
bir dindir. Vallahi, s nin rind n daha çox nifr t etdiyim bir r yox idi. ndi is s nin
rin m nim üçün n ziz rdir. M n ümr etm k ist rk n s nin atl lar n m ni yaxala-
lar. Bu haqda n dey bil rs n?” Pey mb r onu müjd di v ona ümr ni yerin yetir-
yi mr etdi. Sumam M kk g lib çatd qda, bir n r ondan: “Sabiimi olmusan?”– dey
soru du. Dedi: “Xeyr, m n Allah n elçisi Muh mm dl birg Allaha t slim olmu am. Allaha
and olsun ki, Pey mb rin izni olmadan Y mam n siz bir bu da d si bel g lm -
kdir”. (“S hih l-Buxari”, 4372); mam hm din “Musn d” rind deyilir: “...Pey mb r
onu azad edib bu T lh nin bostan na gönd rdi v ona qüsl etm yi mr etdi. O da qüsl edib iki
rük t namaz q ld . Pey mb r dedi: “Qarda n slam q bul etm si çox göz l oldu” (16/188).
403
.
.
: : : (...) [ ]
: :
.
[719] (...) ........ C rir, li ibn Mushir v bn Numeyr – onlar n ham (bu
disi) Hi amdan bu isnadla r vay t etmi r. Onlar n r vay tind ayaqlar n
yuyulmas zikr edilm mi dir.
: : (...)- [ ]
.
: : : (...) [ ]
[721] (...) ........ Ai r vay t edir ki, Pey mb r cunub olduqdan sonra
qüsl etdikd , lini suya salmam dan vv l ll rini yuyard . Sonra namaz üçün
st maz ald kimi d st maz alard .
404
Heyz kitab
: : ( )- [ ]
: :
(...) [ ]
: :
: (...)- [ ]
. . :
: ( )- [ ]
:
.
[725]-39-(318) ........ Ai demi dir: “Pey mb r cunub olduqdan
sonra qüsl etdiyi zaman badyaya b nz r bir ey g tizdir rdi. Sonra bir ovucu
1
-( )
10-cu f sil. C nab t qüslü ald qda müst b say lan su miqdar ,
ki i il qad n bir qabdan, h m d bir yerd qüsl etm si,
v bir d onlardan birinin dig rinin art il yuyunmas
: ( )- [ ]
. :
[726]-40-(319) ........ Ai demi dir: “Pey mb r cunub olduqdan son-
ra "f q" deyil n bir qabdan su götürüb qüsl ed rdi”.
2
: : : : (...)- [ ]
:
:
.
. :
. : :
1 Badya – için süd sa maq, yaxud maye tökm k üçün misd n, saxs dan v sair n dü-
ldilmi alt gen böyük qab.
2 F q on iki mudd maye tutur. Bir mudd is insan n iki ovucuna b rab rdir.
406
Heyz kitab
[727]-41-(...) ........ Ai demi dir: “Pey mb r "f q" deyil n bir qab-
dan su götürüb qüsl ed rdi. M n onunla birlikd eyni qabda qüsl ed rdim”.
Süfyan n r vay tind : “Bir qabdan” deyilir.
Quteyb r vay t edir ki, Süfyan bel demi dir: “F q üç saaya1 b rab rdir”.
: : ( )- [ ]
:
. :
: : ( )- [ ]
: :
.
. :
1 Saa – ölçü vahididir v dörd mudda b rab rdir (“S r l-Must tab”, 1/28).
2 Qaz yad demi dir: “Ai nin yan na g nl rd n biri onun süd qarda Abdullah
ibn Yezid, dig ri d onun süd bac o lu bu S idi. Bel ki, Ai nin bac Ummu Gül-
süm bint bu B kr onu mizdirmi di. Bundan ayd n olur ki, Ai nin yan na g n bu iki ki i
onun m hr mi idi. Ai nin onlar n gözü önünd qüsl etm sin g linc , qeyd etm k laz md r
ki, o, bunu p rd arxas nda etmi v yaln z ba na su tökdüyünü onlara göst rmi dir.
3 Y ni saçlar qulaq m rc yin çat rd .
407
: : (...)- [ ]
- -
.
: (...)- [ ]
. :
: (...)- [ ]
: . - - :
. :
: ( )- [ ]
:
.
. : ( )- [ ]
: : : :
.
: : ( )- [ ]
: :
.
[735]-49-(324) ........ Zeyn b bint Ummu S r vay t etmi dir ki, Ummu
ona Pey mb rl birg cunub ik n bir qabdan (su götürüb) qüsl et-
diyini x r vermi dir”.
: : : ( )- [ ]
: : :
: .
. :
: : (...)- [ ]
.
1 slind , m kuk bir saa yar ma b rab rdir. Lakin ola bilsin ki, burada m kuk deyildikd
mudd n rd tutulur.
2 726-c v 727-ci h disl rin qeydl rin bax.
409
( )- [ ]
: : :
.
: : : (...)- [ ]
: - - : -
: . : .
.
-( )
11-ci f sil. Ba a v b nin dig r (t fl rin ) üç d
su tökm yin müst b say lmas
: ( )- [ ]
: : .
:
.(( )) :
: : (...)- [ ]
)) :
.((
[741]-55-(...) ........ Cubeyr ibn Mut'im demi dir: “(Bir d ) Pey mb rin
yan nda c nab t qüslünd n söhb t aç ld . Pey mb r buyurdu: “M
linc , m n ba ma üç k (su) tökür m”.
: ( )- [ ]
:
.(( )) :
! : : : :
[742]-56-(328) ........ Cabir ibn Abdullah demi dir: “S qif q bil sinin nüma-
nd ri Pey mb rd n : “Bizim (qald z) yer soyuq bir yerdir. (Bel
raitd ) biz qüslü nec etm liyik?”– dey soru dular. Pey mb r buyurdu:
“M g linc , m n ba ma üç k (su) tökür m”.
bn Salim öz r vay tind demi dir: “Biz Hu eym r vay t etdi, biz bu Bi r
r verdi v dedi: “S qif q bil sinin nümay nd ri: “Ya R sulullah!”– dedil r.
: : ( )- [ ]
:
: : :
.
-( )
12-ci f sil. Qüsl ed n qad n saç hörükl rinin hökmü
( )- [ ]
: .
! :
.(( )) :
: : : (...) [ ]
: : .
. .(( )) :
[745] (...) ........ Yezid ibn Harun v Abdur-R zzaq – (h r ikisi) demi dir:
“Sövri (bu h disi) biz yyub ibn Musadan bu isnadla r vay t etmi dir. Ab-
dur-R zzaq n r vay tind : “(Ummu S dedi): “Heyz v cunub oldu um
zaman hörükl rimi aç mm ?” (Pey mb r ) buyurdu: “Xeyr....” Bel , Ab-
dur-R zzaq h disi bn Uyeyn nin h disin yax n m nada r vay t etmi dir.
