Biologija I godina gimnazisko obrazovanie.

Standardi spored nastavnata programa

Nivo na znaewa i Standard

sposobnosti
- Raspoznava pripadnici na moneri, protisti, gabi, rastitelno carstvo, `ivotinsko
carstvo, individua, populacija, biotop, biocenoza, nivoa na ishrana (producenti,
konsumenti, reducenti) predator-plen, simbioza, producent, konsument, reducent,
ekosistem, biom, biosfera, nivoa na ishrana, sinxiri na ishrana, ekolo{ki piramidi,
dokazi na evolucija (preodni formi, dokazi od sporedbena embriologija i anatomija),
tipovi na adaptacija, poteklo na ~ovekot;
- zapomnuva i imenuva filogenija, binarna nomenklatura, carstvo, poznati (izu~uvani)
pretstavnici na pette carstva ekologija, individua, populacija, biotop, biocenoza,
ekosistem, biom, biosfera, nivoa na ishrana (producenti, konsumenti , reducenti),
evolucija, bioevolucija, filogenija, borba za opstanok, varijabilnost, prirodna
selekcija, adaptacii, (kripti~ka oboenost, aposemija, mimikrija), ve{ta~ka selekcija
(rasa, soj), zdravje, bolesti na zavisnost (drogi, alkoholizam, zavisnost od tutun,
lekuvawe od bolesti na zavisnost);
- nabrojuva karakteristi~ni osobini na pripadnicite na carstvata i na pogolemite grupi
(virusi, bakterii, pra`ivotni, algi, gabi, bessemeni (movovi, paprati), semeni rastenija
(golosemeni, skrienosemeni: dikotiledoni, monokotiledoni); bestkivni `ivotni, tkivni
`ivotni (bezrbetni, rbetni), nivoa na ekolo{ka intergacija (individua, populacija,
biotop, biocenoza, ekosistem, biom, biosfera), ekolo{ki faktori, evolucioni teorii,
POMNEWE dokazi za evolucijata (paleontolo{ki dokazi, dokazi od sporedbena embriologija i
anatomija), faktori na evolucija (naslednost, varijabilnost, izolacija i prirodna
selekcija), predci na ~ovekot, vidovi drogi;
- citira definicija za ekologija, individua, populacija, biotop, biocenoza, ekosistem,
biom, biosfera, ekolo{ka valenca, kardinalni to~ki, definicii za bioevolucija,
filogenija, borba za opstanok, varijabilnost, prirodna selekcija, adaptacii;
- dava primer na zaedni~kite osobini na sekoe carstvo, zaedni~kite osobini vo sekoe nivo
na ekolo{ko integrirawe, antropoidi, pretci na ~ovekot;
- locira pretstavnici na carstvata, ekolo{ki karegorii, alki vo sinxirite na ishrana,
kardinalni to~ki vo temperaturnata valenca, dokazi od sporedbena embriologija i
anatomija, tipovi na adaptacii, poteklo na ~ovekot;
- podreduva golemi grupi vo klasifikacija, nivoa na ekolo{ka integracija, abioti~ki
faktori, bioti~ki faktori (konkurencija, predatorstvo, simbioza), nivoa na ishrana
(producenti, konsumenti, reducenti), dokazi za potekloto na ~ovekot, progresot kaj
predcite na ~ovekot;
- reproducira pravila za klasifikacija, funkcii na abioti~ki i bioti~ki ekolo{ki
faktori, pravci na prirodnata selekcija (adaptacija i selekcija, divergentna i
konvergentana evolucija, koevolucija);
- razlikuva aftotrofna i heterotrofna ishrana, stepeni na klasifikacija (vid, rod,
 Biologija I godina gimnazisko obrazovanie.