: : (...) [ ]
. : :
[746] (...) ........ yyub ibn Musa (bu h disi) biz bu isnadla r vay t etmi
: “(Ummu S dedi): “Cunub oldu um zaman hörükl rimi aç b onlar
yuyummu?”– demi , lakin “heyz” sözünü zikr etm mi dir.
( )- [ ]
: : .
412
Heyz kitab
! :
!
.
[747]-59-(331) ........ Ubeyd ibn Umeyr demi dir: “Ai x r çatd ki, Ab-
dullah ibn Amr qad nlara qüsl etdikl ri zaman hörükl rini açmalar mr edir.
Ai dedi: “ b (adamd r) bu Amr n o lu! Qad nlara qüsl etdikl ri zaman
hörükl rini açmalar mr edir. Niy onlara ba lar keç l q rxd rma mr
etmir?!1 Düzün qalsa, m n Pey mb rl birlikd bir qabdan (su götürüb)
qüsl ed rdim. M n ba ma üç k su tökm kd n lav bir ey etm zdim”.
-( )
: ( )- [ ]
: :[ ]
: :
- - (( )) :
. . :
. : :
1Ai dem k ist yir ki, r qad na h r qüsl etdikd hörükl rini açmaq vacibdirs , on-
da ona bu m qq td n qurtarmaq üçün ba q rxd rmaq daha lveri lidir. Bu söz bir kina-
dir. Yoxsa qad na ba q rxd rmaq haram buyurulmu dur.
413
du. (Pey mb r ): “Subh nallah! Onunla t mizl n!”– dey buyurdu v üzü-
nü örtdü. (H disin bu yerind Süfyan lini üzün tutmaqla onun üzünü nec
örtdüyünü biz göst rdi). Ai dedi: “M n Pey mb rin n yi n rd tut-
du unu anlad m v qad özüm t f ç kib dedim: “Onunla qan l si qal-
yerl ri silib t mizl ”.
bn bu Öm r öz r vay tind demi dir: “(Ai ) dedi: “Onunla qan l ri
qalm yerl ri silib t mizl ”.
: : : (...) [ ]
(( )) : : :
.
[749] (...) ........ Ai demi dir: “Bir qad n Pey mb rd n : “Heyzd n
mizl ndikd nec qüsl edim?”– dey soru du. Pey mb r buyurdu: “ tir-
nmi bir parça götür v onunla t mizl n...” Sonra (ravi bu h disi) Süfyan n
disin yax n m nada r vay t etdi.
: : (...)- [ ]
:
)) :
((
- (( )) : :
)) :
: ((
. !
[750]-61-(...) ........ brahim ibn Muhacir demi dir: “M n S fiyy nin Ai n
vay t etdiyi h disi e itdim. (Ai demi dir): “ sma Pey mb rd n heyz-
n sonrak qüsl bar sind soru du. Pey mb r buyurdu: “Sizd n biriniz
(heyzd n t mizl ndiyi zaman) suyunu v sidrini1 götürüb t mizl nsin. T miz-
nm yi d göz l kild yerin yetirsin. Sonra ba na su töksün v su onun
saç kökl rin çatana kimi ba yax ca ovxalas n. Sonra b nin su nd r-
sin. Sonra da tirl nmi bir parça götürüb onunla t mizl nsin”. sma: “Onunla
nec t mizl nsin?”– dey soru du. (Pey mb r ) buyurdu: “Subh nallah!
Onunla t mizl nirs n!” Ai (oradak lara e itdirm sin dey ) alçaq s sl (qa-
na): “Qan l si qalm yerl ri silib t mizl ”– dedi. (Sonra) qad n Pey m-
rd n c nab t qüslü bar soru du. Pey mb r buyurdu: “Su götürüb
mizl nsin v t mizl nm ni göz l kild , yaxud tamam-kamal yerin yetir-
sin. Sonra ba na su töksün v (su) onun saç kökl rin çatana kimi ba ov-
xalas n. Sonra da b nin su nd rsin”.
Ai dedi: “ nsar qad nlar n göz l qad nlard r! H yalar onlara dini öy-
nm mane olmam r”.
: : . : : (...) [ ]
. (( ))
[751] (...) ........ ob bu isnadla (h min) h disin b nz rini r vay t etmi dir.
(Bu r vay td ) deyilir ki, Pey mb r: “Subh nallah! Onunla t mizl n!”– dey
buyurdu v üzünü örtdü”.
(...) [ ]
: . :
. !
[752] (...) ........ Ai demi dir: “ sma bint l Pey mb rin yan na
lib dedi: “Ya R sulullah! Bizd n birimiz heyzd n t mizl ndikd n sonra nec
qüsl almal r?...” Ravi h disi n ql etmi , lakin c nab t qüslünü zikr etm mi dir.
-( )
14-cü f sil. stihaz li1 qad n,
onun qüsl etm si v namaz q lmas (haqq nda)
: ( )- [ ]
! : . :
1 Bu, bakir liyin itirilm si, heyz v nifas istisna olmaqla, b lli olmayan vaxtlarda qad n
aql ndan g n qand r.
415
)) :
.((
[753]-62-(333) ........ Ai demi dir: “Fatim bint bu Hubey Pey m-
rin yan na g lib dedi: “Ya R sulullah! M n istihaz mübt la olmu bir
qad nam (m nd n davaml olaraq qan g lir dey ) t miz ola bilmir m. (Bu hal-
da) namaz buraxa bil mmi?” Pey mb r buyurdu: “Xeyr, bu sad da-
mar qan r, heyz deyildir. Heyz qan g ldikd namaz burax. Heyz (müdd -
ti) ba a çatd qda is qüsl et, sonra da namaz q l”.
: : (...) [ ]
: : : : :
: .
. :
[754] (...) ........ bu Müaviy , C rir, Numeyr v H mmad ibn Zeyd – onlar n
ham Hi am ibn Urvadan, V kinin h disinin v isnad n b nz rini r va-
t etmi r. Quteyb nin C rird n r vay t etdiyi h disd deyilir: “Fatim
bint bu Hubey ibn Abdul-Mutt lib ibn d g ldi. O, bizl rd n olan bir
qad nd r”. H mmad ibn Zeydin r vay tind is lav söz vard r ki, biz onu
zikr etm mi ik.
: : : ( )- [ ]
: :
. (( )) :
: :
. : .
: (...)- [ ]
-
.(( )) :
. :
: :
. !
[756]-64-(...) ........ Pey mb rin zövc si Ai demi dir: “Pey mb rin
bald , h m d Abdur-R hman ibn Aufun h yat yolda Ummu H bib bint
yeddi il istihaz gördü. O, bu xüsusda Pey mb rd n fitva ist di.