familija, red, klasa, kolo, carstvo), familii na rastenija, klasi i pogolemi taksoni kaj
`ivotnite, karakteristiki vo gradba i funkcii kaj pretstavnici od razli~ni carstva,
resursi koi se obnovuvaat ({umi, prirodni vidovi rastenija, `ivotni i po~vi), resursi koi
ne se obnovuvaat (voda za piewe, fosilni goriva i mineralite), tipovi na bio-geohemiski
ciklusi (voden ciklus, azoten ciklus, ciklus na kislorod i jaglerod, kiseli do`dovi i
efekt na „staklena gradina“), dokazi od sporedbena embriologija i anatomija, tipovi na
adaptacii, modeli na evolucija (divergentna i konvergentana evolucija, koevolucija).
- Tolkuva zna~ewe na termin filogenija, binarna nomenklatura, carstvo, ekologija,
individua, populacija, biotop, biocenoza, ekosistem, biom, biosfera, nivoa na ishrana
(producenti - herbivori, konsumenti: karnivori, omnivori, reducenti), evolucija,
bioevolucija, filogenija, borba za opstanok, varijabilnost, prirodna selekcija,
adaptacii (kripti~ka oboenost, aposemija, mimikrija), ve{ta~ka selekcija (rasa, soj),
zdravje, bolesti na zavisnost;
- razbira zna~ewe na poim ekologija, individua, populacija, biotop, biocenoza, ekosistem,
biom, biosfera, nivoa na ishrana (producenti, konsumenti, reducenti), evolucija,
bioevolucija, filogenija, borba za opstanok , varijabilnost, prirodna selekcija,
adaptacii (kripti~ka oboenost, aposemija, mimikrija), ve{ta~ka selekcija (rasa, soj),
zdravje, bolesti na zavisnost, lekuvawe od bolesti na zavisnost;
- definira poim: grupa organizmi od evolutiven i anatomsko-fiziolo{ki aspekt,
ekologija, individua, populacija, biotop, biocenoza, ekosistem, biom, biosfera,
ekolo{ka valenca, kardinalni to~ki, predator, plen, simbioza, producent, konsument,
reducent, bioevolucija, filogenija, varijabilnost, prirodna selekcija, ve{ta~ka
selekcija, zdravje;
- povrzuva pretstavnici vo edno carstvo i grupa organizmi spored osobinite, sinxiri na
RAZBIRAWE ishrana, producenti, konsumenti i reducenti, tipovi na adaptacii (industriski
melanizam, kripti~ka oboenost, aposemija, mimikrija), ekolo{ki piramidi, abioti~ki i
bioti~ki ekolo{ki faktori, adaptacii i selekcija, divergentna i konvergentana
evolucija, koevolucija, poteklo na ~ovek, biolo{ki i sociolo{ki faktori i nivnoto
dejstvo vrz ~ovekot;
- diskutira pri~ini i nasoki vo bio-geohemiski ciklusi, abioti~ki i bioti~ki
ekolo{ki faktori, bioevolucija, filogenija, varijabilnost, prirodna selekcija,
ve{ta~ka selekcija;
- objasnuva zaedni~ki belezi na pripadnicite od sekoe carstvo i pogolema grupa,
nastanuvawe na bio-geohemiski ciklusi, kiseli do`dovi, „efekt na staklena grdina”,
nastanuvawe na Zemjata, bioevolucija, varijabilnost, prirodna selekcija, ve{ta~ka
selekcija, razliki vo intraspeciska i interspeciska konkurencija, tipovi na adaptacii
(industriski melanizam, kripti~ka oboenost, aposemija, mimikrija), poteklo na ~ovek,
biolo{ki i sociolo{ki faktori i nivnoto dejstvo vrz ~ovekot;
- opi{uva razli~ni na~ini na simbioza (parazitizam, komensalizam i mutualizam), tipovi
na adaptacii (industriski melanizam, kripti~ka oboenost, aposemija, mimikrija),
vlijanie na abioti~kite faktori vrz bioti~kite i obratno, azotofiksacija vo
meur~iwata na korenot od detelinata, izbrana varijacija, dokazi od sporedbena
 Biologija I godina gimnazisko obrazovanie.

embriologija i anatomija, poteklo na ~ovek, biolo{ki i sociolo{ki faktori i nivnoto