Pey mb r d ona bel buyurdu: “ übh siz ki, bu, heyz deyildir. Lakin bu
damar qan r. Odur ki, yuyun v namaz q l!”
Ai demi dir: “Ummu H bib bac Zeyn b bint C in hücr sind bir
n içind yuyunar, h tta qan n r ngi suyun üzün ç xard ”.
bn ihab demi dir: “M n bunu bu B kr ibn Abdur-R hman ibn Haris
ibn Hi ama dan m. O dedi: “Allah Hind r hm t el sin! r o, bu fitvan
its ydi, vallahi, a layard . Çünki o, (bu s bd n) namaz q lm rd ”.
: (...) [ ]
:
. :
[757] (...) ........ Ai demi dir: “Ummu H bib bint C Pey mb rin
yan na g ldi. O, yeddi il idi ki, istihaz görürdü...” Ravi bu h disi Amr ibn
Harisin r vay t etdiyi h dis b nz r – “h tta qan n r ngi suyun üzün ç xard ”
sözün kimi r vay t etmi , lakin bundan sonras zikr etm mi dir.
417
: (...) [ ]
.
[758] (...) ........ Süfyan ibn Uyeyn Zuhrid n, o da Amr n, o da Ai n:
“C in q yeddi il istihaz görmü dür...” deyib vv lki h disl rin b nz rini
vay t etmi dir.
: : : (...)- [ ]
:
)) : :
.((
[759]-65-(...) ........ Ai demi dir: “Ummu H bib Pey mb rd n isti-
haz qan bar soru du. M n onun l ninin qanla dolu oldu unu gördüm.
Pey mb r ona: “Heyzin s ni saxlad müdd q r gözl . Sonra yuyun
namaz q l!”– dey buyurdu.
: : (...)- [ ]
:
: .
. (( ))
[760]-66-(...) ........ Pey mb rin zövc si Ai demi dir: “Abdur-R hman
ibn Aufun h yat yolda Ummu H bib bint C Pey mb istihaz qan n-
dan ikay t etdi. (Pey mb r d ) ona: “Heyzin s ni saxlad müdd q r
gözl , sonra yuyun”– dey buyurdu. Bel , o, h r namazdan qabaq yuyunard ”.
-( )
15-ci f sil. Heyz olmu qad na namaz n deyil,
(ancaq) orucun q zas tutma n vacib olmas
: : ( )- [ ]
: :
. :
418
Heyz kitab
[761]-67-(335) ........ Muaz r vay t edir ki, bir qad n Ai n soru du:
“Bizd n birimiz heyzd n t mizl ndikd n sonra (heyz vaxt buraxd namaz-
lar ) q lmal rm ?” Ai dedi: “S n h ruril rd ns n?! Bizd n birimiz Pey-
1
: : : (...)- [ ]
: :
. :
[762]-68-(...) ........ Yezid demi dir: “M n Muaz nin bel r vay t etdiyi e it-
dim. Muaz Ai n: “Heyzli qad n (buraxd ) namaz n q zas q rm ?”– de-
soru mu , Ai d ona (etiraz bildirib) bel cavab vermi dir: “S n h ru-
ril rd ns n?! Pey mb rin qad nlar heyzli olard lar. M r Pey mb r
onlara zini ç xma mr ed rdimi?!”
Muh mm d ibn C r demi dir: “Y ni onun q zas q lard larm ?!”
: : (...)- [ ]
: : : :
. :
H rura – Kuf
1 rinin yax nl nda yerl n k nddir. li ibn bu Talibd n üz dön-
rib camaatdan ayr lm on iki min x varic d m hz bu k ndd topla v camaata qar
xm lar. Onlar bel hesab edirdil r ki, heyzd n t mizl nmi qad n heyz snas nda buraxd
namazlar yenid n q lmal r.
2 Heyz v ya nifas hal nda olan qad n qan k sil k namazlar v oruclar burax-
mal , qan k sildikd n v qüsl etdikd n sonra is yaln z oruclar n q zas tutmal r.
419
-( )
16-c f sil. Qüsl ed n kims nin paltar
ya buna b nz r bir eyl p rd nm si
: : ( )- [ ]
:
.
: (...)- [ ]
.
[765]-71-(...) ........ bu Talibin q Ummu Hani demi dir: “(M kk nin) f t-
hi ilind m n Pey mb rin yan na g ldim. (H min vaxt) o, M kk nin yuxa-
t find idi. Pey mb r qüsl etm k üçün aya a qalxd . (Q ) Fatim d
ona p rd tutdu. (Yuyunduqdan) sonra paltar götürüb ona büründü, sonra
da s kkiz rük t Duha namaz 2 q ld ”.
: (...)- [ ]
:
.
: : ( )- [ ]
:
.
-( )
: ( )- [ ]
)) : :
.((
-( )
18-ci f sil. X lv td ç lpaq v ziyy td çimm yin caiz olmas
: : ( )- [ ]
)) : :
:
!
! ! :
.(( . ! :
. ! :
[770]-75-(339) ........ H mmam: “Bu, bu Hureyr nin biz Allah n elçisi Mu-
mm dd n r vay t etdikl ridir” demi v bir çox h disl r zikr etmi dir. On-
lardan biri d budur: “Pey mb r demi dir: “ srail o ullar ç lpaq olaraq, bir-
biril rinin ay b yerl rin baxa-baxa çim rdil r. Musa is t klikd çim rdi.4
4 bu Hureyra r vay t edir ki, Pey mb r demi dir: “ yyub ç lpaq çim rk n onun
üstün q ldan ç yirtk r töküldü. yyub onlar paltar n cibin y ma a ba lad . Bu vaxt
bbi onu ça b buyurdu: “Ey yyub! M r M n s ni bu gördüyünd n art il z ngin
etm dimmi?” yyub: “B li, S nin izz tin and olsun ki, el dir. Lakin m n r zaman S nin b -
tin möhtacam”– dey cavab verdi” (“S hih l-Buxari”, 279).
422
Heyz kitab
srail o ullar ): “Vallahi ki, Musaya biziml birlikd çimm mane olan ancaq
onun d 1 olmas r”– dedil r. Bir d Musa yen çimm getdi v paltar
da n üstün qoydu. Q fild n da onun paltar götürüb qaçd . Musa: “Palta-
(qaytar), ey da ! Paltar (qaytar), ey da !”– dey -dey da n arxas nca
qaçd . N hay t, srail o ullar Musan n ay b yerini gördül r v : “Vallahi ki,
Musada heç bir qüsur yox imi ”– dedil r. N hay t, da dayand v onu (tam
sur td ) gördül r. Musa paltar götürdü v da vurma a ba lad ”.
bu Hureyr dedi: “Vallahi, Musa da a alt , yaxud yeddi z rb vurmaqla
da t nbeh etdi”.2
-( )
19-cu f sil. Ay b yerl rini örtm diqq t yetirm k
( )- [ ]
- : :
: : - : :
: :
:
. (( ))
. : :
[771]-76-(340) ........ Cabir ibn Abdullah demi dir: “K bina edildiyi za-
man Pey mb r v Abbas da da rd lar. (Bu snada) Abbas Pey mb :
zar 3 çiynin sal ki, s ni da dan (qorusun)”– dedi. O, bunu ed n kimi yer
ld v gözl ri s maya dikildi. Sonra: “ zar m, izar m”– dey k aya a qalx-
v izar belin ba lad .4
bn Rafi öz r vay tind : “boynuna” – demi , “çiynin ”– dem mi dir.