dejstvo vrz ~ovekot.
- Pravi razlika vo osobini na virusi, carstvo na moneri (bakterii), protisti (protozoa,
algi), carstvo na gabi, rastenija, `ivotni, nivoa na ekolo{ka itegracija (individua,
populacija, biotop, biocenoza, ekosistem, biom, biosfera), vo preodnite formi
(arheopteriks, sejmurija, {akoperka, yverogu{ter), vo dokazite na evolucijata
(sporedbeno-anatomski, embriolo{ki), etapite vo razvojot na ~ovekot (Australopithecus,
Homo errectus, Homo sapiens);
- izlo`uva fakti za pretstavnici na carstavata i pogolemite grupi `ivotni, bioti~ki
(producenti, konsumenti, reducenti), abioti~ki faktori (toplina, svetlina, voda,
po~va), antropogeni faktori, dokazi za evolucija (paleontolo{ki, sporedbeno-
anatomski, embriolo{ki), faktori na evolucijata (naslednost, mutacii, migracii,
geneti~ka slu~ajnost), izolacija (alopatri~ka, simpatri~ka), prirodna, ve{ta~ka
selekcija;
- deli na segmenti delovi vo bio-geohemiski ciklusi (ciklus na voda, na jaglerod i
kislorod, na azot);
- koristi fakti za prepoznavawe na pretstavnik i pridru`uvawe kon pogolema grupa
PRIMENUVAWE
(carstvo, klasa - rbetno `ivotno), tip onosi vo ekosistem (simbioza, parazitizam,
komensalizam i mutualizam), modeli na evolucijata (divergentna, konvergentna,
koevolucija), za evolucija na ~ovekot (etapi;
- izlo`uva koncept na klasifikacija na organizmite, ekologija, bio-geohemiski ciklus,
efekt na „staklena gradina”, koacervatna teorija, teorija za potekloto na vidovite od
Darvin, evolucija na organizmite i na ~ovekot;
- ilustrira so primeri abioti~ki faktori, bioti~ki faktori (predator, plen, simbioza,
producenti, konsumenti, reducenti), pretstavnici na carstvo i na pogolema grupa
organizmi, ekolo{ki piramidi, sinxiri na ishrana, prirodni resursi, dokazi na
evolucijata, faktori na evolucijata, pravci na prirodnata selekcija, tipovi na
adaptacii, fazi vo evolucijata na ~ovekot;
- deli na sostavni sistem pet carstva, ekolo{ki piramidi, konsumenti spored hranata
koja {to ja jadat (herbivori, karnivori, omnivori), sinxir na ishrana;
- demonstrira uslo`nuvawe na nivo na ekolo{ka integracija, voden ciklus, ciklus na
jaglerod i kislorod, azoten ciklus, efekt na „staklena gradina”.
- Sporeduva i razlikuva gradba na virus, monera (bakterija), protisti (algi, pra`ivotni),
gabi, rastenie, `ivotno, osobini na pretstavnici od dve carstva/pogolemi grupi,
abioti~ki i bioti~ki ekolo{ki faktori, evolutivni dokazi, faktori na evolucijata,
fazi vo evolucija na ~ovek;
ANALIZA,
- analizira i zaklu~uva za pretstavnici vo edno carstvo i grupa organizmi spored
SINTEZA I
osobinite, sinxiri na ishrana, producenti, konsumenti i reducenti, tipovi na adaptacii
VREDNUVAWE
(industriski melanizam, kripti~ka oboenost, aposemija, mimikrija), ekolo{ki
piramidi, abioti~ki i bioti~ki ekolo{ki faktori, adaptacii i selekcija, divergentna
i konvergentana evolucija, koevolucija, poteklo na ~ovek, biolo{ki i sociolo{ki
faktori i nivnoto dejstvo vrz evolucijata na ~ovekot;
 Biologija I godina gimnazisko obrazovanie.

- pra{uva za uloga i funkcija na abioti~kite, bioti~kite i antopogeniot faktor vo

dadena `ivotna sredina, za dokazite na evolucija (paleontolo{ki, sporedbeno-
anatomski, embriolo{ki), za faktori na evolucijata (naslednost, mutacii, migracii,
geneti~ka slu~ajnost), za izolacija (alopatri~ka, simpatri~ka), za prirodna, ve{ta~ka
selekcija;
- integrira pretstavnici vo soodvetna klasifikaciska grupa (carstvo), individua,
populacija, biotop, biocenoza, ekosistem, biom i biosfera, ontogenetski razvitok –
filogenetski razvitok;
- generira zaklu~oci za pri~nite za pripadnost na eden organizam kon grupa/carstvo, za
prisposobenost na eden organizam kon `ivotna sredina, ekolo{ka valenca,
antropogenite faktori, evolutiven razvoj na ~ovekot;
- razviva idei za mo`nite prisposobuvawa kaj organizmite vo razli~ni uslovi za `ivot,
za uloga na producentite, reducentite, konsumentite vo ekosistem;
- doka`uva principi na klasifikacijata na organizmite, prisposobenost na organizmite
kon uslovi vo `ivotna sredina, povrzanost vo sinxiri na ishranata, filogenija na
organizmite (evolutivni dokazi, preodni formi);
- objasnuva odnosi me|u organizmite vo ekosistemot (ishrana, prostor, reprodukcija),
biogeohemiski ciklusi, prirodni resursi, faktori na evolucijata (naslednost: mutacii,
migracii, geneti~ka slu~ajnost);
- rangira evolutiven razvoj na klasite rbetnici, na carstvata, pogolemi grupi vo carstvo,
nivoa na ekolo{ka integracija, bioti~ki faktori, alki vo sinxiri na ishrana, nivoa vo
ekolo{ki piramidi (piramida na brojnost, na biomasa, enegetska);
- konstruira evolutivno steblo (razvoj) na ~ovekot;
- zaokru`uva koncept za mestoto na ~ovekot vo sistemot na `iviot svet, biolo{kite i
sociolo{ki faktori vo oformuvaweto na ~ovekot;
- generira fazi vo izbran bio-geohemiski ciklus.