3 zar – qur aqdan a b n zalar örtm k üçün bel ba lan lan örtük.
4 Bu d lildir ki, Pey mb r h cavan ik n Allah Subhan hu v T al onu cahiliyy t
dövrünün yaramaz xlaq ndan qorumu dur.
423
: : : (...)- [ ]
: :
. ! :- -
. : .
[772]-77-(...) ........ Cabir ibn Abdullah demi dir: “R sulullah qurey li-
rl birlikd K ni (bina etm k) üçün da da rd lar. Pey mb r fit sini
belin ba lam . (H min vaxt misi) Abbas ona dedi: “Ey qarda m o lu!
(Yax olar ki,) fit ni aç b çiyninin üstün , da n alt na qoyasan”– dedi. Pey-
mb r fit sini aç b ç ynin salan kimi bay lm halda yer y ld . Art q h -
min günd n sonra o heç vaxt ç lpaq görünm mi dir”.
: : ( )- [ ]
: :
:
.(( ))
[773]-78-(341) ........ Misv r ibn M xr demi dir: “M n da ma r
bir da g tirib (yer qoydum). Belim d fit ba lam m. Da aparark n
bird n fit m aç b yer dü dü. M n fit ni (götürüb belim ) ba laya bilm dim.
hay t, da apar b yerin qoydum. Pey mb r (m ni bu v ziyy td gö-
rüb) dedi: “Paltar n yan na qay t, götür onu v lüt g zm yin”.
-( )
20-ci f sil. T bii ehtiyac r f etdikd sütr götürül n1 ey
: ( )- [ ]
:- -
1 ri td sütr deyildikd namaz üçün xüsusil dirilmi , namaz q lan kims nin namaz s-
nas nda qar na qoydu u, t qrib n dirs k hündürlüyünd olan a ac v ya ona b nz r ya
sd edilir. Pey mb r demi dir: “Sizd n biriniz namaz q ld zaman önün sütr qoysun!
Bundan sonra is önünd n keçm k ist ni li il d f etsin, keçm c hd ed rs ona müqavi-
t göst rsin, çünki art q o, eytand r” (“S hih l-Buxari”, 509; “S hih Muslim”, 1128). Burada
is suba na ç xmaq üçün sad örtük tutmaq, p rd nm k, yaxud a ac, da v buna b nz r
eyl rin arxas na keçm k n rd tutulur.
424
Heyz kitab
. :
-( )
21-ci f sil. Suyu - ancaq su vacib edir1
- ( )- [ ]
: . :
:
:
! : (( ))
.(( )) :
1 Cüml nin vv lind ki “su” k lm si – qüsl etm k, ortas ndak is sperma m nas nda i n-
mi dir. Y ni qüsl etm k ancaq m ni ifraz olduqda vacib olur. Bu v bundan sonrak h disl rd n
bel ba a dü ül bil r ki, cinsi laq olmu v sperma ax tmam adama qüsl etm k vacib de-
yil. Lakin slam aliml ri yekdil fikird dirl r ki, cinsi laq girmi müs lmana – m ni ax tsa da,
ax tmasa da – qüsl etm k vacibdir. “Suyu – ancaq su vacib edir” h disinin izah is bel dir:
– Bu v bu q bild n olan h disl ri növb ti f sild ki h disl r n sx etmi dir. H min h disl -
rin birind Ai r vay t edir ki, bir n r Pey mb rd n , zövc si il cinsi laq gir n,
sonra da m ni ifraz etm n ki i haqq nda: “Onlara qüsl etm k vacibdirmi?”– dey soru du”.
Pey mb r buyurdu: “M n bu i i gördükd n sonra zövc ml birlikd qüsl edir m”. bul-
Al ibn ixxirin: “Pey mb rin h disl rind n b zisi dig rini n sx ed rdi. Nec ki, Quran
ay rinin b zisi dig rini n sx edir” sözü buna d lildir.
zi aliml r is bu h disin n sx olunmad , sad olaraq bu hökmün, yuxuda ik n
cinsi laq olan kims aid oldu unu söyl mi r.
425
: : (...)- [ ]
)) :
.((
: : : ( )- [ ]
. :
[777]-82-(344) ........ bul-Al ibn ixxir demi dir: “Pey mb rin h dis-
rind n b zisi dig rini n sx ed rdi. Nec ki, Quran ay rinin b zisi dig rini
sx edir”3.
: : ( )- [ ]
: :
)) : :
.(( (( )) : ! : ((
. :
: : : ( )- [ ]
: :- -
)) : :
.((
: : (...)- [ ]
:
.(( )) :
: ( )- [ ]
:- - :
)) : :
. : .((
427
[781]-86-(347) ........ R vay t edilir ki, Zeyd ibn Xalid l-Cuh ni Osman ibn
ffandan: “Zövc si il cinsi laq olub m ni ax tmayan ki i bar sind n
dey bil rs n?”– dey soru du. Osman dedi: “Namaz üçün d st maz ald
kimi d st maz als n v cinsiyy t orqan yusun”.
Osman dedi: “M n bunu Pey mb rd n e itmi m”.
: : (...) [ ]
.
-( )
22-ci f sil. “Suyu su vacib edir” (h disinin) n sx edilm si v (ki i il
qad n) cinsiyy t üzvl rinin bir-birin toxunmas yla1
qüsl etm yin vacib olmas
: ( )- [ ]
: :
.(( )) :
(( )) :
.(( )) :
[783]-87-(348) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, Pey mb r demi dir:
“(Ki i) qad n dörd zas aras nda oturub onunla cinsi laq
2 gir rs , (h r
ikisin ) qüsl etm k vacib olar”.
rin h disind : “M ni ax tmasa bel ” sözü qeyd edilmi dir.
(H disin) ravil rind n olan Zuheyr: “Qad n dörd zas aras na” dey
vay t etmi dir.
: : (...) [ ]
. :
.(( )) : (( )) :
: : ( )- [ ]
: : :
- - :- -
: :
: : . :
- - :
:
)) : . : :
.((
[785]-88-(349) ........ bu Musa demi dir: “ nsardan v mühacirl rd n
olan bir toplum bu m ixtilaf etdil r. nsar dedi: “Qüsl ancaq m ni ax t-
qda v ya su1 ifraz etdikd vacib olur”. Mühacirl r is dedil r: “Xeyr, cinsiy-
t üzvl ri bir-birin girdiyi zaman qüsl vacib olur”.
Ravi deyir ki, bu Musa: “M n siz bu xüsusda d rli bilgil r ver -
m”– dedi (v biz bunlar anlatd ): “M n qalx b Ai nin hüzuruna daxil ol-
maq üçün izin ist dim. M izin verildi. M n ona dedim: “Anacan! (Yaxud
ey möminl rin anas !) M n s nd n bir ey bar sind soru maq ist yir m, la-
kin s nd n utan ram”. Ai dedi: “S ni dünyaya g tir n anandan soru aca n
bir eyi m nd n soru maqdan utanma. H qiq n, m n d s nin ananam!2”
n: “Qüslü vacib ed n ey n dir?”– dey soru dum. Dedi: “S n (bu sual n
cavab ) bil n adama rast g lmis n. Pey mb r buyurmu dur: “(Ki i) qad -
n dörd zas aras nda oturdu u v sünn t edilmi za sünn t edilmi zaya
toxundu u zaman1 qüsl etm k vacib olar”.
: : ( )- [ ]
.
. :
.(( )) :
-( )
23-cü f sil. Odda bi mi eyl rd n (yedikd n sonra) d st maz almaq
: : ( )- [ ]
: :
.(( )) : :
[787]-90-(351) ........ Zeyd ibn Sabit demi dir: “M n Pey mb rin bel
dediyini e itdim: “Odda bi mi eyl rd n (yedikd n sonra) d st maz almaq
kdir3”.
: ( )[ ]
: .
.(( )) :
1 Burada cinsi laq girm k q sd edilir. (21-ci f slin qeydl rin bax.)
2 Y ni Ai il birg .
3 Bu v bu q bild n olan h disl rin n sx olundu u, növb ti f sild öz ksini tapm r.
430
Heyz kitab
[788] (352) ........ Abdullah ibn brahim ibn Qariz r vay t edir ki, o, bu
Hureyr ni m scidd d st maz alark n görmü dür. (Onda) bu Hureyr de-
mi dir: “M n yediyim qurut tik rind n dolay d st maz al ram. Çünki m n
1
: ( )[ ]
: :
.(( )) :
[789] (353) ........ bn ihab demi dir: “S id ibn Xalid ibn Amr ibn Osman
x r verdi. M n bu h disi ona dan rd m. O, Urva ibn Zubeyrd n odda
bi mi eyl rd n (yedikd n sonra) d st maz almaq bar soru mu , Urva da
ona bel cavab vermi dir: “M n Pey mb rin zövc si Ai nin bel dediyini
itdim: “Pey mb r demi dir: “Odda bi mi eyl rd n (yedikd n sonra)
st maz al n”.
-( )
24-cü f sil. Odda bi mi eyl rd n (yedikd n sonra)
st maz almaq (hökmünün) n sx edilm si
: ( )- [ ]
.
. : (...) [ ]
:
- - : :
.
[791] (...) ........ Burada üç isnadla bn Abbasdan r vay t edilir ki, Pey-
mb r sümüklü (soyutma) td n, yaxud sad (bi mi ) td n yemi , son-
ra d st maz almadan v suya heç toxunmadan namaz q lm r.
: : ( )- [ ]
. :
: : (...)- [ ]
:
.
.[ ] : [ ]
[794] ........ bn ihab demi dir: “ li ibn Abdullah ibn Abbas atas ndan, o
da R sulullahdan [bu h disi] m r vay t etmi dir”.
: ( )[ ]
.
[795] (356) ........ Amr demi dir: “M Bukeyr ibn c, bn Abbas n möv-
las Kureybd n, o da Pey mb rin zövc si M ymun n r vay t etmi dir.
Pey mb r M ymun nin yan nda (bi mi ) qoyunun kür yind n k sib ye-
mi , sonra da d st maz almadan namaz q lm r.
] : (...) [ ]
.[ ] [
432
Heyz kitab
[796] (...) ........ Amr demi dir: “C r ibn R bi ibn Y qub ibn cd n, o
da [ bn Abbas n mövlas ] Kureybd n, o da Pey mb rin zövc si M ymun -
n [bu h disi] m r vay t etmi dir.
: ( )- [ ]
. :
: ( )- [ ]
.(( )) :
: : : (...) [ ]
: : : :
.
[799] (...) ........ Amr, vzai v Yunus – onlar n ham bn ihabdan, Uqey-
lin isnad il Zuhrid n bu h disin b nz rini r vay t etmi r.
: : ( )- [ ]
1 H disd n bel n tic ç r ki, yem k yedikd n v ya süd v buna b nz r eyl r içdikd n
sonra namaza durduqda, a yaxalamaq müst bdir.
2 M lumdur ki, Pey mb v onun hli-beytin h diyy q bul etm k caiz, s
götürm k is qada an edilmi dir.
3 Y ni d st maz almadan.
433
: : (...) [ ]
. . :
. : :
[801] (...) ........ Muh mm d ibn Amr ibn ta: “M n bn Abbasla bir yerd
idim”– demi v h disi ibn H lh nin h disin yax n m nada r vay t etmi -
dir. Bu r vay td ibn Abbas Pey mb rin bel etdiyinin ahidi olmu , habel
“namaz q ld ” demi , “camaata (namaz q ld rd )” – dem mi dir”.
-( )
25-ci f sil. D ti yedikd n sonra d st maz almaq
: ( )- [ ]
:
)) : : (( )) :
.(( )) : : (( )) : : ((
[802]-97-(360) ........ Cabir ibn S mura r vay t edir ki, bir n r Pey m-
rd n : “Qoyun ti yedikd n sonra d st maz almal yamm ?”– dey soru du.
(Pey mb r ): “ st rs n al, ist rs n alma”– dey buyurdu. Adam (yen ) soru -
du: “B s, d ti1 yedikd n sonra d st maz almal yamm ?” (Pey mb r ):
“B li, d tind n sonra d st maz almal san”– dey buyurdu. Adam: “Qoyun
llar nda namaz q la bil mmi?”– dey soru du. (Pey mb r ): “B li!”– dey
2
cavab verdi. Adam (yen ): “B s d a llar nda namaz q la bil mmi?”– dey
soru du. (Pey mb r ): “Xeyr!”– dey buyurdu”.
: : : (...) [ ]
:
.
-( )
: ( )- [ ]
: :
.(( )) : . :
. :
[804]-98-(361) ........ Abbad ibn T mimin misi demi dir: “Namaz snas nda
özünd n sanki yel ç xd hiss ed n kims bar Pey mb x r
verildi. (Pey mb r ) buyurdu: “Bir s s e itm yinc v ya bir iy duymay nca
namazdan ç xmas n!”
bu B kr v Zuheyr ibn H rb öz r vay tl rind : “(Onun misi,) Abdullah
ibn Zeyddir”– demi r.
: : ( )- [ ]
)) :
.((
-( )
27-ci f sil. Ölmü heyvan d risinin a lanma il t mizl nm si
( )- [ ]
:
)) : :
.(( )) : : ((
. :
: : (...)- [ ]
.(( )) : : (( )) :
: (...) [ ]
.
[808] (...) ........ (Bu h disi) biz H n l-Hülvani v Abd ibn Humeyd –
(h r ikisi) Y qub ibn brahim ibn S dd n r vay t etmi r. (O demi dir): “(Bu
disi) m atam, Salehd n, o da bn ihabdan bu isnadla (yuxar da keç n)
Yunusun r vay tin yax n m nada r vay t etmi dir”.
436
Heyz kitab
- - (...)- [ ]
:
.(( )) :
: : : ( )- [ ]
: : :
.(( )) :
[810]-103-(364) ........ R vay t edilir ki, ta (ibn bu R bah) demi dir: “ bn
Abbas m x r vermi dir ki, M ymun ona bel r vay t etmi dir: “R su-
lullah n zövc rind n birinin ev öyr mi bir qoyunu var idi. Qoyun öl-
dükd n sonra Pey mb r buyurdu: “N üçün onun d risini götürüb (a la-
b ondan) istifad etmirsiniz?”
: ( )- [ ]
.(( )) :
[811]-104-(365) ........ bn Abbas r vay t edir ki, Pey mb r Meymu-
nin mövlas na aid bir qoyunun (ölüsünün) yan ndan keçdi v : “N üçün
bunun d risini (a lay b ondan) istifad etmirsiniz?”– dey buyurdu.
: ( )- [ ]
.(( )) : :
[812]-105-(366) ........ Abdullah ibn Abbas demi dir: “M n Pey mb rin
bel dediyini e itmi m: “(Heyvan) d risi a land zaman art q pak olar!”
: : (...) [ ]
: :
.
437
[813] (...) ........ bn Uyeyn , Abdul- ziz v Süfyan – onlar n ham Zeyd
ibn sl md n, o da Abdur-R hman ibn V n, o da bn Abbasdan, o da
Pey mb rd n , (yuxar da keç n) Y hya ibn Y hyan n h disinin b nz rini
vay t etmi r.
. : - (...)- [ ]
: : - :
: :
.(( )) : :
: (...)- [ ]
: :
: . : :
.(( )) : :
[815]-107-(...) ........ bul-Xeyr r vay t edir ki, bn V s-S bai demi dir:
“M n Abdullah ibn Abbasdan soru dum: “Biz m ribd ya ay q. M cusil r
biz iç risind su v rinmi iç ya olan tuluqlar g tirirl r?” bn Abbas: “
(bil rs n)”– dey cavab verdi. M n: “Bu s nin öz r yindirmi?”– dey soru -
dum. bn Abbas dedi: “M n Pey mb rin bel dediyini e itmi m: “D rinin
lanmas onun t mizl yicisidir”.
-( )
28-ci f sil. T mmüm1
: ( )- [ ]
- :
-
:
:
:
-
. : ! -
yoldan el yib. Onlar su olmayan yerd dayan blar, özl rinin d su ehtiyat qur-
tar b”. bu B kr (m nim yan ma) g ldi. Bu vaxt Pey mb r ba dizimin
üstün qoyub yatm . bu B kr dedi: “Allah n elçisini v bu q r camaat
su olmayan bir yerd , h m d su ehtiyatlar olmad halda saxlam san?!” Sonra
Ai dedi: “ bu B kr m ni danlad , xeyli söyl ndi v barma il böyrümd n
vurma a ba lad . Bu vaxt Pey mb rin ba dizimin üstünd oldu una gö-
m n t rp nm dim. Pey mb r (el oradaca) yatd . N hay t, s r aç l-
qda o, (d st maz almaq üçün) su tapmad . (El bu s bd n d ) Uca Allah
1
1 Suyun tap lmamas t mmüm etm k üçün s bdir. Bundan ba qa t mmüm etm k
üçün dig r s bl r d vard r ki, bunlar a dak lard r:
– tap lm su t mizl nm k üçün yet rli olmazsa;
– qüsl etm k ist n adam n b nind yara varsa v ya can x st dirs , üst lik sudan is-
tifad ed ciyi t qdird , x st liyinin artaca ndan yaxud gec sa alaca ndan qorxursa;
– su çox soyuq oldu undan qüsl etm k ist n kims nin ondan istifad ed yi t qdird ,
rç yini güman ed rs , üst lik pul verib suyu isitm k v ya hamama girm k müm-
kün olmazsa;
– qüsl etm k ist n xs, su yax nda ik n, özün , mal na v namusuna bir z r toxunaca n-
dan, yaxud yolda lar n onu qoyub ged kl rind n ehtiyat ets , yaxud onunla suyun aras nda
insan v ya ba qa bir qorxulu dü n varsa, yaxud h bs edilmi dir , yaxud ip v vedr kimi
su ç xartmaq üçün istifad edil n al tl r olmad ndan, su ld etm aciz qalarsa;
– v n hay t özünün v ya ba qas n, h tta hlil dirilmi itin bel içm si üçün, yaxud
mir yo urmaq, yem k bi irm k v t mizl nm si z ruri olan n cas ti t mizl k üçün qalan
sudan art q su yoxdursa, onda o suyu saxlay b t mmüm ed bil r.
2 Burada “nümay nd r” deyildikd nsardan olmu , gec si Pey mb köm k
ed kl rin dair bey t etm k üçün onun yan na g lmi kims r n rd tutulur. Onlar n say
on iki idi. Bunlar: X zr c q bil sind n olan d ibn Zürar , Auf ibn Haris, onun qarda
Muaz, Z kvan ibn Abdulqeys, Rafi ibn Malik z-Z rqani, Ubad ibn Samit, Abbas ibn Ubad ibn
dl , Yezid ibn S , Uqb ibn Amir v Qutb ibn Amir, habel Ovs q bil sind n olan
bul-Heys m ibn Teyhan v Uveym ibn S ad ”. (“Umd tul-Qari”, 1/416).
3 Y ni Allah siz bundan vv l d xeyir-b t n sib etmi dir. Bu h dis Ai nin v onun ata-
nn q r f zil tli oldu unu göst rir. Amr ibn Harisin r vay t etdiyi ba qa bir h disd deyilir:
“Allah sizin say nizd insanlara xeyir-b t n sib etmi dir!” Dig r r vay td deyilir: “Allah s ni
xeyirl mükafatland rs n! Vallahi, indiy k s nin ba na el bir i g lm mi dir ki, Allah bu i
bir yol göst rm sin v bu i i müs lmanlar üçün b tli etm sin” (“F th l-Bari”, 2/22).
440
Heyz kitab
: : : (...)- [ ]
! . :
.
( )- [ ]
: :
! :
¹[ : : . :
Z ¾ ½ ¼ »º
:
: :
)) :
((
. :
bilm , namaz nec q lmal r?”– dey soru du. Abdullah dedi: “Bir ay su tap-
masa bel t mmüm etm lidir”. bu Musa soru du: “B s onda “ l-Maid ”
sur sind ki bu: “su tapmasan z, t miz torpaqla t mmüm edin”1 ay sini ne-
izah ed rs n?” Abdullah dedi: “ r insanlara bu ay sas n rüsx t veri-
rs , onlar suyun soyuq oldu unu gördükd , onu qoyub torpaqla t mmüm
etm ba layacaqlar”. bu Musa Abdullaha dedi: “M r s n mmar n bu
sözünü e itm mis nmi? (O demi dir ki,) Pey mb r m ni bir i dal nca gön-
rmi di. (S r snas nda) m n cunub oldum v su tapa bilm dim. Bu s b-
n d m n, heyvan n a nad kimi, yerd o üz -bu üz çevrilib b nimi tor-
pa a sürtm ba lad m. Sonra Pey mb rin yan na g ldim v bunu ona
dan m. Pey mb r : “Sad iki linl bel etm yin s kifay t ed rdi”–
dedi, sonra ll rini bir k yer vurdu, sonra da sol lini sa lin (sürt k),
ll rinin üst t fin v üzün m sh etdi”.
Abdullah (ona etiraz bildirib) dedi: “M r s n Öm rin, mmar n bu
sözü il raz la mad görm dinmi?!”
: : (...)- [ ]
: : :
. (( )) :
: (...)- [ ]
: : .
: : .
)) : :
: ! : ((
.
: :
. : .
[820]-112-(...) ........ Abdur-R hman ibn bz ( l-Xüzai) demi dir: “(Bir d )
bir n r Öm rin yan na g lib dedi: “M n cunub oldum v su tapa bilm dim.
ndi n edim?)” Öm r: “Namaz q lma!”– dey buyurdu. (Bunu e id nd ) m-
mar (ibn Yasir) dedi: “Yad ndad rm ? Ey möminl rin miri! O vaxt ki ikimiz
rd ik n cunub olduq v su tapa bilm dik. S n namaz q lmad n. M n is
yer uzan b o üz -bu üz çevril k b nimi torpa a sürtdüm v (qalx b)
namaz q ld m. (M n bunu Pey mb x r verdikd ) o (m ): “Sa-
ll rini yer vurma n, ovuclar na üfürm yin, sonra da ovuclar üzün
bil q r ( ll rin ) sürtm yin s kifay t ed rdi”– dey buyurmu du”.
Öm r dedi: “Allahdan qorx, ey mmar!” mmar dedi: “ st yirs n, bunu heç
dan may m!”1
m demi dir: “Bu h disi m S id ibn Abdur-R hman ibn bz öz ata-
ndan, Z rin h disin b nz r kild r vay t edib demi dir: “(Bu h disi) m
, Z rd n H min zikr etdiyi bu isnadla r vay t etmi dir. (Bu r vay td )
Öm r demi dir: “Boynuna götürdüyün bu m suliyy ti s nin öhd burax q”.
: : (...)- [ ]
: : :
: :
. . !
[821]-113-(...) ........ H m demi dir: “M n bu h disi Abdur-R hman ibn
bz nin o lundan, o da atas ndan e itmi dir. (O): “Bir n r Öm rin yan na
lib: “M n cunub oldum v su tapa bilm dim. ( ndi n edim?)”– dey soru -
du...” dey k h disi n ql etmi v h disd bunu lav etmi dir: “ mmar de-
di: “Ey möminl rin miri! Allah m nim üz rim s ita t etm k haqq va-
cib buyurdu u üçün, ist yirs ns , m n bunu heç k dan may m”. Bir d ki,
o: “M S , Z rd n r vay t etmi dir”– dem mi dir.
: ( )- [ ]
:
: .
[ ]
.
: : ( )- [ ]
.
-( )
29-cu f sil. Müs lman n murdar olmad na dair d lil
: : : ( )[ ]
- -
1 Düzün qalsa, onun kuny si bu Cuheymdir. bu Cuheym ibn Haris l- nsari r vay t
edir ki, Pey mb r Birul-C ld n g rk n qar na ç xan bir n r ona salam verdi, la-
kin Pey mb r onun salam almad . N hay t, divara yax nla , ll rini divara vurub üzü-
v ll rin sürtdükd n sonra o kims nin salam ald (“S hih l-Buxari”, 337).
2 M din nin yax nl nda yerl n bir yer ad r.
3 Bu h dis divardan t mmüm etm yin caiz olmas na d lal t edir. Bir rtl ki, g k
divar toz-torpaql olsun.
4 H disd n aç q-ayd n görünür ki, ayaqyolunda olan adama salam verm k olmaz. V r
ona salam verilmi , o, bu salam almamal r.
444
Heyz kitab
! : (( )) :
.(( ! )) :
[824] (371) ........ bu Hureyr r vay t edir ki, (bir gün) o, cunub oldu u
halda M din nin küç rind n birind Pey mb rast g lmi dir. bu
Hureyr sakitc aradan ç xm v gedib qüsl etmi dir. Pey mb r onu ax-
tarm , (lakin tapa bilm mi dir). O, Pey mb rin yan na g ldikd o: “Harada
idin, ey bu Hureyr ?”– dey soru mu dur. ( bu Hureyr ): “Ya R sulullah!
nm rast g ldiyin zaman m n cunub idim. El buna gör d , qüsl ed -
k s nin yan nda oturmaq ist dim”– dey cavab verdi. Pey mb r buyur-
du: “Subhan llah! Mömin murdar olmaz1”.
: ( )- [ ]
:
.(( )) :
[825]-116-(372) ........ Huzeyf r vay t edir ki, (bir gün) o, cunub oldu u
halda Pey mb rast g lmi dir. Sonra Huzeyf sakitc aradan ç b getmi
qüsl etmi dir. Sonra geri qay b (Pey mb ): “M n cunub idim”– demi -
dir. (Pey mb r d ona): “Müs lman murdar olmaz”– dey buyurmu dur.
-( )
30-cu f sil. Cunub hal nda v ba qa hallarda Uca Allah zikr etm k
: ( )- [ ]
. :
-( )
: - ( )- [ ]
- : .
.(( )) :
: (...)- [ ]
: :
.(( )) :
[828]-119-(...) ........ bn Abbas demi dir: “Biz Pey mb rin yan nda
idik. O, ayaqyolundan g ldi v ona yem k g tirdil r. (Sonra) ondan: “D st -
maz alm rsanm ?”– dey soru dular. Pey mb r buyurdu: “N üçün? M -
r m n namaz q lmaq ist yir m ki, d st maz al m?!”
: (...)- [ ]
:
.(( )) : ! :
446
Heyz kitab
: (...)- [ ]
: :
.
)) : : :
. ((
Amr ibn Dinar, S id ibn Huveyrisd n r vay t ed k bunu lav etmi dir:
“Pey mb dedil r: “S n d st maz almad n, (el deyilmi)?” Pey mb r
buyurdu: “M n namaz q lmaq ist mirdim ki, d st maz al m”.
Amr bunu S id ibn Huveyrisd n e itdiyini t kidl söyl mi dir.
-( )
32-ci f sil. Ayaqyoluna girm k ist dikd n deyilm lidir?
: . : ( )- [ ]
: -
! )) : - :
.((
1 Y ni d st maz almadan.
447
: (...) [ ]
.(( )) :
-( )
33-cü f sil. Oturmu v ziyy td yatm kims nin
st maz n pozulmamas na dair d lil
: : ( )- [ ]
: :
. :
: : (...)- [ ]
:
.
: : (...)- [ ]
. : :
! : :
: : (...)- [ ]
- : :
. -
6-c f sil. Uca Allaha, Onun elçisin v dinin hökml rin iman g tir-
yi mr etm k, din d t etm k, din haqq nda sual verm k,
dini qorumaq v dind n x rsiz olanlara onu t bli etm k .................... 76
7-ci f sil. K lmeyi- had v slam qayda-qanunlar na d t etm k ........... 82
8-ci f sil. nsanlar: “L ilah ill llah, Muh mm dun R sulullah” de-
yinc , namaz q b z kat verinc v Pey mb rin t bli
etdiyi h r bir ey iman g tirinc q r onlara qar vuru -
ma n mr edilm si, h r kim bunu (a karda) yerin yetirs – s-
lam haqq istisna olmaqla – can v mal qorumu olar, gizli
saxlad qlar is Allaha aiddir, habel z kat verm kd n v ya s-
lam haqlar ndan birini yerin yetirm kd n boyun qaç ran kim-
qar vuru maq v bir d mirin slam qayda-qanunlar na
ciddi miyy t verm si ................................................................................ 84
9-cu f sil. Ölüm aya nda olan kims nin can bo az na yeti yinc
– (y ni) x ldamay nca slam q bul etm sinin s hih oldu una,
mü rikl ba lanma dil yin l v edilm sin , habel Allaha
rik qo araq öl n adam n C nn m hlind n olmas na v
onu bundan heç bir v sil nin qurtarmayaca na dair d lill r ................ 89
10-cu f sil. Tövhidi q bul ed k öl n kims nin q ti olaraq C nn
daxil olaca na dair d lill r........................................................................... 92
11-ci f sil. Allah n R bb, slam n din v Muh mm din pey mb r
oldu undan raz qalan kims nin – böyük günahlar ets bel –
mömin oldu una dair d lil ......................................................................... 104
12-ci f sil. man öb rinin say n, onun n üstün v n a d -
sinin, habel h yan n f zil tinin v onun imandan olmas n
yan edilm si .............................................................................................. 105
13-cü f sil. slam n v sfl rini c m ed n (xisl t) ................................................. 110
14-cü f sil. slam dininin üstünlüyünün v (bu dind olan) hans i -
rin n f zil tli olmas n b yan edilm si ............................................... 110
15-ci f sil. man n irinliyini dadmaq üçün ld edilm si g kli olan
xisl tl rin b yan olunmas .......................................................................... 112
16-c f sil. Allah n elçisini zövc n, övladdan, valideynd n v
bütün insanlardan daha çox sevm yin vacibliyi v onu bu sev-
gi il sevm nk imans z oldu u isnad edilm si ............................ 113
451
17-ci f sil. Özü üçün ist diyi xeyird n müs lman qarda üçün ist -
yin iman xisl tl rind n olmas na dair d lil ........................................ 114
18-ci f sil. Qon uya ziyy t verm yin haram olmas n b yan edilm si .......... 115
19-cu f sil. Qon uya v qona a qay göst rm h sl ndirm k,
xeyir söyl k istisna olmaqla susma n vacib olmas v bütün
bunlar n imandan olmas ............................................................................ 116
20-ci f sil. Pis i ri qada an etm yin imandan olmas n, iman n ar-
b azalmas n, habel yax i ri mr etm yin v pis i rd n
kindirm yin vacib olmas n b yan edilm si....................................... 117
21-ci f sil. Möminl rin imanda bir-birind n üstün olmas v Y n
hlinin daha imanl olmas ......................................................................... 121
22-ci f sil. C nn yaln z möminl rin gir yinin, habel möminl ri
sevm yin imandan olmas n v salamla man n bu sevgiy nail
olma a s b oldu unun b yan edilm si ................................................ 125
23-cü f sil. Dinin n sih t oldu unun b yan edilm si....................................... 126
24-cü f sil. Günah i rl iman n azalmas n v günaha batan kim-
nin kamil iman sahibi olmayaca n b yan edilm si ........................ 128
25-ci f sil. Münafiq (xas) xisl tl rin b yan edilm si ....................................... 131
26-c f sil. Müs lman qarda na: “Ey kafir!” dey n adam n iman n
d oldu unun b yan edilm si ................................................... 133
27-ci f sil. Bil kd n öz atas ndan imtina ed n kims nin iman n
d oldu unun b yan edilm si ................................................... 134
28-ci f sil. Pey mb rin : “Müs lman söym k günah, ona qar
vuru maq is küfrdür” sözünün b yan edilm si .................................... 136
29-cu f sil. Pey mb rin : “M nd n sonra bir-birinizin boynunu
vuraraq kafir olmay n!” sözünün m nas n b yan edilm si ............... 137
30-cu f sil. sil-n t vurma n v ölünün üstünd vay- iv n
salaraq a lama n küfr adland lmas ..................................................... 138
31-ci f sil. Qaçm köl ni kafir adland rmaq...................................................... 139
32-ci f sil. “Biz filan ulduz say sind ya ya ” dey n kims nin
küfr etdiyinin b yan olunmas ................................................................... 140
33-cü f sil. nsar v lini sevm yin imandan v iman lam t-
rind n, onlara nifr t etm yin is münafiqlik lam tl rind n
olmas na dair d lill r ................................................................................... 142
452
Münd ricat
33-cü f sil. Qan n murdar say lmas v onu yuma n qaydas ....................... 387
34-cü f sil. Sidiyin murdar say lmas na v ondan qorunma n vacib
olmas na dair d lil........................................................................................ 387